Skip to main content

Full text of "Litterae quadrimestres ex universis, praeter Indiam et Brasiliam, locis"

See other formats


\/<  )°l 


MONOMENTA  HISTORICA   SOCIETATIS  IESO 

A   PATRIBUS   EIUSDEM   SOGIETATIS   EDITA 


LITTERAE     QUADRIMESTRES 


"  f  f"  t 


LITTERAE  QUADRIMESTRES 

EX   UNIVERSIS 
PRAETER   INDIAM   ET   BRASILIAM 

LOCIS 

IN  QUIBUS  ALIQUI  DE  SOCIETATE  IESU  VERSABANTUR 

ROMAM  MISSAE 
EX  AUTOGRAPHIS  AUT  ANTIQUISSIMIS  APOGRAPHIS 

DEPROMPTAE 


TOMUS   SEPTIMUS 

(1561-1562) 

IACOBO  LAINIO,   SOCIETATIS    IESU   MODERATORE 


BOSTON  COLLEGE  LIBRARY 
CHESTISUT  HILL,  MASS. 


ROMA  (113) 

BORGO    S.    SPIRITO,    5 


«oston  couaa,  l1BRaKT 

CHMTKUT  HILL,  MA8R 


IMPRIMI    POTEST 


Komae,  8  Septembris  1932. 


Adulfus  Mariotti  S.  1. 
Praep.  Prov.  Rom. 


IMPRIMATUR 


Sorae,  16  Septembris  1932. 


j  Augustinus  Mancinelli 
Episc.  Sorae,  Aquini  et  Pontiscurvi 


Insulae  Liri  -  Ex  Offic.  Typogr.  A.  Macioce  &  Pisani 


rfO 


0*n 


A.  R.  P. 

WLODIMIRO   LEDOCHOWSKI 

SOC.  IESV  PRAEPOSITO  GENERALf 

VOLVMEN  HOC  OPERIS 

«  MONVMENTA  HISTORICA  SOCIETATIS  IESV  » 

PRIMVM  ROMAE  PVBLICA  LVCE  DONATVM 

HVIVS  OPERIS  EDITORES 

FAVTORI CONSTANTI 

DICANT 


'•( 


PRAEFATIO 


Post  septem  annos  a  volumine  61  nostrorum  Monumento- 
rum  (Litterae  Quadrimestres,  VI)  edito,  en  tibi,  lector  benevole, 
vol.  62,  Litterae  Quadrimestres,  VII.  Necessariae  mutationes 
sociorum,  quibus  paranda  atiqua  volumina  commissa  erant ; 
tempus  exspectatione  longius  in  edendis  aliis,  quae  inter  duo 
Litterarum  Quadrimestrium  imprimi  debuissent ;  transtatio  de- 
nique  nostri  operis  ex  Hispania  in  Urbem,  et  necessarii  ad 
hanc  transtationem  labores,  in  causa  fuerunt  ut  hoc  volumen 
solito  serius  in  lucem  edatur ;  ut  atiqui  iam  crediderint  Mo- 
numenta  nostra  fi-nem  habuisse.  Renascimur  vero,  et  ut  solide 
speramus,  alia  votumina  non  ita  longo  intervallo  subsequentur. 

Praesens,  V  et  VI  vol.  Litterarum  Quadrimestrium  conti- 
nuatio  est ;  quare  quae  in  illorum  initio,  et  praecipue  in  pre- 
fatione  vot.  V,  de  harum  litterarum  natura  et  usu  diximus, 
hic  intelligenda  sunt,  nec  longiore  praefatione  opus  esse  videtur. 

In  hoc  VII  vol.  nuttae  fere  sunt  litterae  a  Polanco  casti- 
gatae,  tam  propter  huius  Patris  urgentiores  in  dies  occupatio- 
nes,  et  propter  iter  gallicum,  quod  P.  Lainem  generalem  comi- 
tatus  conficere  coactus  est :  tum  quia  maior  cura  in  litteris 
scribendis  semper  commendabatur .  Ita  die  30  Apritis  Provin- 
ciatibus  Hispaniae  (et  probabititer  atiis  omnibus)  Roma  scribe- 
batur  :  «  ...  Estos  dias  se  envio  la  forma  del  screuir  de  cada 
prouincia.  Despues  acci  se  offrece  occasion  de  encomendar  en 
particutar  un  punto  que  en  la  dicha  forma  se  toca,  y  es  que 
se  escriua  de  las  cosas  de  edificacion,  tan  sin  perjuicio  del  se- 
creto,  que  se  haga  cuenta,  que  leyendose  en  la  misma  tierra 
las  letras,  no  pueda    quexarse    con    razon  ninguno  de  que  sea 


\T111  Praefatio 

descubierto  algun  defecto  suyo  ...  »  l.  Pronum  est  cogitare 
Provinciales  huic  rei  maiore  cura  invigilasse.  De  Sto.  Petro 
Canisio,  Germaniae  Superioris  Provinciali,  duo  haec  testimonia 
proferre  iuvat.  P.  Hurtadus  Perez  in  litteris  datis  Augusta 
die  15  Martii  ex  commissione  P.  Canisii  ad  P.  Generalem  di- 
cit :  «  ...  Le  quadrimestre  de  Vienna  et  Praga  furno  riman- 
date  che  le  emendassero,  et  perb  son  state  differite  ...»  ~. 
P.  Ioannes  de  Victoria,  collegii  vindobonensis  rector,  in  litteris 
Romam  missis  die  30  Iulii  1561  ad  P.  Christophorum  de  Ma- 
drid,  haec  scribebat:  «  ...  Le  Quadrimestre  che  V.  R.  domanda, 
il  P.  Provinciale  [S.  Petrus  CanisiusJ  ha  hauto  vno  exempla- 
re,  benche  erano  fatti  dieci,  perb  non  hano  seruito,  et  cosi  lui 
ha  pigliato  il  assumto  de  riformarle  et  farle  racopiare...  »  3. 
Quia  ob  Patris  Polanci  discessum  litterae  non  amplius  Romae 
corrigi  debebant,  decretum  est,  ut  praeter  exemplum  in  TJrbem 
missum,  exempla  directe  ex  una  provincia  in  aliam  mitteren- 
tur:  quod  tamen  raro  in  litteris  huius  voluminis  apparet,  cum 
nos  generatim  exempla  in  Urbem  missa  prae  manibus  habue- 
rimus. 

Codices  ex  quibus  has  litteras  deprompsimus,  sive  quibus 
ad  eas  illustrandas  usi  sumus,  iidem  fere  sunt,  qui  in  Litt. 
Quadrim.  V,  967-970,  et  Litt.  Quadrim.  VI,  pag.  VII  recensen- 
tur.  Ad  maius  tamen  commodum  lectorum  brevem,  sed  integmm 
catalogum  hic  subicimus. 


1  Cf.  Lainii  Monum,  V,  36. 

2  Cf.  Braunsberger  :  B.  Petri  Canisii  Epist.,  III,  74. 

3  Lainii  Monum.,  V,  651. 


BREVIS   NOTITIA 

CODICUM    QUIBUS   IN    HOC    VOLUMINE   USI    SUMUS 


Aquitan.  9.  Collectio  catalogorum  antiquae  provinciae  Aqui- 
taniae  Soc.  lesu  ab  anno  1566. 

Aragon.  15.  Catalogi  Aragoniae  ab  ipsis   provinciae  initiis. 

Austria  122.  Continet  catalogos  collegiorum  Austriae  et  ali- 
quos  collegii  pragensis  et  tyrnaviensis. 

Bohem.  89.  Continet  catalogos  collegiorum  Bohemiae. 

Cast.  13.  Catalogi  collegiorum  provinciae  Castellae  Veteris 
ad  annum  fere  1577. 

Comp.  Chron.  P.  Araldi.,  v.  Neap.  72. 

Epp.  NN.  103.  Epist.  B.  Ignatii  de  Azevedo. 

Gall.  53.  Continet  epist.  quadrimestres  et  annuas  ex  collegiis 
Galliae  Romam  missas  ab  anno  1557.  Cf.  Litt.  Quadrim.  V,  967. 

Gall.  79.  Epist.  ex  Gallia  in  Urbem  missae  annis  1557-1561. 

Germ.  131.  Catalogi  collegiorum  Germaniae,  Austriae,  Bo- 
hemiae  ab  ipsis  collegiorum  primordiis. 

Germ.  139.  Continet  epist.  quadrimestres  ex  Germania  Ro- 
mam  missas  annis  1558,  1560-1565. 

Germ.  142.  Epist.  ex  Germania  in  Urbem  missae  ab  anno 
1556  ad  mensem  Martium  1561. 

Germ.  143.  Continet  reliquas  epist.  ex  Germania  missas 
anno  1561. 

Germ.  144.  Epist.  ex  collegiis  Germaniae,  Austriae,  Bohe- 
miae  in  Urbem  missae  annis  1562-1563. 

Hisp.  96.  Epist.  ex  collegiis  Hispaniae  Romam  missae  annis 
1558-1559. 

Hisp.  97.  Epist.  ex  colleg.  Hispan.  Romam  missae  annis  1560. 

Hisp.  98.     »        »        »  »  »  »  »      1562. 

Hisp.  99.     »        »        »  »  »  »  »      1562. 

Hisp.  101.    »        »        »  »  »  »  »      1564. 

Hisp.  102.  Epist.  ex  coilegiis  Hispaniae  Romam  missae  an- 
nis  1564-1565. 

Histor.  Soc.  32.  Vota  professorum  et  coadiutorum  1541-1572. 


X  Brevis  Notitia  Codicum 

Histor.  Soc.  42.  Defuncti  ab  anno  1557. 

Histor.  Soc.  147.  Professi  Soc.  Iesu    1541-1705. 

Histor.  Soc.  170.  Gontinet  epist.  quadrimestresann.  1547-1552. 

Histor.  Soc.  172.        »  »  »  »      1555. 

Informationes  antiquae.  Gontinet  catalogos  collegioruin  Ita- 
liae.  Cf.  Litt.  Quadrim.  V,  968  (cod.  23). 

Informationes  Pris.  Nadal  (sive  Examina  Pris.  Nadal). 
Responsa  multorum  ad  interrogationes  propositas  a  P.  Nadal. 
Cf.  Epist.  P.  Nadal,  I,  pp.  XLVIII-XLIX  (cod.  16),  789-795; 
II,  527,  sqq. 

Ital.  113.  Epist.  ex  colleg.  Ital.  in  Urbem  missae  anno  1558. 

Ital.  117.        »      »        »  »       »        »  »  »       1561. 

Ital.  118.        »      »        »         »      »        »  »  »      1561. 

Lus.  43.  Catalogi  collegior.  Lusitaniae  ad  annum  fere  1578. 

Lus.  51.  Epist.   quadrimestres  colleg.  Lusitaniae    1557-1565. 

Lus.  61.  Epist.  ex  collegiis  Lusitaniae  Romam  missae  ann. 
1561-1565. 

Med.  75.  Epist.  quadrimestres  et  annuae  antiquae  prov. 
mediolanensis  ann.  1557-1585. 

Neap.  72.  Histor.  ab  anno  1551  ad  1613. 

Neap.  193.  Continet  epist.  quadrimestres  et  annuas  collegio- 
rum  provinciae  neapolitanae  ann.  1557-1584. 

Rom.  781'.  Catalogi  antiquae  prov.  Romanae  et  Tbusciae. 

Rom.  126.  Documenta  ad  fundationem  collegiorum  provin- 
ciae  romanae  spectantia. 

Rom.  126  A.  Epist.  quadrimestres  et  annuae  collegiorum 
prov.  romanae  ann.  1557-1574. 

Rom.  169.  Index  noviciorum  1556-1668. 

Sard.  13.  Epist,  ex  insula  Sardinia  Romam  missae  aun. 
1558-1566. 

Sic.  (Sicul.)  59.  Catalogi  provinciarum  neapolitanae  et  siculae. 

Sic.  181-Sic.  182.  Continet  epist.  quadrimestres  et  annuas 
collegiorum  prov.  siculae  ann.  1557-1584.  Cf.  Litt.  Quadrim,  V, 
969  (cod.  43). 

Tolet.  12a.  Catalogi  collegiorum  provinciaetoletanae  1550-1599. 

Varia  Historia.  Collectio  documentorum,  quae  erant  in  ar- 
chrvo  collegii  complutensis  S.  I.  Cf.  Monnm.  Ignatiana,  ser.  la, 
I,  48-50. 


BREVIS   NOTITIA    CODICDM  XI 

Venet.  36.  Catalogus  antiquae  provinciae  Longobardiae  an- 
ni  1573. 

Venet  (Ven.)  100.  Epist.  quadrimestres  et  annuae  prov.  Lon- 
gobardiae  (Venetae)  ab  anno  1558  ad  1584. 

Vocationes  illustres.  Gollectio  documentorum  (epist.,  narra- 
tiones,  etc.)  ad  socios  saeculi  XVI  spectantium. 

Vota  simplicia.  Collectio  autograpborum  votorum  saec.  XVI. 
Praecedentes  codices  sunt  penes  Societatem. 

Usi  sumus  praeterea  sequentibus  codicibus: 

A.  II  62.  Hic  codex  servatur  Coloniae  in  paroecia  «  St.  Ma- 
ria  Himmelfahrt  »,  continet  apographa  litter.  quadrim.  et  an- 
nuarum. 

J.  J.  721.  (Auswartige  Jesuiten-Berichte  aus  deutschen  u. 
niederlandischen  Kollegien),  in  archivo  civitatis  coloniensis. 

J.  J.  722.  (Auswartige  Jesuiteu-Berichte  aus  Kollegien  in 
Frankreich,  Spauien,  Portugal,  Russland,  Polen,  Brasilien.  In- 
dien).  In  eodem  arehivo. 

Jesuitica  N°  1357 m.  In  archivo  monacensi  (Munchenerstats- 
archiv). 

Salmant.  I.  Liber  eorum  qui  in  collegio  salmanticensi  So- 
cietatem  Iesu  ingressi  sunt.  Cf.  Litt.  Quadrim.  V,  969  (codex  40). 

Codex  lat.  13601.  In  Bibliotheca  Nationali  vindobonensi. 

De  modo  citandi  folia  codicum,  quando  plures  numeri  sunt 
in  eodem  folio,  vide  sis  quae  diximus  in  Litt.  Qnadrim.  V,  970. 


NOTAE    COMPENDIARIAE 

add.  =  addit,  additum,  addita,  etc. 
annot.  =  annotatio. 
apogr.  =  apographura. 

A.  R.  P.  =  Admodum  Reverendus  Pater,  etc. 
autogr.  =  autographum. 

B.  Btus.  =  Beatus. 
cod.  =  codex,   codice. 

cf.  =  confer,  conferatur,  etc. 

card.  =  cardinalis,  cardenal. 

correct.  =  correctum. 

delet.  =  deletum,  deleta,  etc. 

D.,  d.  =  Dominus,  Don,  Doctor,  Divus,  Diva,  etc. 

Dnus.  =  Domious. 

Dr.,  D.or  =  Doctor. 

D.  V.  P.  =  De  Vuestra  Paternidad;  Di  vostra  Paternita. 

D.  V.  R.  =  De  Vuestra  Reverencia;  Di  vostra  Reverentia. 

D.  V.  R.  P.  =  De  Vuestra  Reverenda  Paternidad  ;  etc. 

e.  c.  =  exempli  causa. 

emend.  =  emendatum,  etc. 

fol.,  ff.  =  folium,  folia,  etc. 

Fr.,  f.  =  frater,  Fray. 

H.,  h.,  h°  .  =  hermauo. 

HH.  =  hermanos. 

ibid.  =  ibidem. 

1.  c,  11.  cc  =  loco  citato,  locis  citatis. 

lect.  =  lectio. 

litt.  =  littera,  litterae,  etc 

marg.  =  margine. 

MHSJ.  =  Mouumenta  Historica  Societatis  Jesu. 

M.,  Mro.,  M°.,  Mr.  =  Magister,  Mastro,  Maestro,  etc 

ms.  =  manuscriptum. 

Mta.  =   Maesta. 

Mag.  d,  Mag. ',  M.d  ,  M.  * ,  =  Majestad. 

mutat.  =  mutatum,  mutavit,  etc 

M.  R.  P.  =  Molto  Reverendo  Padre,  Muy  Reverendo  Padre. 

N.,  n.  =  Noster,  nostro,  nuestro,  nostra,  etc 

nro.,  nra.  =  nostro,  nuestro;  nostra,  nuestra,  etc 

n.,  nn.  =  numerus,  numeri. 

N.  S.,  N.  S.re  =  Nuestro  Senor,  etc  Nostro  Signore. 


NOTAE    COMPENDIARIAE  XIII 

oblitt.  =  oblitteratum. 

omitt.  =  omittit,  omittitur,  etc. 

op.  cit.  =  opus  citatum. 

p.,  pp.  =  pars,  pagina,  paginae. 

P.,  P.e  ,  Pr.  =  Pater,  Padre. 

P.t&  —  Paternita. 

P.ia  =  Paternitatis. 

P.  M.  =  Pontifex  Maximus. 

P.  T.  =  Paternitas  Tua. 

praec.  =  praecedit,  praecedunt,    praecedens,    praecedentia,    etc. 

R.  =  Rector,  Rettore. 

R.,  Rdo.,  Rdus.,  Rev.,  etc.  =  Reverendo,    Reverendus,  etc. 

R.m0,  R.mus,  etc.  =  Revereudissimo,  Reverendissimus,  etc. 

R.  P.  T.  =  Reverenda  Paternitas  Tua. 

R.  P.  V.  =  Reverenda  Paternitas  Vestra. 

R.  T.  =  Reverentia  Tua. 

S.,  S.1  ,  S.to,  Stus.  =  Santo,  Sanctus. 

S.  A.  =  Su  Alteza. 

seq.,  sqq.  =  sequitur,  sequuntur,  sequens,  sequentia,  etc. 

S.m0.  =  Serenissimo,  santissimo. 

S.  I.  =  Societas  Iesu. 

Soc.  =  Societas. 

sup.  =  superior. 

S.  S.,  S.  S.d  ,  S.  Sta.  =  Sua  Sanctitas,  Su  Santidad,  Sua  Santita. 

S.  Sria.  =  Su  Sefioria,  Sua  Signoria. 

syll.  =  syllaba. 

Sr.,  Sor.,  S.re  =  Sehor,  Signore. 

T.  P.  =  Tua  Paternitas. 

T.  R.  P.  =  Tua  Reverenda  Paternitas. 

v.,  vv.  =  verbum,  verba,  etc. 

v.°    =  verbo. 

vers.  =  versus. 

vol.  =  volumen. 

V.  P.  =  Vestra  Paternitas,  Vostra  Paternita,  Vuestra  Paternidad. 

V.  R.  =  Vestra  Reverentia,    Vostra    Riverenza,    Vuestra  Reve- 

rencia. 
V.  R.  P.  =  Vestra  Reverenda  Paternitas,  etc. 
X.1  ,  Xpi.,  X°  .,  Xpo.,  etc.  Christi,  etc,  Christo,  Cristo. 
xiana.,  xpiana.,  xpianus,  etc.  =  christiana,  christianus,  etc. 

In  epistolarum  summariis  et  in  indice  verba  «  Societas  », 
«  socii  »,  «  nostri  »,  absolute  posita,  significant  Societatem  Iesu, 
sodales  Societatis  Iesu. 


A  D  D  E  N  D  A 

Cum  iam  huius  voluminis  impressio  satis  progressa  esset, 
missum  est  ad  nos  ex  archivo  mouacensi  (cod.  Jesuitica  N°  1357 m 
ff.  24-26)  apographum  coaevum,  anonymum,  litterarum  quadri- 
mestrium  collegii  ingolstadiensis,  ad  cuius  finem  alia  manu 
scriptum  est:  «  ad  calen.  Maij  1561  ».  Ex  rehus  vero  in  litteris 
narratis,  potius  scribi  debuisset,  ut  nobis  videtur:  «  ad  calendas 
Ianuarias  ».  Cum  vero  nullas  litteras  quadrimeslres  coliegii  in- 
golstadiensis  nec  mensis  Ianuarii  nec  mensis  Maii  huius  anni 
habeamus,  visum  est  earum  summam  hoc  loco  ponere. 

Sex  sacerdotes,  praeter  doctorem  Hermannum  Thyraeum,  qui  ex 
Inferiori  Germania  nondum  est  reversus,  collegium  incolunt;  praeterea 
septem  fratres,  quorum  duo  subdiaconi,  et  Ioannes  italus  sartor,  qui  par- 
tim  Monachii,  partim  Ingolstadii  versatur;  instiper  novicii  tres.  Reci- 
tantur  quotidie  «decantatis  tonis  »  litaniae.  Crebrius  quam  alias  solitum 
est  fieri,  per  sacrum  tempus  dominici  adventus  habitae  sunt  domesiicae 
adhortationes,  prout  fieri  mandavit  Rdus.  P.  Provincialis.  Sedula  cura 
in  sUidio  linguae  Germaniae  superioris  impenditur.  quam  quotidie  inter 
coenandum  contionantes  exercent.  Nostri  qui  a  templis  paroecialibus 
arcentur,  nacti  sunt  locum  capacem  ad  contiones  et  sacramentorum  ad- 
ministrationem  in  templo  xenodochii,  uti  iam  fieri  coeptum  est  in  his 
festis  dominicae  Nativitatis.  Nollent  tamen  consul  civitatis  et  alii  ut 
templum  agri  Dei  desereretur  a  nostris.  Invisuntur  xenodochia  et  ae- 
groti  iuvantur.  Auctus  est  numerus  accedentium.  ad  sacramenta.  Donata 
sunt  munera  ad  ornandum  templum,  inter  quae  eminent  data  a  nobili 
matrona  augustana,  Georgii  Fuggeri  uxore,  quae  posteaquam  cum  P.  Ca- 
nisio  provinciali  agere  coepit,  tota  operibus  mortificationis  et  pietatis 
impenditur.  Cardinalis  augustanus  dolium  vini  exquisiti  ad  missae  sa- 
crifium  largitus  est.  Bavariae  dux  cum  in  autumno  in  vicinia  venare- 
tur,  captum  cervum  et  aprurn  ad  collegium  misit.  Cuius  principis  erga 
collegium  benevolentia  midtis  elucet  modis,  maxime  in  novis  scholis  a 
fundamento  exstruendis,  qtwd  totum  opus  nondum  absolvi  potuit.  Nostri 
duci  hortus  fructus  miserunt,  petieruntqtie  industrie  ut  non  sineret  hae- 
reses  libere  in  sua  ditione  propagari.  Scholastici.  etiam  ex  aliis  civita- 
tibus,  numerosiores  sunt  quam  unquam  antea ;  crevit  etiam  cum  convic- 
torum  numero  pietas  mtdtorum,  qui  non  contenti  menstrua  sacramen- 
torum  susceptione  (alioquin  in  hac  regione  parum  usitata),  petunt  ut 
sibi  liceat  singulis  dominicis  diebus  cum  fratribus  eucharistiam  sumere. 
Mense  Octobri  acta  est  comoedia  sacra,  cui  magna  hominum  multitudo 
adfuit,  tantumque  placuit,  ut  iterum  agi  oportuerit.  Doctor  Cuvillonus 
coactus  vices  agere  cancellarii,  elegantem  orationem  in  academiarum 
laudem  habuit.  Curatum  est  a  duobus  Patribus,  qui  casu  molitoris  vicini 
domum  ingressi  erant,  ut  hic  imagines  Martini  Lutheri  et  Philippi  Me- 
lanchthonis  etc.  tolleret,  aliasque  pias  parietibus  appenderet,   adhibita 


Addenda  Corrigenda 


XV 


monitione  de  fugiendis  haereticorum  fallaciis,  et  religione  catliolica  re- 
tinenda. 

Ad  pag.  390,  ann.  1.  Ad  lianc  missionem  refertur  etiani  epistula  ci- 
vitatis  Montalti  data  die  4  Septembris  ad  P.  Alfonsum  Salmeronem,  et 
epist.  capituli  catliedralis  consentini  data  die  2  Octobris  subsequentis,  ad 
eundem,  quae  editae  sunt  in  Epist.  P.  Salmeronis,  II,  781,  783. 


GORRIGENDA 


Pag. 


Lin. 


Dicit 


Legatur 


48 

4 

(a  flne) 

Germ.  39 

Germ.  139 

179 

4 

»     » 

Regolem 

Regalem 

224 

8 

»     » 

exortaoiones 

exortaciones 

226 

4 

»     » 

que  se 

que  es 

288 

2 

»     » 

Stein 

Steinherz 

388 

2 

5  Iulii 

4  Iulii 

439 

15 

fatta 

falta 

495 

2 

(a  fine) 

Orthero 

Orthnero 

601 

ultima 

2 

i 

691 

2 

(a  fine) 

Hauptstaatarchiv 

Hauptstaatsarchiv 

ibid. 

ultinia 

J.  J.  72 

J.  J.  721 

LITTERAE    QUADRIMESTRES 


453 

INNOCENTIUS  SPATAFORA 

GBNUA    1    IANUARII    1561    l. 

1.  Religiosa  disciplina  exhortaiionibus  P.  Rectoris  et  P.  Natalis 

fovetur.  —  2.  Invidia  sociis  ex  cuiusdam  in  Societatem  in- 
gressu  creata.  —  3.  Scholasticornm  numerus.  Studiorum 
instauratio.  Litterariae  exercitationes.  —  4-5.  Caritatis 
opera  erga  proximos.  Fructus  inde  emanans.  —  6.  Excur- 
sus  in  Pedemontium.  —  7.  Concurstis  ad  sacramenta  iubi- 
laei  tempore.  —  8.  Res  temporalis  collegii  aucta.  —  9.  Piae 
sodalitates. 

1.  f  Ihs.  Molto  R.do  in  Chro.  Pre.  Pax  Chri.  Con  questa 
breuemente  intendera  V.  P.  quello  che  in  questi  quattro  mesi 
s'e  fatto  a  gloria  di  Dio  in  questo  collegio  di  Genoua.  Et  co- 
minciando  dalle  cose  domestice,  siamo  adesso  quattordici  in 
questo  collegio,  cinque  sacerdoti,  quattro  maestri  e  gPaltri  parte 
studiano  nelle  classi  superiorj,  parte  sono  coadiutori.  Tuttj  per 
gratia  del  Sig.re  fanno  gran  profitto  nella  charita,  obedienza  et 
abnegatione  di  se  stessi.  Al  che  ci  hanno  molto  aiutato  1'essor- 
tationi  del  R.do  P.  Rettore  2  et  piu  quelle  del  R.do  P.  Natale  3. 
il  quale  passando  per  questo  collegio  si  fermo  in  esso  16  giorni, 
nel   qual    tempo  con  due  essortationj    c' informo   de   1'instituto 


1  Ex  autographo,  in  cod.  Med.  75,  2  ff.  nn.  24,  25  (prius  140).   Est  exem- 
plum  latinum,  ab  eodem  subscriptum,  in  ff.  15,  16,  quod  anni  notatione  caret. 

2  P.  Gasparus  de  Loarte. 

8  Vertente  ad  finem  anno  1560  P.  Hieronymus  Natalis  (Nadal)  missus  est 
in  Hispaniam.  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  1,  358  sqq. 

LlTTERAE   QUADRIMESTRES.    —   TOM.    VII.  1 


2  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

della  Compagnia,  et  ci  spinse  a  conseguire  il  nobilissimo  tine 
di  esso.  Imperoche  alfhora  ci  pareua  di  conoscere  chiarissima- 
mente  1'ecceilentia  della  nostra  uocatione,  et  il  benetilio  grande 
ehe  Dio  c'  ha  fatto  degnandosi  di  chiamarci  ad  essercitare  si  no- 
bile  uffitio. 

2.  Quelli  che  in  questo  tempo  sono  entrati  nella  Gompagnia, 
se  ben  sono  pochi,  pur  non  sono  pochi  quelli  che  lo  domandano 
con  grande  instaoza,  et  per  alcune  giuste  cagioni  non  sono 
admessi.  Questi  mesi  passati  fu  riceuuto  un  giouanetto  di  buona 
aspettatiua  della  famiglia  di  Giustinianj ;  i  quali  son  tenuti  no- 
bilissimi  in  questa  citta.  Costui  per  alcunj  mesi  auanti  haueua 
studiato  nella  prima  classe,  et  mentre  che  era  intrattenuto  et 
non  era  admesso,  com'egli  desideraua,  dette  assai  buona  edifica- 
tione  con  la  sua  modestia,  bonta  et  obedientia.  Et  benche  i  suoi 
parenti  habbino  cercato  d'  impedire  questo  suo  buon  proposito, 
nientedimeno  per  la  bonta  di  Dio  un  fanciullo  ha  uinto  tutte 
le  battaglie  degli  inimici  domestici ;  imperoche  pochi  di  fa  se 
n'ando  a  Firenze  senza  dir  nienti  a  suoi  parenti,  doue  fu  riceuuto 
da  nostri,  et  per  ordine  di  V.  P.  mandato  a  Loreto  L.  La  qual 
cosa  ci  ha  causato  tanto  odio  et  persecutione  delli  parenti,  et 
massime  della  madre,  la  quale  Vamaua  piu  che  nessun'attro, 
che  se  n'  e  ita  alV arciuescouo  et  in  Sig.ria  a  lamentarsi  di  noj  a, 
et  ha  bisognato  che  7  P.  rettore  andasse  in  Sig.ria  a  purgarsi 
da  quello  che  se  Vimponeua.  Finalmente  questa  tempesta  s' e 
acchetata.  Non  e  anche  molto  che  fu  mandato  costa  a  V.  P.  un 
huouio  piemontese  di  tanta  bonta  et  humilita,  che  se  bene  ha 
grandissimo  desiderio  d'entrare  nella  Gompagnia  nostra,  pur  non 
pensa  d'esser  degno  di  si  alta  uocatione.  Tal  che  non  hauendo 
ardire  di  domandare  gratia  tanto  grande,  ha  richiesto  d'esser 
admesso  nel  collegio  tedesco  fin  che  sia  prouato  deguo  deila 
Compagnia. 

3.  Quanto  alle  schole,  quelli  che  studiano  de  nostri  son  4; 
li  due  nella  prima  et  gPaltri  nella  2a  ,  i  quali  fanno  grande 
profitto.  Poco  dopo  la  festa  di  Tutti  Santj  si  fece  la  renouatione 
de  studij  (come  suol  farsi  ogni  anno)  nel  domo  in  presentia 
della  Sig.lia  et  di  grande  moltitudine  di  cittadiuj  honoratissimj. 


a  Exempl.  latin...  ut  ad  Archiepiscopum  et  Senatum  eius   de   nobis  que- 
relae  peruenerint. 


1  Ut  apparet  ex  epistola  primo  die  Ianuarii  anni  1562  data,  agitur  de  Hie- 
ronymo  Iustiniano,  vita  functo  anno  1569.  Cf.  Pol.  Compl.,  II,  101. 


453.  —  Genua  1  Ianuarii  1561 

In  quel  giorao  si  recitorno  tre  orationi  in  laude  delle  tre  lingue. 
La  prima  (ch'era  in  laude  della  lingua  hebrea)  recito  un  delli 
nostri  con  assai  laude  et  marauiglia  de  gl'ascoltantj.  Dipoi  di 
due  de  nostri  scholari  l'un  laudo  la  lingua  greca,  et  1'altro  la 
latina.  Li  scolari  forastieri  sono  circa  ^(X),  et  piu  sarebbono  se 
hauessimo  un  luoco  piu  commodo.  Tutti  fanno  assai  frutto  nelle 
lettere.  costumi  et  diuotione.  a'  quali  il  P.  Geronimo  l  (come 
altre  uolte  s'  e  scritto)  dechiara  ogni  sabbato  la  dottrina  chri- 
stiana.  Quelli  che  sono  piu  essercitatj,  ogni  settimana  recitano 
in  schola  una  oratione,  et  disputano  fra  loro.  essendosi  auanti 
attaccate  alcune  conclusionj  a,  le  quali  sostenta  colui  ch'ha  re- 
citato  1'oratione.  Etiandio  ogui  mese  recita  uno  di  loro  qualche 
oratione  nella  cappella  nostra.  Et  questo  basti  delle  cose  do- 
mestiche. 

4.  Hora  uenendo  alle  cose  di  fuora  et  alle  fatiche  che  i  b 
nostri  pigliano  per  aiutar'  i  prossimj,  in  genere  sappia  V.  P. 
come  ogni  giorno  crescie  il  numero  di  coloro  che  si  confessano 
et  communicano  da  nostri.  Dal  che  quanto  frutto  essi  cauino, 
manifestamente  lo  dimostrano  con  una  marauigliosa  mutatione 
di  costumj  et  affettione  grande  che  ci  portano.  Le  conuertite  si 
sono  un'altra  uolta  confessate  co'  1  P.  Rettore  in  questo  tempo  2, 
et  sentendo  quanto  sono  aiutate  nel  spirito  da  S.  R.  uorrebbono 
sempre  confessarsi  da  lui.  Molte  di  loro  han  domandato  con 
instanza  di  confessarsi  generalmente  con  S.  R.,  alli  cui  prieghj 
in  gran  parte  s'  e  sodisfatto  con  grande  profitto  loro ;  il  che  di- 
mostrauano  con  abbondantissime  lagrime  mentre  si  confessaua- 
no.  Li  deuoti  desiderij  dell'altre  non  permettera  il  P.  Rettore 
per  la  sua  charita  che  siano  stati  indarno.  Quelle  fanciulle  (delle 
quali  un'altra  uolta  s' e  scritto)  3  si  sono  anchora  confessate  da 
nostri  in  questo  tempo,  et  con  alcune  essortationj  spinte  a  uiuer 
bene  et  religiosamente. 

5.  Vno  ch'aueua  rinegato  la  fede  nostra,  e  stato  per  li  nostri 
ammaestrato  meglio  nelle  cose  della  fede  et  dottrina  christiana, 
et  finalmente  e  stato  reconciliato  con  Dio  et  con  la  chiesa.  Vn 
altro  che  per  auanti  era  molto  dato  al  giuoco  et  altrj  uitij,  dipoi 
ch'ha  cominciato  a  confessarsi  da  nostri,  e  tanto  lontano  dalli 


a  Emend.  ex  conclusione.  —  b  i  snpra  vers. 


1  P.  Hieronymus  Galvanello.  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI.  859. 
3  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  857. 
s  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  857. 


\  LlTTERAE     QlJADRIMESTRES 

costumi  di  prima,  che  sentendosi  inclinato  all'ira,  desidera  ri- 
trouare  qualcuno  dal  quale  sia  battuto  insin  a  tanto  che  questo 
suo  uitio  sia  a  fatto  sradicato.  Vna  donna  assai  nobile,  la  quale 
si  confessaua  dal  P.  Rettore,  s'era  determinata  di  uendere  alcune 
sue  pretiose  uesti  per  darle  a  poueri;  la  qual  cosa  communi- 
cando  co'l  P.  Rettore  fu  auisata  che  no'l  facesse  per  adesso, 
accio  non  seguitasse  qualche  grande  sdegno  del  marito  et  delli 
parentj,  ma  che  lo  lasciasse  per  un  tempo  piu  opportuno.  Po- 
trei  scriuere  di  molti  cittadinj  principali  et  dottorj  di  legge  i 
quali  ha  tirato  il  P.  Rettore  alla  frequentia  de  sacramentj.  11 
frutto  che  si  raccoglie  dal  seme  di  quattro  predicatori  nostri 
non  e  piccolo ;  il  che  ha  assai  demostrato  una  donna  nobile,  la 
quale  mossa  dalle  prediche  d'uno  di  nostri,  uendette  una  sua 
pretiosa  cinta  et  altre  uanita  per  darle  a  pouerj. 

6.  Li  mesi  passatj  il  P.  Rettore  sen'  ando  co'l  P.  Michel 
Botteglio  nel  Piemonte  (che  contina  con  questo  paese),  accioche 
trattasse  co'l  commendator  Posseuino  nostro  '  (il  quale  ualoro- 
samente  combatte  per  la  chiesa  di  X°)  a,  in  che  modo  si  potesse 
dar  rimedio  a  quel  misero  paese  infetto  d'  heresia.  Et  fra  gLal- 
tri  utilissimi  consigli  che  si  trattorono,  questo  fu  di  grande  im- 
portanza,  che  il  P.  Rettore  ha  pigliato  1'  impresa  di  far  stampare 


a  Quae  smii  intra  parenthesim  add.  sunt  in  marg.  eadem  manu. 


1  Antonius  Possevinus  exeunte  raense  Septembri  1559  Romara  venit  Socie- 
tatem  Iesu  ingressurus  (Cod.  Ilom.  160  Begist.  Novit.  15-56-1068).  In- 
eunte  anno  1560  profectus  est  in  Sabaudiam  (Lainii  Monum..  IV,  669:  V,  7) 
ut  sacerdotii  (commendae)  de  Fossano  ordinis  militaris  Sti.  Antonii  posses- 
sionem  iniret.  Ad  lites  vitandas  P.  Lainez  illi  auctor  fuit  ut  professionem 
illius  ordinis  emitteret,  quippe  impedimento  futura  non  erat  ut  postea,  com- 
menda  dimissa,  in  Societatem  cooptaretur  (Lainii  Monum.,  V.  7,  136).  Quod 
vero  Karttunen  dicit  (Antonio  Possevino...  39,  annot.  1)  voluisse  Societatem 
ut  Possevinus  commendae  illius  adrainistrationem  haberet  «  pour  le  plus 
grand  bien  de  la  Compagnie  »,  sine  ullo  fundamento,  et  minus  sapienter 
dictum  est.  Apud  Emmanuelem  Philibertum  Sabaudiae  ducem  Possevinus 
gratia  valuit  (Lainii  Monuni..  V,  462),  et  strenue  pro  religione  catholica  in 
illis  partibus  instauranda  laboravit.  Cf.  Sacchinum  :  Historiae  Soc.  Iesu, 
Part.  II,  lib.  IV,  nn.  61-71;  Fouqueray :  Histoire...  I,  335  sqq.  ;  Karttunen  : 
Antonio  Possevino,  41  sqq.  In  cod.  Varia  Historia,  II,  ff.  77-80,  sub  titulo 
«  Auiso  de  lo  que  a  gloria  de  Dios  N.ro  S.r  se  ha  hecho  en  el  Piemonte  y  en 
las  Valles  »  est  narratio  scripta  manu  Ioannis  Baptistae  de  Ribera,  quae  vi- 
detur  versio  nuntiorum  (Avisi)  a  Possevino  Romam  missorum  de  quibus 
mentio  fit  in  epistula  ad  Possevinum  Roma  data  die  7  Sept.  1560  (Lainii 
Monum.,  V,  210).  In  cod.  citato  manus  posterior  aliqua  addidit,  et  annum 
1562,  immerito  ut  videtur,  apposuit. 


163.  —  Genua  1  Ianuarii  1561  r> 

la  dottrina  christiana  del  P.  D.  Canisio,  il  che  s'e  fatto  con  grande 
fatica  nostra  et  maggiore  utilita  di  quel  paese,  imperoche  questi 
libri  stampati  parte  in  latino  et  parte  in  uolgare  si  a  distribue- 
ranno  nel  Piemonte.  In  questo  tempo  b  il  P.  Botteglio  predico 
in  diuerse  citta  del  Piemonte,  dal  che  pare  che  quelli  popoli 
habbiano  conceputo  grande  opinione  della  Gompagnia  nostra. 
Pochi  mesi  dopo  che'l  P.  Rettor'  torno  di  la,  habbiamo  inteso 
che  gran  parte  di  quella  gente  s'  e  determinata  d'abbandonare 
1'heresia  et  tornare  alla  fede  catolica,  et  che  una  citta  (che  chia- 
mano  il  Mondeui)  confine  a  questo  paese  di  Genoua,  ha  offerto 
alla  Compagnia  nostra  una  chiesa  et  casa  assai  commoda  pe'l 
nostro  instituto,  et  che  1'  ill.m0  duca  di  Sauoia  dara  1'entrata 
per  sostentar  quelli  ch'iui  staranno  L.  II  che  e  manifesto  quanto 
debba  esser  utile  all'anime:  imperoche  se  si  apre  una  uolta  la 
porta  alla  Compagnia  in  quel  paese,  mi  rendo  certo  che  quella 
maladetta  heresia  sara  sradicata  da  quella  terra. 

7.  Ma  pei  tornare  al  nostro  collegio,  in  questo  ultimo  giu- 
bileo  fu  tanta  la  moltitudine  di  quelli  che  uennero  a  confessarsi 
da  noj,  che  non  si  pote  sodisfare  a  tuttj,  imperoche  oltra  la  so- 
lita  moltitudine,  ci  dettero  da  fare  li  spaguuoli  (de  quaii  molti 
erano  assai  nobiij)  i  quali  in  quelli  giornj  erau  uenuti  con  l'ar- 
mata  et  fermatisi  in  Genoua.  Hora  non  accade  che  io  dica  quanti 
si  sono  confessatj  generalmente.  quanti  son  stati  ritiratj  dal 
mal  uiuere  a  far  buona  uita,  quanti  che,  per  diece  o  dodici  anni, 
non  s'essendo  intieramenle  confessati,  conoscendo  1'error  suo, 
si  son  confessati  di  tutta  la  uita.  Li  fratelli  nostri  non  han  la- 
sciato  (come  auanti  s'e  scritto)  di  uisitare  le  prigioni  et  hospi- 
tali  et  consolare  quelli  ch'  iui  stanno. 

8.  Et  per  dir  qualche  cosa  delle  cose  temporali  di  questo 
collegio,  hanuo  hauuto  qualche  augmeuto  in  questo  tempo.  Im- 
peroche  colui  ch'haueua  a  bastanza  dotato  questo  collegio  d'en- 
trata  di  ogn'anno  2  (il  quale  per  sua  humilta  non  uuol  esser  no- 
minato)  ha  uoluto  per  sua  liberalita  far  una  aggionta  non  piccola. 

9.  Quella  compagnia  di  deuotj  nostri  (ch'e  stata  instituita 
dal  P.  rettore)  3  ua  tanto  inanzi  et  nel   numero    et    nel   spirito. 


a  Delet.  raan.  —  b  Delet.  mezzo. 


1  Paulo  post.  hoc  ipso  anno,  socii  in  urbem  Mondovi  missi  sunt.  Cf.  Lai- 
nii  Monum.,  V.  374,  385,  472,  473,  523. 

-  Paulus  Doria.  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  656,  669. 

3  Vide  sis  Litt.  Quadrim.,  V,  127,  290,  499,  628;  VI.  20  etc. 


6  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

che  ci  danno  grandissima  consolatione  in  uederlj  a  che  hauendo 
abbandonato  tutti  i  piacerj  mondanj,  questo  solo  pigliano  per 
sommo  piacere  confessarsi  et  communicarsi  quanto  piu  spesso 
possono.  Hora  al  numero  di  quelli  ch'erano  scritti  in  questa 
compagnia  s'e  aggionta  un'altra  compagnia  di  huomini  diuotj 
ch'attendeua  a  cercar  limosine  per  li  poueri  infermj ;  ma  hauendo 
costoro  chiamato  il  P.  Rettore  accioche  fussero  da  S.  R.  meglio 
ammaestrati  nel  diuino  seruitio,  furono  auisati  che  questo  modo 
di  souenire  a  poueri  era  buono  b,  ma  che  sarehbe  megliore  se 
con  la  limosina  corporale  fosse  congionta  la  spiriluale,  accioche 
non  solamente  con  danarj  souenissero  alla  pouerta  di  quelli,  ma 
anchora  con  parole  gl'ammaestrasseno,  consolasseno,  ritirasseno 
da  peccatj,  confortassero  al  ben  uiuere  et  all'uso  de  sacramentj, 
et  se  hisognasse,  desseno  anchora  alcuni  libri  spirituali  pe'l 
medesimo  fine;  il  che  d'alcuni  mesi  s'e  cominciato  a  fare,  et 
da  quelli  et  da  alcuni  di  questa  compaguia,  il  cui  aiuto  hanno 
questi  domandato  con  non  piccola  consolatioue,  et  frutto  de 
gl'  uni  et  de  gFaltri.  Et  e  certo  da  marauigliare  quanti  poue- 
rettj  mezzo  desperati  conducono  a  confessarsi,  molti  de  quali 
non  s'erano  confessati  per  molti  annj.  L' una  et  1'altra  compa- 
gnia  uien  da  noj  ogni  festa  et  frequenta  c  i  santissimi  sacramenti 
con  grande  allegrezza.  [Preces  postulat]. 

Di  Genoua  al  primo  di  Gennaio  1561. 

Per  commessione  del  R.  P.  Rettore  D.  Loarte. 

Di  V.  P.  indegno  figliuolo  in  Chro. 

Innocenzo  Spatafora  j. 


a  Emend,  ex  uedere.  —  b  Emend.  ex  Ijuona.  —  c  Prins  frequentano. 


1  Vixle  Litt.  Quadrim.,  V.  590. 


454.  —  Salmantica  1  Ianuarii  1561 


454 

HENRICUS    LOPEZ 

SALMANTICA    1    IANUARII    1561  l. 

1.  Sociorum  numerus.  Domestica  disciplina.  —  2.  Aliqui  pere- 
grinatum  missi.  —  3.  Spirituales  exercitationes  clomi.  Con- 
tiones  in  honorem  B.  M.  Virginis.  —  4.  Progressus  in 
litteris  curatur.  —  5.  Caritatis  opera  erga  proximos.  — 
6.  Festnm  circumcisionis  Domini  sollemniter  celebratum. 
Eleemosynae  sociis  coUatae. 

1.  f  Ihs.  Muy  Rdo.  P.e  nuestro  en  X.°  Gratia  et  pax  X.'  Lo 
que  desta  poster  parte  del  ano  y  vaca^iones  se  offrece  que  dar 
quenta  a  V.  P.  es  cjue  estanios  aqui  33,  y  los  ocho  dellos  son 
sacerdotes.  Tienen  todos  salud,  gloria  al  Sehor,  y  de  quatro  que 
enfermaron  de  calenturas,  solo  vno  ai  agora  con  quartanas.  To- 
dos  muestran  grande  amor  con  la  obedientia  y  superiores,  y  sien- 
ten  grande  espina  y  remordimiento  quando  faltan  en  las  reglas : 
y  ansi  lo  manifiestan  luego  al  superior,  y  no  paran  hasta  que 
publicamente  satisfacen  dello  pidiendo  perdon  y  aiuda  de  los 
otros.  Hacen  a  menudo  mortificaciones  piiblicas  y  muesiran  en 
esto  la  puridad  de  sus  conciencias ;  que  de  cosas  muy  pequehas 
hacen  gran  scrupulo.  En  la  modestia  exterior  son  muy  sehala- 
dos  en  todo  el  pueblo,  y  con  ella  se  sehalan  y  hacen  raia  entre 
los  demas  estudiantes,  no  menos  que  si  traxeran  habito  diferente. 
Son  muy  amigos  de  sentir  la  pobreza  prometida,  y  ansi  algunos 
que  sentian  afition  a  cosas  particulares  de  que  vsauan,  las  de- 
xauan. 

2.  En  las  vacaciones,  que  son  aqui  desde  ocho  de  Setiembre 
hasta  diez  y  ocho  de  Octubre,  se  enbiaron  diez  y  seis  en  pere- 
grina^ion  a  diuersas  partes  que  con  grande  instancia  pedian  : 
iuan  apareados  comunmente  Padre  con  hermano,  como  se  pu- 
diesen  mas  ayudar,  y  segun  se  iuzgaua  conuenir  para  aprobecha- 
miento  suyo  y  aedificacion  de  los  de  fuera.  Los  Padres  predica- 
uan  en  algunos  pueblos,  y  los  hermanos  ensehauan  la  doctrina 
christiana ;  consolauan  a  los  atligidos  y  pobres  de  los  hospitales; 


nn 


1  Ex  autogr.  ut  videtur,  in  cod.  Hisp.  98.  (Epist.  If/span.  1501).  2  ff.. 
.  3.  4 :  prius  ±«. 


8  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

algunos  fueron  mas  de  quarenta  leguas  de  aqui,  y  otros  menos, 
segun  las  fuerzas  dellos  lo  pedian ;  padecieron  muchas  vezes 
falta  de  cama  y  comida,  que  algunas  vezes  era  harto  hallar  pan 
y  alguna  pobre  posada.  Padescieron  tanbien  lluuias  y  gran  can- 
sancio;  pero  todo  esto  les  aguaua  [sic]  el  deseo  que  lleuauan 
de  padescer  por  X°,*el  qual  algunas  vezes  los  consolaua  spiri- 
tualmente  y  daua  muchas  limosnas  y  abrigo  en  partes  donde 
menos  lo  esperauan.  Con  esto  cobraban  fuerzas  y  alientos  para 
suffrir  lo  demas  y  augmentauan  la  speranza  y  confianza  de 
nuestro  S.or  Todos  voluieron  con  salud  gloria  a  su  Mag ' . 

3.  A  los  que  en  estas  vacaciones  se  quedaron  en  casa,  no 
les  falto  en  que  occuparse.  Cessaron  del  todo  los  studios  en 
casa,  ordenandolo  ansi  el  P.e  rector  *,  para  que  descansasen  de 
la  continuacion  con  que  avian  lleuado  los  pasados  de  todo  el 
ano,  y  cobrasen  vigor  y  deseos  para  adelante,  y  para  que  mas 
libremente  se  pudiesen  dar  a  las  cosas  spirituales  y  oracion,  que 
por  este  tiempo  se  alarg6.  Otros  entendian  en  procurar  la  prouis- 
sion  de  las  cosas  necessarias  para  el  processo  del  ano,  attenta 
la  pobreza  y  gente  que  aqui  residimos.  Tanbien  se  tomaba  vna 
hora  cada  dia  en  la  qual  se  leian  nuestras  bullas  y  constitutio- 
nes,  y  declaraua  el  P.e  Rector  las  dificultades  y  dubdas  que 
nuestros  theologos  sobre  ellas  mouian,  y  con  esto  se  tomo  en 
casa  maior  noticia  de  nuestro  instituto  y  praeuilegios.  Lo  comun 
en  todo  tiempo  es  que  cada  quinze  dias  los  viernes  ai  plaetica 
spiritual  con  que  se  animan  los  de  casa  al  exercicio  de  las  vir- 
tudes.  Los  domingos  ai  conferencia  sobre  alguna  dubda  spiri- 
tual  por  vna  hora,  despues  de  cenar;  exercitanse  las  fiestas  y 
domingos  los  studiantes  en  el  refictorio,  y  an  mostrado  buenos 
talentos  en  esto.  Particularmente  en  la  fiesta  de  la  congeption 
de  nuestra  Sehora,  hizo  el  P.e  rector  que  vuiese  sermones  por 
muchos  dias,  en  los  quales  se  fraxeron  muchas  authoridades 
de  Sanctos,  figuras  y  congruencias  grandes  para  probacion  desta 
verdad,  haciendo  grande  hincapie  en  la  costumbre  de  la  iglesia. 
Vuo  hasta  veinte  sermones  con  que  no  poco  se  augmento  el 
amor  y  deuocion  a  con  la  Madre  de  Dios.  Esta  pascua  de  naui- 
dad  diximos  maitines  a  nuestro  tono,  y  a  la  missa  del  gallo 
renouamos  los  votos  con  grande  alegria  y  gozo  de  todos,  ha- 
ciendonos  primero  el  P.e  Rector  vna   platica  para  que  con  mas 


a  Del.  de. 


1  P.  Bartholomaeus  Hernandez. 


454.  —  Salmantica  1  Ianuarii  1561  '.) 

deuocion  se  hiciese.  Para  en  algo  imitar  a  la  humildad  del  Nino 
recien  nacido,  se  an  exercitado  los  studiantes  por  este  octauario 
de  pascua  en  ser  mozos  del  cozinero,  sacando  algunos  concep- 
tos  prouechosos  de  la  cozina,  que  a  la  noche  predicauan  en 
refitorio  a. 

4.  En  los  studios  se  vee  notablemente  el  aprouechamiento 
de  tres  artistas  y  diez  y  seis  theologos  nuestros  oyentes,  y  para 
esto  se  ayudan  con  las  conferencias  de  cada  dia  y  conclusiones 
publicas  que  cada  semana  suele  aver  con  harto  concurso  de  stu- 
diantes  y  maestros,  y  con  hallarse  presentes  a  los  actos  publicos 
desta  vniuersidad.  en  los  quales  suelen  poner  buenos  argumen- 
tos.  Ed  las  opiniones  alleganse  siempre  a  la  doctrina  mas  co- 
muu,  que  es  aqui  la  de  Santo  Thomas.  Y  para  que  el  calor  de 
los  studios  no  lleue  tras  si  el  fructo  del  spiritu,  algunas  vezes 
se  tiene  quenta  de  mortificarlos  en  esto,  y  ansi  luego  despues 
de  Sant  Lucas  hizo  el  superior  que  se  quedasen  en  casa  dos 
theologos  por  algunos  dias,  vno  por  portero  y  otro  por  sacristan. 

5.  Con  los  de  fuera  se  exercitan  los  solitos  exercicios  de 
nuestra  Compahia  en  sermones  que  en  nuestra  iglesia  y  en  la 
carzel  se  an  predicado,  en  ensenar  la  doctrina  christiana  a  los 
ninos  en  tres  iglesias  cada  domingo,  en  administrar  los  sacra- 
mentos  de  la  coufession  y  comunion  a  muchos  de  fuera  cada 
ocho  dias,  y  en  las  liestas  principales  es  tanto  el  concurso,  que 
no  se  puede  dar  mano  a  todos;  particularmente  en  la  pascua 
de  nauidad  duro  esto  por  muchos  dias.  Tienese  entendido  de 
nuestros  confessores,  que  son  rectos;  y  ansi  vno  que  por  esto 
temia  mucho  de  venirse  a  confessar  en  nuestra  casa,  vencien- 
dose  en  esto,  salio  muy  consolado,  viendo  la  blandura  con  que 
le  trataron.  Tienen  todos  mucha  cabida  con  los  proximos,  y 
alcanzan  dellos  lo  que  otros  muchos  no  pueden.  Hazen  muchas 
amistades,  y  muy  notables,  particularmente  vnas  hizo  vn  Padre 
en  su  peregrinacion,  que  por  mucho  tiempo  avian  stado  ene- 
mistados.  Otras  dos  se  hizieron  entre  casados,  que  estauan  los 
maridos  determinados  a  fmatar]  b  sus  mugeres  sobre  sospechas, 
y  agora  viuen  en  paz  y  amor.  Entienden  en  que  se  perdonen 
iniurias;  visitan  y  consuelan  los  enfermos  de  los  hospitales; 
son  a  menudo  llamados  para  ayudar  a  bien  morir  a  los  enfer- 
mos.  Hallaronse  dos  de  casa  a  la  muerte  de  vna  monja,  gran 
sierua  de  Dios,  que  ella  y  su  madre  nos  avian  hecho  muy  bue- 
nas  obras.  V.  P.  por  charidad  la  haga  encomendar  a  Dios.  Hizo 


«  Emend.  ex  refectorio.  —  b  Hoc  v.,  ant  quid  simile  deesse  videtur. 


10  LlTTERAE     QlJADRIMESTRES 

el  P.e  Rector  que  nos  hallasemos  al  entierro  del  P.e  M.°  frai 
Domingo  de  Soto  *,  al  qual  se  hallaron  casi  todas  las  religiones 
y  toda  la  vniuersidad,  por  ser  tenido  de  todos  por  padre.  Son 
consultados  los  nuestros  en  casos  de  conciencia,  que  por  la  te- 
ner  saneada  y  estar  en  tal  reputacion,  se  satisfacen  mas  dellos 
que  de  otros  grandes  letrados:  y  ansi  para  votar  en  las  catre- 
das  toman  el  parecer  de  los  nuestros.  Acostumbran  corregir 
fraternalmente  a  los  que  oien  iurar,  y  es  bien  recebida  su  amo- 
nestacion.  En  la  oragion  se  hace  que  se  encomienden  a  Dios  las 
necessidades  publicas  de  la  Iglesia ;  anse  dicho  y  dicen  las  mis- 
sas  y  se  haze  oracion  por  los  fundadores  de  nuestros  collegios, 
como  nos  esta  ordenado.  Anse  dado  los  exercjcios  a  algunas 
personas  que  salieron  bien  aprouechados  dellos;  entre  los  qua- 
les  fue  vn  doctor,  catredatico  de  artes,  que  salio  determinado 
de  ser  religioso,  y  muy  inclinado  a  nuestra  Cornpahia.  Muchos 
an  pedido  ser  recebidos,  y  por  no  lo  suffrir  la  pobreza  desta 
casa,  no  se  an  recebido. 

6.  El  dia  de  ano  nueuo  hizimos  la  fiesta  de  la  circuncjssion 
muy  solenemente,  entapizando  nuestra  iglesia  con  pahos  ricos 
y  de  seda.  Predico  el  P.e  Rector  con  a^epgion  de  los  de  dentro 
y  fuera  de  casa.  Hallaronse  presentes  muchos  maestros,  colle- 
giales,  religiossos  y  eaballeros,  y  muchos  destos  fueron  nuestros 
combidados,  y  mostraron  gran  gusto  y  satisfacion  de  nuestras 
reglas  que  mientras  comian  se  les  leyeron.  El  concepto  que  de 
los  nuestros  se  tiene  en  esta  cibdad,  es  el  que  por  otra  escreui 2 : 
annos  hecho  muchas  limosnas.  y  particularmente  en  esta  pascua 
de  nauidad  nos  proueieron  con  grande  abundantia.  El  Sehor 
nos  de  aquella  que  aeternalmente  harta  sin  hastio:  y  para  al- 
canzar  esta.  pedimos  ser  encomendados  en  los  sacrifigios  y  ora- 
ciones  de  V.  P.  y  de  los  de  esa  casa  y  collegio.  De  Salamanca. 
primero  de  Henero  1561.  De  V.  P.  indignissimo  sieruo  en  X°. 

f  Hbxrrique  f  3. 


1  Nobilis  philosophus  et  theologus  0.  P.  Obiit  die  15  Xovembris  1560. 

3  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  751. 

3  Cf.  Litt.  (Juadrim..  VI,  754.  Hic  in  catalogis  illius  temporis  dicitur  aut 
Henrique  (Enrique)  aut  Henrique  Lopez  (Catal.  salmant.  1562,  Monterrey  1564. 
1565,  1566;  Salmant.  1567,  1568,  1569,  1570,  1573  in  cod.  Cast.  13).  Ex  iis  quae 
catalogi  de  illo  dicunt,  apparet  illum  esse  qui  postea  Henricus  Henriquez 
(Enrique  Enriquez)  dictus  est:  quique  vaferrimo  suo  ingenio  Societati  non  pa- 
rum  molestiae  intulit.  Cf.  Juventium:  Historiae  Soc.  Iesu,  part.  V,  tom.  pos- 
terior,  lib.  XI,  n.  81;  Sommervogel:  Bibliographie  della  Compagnie  de 
Jesus,  IV,  275;  Astrain:  Historia...  III  (sub  v.°  Enriquez,  Enrique):  Perez 
Goyexa:  Estudios  Eclesidstieos,  VI  (1927),  42  sqq. 


155.  —  Valentja  1  Ianuarii  (?)  1561  11 


455 

IACOBUS   DE   CANIZARES 

VALENTIA    1    IANUARII    (?)    1561    l. 

Socii  omnes  corpore  et  spiritu  recte  valent,  diligenterque  com- 
misso  sibi  munere  fungi  conantur.  Viget  inter  eos  reli- 
giosa  disciplina,  oboedientia  praesertim  et  mutnus  amor : 
quibus  virtutibus  etiam  externis  ad  religionem  incitamento 
sunt.  Fratres  qui  litteris  dant  operam,  inter  ceteros  sclio- 
lasticos  eminent.  PJiilosophiae  et  theologiae  exercitationes 
prius  privatim,  iam  publice  haberi  coeptae.  Undecim  sunt 
novicii.  Quatuor,  ex  quibus  duo  sacerdotes,  his  postremis 
mensibus  admissi.  Alii  non  pauci,  quos  inter  sacerdos,  ad- 
mitti  desiderant.  Novicii  magno  animi  ardore  ad  perfectio- 
nem  contendunt.  P.  loannes  Iciar  [Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI, 
775]  Caesaraugusta  huc  missus.  P.  Verdolay  cum  plausu 
contionatur.  P.  Bector  morum  doctrinam  cum  fructu  docet. 
Viri  et  feminae  frequentes  ad  nostrum  templuiu  paeniten- 
tiae  causa  accurrunt.  Universitatis  valentinae  rector  nostros 
honore  prosequitnr,  soletqne  homines  afftictos  ad  eos  mittere. 
Atiquae  peccatorum  conrersiones  enarrantur. 


1  Ex  apographo  quod  exstat  Coloniae  in  «  Aiehiv.  des  Verwaltungsraths 
der  Studienstiftungen  zu  Koln  »,  cod.  J.  J.  722  ff.  233-234.  Cf.  Hahben:  Bhei- 
uische  Akten...  XXIII  et  XXX  cod.  (X).  Auctor  res  nimium  amplificat.  Prop- 
terea  visum  nobis  est  epistolae  summam  tantum  edere.  In  fine  epist.  prius 
scriptum  erat:  «  chalen.  Februarij  »:  postea,  deleto  «  Februarij  »,  supra  ver- 
sum  scriptum  est :  «  Ianuarij  »  et  add.  v.  «  pridie  »  In  marg.  vero  :  «  1561  - 
1  Januarii  ». 

De  epistolae  auctore  haec  habentur  in  catalogo  collegii  valentini  («  Lista 
de  los  que  estan  en  el  collegio  de  Valencia  »),  qui  anno  1561  scriptus  videtur 
(cod.  Aragon.  15,  ff.  59-60):  «  El  her°.  Diego  de  Canizares  es  de  nacion  cas- 
tehano  natural  de  Guadalaiara  del  arcobispado  de  Toledo.  Es  de  edad  de  i2i 
anos.  Anda  en  quatro  que  esta  en  la  Compania.  Tiene  rasonable  abilidad  en 
latinidad,  artes  y  theologia,  y  tiene  algun  talento  para  pulpito.  Aprouecharse 
a  en  qualquier  cosa  que  le  pongan...  ». 


12  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 


456 

P.  NICOLAUS  LIETARD 

PARISIIS   2    IANUARII    1561    *. 

Socii  omnes  bona  utuntur  valetudine.  Quatuor  iirones  recens 
admissi  sunt.  Sacerdotes,  numero  quinque,  occasione  iubi- 
laei  multorum  confessiones  audierunt;  puerorum  etiam  col- 
legii  Stae.  Barbarae,  et  eorum,  qui  in  carceribns  detineban- 
tur.  Laboratur  tit  Societas  in  Gallia  admittatur,  multis 
repugnantibus.  Fautores  prcecipui  Societatis  recensenhir. 
Francisci  secundi  regis  obitus  rem  retardat.  Gulielmi  epi- 
scopi  claromontani  in  Societatem  liberalitas,  qui  redditus  ad 
billomense,  parisiense  et  maariacense  coUegium  fundandum 
testamento  reliquit.  Quae  res  multorum  invidiam  in  socios 
excitat.  Antonius  Borbonius  Navarrae  rex  non  ante  in  re- 
gis  Galliae  tutorem  admittitur,  quam  cathoJicam  fidem  se 
defensurum  promittit,  et  Theodorum  Bezam  ab  se  amanda- 
turum.  Alii  regis  tutores  bene  erga  catholicam  fidem  sunt 
affecti.  Preces  pro  episcopo  claromontano  et  pro  sociis  pos- 
tulat. 


1  Autogr.  in  cod.  Gall.  ~>3.  :2ff.,  nn.  52,  53:  prius  216  (376,  377).  Qnae  ali- 
cuius  momenti  in  hac  epistula  narrantur,  fere  omnia  inveniuntur  in  epistula 
P.  Broet  eodem  die  data  (Cf.  Epist.  PP.  Broet...  153  sqq.)  et  in  epistulis 
P.  Pontii  Cogordani  2  Decembris  1560  et  2  Martii  1561  datis.  (Cf.  Lainii  Mn- 
nnni..  V.  32(1,  402).  Quare  eius  summam  hic  tantuin  dare  visimi  est.  De  auc- 
tore  vide  Litt.  Quadrim.,  VI.  798,  annot.  1. 


457.  —  Compluto  3  Ianuarii  1551  13 

457 

IOSEPHUS    DE    ACOSTA 

COMPLUTO   3    IANUARII    1561    l. 

1.  Sociorum  numerus.  Domestica  disciplina.  —  2.  Scholasticae 
exercitationes.  Patris  Deza  lectiones.  —  3.  Societatis  candi- 
dati.  Spiritualia  opera  erga  proximos.  —  4.  Festum  nomi- 
nis  Iesu  doctoris  Torres  contione  cohonestatum. 

1.  f  IHS.  Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  Gratia  et  pax 
Christi.  Eq  este  collegio  con  los  que  estan  en  la  casa  de  Lo- 
ranca,  de  que  a  V.  P.  en  otras  se  ha  escrito  2,  son  por  todos 
cinquenta  y  siete :  quince  Padres,  y  quarenta  y  dos  hermanos, 
los  quales  occupados  en  diuersos  exercicios  de  la  obediencia. 
procuran  muy  de  veras  no  faltar  un  punto  en  la  obseruancia 
de  las  reglas  y  constituciones,  ayudandose  a  menudo  de  peniten- 
cias  y  otras  mortificaciones  que  para  esto  les  aprouechan.  En 
las  cosas  de  casa  ay,  gloria  al  Sehor,  muy  gran  concierto,  assi 
por  auer  comodidad  de  ministros,  como  por  estar  ya  las  cosas  de 
la  Compahia  mas  assentadas  que  hasta  aqui  a.  Especialmente  nos 
animan  mucho  al  spiritu  de  nuestra  vocacion  las  platicas  que 
cada  ocho  dias  nos  haze  el  P.  Manuel  3,  cuya  venida  de  Portu- 
gal,  como  auia  sido  tan  deseada,  assi  ha  moslrado  bien  quanto 
augmento  de  nuestro  S.or  a  las  cosas  de  la  Compahia  por  medio 
de  su  Reuerencia,  no  solo  acerca  de  los  nuestros,  mas  aun  en 
toda  esta  uniuersidad. 

-2.  Los  estudios  se  prosiguen  con  mucha  diligencia  y  aproue- 
chamiento  de  nuestros  estudiantes.  Es  el  numero  el  mismo  que 
escreui  a  V.  P.  en  la  passada :  veynte  theologos  y  seys  artistas. 


a  Seq.  aJiqua  vv.  deleta.  quae  ita  videnhtr  legenda   auian   dado   lugar 
algunas  ocupagiones. 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Ilispan.  98  (Epist.  Hispan.  1561),  2  ff.  nn.  9,  10 ; 
prius  212.  Sequitur  exemplum  latinum  in  ff.  11,  12. 

3  Intellige  in  domo  «  Jesus  del  Monte  »  prope  Loranca  de  Tajuiia.  Cf.  Litt. 
Quadrim.,  V,  726. 

3  P.  Emmanuel  Lopez,  collegii  rector,  natione  lusitanus,  qui  per  aliquan- 
tum  temporis  in  patria  fuerat.  Cf.  Lainii  Monum.,  V,  215. 


14  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

Tieaen  cada  ocho  dias  sus  conclusiones  y  huelgan  de  hallarse 
presentes  de  fuera  personas  doctas  y  nobles.  El  Padre  maestro 
De<ja  comencara  con  el  fauor  de  Dios  la  secunda  secunde  de 
aqui  a  diez  o  doze  dias.  A  esta  lecion  se  tiene  entendido  que 
vendran  muchos  oyentes  principales,  por  ser  materia  que  espe- 
ran  muchos,  y  por  tener  del  maestro  todos  muy  gran  satisfa- 
cion.  En  casa  tienen  conferencia  de  casos  de  conciencia  cada 
dia  los  Padres  y  hermanos  theologos,  de  lo  qual  se  saca  no 
pequeho  prouecho. 

3.  La  Compahia  han  pedido  v  piden  muchos,  y  personas  muy 
doctas.  Hase  recebido  un  estudiante  de  muy  buenas  partes,  y 
qne  auia  ya  acabado  el  curso  de  artes  l,  y  en  pedir  la  Gompa- 
hia  auia  perseuerado  ya  ahos,  y  assi  da  muy  buena  edificacion 
de  su  humildad  y  obedieneia  en  la  casa  de  los  nouicios  que 
esta  junto  a  nuestro  collegio.  Los  exerrieios  se  an  dado  a  al- 
gunas  personas.  De  confesiones  ha  auido  mayor  freqiiencia  que 
el  ano  passado,  especial  de  estudiantes  nobles  y  principales,  y 
assi  en  estas  como  en  otros  ministerios,  se  haze  muy  particular 
prouecho  en  las  almas  de  todos;  y  cierto  no  dudamos  sino  que 
si  uuiesse  sermones  de  nuestra  casa  mas  a  menudo,  vendrian  a 
manadas  los  estudianies,  por  el  grande  credito  que  en  este 
pueblo,  por  la  bondad  del  Senor,  la  Gompahia  ha  cobrado.  Su 
diuina  Mag.  lo  ordene  para  su  mayor  honrra  y  gloria.  No  a  de- 
xan  algunos  de  los  Padres  de  yr  a  predicar  a  pueblos  cercanos, 
de  donde  suelen  ser  pedidos  con  mucha  instancia;  y  cierto  se 
v.ee  bien  quan  fieles  operarios  ha  de  tener  la  Gompahia,  quando 
ayan  acabado  sus  estudios. 

4.  Celebramos  nuestra  fiesta  de  lesus,  primero  deste,  con 
mucho  concurso  de  doctores,  collegiales  y  personas  illustres. 
Predico  el  s.or  doctor  Torres  2,  catredatico  de  Sigiienca,  y  casi 
nos  ponian  confussion  las  cosas  que  de  la  Compahia  con  tanto 
encareeimiento  dixo.  Haganos  el  Sehor  dignos  hijos  della  por 
su  infinita  bondad;  pues  no  cessa  de  hazernos  cada  dia  seha- 
ladas  mercedes,  no  solo  aqerca  de  lo  espiritual,  mas  tanbien 
parece  que  para  lo  temporal   va    descubriendo  camino;  que  al- 


a  JJel.  han. 


1  Videtur  agi  de  Petro  de  la  Cadena,  quem  Castro  (Historia  del  Collegio 
Complutense  de  la  Compahia  de  Jesus,  lib.  9,  c.  11)  dicit  ingressum  esse 
Societatem  die  17  Decembris  1560. 

2  ESartholomaeus  de  Torres,  post  episcopus  canariensis. 


458.  —  Placentia  3  Ianuarii  1561  15 

guoas  personas  pias  y  afficionadas  a  la  Cornpania  pretenden, 
como  V.  P.  por  otras  aura  sabido  mas  largo,  ayudar  la  pobreza 
deste  collegio.  Sea  por  todo  glorificado  el  nombre  de  Dios.  Guar- 
denos  su  Mag.d  diuina  a  V.  P.  muchos  anos,  en  cuyos  sacrifi- 
cios  nos  encomendamos  humilmente  todos  sus  hijos.  De  Alcala 
tres  de  Enero  1561.  Por  commission  del  P.  Rector.  D.  V.  P. 
sieruo  indigno  y  minimo 

JL 
I 

f    lOSEPH    DE    ACOSTA   l. 


458 

P.  HIERONYMUS   XIMENEZ 

PLACENTIA    3   IANUARII    1561    ~. 

1.  Sociorum  numerus.  Domestica  disciplina.  —  2.  Sacramento- 
rum  usus  frequens.  Friictus  inde  percepti.  —  3.  Studiorum 

instauratio.  Scliolasticoruin    numerus.  Doctrina    christiana 
pueris  et  adultis  exposita. 

1.  f  Jhs.  Muy  R.do  P.e  nuestro  en  Chro.  Gratia  et  pax  Chri. 
[Scribit  ex  oboedientia.]  El  numero  de  los  de  casa  llega  hasta 
diez  y  ocho.  Son  los  cinco  sacerdotes;  todos  procuran  de  exer- 
citarse  en  sus  ministerios  con  diligencia,  teniendo  cuenta  con  la 
obseruancia  de  las  reglas  y  aprouechamiento  proprio,  y  con  el 
del  proximo,  quando  y  como  la  obediencia  lo  ordena.  segun  el 
talento  de  cada  vno. 

^.  Los  Padres  quasi  siempre  se  occupan  en  confessiones,  por 
auer  en  este  pueblo  mucha  gente  que  se  da  al  seruicio  de  nues- 
tro  S.or  con  cuidado,  y  freqiientan  los  sacramentos  con  harta 
diligencia,  principalmente  mugeres,  que  son  las  que  mas  acuden. 
Tres  Padres  comunmente  predican  fiestas  y  domingos.  Parece 
que  los  oyen  y  siguen  en  este  pueblo  con  grande  voluntad, 
gloria  a  nuestro  S.or  por  todo.  A  las  confessiones  y  comuniones 
acude  tanta  gente,  que  no  podemos  cumplir  con  tantos  como 
vienen.  El  dia  de  pascua  de  nauidad  comulgaron   mas    de    150 


1  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  353. 

2  Ex  originali  in  cod.  Hisp.  98,  2  ff.  nn.  13,  14;  prius  346. 


16  LlTTERAE    QUADKIMESTRES 

personas,  sin  otras  muchas  que  comulgaron  en  las  fiestas  si- 
guientes.  El  P.e  Rector  '  con  sus  sermones  y  comunicaciones 
que  tiene  con  gente  del  pueblo,  y  aun  fuera  del,  haze  mucho 
fructo,  y  es  muy  amado  de  todos  aquellos  con  quien  conuersa, 
porque  luego  se  les  parece  el  buen  fruto  que  sacan  de  su  co- 
municacion.  No  ha  muchos  dias  que  hizo  vnas  paces  entre  dos 
personas  las  mas  principales  desta  tierra,  las  quales,  siendo 
madre  y  hijo,  estaban  tan  diuisos  dias  auia,  y  la  enemistad 
tan  encendida  de  vna  parte  y  de  otra,  que  si  nuestro  S.01'  no  lo 
remediara,  como  lo  remedio,  resultaran  muchas  muertes  ansi 
spirituales,  como  temporales,  y  dissensiones  grandes  de  gente 
muy  principal  de  vna  parte  y  de  otra.  Plugo  a  nuestro  S.or  que 
todo  este  fuego  se  atajo  por  medio  del  P.e  Rector,  el  qual  con- 
fesso  a  las  dos  partes  en  vn  jubileo  que  vino,  y  hizo  que  el  hijo 
viniese  a  pedir  perdon  a  su  madre,  el  qual  pidio  con  mucha 
humildad  y  reconocimiento  delante  del  P.e  Rector  y  otros  caua- 
lleros  deudos  suyos ;  de  lo  qual  toda  esta  tierra  se  ha  alegrado 
mucho,  y  dado  muchas  gracias  a  nuestro  S.or  porque  era  eosa 
muy  peligrosa  y  muy  sabida.  Otro  cauallero  deste  lugar,  hom- 
bre  derramado,  el  qual  no  trataba  antes  en  casa,  cayo  malo,  y 
embio  a  llamar  al  P.e  Rector,  con  el  qual  se  confesso  general- 
mente  y  ordeno  muy  bien  su  testamento.  Tandem  acabo  muy 
bien  recebidos  todos  los  sacramentos  con  harta  edificacion  de 
los  que  lo  vieron.  Otro  cauallero,  tambien  no  de  muy  buena 
fama,  cayo  malo,  y  diole  desseo  de  confessarse  con  el  P.e,  y 
ansi  se  confesso  generalmente,  y  esta  agora  tan  caydo  en  la 
cuenta,  y  tan  obediente  al  P.e  Rector,  que  es  para  alabar  a 
nuestro  S.or  Otra  persona  principal  por  su  medio  tambien  se  ha 
reducido  y  confessado  con  el  generalmente ;  de  lo  qual  no  solo 
ha  resultado  el  bien  deste  cauallero,  pero  tambien  el  de  otras 
muchas  personas  que  dependian  del,  porque  con  reducirse  el, 
se  han  estorbado  muy  muchas  offensas  de  nuestro  Sehor,  que 
por  su  causa  otros  hazian,  y  auian  de  hazer,  segiin  se  creya. 
Nuestro  S.or  sea  alabado  por  todo.  Los  que  lo  saben  en  el 
pueblo,  que  es  quasi  todo,  le  alaban  porque  lo  han  tenido  co- 
mo  por  milagro  auer  hecho  la  niudanca  que  han  hecho. 

3.  Los  estudios  se  comencaron  al  mismo  tiempo  que  suelen 
otros  anos.  Vuo  vna  oracion,  como  es  de  costumbre.  Vinieron 
a  ella  muchas  personas  principales  del  pueblo,  ansi  ecclesiasti- 


1  P.  Martinus  Gutierrez. 


459.  —  Messana  5  Ianuarii  1561  17 

cos,  como  seglares,  y  plugo  al  Senor  succedio  muy  bien.  El 
numero  de  los  estudiantes  pueden  ser  por  todos  hasta  ciento, 
poco  mas  o  menos;  los  maestros  hazen  lo  que  pueden  en  sus 
officios,  y  son  amados  de  sus  discipulos,  entre  los  quales,  prae- 
cipue  en  los  de  mayores,  ay  muy  buenas  habilidades,  y  estan 
bien  aprouechados  en  la  composicidn ,  lo  qual  no  es  poco  de 
estimar  para  gente  desta  tierra.  La  doctrina  christiana  se  en- 
sefta  con  grande  cuidado :  todas  las  fiestas  y  domingos  van  vn 
P.e  y  vn  hermano  a  vna  parochia  la  mas  principal  deste  pueblo, 
donde  se  juntan  quasi  300  mochachos.  El  hermano  les  dize  la 
doctrina  y  el  P.e  quando  se  junta  gente  mayor,  les  declara  al- 
gun  articulo  o  mandamiento,  haziendo  vna  platica  sobre  ello. 
El  pueblo  se  edifica  mucho  desto.  En  el  edificio  material  se  da 
la  priesa  que  se  puede,  principalmente  en  la  yglesia,  como  cosa 
mas  necessaria.  [Vale  dicit,  et  preces  postulat.]  De  Plasencia  a 
tres  de  Enero  de  1561. 

Por  comission  del  P.  rector. 

HlERONYMO   XlMENEZ    l. 


459 

IACOBUS    A    CRUCE 

MESSANA   5   IANUARII    1561    2. 

1.  Sociorum  numerus.  Religiosa  disciplina  constitutionum  ex- 
planatione  fovetur.  —  2.  Admissi  in  Societatem.  Candidati. 
—  3.  Contiones  in  nostro  templo  nuper  ampliato  et  in  aliis. 
Doctrina  christiana  populo  exponitur.  —  4.  Paces  initae. 
Peccatores  resipiscunt.  —  5.  Nobilis  matronae  fortitudo  in 
morte  filii.  —  6.  Iniuriae  condonatio .  —  7.  Sacerdotum  ad 
conscientiae  casus  concursus. 

I.  f  Iesus.  Maria.  Molto  R.do  in  Cristo  Padre.  —  Pax  Ghri- 
sti  etc.  [Scribit  ex  more.]  —  Siamo  qui  XLIV,  i  quali  tutti  con 
quanta  diligenza   e    feruore  circa    le    vertu   et   osseruanza  delle 


1  Cf.  Epist.  P.  Xadal.  I,  607. 

2  Ex  autogr.   in   cod.   Sic.  181 -Sic.  182.  2  ff.  nn.  187,  188;  prius  59,  60. 
Sequitur  aliud  exemplum  italum,  verbis  paulo  diversum,  in  ff.  189,  190. 

LlTTERAE    QlADRl.MESTRES.    —   TOM.    VII.  2 


18  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

constitutioni  secondo  il  nostro  Instituto  si  portino,  non  diro 
altro,  se  non  che  niuno  e  de  nostri  che  considerando  da  quante 
tempeste  e  mondani  pericoli  Iddio  portandoli  in  questo  porto 
sicurissimo  gli  habbia  cauati,  non  riconosca  la  bonta  et  libbe- 
ralita  di  quello,  procurando  diligentemente  ciascuno  di  far  il 
debbito  suo.  E  come  molte  siano  le  cause,  che  nella  uia  di  Dio 
gli  diano  feruore,  gli  stimola  principalmente  la  fraterna  charita 
e  religiosa  beneuolenza;  la  quale  con  nodo  tenacissimo  dolce- 
mente  gli  unisce  insieme  e  gli  restringe.  Et  a  questo  non  poco 
gli  aiuta  il  R.do  Pre.  Geronimo  Ottello  isponendo  d1  una  in  una 
le  constitutioni  con  grande  charita  et  anco  dottrina,  animandoci 
non  solo  con  le  parole,  ma  etiamdio  con  le  opere  a  1'osseruanza 
di  quelle. 

2.  Questi  di  passati  hauemo  riceuuti  nella  nostra  Compagnia 
due  messinesi  :  vno  sacerdote  et  un'altro  delli  principali  della 
citta;  il  cui  padre  e  giurato  di  questa  Rep.:  et  per  le  dimostra- 
tioni  che  ci  fa  hauemo  acquistato  persona,  che  sinceramente 
sara  per  fauorirci  et  aitarci.  Et  questi  due  gia  si  sono  mandati 
in  Roma :  e  molt.j  altri  sono  che  per  esser  ammessi,  fauno  in- 
stantia:  i  quali  sono  quasi  tutti  delli  scolari  nostri,  giouani 
d'ingegno,  e  buou  costumi:  e  non  potendo  a  tutti  sodisfarsi. 
pochi  giorni  sono  il  R.do  Padre  Rettore  L  ne  ha  riceuuti  due. 
mosso  dal  lor  feruore.  Sono  giouani  atti  per  andar  innanzi  et 
nello  spirito  e  nelle  lettere:  e  per  questo  et  anco  per  esser  no- 
bili  e  per  Ie  dimonstrationi  loro  s'ha  buona  speranza  c'habbino 
a  perseuerare  et  far  frutto.  Souo  molti  pure  delle  nostre  scuole 
che  ci  fanno  del  lor  gran  desiderio  marauigliare.  Alcuni  essendo 
statj  da  i  loro  parenti  proibbiti.  s'haueriano  con  grande  animo 
posto  a  far  faticosi  et  lunghi  uiaggi  per  esser  riceuuti  in  altri 
luoghi  della  Gompagnia,  se  dalli  nostri  uon  si  fossero  scoperti 
et  ritenuti.  Vedemo  molti  per  il  lor  essempio  animarsi  non  solo 
a  uiuere  piu  costumatamente :  ma  ancora  a  disporsi  ad  imitarlj. 
Iddio  auttore  d'ogni  bene  conserui  et  accreschi  il  loro  buon  de- 
siderio  et  si  degni  seruirsi  di  essi. 

3.  Quanto  alle  prediche  del  R.  Pre.  Geronimo  2,  per  gratia 
del  Signore  si  ua  al  solito,  che  ogni  domenica  e  festa  nella  no- 
stra  chiesa  predica  con  gran  concorso  del  popolo,  tal  che  ci  e 
stata  causa  di  ampliarla,  e  cosi  il  R.  Pre.  Rettore  con  1'aiuto  di 
alcuni    deuoti    ci    ha    fatti    tre    archi  di  nuouo:  e  con  essi  si  e 


1  P.  Pantaleo  Rodino. 

2  P.  Hieronvmus  Otello. 


459.  —  Messana  5  Ianuarii  1561  19 

1'atta  piu  capace.  II  detto  Pre.  Geronimo  s'affatica  nella  lettione 
de  i  salmi.  Quali  con  grande  audienza  espone  ogni  festa  nella 
madre  chiesa.  La  lettione  che  ogni  venerdi  leggeua  nella  chiesa 
nostra  delle  pistole  di  S.  Giouanni,  si  e  commutata  nella  dot- 
trina  cristiaua;  non  lasciando  pero  quella  della  medesima  dot- 
trina,  che  le  feste  doppo  pranso  legge  solo  a  gli  huomini.  Con 
questa  il  venerdi  si  sodisfa  a  tutti  li  scolari  delle  nostre  scuole, 
et  alle  donne,  che  particolarmente  hanno  ricercato  tal  lettione 
con  grande  desiderio,  oltre  a  gli  altri  che  ordinariamente  uen- 
gono. 

4.  Hauendo  detto  gia,  R.do  Padre,  1'essercitio  de  i  nostri 
uerso  i  forestieri,  e  conueniente  che  si  dia  auiso  a  V.  R.  P.ta 
del  frutto  che  di  queste  fatiche  si  raccoglie.  II  che  se  hene  non 
e  poco,  non  staro  minutamente  a  raccontarlo,  ma  sciegliendo 
alcuna  cosa.  dico  che  molti  tra  di  se  nemici  che  si  pasceuano 
non  d'altro  che  di  odio  capitale.  si  sono  per  la  gratia  del  Si- 
gnore  con  1'aiuto  delli  nostri  pacificati.  Si  persuadeua  uno  di 
questi  che  non  poteua  in  a  modo  nessuno.  per  prieghi  deporre 
Fodio;  ma  essendosi  con  uno  de  nostri  confessato,  disse  esser 
astretto  in  niun  modo  poter  contradire.  Vn'altro  ch'andaua  per 
la  citta  carico  d'arme  per  far  uendetta,  fu  dalla  ostinata  uoglia 
dalli  nostri  non  solo  riuocato.  ma  ancora  deponendo  1'armj  b 
si  ridusse  a  confessarsi  spesso.  Hauemo  ancora  alcuni  nobili  et 
principali  della  citta,  che  per  1'adietro  non  haueuano  buon' 
animo  uerso  di  noi :  et  hora  per  la  Dio  gratia  si  sono  riconci- 
liati.  Quelli  che  da  i  nostri  si  confessano  hanno  loro  tanta  fede. 
oltra  la  reuerenza  che  gli  portano,  che  non  presumeno  di  far 
cosa  d' importanza,  senza  il  consiglio  de  i  confcssori.  Vna  donna 
era  tanto  neinica  del  marilo,  che  appartatasi  da  quello,  preten- 
deua  darlo  in  mano  de  gli  vfficiali :  ma  con  li  consigli  e  buoni 
ricordi  de  i  nostri  fu  riuocata  per  gratia  del  Signore  dalla  uo- 
glia  mala,  che  innanzi  haueua.  Molti  ancora  sono  che  hauendo 
longo  tempo  tenuta  la  concubiua  in  casa,  hora  1'hanno  del 
tutto  lasciata.  Fra  quali  ne  fu  vno  che  si  persuadeua  tenendo 
la  conculiina  in  casa,  potersi  confessare  e  comunicare.  Ma  per 
opera  delli  nostri  disgannato  di  tal  errore.  la  lascio  uolen- 
tieri. 

5.  Molti  si  sono  marauigliati  d'una  gentil  donna  di  queste 
nostre  deuote,  la  quale  nella  morte  d'un  suo  vnico  tigliuolo  ha 
dato  di  se  singolar  essempio  in  sopportare  con    molta  patienza 


a  in  supra  vers..  deleto  per.  —  i>  Emend.  ex  arrae. 


20  LlTTKRAE    QUADRIMESTRES 

e  prudenza  una  tanta  perdita.  U  figlio  ancor  esso,  essendo  fa- 
miliare  del  nostro  collegio,  ha  dato  buono  essempio  et  buona 
edificatione  nella  morte  et  longa  infermita  sua.  II  padre  suo, 
che  gran  tempo  non  ueniua  alla  nostra  chiesa,  dopoi  la  morte 
del  figlio  non  ha  mancato  ordinariamente  di  uenir  alle  prediche. 

6.  Hauendo  uno  data  la  sua  testimonianza  contra  un'altro, 
et  essendo  da  i  nemici  ferito,  uolse  piu  presto  perdonar  ogni 
offesa  che  non  obbedire  ad  uno  delli  nostri  suo  confessore. 

7.  Gi  e  ancora  non  poco  concorso  di  sacerdoti  per  li  casi  di 
coscienza,  che  doppo  il  pranzo  il  K.  Pre.  Geronimo  dichiara 
nella  nostra  chiesa:  e  molti  uengono  a  consigliarsi  con  i  nostri 
per  diuerse  occorrenze,  e  di  luoghi  da  qua  lontano.  —  \Preces 
postulat.]  Da  Messina  li  V  di  Gennaio  MDLXl.  Per  obbe- 
dienza  del  R.  P.  Rettore.  D.  V.  R.  P.!i  indegno  figliuolo  e  seruo 
nel  Signore. 

lACOMO    DELLA    CrOCE   l. 


460 

P.    IOANNES   SANCTACRUZ 

CAESARAUGUSTA   6   IANUARII    1561    2. 

1.  Sociornm  numerus.  Valetudo.  —  2.  Concursus  ad  sacramenta 
occasione  iubilaei.  Detenti  in  carcere  adiuvantur.  Contiones 
in  diversis  locis.  Societatis  candidatus.  Dona  ad  templi 
ornatum  collata.  —  3.  Festum  nominis  Iesu,  adstantibus 
inquisitoribus,  sollemnius  actum.  Votorum  renovatio.  — 
4.  Agricola  a  daemonis  insidiis  liberatus. 

1.  f  Muy  R.do  P.e  nuestro  en  Ghro.  La  gracia  y  paz  de 
Christo  nuestro  S.or  sea  siempre,  y  de  cada  dia  mas  se  augmente 
en  nosotros.  Amen.  Porque  en  la  quadrimestre  passada  3  se  dio 
mas  larga  cuenta  a  V.  P.  de  nuestras  cosas,  en  esta  se[re]  mas 
breue.  Somos  en  este  collegio  doze;  seis  Padres  y  otros  tantos 
hermanos,  de  los  quales  los  quatro  son   coadjutores  en  lo  tem- 


1  Vide  sis  Litt.  Quadrim.,  VI,  805. 

2  Ex  originali  iiv  cod.  Hisp.  98.  2  tt'.,  nn.  19,  20:  prius  22S  (282 i>i*).  Prae- 
cedunt  duo  exempla  latina  in  ff.  15-16,  17-18,  data  8  idus  Ian. 

3  Cf.  Litt.  Qnadrim..  VI,  772  sqq. 


WO.  —  Caesaraugusta  6  Ianuarii  1561  21 

poral  a,  y  los  otros  dos  embio  aqui  el  P.e  doctor  Cordesses,  nues- 
tro  prouincial,  para  que  oyan  theologia,  la  qual  hauian  ya  ambos 
comencado  a  oyr;  y  tenemos  buena  speranca  del  prouecho  en 
letras  de  los  dos.  Todos  en  este  collegio  tenemos  salud  por  la 
gracia  del  Senor.  al  qual  plegue  darnosla  siempre  en  las  almas. 
2.  En  las  cosas  de  casa  y  con  los  de  fuera  se  procede  como 
en  la  quadrimestre  passada  se  dio  auiso  a  V.  P.  Los  Padres  en 
vn  jubileo  que  ha  concedido  su  Sanctidad  por  la  buena  direc- 
tion  del  sancto  concilio,  oyeron  tan  gran  numero  de  confessio- 
nes,  que  se  cree  nunca  hauerse  visto  tantas  en  nuestra  yglesia, 
y  lo  mismo  fue  grande  el  numero  de  los  que  en  nuestra  yglesia 
se  comulgaron,  que  llegarian  la  primera  semaua  a  cerca  de 
seiscientas  personas,  en  la  qual  gano  el  jubileo  mayor  numero 
de  gente.  Ed  este  tiempo  y  antes,  dizen  los  Padres  hauer  obrado 
el  Senor  mucho  en  las  confessiones,  y  hanse  oydo  hartas  gene- 
rales.  Algunos  Padres  fueron  a  confessar  b  los  presos  de  la  carcel 
para  el  jubileo.  El  P.e  licenciado  Auila1,  que  suele  predicar  en 
nuestra  yglesia,  es  llamado  algunas  vezes  a  otras  yglesias,  y 
mas  a  nuestra  Sehora  del  Pilar,  donde  ha  predicado  a  mucho 
pueblo  y  con  particular  buena  satisfaction ;  por  lo  qual  ha  cre- 
cido  el  auditorio  en  nuestra  yglesia.  Va  el  Padre  en  sus  ser- 
mones  agradando  a  la  gente  mas  de  cada  dia.  Otro  Padre  en 
nuestra  casa  suele,  algunos  meses  ha,  hazer  platicas  spirituales 
en  vn  lugar  priuado  a  muchos  hombres  que  se  ayuntan  los 
domingos  y  fiestas  despues  de  visperas;  y  creemos  que  todo  lo 
dicho  se  haze  con  mucho  fruto  spiritual.  Algunos  de  los  que 
vienen  de  nueuo  a  confessarse  con  los  Padres,  suelen  luego  al 
principio  pedirles  perdon  con  humildad  de  lo  que  pensaron  y 
dixeron  de  los  nuestros  los  anos  passados,  quando  el  pueblo  se 
mouio  contra  nosotros;  de  lo  qual  y  de  otras  experiencias  que 
tenemos,  vemos  claro  hauerse  reconoscido  y  ablandado  muchos 
animos  en  nuestras  cosas,  y  muy  particularraente  se  ha  visto 
en  el  jubileo  ya  dicho;  porque  vinieron  a  se  confessar  con  los 
nuestros  muchos  mas  que  antes,  a  los  quales  seis  confessores 
apenas  podiamos  satisfazer.  De  la  gente  plebeya  vienem  muchos 
a  confessarse  con  los  Padres,  porque  veen  que  con  mucha  faci- 
lidad  los  oyen,  y  sin  stipendio,  y  con  su  satisfaction  buena,  la 
qual,  dizen,  no  hallan  assi  en  otras  partes :  sea  bendito  nuestro 


a  Videtur  emend.  ex  spual.  —  b  confesser  ms. 


1  P.  Ioannes  de  Avila.  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  631 l. 


^2  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

Sehor.  En  la  noche  sanctissima  de  nauidad.  por  llamarse  Belen 
nuestra  yglesia,  vino  a  ella  mucha  gente.  y  dichos  los  maytines 
en  nuestro  modo  de  canto.  que  es  muy  agradable  a  la  gente. 
huuo  sermon  despues  de  la  primera  missa ;  y  entendimos  de 
muchos.  hauerse  grandemente  consolado,  y  entre  otros,  vn  man- 
cebo  de  alguna  estima  recibio  tan  gran  gozo  en  lo  dicho,  y  fue 
tan  tocado  y  mouido  del  Spiritu  Sancto,  que  vino  al  P.e  rector 
y  le  pidio  con  muchos  ruegos  le  rescibiesse  en  la  Gompania:  y 
dando  parte  desta  su  mutacion,  la  qual  el  mucho  estimaua,  dixo 
que  antes  de  aquel  dia  no  hauia  mirado  con  affection  nuestras 
cosas.  Algunas  senoras  principales  nos  an  dado  diuersas  cosas 
para  ornamentos  a  nuestra  yglesia,  de  los  quales  tenemos  buena 
copia,  de  que  muchos  se  consuelan  y  edifican. 

3.  El  dia  del  sanctissimo  nombre  de  Jesus  vino  mucha  gente 
a  nuestra  yglesia.  y  entre  ellos  gente  harto  a  principal  con  los 
sehores  inquisidores,  el  vno  de  los  quales  dixo  la  missa,  mi- 
nistrandole  de  diaconos  el  P.e  rector  y  otro  amigo  nuestro,  y 
comieron  aquel  dia  en  nuestra  casa  los  inquisidores  y  algunos 
caualleros,  y  otros  ciudadanos,  deuotos  nuestros,  con  alegria  ; 
y  assi  se  celebro  con  solennidad  nuestra  fiesta,  y  predico  en 
ella  el  P.e  Auila  con  satisfaction.  Nuestros  votos  se  renouaron 
vn  dia  de  la  octaua  de  la  dicha  fiesta,  y  con  tales  senales.  que 
se  puede  entender  hauerse  renouado  la  charidad  en  todos. 

4.  Por  el  cumplimiento  de  esta  solo  dire  vna  cosa.  Que  vu 
labrador,  hombre  bueno,  vino  a  vno  de  los  Padres,  y  manifes- 
tandole  lo  secreto  de  su  alma,  le  dixo  hauer  oydo  y  visto  al- 
gunas  vezes  cosas  que  miradas  a  la  superficie  parecian  de 
Dios,  y  eran  como  aduertencia  y  auiso  de  cosas  por  venir  para 
el  comun.  Venia  el  hombre  muchas  vezes  al  Padre.  y  le  contaua 
las  cosas  que  oya  y  veia  b,  semejantes  a  las  primeras.  Aconsejole 
el  Padre  que  se  confessase  a  menudo,  y  que  no  creyesse  luego 
lo  que  se  le  offrecia,  ni  confiasse  de  su  solo  parecer,  y  que  espe- 
rasse  en  el  Sehor  encomendandoselo  de  cora^on,  que  El  mani- 
festaria  si  aquello  fuesse  por  ventura  del  mal  spiritu.  Obedecio 
el  hombre  al  consejo,  y  hizole  nuestro  S.or  merced  de  darle  a 
entender  dentro  de  pocos  dias  a  la  clara,  que  todo  aquello,  aun- 
que  debaxo  de  buena  aparencia,  era  engaho  del  demonio,  que 
procuraua  perderle  el  alma,  y  assi  se  cree  que  se  fue  confuso, 
quedando  el  hombre  libre  de  todo.  Sea  gloria  a  Dios  por  siem- 
pre,  en  cuyo  sancto  temor  y  amor  para   que    estemos  siempre. 


a  harta  ws.  —  b  Obscure  exaratum. 


461.  —  Conimbrica  6  Januarii  1561  23 

confiamos  en  las  a  sanctas  orationes  de  V.  P.  ante  el  Senor,  y 
en  ellas  hiimilmente  nos  encomendamos.  En  Qaragoca  a  6  de 
Henero  ano  1561.  D.  V.  P.  hijo  indigno  y  sieruo  en  el  Senor. 
Por  commission  del  P.e  maestro  Roman,  rector. 

i 
Sanctacruz  l. 


461 

FRANCISCUS   DE   MONCLARO 

CQNlMBRICA   6    IANUARII    1561    ~. 

1.  Sociorum  valetudo.  Religiosae  disciplinae  vigor.  —  2.  Admissi 
in  Societatem.  Tironum  institutio.  —  3.  Excursus  ad  vici- 
na  oppida  doctrinae  christianae  docendae  causa.  Carcernm 
et  aegrotorum  visitatio.  Civium  amor.  —  4.  Studiorum 
instauratio.  ScJiolasticorum  numerus,  boni  mores.  —  5.  Con- 
victorum  elogium.  —  6.  Aedium  amplificatio.  Sociorum  nu- 
merus,  mntationes. 

1.  7  Jesus.  -  Muy  Reverendo  en  X°  Padre.  -  La  summa  gra- 
cia  y  amor  eterno  de  X°  nuestro  Sehor  seia  siempre  en  nues- 
tras  animas,  amen.  [Gratiae  Deo  habendae  ob  beneficia  praestita.] 
Despues  de  la  ultima  carta  que  se  a  escrito,  tuuimos  algunos 
enfermos.  specialmente  en  el  mes  de  Septiemhre,  pero  mucho 
menos  que  los  anos  atras,  puesto  que  por  la  ciudad  en  el  mis- 
mo  tiempo  uuo  muchos.  Aguora,  por  bondad  del  Sehor.  a  mu- 
chos  dias  que  no  aj  njnguno  de  cama,  y  andan  todos  animados 
en  sus  occupationes  y  con  muchas  muestras  del  deseo  que  tie- 
nen  de  se  aprouechar  en  el  spiritu,  lo  que  se  ue  por  las  muchas 
mortifiquaciones  que  piden   al    Padre  3,  ansi  pera  las  hazer  en 


a  ea  el  ms. 


1  Vide  Litt.  Quadrim.,  VI,  3791. 

2  Ex  autogr.,  ut  videtur,  in  cod.  Lus.  61.  2  ff.,  nn.  180,  181;  prius  48, 
49.  Sequitur  exemplum  latinum  ab  eodem  subscriptum,  in  ff.  182,  183.  Quod 
ad  modum  scribendi  attinet,  notandum  est  auctorem  saepe  uti  j  pro  y,  prae- 
ter  alia  quae  more  lusitano  scripta  sunt,  ut  seren  pro  ser,  etc. 

3  Intellige  collegii  rectorem,  aut  superintendentem. 


i24  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

casa,  como  por  fuera ;  y  con  algunos  se  ha  despensado  iren  con 
el  comprador  a  la  praca,  entres  los  quales  fueron  algunos  Pa- 
dres  y  un  hermano  doctor  en  canones,  muj  conocjdo  en  esta 
vniuersidad,  al  cual  acaescieron  algunas  occasiones  buenas  para 
se  mortifiquar,  ansi  con  saliren  en  el  mismo  tiempo  que  el 
trahia  a  cuestas  lo  que  el  comprador  le  auia  dado,  los  studian- 
tes  de  la  universidad,  como  por  el  peso  ser  de  a  buen  tamano  b, 
por  la  simplicidad  del  comprador,  y  hazer  con  el  por  las  calles 
muchos  posos,  lo  que  el  hazia  con  mucha  alegria  y  muestras 
de  su  aprouechamiento.  Estos  deseos  sanctos  se  uen  ansi  mismo 
en  todos,  y  aora  specialmente  por  las  confessiones  generales, 
que  se  hezieron  en  este  mes  de  Deziembre,  an  tomado  muchos 
occasion  de  pediren  estas  mortificaciones  por  las  faltas  de  las 
reglas,  y  muchos  por  sieren  bien  despuestos,  hizieron  por  diuer- 
sos  dias  disciplinas  en  el  refetorio  com  mucha  edificacion  c.  La 
diligentia  que  se  tiene  en  la  obseruantia  de  las  reglas,  y  maxi- 
me  de  la  obedientia,  es  grande,  y  con  los  de  la  probacion  en 
la  obseruantia  de  las  policas,  entre  los  quales  ay  muchos  que 
se  uienen  por  si  mismos  accusar  al  Padre  diziendo  que  an  que- 
brado  la  polica,  teniendo  escrupulo  de  palauras,  que  por  seren  d 
licitas,  les  da  el  Padre  de  mano  l.  Sientese  muy  particularmente 
en  los  hermanos  mucha  deuocion  e  y  deseos  f  de  aprouecharen  ? 
en  spiritu,  porque  con  todas  sus  occupationes  de  studios,  en  se 
ofreciendo  alguna  occasion  de  tiempo,  sin  detrimento  dellos. 
trabajan  por  uacar  a  la  oracion. 

2.  En  estos  quatro   messes   solamente   se   han   recebido  dos 


a  de  supra  vers.  —  b  Etnend.  ex  tamanho.  —  c  Emend.  ex  ediflquacion. 
—  d  Emend.  ex  serem.  —  e  Prins  deuocione.  —  f  Prius  deseios.  —  g  Prins 
deprouecharem. 


1  Praecedentem  sententiam  ita  exhibet  exemplum  latinum :  «  Pari  curatur 
industria,  ut  probationis  fratres  ex  praescripto,  quod  pollicem  (sic)  dicimus, 
silentium  obseruent;  quorum  non  pauci  se  ultro  apud  Patrem  scrupulosius 
emissi  uerbi  damnant:  Quod  cum  saepius  fieri  liceat,  eos  benigne  Pater  di- 
mittit ».  Quid  vero  esset  illa  «  poliga  »,  videtur  posse  intelligi  ex  his  quae 
dicit  P.  Nadal  in  instructione  de  noviciis:  «  Nouitii  habeant  schedulas,  in 
quibus  contineantur  nomina  eorum,  quibuscum  loqui  possint  quietis  hora, 
et  si  duo  fuerint,  quos  habeant  in  sua  schedula,  sciat  se  etiam  posse  illis 
praesentibus  cum  aliis  omnibus  loqui,  licet  non  sint  in  sua  schedula,  sed 
alta  voce,  vt  alii  intelligant  ».  Epist.  P.  Nadal,  IV,  534.  Vide  etiam  ibid. 
328,  497-498. 


461.  —  Conimbrica  6  Ianuarii  1561  -25 

buenos  subjectos  l,  pero  el  uno  tiene  muchas  partes  pera  se 
nuestro  Senor  del  seruir  en  este  su  ministerio.  Este  hermano 
fue  mucbo  tiempo  porcionista  de  los  que  tenemos  a  carguo,  y 
nel  curso  de  las  artes  que  ja  acabo.  era  de  los  mejores,  y  el 
que  principalmente  se  pudiera  desear  emtre  sus  condiscipulos ; 
e  es  ordenado  de  evaDgelio,  y  aura  dos  anos  que  oie  tbeologia. 
Los  medios  por  donde  nuestro  Sefior  lo  llamo,  mas  fueron  sujos 
que  de  hombres,  con  no  auer  tantas  muestras  en  lo  exterior  en 
el  tiempo  que  conuersuua  con  los  Padres,  de  lo  que  despues  el 
Senor  por  si  mismo  hyzo.  El  sea  por  todo  gloritiquado.  Aora 
sirue  en  ofticios  baxos  de  casa  con  mucha  edificacion  a.  El  Pa- 
dre  que  tiene  a  carguo  los  que  de  nueuo  se  reciben,  anda  muj 
solicito  sobre  ellos,  y  exercitalos  mucho,  ansi  con  su  buen 
exemplo,  como  con  otros  b  medios  sanctos.  que  usa;  y  siempre 
entre  si  hazen  algunas  mortifiquaciones  de  c  que  muestran 
aprouecharse  mucho. 

3.  Vitra  de  los  studios  que  tenemos  a  cargo,  de  los  quales 
se  tiene  muj  special  diligentia,  se  trabaja  siempre  por  socorrer  d 
a  otras  mas  necessidades  sperituales  del  proximo,  ansi  en  con- 
fessiones,  como  sermones  y  otros  medios  eficaQes  pera  se  sacar 
dellos  el  fructo  que  se  pretiende.  Por  este  aduiento  fueron  unos 
diez  o  doze  entre  Padres  y  hermanos  a  predicar  per  algunos 
pueblos  que  estan  cerca  de  la  ciudad,  aviendo  primero  licentia 
del  obispo  2,  el  qual  tiene  puesto  excumunyon  por  obispado  a 
los  curas  para  que  no  dexen  predicar  a  ninguno  sin  su  e  li- 
centia,  y  que  juren  delante  del  no  dezir  cosa  contra  la  fee;  el 
lo  concedio  facilmente  al  Padre,  y  que  la  promesa  se  heziese 
aqua  en  el  collegio  al  Padre  rector.  El  se  muestra  siempre  afa- 
ble  a  la  Compaiiia  en  las  cosas  que  succeden  con  el.  Ha  nuestro 
Senor  mostrado  mucho  fructo  destas  salidas,  porque  an  quitados 
muchos  iuramientos,  y  muchos  confessados  y  comulguado  por  esta 
fiesta.  Estos  hermanos  que  van  f  a  predicar.  dellos  tienen  ja  al- 
gunos  ahos  de  theologia,  y  otros  empiegan  aora  en  el  cabo  del  curso 


a  Prins  ediflcacione.  --  b  Prius   outros.  —  c  de  supra   vers.  —  d  Prius 
socorer.  —  e  su  supra  vers.  —  f  Prius  vam. 


1  Ut  ad  epistulae  calcem  dicit  auctor.  hi  duo  vocabantur  Ludovicus  Al- 
varez  et  Christophorus  de  Castro.  Ille  vero  de  quo  in  subsequentibus  flt  elo- 
gium,  est  Ludovicus  Alvarez,  ut  constat  ex  iis  quae  de  illo  dicuntur  in  ca- 
talogo  noviciorum  anni  1561,  qui  exstat  in  cod.  Lus.  43,  ff.  163-164. 

2  Ioannes  Soares,  0.  S.  A. 


*2<>  LlTTKRAE    QUADRIMESTRES 

de  artes.  El  exercitio  que  en  estos  lugares  tienen,  es  que  a  uno 
de  los  companeros  haze  b  el  sermon  por  la  mahana  a  la  missa, 
y  despues  de  acabada  cometen  c  a  querer  pedir  limosna  por  las 
puertas,  pero  en  ningua  manera  (1  lo  permitten  los  del  luguar. 
sino  que  vajan  a  comer  con  ellos,  y  a  la  tarde  andan  ajuntando 
los  ninos  por  el  luguar  con  una  campaniila,  y  en  la  jglesia  les 
ensena  el  otro  companero  (que  son  comunmente  de  los  huma- 
nistas),  la  doctrina  christiana,  y  a  uezes  despues  de  acabada  les 
haze  e  alguna  platiqua  de  nuestro  Sehor,  por  se  ajuntaren  tam- 
bien  muchos  hombres;  y  es  tanta  la  deuocion  que  tienen  a  los 
hermanos  y  respecto,  que  ja  de  agora  los  piden  pera  la  qua- 
resma.  Los  presos  de  la  carcel  son  tambien  uisitados,  y  siempre 
se  haze  con  eilos  mucho  seruicio  a  nuestro  Sefior,  ansi  en  con- 
fessiones,  como  platicas.  Uan  ansimesmo  al  luguar  do  estan  los 
lazaros  '  a  uisitarlos  y  hazerles  platiquas.  Por  la  ciudad  uan 
muchas  uezes  Padres  a  uisitar  enfermos,  [y]  f  confessarlos :  y 
ansi  en  esto,  como  en  las  comunjcaciones  que  se  tienen  con  los 
proximos,  se  pretiende  siempre  su  prouecho  spiritual,  y  ay  mu- 
chas  personas  de  mucho  respecto  que  son  muj  ahcionadas  a  la 
Compania,  y  estos  ansi  de  los  doctores  principales  de  la  vni- 
versidad,  como  otros  nobles  que  aqui  studian.  Uese  esto  por  la 
freqiientia  de  los  sermones  y  sacramientos  que  en  el  collegio 
tienen,  y  en  sus  necessidades  spirituales  en  el  comunicar  con 
nuestros  Padres,  y  ansi  en  todas  las  mas  cosas  de  momento. 

4.  Los  principios  de  nuestros  studios  se  empecaron  en  el  Sep- 
tiembre  passado,  pero  la  oracion  piiblica  se  tuuo  en  el  principio 
de  Octubre,  la  qual  recito  hun  hermano;  fueron  del  muj  edifi- 
quados,  ansi  de  la  oracion  en  si  ser  buena,  como  dei  modo  y 
modestia  religiosa  con  que  la  recito.  En  este  mismo  tiempo  se 
empeco  el  curso  de  nueuo.  que  quada  aho  se  ordena,  y  es  maes- 
tro  del  el  hermano  Nicohis  Glacida;  empeco  con  mediocre  nii- 
mero  de  qjentes,  y  seriam  con  los  hermanos  muj  cerqua  de 
ochenta  :  es  muj  acepto  a  todos.  Piisose  juntamente  en  el  prin- 
cipio  mucha  diligentia  en  ordenar  los  confessores  repartidos 
por  las  classes  para  se  obseruar  bien  el  orden  de  las  confessio- 
nes,  y  son  muj  frequentes  en  ellas,  porque  vltra  de  lo  hazeren 
todos  quada  mes,  aj  muchos  que  lo  hazen  quada  ocho  dias.  El 


a  que  add.  eadem  manu.  —  b  Prins  hazer.  —  c  Priws  comitem.  —  d  ma- 
nero  ms.  —  e  Deh  alguna.  —  f  ln  ms.  videtur  scriptum  ni,  aut  no. 


Leprosi  Lat. 


461.  —  Conimbrica  (>  Ianuarii  1o61  ±1 

numero  dellos  es  muj  cerqua  de  mil,  sin  los  ninos  de  leer  y 
screuir  que  Heguaran  siempre  a  dozientos  y  mas.  Estan  a  tan 
impressas  en  ellos  las  buenas  custumbres,  y  buena  doctrina  de 
ios  maestros,  que  muj  rarramente  se  halla  entre  ellos  juramento 
o  cosa  deshonesta  y  fuera  de  lo  que  con  ellos  se  pretiende.  Esto 
es  b  muj  conocido.  no  solo  por  los  de  la  ciudad  que  los  tratan 
mas  familiarmente.  sino  por  todo  el  rejno,  y  en  otras  partes  re- 
motas,  como  las  islas,  de  las  quales  an  venido  muchos  a  stu- 
diar,  y  algunas  vezes  vienen  sus  padres  con  ellos,  y  uan  dando 
gratias  a  nuestro  Senor  por  uer  la  buena  crianca  que  en  ellos 
se  halla.  Danos  nuestro  Senor  muchas  vezes  muestra  del  fructo 
que  en  elios  se  haze  por  muchas  vias.  para  que  nos  animemos 
a  lleuar  el  peso  del  trabajo  con  la  suauidad  que  por  su  amor 
y  obedientia  deuemos.  Entre  otras  muchas  cosas  em  que  esto 
claramente  se  ue,  fue  que  ueniendo  un  studiante  de  nueuo  a 
studiar  en  las  otras  facultades  desta  vniversidad.  se  vino  a  con- 
fessar  a  nuestro  collegio,  y  antes  de  la  confession  dixo  al  Padre 
que  lo  auia  de  qjr,  que  el  se  uenia  a  confessar  por  no  perder 
la  buena  costunbre  que  tenia  deprendido  en  su  tierra  del  maes- 
tro  que  lo  ensehara,  el  qual  auia  estudiado  en  nuestro  colle- 
gio;  y  dizea  del  que  guardaua  con  los  discipulos  la[s]  mesmas 
custumbres  que  en  nuestro  collegio  se  usan;  y  la  causa  que  c 
pera  ansi  lo  ensehar  daua,  era  dizir  que  ansi  lo  auia  con  nos 
deprendido:  y  creo  en  otras  partes,  segun  nos  dizen,  auer  mu- 
chos  a  esta  manera  d,  y  con  la  ajuda  del  Sehor  auera  con  el 
tienpo.  para  e  que  en  todo  luguar  su  diuina  magestad  sea  glo- 
riticada  f. 

5.  Con  los  collegiales  que  tenemos  a  cargo  '  se  haze  notable 
fructo,  porque  generalmente  andan  todos  muj  quietos  y  con 
muestras  de  se  aprouecharen  mucho  de  la  comunicacion  que 
tienem  con  los  nuestros  mas  familiar.  Los  meses  atras,  como 
ja  scriui  £,  se  an  recebidos  algunos,  y  aora  ay  entrellos  muchos 
que  lo  desean.  Nuestro  Sehor  les  ordenara  lo  que  mas  fuere  su 
seruicio.  En  esta  fiesta  se  an  contessado  todos  y  comulguado, 
sino  los  que  por  falta  de  edad  no  podian.  Ordenaran  ansi  mismo 
en   su   aposento  un  pesebre  h  del  nacimiento  muj  aderecado,  y 


a  Emend.  ex  estam.  —  b  es  supra  vers.  —  c  que  add.  eadem  manti.  — 
d  Emend.  ex  manejra.  —  e  Prius  pera.  —  f  Prnts  glorifiquada.  —  g  espriui 
ms.  —  h  Emend.  ex  presepe  (?). 


1  Conuictores  nobis  commissi  Lat. 


28  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

tres  dellos  compusieron  unas  tres  eglogas  em  verso  herojco  muj 
buenas.  Vno  dellos  anda  en  el  quoarto  curso ;  i  los  dos,  uno  en 
la  primera  aula,  y  otro  en  la  segunda;  eran  de  platiquas  de 
pastores  en  que  dezian  muj  buenas  cosas  en  alabancas  del  Nino 
Jesu  y  de  la  Madre,  y  compusieron  tambien  muchos  epygramas 
apliquados  a  la  misma  fiesta. 

6.  El  material  del  collegio  ua  por  delante,  y  andase  acaban- 
do  a  de  aderecar  un  buen  lanco  del  f,  en  el  qual  aj  54  cubicu- 
los,  em  que  se  podra  habitar  en  el  principio  del  verano  b.  El 
numero  de  los  que  estamos  al  presente  en  estos  dos  collegios. 
son  ciento  y  quarenta.  Algunos  se  an  embjados  a  Ebora  y  otras 
partes  a  donde  se  aceptan  collegios  de  nueuo,  corno  a  Bragua 
y  al  Puerto.  [Preces  postulat.] 

De  Goimbra  6  de  Henero  de  1561  anos.  Por  commission 
del  Padre  Miguel  de  Sosa  •.  Indigno  hijo  in   Domino  de  V.  P. 

Francisco  de  Monclaro  3. 

Esto  es  lo  que  de  nueuo  ay  que  escriuir  acerca  de  la  lista 
de  los  hermanos  destes  dos  collegios. 

Maestros  que  se  an  mudado  o  puesto  de  nueuo. 

El  P.e  Antonio  Dandrade,  la  2a  aula.  —  Gaspar  Plano,  la  3a. 
—  El  P.e  Varea,  la  4a.  —  El  P.e  Gabrera,  la  5a.  —  El  Hr.°  Pe- 
dro  Luis,  la  6a.  —  El  H.°  Andreas  Goncalez,  la  7a.  —  El 
P.e  Sequera,  la  8a .  —  El  Hermano  Faua,  la  9a .  —  El  Hr.°  Duarte 
Roiz,  la  10 a.  —  Nicolas  Gracida,  el  curso  de  nueuo. 

Los  que  hizieron  los  uotos  publicos. 

El  Doctor  Diogo  Gisneros.  —  Marcal  Beliarte.  —  Diogo  Dan- 
drade.  —  Joan  Brandon.  —  Esteuan  Dinis.  —  Sebastian  Barradas. 

Los  que  se  an  ordenado  sacerdotes :  Bastiao  Gonzalez.  — 
Francisco  Botello. 

Recebidos  de  nueuo:  Luis  Aluarez,  lusitanus,  y  Ghristoual 
de  Crasto,  lusitanus. 

De  fuera  del  rejno  uenieron  dos  que  ya  tenen  acabados  dos 
annos  de  probacion  y  uotos  hechos  :  Antonius  de  Grasto,  lusi- 
tanus.  —  Christoual  Gardoso,  lusitanus. 


a  Prius  acanbando.  —  b  Sequuntur  aliqua  vv.  prorsus  deleta,  quae  legi 
non  possunt. 


1  Noui  collegij  aedificium  pro  uiribus  producitur;  pars  confecta...  Lat. 

2  Collegii  rector. 

3  Vide  Litt.  Quadrim.,  V,  251. 


462.  —  Panormo  6  Ianuarii  1561  -2(.» 


462 

ANTONIUS    MACTO 

PANORMO   6    IANUARII    1561    l. 

1.  Sociorum  numerus.  Religiosa  disciplina  vigens.  Professio 
P.  Cassini.  Ingressi  in  Societatem.  Alumnorum  numerus. 
Sermones  ad  populum.  —  2.  Monialium  monasterium  in 
spiritu  proficit.  —  3.  Piae  sodalitatis  opera.  —  4.  Fructus 
e  sacramentorum  usu.  —  5.  Alia  caritatis  opera.  —  6.  Pro- 
fectus  frequentantium-  nostrum  templum.  —  7.  Similia  de 
collegio  Montisregalis  narrantur. 

1.  f  Molto  R.do  in  Christo  P.ie  [Scribit  ex  oboedientia  et  usu\. 
Le  cose  di  questo  collegio,  dou'  ordinariamente  stanno  piu  di 
cinquanta  fra  Padri  e  fratelli,  Dio  N.  S.r  sia  lodato,  uanno  as- 
sai  bene,  perche  li  superiori  attendono  molto  che  ciascuno  facci 
con  diligenza  1'esercitio  datoli,  e  1'attioni  sue  le  conformi  ogni 
di  piu  con  le  nostre  constitutioni,  sempre  interponendo  alcune 
penitentie  per  supplire  a  quel  che  si  manca,  e  tutto  cio  si  fa 
molto  uolontieri  da  tutti.  Molti  ancho  delli  Padri  e  frattelli  hanno. 
con  liceutia  delli  superioii,  digiunato  Taduento  passato.  II  P.  Ret- 
tore  2  seguita  sempre  1'esortatione  solita  farsi  nel  uenerdi,  il  che 
aiuta  molto  ad  andare  innanzi  nella  uia  del  Signore.  Nelli  giorni 
parimente  deputati  si  legge  e  disputa  dalli  scholari  nostri  in 
casa.  Alcuni  giorni  auanti  natale,  il  P.  Prouintiale  3  odi  le  con- 
fessioni  #generali  d?  tutti ;  e  nel  capo  delPanno  rinouammo  i 
nostri  uoti.  II  giorno  di  S.  Giouanni  Euangelista  il  P.  Filippo 
Cassino  4  fe  professione  con  molta  edificatione  e  consolatione 
de  tutti.  II  P.  Ministro  5  legge  la  dottrina  le  feste  alli  frattelli 
che    fanno  gli  esercitii  di  casa,  e  procura  la  tenghino  a  mente. 


1  Ex  aatogr.,  ut  videtur,  in  cod.  Sic.  181  -  Sic.  182,  2  ff.,  nn.  213,  214; 
priu*  8,  9.  Exstant  praeterea  in  eod.  cod.  duo  exempla  itala  in  ff.  215-216: 
252-253,  et  exemplum  latinum.  datum  Kalend.  ianuariis  in  ff.  210-212. 

2  P.  Paulus  de  Achille. 

3  P.  Hieronymus  Domenech. 

4  Rector  collegii  syracusani. 

6  In  catalogo  collegii  panormitani  mensis  Martii  1561  recensetur  P.  Vin- 
centius  de  Romena,  minister.  (Cod.  Sicid.  59,  n.  136  v.) 


30  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

Sono  alcuni  gioueni,  che  desiderano  d'esser  riceuti  nella  Goni- 
pagnia;  delli  quali  doi  solamente  si  son  pigliati;  un  per  gli 
esercitij  domestici,  persona  molto  semplice  e  di  buona  con- 
scienza;  1'allro  atto  per  studiare,  dotato  di  molti  talenti  per 
douentar  bon  seruo  de  Dio ;  del  quale  per  1'altra  mia  scrisse 
piu  a  lungo  a  V.  R. a ,  quando  staua  per  intrare  l;  a  gli  altri 
non  s'e  potuto  cio  coucedere,  perche  non  sono  anchora  d'eta. 
e  perche  il  collegio  e  pieno;  ma  spero  ch'al  tempo  suo  non  se 
li  mancara,  per  esser  assai  atti  per  la  Gompagnia.  Nelle  nostre 
schole  hauemo  da  ducento  sessanta  scholari,  e  li  maestri  si 
sforsano  molto  aiutarli  nelle  uertu  e  lettere.  Nel  populo  anchora, 
per  gratia  di  N.  S.re,  si  fa  non  poco  frutto  con  il  frequente  uso 
de  sacramenti  e  per  mezo  della  parola  de  Dio,  che  tre  uolte  la 
settimana  si  propone  nella  chiesa  nostra,  senza  le  feste  ocCur- 
renti ;  perche  il  P.  Rettore  legge  ogui  ueuerdi  la  dottrina;  le 
domeniche  auauti  mangiare  si  predica,  e  la  sera  ad  hora  di  ue- 
spero  il  P.  Prouintiale,  pregato  da  amici  e  deuoti  nostri,  dichiara 
1'epistola  di  S.  Jacouo;  e  tutteie  uolte  ui  concorre  molta  gente 
d'assai  buona  conditione. 

2.  Vn  monasterio  di  monache  fra  i  priocipali  di  questa  cita. 
per  opera  delli  nostri  s'e  aiutato  rnolto,  perche  gia  buona  parte 
di  loio  han  fatto  confessione  generale.  e  li  sono  stati  dati  gli 
esercitij,  e  mostrano  bon  desiderio  di  uoler  seruare  meglio  1'  i- 
stituto  loro,  che  non  han  fatto  sin  quj.  N.  S.re  sia  seruito  che 
quelle  ch'  hanno  cominciato.  seguitino,  e  1'altre  ad  esempio  loro 
faccino  il  simile. 

3.  Essendo  qui  molti  deuoti  nostri  che  lungo  tempo  fa  han 
frequentato  la  nostra  chiesa  e  cominciato  a  gustare  quanto  suaue 
sia  il  S.ie,  per  maggior  profitto  loro  s'e  fatto  de  questi  una 
compagnia  per  conseglio  di  nostri  Padri,  tra  quali  sonp  alcune 
persone  d'assai  buona  qualita;  e  sou  tenuti  tutti  a  comniuni- 
carse,  per  ordine  fatto  tra  loro,  ogni  quindeci  giorni  una  uolta. 


1  Fortasse  alludit  ad  ea  quae  habentur  in  IJtl.  QuwJrim.,  VI,  824.  Quae 
de  hoc  tirone  dicit  auctor,  convenire  videntur  Ludovico  Mansone,  qui  in  ca- 
talogo  panormitano,  paulo  .«uperius  citato,  recensetur  inter  novicios,  et  de 
quo  in  catalogo  provinciae  siculae  niense  ianuario  anni  1567  scripto,  dicitur: 
«  Ludovico  Mansone  di  Palermo  di  eta  di  20  anni  incirca.  Sono  anni  6  mesi  4 
che  e  nella  Corap.a  Ha  studiato  nella  Gomp.a  due  anni  humanita,  altri  due 
Ret.ca  et  hora  studia  nel  3.°  anno  del  corso  ».  (Cod.  Sicul.  69,  n.  160.)  Hic 
nohilis  fuit  in  prov.  siculae  fastis.  Cf.  Aguilera  :  Provinciae  siculae  ortus 
et  res  gestae...  I,  ."wl  sqq. 


Url.  —  Panormo  6  Ianuarii  1561  31 

quantunque  cio  a  iaccino  piu  spesso,  e  s'esercitano  in  diuerse 
opere  pie,  come  a  souuenir  a  poueri,  in  uisitar  gli  hospidali, 
in  nietter  pace  fra  dissidenti,  etc,  et  ogni  otto  giornj  si  congre- 
gano  in  una  chiesa,  doue  imparano  la  dottrina  christiana  e  trat- 
tano  di  quelle  cose,  che  li  possono  esser  utili  nell'  incominciato 
modo  di  uiuere.  N.  S.re  Iddio,  le  cui  opere  sono  perfette,  li  pro- 
moui  ogni  di  piu  nel  suo  santo  seruilio,  a  maggior  honore  e 
gloria  sua. 

4.  Nella  nostra  chiesa  airordinario  son  molto  frequenti  le 
confessioni  e  communioni,  spetialmente  nelle  domeniche  e  feste 
principali,  coni'  in  questo  natale  passato,  nel  quale  tanto  fu  il 
numero  de  penitenti,  che  i  Padri  per  alcuni  giorni  dianzi  odirno 
confessioni  dalla  matina  alla  sera;  nel  che  s'  e  fatto  quel  frutto, 
ch'in  simili  occorrenze  far  si  suole,  massimamente  per  essersi 
uenuto  a  confessare  molte  persone  honorate,  e  non  pochi  an- 
chora  che  lungo  tempo  erano  stati  in  uarij  errori :  tra  quali  doi 
spetialmente  che  molti  anni  s' haueano  taciuto  certi  graui  pec- 
cati.  Vn'altro  era  per  alcuni  suoi  trauagli  uenuto  in  tanta  des- 
peratioue  che  si  uoleua  affocare  da  se  stesso;  ma  la  bonta  di 
N.  S.r  uolse  liberarlo  da  tanto  pericolo;  sicche  penlito  da  simil 
cosa,  uenne  a  confessarsi  con  grande  coutritione  e  proposto  di 
far'  assai  meglior  uita  de  prima,  e  far  penitenza  de  suoi  man- 
camenti. 

5.  Si  legge  da  nostri  la  dottrina  christiana  in  una  parrocchia 
con  molto  bon  concorso  d'oditori:  e  quando  u'e  tempo.  si  uisi- 
tano  li  priggioni,  e  molti  si  confessano  di  loro,  et  aiutano  an- 
chora  nelle  necessita  corporali,  con  Telemosine  che  i  nostri  li 
procacciano:  e  se  qui  ui  fussero  piu  sacerdoti,  senza  dubbio  si 
potria  meglio  souuenire,  cosi  a  loro,  conva  diuersi  altri  lochi  e 
monasterij  di  donne,  che  spesse  uolte  dimandano  aiuto  da  noi. 

6.  Cresce  (per  quanto  possemo  cognoscere)  la  deuotione  di 
quelli  che  frequentano  la  nostra  chiesa.  il  che  dimostrano  con 
la  mutatione  della  uita  e  buoni  desiderij  che  hanno,  et  opere 
pie  che  se  li  ueggono  fare.  e  nel  feruor  di  molti  col  quale  esor- 
tano  gli  altri  a  uenir  alla  predica.  confessione  e  communione. 
La  onde  sappia  V.  R.a  ch'ogni  di  piu  s'augumenta  1'amor  e  cre- 
dito  di  questa  cita  uerso  la  Compagnia.  N.  S.r  autor  di  questo 
e  d'ogni  altro  bene,  ne  di.j  gratia  di  posser  rispondere  alla  buona 


a  cio  supra  vers. 


33  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

opinione  che  hanno  di  noi,  e  eaminar  degnamente  nella  nostra 
uocatione. 

7.  E  questo  bastera  quanto  a  quello  m'occorre  scriuerli  di 
Palermo;  hora  resta  che  dica  alcuna  cosa  del  frutto  che  si  fa 
nel  collegio  di  Monreale,  membro  di  questo.  Doue  ui  sono  otto 
de  nostri,  tre  sacerdoti,  altri  tanti  maestri,  li  doi  altri  per  gli 
offitij  di  casa.  Tutti  son  molto  diligenti  e  feruenti  in  quel  che 
gli  e  imposto  dalFobedienza,  come  nelLopere  si  dimostra;  im- 
peroche  nel  prencipio  delLanno  han  dimandato  diuerse  peniten- 
tie  per  quello  ch'  han  mancato  nell'osseruanza  delle  constitutioni, 
e  fattose  dire  i  defetti  in  che  hanno  mancato  tutto  quesfanno, 
per  meglio  potersi  emendare.  Nelle  loro  schole  non  ui  mancano 
scholari,  ne  la  diligentia  de  i  maestri  in  instruirli  nelli  buoni 
costumi  e  lettere:  de  quali  alcuni  sono  affettionati  alla  Compa- 
gnia  e  desiderano  d'intrare:  et  un  giouene  d'assai  buone  partj  a 
sta  da  giorno  in  giorno  per  esser  riceuto.  Se  ui  predica  tutte  le 
domeniche  e  feste  principali,  e  la  domenica  anchora  dopo  pranso 
si  legge  la  dottrina  christiana  e  ui  uiene  ordinariamente  molta 
gente,  spesse  uolte  anchora  il  pretore  con  gli  altri  offitiaii  della 
cita,  e  ringratiano  assai  N.  S.,e  che  per  aiuto  loro  habbia  fatto 
uenire  alcuni  delli  nostri  a  Monreale,  esendoche  son  tante  cita 
maggiori  che  cio  non  hanno.  E  per  dire  d'alcuni  in  particulare. 
accio  meglio  S.  R.a  intenda  il  frutto  ch'  iui  si  fa,  era  una  donna 
della  terra,  che  tanto  odiaua  il  suo  marito,  ch'  hauea  trattato 
con  alcuni  di  cattiua  uita  di  farlo  gia  morire.  ma  innanzi  che 
costoro  auessero  commodita  di  farlo,  per  mezo  d'  un  Padre 
delli  nostri,  non  solo  costei  prohibi  che  per  niente  cio  s'ese- 
guisse,  m'anchora  si  riconcilio  col  marito,  et  adesso  uiueno  in 
molta  pace.  Vn'altra  hauendo  deliberato  di  fare  un  graue  pec- 
cato,  per  dispensatione  diuina  uenne  questo  all'orecchie  de  no- 
stri,  e  di  tal  modo  gli  hanno  dissuaso  tal  fantasia,  che  1'  istessa 
donna  sta  marauigliata.  eom' habbia  possuto  mutare  cosi  presto 
quella  deliberata  uolunta.  Quasi  il  simile  si  puo  dire  d'un  di 
detto  loco,  ch'  hauea  molte  inimicitie  con  diuerse  persone.  Co- 
stui  odendo  alcune  prediche  nella  nostra  chiesa,  s'e  contessato 
generalmente  con  un  de  nostri,  et  ha  promesso  di  uoler  fare 
qualsiuogJia  penitentia  o  publica,  o  priuata.  perche  si  sodisfacci 
a  suoi  nemici,  e  facci  pace  con  loro :  dal  che  speriamo  ne  se- 
guira  grande  edificatione  e  quiete  di  molti.  Vn'altro  odito  nella 
predicha  il  di  de  S.  Lucia.    quanto  quella  fu  liberale  in  distri- 


«i  Emend.  e.r  parte. 


563.  —  Catana  7  Ianuarii  1561 

buire  i  suoi  beni  a  poueri,  ritoruato  che  fu  in  casa  sua,  dette 
una  buona  quantita  de  danari  alli  priggioni.  Vn'altro  anchora 
raosso  da  gelosia,  uolea  dare  certa  poluere  uenenosa  a  sua  mo- 
glie,  e  per  opera  delli  nostri  s'e  ritenuto  da  simil  male,  e  s'e 
pacificato  con  lei.  Si  frequenta  ancho  iui  per  gratia  di  N.  S.r 
molto  li  santi  sacramenti  della  confessione  e  communione,  dal 
che  si  caua  quel  frutto  che  si  suole  da  simili  cose  salutifere  ri- 
ceuere.  [Preces  postulat.] 

Da  Palermo  alli  VI  di  Gennaro  MDLXI.  Di  V.  M.  R.d«  P. 
Indegno  seruo 

Axtoxio  Macto  l. 


463 

ANGELUS    SIBILLIA 

CATANA    7    IANUARII    1561    2. 

1.  Sociorum  numerus  auctus.  Collationes  de  rebus  piis  post  ce- 
nam.  —  2.  Sermones  ad  populum  et  alia  caritatis  opera. 
Fructus  inde  perceptns.  —  3.  Curatur  ut  pro  defunctorum 
animis  sacrificia  Deo  offerantur .  —  4.  Aedium  amplificatio . 
Nostrorum  apud  externos  existimatio.  Paces  initae. 

1.  f  Jhs.  Molto  R.do  in  X°  Pre.  Pax  X,'  etc.  Poche  cose  son 
quelle  che  la  P.  V.  R.  dalli.  pochi  operarij  della  messe  di  Catania 
potra  intendere,  peroche  delli  nostri  essercitij  abondantemente 
nelFaltre  lettere  auisammo  V.  R.  P.  3,  se  non  forse  bisognasse 
hora  agiongerui  chel  numero  di  nostri  di  casa  e  delli  scholari 
e  alquanto  accresciuto.  Sonno  nel  collegio  oltre  tre  sacerdoti 
e  doi  maestri,  7  fratelli,  delli  quali  una  buona  parte  attende 
alla  fabrica,  et  nelle   schole   habbiamo  125  scholari.  In  casa  di 


1  In  catalogo  collegii  huius  anni  1561,  paulo  superius  citato,  de  eo  dici- 
tur:  «  M.ro  Antonio  Macto  napolitano  di  anni  20  haue  buona  habilita  per  le 
lettere ;  dimostra  hauer'  mediocre  talento  di  predicar':  haue  buon  talento  di 
legger';  ha  studiato  Rhetorica  et  greco.  Hora  fa  la  seconda  schola  ».  In  cod. 
Sicul.  59,  n.  136. 

a  Ex  origin.  (?)  in  cod.  Sic.  181  -  Sic.  182,  fol.  183;  prius  120.  Praecedit 
aliud  exempl.  italum  in  fol.  182.  Exstant  praeterea  tria  exempla  latina  in 
ff.  179,  180-181  et  184. 

3  Cf.  Litt.  Qiiadrim.,  VI,  874  sqq. 

LlTTERAE    QVADRIMESTRES.    —    ToM.    VII.  3 


34  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

nuouo  questo  si  e  incornenciato,  il  che  si  altro  non  facesse. 
certo  al  meno  fa  che  non  si  parli  di  cose  a  noi  non  pertinenti. 
Ogni  giorno  consumiamo  dopo  cena  una  parte  del  colloquio  con 
molti  salutiferi  ragionamenti,  peroche  si  fa  che  ciaschuno  essendo 
domandato  dica  alcun  bel  detto  o  uer  essempio,  non  attendeD- 
dosi  troppo  si  sia  da  ethnici  o  christiani  authori  pigliato,  pur- 
che  n'essorti  ad  amare  le  uirtu  et  fugir'  i  uiti.j.  Quanto  alle 
cose  di  casa,  questo  breuemente  s'  e  scritto. 

2.  Quanto  al  resto  tutte  le  domeniche  dopo  pranso,  da  tre 
mesi  in  qua,  si  e  ripigliata  la  lettione,  nella  estate  passata  per 
1' indispositione  del  P.e  Rettore  intermissa,  et  tanto  a  questa  let- 
tione,  quanto  alla  predica  della  matina  uiene  buon  numero  di 
auditori.  L'esserciti,j  soliti  della  Gompagnia  non  si  lasciano.  Si 
uisitano  carceri  e  1'hospitale.  Tanto  in  chiesa  nostra,  quanto 
in  diuersi  luoghi  di  infermi  s'odono  molte  confessioni,  dalle 
qualj  quanto  frutto  si  ne  caui,  da  questi  essempij  si  potra  co- 
gnoscere.  Vn  certo  huomo  hauendo  lasciato  la  moglie  nella  pro- 
pria  patria,  uenne  qui  et  non  essendo  conosciuto,  ne  prese 
un'altra,  facendo  con  quella  figlioli  et  amandose  ambedoi  tene- 
ramente.  Operd  con  tutto  cio  la  diuina  bonta  per  li  nostri  che 
questo  matrimonio  (che  cossi  era  da  essi  nominato)  si  separasse. 
Staua  un  altro  in  fin  di  morte  e  gia  per  le  grandi  dolori  hauea 
perso  la  fauella  da  tre  giorni,  al  quale  essendoli  dato  da  un 
fratello  nostro  vn  grano  a  di  quelli  del  P.  Dauid  l,  essortato 
accio  si  sforzasse  nominare  il  dolce  nome  di  Jhu.,  et  della  glo- 
riosa  Vergine,  per  la  cui  prolatione  si  liberasse  dalle  pene  del 
purgatorio,  subito  gridando  chiamo  Jhu.  M.a  Dopo  hauendo  al- 
cune  altre  cose  detto,  rese  lo  spirito  al  suo  creatore.  Fu  questo 
hauer  possuto  parlare  dalli  circonstanti  tenuto  per  euidente 
miraculo.  In  questi  quattro  mesi  in  diuersi  tempi  il  summo 
Iddio  si  degno  per  li  nostri  liberar'  tre  che  erano  malamente 
dal  demonio  tormentatj.  [Quaedam  simplex  femina  Fratrum  mo- 
nasterium  ingredi  cupiens  imprudentibus  verbis  agnoscitur]. 

3.  Referiro  qui  anchor  questo;  sogliono  i  catanesi  oltre  le 
pompose  essequie  a  pena  far  altro  per  loro  defunti,  et    per   cio 


a  Supra  vers.  alia  manu  benedetto.  Exenipl.  lat.  fol.  184  habet  granu- 
lum  (ut  dicitur)  benedictum. 


1  Videtur  indicari  P.  David  Wolfe,  cui  in  Hiberniam  proficiscenti  anno 
1560  multa  eiusmodi  grana  benedicta  summus  pontifex  dederat.  Gf.  Polanci 
Complementa,  I,  222-223. 


}f>4.  —  Monteregio  7  Ianuabii  1561  35 

dalli  Dostri  si  procuro  si  comenciasse  un  ordine  molto  buono. 
Se  e  fatto  che  alcuni  principali  di  questa  cita  per  1'anima  di 
lor  padre  morto  si  radunano  ogni  mese  nella  chiesa  doue  e  il 
defunto  sepolto,  faceudo  iui  celebrare  una  messa  solenne,  dando 
insieme  molte  elemosine:  la  qual  cosa  esperiamo  non  solamente 
sara  utile  al  defunto,  ma  ancho  essempio  alli  altri  citadinj. 

4.  La  fabrica  nostra  per  1*  Iddio  gratia  ua  inanci  e  presto, 
come  speramo,  saran  finite  otto  camere,  per  hauerci  soccorso 
una  gentildonna  con  250  fiorinj.  La  reputatione  delli  nostri  non 
solamente  appo  li  catanesi,  ma  ancho  appresso  a  luoghi  conui- 
cini,  e  grande,  come  potra  V.  P.  R.  da  questo  intendere:  li  giorni 
a  dietro  il  P.  Rettore  fu  mandato  a  chiamare  discosto  da  qui 
appresso  due  giornate  per  accordare  certe  differentie  dalle  quali 
posseano  nascere  molte  ruine,  e  piacque  alla  diuina  bonta  che 
con  la  presentia  et  buoni  consegli  del  detto  Padre  ogni  cosa  si 
acquieto.  Concedici  Iddio  gratia  che  ueramente  tali  noi  siamo, 
quali  i  forasterj  ci  reputano;  il  che  accio  sia,  con  tutto  il  cuore 
preghamo  prima  la  R.  P.  V.  et  dopo  tutti  i  Padri  et  fratelli  nel 
Signor  nostri  che  nelli  suoi  santi  sacrificij  e  diuote  orationj  ne 
habbino  per  ricomendati.  Da  Catania  a  7  di  Gennaio  1561. 

Per  commissione  del  R.do  Pre.  Sancio  Nauarro,  rettor'  nostro. 

Della  R.  P.  V.  seruo  inutile  et  inobediente  [sic]  figliolo 

Angelo  Sibilla  l. 


464 

P.   FRANCISCUS   DE   LARA 

MONTEREGIO    7    IANUARII    1561    2. 

1.  Sociorum  valetudo,  numerus,  occupationes.  —  2.  Alumnorum 
mores.  —  3.  Scholasticae  exercitationes  privatae  et  publicae. 
—  4.  Excursus  ad  vicina  oppida.  Nostrorum  existimatio 
apud  vulgus.  Pia  opera. 

1.  7  Ihs.  Al  muy  R.  Padre  nuestro  en  X.°  Pax  X.1  [Scribit 
ex  oboedientia.  Valetudo  sociorum  satis  bona.  Omnes  bene  fun- 
guntur  officio.]  De  onze  que  somos,  los  seis  se  ocupan  en  leer; 


1  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  877,  annot.  2. 

2  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  2  ff.,  nn.  21,  22;  prius  234. 


•')<»  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

los  quatro  con  maior  mimero  d'estudiantes  que  en  otras  e  es- 
crito  a  V.  P.  leen  gramatica;  el  quinto  lee  las  artes,  el  tercer 
libro  de  phisicos;  el  sexto  lee  casos  de  conciencia,  la  materia 
de  matrimonio.  El  Padre  Rector  l  pasa  todo  el  tiempo  en  ser- 
mones  y  platicas  particulares  spirituales.  Los  demas  se  enpiean 
en  el  exercicio  de  Marta,  y  en  sus  oras  senaladas  se  exercitan 
con  Maria. 

2.  Procurase  que  los  estudiantes  se  confiesen  a  menudo,  avn- 
que  por  ser  los  sacerdotes  pocos,  no  se  puede  conplir  con  to- 
dos.  En  el  oir  de  la  misa  se  tiene  special  cuidado,  porque  avia 
poca  costunbre  en  esta  tierra  en  el  oir  misa.  Algunos  dellos  di- 
zen  en  sus  lugares  la  doctrina  christiana ;  y  otros  se  mantienen 
con  dezilla  los  domingos  y  fiestas  por  los  lugares  2.  Ay  grande  a 
obediencia  a  los  preceptores,  y  tan  grande  sujecion  en  los  oien- 
tes,  quanta  nunca  se  spero  en  esta  tierra. 

3.  En  casa  se  lee  la  tercera  parte  de  santo  Thomas  b,  de  sa- 
cramentis ;  tienense  conferencias  sobre  la  leccion  c,  y  los  domin- 
gos  tienen  los  nuestros  conclusiones.  El  mes  de  Dezienbre  pa- 
sado  se  tubieron  vnas  conclusiones  generales,  donde  se  trataron 
las  materias  de  restituciou,  homicidio,  de  legibus  y  juizio,  que 
fue  cosa  nueva  d  y  nunca  vista  nesta  tierra.  Llegaronse  para  ar- 
gumentar  los  theologos  de  la  comarca,  y  los  legistas,  que  ay 
muchos  en  este  pueblo,  por  estar  en  el  la  justicia  suprema  del 
condado.  Argumentaron  todos  agudamente  y  con  gran  satisfa- 
cion  del  rrespondiente ;  porque  cierto  rrespondio  doctamente. 
Duraron  quatro  oras;  comencaronse  con  vn  dialogo  de  quatro 
ninos,  que  declaraban  las  conclusiones  en  verso  exametro,  con 
su  miisica  en  comienco  y  fin ;  lo  qual  fue  no  menos  nuebo  que 
grato  a  todos. 

4.  Salen  los  Padres  a  predicar  a  los  lugares  cercanos,  y  es 
tanta  la  afficion  que  los  muestran,  que  los  dias  pasados  yendo 
vn  Padre  de  casa  camino,  no  le  dexaron  pasar  adelante  sin  que 
primero  predicase  en  un  lugar  questaua  en  medio  del  camino. 
Otra  vez  en  otro  lugar  no  le  quisieron  dar  rrecaudo  para  misa, 
sin  que  primero  les  prometiese  el  sermon.  De  vn  lugar,  ques 
vna  de  las  principales  villas  deste  reino,  questa  siete  leguas  de 


a  grando   ms.    —   b  Litt.    h   add.   snpra   vers.  —  c  sobre  lacion  ms.  — 
tl  Priits  nueba. 


1  P.  Ioannes  de  Valderrabano. 
3  Gf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  517. 


4tt5.  —  Patavio  8  Ianuarii  15(51  .!/ 

aqui,  enbiaron  la  pascoa  pasada  de  nauidad  por  un  Padre,  el 
qual  predico  y  confeso  con  grande  aceptacion  de  los  del  pueblo, 
tanto  que  no  les  paresce  oir  sermon  sino  es  de  los  de  la  Com- 
pania :  agora  an  escripto  otra  vez  de  nuebo  pidiendo  con  instan- 
cia  vn  Padre  (no  senalando  particular)  que  les  predique  a  lo 
menos  los  domingos  de  quaresma  a.  Avnque  somos  pocos,  se  abra 
de  condescender  a  su  devocion  y  istancia.  En  casa  se  an  tenido 
dos  confesiones  generales  de  personas  vien  apartadas  dei  uso 
deste  sacramento.  Comunmente  en  enfermedades  peligrosas  son 
llamados  los  nuestros  de  los  de  la  tierra.  Visitamos  algunas  ve- 
zes  la  carcel,  lleuandoles  alguna  limosna,  y  dezimosles  la  do- 
trina  christiana.  Lo  mesmo  se  haze  a  los  enfermos  del  ospital, 
ayudandoles  con  medicina  corporal  y  espiritual. 

Al  presente  uo  se  ofrece  otra  cosa  que  scribir  a  V.  P.,  sino 
que  en  las  deuotas  oraciones  de  los  chari[ssi]mos  hermanos  y 
Padres  nos  mande  V.  P.  encomendar  para  que  en  esta  India  de 
Calicia  vamos  adelante  en  el  trabajo  y  aprouechamiento.  De 
Monte  Rey  a  7  de  Henero  de  1561. 

Ex  commiss.  P.  rectoris.  Tuus  R.  P.  seruus  et  subditus  in  X.° 

Franciscus  de  Lara  *. 


465 

PROSPER    MALAVOLTA 

PATAVIO   8   IANUARII    1 56 1    2. 

1.  Sociorum  numerus.  —  2.  Profectus  in  litteris  et  virtutibus. 
—  3.  Societatis  candidati.  —  4.  Oratio  in  Sti.  Lucae  et  me- 
dicinae  laudem.  - —  5.  Magistrorum  existimatio  apud  exter- 
nos.  Alumnorum  numerus.  —  6-7.  Sermones  ad  populum. 
Concursus  ad  paenitentiae  et  eucharistiae  sacramenta.  Fruc- 
tus  inde  manans.  —  8.  Vesperarum  cantus.  Caritatis  opera. 

1.  y  Pax  Xpi.  Molto  R.,io  in  X.°  Pre.  [Solahts    imprimis   spe 
maioris  fervoris  scribit.]  Siamo  in  questo  collegio  fra  tutti  uintotto 


a  Emend.  er  coresraa. 


1  Cf.  Litt.  Ouadrhu..  V.  909'. 

2  Ex  autogr.  in  cod.  Ven.  100,  i>  ff'.,  nn.  48,  49;  prius  173,  174.  Aliud  ex- 
emplum  italuro  in  ff.  46-47:  et  bina  exemp.  latina  in  ff.  50-53. 


38  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

persone,  de  li  quali  sono  cinque  sacerdoti,  tre  maestri,  tredici 
scolarj,  tutti  de  la  rhetorica,  et  li  altri  coadiutorj,  et  fra  essi  ui 
e  un  ortolano,  che  si  e  condotto,  non  essendo  egli  de  la  Gom- 
pagnia,  accio  che  possiamo  con  piu  frutto  godere  si  bello  et 
grande  giardino,  poiche  hormai  con  il  muro  che  fu  fatto  questa 
estate  passata,  resta  securo  da  ladri. 

2.  II  fruto  de  nostri  scolarj  in  lettere  e  stato  et  e  tuttauia 
grande,  et  ueramente  che  li  exercitj  che  hanno  de  ogn'otto  giorni 
di  recitare  una  oratione  in  refetorio  et  de  le  cotidiane  repeti- 
tioni,  et  diligentia  de  precettori  et  superiori  che  nou  si  perda 
il  tempo,  non  puo  lasciare  di  aiuttarli  assai.  Et  quello  del  a 
spirito,  spero  che,  come  e  ragioneuole  '',  sia  molto  raaggiore, 
essendo  aiutati  oltro  1'exortationi  che  il  R.do  Padre  Rettore  * 
ogn'otto  di  comunemente  fa  sopra  le  regole,  cauate  da  le  consti- 
tutioni,  somamente  con  la  rinouatione  de'  uoti  et  confessioni 
generali  che  si  feccero  un  puoco  auanti  il  Natale,  essendo  stati 
con  somma  allegrezza  spirituale  di  tutti  uisitati  dal  nostro  R.  P. 
prouinciaie  2,  che  a  tutti  con  le  sue  exhortationi  communi  et 
particulari  fece  rinouare  il  desiderio  di  crescere  nel  seruitio 
d'  Iddio.  Si  renouorno  pero  anchora  essi  uoti  il  primo  di  de 
1'anno,  si  perche,  quanto  piu  si  rinouano,  tauto  meglio  si  scul- 
piscono  nel  core,  si  anche  per  conformarci  con  tutta  la  Gompa- 
gnia  nostra,  che  in  simil  tempo  si  dedica  tutta  al  diuin  seruigio. 
Et  non  si  manca  de  li  altrj  aiutti,  che  si  come  sono  communj 
a  tutta  la  Compaguia  nostra,  cosi  anche  sono  piu  necessarij  et 
utili,  sforzandosi  di  conseruarsi  tutti  ne  la  charita,  tanto  da 
nostrj  superiori  raccomandataci,  nel  che  essi  riceuono  sorama 
allegrezza.  Pur  preghiamo  V.  P.  che  c' inpetrj  dal  S.  N.  ch'egli 
supplisca  quello  in  che  manchiamo,  et  ci  faccia  perseuerare  nel 
bene  cominciato. 

3.  Non  si  e  riceuuto  in  questi  quattro  raesi  niuno  per  la 
Compagnia,  essendo  pero  richiesto  il  Padre  da  diuersi.  quali  si 
sono  o  del  tutto  licentiati  per  non  esser  atti,  o  uero  se  li  e  pro- 
longato  il  tempo  per  uedere  la  loro  perseuerantia.  Fra  quali  ui 
e  uno  schorar  [sic]  nostro  di  buone  pafrtij  c.  et  spero  chel  Pa- 
dre  nostro  prouinciale  presto  1'admettera. 


a  Prius  quanto  al.  —  b  Emend.  ex  ragioneuol.t'1  — c  Consumpta  charta 
p.rtremis  versibus. 


1  P.  Franciscus  Adorno. 
3  P.  Benedictus  Palmio. 


465.  —  Patavio  8  Ianuarii  1561  39 

4.  Quesfanno  non  si  sono  fatte  dimonstrationi  et  essercitij 
publici  nelle  scuole  nostre;  ma  essendo  il  maestro  de  la  rheto- 
rica  dal  presidente  del  collegio  de  medicj,  che  qui  e  honoratis- 
simo  et  grandissimo,  richiesto  che  componesse  un'oratione  in 
Jode  di  santo  Lucca  et  de  la  faculta  de  la  medicina,  che  si  suole 
ogn'anno  recitare  ne  la  chiesa  di  santa  Justina,  che  e  de  le  prin- 
cipali  di  Padoua,  doue  si  ritroua  un  gran  numero  di  persone 
dotte.  essendone  questa  citta  ripiena,  la  fece  et  dette  a  recitare 
a  uno  de  nostrj  scolarj  forastieri,  quale  a  con  tanta  sadisfatione 
de  tutti  la  disse,  che  a  una  uoce  dissero  esser  stata  la  piu  bella 
et  piu  dotta  ohe  hauessero  mai  in  quel  luogo  sentito. 

5.  Molti  altri  uengono  da  nostri  precettori  a  farsi  componere 
orationi,  epistole  proemiali,  et  emendar  conclusioni  b,  essendosi 
etiam  fra  li  lettori  publici  de  la  lingua  lattina  et  greca  sparsa 
la  eruditione  et  buona  dottrina  loro.  Et  cosi  stanno  le  scuole 
nostre  ben  fornite  de  scolarj,  che  sono  la  magior  parte  nobili 
padouani  et  venitiani.  Ariuano  al  numero  di  80,  quali  tutti  sono 
prouetti  ne  li  principij  di  gramatica;  che,  se  si  ammetessero 
principianti,  sarebbero  piu  di  200;  et  ci  e  gran  fatica  licentiare 
cotali  che  ogni  di  uengono.  Hanno  li  maestrj  cura  di  farli  ser- 
uar  le  lor  regole,  massime  del  confessare,  et  de  li  buoni  costu- 
mi :  et  li  padri  istessi  sentono  questo  frutto  in  essi,  del  che  ne 
uengono  ben  spesso  a  darci  gratie. 

0.  Ma  lassando  le  scole,  et  uenendo  a  li  essercitij  spirituali, 
il  R.(l°  Padre  rettore  continua  leggere  il  5°  et  sexto  capo  di 
S.  Matteo,  et  per  quanto  dal  concorso  si  puo  giudicare,  con  so- 
disfattione  et  frutto  mediocre.  L' auditorio  cresce  sempre,  di 
modo  che  la  chiesa  nostra  e  piena,  et  tal  uolte  con  una  gran 
calca  et  stretezza,  et  ui  e  un  buon  numero  de  scolarj,  che  molti 
di  questi  gentilhuominj  se  ne  marauigliono,  uedendo  tanti  gio- 
uaui  c  stare  si  attenti  et  modesti.  Et  ueramente  che  chi  sa  la 
dissoluta  et  sfacciata  liberta  di  questi  scolari,  non  puo  lasciare 
di  merauigliarsi  uedendone  tanti  uenire  et  continuare  il  uespero 
et  le  d  lettioni. 

7.  Questo  giubileo  che  concedette  ultimamente  il  S.  N.  P. 
papa  Pio  IIII  \  in  questa  citta  si  e  riceuuto  da  infinita  gente, 


a  Del.  orone.  —  1>  DeJ.  essendosi  et.  —  c  Del.   et   ueram.te  —  d  et  et  let- 
tioni  ms. 


1  Indulgentia  concessa  die  15  Nov.  lofK)  pro  continuatione   concilii   gene- 
ralis.  Vide  Litt.  Quadrim.,  VI,  964 a. 


40  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

et  a  noi  tocco  di  confessare  uaa  gran  parte,  maxime  de  scolarj, 
che  poi  s1  inuitauono  Y  un  Paltro  a  uenire  a  la  chiesa  nostra, 
et  si  fece  in  queste  confessioni  frutto  grandissimo  ueramente, 
reducendo  alcuni  heretici  sacramentarij  et  altrj  a  la  unione  de 
la  chiesa  romana ;  et  altri  frutti,  che  sono  anexi  a  le  confes- 
sioni  che  da  nostrj  fare  si  sogliono.  Prima,  li  scolarj,  secondo 
mi  referirono  alcuni,  haueuano  uergogna  di  uenirci  in  casa  o 
in  chiesa  per  non  essere  chiamati  chiettini.  Adesso  liberamente 
uengono.  Anzi  il  rettor  de  li  studij  il  piu  de  le  uolte  uiene  a 
le  lettioni  et  messe  di  nostra  chiesa.  Si  cominciassero  li  scolari 
a  domesticarsi  con  noi,  speraressimo  con  la  gratia  del  Signore 
gran  frutto,  essendo  tra  essi  molti  attissimi  per  seruire  Iddio  N.  S. 
8.  II  nostro  vespero  si  dice  con  grande  sodisfattione,  essen- 
doche  piu  si  attende  a  la  deuottione  et  simplicita,  che  a  la  per- 
fettione  de  la  musica;  benche  hauendo  a  il  Pre.  Domenico  l,  che 
e  molto  pratico  nel  cantare,  si  dica  etiam  con  assai  buon  modo. 
II  numero  di  quelli  che  ne  la  chiesa  nostra  si  sogliono  confes- 
sarsi  et  comunicarsi  spesso,  benche  non  ariuj  a  quello  che 
nelPaltrj  collegij  intendemo  essere,  pure  egli  e  tale,  che  in  que- 
sta  citta  el  pare  cosa  noua;  et  ua  pur  tuttauia  augmentandosi, 
benche  adagio.  Si  uisitano  malati,  et  si  uano  a  confessare  quando 
sono  richiesti,  et  si  attende  ad  altre  opere  pie.  Ma  ueramente  in 
questo  ci  cognoscemo  freddi  et  negligenti,  et  perd  domandia- 
mo,  prima  a  V.  P.a,  et  poi  a  tutti  li  Padrj  et  fratelli  nostri  che 
sentiranno  leggere  questa,  che  ci  diano  1'aiuto  de  le  loro  ora- 
tionj  accio  che  cogliamo  piu  abundante  frutto  per  Tauenire  a 
gloria  del  Signore  b.  Di  Padoua  a  li  8  di  Geunaio  1561. 


D.  N.  R.  P.  indegno  rigliolo 


Prospero  Malauolta  -. 


a  DeJ.  per  il.  --  b  JjeJ.  a  li. 


1  Hunc  ita  describit  catalogus  collegii  patavini  exeuntis  Aprilis  1560: 
*  P.  Domenico  italiano  da  Fabriano  della  Marcha,  sacerdote  auanti  che  en- 
trasse  nella  Corap.  a .  di  eta  di  30  annj :  entro  nel  coll.o  de  Loreto,  et  e  stato 
nella  Comp.a  4  annj  ».  Cod.  lnform.  antiq.  n.  60;  prius  317. 

-  Vide  2>*«.  Quadrim.,  VI.  622 '. 


466.  —  Vercellis  8  Ianuarii  1561  5-1 


466 

P.   LUDOVICUS   DE   COUDRETO 

VERCELLIS   8    IANUARII    1561    l. 

Valdenses    vallium  de  Angrogna,  Sti.  Martini,  Perasae   haere- 
sim  abiurant. 

...  Et  per  dare  adesso  vrTallegrezza  grande  a  V.  R.  P.  et  a 
tutti  gli  R.di  Padri  et  char.mi  fratelli,  sappia  eorae  nanzi  hieri, 
che  fu  domenica,  nel  duorao  di  questa  terra  in  presenza  del  se- 
reniss.mo  S.or  duca  2.  et  de  molti  vescoui  et  sig.ri  abiurorono 
1'heresie  loro  i  procuratori  delle  valli  d'Angrogna.  di  S.'°  Mar- 
tino,  della  Perosa  et  di  tutti  quei  popoli,  in  mano  di  Monsig.ore 
R.mo  vescouo  di  Gineua  Nuntio  3,  et  promessero  obedientia  alla 
S.,a  sede  apostolica,  et  di  tenere  la  S.,a  fede  catholica;  et  nanzi 
1'abiuratione  per  ordine  del  duca  il  S.or  commendatore  4  fece 
uno  ragionamento  d'un'hora,  mostrando  le  loro  heresie  essere 
contra  la  parolla  d'  iddio,  et  la  fede  catholica  esser'  la  vera. 
Questi  sono  stati  valdensi  da  400  aoni  in  qua  et  sono  molte 
milliaia  di  persoue  in  quelle  valli.  Onde  molto  ci  dobbiamo  al- 
legrar'  che  tornino  alla  fede;  et  1'inquisitore  debbe  andare  a 
quelle  valli  accio  ogniuno  in  particolare  abiuri;  et  di  qui  a  doi 
o  tre  jorni  dobbiamo  andar  la  parechii  a  predicar;  et  io  ho 
scritto  al  P.  Renato  che  mi  venga  a  trouar.  V.  R.  P.  se  degni 
pregar'  et  far  pregar  Idio  per  noi,  et  continuar  le  orationi  per 
il  duca  et  il  nuntio,  il  quale  diede  hieri  a  disnar'  a  tutti  gli 
abiurati  et  essi  s'edificorono  assai ;  et  io  gli  serui  a  tauola ;  et 
essi  dimandorono  a  Monsig.ore  R.mo  Nuntio  che  mi  mandasse  a 
tutte  la  valli,  accio  tutti  essi  ne  potessino  goder' :  et  questo  per 


1  Ex  autogr.  in  cod.  ltal.  117.  f.  17.  Cum  epist.  non  sit  quadrimestris, 
mittimus  ea,  quae  de  spiritualibus  ministeriis  non  agunt.  P.  Ludovicus  de 
Coudreto  iam  anno  1559,  P.  Renato  Fuselier  comite,  in  dioecesi  gebenensi 
laborarat.  Vide  sis  Litt.  Quadrim.,  VI,  55,  537.  Vide  etiam  Lainii  Monum.. 
V,  460. 

2  Emmanuel  Philibertus,  Sabaudiae  dux. 

3  Franciscus  Bachodi. 

4  Antonius  Possevino.  Vide  pag.  4. 


42  LlTTERAE    QUADBIMESTRES 

qualche  affettione   che    haiino  pigliato.  perche  spesso  ho  ragio- 
nato  con  loro  et  insegnatoli  le  cose  della  tede... 
Vercelli  8  di  Genn.°  1561. 

LUDO/"    DE    GOUDRETO    l. 


467 

P.    ALOISIUS    NAPI 

MUTINA   9   IANUARII    1561    2. 

1.  Collegii  res  temporalis  aucta.  Sociorum  numerus,  quorum 
existimatio  apud  cives  in  dies  crescit.  —  2-3.  Contionum  et 
aliorum  laborum  frnctus.  Inimicus  in  amicum  et  fautorem 
mutatus.  —  4.  Iuvenis  a  daemone  illusa  resipiscit.  — 
5.  Episcopus,  quicumque  sacris  initiari  volunt,  nostris  in- 
stituendos  committit.  —  6.  Urbis  gubernatoris  illustre  hu- 
mititatis  exemplum.  —  7.  Festum  circumcisionis  D.  N.  Iesu 
Christi  sollemniter  actum.  Sociortim  amici  et  fatdores. 

1.  f  Yhs.  Pax  Xpi.  Quantunque,  molto  in  X.°  P.  R.do,  gia 
molti  mesi  non  si  sia  scritto  a  vostra  R.  P.,  come  in  la  Compa- 
gnia  si  suole  ogni  quatro  mesi,  le  cuose  qual  il  S.re  si  degna 
operare  per  mezo  de  quelli  della  Compagnia  in  generale,  per  al- 
cune  cause;  non  dimeno,  accio  che  il  Sig.re  sia  ancora  glorifi- 
cato  nelle  cose  qual  sua  diuina  Maiesta  si  degDa  operare  in 
questo  minimo  collegio  di  ModeDa,  et  che  consequentemente 
esso  collegio  sia  piu  aiuttato  per  le  oratiooi  di  V.  R.  P.  et  de 
tutti  quelli,  che  seutiraao  queste:  e  parso  beoe  al  oostro  R.  P. 
Rettore  3  dare  geoerale  informatione  a  V.  P.  di  tutto  1'anDo  del 
1560  di  quel  che  al  preseute  occorre  alla  meote  et  pare  espe- 
dieate.  Et  primierameDte  delle  cose  domestiche.  Quaoto  al  tem- 
porale  si  e  visto  per  gratia  del  S.re  tanto  aumento  in  questo 
anno  di  elemosiue,  che  si  sono  pagati  molti  debiti,  et  fatto  vna 
fabrica  di  piu  di  cento  vintecinque  scudi,  senza  far  niuno  de- 
bito;  oltra  il  viuere  assai  abondante,  quantunque  sia  stato  estre- 


1  Vide  Litt.  Quadrim.,  VI,  59. 

9  Ex  autogr.  in  cod.  Venet.  100,  4  fl\,  nn.  2«-29:  prius  322-325. 

3  P.  toannes  Gurrea. 


467.  —  Mutina  9  Ianuarii  15*51  43 

ma  carastia  in  questa  terra,  ma  non  appresso  di  noi;  et  anco 
prouisto  per  1'anno  sequente  delle  cose  principali  copiosamente. 
Et  questo  tanto  piu  e  di  admiratione,  quanto  piu  si  considera 
la  piccoleza  della  citta,  la  malevolenza  delli  cittadini  verso  la 
Compagnia  \  et  li  tempi  tanto  estremi.  Habbiamo  casa  per  do- 
dici  persone  e  chiesia  capace  di  300  persone  et  horto  et  loco 
per  schuole.  Quanto  al  a  numero,  siamo  quatro,  doi  sacerdoti 
et  doi  laici,  quali  tutti.  Dio  gratia,  stiamo  bene,  et  siamo  in 
tanta  buona  opinioue  et  riuereuza  alla  citta,  etiam  alli  prioci- 
pali  di  essa,  al  presente,  che  pare  vn  miracolo  di  tanta  repen- 
tiua  mutatione,  quod  a  Domino  factum  est.  In  modo  che  in  loco 
di  fugirci,  ci  vengono  a  trouare  sina  a  casa ;  et  di  biasmarci, 
ci  laudano;  di  bertezarsi  et  schernirci,  ci  salutano  e  fano  ho- 
nore,  et  ci  mostrano  molti  altri  segni  di  beneuolenza,  et  buona 
opinione. 

Quanto  al  spirituale  protitto  delli  domestici,  lutti  Dio  gratia 
stano  saldi  in  la  sua  vocatione:  et  anco  cercano  di  protittare 
in  quella,  et  esteriormente  dal  canto  suo  dar  bono  essempio  a 
tutti,  et  tirare  anco  graltri  alla  bona  strada. 

2.  U  P.  Rettore  predica  le  feste  dopo  il  vespero,  et  il  venere 
fa  vn  sermone  sopra  la  dottrina  christiana,  et  doi  volte  il  mese 
fa  vna  predicha  il  venere  alle  meretrice  per  ordine  del  vescouo  - 
et  gouernatore  in  la  nostra  chiesa  et  il  mercore  dichiara  li  sette 
salmi  nella  chiesa  delle  conuertite,  et  oltra  cio  taceua  anco  vn 
ragionamento  famigliare  le  feste  a  certi  huomeni,  qual  per  la 
breuita  de  li  giorni  adesso  e  interposto.  Delle  quale  prediche 
et  ragionamenti  molto  frutto  n'  ha  cauato  il  S.re  in  molte  per- 
sone  de  diuerse  conditioni.  De  quali  alcuni  hanno  lassato  la 
mala  vita  et  catiui  costumi  et  si  sono  datto  a  la  virtu  et  vita 
christiana  et  frequentatione  delli  S.u  Sacramenti.  Oltra  di  cio 
va  anco  alle  volte  ad  alcune  schuole  a  leggere  la  dottrina  chri- 
stiana  pregato  dalli  maeslri  di  quelle,  quali  per  li  sopradetti 
rnezi  si  sono  guadagnati  et  tirati  alla  frequentatione  delli  sa- 
crameuti;  quali  fano  imparare  la  dottrina  christiana  a  suoi  scho- 
lari,  et  le  feste  li  mandano  a  recitarla  et  esercitarla  da  noi.  et 
anco  a  confessarsi.  Alli  quali  et  altri  si  distribuiscano  certe  dot- 
trine   christiane,  quale  il  vescovo    fece   stampare  a  requisitione 


a  Del.  spirituale. 


1  Vide  Poland  Chron..  V,  147:  VI,  207,  769. 

2  Aegidius  Foscararius,  0.  P. 


14  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

di  detto  P.,  et  si  dano  gratis;  dal  che  puo  giudicare  V.  P.  qual 
frutto  si  possi  espettare  da  questa  giouentu  per  questo  mezo. 
Li  sacerdoti  attendono  alle  eonfessioni,  nelle  quali  si  e  visto 
gran  frutto  sino  adesso  per  gratia  del  Sig.re,  alle  quali  confes- 
sione  concorrano  uon  solo  li  deuoti  et  spirituali,  il  numero  de 
quali  passa  cento,  ma  anco  gente  nuoua  et  di  mala  vita;  de 
quali  alcuni  sono  legati  di  grandi  peccati,  altri  di  molti  anni 
non  confessi,  altri  machiati  di  heresia ;  et  de  questi  tre  almeno 
cognoscendo  et  confessando  il  suo  peccato,  dando  giuramento 
di  stare  praeceptis  Ecclesiae  et  portando  li  libri  mali  che  teue- 
uano,  sono  tornati  al  grembo  della  S.la  chiesa  catholica.  Altri 
ancora  si  sono  aiuttati  iu  questa  parte  per  altri  mezi.  Alcuni 
ancora  sono  venuti  alla  confessione.  quali  in  molte  confessioni 
haueuano  tacchiuto  alcuui  graui  peccati,  quali  poi  con  molta 
contritione  hano  manifestati.  Alcuni  immersi  in  netandi  peccati, 
per  mezo  della  confessione  si  sono  aiuttati.  De  tutti  li  sopra- 
detti  alcuni  ogni  mese;  altri  ogni  quindici  o  otto  giorni,  altri 
etiam  piu  spesso,  si  confessano  et  communicano  deuotamente. 
Fra  questi  sono  molte  virginelle,  quale  in  virginita  seruono  al 
Sig.re;  de  quale  alcune  entrano  in  religione.  Altie  vedoue  et 
maritate,  etiam  nobile,  viuouo  in  castita  et  santa  vita,  et  con 
desiderio  della  perfettione,  et  cupiunt  dissolui  et  esse  cum  Chri- 
sto  L  Quali  oltra  il  ben  proprio,  anco  cercano  quel  del  prossimo, 
pero  si  essercitano  in  molte  opere  pie ;  et  4  de  loro.  fra  le  quali 
e  vna  cauagliera,  hano  cura  de  andare  ogni  settimana  a  visitare 
li  infermi  poueri  della  terra,  et  quelli  consolarli,  essortarli  alla 
confessione  et  darli  qualche  elemosina,  qual  hano  dal  vescouo. 
oltra  la  propria.  Cercano  anco  di  tirare  le  anime  dal  peccato 
alla  bona  vita  et  santi  costumi. 

3.  Oltra  li  sopradetti,  alcuni  parimente  delli  principali  de  la 
terra  si  confessano  con  quelli  della  Compagnia,  cioe  il  R.mo  ve- 
scouo  di  Modena  con  la  sua  famiglia;  il  vicario,  il  S.1' gouerna- 
tore  della  citta  ed  altri :  le  conuertite.  vna  congregatione  de  cit- 
tele.  Si  occupano  etiam  li  Padri  in  molte  opere  pie,  come  in 
lar  fare  pace  fra  li  discordanti,  fra  le  quali  fu  vna  di  grande 
importanza  tra  doi  cittadini,  peroche  gli  andaua  la  vita  de  una 
parte  et  la  robba  delLaltra,  et  gran  confusioni  fra  molti.  Nella 
quale  intromettendosi  il  vescouo  con  molti  altri,  non  potero  fare 
quel  chel  Sig.re  ha  fatto  per  quelli  della  Compagnia.  cioe  la 
pace  et  accordo.  Si  distribuiscono  anco    danari  a  persone  biso- 


Cf.  Philipp..  I.  23. 


467.  —  Mutina  9  Ianuarii  1561  15 

guose,  datti  da  terza  persone.  Et  simelmente  si  va  alie  volte  al- 
1'hospitale  delli  infermi.  Si  va  parimente  alli  amalati  nelle  case, 
et  non  senza  frutto  notabile.  De  quali  vno  solo  diro  d'  una  gin- 
tildonna  maritata,  figliola  d'  un  cauagliero,  delle  piu  vaghe  et 
ponpose  della  citta.  La  qual  visitata  et  confessata  da  vn  della 
Compagnia  in  tal  modo  si  dispose  et  rimesse  al  voler  diuino, 
spiccandossi  totalmente  da  ogni  amore  et  affetto  terreno,  etiam 
del  marito  giouane  riccho  et  singolarmente  amato,  che  diceua 
quella  sententia :  omnia  reputaui  vt  stercora,  vt  Christum  lucri- 
facerem  '.  Qual  fece  vna  morte  marauigliosa  et  di  stupore  a 
tutti,  che  pareua  cosa  incredibile  a  chi  non  1'  haueua  visto.  Ne 
la  qual  morte  oltra  1'aiutto  di  costei,  il  marito  anco  ne  fu  in 
tal  modo  aiuttato.  che  perdonando  a  certi  suoi  nemici  capitali. 
et  confessandossi  di  molto  tempo,  piglio  il  S.mo  Sacramento  con 
la  moglie  et  altri  di  casa ;  si  muto  in  nouo  huomo ;  et  lassando 
molti  vitij,  abbracio  le  saute  virtu  et  vita  christiana.  Qual  pri- 
ma  era  nemico  della  Compagnia  nostra,  adesso  si  e  fatto  amico, 
benefattore,  defensore  et  procuratore  della  Compagnia,  in  modo 
che  dice  di  non  voler  usare  il  fauore  de  molti  suoi  parenti  no- 
bili  in  altro,  che  per  la  Compagnia,  et  con  fatti  lo  mostra,  et 
tira  anco  altri  suoi  amici. 

4.  Adesso  diro  d'  una  giouane,  quale  iilusa,  come  lei  dice, 
dal  demonio,  faceua  cose  assai  per  le  quali  vene  in  grande  opi- 
nione  non  solo  a  quelli  di  Modena,  ma  anco  d'altre  citta,  doue 
la  fama  sua  e  volata;  et  era  tenuta,  chiamata  et  reuerita  come 
santa :  in  modo  che  alcuni,  anzi  molti,  si  reputauano  beati  po- 
terla  vedere,  toccare  et  far  toccar  la  corona,  o  pigliare  alcuna 
cosa  di  quella  per  reliquie.  Le  cose  che  faceua,  erano  che  mo- 
straua  vna  certa  purita,  simplicita,  humilta  et  abstinenza  non 
mangiando  quasi  niente  ordinariamente,  et  stette  da  60  di  senza 
mangiare  continui,  et  andaua  in  estasi  quasi  ogni  di  per  tre  o 
quatro  hore,  et  prediceua  alcune  cose  future,  et  nelli  giorni  santi 
mostro  segni  manifesti  nel  suo  corpo  de  le  stigmate  et  della  co- 
rona  de  spine  nella  fronte:  et  molte  altre  cose  fintamente  fa- 
ceua,  per  le  quali  inganaua  molti,  et  piu  se  stessa :  frequentaua 
anco  spesso  li  S.u  Sacramenti  et  esteriormente  daua  tanti  segni 
di  santita  et  gran  charita,  che  faceua  stupire  ogni  persona.  Co- 
stei  finalmente  non  potendo  piu  patire  il  rimorso  de  la  conscien- 
tia,  si  era  determinata  di  fugirsene  di  Modena  vestita  da  huomo 
et  andarsi  a  confessare  doue   non    fusse  cognosciuta   de   questi 


Cf.  Philipp.,  III,  8. 


46  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

suoi  ingani.  11  che  venendo  a  orechie  del  vescouo,  non  volse 
per  boni  respetti,  ma  la  fece  mettere  nelle  couertite,  doue  si 
cominciorno  a  scoprire  alcune  sue  simulatione;  et  il  P.  Rettore 
per  volerla  aiuttare,  comincio  a  darli  li  essercitij,  et  nella  di- 
chiaratione  o  essortatione  che  faeeua  sopra  li  salmi,  toccaua 
alcuni  ponti  per  lei,  vnde  da  questi  o  altri  mezi  vene  in  tanta 
confusione  et  pianto,  che  si  risolse  di  volere  restare  iu  Modena. 
et  manifestare  li  suoi  ingani  et  illusioni  del  nemico  uon  solo 
alli  suoi  superiori,  ma  a  tutta  Modena,  et  a  V.  P.  et  tutti  della 
Compagnia,  il  che  ha  cominciato  a  fare,  dicendo  hauer  finto  cio 
che  ha  fatto,  et  quelli  segni  delli  stigmati  et  corona  essere  stati 
artiflciosi  et  non  reali.  Ma  si  fregaua  tanto  il  costato  et  poi  con 
1'onghie  faceua  vscire  il  sangue  et  parer  infocato.  La  corona  la 
fece  con  vna  stampa;  ma  di  tutte  queste  et  altre  cose,  quando 
ci  sarano  piu  chiare,  il  che  adesso  sla  in  atto,  si  dara  piu  am- 
pia  informatione  a  V.  P.,  alla  quale  in  questo  mezo  ce  la  raco- 
mandiamo,  accio  aiuttata  dalle  orationi,  possi  piu  chiaramente 
scoprire  questi  ingani. 

5.  Non  lassero  dire  anco  a  V.  P.  che  il  vescouo  suole  man- 
dare  quelli,  che  si  vogliano  ordinare  a  qualche  ordine  sacro, 
da  noi  a  costumarsi,  confessarsi  et  essere  esaminati  se  siano  atti 
per  tal  ordine;  per  il  che  oltra  gli  altri  commodi  che  di  qua 
nascano,  quello  e  notabile,  che  li  preti  moderni  si  fano  amici 
alla  Compagnia,  et  quella  se  ne  serue  in  molti  occorrenti,  et  de 
questi  sino  adesso  ne  habbiamo  parechi,  quali  si  mostrano 
molto  affettionati. 

6.  Vltimamente  diro  a  V.  P.  quel  che  notabilmente  in  questo 
Natale  e  occorso,  et  prima  chel  S.re  Gouernatore  della  citta  vene 
alla  casa  nostra  (non  ostante  la  longa  strada  et  fangosa  et  chel 
P.  Rettor  voleua  andare  a  casa  sua)  con  tanta  humilta  a  con- 
fessarsi  et  communicarsi  in  la  nostra  chiesiola,  nou  volendo 
ponersi  nel  luogo  a  lui  parecchiato ;  ma  si  ingenochio  nella 
nuda  terra  con  li  infimi,  et  cosi  stette  a  tutta  la  messa  con 
grande  deuotione  et  humilta,  in  modo  che  fu  di  grande  mara- 
uiglia  et  edificatione  alli  circonstanti.  Vene  anco  vn  cauagliero, 
il  piu  riccho  di  Modena,  a  confessarsi,  et  altri  gentil  huomini ; 
il  che  fu  di  gran  consolatione  nostra  et  edificatione  alli  altri, 
et  massime  alli  nostri  deuoti,  il  che  sia  a  gloria  diuina. 

7.  Di  poi  nella  festa  della  circoncisione  facessimo  la  festa 
del  Giesu,  secondo  il  costume  della  Compagnia,  et  per  essere  la 
prima  volta,  et  anco  per  estirpare   tanti    nomi  che  chiamano  li 


467.  —  Mutina  9  Ianuarii  15bl  47 

nostri,  et  publicare  il  proprio  nome,  si  fece  vn  bello  apparato 
di  ricchi  panni  di  seta  et  altre  materie  et  molte  imagine,  in 
modo  che  tutti  se  ne  marauigliauano ;  si  sonorno  aneo  le  cam- 
pane,  et  a  instantia  delli  deuoti,  e.t  per  piu  comodita  al  popolo, 
si  disse  il  vespero  la  vigilia  et  festa  cantato  da  cantori a  con 
molta  sotisfattione  delle  persone.  La  matina  volendo  venire  il 
vescouo  alla  predicha,  qual  aucora  lui  predico  nel  domo,  bisogno 
temporegiarla  doppo  quela  del  vescouo  per  intertenere  il  popolo, 
et  pero  si  fece  cantare  vna  messa  auanti  la  predicha.  Alla  pre- 
dicha  vene  il  vescouo,  il  S.r  gouernatore  con  molti  altri  S.ri  et 
nobili  della  terra,  et  del  vulgo  numerus  infinitus.  La  predicha 
fu  del  nome  di  Giesu  et  del  instituto  della  Compagnia;  doppo 
il  vespero  anco  si  predicho,  et  tutto  fu  con  gran  satisfattone  et 
consolatione  del  popolo,  non  solo  delli  amici,  ma  anco  de  li 
nemici;  imperoche  fra  gli  altri  vi  uene  vn  gentilhuomo  nemi- 
cissimo  et  maldicente  della  Compagnia,  piu  tosto  per  schernire, 
che  per  ascoltare  et  imparare:  qual  toccato  dal  S.re  comincio 
con  alta  voce  a  laudare  et  predichare  la  Compagnia  et  offerir- 
segli  schiauo,  et  per  la  citta  disdicendossi  di  quel  che  haueua 
per  il  passato  falsamente  detto  della  Compagnia.  In  modo  che 
per  concludere,  P.  R.,  si  vede  manifestamente,  et  molti  ne  dano 
testimonianza,  essersi  da  un  tempo  in  qua  tanto  mutato  1'opi- 
nione  del  popolo  verso  la  Compagnia,  che  e  cosa  da  laudare 
Iddio.  Li  segni  di  cio  sono,  che  li  principali  ci  mostrano  amore 
et  riuerenza,  come  il  vescouo,  vicario,  gouernatore,  podesta, 
conti,  cauaglieri,  capitanei,  et  altri  Sig.ri ;  di  poi  il  vulgo  in  luo- 
gho  di  bertezarsi,  et  tirarci  pomi,  ci  honorano  et  cauano  la  ber- 
reta,  li  cittadini  ci  dano  molte  elemosine;  li  preti,  quali  non 
ci  poteuano  vedere,  ci  reueriscono,  et  spesso  conuersono  con 
noi  de  quelli,  et  quasi  tutta  la  citta  si  mostra  pronta  in  farci 
a  piacere.  Molte  altre  cose  si  potriano  dire,  qual  per  breuita  lasso, 
et  questa  sia  la  conclusione,  che  questo  collegio  sta  al  presente 
tanto  bene,  quanto  forsi  sia  stato  auanti,  et  di  nouo  se  gli  offe- 
riscono  occasioni  di  aumento.  Iddio  autore  d'ogni  bene  sia  del 
tutto  sempre  laudato  et  glorificato,  et  ci  dia  gratia  che  in  tal 
modo  caminiamo  per  la  nostra  vocatione,  che  diamo  a  tutti  buono 
odore  et  non  siamo  ostacoli  a  li  diuini  consegli  et  dispositioni : 
il  che  tanto  meglio  potremo  fare,  quanto  piu  saremo  da  le  ora- 
tioni  di  V.  R.  P.  et  di  tutti  di  costi  aiuttati,  alle  quali  tutti  hu- 


a  da  cantori  in  marg.,  deleto  v.  qtwd  Jegi  non  potest. 


1N  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

milmente  si  racomandiamo.  Di  Modena   alli    9  di    zenaro  1561. 
D.  V.  R.  P.  indegno  in  Xpo.  figliolo 

Aloisio  Napi  l. 

Sigilli  vestigium . 


468 

P.    IOANNES    RETHIUS 

COLONIA    10   1ANUARII    1561    2. 

1.  Disciplina  domestica  viget.  Scholastici  Societatis  ab  externis 
convictoribus  separati.  —  2.  Socii  alio  missi.  Quorundam 
valetudo.  Academici  gradus.  —  3.  Archiepiscopi  maior  fa- 
vor  exquiritur.  De  schola  Andernaci  erigenda.  De  schola 
dusseldorpiensi  et  universitate  duisburgensi. 

1.  -]-  Pax  Christj.  Scripturus  quadrimestres  literas,  R.  P.,  ni- 
hil  eorum  quae  Treueris,  Moguntiae  seu  Franctbrdiae  gesta  per 
nostros  sunt,  commemorabo.  Ea  enim  omnia  ex  P.  Prouincia- 
lis  3  literis  R.  T.  cognouit.  Paucis  igitur  tantum  illa  attingam 
quae  de  coloniensi  collegio  scribenda  fuerunt.  Fratrum  et  con- 
uictorum  et  discipulorum  numerus,  in  eo  frequens  est;  omnium 
habetur  ratio,  vt  in  literis  pariter  ac  christianis  moribus  et  vera 
pietate  progressum  faciant.  Discipuli  proinde  in  festis  celebrio- 
ribus  per  peccatorum  confessionem  se  Christo  reconciliant ;  et 
ipsum,  omnis  profectus  authorem,  in  sacrosancto  eucharistiae 
sacramento  deuote  suscipiunt.  Gonuictores  autem  id  longe  frae- 
quentius  faciunt,  tertia,  aut  secunda  quaque  septimana,  aut 
singulis  etiam  octo  diebus.  Vt  de  fratribus  nihil  referam,  qui 
in  obedientia,  humilitate,  mortificatione,  modestia,  charitate, 
aliisque  virtutibus    non    segniter   progrediuntur;  pacifice  atque 


1  In  catalogis  coaevis  dicitur  mediolanensis,  ingressus  Societatem  anno 
1550.  Vide  Epist.  Mixtae.  IV,  580.  In  catalogo  collegii  patavini  ab  ipso  scripto 
die  4  lunii  1557  dicit :  «  lo  son  nato  in  Lombardia  appresso  a  Milano ;  sono 
sacerdote  indegno...  »  In  cod.  Inform.  ant.,  n.  57. 

2  Ex  origin.  in  cod.  Germ.  39,  f.  55;  prius  129  (154).  Est  aliud  exemplum 
in  f.  59.  Edita  est  ab  Hansen:  Bheinische  Akten...  378-379;  non  pauca  tamen 
ille  omisit,  quae  nobis  non  inutilia  videntur. 

3  P.  Everardus  Mercurianus.  Cf.  Lainii  Monum.  V,  167  sqq.,  333  sqq.     ' 


468.  —  Colonia  10  Ianuarii  1561  49 

amice  inter  se  viuunt,  et  Societatis  regulas  atque  constitutiones 
pro  viribus  obseruare  nituntur.  Obseruabunt  autem  deinceps 
commodius,  quoniam  sic  domus  eorum  a  collegio,  tabulis  et 
ianuis  nunc  separata  est,  vt  conuictores  a  se  excludere  possint. 
Ofticia  praeterea  distributa  sunt,  et  minister  constitutus  est  a. 
Eogamus  autem  vt  singulorum  officiorum  regulas  E.  T.  mittere 
velit.  Nam  licet  tarcle,  speramus  tamen  quocl  omnia  tandem 
hene  Coloniae  fient.  Diligens  enim  P.  Leonardus  l  est  et  nihil 
intentatum  relincpiit. 

2.  Spero  paulatim  non  pauci  binc  mittentur.  M.  Joannem 
Berkelium  et  F.  Jacobuin  Somalium  Komam  ad  V.  R.  peruenisse 
contidimus.  M.  Balduinus  autem,  M.  Andreas  Boccatius,  et 
P.  Andreas  Valkemburk  et  M.  Nicolaus  b  et  F.  Jacobus  Tyla- 
nus  nunc  in  treuerensi  collegio  agunt  2.  Et  vt  speramus,  dein- 
ceps  multo  plures  hinc  ad  V.  R.  et  ad  alia  collegia  ibunt.  Nam 
cireiter  c  13  ex  fratribus  ante  testum  pasche  in  magistros  pro- 
mouebuntur;  iuuenes  quidem  sunt,  sed  ad  inferiores  classes  in 
aiiquo  collegio  forte  inepti  non  erunt,  et  intra  annos  pauculos, 
etiam  ad  superiores  scholas  accommodati  fient.  R.  D.  Gaudanus 
apud  R.dm  episcopum  leodiensem  3  et  eius  fratrem  marchionem 
Bergensem  4  fuit,  et  collegiorum  louaniensis  et  leodiensis  nego- 
tia  sedulo  egit.  R.dus  episcopus  feruet  et  negotia  haec  cordi  ha- 
bet.  Pr.  Gaudanus  autem,  paulatim  ad  superos  tendit 5.  M.  Fran- 
ciscus  Hemerolus  febri  quartana  laborat,  reliqui  (laus  Deo)  sani 
sunt.  Pr.  Henricus  Dyonisius  et  P.  Franciscus  Costerus,  S.  theo- 
logiae  doctores  creati  sunt:  sumptus  eorum  d  amici  fecerunt ; 
archiepiscopus  bouem  ei  doleum  vini  dedit.  Ad  prandium  vene- 
runt  consules,  multi  praelati,  senatores,  doctores  et  honesti  viri: 
atque  omnia  cum  aedificatione  transacta  sunt.  Sit  benedictus 
Dominus.  D.  Henricus  pergit  in  summo  templo  concionari,  et 
suis  concionibus  plurimum  reipultlicae  et  huic  ecclesiae  confert, 
auditoribus  in  dies  gratior  creditur. 


a  est  stijtra  vers.  Sequuntur  aliqua  cancellaia.  quae  iialicis  litteris 
exprimimus.  —  b  "  rr.  praee.  acldita  iti  marg.  —  c  Praec.  r.  sttjtra  rers., 
deleto  inter.  —  d  Del.  amis. 


'  P.  Leonardus  Kessel  collegii  superintendens. 
a  Cf.  Lainii  Motiuin..  V.  370  sqq. 

3  Robertus  de  Berghes. 

4  Ioannes  de  Glymes. 

5  Iterum    valetudinem    recuperavit    et    vixit   ad   diem  10  Novembris  1565. 
Cf.  Sacchinum:  Ilistoriae  Soc.  Iesu  part.  3.  lib.  I.  n.  88. 

LlTTERAE   QUADRIMESTEES.    —    TOM.    VI].  i 


50  LlTTERAK    QUAORIMESTRES 

3.  Fauor  archiepiscopi,  senatus  et  aliorum,  solito  maior  est. 
Putant  nonnulli,  si  archiepiscopus  quid  faceret,  senatum  non 
defuturum.  Occasiones  igitur  quaerimus  saepius  et  familiarius 
cum  archiepiscopo  colloquendi.  Atque  ipsa  die  epiphaniae,  cum 
hic  esset,  duo  ex  nostris  Patribus  eum  conuenerunt,  erga  quos 
se  valde  amicum  exhibuit,  atque  putamus  sumptum  esse  initium 
Societatem  apud  archiepiscopum  promouendj.  Nam  quantum  ex 
eo  colloquio  colligere  licuit,  vellet  vnum  ex  nost[r]is  doctoribus 
secum  ad  concilium  assumere.  de  quo  alias  ad  V.  R.  scriptum 
est,  et  responsum  Patres  nostrj  expectant.  Ad  haec  visus  est 
Societati  velle  assignare  ad  scholam  triuialem  erigendam  rno- 
nasterium  franciscanorum  Andernaci,  de  quo  et  cum  quibusdam 
locutus  est.  Nam  doctor  quidam  R.simum  D.  archiepiscopum  id 
in  animo  habere  se  intellexisse,  nobis  indicauit.  Haec,  quamuis 
ad  proximas  literas  potius  quam  ad  istas  pertineant,  scribere  ta- 
men  volui,  vt  an  V.  R.  collegium  in  eo  loco  placeret,  breui 
scire  liceat,  quo  vlterius  cum  archiepiscopo  de  eo  tractaretur. 
Idem  ad  R.  P.  prouincialem  scribimus,  et  eius  consilium,  auxi- 
liumque  expetimus.  Oppidum  istud  ad  Rhenum  tria  miliaria  in- 
fra  Contluentiam  situm  est,  accommodum  satis  triuiali  scholae 
propter  collegia  coloniense,  treuerense  et  moguntinense,  in  quo- 
rum  medio  est  a  l.  Esset  autem  occasio  Societatem  quoque  Colo- 
niae  magis  promouendi  et  stabiliendi;  quare  si  V.  R.  placet,  hac 
occasione  vtemur.  Impetrari,  credo,  posset,  vt  Rdus.  D.  redditus 
monasterio  assignaret,  et  de  transferendo  ad  Societatem  cum 
summo  pontiflce  ageret,  et  a  V.  R.  collegium  peteret.  quemad- 
modum  moguntinus  et  treuerensis  archiepiscopi  fecerunt.  Spe- 
rarem  quod  colonienses  aliquot  praeceptores  possent  suppeditare. 
atque  Duisseldorpiae  et  in  noua  duisburgensi  vniuersitate  non 
multi,  credo,  remanerent  quos  haeretici  illi  praeceptores  sedu- 
cerent.  Nam  Monhemius,  Duisseldorpensis  scholae  rector,  nunc 
plane  silet,  et  in  magnam  ducis  indignationem  incidit  post  ae- 
ditam  catechismi  confutationem  a  nostris  theologis  2 ;  atque  (vt 
audimus)  prolixior  contra   eum    liber   a    louaniensibus  paratur. 


a  est  supra  vers. 


1  Non  videtur  comlitum  collegium  Soc.  Iesu  in  urbe  Andernach.  Non  enim 
invenitur  eius  mentio  nec  in  catalogo  anni  1710  apud  Iuvencium  (Hist.  Soc. 
Iesu  part.  quintae  tom.  post.  Romae  MDCCX),  nec  in  catalogo  Romae  edito 
anno  1749. 

2  Cf.  tamen  Haxsen,  1.  c.  p.  378,  annot.  1. 


468.  —  Colonia  10  Ianuarii  1561  51 

De  duisburgensi  vniuersitate  etiam  nunc  tacetur  ! ;  intelligimus 
intestina  suorum  dissensione  paulatim  eam  concidere.  Confidi- 
mus  Domino  irritum  illum  conatum  futurum,  adolescentesque, 
eo  gymnasio  relicto,  ituros  Treuerim,  Moguntiam  Coloniam,  aut 
Andernacum.  Quae  de  suis  lectionibus  aediderunt  treuerenses, 
Dusseldorpium  misimus  :  suo  malo  duiseldorpenses  discent  in 
medio  catholicorum  non  esse  aedificandam  scholam  haeretico- 
rum.  Has  ditiones  et  haec  collegia  atcpie  nos  omnes  R.  P.  T. 
et  aliorum  sanctis  sacriticijs  et  precibus  commendamus.  Colo- 
niae  IIII  idus  lanuarij  MDLXI  anno  a. 
R.  P.  T.  indignus  tilius 

.lOAXXES    RETHIUS   2. 

Ex  commissione  R.  P.  Leonardi. 


a  Quae  sequuntur  sunt  autographa. 


1  Huius  universitatis  fundatio  post  longas  cum  romana  euria  tractationes 
in  aliud  tempus  dilata  est.  Cf.  Hansex.  1.  c.  349,  371.  De  hac  re  scribebat 
Stus.  Carolus  Borromeus,  die  23  Martii  anni  1561,  ad  Hosium  cardinalem, 
qui  in  curia  imperatoris  versabatur:  «  Petierat  a  S.mo  D.no  N.  dux  Clevensis 
facultatem  erigendae  academiae  in  oppido  Diusberga  ditionis  suae,  quam  fa- 
cultatem  S.tas  eius,  pro  suo  perpetuo  desiderio  demerendi  omnes  eos  qui 
imperatorem  afflnitate  contingunt  (quemadmodum  hic  dux  qui  eius  gener 
est),  concedere  sane  libenter  instituit,  bullaeque  de  ea  re  expeditae  fuerunt; 
sed  cum  deinde  multis  sane  ex  partibus  et  regionibus  cognoverit  S.'as  S.  id 
oppidum  Diusbergae  asilum  quoddam  esse  baereticorum,  atque  ex  hac  inibi 
erectione  academiae  magnum  fidei  catholicae  damnum  posse  proficisci,  proinde 
eam  facultatem  quam  dederat  est  coacta  revocare.  quam  revocationem  ne  ille 
dux  aegre  ferat,  s  ribit  ad  eum  breve  quod  his  litteris  iunctum  est,  mihique 
iniunxit  ut  illud  cum  eius  exemplo  in  manus  Rev.m.ie  D.nis  T.  mittam,  ut 
eo  viso  communicare  cum  imperatore  rem  possit.  atque  ab  eo  postulare  ut 
huic  brevi  adiungere  velit  suas  litteras  »  Apud  S.  Steixherz  :  Ntmtiatur- 
berichte  aus  Deutschland  —  Zweite  Abtheilung  1560-1572  —  Erster  Band. 
333-234. 

a  Cf.  Litt.  QuadHm.,  V.  237. 


52  LlTTERAE    OUADRIMESTRES 


469 

GASPAR    ASTETE 

METHYMNA     CAMPI     10    IANUARII     1561    l. 

1.  Sociorum  numerus.  Domestica  disciplina.  Latini  sermonis 
stadium.  —  2.  Seholasticorum  numerus  auctus.  Acta  in 
studiorum  innovatione.  Scholastici  magistros  in  docenda 
christiana  doctrina  comitantur.  —  3.  P.  Rectoris  contiones. 
Earum  fructus.  —  4.  Adventus  fr.  loannis  Dominici.  Obse- 
quium  erga  fratres  franciscanos  comitia  celebrantes.  Mari- 
tus  et  uxor  conciliati;  fitius  et  pater.  —  5.  Doctrina  chris- 
tiana  non  sine  quorumdam  invidia  docetur.  —  6.  Aedium 
exstructura.  —  7.  Nativitatis  Iesu  Chr.  et  circumcisionis 
festa  sotlemnius  acta. 

1.  7  Jhus.  R.'1'  plurimum  io  Ch.°  P.  N.  Pax  Ghri.  [Ex  oboe- 
dieutia  et  aedificationis  causa  scribit].  Hic  uiuimus  (ut  ex  aliis 
T.  P.  notum  ac  compertum  esse  reor)  numero  14:  sacerdoctes 
4.0r;  tres  qui  maosuetiores,  quas  dicunt,  musas  docent :  reliqui 
domesticis  negotijs  operam  nauant  diligentem.  Nullae  fuere  ijs 
temporibus  (Christo  laus)  aegritudines,  quae  studia  et  exercitia 
nostra  ualuerint  retardare:  quo  fit,  ut  uostri  omnes  suum  ar- 
denter  expetaut  a  spirituale  emolumentum.  Silentium  praecipua 
cura  (ut  interim  de  alijs  taceam)  obseruatur.  Qui  latini  sermonis 
peritiam  callent.  adeo  b  familiarem  et  quasi  uernaculam  eam  sibi 
linguam  effecere,  ut  nobum  illis  diuerso  uti  idiomate  uideatur, 
si  quando  nonnullorum  poscat  conditio,  ut  romanus  sermo  de- 
beat  intermiti.  Fratres  inter  se  alij  alios  c,  ut  latine  agant  co- 
hortantur,  permitente  tamen  nullo,  se  ab  altero  in  buius  rei 
obseruatione  superari.  Triclinium  ab  unoquoque,  cum  poeniten- 
tijs  alijs,  tum  maxime  verberibus  uisitatur;  sed  hoc  presertim 
uidere  est  in  die  sancti,  quem  est  sortitus  unusquisque;  qua  in 


a  Emend.   e.r  expectant.  --  h  Sequuntur  -V    /•/•.   prorsus   obliterata. 
c  Del.  allij  allios. 


1  Ex  origin.  in  cod.  His[>.  08.  ff.  :)2.  33;  prius  304,  305.  Ex  multis  mendis 
aliqua  tantum  notavimus. 


469.  —  Methymna  Campi  10  Ianuarii  1561  53 

die,  ut  cuique  a  per  Rectoren  licet,  sic  sanctum  ueneratur.  Pater 
Rector  l,  statuta  quadam  hora,  constitutiones  interpretatur,  et 
latinas  regulas,  quae  nuper  allate,  non  mediocres  nobis  animos 
ad  inceptam  b  uiam  in  spiritu  Societatis  prosequendam  addi- 
derunt. 

2.  In  studi.js  (uoleute  id  D.  bonitate)  non  sine  incremento 
pergitur;  ante  festum  diui  Lucae  generalia  scholasticorum  ha- 
buimus  examina.  ut  in  classes  diuiderentur  quibus  essent  uer- 
saturi.  Septem  octoue  ex  selectissimis  c  Salmanticam,  insignem 
academiam,  disciplinas  alias  discendi  gratia  petiuerunt.  quorum 
uice  multos  alios  rependit  nobis  Deus,  in  his  monachos  tres, 
sacerdotem  unum,  et  alios  conditionis  haud  inflmae,  qui  lucrum 
et  artes  quibus  dediti  erant  post  habendo,  pueris  adiungunt  se, 
imo  poscunt  suppliciter  sibi  easdem  quae  pueris  poenas  irrogari. 
Hoc  praeterea  in  anno,  ingens  scholasticorum  uisus  est  nume- 
rus  e  pagis  uicinis  aduenientium  ;  horum  patres,  cum  a  nostris 
uicos  et  oppida  doctrinae  dicendae  gratia  frequenter  abeuntibus, 
gratis  apud  nos  suos  liberos  erudiri  posse  cognoscerent,  eos  no- 
bis  lubenti  animo  traddiderunt,  diebusque  fere  singulis  nouos  d 
excipimus  aduenientes.  Ex  Vlisipolli  [sic]  quidem  uenit  unus, 
remotissima  lusitania  [sic]  urbe;  et  multi  alij  satis  huc  peregre 
conuenerunt.  Festo  diui  Lucae  nostri  scholastici  studiorum  prin- 
cipium  solenni  magistrato  [sic]  celebrarunt,  ubi  magistrorum 
unus  in  templo  habuit  ante  meridiem  orationem,  studentium 
alij  dixere  e  carmina,  declamarunt  alij ;  alij  argumentis  in  ad- 
uersos  condiscipulos  sunt  inuecti.  Praeceptor  alter,  post  meri- 
diem,  presentibus  innumeris,  uerba  fecit,  postquam  scholastici 
poemata  f  quedam  recitarunt,  cum  aemulis  nonnulli  contende- 
runt.  Germana  lingua  *  condi  aliqua  oportuit  quae  latini  s  ser- 
monis  imperitis  arriderent :  pro  diuerso  enim  audientium  genere 
haec  uaria  et  diuersa  fuit  necesse  commiscere.  Pueri  essent  ad 
uiginti  qui  iocundum  hoc  spectaculum  ediderunt.  Libenter  scho- 
lastici  magistros  in  dicenda  et  canenda  per  calles  urbis  aut  pa- 
gorum  uicos  doctrina  comitantur.  Horum  unus  cum  ludentes 
pueros  offendisset,  ex  illis   quemdam  ut  ad  doctrinam    traheret 


a  Prius  quique.  —  b  Emend.  ex  inceptantam  (?).  —  c  Emend.  ex  sellec- 
tissimis.  —  'l  Del.  nobos.  —  e  dicere  ms.  —  f  Prius  paemata.  —  g  Etnend. 
ex  latinis. 


1  P.  Ioannes  Paulus. 

2  Ut  ex  contextu  apparet,  intelligi  debet  lingua  vernacula,  seu  hispana. 


54  LlTTERAE    QUADRIMESTRES  * 

apprehendit ;  reliqui  sociuiu  uindicaturi  irruunt,  plagas  incu- 
tiunt,  ictus  frequentant,  quos  bonus  scholasticus  inuicte  pertulit 
ac  libenter.  Gum  festis  diebus  ad  uillas  Methynnae  proximas 
docende  doctrinae  causa  nostros  amandat  Pater  rector  praecep- 
tores,  letanter  a  rusticis  excipiuntur.  Saltantes  cum  uiris  fae- 
minae,  choreasue  ducentes,  non  repugnanter  accipiunt,  si  a 
gaudio  retrahantur;  porro  timpanista  suauiore  etiam  modulo 
cum  nostros  uidet,  auditum  pergit,  quem  (ut  par  est)  sonitu 
agricolae  destituti  subsequuntur. 

3.  Nostra  erga  exteros  exercitia.  Coutinue  sunt  P.  R.is  con- 
ciones,  quas  a  die  S.  Michaelis  uno  quoque  festo  habuit,  partim 
ante  meridiem  in  externo  aliquo  templo,  partim  domi  nostrae 
post  cantatas  uespertinas  horas.  Exortationes  istae  domesticae 
emolumenti  multum  afferunt  oppidanis.  Tam  domesticis,  quam 
externis  P.  R.lis  concionibus,  intersunt  scholastici.  His  diebus 
multi  uiri  cum  nostris  peccata  confitentur,  quippe  quos  sacrae 
iam  contiones  animauerint a.  Festo  omnium  sanctorum,  quamuis 
solitum  defuerit  iubileum,  solique  duo  extiterint  confessarij, 
non  tamen  defuerunt  80  plures,  qui  Christi  corpus  venerabundi 
susciperent;  qui  numerus  ne  tuae  P.,  oppidi  huius  animaduer- 
sis  moribus,  exiguus  b  uideatur.  Hoc  tamen  iubileo  potiti  sumus 
festo  conceptionis  V.  M.;  hoc  est  2.a  aduentus  dominica;  quo 
die  P.  R.or  in  templo  quodam  inter  alia  primo  est  concionatus, 
utque  sermonem  faceret  vespertinum  in  eodem  templo  fuit  ora- 
tus.  Rector  annuit,  refertamque  habuit  vesperi  turbam  auditorum. 
Conciones  aduentus  reliquas  in  templo  maximo  peregit,  et  quo- 
dam  alio.  Fructus,  ut  alia  sileam,  quem  in  concionibus  experti 
sumus,  pars  nempe  fuit  prebitas  fuisse  eleemosinas  liberales  il- 
lico  ut  Pater  egenos  quosdam  et  infortunijs  pressos  comendauit. 

4.  Duodecima  die  Nouembris  sanctum  oleum  nostro  sacrario 
intulimus,  preuio  solenni  sacro  c ;  quae  sane  res  maximo  cunctis 
fuit  solatio,  cum  valde  id  necessarium  nostrae  domui  censere- 
mus.  Mense  eodem  huc  appulit  romanus  frater  qui  ioannes  Do- 
minicus  dicebatur,  cuius  nos  praesentia  exhilarauit,  obedientiae 
et  simplicitatis  religiosae  exemplum  in  virtutis  edificio  confir- 
mauit  l.  Eodem  mense  franciscani  Patres  Hyspaniae  totius   ge- 


a  Emend.  ex  animaduertunt.  —  b  exiguis  in  ms.,  snpra  versnm  tamen 
est  syUaba  us.  —  c  v.  sacro  snpra  vers. 


1  Vide  S.  Franc.  Borgia,  III,  645.  Frater  Dominicus  ex  compostellana  pe- 
regrinatione  in  Italiam  revertebatur.  Vide  inferius  ep.  477. 


469.  —  Methymna  Campi  10  Ianuarii  15*51  55 

nerale  capituluni  celebrarunt,  cui.  qui  generalissimus  vulgo  di- 
citur  L,  prefuit.  Lectores  nostri  suis  discipulis  constipati  per 
ruediam  urbem  non  sine  intuentium  et  admiratione  et  gaudio. 
ut  eorundem  conciones  audirent,  D.  Francisci  templum  petiue- 
runt.  Generalis  totius  ordinis  moderator  vna  cum  caeteris  se 
nobis  prebuit  studiosum.  Inter  alia  pia  negotia  quae  P.  Rector 
et  caeteri  gesere  Patres,  vnum  id  silentio  non  preteribo,  quo  ad 
coucordiam  et  vitam  vnanimem  (a  qua  longe  aberant)  maritum 
quendam  et  uxorem  redegerunt.  Qui  (ut  pote  diuites  et  honorati) 
cadere  opinione  poterant,  et  in  suae  famae  venire  detrimentum. 
Praeterea,  suadente  quodam  Patre  nostro,  matrona  summe  po- 
tens  mirandam  vestium  effeeit  mutationem,  aurum  a,  boloserica, 
et  versicoloria  vestimenta  deponens,  maritum  ut  id  probaret 
inducendo.  Fuit  vir  qui  nmlto  tempore  (annus  enim  cum  dimi- 
dio  efluxerat)  patris  conspectum  euitabat,  imo,  et  cuiuis  [sic] 
domestici  (veritus  ne  is  Pr.  esset,  quem  timebat)  rennuebat  b 
obiare.  Sed  cum  tandem  ei  c  pater  occurisset.lachrimis  et  ge- 
mitibus  est  loquutus,  vitae  ante  actae  ductus  poenitentia,  Pa- 
trem  suum  vitam  ac  remedium  d  appellabat;  sicque  Deus  erran- 
tem  ouem  hoc  in  itinere  ad  se  reduxit. 

5.  Multoties  parrochiam  quamdam  doctrinam  canendo  inui- 
simus,  ubi  propter  latam  planiciem,  lusores  multos  inuenimus 
qui  libenter,  vt  nos  vident,  ab  illo  cessant  opere;  et  quae  a 
nobis  dicuntur.  attente  ac  beneuole  audiunt.  Verum  cum  detrac- 
tores  non  desint,  qui  nos  exerceant,  velut  aurum  igne  proban- 
tes,  semel  accidit,  ut  Patribus  nostris  templum  quodam  [sic] 
ingredientibus  ad  extraendos  pueros,  qui  se  inibi  occultauerant, 
sacerdos  quidam  in  haec  verba  prorrumperet :  «  quorsum  ista  hy- 
pocrisis,  cui  est  usui  e  mendax  traducendi  pueros  et  ficta  deuo- 
tio?  prestiterit  ocyari  pueros  et  gaudere  ».  Nostri  Patres,  quas 
posunt,  audiunt  confesiones;  ad  audiendos  tamen  aegrotos,  fre- 
quenter  aduocantur. 

6.  Quod  ad  aedificium  domus  attinet,  nostris  fundatoribus  • 
idem  durat  animus  inchoatum  opus  fastigiandi ;  maximo  sacel- 


a  Prima  litt.  u  add.  supra  vers.  —  t>  Primum  n  add.  supra  vers.  — 
c  is  ms.  —  d  Seq.  2  vv.  prorsus  obliterata.  —  e  2  vv.  praec.  add.  supra 
vers.,  deleto  alio  verbo. 


1  Ab  anno  1559  ad  1565  supremus  moderator  0.  F.  M.  fuit  Franciscus  Za- 
mora  de  Cuenca.  Cf.  Holzaffel:  Manuale  Historiae  Ordinis  Fratrum  mi- 
norum.  621. 

a  Petrus  Cuadrado  et  Francisca  Manjon,  eius  uxor. 


56  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

lo  a  multis  iauj  diebus  utimur,  residuo  templi  nondum  b  coroni- 
dem  adijci  licuit  propter  hyemem.  Impedimento  etiam  deambu- 
latorium  fuit,  quod  perfectam  [sic]  iam  nobis  est  usui. 

7.  Sancta  natiuitatis  nocte  matutinas  horas,  et  galli  sacrum. 
fratres  et  Patres  cantauerunt;  post  quod,  multi  vitalem  Christi 
cibum  asumpserunt,  deinde  P.  R.or  loquutione  breui  audientes 
recreauit.  Nostrum  omnium  gaudium  fuit  ingens,  quod  nox  ea 
non  iocis,  sed  actibus  frugiferis  laberetur.  Nostrum  circuncisio- 
nis  festum  peregimus,  franciscano  Patre  (quem  tota  fere  urbs 
sequitur)  concionante.  Haec  et  alia  custodis  franciscanorum  erga 
nos  studium  testantur.  Eo  die  fundator  noster  vna  cum  concio- 
natore  et  alijs  decem  duodecimue  sunt  a  nobis  ad  prandium 
inuitati.  Fundatori  in  dies  crescit  amor;  comperit  enim  et  quo- 
tidiannis  discit  experimentis  se  non  incasum  et  frustra  laborare. 
De  his  actenus  R.de  P.  Super[e]st  P.  T.  suppliciter  exorare  ut 
nos  Deo  in  sacrificijs  commendet  ac  precibus,  ut  sanctissime 
eius  uoluntati  pareamus.  Methynnae  c  Gampi  10  lanuarii  1561. 
P.  M.  Joannis  Pauli  comisione.  T.  P.  filius  indignissimus 

Y  Gaspar  Astete  f  l. 

In  angulo.  1561  Medina  del  Campo.  Quadrimestra  di  10  di 
Genaio.  Diuersi  Quadrimestri. 


470 

P.    IOANNES    FERNANDEZ 

VALLISOLETO    10   IANUARII    1561    2. 

Socii  viginti  sex,  quorum  octo  sacerdotes.  Caritatis  opera  erga 
eos  qui  in  carcere  detinentur,  erga  graviter  aegrotantes. 
Multi  ad  sacramenta  accedunt.  Homo  qui  ficto  animo  spi- 
ritualia  exercitia  peragere  inceperat,  resipiscit.  Quidam 
morti  damnatus,  cum  prius  sacramenta  respueret,  tandem 
peccata  sua  sacerdoti  aperuit.  Frequens    ad   contiones  con- 


a  saello  ms.  —  b  Seq.  ad  del.  ?  --  c  Primum  n  addit.  supra  vers. 


1  Vide  Litt.  Qnadrim.,  VI,  357. 

2  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  30,  31 :  prius   251.    Praecedunt  in  ff.  26- 
27,  28-29  duo  exempla  latina  data  Pintiae  5  idus  Ian. 


470.  —  Vallisoleto  10  Ianuarii  1561  57 

ctirsus.  Xobilis  feminae  conversio.  —  2.  Scholasticae  exer- 
citationes,  tum  domi,  tnm  apud  atios  religiosos.  Sociorum 
valetudo.  —  3.  Festum  circumcisionis  sollemnius  actum, 
et  compturinm  retigiosorum,  et  P.  Provinciatis  praesentia 
cohonestatum.  Votorum  renovatio.  Retigiosa  disciplina  flo- 
rens. 

1.  f  lhs.  Muy  Reuerendo  P.e  nro.  en  Xpo.  Pax  X.'  [Ex  prae- 
cedenti  quadrimestri  cottegii  augmentum  cognitum  est.]  Lo  que 
ay  de  nueuo  qne  auisar  a  V.  P.  es  que  en  casa  ay  26  enlre 
Padres  y  hermanos,  y  estan  en  la  viha  del  Sehor  ocupados  cada 
vno  segun  el  talento  que  el  Sehor  le  communico.  Los  Padres 
son  8,  los  quales  entiendeu  ;l  en  las  confesiones  y  administrar 
los  sacramentos,  y  en  predicar  y  visitar  los  encarcelados,  y  vi- 
sitar  enfermos  y  aiudar  a  morir.  Para  este  transito  comunmente 
son  llamados  de  personas  principales,  y  assisten  hasta  el  tiempo 
que  quieren  espirar :  y  en  ver  a  los  nuestros  con  tanto  deseo  de 
la  saluacion  de  las  almas,  se  esfuercan  los  enfermos  a  bien  morir, 
y  los  presentes  quedan  muy  edifficados  del  zelo  y  charidad  que 
muestran  los  nuestros  tener  para  saiuacion  de  las  almas;  y  en 
ver  que  de  este  santo  exercicio,  ni  el  frio,  ni  calor  no  los  aparta, 
ni  por  estar  toda  la  noche  con  los  enfermos  no  se  cansan  ni 
dejan  de  aiudar  a  los  proximos,  y  no  andan  tras  interesses,  ni 
los  pretenden,  sino  solo  el  que  el  Sehor  nos  tiene  aparejado;  y 
este  pienso  que  es  vno  de  los  mas  eficaces  argumentos  que  tie- 
nen  los  seculares  para  amarnos  y  querer  bien.  De  aqui  vienen 
muchos  a  confessarse  a  nuestra  iglesia,  tanto  que  acuden  de  las 
partes  mas  remotas  deste  pueblo  en  busca  de  confessores  por  la 
fama  buena  que  oien  de  los  de  la  Compahia.  A  auido  estos  dias 
muchas  confessiones,  y  algunas  de  mas  de  24  y  40  ahos,  y  con 
mucho  cognoscimiento  de  su  ceguedad.  A  auido  algunos  exer- 
citantes;  algunos  se  han  determinado  para  la  Compahia,  special- 
mente  vn  hro.  b  bachiller  en  leyes  y  mancebo  abil.  Otros  se  de- 
[terjminaron  para  frailes.  Vno  vino  a  hazer  los  exercicios  con 
spiritu  blasfemo,  tanto  que  venia  a  hazer  burla.  Fue  el  Sehor 
seruido  que  su  coracbn  enpedernido  se  ablandase,  y  entendiese 
su  error.  El  salio  muy  aprouechado  por  la  bondad  del  Sehor. 
Los  nuestros  tanbien  son  llamados  a  confessar  a  los  sentencia- 
dos  por  los  alcaldes    de  la  chancilleria,  algunos   de    los  quales 


a  Praec.  v.  supra   v.,  deleto   se   occupan.   —  b  Praec.  verbum   obscun 
exaratum. 


58  LlTTEHAE    QUADRTMESTRES 

se  confiesan  en  casa.  Y  por  no  ser  prolixo,  dejando  otras  parti- 
cularidades,  contare  a  V.u  R.a  lo  que  el  otro  dia  acontecio ;  y  es 
que  vu  hombre  estaua  sentenciado  a  uiuerte,  y  nunca  pudieron 
acabar  con  el  que  se  confessase,  tanto  que  quando  le  dezian 
«  confesaos  »,  dezia  que  era  moro,  y  como  tal  queria  morir. 
Estuvieron  dos  de  los  nuestros  con  el  desde  las  7  de  la  manana 
hasta  las  4  de  medio  dia.  Fue  nuestro  Sehor  seruido  que  al  pie 
del  palo  se  confesso  con  vno  de  ellos,  y  buelto  a  la  justicia  y  a 
todos  los  demas  presentes,  pidio  perdon,  y  dijo  que  el  era  chris- 
tiano  y  como  tal  queria  morir,  y  que  le  encomendasen  al  Sehor. 
Edificaronse  mucho  en  ver  que  por  ei  ministerio  de  los  nuestros 
auia  hecho  ei  Sefior  aquella  obra,  y  ansi  se  va  la  devocion  de 
la  Corapahia  en  aumento  en  los  sacramentos  de  penitentia  y 
comunion  estas  pascuas  de  Navidad  y  otras  fiestas  principales. 
Los  sermones  se  continuan  los  domingos  y  fiestas  en  nuestra 
iglesia.  Acude  a  ellos  mucha  gente  de  lustre;  los  parrochianos 
ordinarios  son  los  condes  de  Osorno  l  y  la  marquesa  de  Alca- 
nizes  2  y  otras  personas  de  titulo.  Fuera  de  estas  se  confiesan  en 
casa  muchos  principales,  y  estan  muy  contentos  de  los  sermo- 
nes;  y  porque  digo  de  sermones,  dire  a  Vra.  P.  lo  que  acontecio 
en  dias  pasados,  de  vn  sermon  que  predico  vno  de  casa.  Y  es 
que  vna  doncella  noble,  de  buena  parte,  se  hallo  en  el ;  la  qual 
paresce  que  tenia  grandes  peligros  de  la  perdicion  de  su  anima, 
y  fue  nuestro  Sehor  servido  de  herir  de  tal  manera  su  coracon, 
que  luego  el  mismo  dia  se  vino  a  confessar  con  el  Padre  que 
predico,  y  se  determino  ella  de  meterse  nionja  en  vn  monaste- 
rio.  Acompaharonla  muchas  sehoras  illustres  y  principales,  y 
eilas  la  dotaron  en  verla  tan  herida  del  diuino  amor. 

2.  Los  studiantes  somos  10 ;  oymos  dos  lectiones  de  theologia ; 
la  vna  en  casa,  del  Padre  doctor  Pero  Sanchez,  y  la  otra  en 
S.  Gregorio  3.  Tenemos  nuestras  conferencias  cada  dia,  y  conclu- 
siones  cada  semana,  conforme  a  la  regla.  Aprouechanse  los  slu- 
diantes  mucho  en  spiritu  y  letras,  y  se  sehalan  en  las  publicas 
conclusiones  que  ay  cada  mes  en  S.1  Pablo  y  S.'  Gregorio,  por- 
que  train  las  conclusiones  para  que  las  estudien  y  se  vaian  a 
arguir.  Van  algunas   vezes   a    las   scuelas  y  a  S.1  Francisco,  y 


1  Petrus  Manrique  et  Maria  de  Velasco. 

3  loanna  de  Borja  (de  Aragon),  S.  Francisci  de  Borja  filia.  Cf.  <S.  Franc. 
Borgia,  I,  648. 

3  Collegium  studiosorum  0.  P.,  quod  conventui  Sti.  Pauli  eiusdem  Ordinis 
contiguum  erat. 


4/0.        Vallisoleto  10  Ianuarii  1501  r>9 

se  edifican  en  Ja  modestia.  en  los  meneos  y  aprouechamiento 
de  letras  y  spiritu  de  los  nuestros.  En  casa  ay  algunas  vezes 
publicas  conclusiones,  y  vienen  a  ellas  los  lectores  de  S.1  Pablo 
y  S.'  Gregorio,  y  algunos  doctores  y  maestros  de  la  vniversi- 
dad,  y  colegiales  del  collegio  del  cardenal  L  y  otras  personas; 
van  muy  contentas  del  exercicio  de  letras  y  modestia  de  los 
nuestros.  Ay  dos  theologos  pasantes ;  los  demas  hermanos  estan 
en  las  occupaciones  solitas  entendiendo.  Enfermos  ay  dos,  y 
tres  convalescientes,  los  quales  piden  la  bendicion  de  V.a  P.  y 
el  socorro  de  sus  sacrificios.  maxime  el  P.e  ministro,  que  por 
estar  enfermo  no  escriue  a  V.  P. 

3.  El  dia  de  la  circuncission  se  hizo  la  fiesta  con  mucha 
solemoidad  al  nifio  Ihs.  Fueron  combidados  muchos  religiosos, 
y  se  hallaron  a  bisperas  en  la  vigilia,  y  el  dia  a  missa  predico 
frai  Philipe  de  Meneses  2,  lector  de  S.*  Gregorio.  Vuo  mucho 
concurso  de  gente,  y  quedaron  muy  contentos  de  la  fiesta  y  del 
sermon.  Comieron  todos  los  couibidados  en  el  refitorio.  y  fueron 
aedificados.  Tanbien  se  hallo  en  ella  el  P.  prouincial  Haraoz  3, 
con  cuia  presencia  fue  doblada  la  fiesta  para  todos.  Los  dias 
que  a  estado  aca,  con  su  doctrina,  plaetieas  y  exemplo  nos  ha 
deiado  muy  contentos.  Fuese  para  Toledo  por  mandado  del  Pa- 
dre  Francisco  *.  El  dia  de  los  Reyes  hezimos  todos  los  votos, 
renouando  los  deseos  de  la  vocacion.  A  auido  y  ay  cada  dia 
mortificaciones  y  disciplinas  publicas,  y  venian,  pidiendo  licen- 
cia  para  ello,  a  despojarse  de  todo  lo  que  traian  a  cuestas,  y 
dejavan  sus  libros  y  cartapacios  para  que  el  superior  dispusiese 
dellos,  y  quedasen  fuera  de  toda  afiction,  sicut  modo  geniti  in- 
fantes  5.  Ay  grande  obseruancia  de  las  reglas  y  constituciones; 
y  mortificaciones  ay  tantas  que  si  el  superior  les  abriese  la 
puerta,  avria  aun  mas  y  mas.  Bendito  sea  el  Senor  que  con 
tales  vientos  haze  navegar  a  esta  navezita  de  su  minima  Com- 
pania,  la  qual  el  Sehor  la  lleve  adelante,  y  nos  de  a  todos  su 
copiosa  gracia  para  sentir  el  spiritu  della,  y  aiuda  para  guardar 
con  perfection  sus  reglas.  En  Valladolid  en  diez  de  Enero  1561. 

De  V.  P.  hijo  indignissimo 
Joan  Fernandez  6. 

1  Gollegium  Stae.  Crucis. 

'  De  quo   cf.  sis   Nic.  Antonio  :    Bibliotheca   scriptornm   Hisjmniae ;  et 
Altamura:  Bibliotheca  Ord.  Praedic.  ad  ann.  1572. 
3  P.  Antonius  Araoz. 
*  P.  Franciscus  Borgia. 

5  Cf.  I  Petr.,  II,  2. 

6  Vide  Litt.  Quadrim.,  V,  809. 


60  LlTTERAK    QUADRIMESTRES 


471 


P.    HENRICUS    BLYSSEMIUS 

PRAGA    11    IAXUARII    1561    l. 

1.  Viget  in  collegio  disciplina  religiosa  :  et  quamvis  pauci  sint 
socii,  multorum  laborem  explent.  —  2.  Convictorum  domus 
angustiae.  Selecti  iuvenes  initio  soli  admittuntur.  Novum 
collegium  persecutiones  patitur,  praesertim  ob  alnmnum  ex 
hussita  catholicnm  factum.  —  3.  Discipulorum  in  litteris 
et  bonis  moribus  progressus.  —  4.  Crescit  inter  cives  sa- 
cramentorum  paenitentiae  et  eucharistiae  usus.  Aliqui,  inter 
qnos  vitenbergensis  quidam,  ad  catholicam  fidem  convertun- 
tiir.  —  5.  Caritatis  et  misericordiae  opera  a  sociis  exerci- 
tata.  —  6-7.  Bohemiae  proceres  sociis  ad  graves  causas 
expediendas  utuntur.  Senatus  benevolum  se  erga  socios 
ostendit. 

1.  f  Pax  Christi  etc.  Quis  etiamnum,  R.  Pr.,  utriusque, 
nostri  uidelicet,  ac  noui  studiosorum  pauperum  collegij  2  status, 
quae  scholae  nostrae  facies,  quae  ratio  templi,  qualis  item  hoc 
quatuor  mensium  spacio  fructus  in  hac  boemica,  quantumlibet 
sterili  ac  deserta  Domini  messe,  sint  a  pragensibus  R.dae  P.  T. 
filijs,  diuina  gratia  collecti ;  quanta  fieri  potest  breuitate  literis 
his  perscribo.  Collegium  igitur  nostrum  quantumuis  exiguum, 
optime  tamen  constitutum,  quin  in  dies  plurimum  spirituali 
uocationis  nostrae  profectu  crescere  uidetur.  Nam  cum  simus 
pauci,  nimirum  13  in  uniuersum,  ex  quibus  nonnunquam  duo 
decumbunt  infirmi,  et  schola  postulat  octo,  qui  legendis  lectio- 
nibus  suam  operam  praestent,  et  collegium  etiam  nouum  duos 
nobis  sustulit,  nec  tot  inueniuntur  personae,  quot  domestica 
sunt  officia  (de  praecipuis  tantum  loquor),  ut  Deus  nostram  om- 
nium  diligentiam,  promptitudinem  ac  magnanimitatem  probare 
uideatur;  ita  tamen  omnes  diuina    benignitate   comparati  sunt, 


'  Ex  autographo  in  cod.  Gerni.  139,  ff.  51-52;  prius  574-575  (531;  362-363). 
Est  aliud  exeraplum  (B)  in  eodem  cod.  ff.  57-58.  Secundum  Hansen,  p.  765, 
est  etiam  apogr.  in  arch.  colonien.  Exstat  etiam  apogr.  Vindobonae  in  Bi- 
blioth.  nation.,  cod.  13601. 

2  De  pauperum  collegio  vide  Litt.   Quadrim.,  VI,  812. 


471.  —  Praga  11  Ianuarii  1561  (»1 

ut  quilibet  officia  plura,  maxime  quae  sunt  humilia,  subire  con- 
tendat,  atque  sic  unus  sit  instar  multorum;  et  quod  non  parui 
momenti  uidetur,  quae  s.  obedieotia  committit,  tanta  tide  et  di- 
ligentia  praestant.  ut  in  duobus  sat  magnis  profecto  collegijs 
nihil  a  omitti  uideatur,  quod  diligens  ac  prouida  gubernatio, 
uel  eiusdem  fidelis  executio  desideret.  Ecquid  obsecro  pulchrius 
ac  nostrae  quidem  uocationi  magis  consentaneum  existimari  pot- 
est,  quam  quod  hic  non  raro  cernitur.  ut  eadem  persona  nunc 
uerbi  diuini  praeconem  iu  templo.  iam  in  schola  grauiorum  lec- 
tionum  professorem,  deinde  paruulorum  doctorem  in  minima 
classe,  postea  domi  in  culina  coquum,  uel  in  refectorio  minis- 
trum,  uel  (ut  de  ali.js  taceam)  apud  ostium  ianitorem  agat"?  Quid 
dicam  quod  foris  negocia  collegij  curet,  quod  uisitet  carceres, 
quod  in  hospitalibus  intirmos  aut  pauperes  cousoletur.'  Atque 
haec  licet  multa,  nec  exigua  ministeria  sint,  adeo  tamen  eos, 
in  quos  simul  incidunt,  non  grauare  uidentur.  ut  ipsi  non  mi- 
norem  hinc  consolationem.  quam  uel  caeteri  domestici  spiri- 
tualem  aediticatiouem,  uel  extranej  pauperes  tam  animae  quam 
corporis  utilitatem  frequenter  sentiant.  Ad  quarum  sane  rerum 
foelix  incrementum  non  parum  speramus  profuturum,  quod  om- 
nes  huius  Gollegij  Patres  ac  fratres  generaliter  confessi  sua  uota 
in  huius  anni  principio,  tanto  procul  dubio  fructu  et  consola- 
tione,  quanto  feruore  (laus  Deo)  innouarunt. 

-2.  Nouum  autem  collegium.  praeter  conuictores,  iam  stipen- 
diarios  selectissimos  et  singularis  expectationis  iuuenes  12  ha- 
bet,  ac  multo  quidem  plures  haberet,  si  R.flus  Pr.  Rector  '  in 
his  collegij  primis  initijs  admittere  quoslibet,  ac  uotis  omnibus 
satisfacere  posset.  Vnde  cum  institutum  illud  paulatim  ac  sua- 
uiter  crescere  debeat.  nec  ipsa  domus  maiorem  iam  numerum 
capere  b  facile  queat,  nonnulli  nec  intimae  sortis  homines.  licet 
non  sua  tantum  autoritate,  sed  aliorum  etiam  interpellatione 
nos  urgeant,  rudioribus  tamen  principijs  cedere  coguntur,  do- 
nec  maior,  quam  cito  fore  speramus,  sit  habitandi  commoditas. 
Et  cum  R.  D.  Praepositus  2  diu  multumque  nobiscum  egisset 
de  suscipiendis  grandioribus.  qui  scilicet    mox    ad   sacerdotium 


a  nihil  supra  vers.  —  l>  numerum  infra  rer.s..  deleto  alio  rerbo:  capere 
in  marg. 


1  P.  Paulus  Hoffaeus. 

2  Dr.  Henricus  Scribonius,  ecclesiae  pragensis  praepositus,  et  archiepisco- 
patus  administrator. 


V)J2  LlTTEBAE    QUADRIMESTRES 

promouerentur,  nec  posset  satis  persuaderi  a  nobis  id  huic  in- 
stituto  multas  ob  causas  non  conuenire;  tandem  appellauit 
R.  Prem.  Prouintialem  l,  qui  tamen  suis  literis  apud  eum,  quod 
cupiebamus,  effecit,  ut  iam  R.  D.  Praepositus  nobiscum  sentiat 
non  admittendos  esse  qui  nimis  adulti  uel  intractabiles,  uel  non 
satis  honestae  conuersationis  uideautur.  Qui  uero  iam  in  eo 
uiuunt,  non  mediocriter  diuina  gratia  in  literarum  ac  pietatis 
studijs  proflciunt.  Quamquam  ut  pijs  institutis  euenire  solet. 
persecutiones  sat  graues  ac  fraudulentae  non  desint,  quibus  pri- 
ma  a  collegij  huius  constitutio  non  nihil  agitatur.  Verum  cum 
diligentibus  b  Deum  omnia  cadant  in  bonum  2,  non  modo  nihil 
hinc  illa  debilitari,  sed  mirabili  Dei  prouidentia  plurimum  etiam 
stabiliri  uidetur.  Nam  ut  unum  eius  rei  proferatur  exemplum. 
cum  puer  quidam  annorum  quindecim  maximis  animi  corporis- 
que  dotibus  excellens,  sed  hussita,  mulieris  hussitae  et  lutbe- 
ranae  filius,  ac  ser.mi  principis  3  alumnus,  diu  de  suscipienda 
tide  et  communione  catholica,  quamuis  secreto  meditaretur c, 
mater  eius  modis  omuibus  filij  conuersionem  ac  salutem  impe- 
dire  conata  est.  At  puer  ubi  uidit  se  hic  uoti  sui  compotem  fieri 
non  posse,  et  matre  et  nobis  inscijs  d  fugit.  Quod  ut  mulier  au- 
diuit,  ad  nos  accurrit  subito.  tilium  suum  postulat,  uos  illum 
peruertisse  et  in  aliud  amaudasse  collegium  constanter  affirmat. 
nullam  uerbis  nostris  fidem  habet,  nobis  per  suos  amicos,  per 
senatum  pragensem,  per  principem,  per  imperatorem  minatur. 
supplicationes  parat,  spargit  rumores,  quosdam  ser."1'  principis 
aulicos  aduersus e  nos  excitat,  collegio  nouo  maledicit,  cupit 
rem  istam  in  concionibus  uniuerso  populo  denunciari,  diuina- 
tricem  accedit,  quae  falso  diuinauit  puerum  esse  Pragae.  pro- 
misitque  se  daemonum  praestigijs  effecturam,  ne  Praga  disce- 
dere  posset.  Tandem  diuina  clementia  factum  est,  ut  et  mulier 
placaretur,  ac  puer  ad  nos  catholicus  rediret,  atque  ipsa  facile 
puerum  totum  nobis  traderet,  uel  hic  enutriendum  in  pietate 
catholica,  uel    etiam    Romam    amaudandum.  Dominus    puerum 


a  pria.  ms.  —  b  /Jel.  omnia.    —  c  Litt.    re    siipra    vers.  --  d  Praec.  det . 
idem  verb.  male  scriptnm.  —  e  aduersus  supra  vers.,  deleto  contra. 


1  P.  Petrus   Canisius.    Cf.  Can.  Epist.,  II,  7J(5   ubi    haec  epist.    quadrim. 
adhibetur. 

2  Rom.  VIII,  28. 

3  Ferdinandus,  Ferdinandi  imperatoris  tilius  Bohemiam  gubernabat. 


471.  —  Praga  11  Ianuarii  1561  63 

contirmet,  niatrem  coauertat,  ac  tandem    omnia    ad    suam   glo- 
riam  a  et  nostram  aliorumque  salutem  foeliciter  dirigat. 

3.  Scholae  nostrae  profectus  in  eo  potissimum  apparet  quod 
non  solum  iam  studiosi  consuetis  exercitationibus  et  studijs, 
quam  antea,  melius  satisfaciant,  uerum  etiam  eo  progressi  ui- 
deantur,  ut  poemata  suo  Marte  componere.  publiceque  recitare 
possint.  Id  in  ferijs  b  natalitijs  exemplo  probatum  est,  quando 
praeter  cominunia  Natiuitatis  Domini  ac  sanctorum  Stephani  et 
loannis  encomia,  uenustam  quandam  nec  indoctam  eclogam  c 
de  Bethlehemitis  pastoribus.  non  minore  frequentia,  quam  audi- 
torum  applausu  exhibuerunt.  Cuius  quidem  exercitationis  foelix 
euentus.  cum  ad  alios  qui  abfuerant,  neque  paruae  authoritatis 
homines,  quorundam  relatu  peruenisset.  uehementer  cupiuerunt 
illi  rerum  earum  sibi  copiam  fieri,  quo  illud  absentiae  damnum 
lectione  saltem  instaurare  possent.  Neque  minus  etiam  iuuen- 
tus  nostra  pietate  quam  literis  promouetur,  cum  iam  quidam, 
praesertim  adultiores,  aliquoties  in  mense  confiteri  soleant,  qui- 
bus  antea  siugulis  mensibus  semel  confiteri  nouum  ac  difficile 
uidebatur. 

4.  Quae  uero  spectant  ad  cultum  diuinum  ac  templi  ratio- 
nem,  in  dies  plurimum  uidentur  omnia  crescere.  Nam  auditorum 
numerus  per  aliquot  iam  menses  in  concionibus  plurimum  auc- 
tus  est,  et  illi  qui  ueniunt,  sacro,  quod  alioqui  non  admodum 
curant,  gratia  concionis  libenter  intersuut.  Quaedam  etiam  per- 
sonae  deuotae  praeter  quotidianas  candelas,  nonunquam  offe- 
runt  donaria,  quibus  ornentur  altaria.  Et  quamuis  huic  genti 
nouum  nec  ualde  necessarium  uideatur  frequentius,  quam  semel 
in  anno,  confiteri,  his  tamen  ultimis  qualuor  mensibus  circiter 
100  confitentes  habuimus.  inter  quos  lutherani  5,  abiurata  hae- 
resi.  fidem  catholicam  amplexi  sunt,  et  2  qui  sine  confessione 
sub  una  specie  communicare  solebant,  se  posthac  non  modo 
confessuros  ante  communionem.  sed  et  frequentius  confessuros 
promiserunt :  et  quidam  alij  qui  multis  annis  confessi  non  fue- 
rant,  rectius  uitam  suam  instituerunt.  Caeterum  hic  praeterire 
nequeo  quendam  AVitenbergensem  d,  doctum  et  insignem  inue- 
nem.  qui  in  summa  constitutus  inopia,  petendae  eleemosinae 
causa  collegium  nostrum  adijt;  ubi  rogatus  cuias  esset?  se  mo- 
guntinensem :  an  esset  in  proxima  quadragesima  confessusf  Maxi- 
me;   an    lutheranorum    libros    legisset?  Nequaquam,  respondit. 


a  gloriam  in  marg.  —  b  ferijs  supra  vers.  —  c  Ernend.   ex  eglogam. 
d  Litt.  ber.  supra  vers. 


<>£  LlTTERAK    QUADRTMESTRES 

Duin  uero  eleemosinam  sumeret,  ac  de  sua  paupertate  conque- 
reretur,  quidam  ex  nostris  explicauit  illi  quemadmodum  Deus 
soleat  peccata  eo  modo  punire,  ac  proinde  necessarium  fore,  ut 
Deo  per  confessionem  reconciliaretur,  si  uellet  prosperiorem  re- 
rum  suarum  successum  experirj,  etc.  Haec  familiaris  exhortatio, 
quam  acceperat  cordi,  cum  abiuisset,  eum  ad  nos  redire,  suam- 
que  fateri  culpam  coegit.  Nam  reuersus  humiliter  ueniam  peti- 
uit,  quod  antea  quoties  interrogatus  fuisset.  toties  mentiendo 
peccasset,  cum  natione  witenbergensis,  ac  Lutheri  et  Philippi 
discipulus  a  primis  annis  a,  contessus  nunquam  fuisset.  Hic  ille 
narrabat  quales  Melanthon  (proh  dolor)  blasphemias,  praesertim 
in  sacrosanctum  Missae  sacrificium,  conijcere  consueuisset.  Hic 
multa  de  lutheranorum  dissensionibus  et  abusibus  referebat : 
disputabat  quoque  multa,  sed  discendi  studio,  praecipue  circa 
missae  sacrificium,  confessionem  et  communionem  catholicam 
argumentis,  quae  a  Philippo  didicerat,  impugnans.  Verum  mul- 
tis  hinc  inde  uehementer  agitatis,  ueritati  tandem  cessit  men- 
dacium,  et  Christus  intellectum  illi  dedit.  ut  saperet  et  intelli- 
geret,  utque  conuerteretur  ac  uiueret;  nam  catholicas  explica- 
tiones  non  solum  probe  intellexit,  ac  modis  omnibus  approbauit, 
sed  magno  quoque  desiderio  amplexus  est,  adeoque  orthodoxae 
et  romanae  ecclesiae  debitam  in  omnibus  obedientiam  promisit. 
Quod  ne  leuiter  aut  fucate  promittere  uideretur,  statim  flexis  in 
terram  genibus,  interposito  iuramento,  detestatus  haereticam 
perfidiam,  Ghristo  inseri  supplex  petiuit:  unde  postridie  reuer- 
sus,  facta  generali  suae  uitae  confessione,  per  Dei  gratiam  est 
ecclesiae  restitutus.  Confirmet  in  eo  Dominus  quod  operatus  est  l. 
5.  R.dus  D.  praepositus  fructum  quem  nostri  Patres  in  au- 
diendis  confessionibus  colligunt,  sentire  uidetur,  cum  suos  sacer- 
dotes  frequenter  huc  mittere  soleat,  ut  nostris  confiteantur. 
ac  Directorium  R.di  Patris  Polanci  2,  et  R.  Patris  Canisij  cate- 
chismum  emant.  Vocauit  nuper  etiam  pia  quaedam  matrona 
unum  ex  nostris  Patribus,  ut  infirmum  cuiusdam  lutherani  fa- 
mulum  confitentem  audiret;  quod  ubi  hospes  intellexit,  confes- 
sarium  noluit  admittere,  ne  suis  in  aedibus  in  eiusmodi,  scilicet 
papistica,  consentire  uideretur.  Uerum    cum    infirmus  nihilomi- 


«i  annis  supra  vers. 


1  Cf.  Ps.  LXVII,  29. 

8  Breve  Directorium  ad  confessarii  ac  eonfltentis   mnntis  recte  obeiw- 
dum.  Romae  1554  sqq.  et  alibi. 


171.        Praga   II  Ianuahii  1561  65 

nus  instaret.  quo  eonfitendi  daretur  facultas,  expectatum  est 
tempus  oportunum,  quo  morosus  hospes  abesset,  et  sic  infirmus 
pij  desiderij  compos  effectus  est.  Caeterum  nec  externa  charita- 
tis  opera  segniter  nostris  proximis  impenduntur.  Nam  quantum 
fieri  potest.  dominicis  ac  festiuis,  uel  quando  festa  non  incidunt, 
mercurij  diebus  nostri  in  carceribus  captiuos,  in  hospitalibus 
pauperes,  et  passim,  ubi  uouerunt.  infirmos,  adeunt,  consolan- 
tur,  instruunt,  ac  petitis  eleemosinis  recreant.  Nam  uni  captiuo 
nuper  a  a  quodam  mag.c0  D.  prandium  et  coenam,  donec  car- 
cere  liberaretur,  alijsque  raultis  saepe  pecunias,  quibus  cibos  ac 
uestes  emerent.  impetrarunt.  Hinc  ad  hospitalia  saepius  quam 
statis  diebus  inuitamur,  et  ad  carceres  nonnunquam  uocamur 
iiteris.  quibus  captiui  testantur  se  post  Deum  nullos  fideliores 
patronos  experiri,  quam  eos  qui  de  Societate  nominantur.  Sic 
alij  religiosi,  quando  subditos  uinctos  detinent.  nostros  accer- 
sunt.  ut  eos  ad  obedientiam.  ad  pietatem,  et  ad  b  meliorem  ui- 
tam  iustituant  et  adhortentur. 

6.  Vtuntur  etiam  opera  nostra  suis  in  rebus  praecipui  tam 
seculares.  quam  ecclesiastici,  Boemiae  rectores;  nara  serenissi- 
mus  princeps  noster  duo  grauissima  negocia  c  (ut  quae  minoris 
sunt  moraenti  omittam)  nobis  perficienda  superioribus  diebus 
imposuit:  unum  erat  ut  componeremus  controuersiam  antiquam 
et  difficilem,  quae  inter  pragenses  praelatos  ac  serenissimi  prin- 
cipis  primarium  sacellanum  de  iure  patronatus  extitit,  nec  ad 
uiris  alioqui  magnis  potuit  conciliari:  quin  eo  deducta  fuit,  ut 
non  solum  appareret  causae  controuersia,  sed  etiam  personarum 
simultates  et  criminationes  scandalosae  sereniss.  principis  atque 
aliorum  aures  offenderent.  Verum  per  suos  seruos  quant[umli- 
bet  inu]  tiles  e  D.  Deus  efficere  dignatus  est,  ut  pars  utraque  ue- 
ritatem  intelligeret  et  [amplecteretur]:  quin  facto  contendendi 
fine,  libenter  in  mutuam  ac  christianam  f  animorum  reconcilia- 
tionera  [consentirent ;  ut]  factum  esse  docet  experientia,  cum 
iam  familiariter  conuersentur.  ac  simul  prandeant,  [qu]i  antea 
raro,  nec  sine  contentione  colloqui  consueuerant.  Hic  alias  ego 
simultates  et  dissensiones,  quas  per  nostros  tollere  dignatus  est 
Deus,  causa  breuitatis  omitto.  Alterum  negocium  quod  praela- 
torum  ac  s  nostra  simul  opera  perfici  uoluit  h  serenissimus  prin- 


a  nuper  in  marg.  —  b  ad  supra  vers.  —  c  Seq.  v.  del.  —  d  a  supra 
vers.  —  e  Hoc  loco  et  in  tribus  seq.  lineis  abscissa  est  chartae  pars.  Yerba 
quae  desiderantur  supplemus  ex  exemplo  B.  —  f  Praec.  v.  in  marg.  — 
g  Bel.  simul.  —  h  uoluit  in  marg. 

LlTTERAE   QDADRIMESTRES.    —    TOM.    VII.  5 


66  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

ceps,  ad  Boemiae  totius  utilitatem  pertinebal.  Nam  cum  insig- 
nis  quidam  et  per  Boemiam  nominatissimus  picardus,  aliorum 
picardorum  episcopus  l,  qui  multa  hominum  millia  seduxisse 
dicitur.  iam  cuperet  liberari  carcere,  quo  propter  haeresim  et 
seditiones  tredecim  iaui  annis  detentus  est,  atcjue  banc  ob  rem, 
scripta  quadam.  sed  lutberana,  confessione,  euaugelicam  eccle- 
siarn  ac  purum  Dei  uerbuni  profiteretur,  abiectis  picardorum 
erroribus  :  respousio  per  Dominos  praelatos  ac  nostros  talis  est 
eomposita,  quae  eum  in  carcere  detinere  possit,  donec  syncere 
confessionem  omnino  catholicam  aedat :  quaniquam  lateat  ipsum 
nos  huius  rei  authores  esse. 

7.  Sic  etiam  barones  in  rebus  praesertim  literarijs  expetunt 
nostra  ministeria:  nam  cum  nuper  Summus  Pontifex  et  R.1""" 
legatus  D.  Hosius  literas  dedisset  ad  prothonotarium  regni  Boe- 
miae,  statim  ille  literis  huc  missis,  Conuenientem  a  nobis  re- 
sponsionem  conscribi  efflagitauit.  Quae  sane  responsio,  cum  of- 
ferretur,  adeo  a  placuit  ipsi.  ut  non  modo  nihil  in  ea  desideraret, 
sed  et  palam  testaretur  aptiorem  se  responsionem  optare  non 
posse.  Vnde  uicissim  obsequia  sua  (quae  plurimum  ubique  ua- 
lent)  magna  cum  gratiarum  actione  nobis  intimo  cordis  affectu 
promisit.  R.  D.  Praepositus,  et  qui  Pragae  sunt  uiri  religiosi. 
conscientiae  casus  ad  nostros  magna  humilitate  referunt,  nec 
minore  quicquid  hinc  respondetur,  ueneratione  suscipiunt.  Se- 
natus  pragensis  iam  nobis  impensius  quam  anlea  fauet,  cum 
istis  diebus  b  aquam  per  caualem  subterraneum  in  collegium 
nostrum  tkientem  iusserit  nobis  quam  primum  restitui,  quam, 
nescio  quaies  homines,  quas  ob  causas  subtraxerant.  Effecit 
etiam  primas  ciuitatis  pragensis  c,  ut  impudicae  quaedam  mu- 
lieres  nobis  uicinae  cogerentur  in  gratiam  collegij  infra  trium 
hebdomadarum  spacium  aedibus  cedere,  ne  possent  nostris  fra- 
tribus  incommodare.  Et  cum  alium  uicinum  habeamus  rebus 
nostris  non  admodum  fauentem,  qui  templi  nostri  fundamento 
damnum  intulisse  credebatur,  quaedam  pragensis  matrona  id 
nobis  significauit,  quo,  ut  factum  est,  huic  malo  per  iudicem 
prouideretur.  Hussita  quidam,  M.  Gallus s,  nostrum  Directorium 


a  Prius  arteoque.  —  b  diebus  supra  vers.  —  c  pragensis  in  marg. 


1  Ioannes  Augusta.  De  his  quae  postea  acta  sunt,  frustra  tamen,  ut  is 
catholicara  fidem  amplecteretur,  vide  Kroess  :  Geschichte  der  bohmischen 
Provinz  der  Gesellschaft  Jesu,  I,  217-222.  Vide  etiam  inferius  epist,  pragen- 
sem  die  25  Augusti  datam. 

2  Gallus  Gelastus.  Vide  Litt.  Quadrim.,  VI,  303,  et  Kroess,  1.  c.  204. 


il±  —  Ocania  12  Ianuarii  15tjl  ()/ 

eonfessionis  in  idioma  boemicum  foeliciter  ac  gratis  transtulit, 
seque  a  obtulit  ad  alios  Societatis  libros  transferendos.  Dominus 
ipsum  quoque  in  fidem  catholicam  transferat. 

Hi  fructus  praecipui  uidentur,  R.  Pr.,  quos  diuina  bonitas 
per  istos  paucos  et  inutiles  R.  P.  V.  filios  in  hac  messe  boe- 
mica  colligere  uoluit.  Gommendamus  autem  nos  omnes  sanetiss. 
R.  P.  V.  atque  aliorum  R.  Patrum  ac  fratrum  sacrificijs  ac  pre- 
cibus,  quo  foelieiter  per  bune  nouum  annum  in  omnibus,  quae 
sunt  nostrae  uocationis,  crescere,  et  posthac  meliores  hinc  fruo 
tus  Romam  mittere  possimus.  Pragae,  in  collegio  Societatis 
IESV  apud  S.  Glementem  11  ianuarij  15(51.  R.  P.  V.  subiectis- 
simus  in  Ghristo  filius 

Henricus  Blyssemius  l. 

Alia  manu.  f  Quadrimestres  e  Praga  Bohemiae. 


472 

IOSEPH    GUIMERA 

OCANIA    12   IANUARIl    1561    "2. 

1.  Sollemnis  SSmi.  sacramenti  translatio  in  novas  aecles.  Ea- 
runi  brevis  descriptio.  —  2.  Sociorum  numerus.  Populi 
concursus  acl  sacramenta  suscipienda.  —  3-4.  Sociorum 
existimatio.  Fructus  ex  Patrum  ministeriis  percephis. 
5.  Scholarum  statas.  Alumnorum  ingenia.  Quinam  cmcio- 
res  praelegantur. 

1.  f  Ihus.  Muy  R.do  en  Ghr.  P.e  Gratia  et  pax  Chr.  Algunas 
veces  b  dende  Burgos  me  mandarou  escrebir  a  V.  P.  3.  Despues, 
imbiado  por  la  sancta  obedientia  vine  a  este  pueblo  de  Occaha, 
y  como  el  P.e  Garcia,  el  qual  solia  tener   este   cargo,  aya  sido 


a  Prius  seseque.  —  '>  veces  supra  vers. 


1  De  epistulae  auctore  vide  Litt.  Quadrim.,  VI.  817,  annot.  1. 
3  Ex  originali  in  cod.  Hisp.  98,  2ff.,  nn.  38,  39;  prius  267  (?).  Praecedunt 
duo  exempla  latina  in  ff.  34-37. 
3  Vide  Litt.  Quadrim.,  V,  672. 


68  LlTTERAK    QUAURIMESTRIIS 

enbiado  por  la  obedieiicia    a    Alcala    por    hallarse    inal  en  esta 
tierra,  fueme  a  mi  mandado,    aunque    indigno,  diese   cuenta    a 
V.  P.  de  lo  que  la  diuina  bondad  se  a  dignado  obrar  por  estos 
inutiies  sieruos.  Y  por  comenzar  del  principio  destos  quatro  me- 
ses,  la  vispera  de  la  natiuidad  de  nuestra   Senora  nos  pasamos 
a  esta  casa  l  con  gran  solemnidad  y  aplauso  de  todo  el  pueblo. 
Aquel  dia  se  bazia  vna  procession    muy  solemne    concurriendo 
todo  el  pueblo  a  y  clerecia,  trayendo  miisica  de  Toledo,  celebran- 
dose  con  grau  aparato,  asi  de  cautores  como  ministriles,  con  to- 
das  las  parrocbias,  cruses  y  pendones;  y  diose  orden  como  pa- 
sando  por  delante  nuestra  casa    en    que    morabamos,  se  pasase 
aquei  dia  el  sanctissimo  sacramento,  por  llebarlo  con    solemni- 
dad;  y  asi  se  trayeron  las  mejores  andas  y  custodia  de    la    pa- 
rrocbia  mas  principal,  las  quaies  auia  dado  una   reyna,   y  ata- 
biadas    muy    bermosamente,    se   puso    en    ellas   el    sanctissimo 
sacramento,  auiendo  'adornado    la    casa    con    tapiceria,  heno   y 
otras  cosas  para  semejantes  fiestas.  Quando  llego  la  procession 
a  nuestra  casa,  entrando  el  preste  con  la  clerezia  que  podia  ca- 
ber,  y  la  miisica,  lomaron  quatro  sacerdotes  las  andas,  saliendo 
los   de   casa   con   sobrepellices  para  acompafiar   el    sanctissimo 
sacramento,  cantando  la  rnusica   hymnos,  canciones   y   motetes 
desde  que  salimos  de  la  una  casa  hasta  que  llegamos  a  la  otra; 
y  aunque  abian  de  arrodear  algo,  y  parescia  impedimento  para 
las  cruces  y  la  gente,  mayormente    auiendo    llovido   aquel   dia, 
todo  lo  tubieron  por  bien,  por  el  amor  que  tenian  a  la  Compa- 
fiia,  aunque  despues  se  a  lebantado  alguna  persecution.  Tenia- 
mos  tanbien  aparejada  en  esta  casa  en  que  agora  estamos,  una 
iglesia  o  capilla,  la  qual  muy  en  breue  se  abia  hecho.  Despues 
de  nuestra  Senora,  se  comenco    a  ordenar  y  acomodar  la  casa, 
reparando   algunas   cosas,    diuidiendo    apartamienlos,    retitorio, 
cozina  y  lo  demas  necessario.  Hicieronse  aulas  y  escuelas  aparte, 
con  su  patio  y  puerta  a  la  calle,  apartados  de  casa  y  de  la  igie- 
sia,  sin  dar  la  menor  pesadumbre   ni   desasosiego  a  la  casa  ni 
iglesia.  El  collegio  esta  en  el  mejor   sitio   de   la    villa    para   ei 
concurso  de  la  gente,  el   qual   es    tanto,  que    muchas  veces  no 
caben  en  la  iglesia;  y  esta  muy  acomodado    para    los   estudios 
por   estar   en   medio  del  lugar  con   su    placa   delante.  Es  muy 


a  vv.  Aquel  -  pueblo  add.  stipra  vers. 


1  Hu  usque  in  aedibus  Ludovici  de  Calatayud  fundatoris,  habitaverant. 


irl.     -  Ooania   19  Ianuarii  1561  69 

grande  y  capaz,  y  tan  bueno,  il  que  algunos  Padres,  pasando  por 
este  collegio,  le  praefieren  a  muchos  otros  que  son  tenidos  por 
inuy  buenos.  Tiene  lugar  para  iglesia  y  aposentos  suficientes 
para  quantos  aqui  estubieren;  entre  otras  piezas  algunas  tiene 
grandes  y  doradas,  en  donde  se  aposentauan  los  grandes  y  per- 
sonas  principales  quando  residia  aqui  la  corte.  Mas  ya  que  no 
tenemos  falta  de  casa.  tenemosla  grande  de  gente. 

2.  Estamos  aora  onze;  dos  Padres  solos,  y  9  hermanos;  los 
quatro  lectores,  los    -1   estudiantes,  y  3  coadjutores  temporales; 
y  segun  los  muchos  que  acuden,  no  se  puede  satisfacer  a  todos. 
Esperamos  cada  dia  que  el  P.e  prouincial  nos  prouea  de  gente. 
Las  confesiones  acuden  mas  que  se  puede  cumplir,  por  ser  so- 
los  dos  Padres.  Los  sertnones  de  los  nuestros  son  muy  deseados 
x  pedidos.  asi  de  la  gente,  como  de  los  curas  deste  pueblo  y  de 
los  lugares  coniarcanos.  por  la  buena  opinion  que  tienen  de  la 
Compahia,  y  por  el  prouecho    que    ueen  que  se  hace  con  ellos. 
'■>.  Entre   olras    cosas.  contare    algunas,  las    quales    declaran 
bien  la  reputacion    en    que    a    los    nuestros    lienen.  Gomo    este 
pueblo  tubiese  un  negocio  de  mucha   importantia  con  el  rey,  y 
perteneciente  al  bien  comun,  determinaron    que    algunas  perso- 
nas  fuesen  a  liablar  a  su  Mag.1  de  parte  del  pueblo.  y  elegieron 
a  nuestro  Padre  rector  junlamenle  con  otros  religiosos  de  Sant 
Francisco  y  Sancto  Domingo,  a  los  quales,  abiendole    hablado, 
respondio  benignamente.    diciendo  que  ternia  respecto  en  aque- 
Jlos  negocios  a  su  intercession.  Ansi  mismo  enbio  a   llamar  al 
P.1'  rector  un  maiordomo  del  rey.  cayendo  en  una  graue   enfer- 
medad.  y  aun(|iie  estaua  lejos  deste  pueblo,  le  hizo  ir  para  con- 
fesarse.  y  ordenar    su    alma.  poniendose   en    sus   manos,  some- 
tiendose  a  su  parescer,  con    el    (jual   estubo    algunos   dias   con 
gran  consuelo  del  enfermo.  Del    tractar  y  conuersar  con  los  de 
casa.  tanto  en  confesion  como  fuera  deJla,  se  halla  tamJMen  claro 
fructo,  dexando  algunos  el  mal  viuir  en  que  muchos  ahos  auian 
estado.  J^ntre  otros  un  sacerdote  distraido,  recogiendose  con  edi- 
fication  de  ios  que  antes    le    conocian :  y  apartandose  algunos, 
los  quales  mucho  tiempo  auian  estado  amancebados:  y  por  ser 
mucJios,  no  digo  de  alguno  en  particular. 

4.  Vna  muger  muy  dada  a  uanidad,  afeites  y  galas  det  mun- 
do,  mouida  de  Dios  en  un  sermon  de  los  nuestros.  mudo  total- 
mente  su  modo  de  uiuir.  mostraudo  despues  mucha  honestidad. 
Otros  se  an  recogido  a  hacer  los  exercicios,  personas  principales, 


;i  buena  ms. 


/0  LlTTERAE    QUADRIMESTBES 

y  especialmente  un  sacerdote  deste  pueblo  del  qual  pensarnos  se 
siruira  Dios;  y  otros  se  muebeu  cada  dia  para  hacer  lo  mismo. 
Yltra  desto  se  entiende  en  hacer  paces  con  grande  edification 
del  pueblo,  creiendo  poder  alcanzar  por  alguno  de  la  Compa- 
hia,  lo  que  por  otra  uia  parecia  no  poderse  hacer.  Entre  otras 
dire  dos  o  tres  notables,  por  no  pasarlo  todo  de  corrida.  Estando 
herido  uno  de  muerte,  uiendo  al  enfermo  en  lo  ultimo  de  su 
uida,  se  tubo  refugio  a  vn  Padre  para  que  perdonase  antes  que 
muriese.  por  euitar  el  mucho  daho  que  dello  podia  uenir.  Y 
plugo  a  la  diuina  bondad,  que  con  facilidad  se  alcanco,  mu- 
riendo  el  enfermo  despues.  Otro  caso  no  menos  graue  a  tanbien 
acontecido  entre  un  padre  y  un  hijo,  los  quales  indiguados  en- 
tre  si.  el  padre  cegado  de  la  passion  contra  todo  affecto  y  amor 
paternal,  tird  una  saeta  ai  hijo,  aunque  herro  el  golpe.  Pusose 
la  justicia  en  medio,  hechando  al  padre  en  la  carcel  preso,  y 
nunca  ubo  remedio  del  perdon,  ni  por  ruegos  de  personas  prin- 
cipales  y  qualidad.  ni  por  medio  de  un  prior  de  una  religion, 
muy  tenido  en  este  pueblo.  Mas  despues  veniendo  en  manos  de 
un  Padre,  no  solo  se  alcanco  le  perdonase,  mas  aiin,  el  hijo  a 
quien  se  abia  tirado  la  saeta,  fue  a  la  carcel  pidiendo  perdon 
al  padre  de  auerle  dado  ocasion  para  ello.  Por  el  mesmo  Padre 
se  estoruo  un  pleito  que  una  persoua  auia  benido  a  poner  de 
cien  leguas  deste  pueblo,  haciendo  se  uoluiese  la  tal  persona  a 
su  tierra,  quedando  todos  en  paz. 

5.  De.jo  otras  cosas  por  dar  tanbien  cuenta  a  V.  P.  de  los 
studios  que  tiene  a  cargo  la  Compahia.  Los  maestros  son  qua- 
tro:  tres  de  grammatica  y  uno  de  artes.  Los  estudiantes  de  Oc- 
cana  siempre  son  120,  pocos  mas  o  menos;  tienen  buenas  habi- 
lidades.  y  son  de  tan  buenos  entendimientos,  que  en  dos  ahos 
salen  algunos  bueuos  grammaticos;  y  aun  en  un  aho  salio  uno 
buen  latino  y  buen  poeta,  el  qual  tiene  espantado  todo  el  pue- 
blo;  y  este  aho  con  otros  estudiantes  fue  a  oir  artes.  Procurase 
de  exercitarlos  en  praeceptos,  y  muy  especialmente  en  hablar 
latin,  haziendoles  decir  las  sentencias  de  los  libros  cjue  oyen,  en 
latin  y  amplificadamente  deiante  los  maestros;  componen  epi- 
grammas  y  orationes.  asi  en  prosa  como  en  uerso,  y  estas  lar- 
gas  para  a  conclusiones  o  reparationes  generales  de  cada  mes, 
conforme  a  la  orden  de  los  estudios;  para  lo  qual  se  procura 
de  leerles  buenos  libros  y  poetas.  a  quienes  puedam  imitar.  En 
maiores  se  lee  Lucano  y  unas  epistolas  de  S.  Hieronimo  selectas 


a  Del.  reparationes. 


473.  —  Billomo  13  Ianuarii  1561  71 

agora  en  Cordoba  por  los  nuestros.  Ultra  desto,  la  quantidad  y 
arte  uersificatoria,  sin  los  exercitios  de  hablar  y  componer.  En 
medianos  se  leen  las  familiares  de  Giceron,  con  Ouidio  de 
Tristibus,  y  la  sintaxis.  En  menores,  unas  selectas  de  Giceron 
con  los  rudimentos  de  grammaiica.  [Preces  poshtlat.]  De  Occafia 
a  12  del  mes  de  Henero  de  1561. 

D.  V.  P.  indigno  hi.jo  y  minimo  en  el  Sefior. 

Por  comission  del  P.  e  Carrillo,  rector. 

JOSEPH    L. 

Sigilli  vestigin  m . 


473 

P.   LEONARDUS   MASERUS 

BILLOMO    13    IANLARII    L5G1    2. 

1.  Epistulae  ratio.  Scholasticorum  fiuzquentia.  Bona  indoles.  — 
2.  Litterariae  disputationes  cnm  laude  habitae.  Comoedia 
exhibita.  —  3.  Quidam  socius  in  cJericorum  magno  con- 
venttt  contionatur.  —  4.  GiiiJelmi  Pratensis  erga  Societa- 
tem  benevoJentia  et  liberalitas.  Moriturus  animi  constantiam 
patefecit.  P.  Hieronymum  Bassium  absentem  desiderat ;  qui 
tandem  ad  mortem  usque  ei  adest.  Testamento  Societati  le- 
gavit,  quae  sitfficerent  ad  tria  collegia  stabilienda.  -5.  Con- 
cursus  ad  sacramenta . 

1.  f  Ihs  -  Pax  Ghristi.  etc.  [Epistulae  ratio  ac  divisio.]  Audi- 
torum  1'requeutia  ea  semper  est.  vl  si  vnum  vel  alterum  ex  su- 
perioribus  ordinibus  demas,  potius  de  augustiis  scolarum.  quam 


1  In  catalogis  huius  collegii  ann.  1560  (ut  videtur).  1562,  L563  recensetur 
Ioseph  Guimera,  de  quo  in  catal.  anni  15(50  dicitur  :  «  El  hr.o  Joseph  Guimera, 
de  Valencia  \iuteJJige  del  reino  de  Valencia,  nam  ex  aliis catalogis  constat 
eum  esse  ex  Villarreal  dioeceseos  dertusensisj,  de  veynte  y  vn  anos,  se>^ 
aiios  fde  Compania],  lector  de  gramatica  de  medianos.  [habilidad]  mediana. 
special  para  letras  humanas,  y  tiene  principios  de  griego :  dos  anos  [de  vo- 
tosj,  el  curso  de  artes  ».  In  cod.   ToJet.  12.<h  f.  li"!. 

2  Ex  origin..  ut  videtur,  in  cod.  Gal.  53,  fif.  168,  1(59:  prius  ioi.  153  (315, 
316),  in  paucis  locis  a  Polanco  emendato.  cuius  emendationes  in  annotatio- 
nitms  damus.  notatis  in  textu  verbis  a  Polanco  deletis  aut  mutatis.  litteris 
inclinatis. 


72  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

de  a  imminuto  ingeniosae  juuentutis  numero  videatur  esse  con- 
querendum.  Omitto  optimorum  iuuenum.  tum  ad  pietatem,  tum 
in  nos  institutumque  nostrum  quam  maxime  propensos  ani- 
mos.  Quibus  aedes  nostrae  dudum  refertae  essent,  ni  rerum 
necessariarum  non  usquequaque  supeditata  copia  angustiusque 
domicilium,  vix  ad  nos  capiendos  aptum,  obstitisset.  In  poste- 
rum  tamen  Dei  Optimi  ope  potior  (utsperamus)  offeretur  occa- 
sio,  ut  quemadmodum  publico  hoc  docendi  munere  scolasti- 
corum  numerum  exaugemus,  sic  domesticum,  iis  quibus  nostra 
Societas  consueuit  inuitamentis,  maiorem  cumulatioremque  red- 
damus;  quod  quam  facillime  posse  fieri  indicio  est.  iuuenum 
(quorum  exiguus  non  esl  numerus)  beneuolentia  qua  in  suos 
sunt  praeceptores,  a  quorum  consuetudine  et  familiaribus  col- 
loquiis  vix  abduci  possunt. 

2.  More  buiusce  scolae  non  multo  post  ferias  diuae  Magda- 
lenes  l,  publicae  institutae  sunt  disputatioues.  Editis  naraque 
ex  variis  disciplinis  assertionibus,  iisque  typis  b  mandatis.  et 
harum  exemplaribus  in  proxima  oppida,  eaque  iu  aruernico  agro 
celebriora  (hanc  enim  in  initio  offenderamus  consuetudinem) 
distributis,  ut  externos  professores  in  concertationem  prouoca- 
remus;  frequentes  adfuerunt,  tum  nobis  amicissimi,  tum  doc- 
trina  commendatissimi.  Si  de  theologia  disputatio  fuisset.  R.  in 
Xpo.  P.  Hieronimus  -  propulsator  erat *  :  sin  in  eas,  quas  e 
variis  philosophiae  partibus  prompseraraus,  agebatur.  qui  phi- 
losophiara  profitetur,  assertor  erat  ac  deffensor.  Maxitna  cuni 
laude  tuin  scolae.  tum  professorum.  confectum  est  certaraen. 
Antecesserat  taraen  comoedia,  in  qua  plerique  carminis  elegan- 
tiam,  ali.j  arguraenti  subtilitatem,  nonnulli  persouatorum  venus- 
tatem  adrairabantur.  Erat  extructura  theatrura,  si  non  ut  rei 
grauitas  ferebat  (erat  enim  de  homine  occultis  insidiis  demonis 
illuso,  deque  Messiae  venturi  promissis),  at  certe  ut  bvliomei 
oppidi  humiJitas  tenuitasque  postulabat. 

3.  Tribuerat  cancellarius  claramontanus  cuidam  nostrorum  d 
in  illo  omnium  Jiuius  dioeceseos  curionura  conuentu  orandi  lo- 
cum.  Quo    loco,  quamuis    nocte    quae    antecesserat.  clarissimus 


a  te  ms.  —  '»  typis  supra  vers..  eodem  verb.,  obscure  scripto,  delelo. 
c  2  vv.  praec.  in  marg.  —  «'  Del.  de. 


1  Dies  22  Iulii. 

a  P.  Hieronymus  Bassius. 


i-73.  —  Billomo  13  Ianuarii  1561  73 

episcopus  excessisset  e  vila  ',  eadem  tamen  illud  canonicorum 
collegium  in  nos  vidimus  fuisse  beneuolentia,  qua  fuerat  dum 
antistes  viueret.  Etenim  pari  comitate  ac  familiaritate  oraturum 
excepit,  orantem  audiuit,  dicendi  munere  perfunctum  dimisit. 
Quj  huius  scolae,  quotque  siot  ordines,  quos  in  singulis  profi-. 
tearaur  scriptores  ex  horum  omnium  exemplaribus,  quae  ad  te 
perferenda  curauimus,  cognoscere  poteris  2. 

4.  Nunc  ad  preclara  facta  Guillelmi  Pratensis,  viri  tum  de 
probis  omnibus.  tum  de  nobis,  hisce  temporibus,  quam  optime 
meriti.  Is  enim  nominis  ac  jnstituti  nostri  acerrimus  propulsa- 
tor  fuit,  affinibus  ac  plerisque  aliis  aduersantibus.  Dum  viueret. 
Lutetiae  et  apud  Aruernos  nostris  domicilium  sumptusque  su- 
peditabat.  Et  ut  eum  natura,  atque  adeo  supremus  Deus,  pietatis, 
liberalitatis  ac  demissionis  aniini  ornamentis  honestauerat  a,  sic 
cum  Lutetiae  quomdara  apud  nostros  coenaret  b :  «  fili.j  (iuquit) 
mihi  estis  charissimi,  meque  patrem  vicissim  vestri  omuium 
protiteor  amantissimum :  fratres  mihi  estis  intimi.  me  quoque 
fratrem  vobis  esse  opto  ».  Apud  Aruernos  primas  tribuebat  nos- 
tris:  farailiares  nobilium  eougressus.  adeunte  aliquo  nostrorum. 
dimittebat;  nostrorum  rommeudabat  eruditionera ;  si  quando 
dialogo  uel  poemate,  opera  nostrorura  alicuius  conscripto  c,  re- 
creabatur,  id  illi  erat  iucundissiraum.  Pronunciauit  saepe  sibi 
ipsi  potius  necessaria  denegaturum,  quam  commissurura  ut  ca- 
rereraus  unquani  rebus  ad  viclum  cultumque  uitae  necessariis. 
Ea  ri  fuit  inter  aruernos  nostrorum.  eo  viuente.  authorilas,  ut 
foelices  propemodura  haberentur  illi  apud  quos  nostri  agerent. 
quique  possent  illorum  uli  opera.  In  hac  dioecesi  sacerdotium 
nullus  ante  inibat.  quam  iudicium  subisset  censuraraque  nostro- 
rum.  Omitto  scolae  nostrae  eruditionis  doctrinaeque  famam  longe 
lateque  propagatam.  Haec,  R.  P.,  longeque  plura  sumus  com- 
moda  consequuti  ex  huius  clarissimi  viri  liberalitate.  Quae 
quanto  magis  e  diuinae  prouidentiae  confidimus,  tanto  minus  eo 
mortuo  putamus  extincta  f.  Is  igitur  cum  morbis  obnoxium  se 
videret,  et  perinde  excessum  e  uita  non  longo  temporis  abesse 
interuallo.  inque  rerum  aftluentia  constitutum :  cumque  supreino 


a  Emend.  ex  honnestauerat.  —  *'  coenaret  supra  vers.  —  c  conscripto  su- 
pra  vers.  --  «1  Fa  s/ipra  vers.,  del.  A.  —  e  magis  supra  vers.  —  f  Emend. 
ex  extinctam. 


1  Obiit  Guilelmus  du  Prat  die  2^-2:3  Octobris  1560. 
-  Haec  exempla  non  vidimus. 


74  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

iudice  Deo,  iis  secus  il  distributis,  rationem  ineundam  esse :  dum 
valetudine  utebatur  integra,  mensque  suo  vigeret  cognoscendi 
officio,  testamentum  condidit,  ut  non  secus  atque  optabat,  am- 
pla  illa  siippellex  distribueretur  ''.  Vsu  tandem  uenit,  ut  grauis- 
simo,  qui  et  interitum  altulit,  impediretur  morbo,  in  quo  ea 
fuit  animi  constantia,  ut  qui  illi  aegrotanti  aderant,  id  tantum- 
modo  proloquentem  audierint,  se  tanquam  martirem  (aliquanto 
enim  spacio,  antequam  animum  exbalasset,  uehementius.  langui- 
dum  corpus  ac  prope  extiuctum  vis  morbi  diuexabat)  vitam  cum 
morte  commutare.  Quo  extincto,  non  c  ea  pompa  funus  effere- 
batur.  quam  inter  populares  ditissimus  Aruernorum  episcopus 
requirebat;  sed  binc  nostri,  inde  qui  vocabantur  Minimi,  inse- 
quebantur,  perinde  quasi  filij  funus  patris  comitarentur.  Abie- 
rat  per  id  temporis  R.  in  Xpo.  P.  Hieronimus,  literis  vocatus 
clarissimi  cardinalis  Tournonensis.  ut  cum  eo  de  collegio  illo 
percelebri  nostrae  Societati  adiungendo  ageret,  quod  collegium 
ut  sit  nostrum,  sola  superest  mittenda  colonia  l:  quem  idem 
ainantissimus  episcopus  absentem  conquerebatur:  crebroque  nunc 
literis,  nunc  nunciis  de  eius  aduentu  querebat.  Id  preter  cetera 
significans,  ut  simul  atque  aduenisset,  sese  viseret.  Quod  sedulo 
a  Patre  nostro,  cum  Byliomum  remeasset,  effectum  est.  Neque 
enim  eum  deseruit  quoad  animam  eftlasset.  Quem  et  extremo 
oleo  sacro  inunxit.  [n  eo  morbo,  qui  non  admodum  diuturnus 
fuit,  narrabat  Pr.  uirum  pietati  deditum  sacro  eucharistiae  pane 
sese  quater  (l  corroborasse.  Nunc  quae  e  illius  in  nos  fuerit  f  li- 
beralitas.  quamque  re  comprobarit  quod  persaepe  de  suo  in  nos 
amore  animique  propensione  dictitabat,  paucis  accipe.  Societati 
nostrae  bona  ea  testamento  legauit,  quae  tribus  collegiis  collo- 
candis  -,  siue  annuos  commeatus,  siue  fabricae  aediticationem 
spectes,  abunde  sufficiant :  quorum  unum  h  Byliomi;  secundww  ' 
Lutetiae,  tertiww  k  in  oppido  moriaquensi.  Pro  fabrica  nostri 
sepUes  mille  '  et  quingentos  aureos  legauit ;  proque  commea- 
tibus  annuis  mille   quingentos  •"  hac    lege   tamen,   ut  19  "  pau- 


a  Seq.  del.  atque  secus.  --  b  amplae  illae  facultates  distribuerentur.  — 
«■  Emend.  ex.  nom.  --  d  quater  supra  vers.  --  e  Prius  quam.  --  f  Det.  in- 
discihilis  proj)e.  --  g  constituendis.  --  h  primo.  —  i  secundo.  —  k  tertio.  — 
i  septem  inillia.  -  m  praeter  septingentos  aureos.  quos  prius  destinauerat. 
lere  mille  alios.  —  n  18. 


1  Mense  maio  15(il  missa  iani  illuc  erat  colonia  (cf.  Polanci  Compl.,  I. 
:2b9)  et  die  25  Iunii  nostri,  veteribus  magistris  recedentibus.  litteraria  studia 
auspicati  sunt.  Cf.  Sacchinum  :  Hist.  Soc.  Iesn.  p.  II,  lib.  V,  n.  190;  Fouque- 
ray  :  Histoire  rie  la  Compagnie  de  Je"sus  en  France.  I,  liv.  2,  chap.  VIII. 


473.  —  Billomo  13  Ianuaru  1561  /•"> 

perum  nostri  educationein  suscipiant  :  ut  Lutetiae  collegiww 
aliud  extruatur a,  bis  mille  quingentos;  pro  fructibus  annuis, 
mille  ac  trecentos,  ea  tamen  conditione  ut  sex  b  pauperes  alan- 
tur  ac  instituantur  a  nostris.  Tertium  est  collegium  quod  apud 
moriaquenses  esse  uult:  pro  quo  condendo  c  bis  mille  septin- 
gentos  aureos  uult d  nostris  tribui,  anuuos  uero  fructus  ad  sep- 
tingentos  aureos  producit.  Supellectilem  quoque  argenteam,  qua 
in  faciendo  sacro  utebatur,  plerosque  etiam  libros  nobis  usuj 
futuros,  ex  sua  bibliotheca  nobis  eodem  legauit  testamento;  et 
quod  eius  in  nos  amoris  argumentum  est  maximum.  in  nostro 
sacello  sibi  sepulturae  locum  stadiit.  Sed  quoniam  adhuc  in- 
choata  est  fabrica,  nec  sacellum  uel  ad  coodenda  corpora.  uel 
ad  reliqua  obeunda,  quae  in  loco  sacro  tiunt  e,  est  eompositum, 
ad  uernum  usque  tempus  eius  cadauer  iu  summa  aede  oppidi 
Beauregard  asseruatur,  inde  id  temporis  ad  nos  transferendum  *. 
5.  Terlium  nobis  propositae  narrationis  caput  esse  videha- 
tur,  ut  de  horum  hominum  inter  quos  agimus,  relligione  pie- 
tatisque  cultu  ageretur:  qua  in  re  illud  explicandum  occurrit, 
crebras  tum  relligiosorum,  tum  secularium  hominum  fuisse  con- 
fessiones:  atque  in  dies  opera  confessariorum  nostrorum  '  rudes 
ac  pene  ohcaeeatas  hominum  mentes,  et  nimia  rerum  diuina- 
rum  iuscitia,  erudiri  adque  pielatis  cultum  aptiores  reddi.  [Pre- 
ces  postulat.] 

Ihs.  Ex    byliomea    academia    idibus    Ianuarij,  anuo  domini 
millesimo  quingentessimo   sexagesimo    primo.  Tuus    indignissi- 

mus  filius 

Leonardus  Maserus  2. 
Inscriptio  desideratur. 
In  margine.  Biliou.  61. 

a  collegii   edificium    instauretur.  --  b  sex  supra   vers.,  deleto   septem.  - 
c  extruendo  vel   augendo.  --  d  iubet.  --  e  Del.    adhuc.  —  <  ln    marg.    add. 
Polanci  manu  et  verfoi  diuini  praedicatorum  vel  lectorum. 


1  De  Gulielmi  du  Prat  in  Societatem  amore  et  liberalitate  cf.  etiam  Epist. 
PP.  Proet...  155;  Lainii  Monum.,  V,  324-325;  Fouqueray,  1.  c.  188  sqq. ; 
PiiA  :  Guillaume  du  Prat  dveque  de  Glermont.  Discrimen  quod  esse  videtur 
inter  diversos  auctores  eirca  pecuniae  summam  pro  diversis  collegiis  relictam. 
forsan  ex  hoc  explicatur  quod  alius  francos,  alius  libras,  alius  denique  au- 
reos  numerat.  --  Quaenam  sacrificia  offerenda,  et  quaenam  preces  ad  Deum 
fundendae  pro  tanto  benefactore  Lainius  praep.  generalis  sociis  iniunxerit. 
vide  sis  apud  Fouquekay.  1.  c.  191  :  Pra,  1.  c.  124. 

2  «  Status  Aquitanicae  Provinciae  15(if5  »  recenset  epistolae  auctorem  inter 
sacerdotes  non  professos,  et  de  eo  dicit :  «  P.  Leonardus  Mazerus.  Societati 
addictus  anno  1550,  vota  emisit  deinde  :  natus  annos  32 :  patria  italus,  par- 
mensis  ;  doctus  philosnphiae  et  humanitatis  *.  (In  cod.  Aquit.  9,  f.  11;  prius  9). 


7t)  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 


474 


P.    RAPHAEL    RIERA 

LAURETO    [13]    IANUARII    1561    l. 

1.  Lauretanae  domus  donum  eximium.  Peregrinorum  frequen- 
tia,  praestantia,  fructus  et  eleemosynae.  Nostrorum  coope- 
ratio.  -  -  2.  Xostroritm  numerus  et  religiosa  disciplina.  — 
3.  Societatis  candidati.  Acta  in  pago  Monte  Santo.  — 
4-9.  Smae.   Virginis  miracula. 

1.  -j-  La  pace  e  gratia  rle  Ghristo.  etc.  [Ex  instituto,  licet  res 
sint  prioribus  similes,  scribit.]  Tra  gLaltri  a  nobillissinii  donj, 
li  quali  il  Sig.r  ha  concessi  al  genere  humano,  questo  mi  pare 
molto  singulare  e  a  tutti  molto  neeessario  ehe  lj  ci  habbia  la- 
sciato  questa  santissima  camera  della  gloriosissima  Vergiue 
nella  quale  il  verbo  eterno  si  uestette  della  nostra  morlalila  ' 
e  conuerso  con  grhuomini.  non  solamente  per  memoria  della 
sua  smisurata  carita  uerso  di  noi,  ma  anchora  per  lasciarci  un 
pegno  della  eterna  bealitudine:  per  tanto  non  senza  misterio 
sole  il  Sig.1' N.  tirare  i  cuori  de  gl' huomini  aU'amor  di  queslo 
santo  luoco,  e  da  po  hauerli  chiamati,  li  sole  prima  giustifi- 
care,  e  dopo  impire  di  molti  altri  suoj  santissimi  donj.  il  che 
questi  quattro  mesi  passati  s'e  uisto:  percio  che  da  po  li  grandi 
caldi  della  estate  e  uenuta  una  graud*  moltitudine  di  pellegrini 
alle  cui  confessioni  e  stalo  necessario  attender  di  continuo  per 
poterli  spedir  (l  presto  cou  la  loro  dcsiderata  consolalione.  Tra 
questa  cosi  nobil  e  deuota  moltitudine  sono  stati  molti  prin- 
cipi  e  signori  d' iinportanza  et  alcuni  III."1'  e  R.mi  Gard:  e  al- 
cune  signore  molto  nobile  con  le  loro  corti :  alli  qnali  luttj 
eramo  debitori  uolendo  sodistare  all' iDstituto  di  nostra  Gomp.a 
e  alla  loro  diuolione  e  grande  oppinione  e  hanno  di  quella;  si 
eonfessorno  adunqne  con  grande  loro  sodisfattioue    dalli    nostri 


;v  Emend.   ex  gli   altri.     -  b  che   supra    vers.   —   c   immortalita   nts.  — 
<l  Prius  spedirli.  —  e  Syll.  ni  supra  vers. 


1  Ex  origin.  in  cod.  liom.  120  A,  "2  ft'.,  nn.  108,  l()y.  Est  aliud  apographum 
itaium  in  ff.  106-107  ;  et  latinum.  datum  idihus  ianuariis  in  ft'.  104-105.  Exem- 
pla  itala  diei  notatione  carent. 


£74.  —   Laureto  13  Januarii  1561  77 

quanti  potettero.  e  alcuni  uolsero  particularmente  esser'  amae- 
strati  nella  vita  cristiana,  del  che  quanta  utilita  n' habbia  sa- 
puta  cauare  la  diuina  sapientia  (che  e  principio.  mezzo  e  fine 
d'ogni  nostro  bene)  chi  lo  potra  esprimere?  Questo  pure  in  ge- 
nere  si  puo  dire  del  a  frutto  delle  cose  di  Loreto.  che  da  po 
che  la  Comp."  e  in  questo  s.to  loco  e  grandemente  cresciuta  la 
diuotione  per  tutto.  e  particularmente  uerso  questa  alma  casa ; 
e  gia  si  uiue  molto  meglio  di  prima.  Si  uede  anchora  esser' 
cresciute  le  elemosiue  e  intrate  di  questo  santissimo  loco;  esser 
ampliati  li  edifitij.  riceuersi  b  ogni  giorno  molti  presenti;  e  tra 
quelli.  vigne.  campi.  oliueti  e  alcune  intiere  heredita  e;  accioche 
sia  tolta  dal  cuore  degl'  iuuidi  quella  uana  sospitione  e  falso 
giuditio,  che  faceuano  dicendo  che  insiemi  con  noi  era  entrata 
in  questo  s.to  loco  la  miseria,  e  che  la  Madonna  non  poteua  al- 
limentare  tanta  moltitudine;  iJ  che  pure  adesso  si  fa  con  augu- 
mento  de  tutte  le  cose  di  questa  alma  casa  e  con  grande  so- 
disfatione  di  quelli  che  a  essa  uengono.  Li  popoli  e  terre  vicine 
gia  uiuono  con  piu  religione  e  santita  di  prima:  trouono  an- 
ehora,  che  li  da  sodisfatione.  quelli  che  d'altri  paesi  e  regni 
lontani  uengono,  potendosi  confessaie  e  consolare  nelle  loro 
lingue  e  pigliar  alcuna  instrutione  delle  cose  spirituale,  oltre 
che  alia  maggior  parte.  massime  di  persone  pouere,  li  e  admi- 
uistrata  etiam  la  elemosina  corporale  (che  si  sole  dare  in  questo 
s.t0  loco)  per  mezo  d  delli  nostri,  del  che  ne  uengono  molti  beni 
e  particularmente  che  molte  persone  disperate  si  reuedono  ;  al- 
tri  inuiiuppati  in  enormi  uitij  sono  di  continuo  incitatj  a  las- 
sarli  e  cercare  da  douero  la  propria  salute  con  1'honor  e  gloria 
del  commune  Creatore.  [Rem  aliquibus  exemplis  confirmat.] 

2.  Le  cose  nostre  priuate  uanno  con  quel  medemo  ordine 
quale  scrisse  neiraltre  a  V.  R.  P.  Siamo  tuttauia  in  questo  col- 
legio  alquanti  piu  di  40;  15  sacerdoti,  un  maestro  d'humanita, 
un'altro  di  grammatica,  e  il  terzo  che  tiene  cura  e  delli  putti 
piccolj.  Tutti  1'altri  (da  pochi  f  in  fuori  che  serueno  de  coagiu- 
tori)  sono  scholari  di  boni  parti  e  uirtuosi,  li  quali  insiemi  con 
tutti  gl'altri  de  continuo  si  essercitano  non  meno  nello  acquisto 
delle  solide  virtu,  che  delle  letere;  e  cosi,  si  uede  grande  agu- 
mento  d'esse  in  loro;  hanno  qui  in  casa  tutte  le  cose  molto 
ben  ordinate,  con  tanta  commodita  delle  cose  corporale  e  spiri- 


a  Prius  delle.  —  b  Praec.  v.  supra  versum,  deleto  ricieuerse.  —  c  Prius 
videtur  scriptum  hereditadj.  —  d  mezo  supra  vers.,  deleto  mano.  —  «*  cura 
add.  in  marg.  —  f  pochi  supra  vers.,  deleto  eod.  v.  ? 


78  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

luale.  quanta  lor  stessi  ponno  desiderare  per  uiuere  eonforuie 
al  nostro  instituto. 

.*>.  Tra  inoiti  li  quali  banno  fatto  instanza  d'esser  accettati 
nella  Cornpagnia  in  questo  santo  loco,  se  ne  sono  accettati  cin- 
que  o  sei  aila  probatione,  delii  quali  tre  di  bona  aspettatione 
si  sono  niandati  a  V.  K.  P.  alli  giorui  passati,  accioche  meglio 
fussero  prouati  in  cotesta  scola  delle  virtu:  gLaltri  si  prouano 
al  solilo  e  dauno  di  se  alcuna  espettatione.  E  perche  Laltre  cose 
nostre  si  retrouano  nel  medemo  stato  di  prima,  lassaro  di  scri- 
uere  piu  alla  lunga  d'esse  e  dirro  qualraente  alli  giorni  j>assati 
furno  doi  delli  nostri  a  Monte  Santo  doue  tutta  una  settimana 
forno  molto  occupati  in  confessare  una  grau  parte  di  quel  po- 
polo.  e  confirmarlo  nelli  boni  costumi,  che  gia  molto  tempo  per 
mezzo  delli  nostri  hanuo  pigliati,  e  tutla  uia  seguitano  con 
grande  agomento  di  molta  virtu  e  editicatione  d'i  prossimi  : 
s'  haueua  da  publicar  alF  hora  quel  s.to  giubileo  che  S.  Beatitu- 
dine  ha  concesso  per  il  bon  successo  del  sacro  consilio  oniuer- 
sale,  il  che  facendo,  fu  tanta  la  motione  delli  animi  che  pare 
siano  restati  pochj  che  a  non  1'  habbiano  pigliato.  Si  diede  ordine 
che  in  quattro  altre  ciese  b  fussero  confessori  per  agiutarci, 
che  si  facesse  per  tutti  quelli  giorni  publica  oratione,  digiuni, 
elemosine  e  altre  opere  pie,  che  da  po  d'essersi  communicato  il 
populo  (quale  e  molto  bene  compartito  in  certe  compagnie  che 
chiamano  confraternite)  conuenisse  nella  ciesa  principale  e  dojx) 
la  messa  del  Spirito  Sauto  facesse  una  publica  e  diuota  proc- 
ciesione,  il  che  insieme  con  molte  altie  opere  bone  si  esegui  c 
a  gran  gloria  del  Sig.'"  e  utile  deH'anime. 

4.  Resta  scriuere  alcuni  nuoui  miracoli  della  glorisissima  [sic] 
Vergine  a  consolatione  delli  mei  in  Gesu  Ghristo  carissimi  fra- 
telli.  Vn  gentil  huomo  spagnolo  uenne  jiochi  giorni  sono  a  que- 
sto  s.t0  loco,  e  ci  conto  qualmente  essendo  lui  retenuto  in  pre- 
gione  per  un  caso  che  li  accadette,  e  aspettando  d'hora  in  hora 
la  sententia  di  alcuua  crudel  morte,  si  ricordo  della  gloriosissi- 
ma  Vergine  de  d  Loreto.  alla  qual  posto  in  oratione  fece  uoto 
di  uenirla  a  uisitare  a  piedi  e  senza  uiatico,  si  per  sua  inter- 
eiessione  di  tanto  pericolo  si  potessi  liberare:  e  cosi  dopo  fatto 
il  uoto  in  spatio  di  tre  hore  fu  del  tutto  liberato;  ma  per  la 
troppo  prosperita  delle  cose  si  smentico  della  promessa.  E  cosi 
pochi  giorni  da  po  casco  d'  un  alto  loco   in    sua   casa  e  si  fece 


a  che  supra  vers.  —  b  Emend.  ex  giese.  —  c  Prius  e  eseguita?  —  d  Prius 
dell'. 


474.  —  Laureto  13  Ianuarii  1561  79 

solameute  male  a  un  piede.  il  quale  dopo  di  hauer  rinouato  il 
uoto,  miraculosamente  li  fu  sanato:  e  non  recognoscendo  anche 
questo  nouo  iniraculo.  per  singular  prouidenza  del  Sig.r  li  ac- 
cadette  che  hauendo  un  archebugio  in  mano  in  compagnia  di 
molti  altri  con  li  quali  tiraua  al  bersaglio,  li  crepo  in  mano 
senza  danno  suo  ne  d'altra  persona :  mosso  lui  de  tante  gratie 
a  grande  conipuntione  se  ne  uenue  del  mezzo  della  Spagna  a  ;| 
Loreto,  come  haueua  promesso. 

5.  In  le  parte  di  Sauoia  fu  un  arehitetto  ai  qual  accadette 
questo  miraculo.  Haueua  finito  di  editicare  un  nobil  palazzo  e 
uedendo  1'opera  casco  delTaltezza  d'un  muro  170  cubiti,  e  diede 
sopra  una  forcina  di  ferro  dalla  quale  fu  grauemente  ferito,  tal 
che  fu  trouato  tra  le  b  pietre  tutto  quanto  fraccassato  e  come 
morto:  ma  perche  cascando  inuoco  !a  Madonna  di  Loreto,  fu 
miracolosamente  agiutato ;  percioche  uedendosi  abandonato  da 
cinque  medici  e  di  ogn'altro  humano  agiuto.  mai  cesso  di  rico- 
mandarsi  col  cuore  al  meglio  che  potte :  e  cosi  in  pochi  giorni 
si  ritrouo  talmente  sano,  che  a  piede  se  ne  uenne  a  questa  s.ma 
casa. 

6.  Vn  altro  dopo  d'esser  stato  molti  anni  in  mano  di  turchi 
posto  tra  molti  affanni  e  lachrime  fece  uoto  alla  Beatissima 
Verg.  di  Loreto  de  uenire  a  uisitare  questo  deuotissimo  orato- 
rio,  e  cosi  adormentatosi  uidde  li  ferri  spezzati  e  confortato  si 
mesfse]  c  in  uiaggio  e  senza  impedimento  alcuno  se  ne  uenne 
a  fl  Lorelo. 

7.  Vn  gentil  huomo  gaetano  ci  ha  contato  qualmente  essendo 
lui  in  una  pregione  di  Roma  accusato  falsamente  d'  un  homici- 
dio  e  gia  condannato  alla  inorte,  si  confesso  da  un  Padre  della 
Compagnia  ch'iui  all'hora  si  ritrouau[a]  e  con  eccessiuo  dolore 
della  sua  disgratia,  e  essendo  confortato  da  quel  Padre  di  resi- 
gnarsi  tut[to]  '  nelle  mani  del  Sig.r  e  racomandarsi  alla  Beatis- 
sima  Verg.,  posto  in  oratione  se  li  racomando  con  grandissimo 
cuore,  e  hebbe  una  apperta  uisione  d'essa  gloriosissima  Verg : 
la  quale  li  comtnandaua  che  stesse  di  bon  animo,  che  presto 
sarrebbe  liberato;  e  cosi  per  mezzo  d'un  sacerdote  della  istessa 
casa  doue  fu  fatto  1'  homiccidio  furno  scoperti  doi  ch'erano  li 
ueri  mal  s  fattor[i]  quali  lui  stesso  uidde  pochi  giorni  dopoi 
esser'  giustitiati. 


a  Prius  all'.  —  •>  le  supra  vers.,  delet.  un  muccio  di.  —  c  Constimpta 
cftarta.  —  d  Emend.  ex  all'.  —  e  Oonsumpta  charta.  —  f  id.  —  g  mal  su- 
pra  vers.,  delet.  doi  al. 


cSO  LfTTERAK    QUADRIMESTRES 

8.  Vn  grandissimo  peccatore  pieno  di  ricchezze  e  piaceri  es- 
sendo  nna  notte  in  peccati  carnali  si  recordo  della  purita  del- 
1'immaculata  Verg.,  del  che  gli  nacque  tanto  odio  di  quel  pec- 
cato  e  amore  della  castita,  che  posto  ingionocchioni  a  nel  istesso 
letto  fece  uoto  alla  beatissirna  Verg.  di  Loreto  di  uenirla  a  ui- 
sitare  e  confessarsi  e  emendar  la  sua  vita,  il  che  fece  per  mezzo 
d'uno  delli  nostri. 

9.  Vn  marinaro  di  Sardegna  ueniua  iu  una  grossa  naue  di 
Leuante,  e  arriuato  che  fu  a  Mileto,  ch'e  una  antiqua  citta  di 
Grecia  non  molto  lontana  di  Hodi,  fu  assaltato  d'  una  grandis- 
sima  tempesta,  a  tal  che  ne  poteuano  pigliar  porto,  ne  ardiuano 
mettersi  a  tanto  risico  di  nauigare;  si  che  la  notte  di  S.  An- 
drea  prossimo  passato  dopo  grandissimi  stenti  trouorno  che  la 
naue  faceua  acqua  senza  poterci  loro  rimediare;  all' hora  posti 
tutti  ingenoccioni  uerso  le  sette  o  otto  hore  di  notte  con  molte 
lachrime  abbraciandosi  e  confessandosi  l'un  1'altro,  fecero  uoto 
alla  Beatiss:  Verg:  di  Loreto  di  uenirla  a  uisitare,  se  in  alcun 
modo  potessero  campare  tanto  pericolo.  Subito  si  sentettero  tutti 
confortati  e  presero  il  battello  e  ueddero  alla  destra  d'esso  bat- 
tello  un  grande  lume  il  quale  li  and[a]ua  auanti  e  seguitandolo 
sul  principio  ueddero  la  naue  andare  al  tondo,  e  da  poi  (6  stu- 
pendo  miracolo)  in  spatio  di  sei  hore  di  mezzo  di  Grecia  arri- 
uorno  in  Ancona,  doue  gionti,  subito  disparue  il  detto  lume,  e 
loro  ch'erano  da  trenta  sei  anime  se  ne  uennoro  all'Loreto.  [Pre- 
ces  postulat.]  Di  Loreto  alli  b  di  Genaro  1561.  Per  comissione 
del  N.  R.  P.  Rettore  l.  De  V.  R.  P.  indegno  in  Giesu  X.°  figliolo 

Rapael  Riera  -. 


a  Prius  ingionochone.  —  b  Spatiunt  vacuunt  in  nt.s. 


1  P.  Oliverius  Manareus. 

2  Vide  Litt.  Quadrim.,  VI,  68. 


475.  —  Florentia  15  Ianuarii  1561  81 


475 

MARCUS    PELATIUS 

FLORENTIA    15    1ANUARII    1561    l. 

1.  Tncolarum  numerus.  Disciplina  religiosa  viget.  Urbis  collu- 
sores  a  sociis  corripiuntur.  —  2.  Et  inclusi  carceribus  et 
triremibus  damnati  ad  sacramenta  vitamque  christianam 
incitantnr.  Cives  promiscue,  occasione  praesertim  iubitaei, 
dd  confessionem  et  eucharistiam  accedunt.  —  3.  Pia  opera 
cuiusdam  sodalitatis.  —  4.  Iuvenis  ad  rectam  fidem  redit. 
-  5.  Collegii  benefactores.  —  6.  Ingressi  in  Societatem.  — 
7.  Paetlis  derelictis  et  aiiis  christiana  doctrina   explicatur. 

1.  f  [hs.  Maria.  Pax  X.1  Molto  R.  in  Xpo.  P.  [Tarditatem 
litterarum  et  rerum  exiguitatem  excusat.]  Li  fratelli  che  al  pre- 
sente  qua  stanno.  sono  cinque,  vno  de  quali  e  Mro.,  perche  in 
questa  cita  sono  pui  dediti  alla  mercantia  che  alle  lettere;  de- 
graltrj  quatro.  doj  gline  sono  scolari,  graltrj  doj  sono  coadiu- 
tori.  Li  sacerdoti  con  il  P.  Rettor  -  sono  cinque,  et  tutti  tanto 
li  fratelli,  quanto  li  Padri  molto  diligentemente  fanno  gPufficij 
a  loro  impostoli  per  la  s.la  obedientia.  et  non  solamente  nel'o- 
bedientia.  ma  ancora  nelL  humilita.  patientia  et  altre  virtu  fanno 
non  picolo  profitto,  et  con  grande  diligentia  et  cura  atendono 
alle  mortificationi,  domandaudo  spesse  volte  mentre  si  cena  fare 
delle  discipliue  per  asomigliarsi  in  qualche  parte  a  X.°  N.  S. 
Et  questo  molto  piu  li  giorni  passati  circa  la  testa  delPAepifania, 
nel  qual  giorno  secondo  il  costume  della  Gompagnia,  si  da  li 
P.  come  da  li  fratelli  si  rinouorono  li  uoti  con  grande  diuotione 
et  alegreza  spirituale  de  tutti.  Sogliono  anchora  li  nostri  alcuna 
uolta  andando  per  la  cita  trouar'  quelli  che  giochano  alle  carte, 
ei  s' ingegniano  de  rimouer'  li  tali  da  si  pestifero  gioco,  tal  che 
molte  volte  lor  medesimi  danno  le  carte  alli  nostri  per  romperli 
in  loro  presentia,  et  per  questo  moltj  dj  loro  temeno  li  nostri. 
Ma  souo  alcuni  che  non  sono  di  cosi  bon  animo  verso  la  Gom- 
pagnia.  che  li  danno  la  baia  et  dicono :  «  vogliamo  fare  a  Pri- 


1  Ex  autogr.,  ut  videtur.  in  cod.  Bom.  126  .1.  ff.  110-111  :  prius  62-63.  Se- 
•quitur  aliud  exemplura  in  ff.  112-113. 
J  P.  Didacus  de  Guzman. 

LlTTERAE   QUADRIMESTUES.    —   ToM.    VII.  ♦> 


83  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

niera?  da  qua  le  carte,  giochiamo  un  poco  »;  et  fano  vista  di 
giocare.  Et  al  manco  seue  caua  questa  utilita,  che  gl'altrj  che 
vegono,  cognoscono  che  molto  ci  dispiace  il  gioco.  Questo  e 
quel  tanto  che  ci  occorre  dire  a  V.  P.  de  quelli  de  casa. 

2.  Hora  diremo  alcuna  cosa  delli  forestieri,  et  incominciare- 
mo  dalli  prigioni,  nelli  quali  si  fa  assaj  frutto  per  gratia  dil 
Siguor.  per  che  tutti  quelli  che  sono  conrtennati  alla  galera, 
si  confessano  da  vno  de  nostri  Padri,  al  quale  e  datto  questo 
carico,  fra  li  quali  sene  troua  molti  che  per  molti  et  molti  anni 
non  si  erano  ne  confessati  ne  eomunicati;  et  delto  P.  li  porta 
molte  corone  quale  si  comprano  d'elimosine.  accio  non  stiano 
fra  il  giorno  ociosi,  ma  alendino  alPoratione,  quale  accetano 
molto  vohmtieri.  Et  il  medesimo  P.  a  coufessato  alcuni  de  30 
et  22  anni,  et  molti  altrj  se  ne  sono  confessati  da  questo  nu- 
mero  in  giu,  tanto  in  chiesa.  como  nelle  pregioni,  quali  maj  si 
erano  confessati  ne  comunicati.  Di  tal  sorta  che  in  vna  certa 
prigione,  doue  sogliono  stare  li  puoueri,  se  accade  meterui  ai- 
cuno  che  intendano  non  essere  confessato.  lo  sforzano  a  con- 
fessarsi.  se  vole  famigliarmente  habitar  con  esso  loro,  et  non  lo 
lasciano  riposar  fin  che  sia  confessato:  el  a  questo  modo  molti 
si  confessano  che  non  si  confessauano  altrimenti.  Moltj  allri 
ancora  si  sono  confessati  generalinente  tanto  nelle  pregioni, 
quanto  nella  chiesa,  che  per  il  passato  non  si  erano  ben  con- 
fessati.  chi  per  malitia.  allrj  per  vergogna  haueuano  lasciato 
alcuno  graue  peccato,  prometendo  confesarsi  spesso  et  far  me- 
glio.  Nella  nostra  ehiesa  si  suole  ogni  domenica  comunicare  in 
circa  100  persone,  et  alcuni  fra  la  settitnana.  et  in  quelli  giorni 
ehe  si  publico  il  giubileo,  per  tre  settimane  continue  fu  tanto 
il  concorso  delle  eonfessioni,  che  alcuna  volta  si  cominciaua 
per  doj  hore  auanti  giorno  et  si  duraua  per  in  sino  alle  tre 
hore  de  notte,  che  non  restaua  tempo  de  mangiar,  ne  dir  offi- 
eio.  et  si  comunicorono  in  nostra  chiesa  in  quelli  giorni  da  854 
persone.  et  fra  il  giorno  del  Natal  del  Signor  et  la  domenica 
sequente  furono  550.  Tutti  li  puoueri,  quali  pare  che  da  tutti 
siano  scacciati,  ricorrono  a  noj  et  si  ascoltano  le  lor  confessioni 
con  quella  charita  che  il  Signor  s'e  degnato  concederci,  con- 
solando  li  tali  a  suportar  pacientemente  le  miserie  de  questa 
uita:  tal  che  gli  ne  sono  alcuni  tanto  inferuorati,  che  non  cu- 
rano  ne  roba,  ne  altro,  et  ii  pare  far  grau  male  se  per  qualche 
occupatione  lasciaseno  la  domenicha  de  confessarsi  et  comuni- 
carsi.  Alle  prediche  che  qua  si  fanno,  non  uiene  molta  gente, 
per  essergline  molti  altrj  predicatori    d'altre    religioni    de    gran 


175.  —  Florentia  15  [anuabii  L561  83 

nome:  nientedimancho  con  quelli  che  veugono  si  i'a  non  picolo 
frutto,  si  dalli  diuoti  de  casa,  si  anchora  da  gPaltrj,  tal  che 
dobiamo  dar  laude  al  Signore  che  si  degna  raandar  molti  ope- 
rarij  alla  sua  mese. 

3.  Si  reducono  qua  al  nostro  collegio  ogni  giorno  de  festa 
certi  buoni  huomini  artegiani  ehe  sono  stati  raunati  apoco  apoco 
dalli  nostri,  alli  quali  habiamo  asignata  vna  clase,  li  quali  sono 
veri  israelitici  senza  inganno  l,  per  che  Idio  e  protector  de  puo- 
ueri.  Sogliono.  aiutati  pero  da  alcuno  de  nostri,  spender  tutti 
li  giorni  de  festa  in  cantar  laude  et  recitar  l'officio  deila  Ma- 
donna.  sentir  le  prediche,  comunicarsi  ogni  otto  giorni  et  ogui 
quindeci  fanno  la  disciplina  con  moita  diuotione  et  lachryme. 

4.  Diro  anchora  quel  che  acade  li  giorui  passati  a  gloria  dil 
Signor.  Capito  qua  in  Fiorenza  vn  giouanetto  sciciliano,  il  quale 
da  picolo  fu  menato  dalli  parenti  lutherani  in  Geneua,  asylo 
de  heretici,  et  con  molta  diligentia  lo  instrusero  in  quella  pe- 
stifera  heresia.  nel  qual  si  veriticaua  quel  detto  d'Oratio  («quo 
semel  est a  imhuta  recens,  seruabit  odorem  testadiu»)2,  perche 
staua  molto  pertinace:  et  accadendo  parlarli  vno  de  queili  ho- 
mini  che  sogliono  uenir  al  collegio  nostro,  il  quale  lo  exhortaua 
sentir  mesa  spesso,  et  che  si  confessase,  il  ehe  sogliono  far  spesso, 
parte  con  parole,  parte  con  1'esempio  huono1':  al  qual  rispose 
il  giouane  esser  ogni  cosa  vana.  et  messa  e!  comunione  et  altrj 
sacramenti,  et  essendo  riferitto  questo  al  P.  Rettor,  procuro  che 
li  fussi  menalo,  et  con  le  orationi  che  si  fecero  per  luj  da  tutti. 
et  con  le  exhortationi,  concorendo  !a  gratia  dil  Signor,  si  re- 
stituj  al  gremio  della  S.,u  madre  chiesa  con  gran  consolatione 
de  tutti.  et.  poi  si  conlesso  col  detto  P.  Kettoi  de  tutta  la  vita, 
et  si  comunico.  et  in  tal  modo  s'aiuto,  eh.e  se  hauesse  potuto, 
saria  uolentieri  entrato  nella  Compagnia.  II  Signor  lo  conseruj 
nelta  sua  gratia. 

5.  Vna  persona  aeclesiastica  de  questa  citta  per  eharita  et 
amore  che  porta  alla  Gompagnia,  ci  fece  vna  elimosina  de  •")<> 
scudi  et  altre  cose.  Ci  sono  anche  certe  donne  le  quali  tanto  ci 
sono  affecionate,  come  se  ci  hauesero  partoriti,  et  ci  amano  in 
tal  modo,  che  non  hauendo  lor'  che  dar',  domandano  elimosina 


•i  est  add.  supra  vers.  —  b  Obscure  exar.  in  nis.;  forsan  voliiit  muta- 
re  in  sno. 


1  Gf.  Ioann.  J.  47. 

3  Horat.  Epist.  lib.  I.  ep.  -2.  vv.  (>9-70. 


84  LlTTEKAE    QuADKIMESTRES 

ad  altrj  per  noj.  La  signora  duchesa  l  anchora,  la  quale  sustenta 
questo  collegio  dando  ogni  anno  200  scudi,  intendiamo  essersi 
molto  piu  affetionata,  non  solo  in  sustentar  questo  et  quel  de 
Siena,  ma  anchora  desidera  farne  vn  altro  a  Pisa.  Degnasi  il 
Signor  conseruarli  quello  che  gl'ha  operato  con  li  ragiona- 
menti  fattoli  dal  R.  P.  N.  G.  il  quale  intendiamo  hauer  parlato 
a  sua  Ecc.a  in  Roma  de  cose  utili  per  1'anima  sua  2. 

<).  Vn  certo  giouanelto,  nostro  scolare,  de  15,  o,  1(5  anni,  il 
quale  ha  hon  principio  de  latino,  a  perseuerato  quasi  vn'anno 
in  domandar'  desser  admeso  nella  Gompaguia;  ma  per  non  de- 
monstrare  tanta  eta,  non  si  piglio  cosi  presto;  et  questo  non  lo 
desideraua  solamente  luj,  ma  anchora  li  proprii  parenti.  per  che 
il  patre  suo  ueniua  spesse  uolte  a  domandar  quando  si  piglia- 
rebbe.  Finalmente  poj  si  piglio  quasi  al  fin  del  anno  con  grande 
consolatione  et  alegreza  delli  pareuti,  et  pochi  giorni  doppo  che 
fu  entrato  questo  nella  Gompagnia.  vn'altro  tigliuolo  a  che  gline 
restaua,  passo  al  Signor;  tutta  uia  si  ralegrano  che  queslo  sia 
entrato.  et  lo  exhortano  alla  perseueranza.  Si  admisse  anchora 
doppo  questo  vn'altro  giouanfej  napolitano  di  nobil  casata,  de 
24  anni  incirca,  il  quale  era  mastro  de  casa  del  signor  Fabiani 
de  Monte,  nepote  della  felice  memoria  de  papa  Iulio  III,  dal 
quale  era  molto  amato,  et  nelle  cose  agibili  dimostra  molta  pru- 
denza,  et  e  de  non  mediocre  iugegno,  et  ha  bon  principio  de 
letlere  latine.  Se  studiara,  si  fara  dotto,  per  quel  che  si  puo 
congetturare,  et  ha  assaj  bon  talento  de  predicare,  ornato  de 
virtu.  Hora  si  e  mandato  a  Loretto.  Per  esser  questo  collegio 
alquanto  stretto,  non  ci  e  comodita  per  li  nouitij,  ma  mentre 
che  e  stato  qua  da  nqj,  ci  ba  datto  gran  exempio  d'obedientia, 
patientia,  humilita  et  altre  virtu.  Ho  uoluto  scriuer  questo  ac- 
cioche  ringiatiamo  il  Signor  che  fa  partorir  simili  tigliuoli  alla 
Gompagnia.  Degnasi  la  diuiua  bonta  farla  abondar  ogni  di  piu 
de  simili  tigliuoli. 

7.  Se  insegna  anchor'  la  dottrina  christiana  ogni  domenicha 
et  festa  da  vno  de  nostri  all'  hospital  b  de  S.'°  Nicolo.  nel  quale 
si  riceuano  le  fauciule  abaudonale  che  c  andauano  per  la  cita 
con  pericolo  delFanime  loro ;  alla  quale  sogliono  audar'  altre 
persone,  et  sene  spera  gran  frutto  a  gloria  del  Signor.   Vltima- 


a  figliuolo  add.  in  rnarg.  -     '>  all' hospital  in  marg.  —  <■  elie  clie  uis. 


1  Eleonora  de  Toledo. 

-  Vide  sis  Lainii  Monmn..  V,  351;  Polanri  (Jompl.,  I.  u253. 


476.  —  Noi.a   15  Ianuarii  1561  85 

mente  s"  insegDa  la  dottrina  christiana  alli  scolari  nostri  ogni 
giorno  de  sabato,  et  1'  imparano  alla  niente  con  molto  frutto 
loro,  et  li  giorni  passati  la  recitarono  doj  volte  in  nostra  chiesa 
publicamente;  la  prima  volta  con  tanta  satisfaiione  delli  audienti, 
che  tii  viraltra  volta  desiderata.  \Preces  postulat.]  I)a  Fiorenza 
alli  15  de  Genaio  1561. 

D.  V.  R.  P.  seruo  et  tigliolo    indignissimo  in  Jesu  Christo. 

Marco  Pelatio  l. 

Inscriptio:  f  Al  mollo  R.  in  X.°  F.  il  P.  M.r0  Pietro  Riba 
Denira  [sic],  Prouincial  de  Toscana.  A  Genoua. 


476 

P.  THOMAS   RAGGIUS 

NOLA    15    IANUAR1I    1561    2. 

1.  Socii  numero  quindecim.  P.  Christoph.  Madrid  collegium  vi- 
sitat,  et  quaedam  utilia  ordinat.  —  2.  Studiorum  innovatio 
sollemnms  habita.  Subsidia  ad  scholasticos  iuvandos  adhi- 
bita.  —  3.  Contiones  et  catecheses.  —  4.  Frequens  accessus 
ad  sacramenta  curatur.  Qui,  invitante  praesertim  iubilaeo, 
notabilis   exstitit.  —  5.  Clericorum    institutio.  —  6.  Sacro- 


1  In  «  Lista  delli  fratelli  della  Conipagnia  in  Fiorenza  »  a  di  22  de  Iuglio 
1559  (cod.  lioiii.  76'b  ,  n.  189)  haec  de  epistulae  auctore  dicuntur  :  «M.o  Marco 
Pelatia  [sic]  di  Monferrato  e  stato  nella  Compagnia  cinque  anni  et  piu  d'un 
mese,  ha  prima  insegnato  alli  putti  odendo  qualche  uolta  qualche  lettione, 
et  poi  ha  studiato  un  anno  continuo  senza  far  altro  si  non  esser'  intermario. 
E  di  eta  di  29,  o,  30  anni.  Ha  assai  buon  ingegno  et  meraoria,  et  huona  in- 
elinatione,  et  assai  forze  corporali,  non  senza  le  spirituali.  Questo  mi  par' 
sara  atto  a  tutte  le  cose  della  Compagnia  et  a  esser  sacerdote  et  potria  odir' 
come  Oddo  [alius  socius  de  quo  prius  loquutus  est]  et  di  piu  ».  De  eodem 
alia  habentur  in  nn.  192,  194  et  in  cod.  Inform.  antiquae,  n.  105.  In  epi- 
stula  P.  Ioannis  B.  Peruschi  data  Florentiae  die  29  Iulii  1564  (cod.  Informa- 
tiones  antiquae,  n.  110  bi*)  dicitur  Marcus  Pelatio  esse  ex  oppido  Casalfer- 
rato  [sic].  Ex  duobus  locis  potest  intelligi  illum  fuisse  ex  urbe  nunc  dicta 
«  Casale  Monferrato  » . 

8  Ex  autogr.,  in  codice  Neap.  193  (Neap.  Litt.  Ann.  1557-1584),  2  ff., 
36,  37  (340.  341).  Sequuntur  duo  alia  exempla  itala  in  ff.  38-42,  et  exemplum 
latinum  in  f.  43. 


8<)  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

rum  ordinum  candidati  a  nostris,  mandante  episcopo,  pro- 
bantur.    Morti    proximis    spirituale     auxilium    fertur.    — 

7.  Socii    civibus    cari.    Collegii    praecipui    henefactores.    — 

8.  Socii  vinum  emendicant.  —  9.  Aedium  ampliatio. 

1.  f  Ihs.  Molto  Rev.do  Padre.  Pax  Xpi.  etc.  [Grato  animo 
scribit.]  Qui  adonque  siamo  iD  tutto  quindeei :  tre  sacerdoti,  doi 
maestri,  che  uou  sono  sacerdoti,  sei  scolari,  et  quattro  che  at- 
tendono  alle  cose  di  casa.  Tutti  per  1'Iddio  gratia  sanj.  Hora 
per  seguitare  quelo  ch' io  haueua  incomincialo,  hauemo  (dico) 
chiaramente  ueduto  con  quanta  carita  V.  R.  ci  tenga  riposti 
dentro  del  core,  poiche,  non  hauendo  lei,  per  le  molte  occupa- 
tione  che  tiene  di  maggiore  importanza.  potuto  uisitarci  perso- 
nalmente,  come  hauemo  inteso  era  il  suo  desiderio,  V  ha  1'atto 
per  altro.  che  e  stato  il  R.  P.  D.  Madrid  l,  la  cui  presenza  ne 
ha  tutti  rallegrati  grandemente  nel  Signore.  ma  piu  la  sua  molta 
prudenza,  medianie  la  quale  assai  cose  si  sono  ridotte  a  mi- 
gliore  stato  che  prima  non  haueuano,  non  senza  editicatione  di 
tutti.  S.  R.  si  trattenne  in  questo  collegio  per  otto  giorni,  parte 
de  li  quali  spese  intorno  alle  cose  appartenente  al  hene  spiri- 
tuale  di  tutti,  parte  in  ordinare  alcune  altre  cose,  che  giudico 
importare  alla  salute  corporale,  pur  per  seruitio  diuino.  In  uti- 
lita  de  le  anime  nostre  prima  ordino  che  ognuno  si  confessasse 
geueralmente  a  esso,  come  si  fece.  cominciando  dalla  confes- 
sione  generale  che  ultimamente  si  era  fatta,  secondo  1'instituto 
de  la  Gompagnia.  Appresso  con  alcuni  ragionamenti,  tanto  pu- 
blichi  quanto  priuati.  ci  essorto  a  caminare  nella  nostra  uoca- 
tione  con  quello  spirito  con  che  siamo  tenuti  di  caminare.  Et 
poco  dapoi  la  sua  partita  si  rinouorno  li  uoti.  De  le  cose  ordi- 
nate  circa  la  salute  corporale  ne  parlero  al  fine,  seguitando  per 
hora  a  dir  di  quello  che  si  appartiene  allo  spirito.  Vno  de  li 
Padri  ogni  otto  giornj,  come  suole  accostumarsi  nella  Compa- 
gnia  nostra,  fa  una  essortatione  dirizzata  ad  animarci  et  ecci- 
tarej  a  procedere  tuttauia  con  maggiore  feruore  et  desiderio  di 
patire  alcuna  cosa  per  amore  di  coluj,  che  per  noi  uolse  humi- 
liarsi  sino  alla  morte  de  la  croce;  et  cosi  in  tutti  si  uede  ecci- 
tato  tale  desiderio,  essendoche  hor  1'  uno,  hor  1'altro  instante- 
mente  addimanda  penitenze  di  discipline  o  d'altre  mortificationj , 
henche  non  sempre  gli  e  conceduto  quel  che  addimandano  per 
santi  et  giusti  rispetti,  indirizzati  sempre    a    maggiore   seruitio 


1  P.  Christophorus  Madrid. 


476.  —  Xola  15  [anuarti  1561  81 

diuino.  Poiche  adonque  tutti  hanno  li  medesimi  desideri.j  et 
feruori,  si  puo  facilraente  conoscere  quanto  amore  si  portino 
1'  un  l'altro  nel  Signore,  et  conseguentemente  con  che  allegrezza 
piglino  le  fatiche  imposteli  per  il  diuino  seruitio,  poiche  1'  u- 
nione  degli  anim.j  in  carita  fa  che  non  si  senta  la  fatica,  sol- 
leuandosi  il  peso  per  la  participatione  de  li  meriti. 

°2.  Nelli  studi.j  parimente  con  1'agiuto  del  Signore  si  procede 
assai  hene;  et  non  solamente  da    li    nostri.  ma  ancho  da  li  fo- 
rastjeri  che  qua  uengono    ad   imparare,  et  massimamente  dopo 
la  rinouatione,  hauendo  tutti  pigliato  nuouo   desiderio   di   fare 
profitto,  agiutati  etiandio  con  alcuni  modi  di  procedere  circa  di 
cio,  come  poi  si  dira.  Daro  adonque  mo'  ragguaglio  a  V.  R.  di 
quello  che  si  e  fatto  nel  rinouare    li  studij    in   questo  collegio. 
Prima  si  accommodo   la    scola    nella   quale  cio  si  doueua  fare, 
con  aicuni  ornamenti.  Poi  uenuti    alPhora    determinata   si    co- 
mincio  con  un  poco  di  prologo    latino    ad   captandam   attentio- 
nem,  quale   recito    uno    scolaro    uestito   conuenientemente.  Ap- 
presso  uenne  1'oratione  latina  in  lode  de  la  sapienza,  quale    fo 
recitata  da  uno  de  li  nostri  con  assai  buona  attione   et   gratia, 
stando  in  una  sedia  erainente.  Finita  questa,  uscirono  doi  altri 
scolari  forastieri   sopra  di  un    palco,  fatto  a  foggia  di  scena  af- 
finche    meglio    potessero   essere   sentiti,  uestiti   ciascheduno  se- 
condo  richiedeua  la  persona  che  rappresentaua :  et  in  tal  modo 
per  un  buon  pezzo  ragionorno  con  attentione  et  delettatione  di 
tutti    li    circonstanti.  Finito    il    dialogo  (quale   era    de   contem- 
nendo  honore)  usci  sopra  del  medesimo  luogo  un'altro  scolaro, 
pur  uestito  come    fu    giudicato  conuenire   alla   sua   persona,  il 
quale  con   un   poco  di  ragionamento    faceto,  diede    licenza   agli 
auditori,  che  si  partirno  molto  ben  sodisfatti.  Tutto  sia  a  gloria 
del  Signore.  a   cui    solo   si    serue.  II  giorno   a   uenire,  essendo 
prima  essaminati  li  scolari,  si  diede  principio  alle  nuoue  lettionj. 
Li    maestri    sono   tre :  1'  uno  insegna   li    primi   rudimenti  de  la 
grammatica;  il  secondo  legge  alcune    lettionj    et    precetti  de  la 
medesima  arte;  il  terzo  1'humanita  et  greco,  si  conie  piu  chia- 
ramente  V.  P.  R.  potra  uedere  per  il  catalogo    che    con  questa 
si  manda  x.  L'agiuto  che  si  e  dato    alli    scolari   (come  di  sopra 
ho  detto)  affinche  faccino  maggiore  profitto  nelle  lettere,  e  stato 
che  in  ciascuna  classe  si  e  attaccato  1'ordine   che    in   quella  si 
ha  da  tenere  nelle  cose  che   iui    si    fanno,  et  ancho  a  ciascuno 
particolarmente   si   e    monstrato  quello  che  ha  da  fare  circa  di 


1  Hunc  catalogum  invenire  non  potuimus. 


88  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

cio  in  casa  sua.  Oltra  di  questo  si  e  posta  in  commune  una 
carta  che  contiene  quello  che  tutti  in  commune  sono  tenuti  di 
osseruare,  tanto  nelle  cose  appartenente  alle  lettere,  come  in 
quelle  che  spettano  alla  salute  de  Tanime  loro.  Et  questo  basti 
de  le  scuole,  passando  alle  cose  che  si  sono  fatte  nella  chiesa 
nostra  et  fuori  per  edificare  il  prossimo  et  agiutarlo  in  ispirito. 

3.  Le  prediche  in  giorno  di  festa  mai  si  sono  intermesse. 
La  lettione  de  la  dottrina  cristiana,  che  si  faceua  la  domenica 
dopo  il  uespero,  si  e  di  nuouo  ripigliata,  essendosi  tralasciata 
quasi  per  doi  mesi,  nelli  quali  questo  popolo  sta  occupatissimo 
nelle  uendemie.  Et  fra  gli  altri  che  uengono  in  quelLhora  alla 
nostra  chiesa  e  uno  il  vicario  di  Monsignore  di  Nola:  et  mena 
seco  molti  altri  preti. 

4.  Quegli  che  si  confessano  et  communicano  ogni  otto  gior- 
ni,  uanno  con  1'accrescimento  de  le  uirtu  dimostrando  alla  gior- 
nata  quanto  sia  necessaria  per  la  salute  de  1'anima  questa  santa 
e  molto  lodeuole  consuetudine.  Alcuno  di  questi  ha  fatta  con- 
fessione  generale  di  tutta  la  uita  sua  con  non  poca  consolatione 
spirituale.  Quelli  poi  che  sono  uenuti  a  confessarsi  et  commu- 
nicarsi  nelli  giorni  di  feste  principali,  come  e  stata  la  natiuita 
della  Madonna  et  Ognisanti,  sono  stati  assai,  et  il  medesimo 
saria  stato  nella  natiuita  del  Signore,  se  con  1'occasione  del 
giubileo  (quale  fu  publicato  da  uno  delli  nostri  nel  domo),  la 
domenica  auanti  non  1'  hauessero  fatto.  Et  ueramente  pareua 
che  quello  fosse  il  giorno  di  Pasqua :  tanto  era  il  concorso 
della  gente  alla  chiesa;  la  strettezza  de  la  quale  faceua  che  molti, 
quali  altrimenti  si  sarebbono  iui  communicati,  si  partissero, 
et  andassero  ad  altre  chiese,  come  anchora  il  poco  numero  de 
li  sacerdoti  che  qui  sono,  fece  che  molti  uenuti  per  confessarsi 
alli  nostri,  si  partissero  sen/a  essere  di  cio  cousolati. 

5.  Li  XII  riiacoui  (che  cosi  chiamano  certi  giouani  scielti  da 
Mons.re  R.in0  l,  figliuoli  di  buoni  padri,  et  li  fa  insegnare  let- 
tere  et  buoni  costumj,  affinche  poi  ne  sia  seruita  la  chiesa  mag- 
giore)  uanno  tuttauia  perseuerando  in  confessarsi  ogni  otto 
giornj,  non  senza  frutto  de  1'anime  loro. 

6.  Hauendo  Mons.re  gia  detto  hauuto  sentore  di  un  non  so  che 
graue  delitto  in  uno  monasterio  di  monache  sottoposte  alla 
sua  giurisdittione,  et  uolendone  far  la  debita  inquisitione,  et 
etiandio  correggere,  se  ui  fosse  stato  il  bisogno,  senza  scandalo. 


1  Antonius  Scarampo. 


i7b\        Nola  15  Ianuarii  lobi  89 

S.  S.  non  uolse  con  esso  seco  altrj  che  uno  de  li  nostri ;  et 
eosi  la  cosa  con  1'agiuto  del  Signore  hebbe  assai  buon  successo. 
L'ordine  parimente  che  il  predetto  Mons.,e  gia  fece  che  quelli 
quali  uogliono  pigliare  ordini  sacri,  uengano  ad  essaminarsi  al 
nostro  collegio.  non  si  preterisse.  Molte  uolle  anchora  e  acca- 
duto  in  questi  quattro  inesi  che  li  nostri  sono  stati  chiainati  ad 
udire  confessionj  di  ammalati,  tanto  di  giorno,  quanto  di  notte, 
si  nella  citta  come  difuori.  a'  quali  mai  si  e  mancato  in  nissun 
tempo.  Et  oltra  1'  udire  le  confessioni,  si  sono  ancho  agiutati  a 
ben  morire  quelli,  che  il  Signore  ha  uoluti  chiamare  a  se.  Co- 
me  a  accaduto  a  una  gentildonna  moglie  ad  uno  de  li  primi  di 
questa  terra  et  nostro  benefattore,  la  cui  felice  morte  ha  edifi- 
cata  tutta  questa  citta;  imperoche  fra  Paltre  cose  nelle  quali 
essa  ha  mostrata  molta  uirtu,  e  stata  una  questa :  che  se  bene 
lei  haueua  intorno  di  se  il  marito  con  molti  figliuoli  et  figliuole, 
fratelli  et  altri  parenti,  nondimeno  mostraua  di  curarsi  tanto  di 
douergli  lasciare  presto  tutti,  quanto  se  mai  gli  auesse  ueduti 
o  conosciuti ;  ma  altenta  solo  alle  cose  di  Dio,  di  che  li  ueueua 
parlato  da  uno  de  li  nostri,  quando  ui  si  trouaua,  daua  segno 
manifesto  di  desiderare  di  partirsi  di  questa  uita  per  andarsene 
alla  migliore.  Questa  era  una  di  quelle  che  frequentauano  li 
santi  sacramenti  assai  spesso  nella  chiesa  nostra. 

7.  Quauto  aH'opinione  che  questo  popolo  ha  de  la  Compa- 
gnia,  e  tale,  che  non  potiamo  dire  fermamente  che  nissuno  le 
porti  odio;  anzi  piu  presto  tutti  mostrano  di  amarla,  et  parti- 
colarmente  la  signora  contessa  fondatrice  4,  anzi  madre  amore- 
uolissima  di  questo  collegio,  come  con  continoui  effetti  lo  di- 
mostra.  La  signora  donna  Caterina,  sua  sorella,  quale  essendo 
uenuta  qua  alli  giorni  passati,  molte  uolte  uolse  confessarsi, 
communicarsi  et  udire  la  parola  di  Dio  nella  chiesa  nostra. 
Questa  medesima  signora  similmente,  in  segno  de  la  diuotione 
che  tiene  alla  Compagnia,  ha  fatto  a  questo  collegio  uua  buoua 
limosina,  parte  de  la  quale  gia  si  e  hauuta,  et  parte  presto  se 
n'aspetta.  II  signore  regente  Albertino  -  (questo  e  uno  delli 
quattro  collaterali  del  vicere)  parimente  ci  si  mostra  mollo  af- 
fettionato,  ne  mai  uiene  qua  di  Napoli,  che  non  ci  uisiti  perso- 


• 


1  Maria  Sanseverino. 

2  Hic  fuisse  videtur  Hieronymus  Albertinus,  nolanus,  qui  anno  1545  a 
Paulo  III  avellin.  episcopus  creatus,  post  tres  annos,  non  consecratus,  libere 
nuncium  episcopatui  remi^it.  Cf.  Ughelli:  Italia  sacra,  VIII,  201;  Remon- 
dini  :  Della  nolana  ecclesiastica  storia,  III,  214-215. 


90  LlTTKRAE    QUADRIMESTRES 

nalmente  et  con  molle  et  uarie  limosine.  Vrraltra  signora  na- 
politana,  contessa  di  S.  Valentino.  quale  mo'  sta  ad  un  suo 
castello  qui  presso,  mostra  molta  deuotione  uerso  quelli  de  la 
Gompagnia:  et  pero  molte  uolte  e  accaduto  in  questo  tempo  che 
habbia  mandato  a  chiamare  alcuno  di  questo  collegio  per  udire 
confessionj,  tauto  di  lei,  quanto  di  tutta  la  sua  fameglia.  Ne 
lasciero  di  parlare  de  la  beneuolenza  del  gouernatore  di  questa 
citta,  et  finalmente  di  tutti  li  nobili.  a  gloria  sempre  di  Gristo 
nostro  Sig.lc  al  quale  piace  di  fare  tutto  questo. 

8.  Per  la  quadrimestre  prossima  passata  potra  hauere  inteso 
V.  R.  P.  de  la  limosina  del  grano  che  li  nostri  cercorno  L:  per 
la  presente  intendera  che  si  e  cercata  anchora  quella  del  uino, 
ne  con  manco  frutto.de  la  prima:  perche  li  nostri  hebbero 
molta  occasione  di  essercitare  la  patienza,  per  la  molta  liberta 
che  hanno  in  questo  paese  li  uendemmiatori  di  dire  parole  in- 
giuriose,  massimamente  contra  li  religiosi ;  et  anchora  perche 
il  S.re  con  questo  mezo  ha  proueduto  abondantemente  il  colle- 
gio  di  uino  per  uso  suo. 

9.  Resta  finalmente  ch'  io  dica  alcuna  cosa  de  la  fabrica, 
quale  per  ordine  dell'  ubidienza  si  principio  auanti  la  partita 
del  R.do  P.  commissario,  et  Dio  sa  con  quanto  poca  prouisione 
di  danarj.  Tuttauia,  si  come  il  Signore  1'  haueua  ordinata  per 
tale  mezo,  cosi  essi  degnata  S.  diuina  M.ta  condurla  al  fine  con 
molta  edificatione  di  tutti  quelli  che  mo'  uisitano  alcune  uolte 
questo  luogo,  et  a  maggiore  commodita  del  coliegio.  [Preces 
postulat  et  valedicit.]  Di  Nola  li  XV  di  Gennaro  MDLXI. 

Per  commissione  del  R.  P.  Rettore  2. 


Di  V.  P.  R.  seruo  indegno 


Thomaso  Raggio 


1  Vide  Litt.  Qnadriiii..  VI.  789. 

3  P.  Ioannes  de  Montoya. 

3  Vide  Litt.  Quadrim.,  VI,  619. 


i77.     -  Lucronio  Iti  Ianuarii  1561  91 


477 


P.   PETRUS   MARTINEZ 

LUCRONIO    16   IANUARII    1561    l. 

Difficultatibus,  quae  in  fundationis  primordiis  evenerant,  supe- 
ratis,  laeti  iam  primi  laborum  fructus  arrident,  tum  in  urbe, 
tum  in  vicinis  pagis,  ad  quos  socii  identidem  excurrunt. 

7  Muy  Rdo.  en  X.°  P.e  nro.  La  paz  y  aiuor  de  .Ihesiis  sea 
siempre  eon  V.  P.  El  poco  exercitio  que  fasta  aquj  a  auido  en 
este  collegio.  a  causado  el  silentio  que  abra  alla  auido  de  el  en 
estos  dias ;  y  esto  por  el  pequeno  numero  de  los  Padres  y 
hermanos  que  a  auido  fasta  aqui,  allende  de  las  ocupaciones 
de  el  edificio  y  deudas  que  de  el  resultaron.  que  an  sido  muy 
prolixas  y  embaracosas,  aunque  ya  por  la  gracia  de  nuestro 
S.or  ay  mas  paz.  Porque  el  edificio  a  ya  cessado,  y  esta  la  casa 
quasi  puesta  en  perfection.  y  quasi  todas  las  deudas  y  quentas 
estan  ya  rematadas.  Comienca  la  gente  de  la  cibdad  a  entrar  en 
calor  y  afitionarse  a  los  exercitios  de  la  Compania,  que  fasta 
aqui  auia  auido  grande  tibieza.  aunque  maior  la  necessidad.  Xo 
han  faltado  fasta  agora  emulationes  y  contradictiones  tacitas 
por  la  poca  noticia  de  la  intention  y  zelo  que  nuestro  S.°'  a 
puesto  en  estos  ministros  suyos;  mas  despues  que  por  la  gracia 
de  nuestro  S.or  la  practica  y  experiencia  a  mostrado  ser  sin  fun- 
damento  las  opiniones  contrarias,  toda  la  azedia  pasada  paresce 
conuertir  nuestro  S.or  en  fuerca  de  aficion.  Muestrase  aficionada 
y  fauorescedora  quasi  toda  la  gente  de  mas  qualidad.  y  e^perase 
en  el  Senor  que  se  ha  de  coger  buen  fructo,  viniendo  el  numero 
de  los  operarios  que  se  dessea;  pues  aun  abiendo  solos  dos,  son 
tan  buenas  las  primicias  en  la  frequeutia  de  las  confessiones. 
Tienese  tambien  cuidado  de  ir  a  visitar  a  sus  tiempos  el  pueblo 
de  Soto,  que  tenemos  anexo  por  cierta  donation  de  su  hazienda 
que  hizo  vn  Padre  cura  de  el,  que  aun  viue.  Rescibese  grande 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  47,  48;  prius  286.  Desideratur  in  epi- 
stula  annus,  quo  scripta  est.  In  fol.  48  v  coaeva  manus  scripsit :  1561.  Lucro- 
nense  collegium  ineunte  anno  1559  coeptum  est  condi.  Cf.  6'.  Franc.  Bor- 
gia,  III,  429-430,  458-459;  Lainii  Monum.,  IV,  333.  Hucusque  tamen  nullam 
epistulam  quadrim.  ex  hoc  collegio  datam  invenimus. 


9i2  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

consolation  con  nuestra  visita,  y  tambien  otros  pueblos  comar- 
canos  a  donde  salimos  a  tiempos  a  predicar  a  instantia  suya; 
y  rescebirianla  mas  encarescida,  si  tuesen  mas  ordinarias  las  sa- 
lidas.  Nuestro  S.or  cuyo  es  el  probeer  y  guiar  este  negocio,  em- 
bie  los  que  son  menester  para  salud  de  los  suyos,  y  en  todos 
fortalezca  su  zelo  rescebido  daudo  a  su  voz,  voz  de  virtud  l. 
De  Logrono  16  de  Euero.  El  hermano  Juan  Dominico  2,  que  es 
el  portador  de  la  presente,  podra  dar  a  V.  P.  mas  extensa  re- 
lation  de  la  orden  y  disposition  de  la  casa,  que  tambien  por 
otra  se  a  ya  dado. 

Indigno  hijo  y  minimo  de  V.  P. 

Maestro  Martinez  3. 


478 

P.    AMBROSIUS    PIREZ 

OLISIPONE    16    IANUARII    1561    4. 

De  sociornm  numero  et  raletudine.  De  PP.  Serrani  et  Sousa 
professione,  deqne  humilibus  exercitiis  quibus  se  ad  eam  pa- 
raverunt,  tum  eleemosijnas  ostiatim  petendo,  tum  fidei  ru- 
dimenta  pueros  docendo.  —  2-4.  Ludovici  Segurado,  Gaspa- 
ris  Afonseca,  et  alius  tironis  mors  et  elogium.  —  5.  Fratrum 
humilia  exercitia.  —  6-7.  Principum  ct  urbis  magistratuum 
erga  socios  benevolentia.  8.  Civium  concursus  ad  con- 
tiones  et  sacramenta.  Varia  erga  proximos  min-isteria.  — 
9-12.  Missio  in  urbem  Brigantiam.  Collegii  divi  Antonii 
status.  Scholasticorum  mpres.  Quanti  hoc  collegium  a  prin- 


1  Cf.  Ps.  LXVII,  34. 

2  Frater  hic  peregrinabatur  per  id  tempus  in  Hispania.  Cf.  S.  Franc. 
Borgia,  1.  c.  645.  Superius,  p.  54. 

3  P.  Petrus  Martinez  ex  oppido  Rivafrecha,  collegii  rector.  Cf.  Polanc. 
Chron.,  V,  513,  annot.  4.  Obiit  anno  1564,  dum  pestifera  lue  infestis  inservit. 
Cf.  Lainii  Monum.,  VIII,  203,  248. 

4  Ex  origin.  in  cod.  Lus.  51,  ff.  210-212;  prius  74-76.  In  annotationibus 
indicavimus  praecipua  errata  auctoris  aut  scribae;  alia  facile  corriget  pru- 
dens  lector.  In  aliquibus  clausulis  sensus  imperfectus  remanet,  licet  facile 
subintelligi  possit. 


478.  —  Olisipone  16  Ianuarii  1561  93 

cipibvs    et    maguatibns    fiat.  —  13.  De   Ioanne    ceylanensis 
reguli   filio.    —   14.   Sollemnis    studiorum   instauratio. 
15.  Antoniani  collegii  fratrum  humilia  exercitia. 

1.  f  Ihus.  Admodum  Reuerende  in  X.°  Pater,  etc.  Pax  Chri- 
sti.  Faciam  te  his  literis  certiorem,  Reuerende  Pater,  tura  de 
i.js,  quae  hoc  proximo  quadrimestri  per  huius  domus  operarios 
acta  sunt,  fauente  Spiritus  Sancti  gralia,  tum  de  ualetudine  eo- 
rumdem  a  mense  septembrj  quo  ad  te  proximae  datae  sunt,  us- 
que  modo.  Omnes  qui  in  hac  diui  Rochj  domo  agiuius,  tum 
sacerdotes  numero  17,  tum  qui  sacris  initiatj  non  sunt  30,  me- 
diocriter  ualent:  mediocriter,  inquam,  quia  nullus  est,  sacerdo- 
tinn  maxime.  qui  propter  imbecillitatem  suslmere  tantum  onus 
possil:  qui.  licet  Lecto  non  detineantur,  lamen  premuntur  pon- 
dere  occupatiouum.  et  nisi  pharmachum  harum  exercitationum 
Christus  Opt.  Max.  delinisset  et  mitigasset  suauitate  sui  amoris, 
non  dubium.  quin  undique  succumberetur  oneri.  Sunt  enim  per 
multa  in  hac  ciuitate  quae  iu  nostris  flrmiorem  ualetudinem  ui- 
resque  requirant.  quibus  non  poterit  satisfieri,  nisi  qui  id  co- 
nantur,  cum  Dei  gratia,  tum  ualitudine  fuerint  robustj.  Vota 
nuncuparunt  in  nostra  ecclesia  praeteritis  diebus  doctor  Geor- 
gius  Serranus,  quj  theologiam  in  eborensj  academia  protitetur. 
et  MichaeJ  de  Sousa.  cui  commissa  regenda  collegia  duo  couim- 
bricensia  l,  quibus  incredibiliter  satisfacit.  Hj  ostiatim  eleemo- 
sinam  per  totam  urbem  mendicantes  quaesiuerunt,  qua  in  re 
non  mediocrem  fructum  et  sibi  et  uniuerso  generi  hominum 
qui  in  hac  urbe  sunt,  collegerunt.  Gum  enim  propter  nobilita- 
tem  et  consaguinitatem  quibus  multos  attingebant,  noti  essent, 
tum  notiores  et  nobiliores  se  in  opere  uirtutis  exhibuerunt :  ne- 
que  etiam  sine  fructu  mediocri  rerum  a  necessariarum  tantum 
perfecerunt  exercitium.  Alter  enim,  Michael  scilicet  de  Sousa, 
nec  regem  nec  reginam  nec  principes,  nec  alios  huius  regni 
proceres  praetermisit,  quin  adiret,  qui  in  ea  urbis  parte  essent, 
quae  ilii  sorte  obtigit.  Datae  sunt  eleemosinae  non  paucae  nec 
paruae.  nec  sine  paruo  dantium  fructu,  et  spirituali  profectu  et 
consolatione.  Per  id  tempus  quo  hic  commoratj  sunt,  se  exer- 
cuerunt  in  pueris  doctrina  christiana  erudieudis,  quorum  mag- 
na  multitudo  conueuit    in    porticum,  quae    in    platea   publica  e 


a  Delet.  fortunarum. 


1  Hi  duo  PP.  sollemnem  professionememiserunt  die  15  Septemltris  anni  1560. 


94  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

regione  nostri  templi  est,  eeleemosiDarum  petendarum  gratia, 
cum  quibus  multi  etiam  aetate  prouectj  simul  erudiuntur,  qui 
etiam  ea  de  causa  ad  nos  ueniunt;  nec  dedignantur  multi,  qui 
eo  tempore  nostrum  templum  frequentant,  cum  audire,  tum  di- 
scere,  quae  non  nouerunt  praecepta  seruare:  quae  res  in  huius 
urbis  hominibus  magnam  gignit  admirationem  et  mentem  addit, 
ut  laudent  et  magnificent  Deum,  qui  tecit  haec  omuia.  Hoc  mu- 
nus  exequitur  modo  Pater  Antonius  Correa,  professus,  qui  etiatn 
eleemosinam  ad  eorporalem  refectionem  postquam  spiritualem 
tribuit,  impertit,  prius  recitatis  aliquot  orationibus  coram  sanc- 
tissima  eucharistia.  qnod  non  mediocrem  audientibus  consola- 
tionem  parit. 

*■!.  Fuerunt  nonuulli  apud  nos  Patres.  qui  Gonimbrica  et 
Ebora  valitudinis  causa  in  haec  loca  uenerant :  est  eniin  baec 
ciuitas  non  concreto  et  erasso  coelo.  sed  temperato  et  tenui.  et 
ob  eam  causam  salubris.  Accedunt  etiam  medici  non  ignobiles, 
pharmachorum  copia  et  optima,  quae  non  parua  sunt  adiumenta 
a<!  salutem.  Data  est  opera  ut  curarentur,  adhibitis  remedijs  et 
diligentia,  non  cum  minori  charitate  fratruum.  Dei  beneficio 
pristinae  sunt  restitutj  sanitalj :  licet  charissimum  Iratrem  aos- 
trum  Seguratum  J  diuina  bonitas  dignata  sit  securum  reddere 
ab  huius  uitae  periculis,  et  in  regnum  suum,  ut  eius  summa 
misericordia  semper  pollicetur,  ab  hac  concretione  mortalis  cor- 
poris  euocare.  Venerat  hic  frater  Ebora,  ubi  nalus  et  educatus, 
propter  sanguinis.  quem  nonimquam  ore  euomebat.  grauem  mo- 
lestiam ;  factum  est  periculum  de  eius  ualitudine,  adhibita  re- 
media  necessaria,  locus  commodus  quaesitus  ad  id  ;  missus  enim 
est  in  antonianum  collegium.  quod  commodior  ille  locus  existi- 
marelur  propter  bortum  et  scholasticorum  frequentiam,  quorum 
erat  studiosus,  datumque  tempus  et  opportunitas  curationi; 
praeualuit  tamen  uis  morbi,  et  sic  eum  debilitauit,  ut  intra 
paucos  dies  non  homo,  sed  bominis  simulachrum  appareret  : 
exedit  enim  mollis  illa  tlamma  febris  continuae  debile  corpus- 
culum.  et  tandem  accessit  mors,  quae  iilum  nobis  eripuit.  Ita 
puer  aetale  18  annorum,  bona  indole,  aegregia  facie,  nobili  in- 
senio,  rara  facilitate,  tiulli    eius    aetatis    secundus    in    uersuum 


1  In  catalogo  collegii  olisiponensis  anni  L565,  ad  calcem,  notatur:  «  Luis 
Segurado  pareye  que  faleveo  no  fln  do  anno  de  1560».  Post  nornen  alia  ma- 
nus  addidit  supra  versum:  «  natural  Deuora  entrou  a  13  de  Maio  de  555». 
(Cod.  Ltts.  43,  f.  254).  Desideratur  tamen  eius  nomen  in  eatalogo  eorum  qui 
Eborae  in  Societatem  ingressi  sunt.  (Ibid.  i'.  332). 


478.  —  Olisipqne  Ki  Ianuarii  1561  95 

compositione.  nobilis  moribus,  nobilior  uita  et  multo  in  morte  no- 
bilior  se  ipso  nobilissimo  al>  hac  uita  discessit,  et  cuj  nullus  \sic\ 
propter  aegregios  mores  inuidebat  mundi  tbrtuna,  praeuidit  qui- 
dem,  et  quasi  ex  specula  aduentantem  mortem,  Dei  omnipoten- 
tis  nuntium,  prospexit;  et  fcum]  a  iam  esset  in  extremis,  ap- 
propinquassetque  iam  b  illud  tempus,  quod  ipse  Dej  beneficio 
nouisset  (praedixit  namque  quo  die  esset  moriturus),  petiuit  ut 
sanctorum  imaginibus  et  Cbristi  Opt.  Max.  eiusque  Uirginis 
Matris,  cui  erat  ualde  addictus,  circundaretur ;  ut  oculos  illo- 
rum  depictis  imaginibus  pasceret,  quorum  uitas  et  exempla  es- 
set  imitatus,  dum  potuit;  quorumque  labores,  dum  ualuit.  esset 
contemplatus.  tunc  oculis  contemplaretur  imagines;  quibusque 
in  coelo  concupisset  frui,  et  speraret  se  fruiturum,  eorundem  in 
terra.  duin  uiueret,  frueretur  conspectu,  quo  posset. 

3.  Duos  alios.  utrumque  nouicium.  Deus  Opt.  Max  ad  se 
uocare  dignatus  est.  alterum  nomine  Afonsecam  S  qui  licet  in 
tempore  nbuicius,  in  uirlute  exercitatus;  et  licet  tyro  in  exer- 
citu.  ueteranus  iu  ferendis  buius  militiae  telis;  in  boc  enini 
maxime.  ut  olim  Ghristi  martyres,  se  exercebat  hic  nouicius 
miles,  et  in  bac  solum  tolerantia  cxistimabat  se  de  bostibus 
uictoriam  reportaturum.  Huic  cum  aposthema,  ut  cancer.  in 
dextro  latere  emersisset,  apertumque  esset  iam  saepe  ferro,  in- 
ualesceretque  malum  in  dies,  nunciatum  est  aduentare  mortem, 
pararet  se,  nil  cogitaret  amplius,  spes  omues  locaret  in  Deo  ; 
laetaretur,  quod  esset  cito  cum  angelorum  coetu  futurus.  Ita 
est  laetatus  hoc  nuntio,  sic  reuixit  ad  haec  uerba.  ut  reuiuisce- 
ret,  cui  nunciaretur  contrarium.  In  omnibus  suis  cruciatibus  boc 
babuit  solatij,  ut  nulla  remedia  postulauerit,  auxilium  nullum 
inuocauerit,  praeter  uulnera  Ghristi  crucifixi;  his  delectabatur, 
haec  uolutabat.  his  deliniebat  dolores,  ad  haec  oratiouem  conuer- 
tebat,  implorans  gratiam  ut  dolores  patienter  ferret,  quos  singu- 
los  mortes  uocabat:  a  Ghristo  auxilium  petebat:  suos  cum  Ghristj 
doloribus  dolores  conferens,  minora  estimans  supplicia  quae  pa- 
teretur,  quam  quae  mereretur;  haec  eo  uultu  et  animi  submis- 
sione,  eo  modo,  ut  nihil  uideretur  sentire.  cum  re  uera  homin.j 
cuiuis  exercitatissimo  dolores  pateretur  durissimos:  mirabantur 
medici,  stupebant  chirurgi.  fratres  exemplum  sibi  proponebant 
patientiae  imitaudum ;  praedicabant  medici  et  chirurgi  haec  fo- 


a  Videtur  liocv.  ad  sensum  perficiendum  necessarium.  —  b  iaiu  supra 
versum. 


1  Gaspar  de  Afonseca.  (Ibid.  f.  ~2,  v  ). 


9()  LlTTERAK    QUADRIMKSTKKS 

ris  exteriora,  sed  nunc  merito  possent  interiora.  In  obedientia 
clarus,  tum  praefecto  ualetudinarij,  tum  reliquis.  quibus  data 
esset  cura  domus;  in  mansuetudine  insignis,  in  submissione 
animj  prae  caeteris  excellens.  Erat  hic  filius  unicus  patris  sui, 
nobilis  uiri  ex  equestri  ordine;  obijt  diem  anno  aetatis  suae  17, 
et,  ut  speramus,  cum  Christo  uiuit.  Praemebatur  interim  fasti- 
dio  ita  ut  aegre  posset  quid  accipere;  uerum  iussus  nihiJ  non 
faciebat,  ita  ut  existimaretur  magno  cum  appetitu  nonunquam 
commedere,  cum  ipse  suam  naturam  tentaret  uincere.  Intellexe- 
rat  hic  quendam  Patrem  desiderare  adesse,  cum  ille  pranderet, 
ut  leuaret  aliquo  modo  fastidio,  et  cogeret  ea,  quae  apponeren 
tur,  sumere.  Quoties  non  aderat,  petebal  ut  uocaretur,  ut  contra 
suam  uoluntatem  cogeretur  comedere.  Accidit  ut  quidam  frater 
ei  aliquando  dederit  aqua  plenum  poculum  absque  Patris  copia; 
quod  cum  exhausisset,  rogauit  utrum  sibi  ex  Patris  uoluntate 
exhibitum  esset  poculum :  cumque  rescisset  fratrem  nullo  ad- 
monito  dedisse,  respondit,  sibi  id  graue  fuisse,  quod  bibisset, 
petere  se  et  rogare  ne  iterum  absque  facultate  exhiberetur,  iis 
uerbis,  ut  facile  posset  intelligi  et  coguosci  mansuetudo  et  puri 
animi  uera  obedientia.  Quoties,  si  quando  rogabatur  qui  uale- 
ret,  non  respondisse  compertum  est  quicquam,  quam :  bene, 
laus  Deo.  Ex  his  licet  conijcere  quantus  esset  futurus,  nisi  prius 
morte  praereptus  ab  incepto  cursu  destitisset. 

4.  Alter  qui  fuit  ultimus,  de  quo  supra  cum  de  duobus  men- 
tionem  fecj,  ex  sacrario  Deus  uocauit  templi  in  terra  constitutj, 
ad  sacrarium  coelestis.  Gum  esset  edituuij  socius  diligens  et 
assiduus,  confessionumque  mirum  in  modum  studiosus,  ad  quas 
audiendas  sacerdotes  uocabat  eo  animi  ardore,  ut  nusquam  re- 
linqueret,  quin  prius  pollicerentur,  licet  extra  lempus,  se  itu- 
ros;  sic  nullus  absque  criminum  expfatione  discedebat.  Dum 
his  detinetur  exercitijs,  morbo  corripitur  ita,  ut  nuuquam  somno 
posset  satiari:  sic  eum  affecit  pestis  illa  (sic  enim  uocant  nos- 
tri  morbum  illum  quasj  pestis  principium,  aut  reliquias),  ut  in- 
tra  paucos  dies  consumptus  corpore,  cum  esset  robustus.  ex 
Societate  hac  Iesu  nomine  uocata  in  terris,  ad  societatem  coe- 
lestem  fuerit  translatus,  cum  paucis  ante  diebus  esset  admissus. 
His  omnibus  remedia  omnia  exquisita  sunt  pro  re  nostra,  qui- 
bus  aut  liberari  aut  leuarj  aliquo  modo  morbo  possent ;  nec  de- 
fuerunt  animae  etiam  sua  remedia,  quae,  quanto  est  praestan- 
tior,  eo  diligentius  in  eius  remedijs  et  pharmacis  laborabatur, 
tum  interim  dum  in  terris  uixerunt,  tum  postquam  ab  hac  con- 
cretione  mortali  soluti  corporis  uinculis  euolarunt.   Krant.  hi  de- 


478.  —  Olisipone  16  Ianuarii  1561  97 

biles,  et  fortes  facti  sunt  in  bello  a  Domino;  aegroti,  et  sani 
facti  sunt;  erant  subiecti,  et  liberi  facti  sunt:  et  tanto  liberio- 
res,  quo  magis  se  subijecerunt  pro  Deo.  Nunc  experiuntur  quid 
sit,  qui  se  humiliat,  exaltabitur;  nunc  intelligunt,  quam  beatj 
sint  pauperes  spiritu,  quando  illorum  est  regnum  coelorum,  quo 
modo  fruuntur.  Nunc  non  quasi  in  specie  aut  aenigmate  aspi- 
ciunt  quanta  sit  gloria,  quantum  pondus,  honor  et  diuitiae  obe- 
dientiae;  nunc  perspiciunt,  quid  sit  obedire  et  non  sacrificare. 
Benedictum  sit  nomen  tuum,  Domine,  qui  praeuenistj  eos  in 
benedictione  dulcedinis  tuae,  qui  laborauerunt  pro  nomine  tuo. 
Quid,  Domine,  prius  quam  perficiant  opus  suum  operarij,  sol- 
uis  mercedem?  Existimarant  hj,  Domine,  multum  adhuc  super- 
esse  sibi  temporis,  quo  in  uinea  tua  laborarent;  quid,  Domine, 
in  meridie  inuentutis  eorum  uocasti  eos,  ut  solueres?  Nunquid, 
Domine,  quod  animo  deciderent  in  laboribus?  Nunquid  quod 
abundares  operarijs?  Nunquid  quod  essent  graues  suis  fratribus"? 
Quid,  ergo,  Domine?  Quia  consumatj  in  breui  explerunt  tem- 
pora  multa ;  placitae  enim  erant  mihi  animae  illorum  l. 

5.  Exerceutur  fratres  nouicij,  ut  reliqui  omnes,  in  obedientia, 
submissione  animj,  oratione,  poenitentijs,  ut  cum  nostris  loquar, 
mortificationibus,  tum  in  disciplinis  publicis  in  coenatione,  tum 
particularibus ;  conceduntur  nonunquam,  nonunquam  etiam  ita 
petuntur,  ut  saepe  necessarium  sit  ministro  effugere  et  latebras, 
ne  inueniatur,  exquirere;  tum  aliae  propter  regularum  obserua- 
tiones  tribuuntur,  in  quo  non  mediocres  fructus  aperte  uidentur. 
Nonnulli  comitantur  obsonatorem,  ut  obsonia  domum  referant 
ipsi;  sic  exercentur,  ut  in  dies  fiant  fortiores;  plerique  enim 
sunt  ex  hac  urbe  oriundi,  noti  a  parentibus,  fratribus,  consan- 
guineis  et  amicis ;  vnde  et  sibi  animi  libertatem  consecuntur,  et 
reliquis  quibus  noti  admirationem  et  occasioneru  Deo  gratias 
agendi  praebent;  et  in  huiusmodi  exercitijs  mirum  est  quam 
liberaliter  Deus  Opt.  Max.  gratiam  suam  infundat;  proponunt 
sibi  labores,  ignominias,  confusiones  pro  Christi  amore;  petunt 
sibi  concedi  facultatem  propositj  perficiendi ;  nonnulli  perigri- 
natum  missi  sunt,  quorum  successus  longum  esset  narrare. 

6.  Exercentur  sacerdotes  huius  domus  diuersis  in  rebus,  non 
tamen  diuersis  ab  ijs  quas   solet    amplecti   nostra  Societas.   Est 


a  nati  ms. 


1  Gratum  nos  lectori  facturos  putavimus,  si  a  notandis  tot  Sacrae  Scrip- 
turae  locis  ad  quos  in  praecedentibus  fit  allusio.  abstineremus. 

LlTTERAE   QUADRIMESTRES.   —   TOM.   VII.  7 


98  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

enim  hic  magna  messis;  et  licet  opetarii  30  essent,  non  facile 
posset  satisfierj,  cum  nobilibus,  tum  plebeis,  tum  domesticis. 
Regia  pene  tota  familia  nostris  confitetur ;  expiant  etiam  crimina 
cum  nostris  principis  utriusque  etiam  familia,  et  nonnullorum 
nobilium  uniuersae  domus.  Omnes  in  hac  urbe  sibi  quasi  spe- 
culum  Societatis  nostrae  operarios  sibi  proponunt  imitandos,  et 
sese  nobis  saepe  offerunt ;  unde  intelligere  est  non  paruos  fruc- 
tus  ex  animis  hominum  huius  urbis,  licet  in  multis  iam  colli- 
gantur,  colligendos.  Cum  enim  ex  littore  essent  diebus  praete- 
ritis  curribus  deportandi  lapides  ad  templi  constructionem,  quo- 
rum  numerus  esset  magnus,  ingens  magnitudo,  maiores  sumptus, 
si  essent  afferendi  a  bajulis,  quod  nostra  domus  longe  distet  ab 
ora  maritima;  petitum  est  a  magistratibus,  ut  liceret  per  urbem 
curribus  a  fluminis  ripa  usque  in  nostram  domum  deferri ; 
cumque  difficile  esset  propter  cloacas  subterraneas,  quibus  plu- 
uiales  aquae  liquantur  in  mare,  quodque  essent  iam  saepe  labe- 
factatae,  et  tunc  essent  refectae  a  quodam  qui  pollicitus  fuisset 
earum  incorruptum  usum  per  decem  annos;  explicantes  quan- 
tum  Societati  deberetur  ab  uniuersa  ciuitate,  magna  cum  amoris 
erga  nos  significatione,  receptis  Patribus,  qui  id  petiuerant,  hu- 
maniter  concesserunt ;  cum  antea  conuenissent  omnes,  ut  nullo 
modo  id  concederetur  cuique,  neque  liceret  currum  per  eam  par- 
tem  urbis  ducere.  Mirabilius  quod  dicam  erit  adhuc  ;  quod  cum 
persuaderentur  a  nostris  ut  concederent  hoc,  quidam  perfusus 
lacrymis,  assurgens  respondit.  merito  debere  nobis  concedi  hoc, 
et  multo  maiora  alia,  si  peterentur,  licet  ea,  quae  peterent,  ita 
essent  difficilia,  ut  facilius  esset  concedendum  [sic]  a  magistra- 
tibus  magna  pars  sumptus,  quo  deportarentur.  Mirari  se  et  con- 
fundi  quam  praesto  essent  nostri  ut  subuenirent,  qua  hora  es- 
sent  uocati.  necessitatibus  spiritualibus,  quarum  est  magna  copia 
in  hac  urbe,  non  modo  nobilibus,  sed  etiam  libentius  infimis, 
tam  diligenter  sibi,  quam  suo  seruo  et  famulo,  ob  quae  de- 
bere  nobis  jure  optimo  concedi  omnia  quae  peterentur;  seque 
reliquos  admonuisse  paucis  ante  diebus,  ut  quaedam,  quae 
ab  antoniano  collegio  petebantur,  concederentur.  Volui  haec, 
Pater,  narrare,  quod  non  mediocriter  sim  animatus  his  ser- 
monibus,  quodque  etiam  uiderim  et  expertus  sim  non  parum 
nobis  esse  deditos,  a  quibus  haec  uniuersa  respublica  guber- 
natur. 

7.  Quam  faciles  nobis  habeamus  principes  non  facile   literis 
poterit  mandari,  praesertim  cum  opera  eorum,  quo   minus   ex- 


478.  —  Olisipone  16  Ianuarii  1561  99 

plicentur,  prohibeant.  Regina  *  enim  exercetur  in  texendis  au- 
reis  telis  et  siinilibus  operibus,  ut  postea  in  uostri  templi  sa- 
crario  Deo  dicet.  Princeps  domina  Elisabeth  2,  e.jus  affinis,  magna 
cum  contentione  petijt  a  praefecto  templi  nostri,  qui  filias  ejus- 
dem  audit  de  peccatis  confitentes,  et  fainulas,  ut  concederet  sibi 
et  filijs  hanc  facultatem,  quando  a  Summo  Pontifice  muoere  hoc 
consecutae  essent,  ut  possent  lauare  corporalia,  quae  nos  uoca- 
mus,  in  quibus  Sanctissimum  Christi  corpus  dum  res  sacra  fit, 
deponitur;  petere  se  ut  mitteret  aut  deferret,  ut  illae,  munere 
concesso,  in  rebus  nostris  possent  fungi.  Et  cum  semel  male 
haberet,  quod  dum  lauasset,  diu  in  aqua  manus  detinuisset,  ro- 
gauit  filias  et  famulas  ne  Patri  munciarent,  ne  priuaretur  illo 
exercitio.  Verum  quae  est  natura  virtutis,  ut  semper  occultata 
appareat,  intellectum  est.  Nounulli  etiam  nobis  ualde  addicti, 
ornamenta  quibus  altaria  cooperirentur  tribuerunt.  Rex  uero 
Sebastianus  in  die  festo  circumcisionis  Domini  ad  nos  uenit, 
cum  quo  multi  uiri  primarij,  ut  mos  est,  qui  cum  ingressi  es- 
sent  cum  rege  sacrarium  in  quo  praesepe  fratres  statuissent,  ut 
Dominus  pauper  se  cum  illis  communicaret,  et  in  quo  fratres 
uota  renouassent  eodem  festo,  mirati  et  stupentes  Deo  laudes 
supplices  deferebant. 

8.  Fit  magnus  concursus  ad  doctriDas,  conciones,  confessio- 
nes,  maiorque  factus  esset,  ni  impediti  templi  angustia  prohi- 
beremur.  Verum  posthac,  Dei  subueniente  auxilio,  utemur  nouo 
templo  et  uetere  simul,  donec  perficiatur  quod  inceptum  est. 
Cum  enim  necessarium  esset  ut  rumperentur  parietes  ueteres, 
ut  nouum  templum  perficeretur,  constitutum  est  ut  tergeretur 
interim,  fierentque  duo  altaria  in  ueteri  templo,  ut  sic  capacior 
locus  remaneret;  sunt  omnia  jam  facta;  cito,  uolente  Deo,  mu- 
tabuntur  in  nouum  necessaria,  et  ita  facilius  qui  uenerint,  lo- 
cum  habebunt,  ob  commoditatem  et  temporis  et  loci.  Hoc  festo 
Natiuitatis  communicarunt  apud  nos  1200,  ut  uidere  est  ex  nu- 
mero  formularum.  Eunt  nonnulli  ad  carcerem  publicum  causa 
audiendarum  confessionum,  nonnunquam  ut  consolentur  et  ad- 
dant  animos  ijs,  qui  suspendio,  aut  alio  genere  mortis,  necandi 
sunt.  Frequentantur  nonnunquam  etiam,  quando  uocantur  Patres 
ab  jnquisitoribus,  carceres  et  domus  a  eorum    qui    causa  infide- 


a  domos  ms. 


1  Catharina  Austriaca,  Ioannis  III  vidua. 

2  Cf.  Litt.  Ouadritn.,  VI,  119,  annot.  2. 


100  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

litatis  a  aut  haeresis  detenti  sunt.  Reconciliantur  homines,  qui, 
fracto  neeessitudinis  jure,  amicitiam  uiolarunt.  Eunt  nonnulli 
ex  nostris  in  proxima  municipia  et  colonias,  et  trans  fretum, 
ut  ihi  uerhum  Dei  nuntiantes  fructum  praedicationis  percipiant. 
Multa  sunt  alia  in  quibus  peculiariter  Deo  Omnipotenti  seruitur, 
de  quibus  non  est  scribendi  locus. 

9.  Profecti  sunt  diebus  praeteritis  Pr.  Dominicus  Gardosus 
et  Pater  Lionelus  de  Lima  Brigantiam  cum  alio  fratre,  qui  non 
paruum  pro  Ghristo  subeunt  onus,  in  quo  magnum  etiam  Deo 
fructum  colligunt.  Verum  de  his  cum  ijs,  quae  de  prouintia  an- 
golensi  et  brasiliensi,  de  quibus  multa  nunciata  fauste  sunt, 
existimaui  alius  esse  muneris;  quare  in  praesentiarum  nullam 
de  his  mentionem  faciam ;  sed  cum  iam  iam  his  literis  impo- 
nendus  esse  finis  [sic]  arbitratus  sum,  admonitus  decere  non 
nihil  de  his,  que  in  diui  Antonij  collegio  acta  essent,  breuiter 
te  admonere.  cuius  operarij,  Dei  munere,  magnam,  ut  aiunt,  ae- 
dificationem  uniue[r]so  huic  populo  praebuerunt.  Magno  cum 
ardore  tum  in  literas,  tum  in  uirtutem  huius  collegij  operarij 
incumbunt,  nec  minore  cum  fructu  scholasticorum.  Sunt  et  scho- 
lastici  numero  500,  et  sic  exercentur  in  literis  ut  uirtutj  b  maior 
sit  locus;  student  enim  diligentius,  ut  uirtute  praediti  non  modo 
sint,  sed  etiam  appareant,  quam  ut  literati.  Quod,  ut  compro- 
betur,  hoc  solum  proponam,  quo  rej  finem  faciam.  Dicebat  enim 
diebus  praeteritis  quidam  scholasticus  alij  de  quodam  suo  fami- 
liari,  quem  subtristem  uiderat:  illum  subtristem  et  quasj  fa- 
tuum,  quod  sanctissimum  Ghristi  corpus  in  festo  Natiuitatis  non 
recepisset.  Omnes  tempore  statuto  confitentur  de  peccatis;  non- 
nulli  etiam  octauo  quoque  die,  et  decimo  quinto,  et  qui  aetatem 
habent,  corpus  seruatoris  nostri  suscipiunt.  Obseruantur  ab  illis 
diligentissime  collegij  instituta,  et  praecepta  ad  unguem.  Prae- 
ceptoribus  singularem  exibent  obedientiam;  sunt  in  omni  loco 
quietj,  ut  facile  cognoscantur  inter  alios  antoniani  collegij  scho- 
lastici,  qui  nostris  dant  operam ;  ob  quam  causam  qui  filios 
procreant,  eo  magis  mouentur  ut  nostris  filios  suos  erudiendos 
tradant.  Maior  in  dies  augeretur  numerus,  si  loci  angustia  pa- 
teretur.  Praeter  eas  quas  singuli  praeceptores  in  suis  gymnasijs 
habent  doctrinas,  habetur  etiam  in  templo  eiusdem  collegij  doc- 
trina  die  dominica  post  meridiem,  quo  munere  Pater  Marcus 
Nonius,  qui  anno  proximo  uenit  ex  India,  fungitur,  non  sine 
magna  animorum  commotione.  Ad  eum  audiendum,  cum  scho- 


a  infedilitatis  ms.  —  b  uertutj  ms. 


478.  —  Olisipone  16  Ianuarii  1561  101 

lasticis  a,  omnis  ordinis  uiri  conueniunt.  lnuisit  saepius  idem 
collegium  doininus  Antonius,  cuius  pater  Lodouicus  regis  loan- 
nis  tertij  fuit  frater,  qui  cum  praeteritis  diebus  in  eodem  colle- 
gio  uellet  audire  sacrum  (quod  saepe  accidit),  cumque  iam  non 
esset,  qui  eo  in  loco  ministraret  sacerdotj,  indueretque  [sic]  ut 
fieret  sacrum,  quod  frater  cui  b  id  erat  curae,  eo  tempore  ibi 
non  esset,  ille  genibus  flexis  accessit,  submitens  se,  eodem  mu- 
nere  functus  est.  Eius  pedagogus,  uir  nobilis  genere,  nobilior 
moribus,  solet  dicere  muito  magis  se  commouerj  cum  uidet  fra- 
trem  aliquem  nostrum.  licet  coqum,  quam  si  audiat  ornatissi- 
mam  et  patbeticissimam  c,  ut  ita  dicam,  concionem. 

10.  Episcopus  miraodensis  l,  qui  regi  est  a  consili.js,  episco- 
pusque  algarbiensis  -  cum  pluribus  ali.js  nobilibus  solent  adire 
boc  collegium  et  nonnuuquam  ibi  confiteri  d.  Quidam  uir  nobi- 
lis,  qui  est  praetor  cuiusdam  insulae,  cui  nomen  est  insula  pro- 
monteri.j  \sic\  uiridis,  quae  adiacet  e  regione  tractus  guinensis, 
est  huius  collegi.j  Patribus  p  addictissimus.  Gum  praeteritis  die- 
bus  ad  insulae  administrationem  esset  profecturus,  accessit  ad 
collegium,  cumque  uellet  alloqui  rectorem  et  reliquos  fratres, 
prae  desiderio  et  lacbrimis  nullum  potuit  uerbum  proferre;  et 
ita  sine  ullo  f  sermone  habito  discessit.  Alter  eius  Irater,  re- 
lictis  suis  aedibus,  huius  collegij  uiciniae  commigrauit;  incolit 
modo  aedes  fratris,  et  quodammodo  haereditatem  uirtutis  fra- 
terno  iure  uidetur  accipere.  Frequentat  rector  huius  collegij  3 
cum  reliquis  fratribus  regium  xenodochium  ^,  sternit  lectos,  so- 
latur  aegrotos  eo  conatu  et  amore,  ut  speciem  angeli,  quoties 
ingrediatur,  dicant  praefecti  ualetudinarij  se  existimare  uidere. 
Nonnulli  nostrorum  exemplo  commoli  facultatem  a  confessari.js 
petiuerunt.  ut  liceret  idem  lacere,  postulantes  ut  aperirent  uiam, 
qua  possent  in  uirtute  id  facientes  proticere.  Abeunt  nonnulli 
etiam  ab  hoc  collegio  ad  carcerem  auditum  confessiones,  inui- 
sum  multos  nobiles  qui  solent  domi  suae  confiterj ;  respondent 
ad  interrogata  de  ijs,  que  attinent  ad  confessionem. 

11.  Quidam  nobilis  affecerat  iniuria  alium,  etiam  non  inferiori 
conditione  ;  qui  cum  esset  iussus  a  quodam  Patre    huius  colle- 


a  scholastici  uts.  —  b  cui  supra  vers.,  deleto  qui.  —  c  Sic.  in  ms.,  emen- 
datum  ex  patetissimam.  —  d  Priiis  confitentur.  —  e  Praec.  v.  supra  rers. 
—  f  ulo  ms.  —  g  senadochium  ms. 


1  Iulianus  de  Alva. 

J  Ioannes  Mello  et  Castro. 

3  P.  Gaspar  Alvarez.  Vide  Litt.  Quadrim.,  VI,  728. 


102  LlTTKRAE    QUADRIMESTRES 

gij,  ut  ab  eo  quem  iniuria  afficisset  [sic],  ueniam  peteret,  re- 
spondit  se  non  solum  sponte  et  bono  animo  facturum,  uerum 
non  aliter  quam  constitutum  iussumque  esset ;  quod  opere  a  com- 
pleuit;  qua  in  re  non  parum  diuinae  maiestati  satis  factum  est. 

12.  Impenduntur  nonnulla  huic  collegio  ad  diuinum  cultuin 
necessaria,  ut  uestimenta,  calices  et  reliqua  similia;  rescipiuntur 
[sic],  quae  existimantur  necessaria,  atque  conducere  ad  commu- 
nem  profectum  et  aedificationem.  Quaedam  foemina  cum  haberet 
tabulas  quasdam  aureas,  et  panni  serici  purpurej  quandam  co- 
piam,  ut  sibi  iuberet  uestes  fieri,  attulit  ut  ex  his  uestimentum, 
quo  sacrum  fieret,  componeretur.  Regina  nonunquam  erogat 
eleemosinas  huic  collegio;  fauet  quantum  potest  eiusdem  ope- 
rarijs,  ut  nobis  addictissima  b.  Praefecit  Pater  doctor  c,  ut  con- 
cederet  quaedam  magni  ponderis  et  momentj,  quae  ad  iustitiae 
spectabant  officium,  in  quibus  arbitror  non  parum  Deo  Omni- 
potenti  placuisse. 

13.  De  domino  loanne,  regulo  insulae  Ceylan  l,  unde  cyna- 
momum  asportatur,  qui  in  hoc  collegio  agit,  scribam  mirum 
quam  sit  obediens  rectori ;  nihil  enim  absque  eius  facultate  fa- 
cit ;  solet  cum  a  fratribus  uerruntur  domus,  sumere  scopas  et 
simul  idem  tentare;  cumque  semel  rogaretur  cur  id  faceret,  re- 
spondit  non  mirum  si  uerreret,  quando  Dej  domum  uerreret,  cum 
ab  hoc  munere  in  domo  Dej  magnus  proficiscatur  honos.  Solet 
etiam  praedicare  se,  si  csset  futurus  religiosus,  nunquam  futu- 
rum  nisi  Societatis. 

14.  In  principio  huius  anni,  qui  in  die  diui  Remigij  2  sum- 
psit  initium,  recitata  est  oratio  et  acta  comedia,  humana  satis 
et  faceta;  affixa  su[u]t  epigrammata,  ad  quae  omnia  magna  mul- 
titudo  conuenit  nobilium,  equitum  et  aliorum :  inter  quos  mar- 
chio  de  uouis  turribus  3  nomiuatus,  episcopi,  magnates,  doc- 
tores  in  uarijs  facultatibus ;  fuit  magnus  apparatus,  ornabantur 
enim  tapetis  parietes  et  sericis  pannis.  magna   copia  cantorum. 


a  operae  ms.  —  I*  addictima  ms.  —  c  Ita  nis..  forsan  auctor  voluit  scri- 
bere  Patrem  doctorem  [Torres]. 


1  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  727.  Hic  princeps  postea  in  Indiam  redux  femi- 
nam  lusitanam  uxorem  duxit  et  obiit  Goae  anno  1587.  Cf.  G.  Schurhammer 
et  E.  A.  Voretzsch:  Ceylon  zur  Zeit  des  Koriigs  Bhuvaneka  Bahu  und 
Frans  Xavers  1539-1552,  p.  76  annot.  1;  p.  601,  annot.  1. 

3  Dies  prima  Octobris. 

3  Videtur  hic  fuisse  Georgius  de  Lencastre.  Cf.  Sousa  :  Historki  genea- 
logica...  liv.  XI,  cap.  III  [Vol.  XI,  p.  67]. 


479.  —  Burgis  17  Ianuarii  1561  103 

non  defueru[njt  musica  etiam  instrumenta  ad  singulos  actus  co- 
mediae.  Omnes  admiratj  et  aedificatj  (molliamus  enim  necesse 
est  hoc  uerbum  et  ad  nostrum  usum  nouemus)  mi.rum  in  mo- 
dum  discesserunt ;  laudes  Deo  a  quo  omnia  bona  procedunt, 
deferantur  ubique. 

15.  Fratres  nonnulli  ex  hoc  etiam  collegio  eunt  in  forum, 
quasi  baiuli,  ut  non  solum  a  nostris  conducantur,  ut,  quae 
emuntur,  deferant;  uerum  etiam  ab  alijs,  a  quibus  etiam  pre- 
tium  laboris  accipiunt :  et  nonnulli  etiam  nostrae  domus  faciunt, 
cum  non  cognoscantur  ab  externis  propter  uestium  dissimilitu- 
dinem,  et  sic  discunt  uiuere  Christo  et  mori  mundo,  nihil  hi 
eius  faustus  ducentes;  denique  onmes  fideles  Deo  seru.j  ma- 
nentes,  om[n]ibus  omnia  uolunt  fierj.  [Preces  postnlat  et  vale- 
dicit]. 

Ex  diuj  Rochi  17  calendas    Februarij   auno    1561.  Ex   com- 
missione  Patris  Gondicali  Vaz  l. 

Ambrosio  Piz  -. 
Sigilli  vestigium. 


479 

P.  GASPAR  DE  DUENAS 

BURQIS    17    IANUARII   1561   3. 

1.  Sociorum  numerus.  Cives  freqtientes  ad  sacramenta  accedunt. 
—  2.  Cuinsdam  conversio.  —  3.  Paces  initae.  —  4-5.  Af- 
flicti  et  pene  desperati  quietem  inveniunt.  —  6.  Retigiosus 
ad  claustra  redit.  —  7.  Votorum  renovatio.  —  8.  Contiones 
P.  Rectoris  et  aliorum  in  diversis  tocis.  Alia  opera  pia.  — 
9.  In  beUimarensi  cotlegiolo  viget  disciplina  domestica.  Ati- 
qui  retigiosa  vota  emittunt.  Sacerdotes  ad  vicina  oppida 
excurrunt;  quamplurimos  peccata  confitentes  audiunt.  Bur- 


1  Praepositus  doraus  professae  olisiponensis,  paulo  post    praepositus  Pro- 
vincialis. 

2  De  epistulae  auctore  vide  sis  Epist.  P.  Nadal,  I,  524,  annot.  4. 

3  Ex  autogr.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  49,  50:  prius  311,  312.  Subsequuntur  tria 
exempla  latina  in  ff.  51-56. 


104  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

gensis  episcopus  sese  illis  benevolum  ostendit.  Collegii  fun- 
dator  valetudinem  recuperat.  Aliqui  clerici  mores  in  melius 
mutant.  Iudaeus  a  nostris  fidei  rudimenta  accipit. 

1.  f  Ihs  -  Muy  R.do  P.e  nuestro  ea  X.°  [Scribit  ex  gratitudine 
erga  Deum.]  Los  que  eu  este  collegio  auitan  al  presente  son  11 ; 
quatro  Padres  y  7  hermanos  y  todos  por  la  bondad  del  Sehor 
bien  occupados.  Los  Padres  tienen  mucha  mie»  que  el  Senor 
enbia  de  confessiones,  que  en  ninguna  manera  se  puede  cum- 
plir  con  todos.  Anse  hecho  muchas  confessiones  generales,  y 
algunas  de  muchos  ahos,  y  algunas  de  las  dichas  personas  que 
acian  las  confessiones  generales,  an  continuado  adelante  con 
sus  confessiones  con  grande  aprouechamiento  de  sus  almas. 

2.  Vuo  vna  persona  que  muchos  anos  auia  que  estaua  enga- 
hada  del  demonio  en  muchos  generos  de  uicios  y  peccados,  y 
que  auia  muchos  ahos  que  no  se  confessaua,  y  si  se  confessaua, 
no  estaua  en  estado  de  podella  absoluer.  Fue  el  Sehor  seruido  de 
tocar  a  esta  peccadora  (de  quien  se  puede  decir  bien  que  hecho 
el  Sehor  siete  demonios  della),  y  se  confesso  con  muchas  lagri- 
mas,  la  que  antes  estaua  dura  como  vna  piedra,  y  proseguiendo 
sus  confessiones  a  menudo,  vino  a  tanta  ternura  de  corazon, 
que  casi  nunca  se  confessaua  que  sus  ojos  no  fuesen  fuentes. 

3.  Vno  vino  a  rogar  a  un  Padre  de  los  nuestros  que  ablase 
a  dos  hijos  de  una  sehora  principa[l]  con  quien  se  auia  casado, 
que  le  andauan  por  matar,  sintiendose  muy  afrentados  por  se 
auer  casado  su  madre  tan  bajamente,  y  no  le  queriau  dar  su 
acienda;  y  ablandoles  el  riicho  Padre  con  amor  y  temor.  los 
uino  a  haeer  concertar;  y  ansi  estan  en  paz  y  sosiego.  Vn 
hombre  casado  andaua  por  matar  a  otro  que  le  auia  hecho 
adulterio,  y  uiniendo  algunos  hombres  onrrados  desta  ciudad  a 
encomendar  a  un  Padre  deste  collegio  que  entendiese  en  ello,  y 
entendiendo  en  dicho  negocio,  fue  el  Sehor  seruido  que  se  dio 
tan  buena  diligencia,  que  le  hizo  les  perdonase  a  los  adulteros. 

4.  Anse  hecho  algunas  paces  fuera  de  las  dichas,  que  por 
no  ser  largo,  no  me  paresce  decendir  a  tantas  cosas  en  parti- 
cular.  An  uenido  algunas  almas  a  la  confession  tan  atligidas  y 
tan  mouidas  a  desesperacion,  que  les  parescia  que  no  auia  otro 
rrefugio,  sino  desesperar;  y  fue  el  Sehor  seruido  que  por  me- 
dio  de  alguno  de  los  nuestros  se  sosegasen  y  fuesen  aliuiados 
sus  trabajos. 

5.  Vna  muger  uuo  que  andaua  algun  tiempo  procurando  de 
poner   en   obra  como   se   aorcase,  o  se  ahogase;  y  una    uez    le 


479.  —  Burgis  17  Ianuarii  1561  105 

quitaron  la  soga  que  tenia  para  se  aorcar.  Esta  se  confesso,  y 
dandola  el  Sehor  su  gracia,  le  fue  quitada  aquella  tentacion. 
Otra  auia,  la  qual  auia  sido  muy  gran  peccadora,  y  uiendo  que 
no  se  hacian  algunas  cosas  como  ella  queria,  la  allaron  hechada 
vna  soga  para  se  orcar;  y  al  tin  ablaudola  vn  Padre  de  los 
nuestros,  se  quieto. 

6.  Vn  religioso  professo  se  auia  salido  de  su  orden,  y  comu- 
nicando  con  vno  de  los  nuestros  deste  collegio,  y  dandole  a 
entender  lo  que  couuenia  a  para  su  alma,  se  uolui6  a  su  mo- 
nesterio. 

7.  En  estas  fieslas  del  nacimiento  del  niho  Iesiis  renouaron 
sus  uotos  los  Padres  y  hermanos  cod  mucha  deuocion  y  con- 
suelo  de  todos. 

8.  Predica  el  P.e  Gaspar  de  A^ebedo,  rector  deste  collegio, 
en  nuestra  yglesia  algunas  fiestas  y  domingos;  y  aunque 
Ia  yglesia  nuestra  es  pequena,  y  no  cabe  mucha  gente,  esa  que 
uiene,  es  de  la  mas  princjpal  de  la  cjudad.  Tanbien  predica 
otro  Padre  en  la  carcel,  y  enseha  la  dortrina.  Y  otro  suele  hir 
a  predicar  vna  legua  de  la  cjudad,  doude  se  a  hecho  mucho 
prouecho.  La  doctrina  christiana  no  se  a  dicho,  como  solia,  por 
las  calles,  porque  en  esta  tierra  son  los  frios  muy  regios,  si  los 
son  en  toda  Espaha,  y  pasarian  los  ninos  gran  detrimento  en 
su  salud.  Tanbien  va  adelante  lo  de  las  mugeres  arrepentidas, 
que  en  esta  ciudad  se  an  comengado  a  rrecoger  por  medio  de 
una  muger  onrrada,  y  de  los  de  la  Compahia.  [Religiosa  disci- 
plina  viget.]  Lo  que  se  sigue  es  del  de  Vellimar. 

9.  Todos  los  del  collegio  de  Bethieen  de  Vellimar  tienen  sa- 
lud  corporal,  gloria  al  dador  della,  y  asi  gran  aparejo  para 
exertitarse  promptamente  en  la  obedientia,  y  para  en  todo  pro- 
curar  mortificationes,  y  negar  su  voluntad  en  todo.  En  este 
aduiento  particularmente  mouidos  con  nueuo  heruor  de  su 
aprouechamiento  espiritual,  pidieron  muchas  mortificationes,  y 
entre  otras  uenir  a  esta  ciudad,  y  lleuar  a  cuestas  carne  y  vi- 
no,  etc.  como  suelen  a^er  ganapanes :  consedieronseles  algunas, 
las  quales  cumplieron  muy  perfectamente.  Vn  hermano  coadju- 
tor  temporal  despues  de  muchas  muestras  de  su  aprouecha- 
miento  hizo  los  uotos.  Tanhien  vn  Padre  del  mesmo  collegio 
auiendo  estado  mas  de  quatro  ahos  despues  de  los  exertitios 
tratando  con  los  nuestros    y    mirando  si  a  el  conuenia    nuestro 


a  3  vv.  praec.  supra  vers. 


UX)  LlTTEBAE    QUADRIMESTRES 

modo  de  uiuir,  se  moui6  a  eutrar  con  gran  suauidad  y  consuelo 
en  el  Senor.  Pero  despues  de  entrado  estuuo  casi  tres  anos  sin 
hazer  los  uotos,  y  en  todos  ellos  indeterminado  de  ser  de  la 
Compania,  y  siempre  procurando  entender  mas  del  modo  de 
proceder  della;  y  finalmente  el  dia  de  los  Reyes  pasado  le  mo- 
uio  a  tanto  el  Senor,  que  con  grande  determinacion  los  hizo,  y 
del  todo  se  ofrecio  para  seruille  perpetuamente  en  la  Gompa- 
nia,  de  coQinero  l.  Salen  todauia  los  de  aquel  collegio  a  predi- 
car,  y  ensehar  la  doctrina  christiana,  como  suelen,  por  todos 
los  pueblos  comarcanos  a  aquel  donde  estan,  haciendo  esto  cada 
fiesta  en  tres  o  quatro  lugares,  y  no  tomando  substentation  de 
ninguno,  sino  lleuando  de  casa  su  pobre  comida.  Tanbien  vn 
Padre  del  mesmo  collegio  suele  en  los  lugares  donde  predica 
por  la  mafiana,  tomar  unas  alforjas  y  lleuando  consigo  al  cura 
del  pueblo  pedir  limosna  para  los  pobres  del  mesmo  pueblo,  y 
despues  repartirse.  Todo  lo  qual  es  causa  que  toda  aquella  gente 
le  sea  muy  aficionada,  y  que  no  desee  otros  predicadores  sino 
los  de  aquel  collegio.  Procuran  en  esto  los  nuestros  mouer  a 
los  curas  a  que  hagan  lo  mesmo.  Confessiones  an  tenido  co- 
munmente  tantas  en  el  pueblo  donde  estan,  ansi  del  mesmo 
pueblo.  como  de  otros  que  alli  uan  a  se  confessar,  que  no  an 
podido  hir  a  confessar  a  algunos  lugares  que  con  grande  ins- 
tancia  pidian  que  fuesen.  An  tenido  tanbien  muchas  confes- 
siones  generales.  Y  cierto,  es  grande  el  fructo  que  alli  se  haze, 
lo  qual  creo  yo  entre  otras  cosas  a  mouido  al  cardenal  y  obispo 
deste  obispado  2  a  que  les  tenga  y  muestre  muy  particular  afi- 
clon,  como  antes  paresciese  estar  muy  poco  deuoto  ;  y  ansi  en 
el  mes  de  Nouiembre  pasado  dio  aquei  collegio  vna  cruz  de 
esmeralda  doiada,  muy  rica ;  en  un  braco  de  la  qual  estaua 
vna  partecilla  de  la  mesma  sanctissima  cruz  en  que  nuestro 
Dios  murio  ;  y  por  tener  la  cruz  esta  sanctissima  rreliquia,  fue 
sin  duda  grande  el  don  enbiado,  y  grande  la  afficlon  del  que 
lo  embio.  A  una  persona  eclesiastica  muy  priuada  suya  enbio 
a  lleuar  esta  cruz  a  aquel  collegio,  por  no  poder  el  mesmo  lle- 
uarla,  como  teuia  determinado.  [Reliquia  haec  magna  pompa  a 


a  le  uouio  ins. 


1  Fuit  is  P.  Balthassar  Quadrado.  qui  ingressus  erat  Societatem  Salman- 
ticae  mense  Martio  1558,  ut  annot.  in  cod.  Salmantic.  I,  et  in  catalogo  quo- 
dam  collegii  Montisregii,  in  cod.  Cast.  13,  f.  198. 

a  Franciscus  de  Mendoza  et  Robadilla. 


479.  —  Burgis  17  Ianuarii  1561  107 

nostris  excipitur;  Cf  Litt.  Quadrim.  VI,  958-59].  El  fundador 
de  aquel  collegio  l  estaua  tan  emfermo,  que  fue  menester  aquel 
dia  lleuarle  em  bracos  a  a  la  yglesia.  Y  plugo  al  Senor,  segun 
creo,  por  medio  de  la  sanctissima  reliquia  que  desde  aquel  dia 
estuuo  bueno,  y  aora  lo  esta  tanbieo.  Se  a  mouido  el  cardenal 
a  hacer  vna  casa  junto  a  aquel  collegio  a  donde  se  recoxan 
los  clerigos  que  por  sus  culpas  fueren  condenados  a  cierto 
tiempo  de  carcel,  para  que  por  medio  de  los  de  aquel  collegio 
sean  aprouechados  en  sus  almas ;  y  mientras  que  la  haze,  a 
enbiado  ya  quatro  o  sinco,  los  quales  se  rrecogen  en  una  casa 
que  para  ello  el  fundador  le  offrecio.  Destos  clerigos  an  salido 
dos  cumplidas  sus  penitencias,  vn  canonigo  y  un  cura  de  al- 
mas :  y  cierto  fueron  tan  aprouechados.  que  se  espera  en  el 
Sehor  seran  exemplo  de  otros,  los  quales  voluiendo  al  carde- 
nal  a  sus  negocios  no  acaban  de  loarle  a  los  nuestros  de  aquel 
collegio  ;  y  asi  uiniendo  vn  judio  muy  bien  entendido  de  Cons- 
tantinopla  a  esta  ciudad  de  Burgos  con  deseo  de  ser  christiano, 
siendo  presentado  al  cardenal,  el  lo  eubio  a  los  nuestros  de 
aquel  collegio  para  que  le  instruiesen  en  la  fe,  y  le  ensehasen 
costumbres  christianas  :  y  le  dixo  quando  le  embiaua  que  mi- 
rase  que  iua  a  tratar  con  unos  muy  buenos  christianos.  En  otras 
cosas  particulares  a  mostrado  el  cardenal  la  aficion  que  tiene  a 
los  nuestros  de  aquel  collegio.  Plega  al  Sehor  sea  todo  para  su 
maior  seruicio.  Esto  es  lo  que  ai  b  que  dar  auiso  a  V.  P.  del 
collegio  de  Vellimar.  [Preces  postulatf. 

De  Burgos  y  de  Enero  a  17  de  1561.  —  D.  V.  P.  sieruo  en 
el  Sehor,  por  comission  del  P.e  Rector. 

DUENAS    ". 


a  bacos  iiis.  — 1»  Seq.  de  del.s 


1  Benedictus  Uguccioni. 

2  Vide  Litt.  Quadrim.,  VI,  630. 


108  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

480 

P.    IOSEPHUS    FABRICIUS 

NEAPOLI  18  IANUARII    1561    *■". 

1.  Sociorum  numerus.  P.  Madrid  collegium  visitat.  —  2.  P.  Rec- 
toris  et  aliorum  humilia  exercitia.  Duo  sacerdotes  cum 
multorum  solacio  primum  litant.  —  3.  Canditati.  —  4.  Scho- 
larum  status  florens.  Sollemnis  studiorum  instauratio.  — 
5.  P.  Salmeronis  contiones.  Proregis  erga  eum  benevolen- 
tia.  Doctrina  christiana  explicatur.  —  6.  Concursus  ad 
sacramenta  frequens,  maxime  iubilaei  occasione.  —  7.  Socii 
tum  aegrotis,  tum  incarceratis  solacium  et  spirituale  au- 
xilium  ferre  conantur.  —  8.  Civium  erga  socios  benevo- 
lentia. 

1.  t  Ihs  Pax  X.1  Molto  R.'10  in  X.°  Padre.  Poiche  non  po- 
temo  scriuere  a  V.  R.  P.  il  nostro  quadrimestre  di  molte  cose, 
come  uorriamo,  farenio  che  quello  sia  di  poche  parole,  quanto 
piii  potremo.  Quiui  ci  trouamo  al  presente  in  tutto  circa  40 : 
diece  sacerdoti,  sei  maestri,  et  undeci  scolari :  li  altri  bene  oc- 
cupati  in  altri  essercitij  della  Compagnia.  Et  si  come  questo  e 
facile  dire  del  numero,  cosi  non  e  possibile  dire  quale  uirtii 
sono  di  tutti  i  fratelli  charita,  obedientia,  humilita,  patientia 
et  altre  simili.  Quale  ancora  il  R.do  P.  Madrid  2  ha  conosciuto, 
non  senza  consolatione  sua  et  di  tutto  questo  collegio,  quando 
fu  quiui  a  uisitarci  questo  anno  in  nome  di  V.  R.  P.,  et  stete 
con  noi  piu  o  meno  di  uno  mese,  edificandoci  con  parole  et 
con  essempio  in  tal  modo,  che  non  cosi  presto  la  memoria  di 
esso  in  questo  collegio  ha  da  mancare. 

±.  Hor,  per  uenire  alle  cose  nostre,  il  P.  Rettore  3  ha  dato  bono 


1  Ex  autogr.  ut  videtur,  in  codice  Xeap.  193  (Neap.  Lift.  Ann.  1557- 
1584)  2  ff.,  22,  23  (215,  216).  Praecedit  aliud  exemplum  italiim  in  ff.  20-21.  Est 
versio  latina  in  cod.  Ital.  117.  ff.  36-37.  Est  etiam  exempl.  in  archiv.  co- 
lonien.  (Hansen,  1.  c.  766). 

2  P.  Christophorus  Madrid.  Mensem  Octobrem  1560  Neapoli  et  Nolae  fuit, 
Cf.  Epist.  P.  Salmeronis,  I,  406,  417. 

3  P.  Christophorus  de  Mendoza. 


480.  —  Neapoli  18  Iaxuarii  1561  109 

principio  all'  anno  nouo,  che  per  tutta  una  settimana  ha  uoluto 
seruire  alli  fratelli  in  tauola  :  quale  non  gli  e  stata  meno  utile 
lettione,  che  quella  che  gli  fa  priuatamente  il  uenerdi  ogni  set- 
timana.  Et  in  questo  seguitano  li  altri  sacerdoti,  reputandosi  a 
gratia  non  piccola  1'  ottenere  tal'officio.  Ne  passa  quasi  giorno 
che  non  si  facci  publicamente  fra  noi  alcuna  penitenza  per 
diuotione  del  santo  che  ogn'  uno  tiene  et  muta  di  mese  in  mese 
con  quella  pia  usanza  della  Compagnia.  Di  piti  tutti  hauemo 
rinouati  i  uoti  nel  giorno  del  Natale  del  Signore,  fatta  la  con- 
fessione  generale  con  il  soddetto  P.  Rettore.  Et  doi  sacerdoti 
noui  di  nostri  hanno  cantato  la  messa  noua  nelle  altre  due 
feste  seguenti,  il  P.  Ludouico  '  et  il  P.  Gioan  Aloisio  2.  Due 
cose  sono  state  queste  di  grande  allegrezza  spirituale  :  1'  una 
nostra  solamente ;  1'  altra  nostra  et  delli  diuoti  nostri,  che  non 
in  poco  numero,  ne  con  poco  affetto  si  trouorono  presenti  alle 
primitie  di  cotanto  sacrificio. 

3.  Alcuni  boni  soggetti  sono  di  lettere  et  costumi,  ch'  cer- 
cano  intrare  alla  probatione  della  Compagnia,  quali  ancora  non 
sono  stati  presi  per  maggior  loro  probatione,  fuori  ch'uno,  che 
sara  coadiutore  temporale,  assai  atto  nel  seruitio  di  Dio  et  sua 
uocatione,  per  quanto  fin  hora  se  dimostra. 

4.  Circa  le  scole  nostre,  buono  numero  et  bono  profitto  e 
delli  scolari  forestieri ;  onde  li  maestri  hanno  tutti  che  affatti- 
care  ;  et  non  affaticano  in  uano  per  gratia  del  Signore  si  come 
altre  uolte  se  ha  scritto  a  V.  R.  P.  Et  hora  di  nouo  questo  e 
solo,  che  nella  classe  della  retorica  sono  doi  professori  :  1'  uno 
della  mattina.  che  interpreta  1'  oratione  di  Tullio ;  1'  altro  della 
sera,  che  legge  i  precetti  di  Quintiliano,  con  il  greco  ;  il  che  si 
comincio  dopo  la  rinouatione  delli  studij  che  fu  nel  principio 
di  Nouembre ;  et  alPhora  M.°  Leonardo  3,  nostro  fratello,  recito 


1  Nullum  dubium  esse  videtur  quin  hic  Ludovicus  de  quo  pluries  fit  men- 
tio  in  Epist.  P.  Salmeronis  (I,  303,  305,  429,  481,  488-489)  sit  Ludovicus 
Massellus  ingressus  in  Societatem  mense  Aprili  1558,  ut  dicit  Sacchinus  (ann. 
1558,  n°  68).  Hic  nobilis  postea  fuit  in  Provinciae  neapolitanae  fastis.  Deeo 
quaedam  habentur  in  catalogis  collegii  neapolitani  1558,  1559,  1560  (Cod.  Si- 
cul.  59,  nn.  10,  11  j  18),  qui  cognomen  omittunt. 

2  Hic  fuisse  videtur  P.  Ioannes  Aloisius  Guarini.  In  catalogo  neapolitano 
anni  1560  (Cod.  Sicul.  59.  n.  18)  dicitur  Luisi  Guarini :  in  catal.  collegii 
nolani  anni  1565  (ib.  n.  30)  P.  Luisi  Guarino.  Ipse  in  epistula  ad  Lainium 
data  Nolae  23  Sept.  1563  subscribit  Gio.  Loisio  Guarino  (Cf.  Lainii  Monum. 
VII,  377). 

3  Leonardus  Ferraro.  Cf.  Epist.  P.  Salmeronis,  I,  304,  390. 


110  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

in  chiesa  nostra  una  oratione  latina,  assai  bene  composta.  et 
quatro  de'  nostri  scolari  forastieri  recitorno,  uno  in  greco  certa 
prosa,  tre  altri  uersi  latini  di  suggetti  diuersi,  con  molta  satis- 
fattione  delli  auditori. 

5.  Che  diro  del  R.do  P.  nostro  prouinciale  l,  che  tutta  questa 
inuernata  ha  letto  nella  chiesa  nostra  tutte  le  feste  alcuna  cosa 
della  prirua  canonica  di  S.  Gioanni,  et  ancora  non  ha  finito  il 
secondo  capitolo  ?  Cosa  e  in  uero  di  ringratiar'  molto  il  Signore 
come  e  ammirata  in  questa  citta  et  (quello  che  piu  importa)  cre- 
duta  la  dottrina  sua  generalmente  fra  piccoli  et  grandi.  Et  per 
non  dire  de  altri,  la  marchesa  del  Guasto  2,  ch'  per  lo  adietro 
mai  era  stata  nella  chiesa  nostra,  questi  giorni  passati  doi  uolte 
ha  udito  il  Padre,  et  hora  mostra  de  esserci  non  poco  affet- 
tionata.  Et  esso  vicere  di  Napoli  3  non  potria  mostrare  miglior 
animo  uerso  il  Padre,  che  mostra,  uedendolo  sempre  uolentieri 
et  con  grande  fauore,  et  conciedendoli  tutto  cio  che  dimanda,  il 
che  non  e  raro,  ne  di  poca  importanza.  Oltra  di  questo  non  si 
lassa  Tessercitio  che  doi  sacerdoti  di  nostri  fanno  in  leggere 
continuamente  la  dottrina  christiana  :  1'  uno  tutte  le  feste  alli 
diuoti  nostri  nella  classe  maggior' ;  1'altro  tutti  i  uener[d'i]  alli 
scolari  nella  chiesa.  E  ancora  uno  Padre,  che  la  mattina  predica 
nella  chiesa  al  popolo  tutte  le  feste;  et  un'altro  Padre,  che  legge 
i  casi  di  conscientia  tre  giorni  alla  settimana. 

6.  Le  confessioni  et  communioni  che  ordinariamente  si  fanno 
nella  chiesa  nostra,  molte  sono  in  ogni  tempo  ;  ma  inanzi  il 
Natale  del  Signore  per  il  giubileo  sono  state  tante,  che  per  doi 
feste  ha  bisognato  intermettere  la  predica  della  matina,  come 
si  suole  fare  il  giorno  della  Pascha  di  Resurrettione. 

7.  Non  mi  pare  che  sia  da  tacere  questo,  che  e  di  grande 
gloria  di  Dio  :  che  doi  di  nostri  fratelli  sogliono  andare  tutte 
le  domeniche  a  predicar  nelle  prigioni,  et  uanno  altri  giorni 
spesso  alcuni  di  Padri  a  confessare  ;  nel  che  fin'  hora  se  ha  fatto 
grande  frutto,  et  si  spera  che  nell'  auenire  si  fara  maggiore. 
II  medesimo  ancora  s'usa  nelli  hospitali,  che  piu  uolte  sono 
uisitati  d'alcuni  di  nostri ;  et  in  altri  lochi,  doue  e  il  bisogno, 
quanto  si  puo  s'  aiuta  il  prossimo  a  ben  uiuere  et  a  ben  morire. 


1  P.  Alfonsus  Salmeron. 

2  Elisabeth  Gonzaga,  Ducis  Mantuae  fllia,  uxor  Alfonsi  de  Avalos,  mar- 
chionis  Piscariae  et  del  Vasto.  Cf.  Epist.  P.  Salmeronis,  I,  427-428;  Lopez 
de  Haro:  Nobiliario,  I,  125. 

3  Petrus  Afan  de  Ribera,  dux  de  Alcala. 


481.  —  Abula  20  Ianuarii  1561  111 

8.  Per  queste  et  altre  siinili  opere.  nelle  quale  se  essercita 
la  Compagnia  nostra,  Dio,  che  e  V  autore  de  ogni  bene,  ci 
conserua  quiui  in  buon  credito  appresso  il  popolo.  Et  con  tutto 
che  non  manchino  li  emuli,  sono  pero  adesso,  secondo  la  opi- 
nione  de  alcuni,  in  menornumero  che  mai  siano  stati.  Et  insieme 
il  medesimo  Signore  ha  dato  ad  alcuni  principali  di  questacitta 
special  cura  circa  la  fabrica  della  chiesa  nostra,  quale  si  se- 
guita  di  continuo,  et  presto  (come  speramo)  si  finira.  [Preces 
posiulatj . 

Di  Napoli  a  18  di  Genaro  1561. 

Per  commessione  del  P.  nostro  Prouinciale. 

De  V.  R.  P.  seruo  indegno. 

IOSEFFO    FaBRICIO    l. 


481 

P.   ANTONIUS    LAREZ 

ABULA    20   IANUARII    1561   2. 

1.  Sociorum  valetudo  et  occupationes.  —  2.  Viri  nobiles  in  dies 
ad  sacramenta  in  templo  nostro  frequentiores.  —  3.  Magni 
momenti  paces  compositae.  — ■  4.  P.  Rectoris  reditus  et 
valde  desideratus,  et  utilis  exstitit.  —  5.  Festum  titularis 
Sti.  Aegidii  sollemniter  actum;  at  longe  sollemnius  Christi 
Dni.  circumcisi,  Patribus  Dominicanis  mirifice  concurren- 
tibus,  atque  uno  eorum  perinsigni  (sed  prius  Societati  in- 
festo),  egregie  contionante.  —  6.  Post  effectus  paupertatis , 
civium  providentia. 

1.  f  Ihs.  Mui  R.d0  en  Christo  P.  —  Pax  Christi  etc.  —  Por 
esta  sabra  V.  P.  algunas  cosas  de  las  que  en  estos  4  meses  a 
sido  seruido  el  S.01'  obrar  por  medio  de^los  P.es  y  H.ros  que    en 


1  Cf.  Litt.  Quadrim.  VI,  866,  annot.  1.  Societatem  ingressus  est  prima 
die  Ianuarii  1556.  Cf.  Monum.  Ignat.  ser.  U  X,  450-451  ;  Polanc.  Chron.  VI, 
5.  Ex  responsis  autographis  quae  exstant  in  cod.  Inform.  antiqtiae,  n°115; 
prius  499,  novimus  illum  esse  ex  urbe  Udine. 

s  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  58,  59 ;  prius  389,  390.  Subsequuntur 
duo  exempla  latina,  subscripta  a  Ramiro,  in  ff.  60-63. 


112  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

este  collegio  tiene  aiuntados  la  obedientia,  para  prouecho  suyo  y 
de  las  almas.  A  auido  salud  siempre,  y  negocios  en  que  poderla 
ocupar  bien  ;  vnos  en  sus  confesiones,  otros  en  estudios,  y  todos 
juntamente  en  obseruancia  de  las  reglas  ccn  mucha  obediencia, 
oracion  y  mortificacion  interior  y  exterior. 

2.  A  los  P.es  que  contiesan,  que  de  ordinario  son  3,  da  nues- 
tro  S.or,  y  comunica  mucho  zelo  del  aprouechamiento  de  las 
almas,  en  cuio  bien  ningun  dia  pasa  que  no  esten  muy  ocupa- 
dos,  y  mas  en  aquellos  dias  que  consigo  traen  maior  ocupa- 
cion.  De  cada  dia  se  ua  mas  aumentando  este  santo  ministerio, 
en  especial  con  personas  de  mucha  qualidad.  Las  quales  por  la 
fama  que  algunos  con  ignorancia  auian  sembrado,  diziendo  ser 
escrupulosos  los  confesores,  no  osanan  uenir ;  y  ya  que  ue- 
nian,  era  de  modo  que  no  podian  ser  conocidos  de  sus  confe- 
sores.  Ya,  gloria  al  Sehor,  uan  perdiendo  este  miedo,  y  quitan- 
dosele  a  otros  temerosos.  De  lo  qual  se  espera  no  poco  fruto  por 
caber  esto  en  las  principales  personas  desta  ciudad. 

3.  Tambien  se  suele  ofrecer  continuamente  el  hazer  amis- 
tades  ;  pues  siempre  tiene  el  demonio  por  officio  el  deshazerlas. 
La  una  dellas  fue  muy  importante  a  la  paz  y  sosiego  desta 
republica,  sobre  la  qual  auiendo  entendido  no  solo  lo  mas  prin- 
cipal  desta  cibdad :  pero  tambien  fuera  della  algunos  grandes 
del  reino,  no  auian  hecho  nada;  porque  lo  auia  el  Senor  guar- 
dado  para  que  por  medio  de  un  P.e  deste  collegio  se  acabase. 
Porque  rogando  el  a  un  principal  cauallero  entendiese  en  ello, 
no  lo  auiendo  hecho  a  ruego  de  muchos  senores,  lo  hizo  a 
ruego  suio.  Y  ansi  entendiendo  ambos  en  el  negocio,  se  acabo 
con  mucha  alegria  y  satisfaction  del  pueblo,  no  solo  perdo- 
nando  el  ofendido  la  iniuria,  pero  tambien  muchas  costas  en 
que  el  ofensor  estaua  condenado.  Otras  algunas  amistades  entre 
personas  principales  y  entre  hermanos  y  cunados  harto  dificul- 
tosas  se  an  concluido  mui  bien  con  el  fauor  del  S01'. 

4.  De  sermones  ay  poco  que  escreuir,  porque  el  P.e  Rector  a 
estado  mas  de  5  meses  absente  con  el  P.e  Fran.co  L.  A  auido 
sobre  esto  muchas  y  amorosas  quexas  de  todo  el  pueblo,  en 
especial  de  nuestros  deuotos,  que  era  aiuda  para  que  los  de 
casa  pasasen  con  patientia  tan  larga  absentia,  viendo  que  tantos 
les  acompahauan  en  el  deseo  de  su  uenida,  que,  aunque  no  se 


j 


P.  Dionysius  Vazquez,  rector,  evocatus   erat  a  S.  Francisco  de  Borja  in 
Lusitaniam.  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  896. 


481.  —  Abula  20  Ianuarii  1561  113 

ordenara  mas  de  para  ver  la  deuocion  de  todos  con  su  doctrina 
y  letras,  a  sido  necesario  pasar  tan  largo  destierro.  Ya,  gloria 
al  Sehor,  le  tenernos  en  casa,  y  con  el  nos  vinieron  muchos 
bienes  para  el  augmento  deste  collegio,  y  prouecho  deste  pue- 
blo.  Fue  tam  bien  recebido,  como  auia  sido  deseado.  No  le 
dexan  descansar,  que  ya  le  tienen  pedido  sermon  en  la  iglesia 
maior  y  en  otras  partes,  y  se  comiencan  a  tratar  negocios  im- 
portantes  de  personas  particulares,  en  los  quales  siempre  le 
aiuda  el  Sebor  particularmente.  En  casa  tambien  parece  auer 
despertado  el  Sehor  nuevo  espiritu  y  fuercas  para  emplearse 
todos  mui  de  ueras  cada  uno  en  lo  que  la  sancta  obediencia  le 
encarga  :  vnos  en  confesar,  otros  en  estudiar,  otros  en  la  ob- 
seruancia  de  las  reglas  y  sus  officios. 

5.  En  este  tiempo  an  pasado  las  dos  fiestas    principales  que 

en  nuestra  yglesia  se  celebran.  La  vna  fue  la  vocacion  de  ella, 

que  es  S.  Gil.  Esta  se  celebro  con  grande    ornato   de  doseles  y 

guadamacis  muy  ricos:  y  con  la  missa  y  sermon  de  un   P.e  de 

la  Compahia,  a  quien  tiene  nuestro  Sehor  communicado  spiritu 

y  letras.  El  qual  vino  aqui    para    predicar    aquel    sermon    con 

otros  mui  buenos  que  hizo :  porque  aun  no  era  uenido  el  P.e  Rec- 

tor.  Para  la  2.a  fiesta,  que  fue  la  Circuncision,  ofrecio  N.  S.  una 

ocasiou.  que  luego  dire,  para  que  con   mucho    fructo  y  edifica- 

tion  se  celebrase  su  fiesta.    Avia   aqui,  y  se  esta  aora,  vn  reli- 

gioso  P.e  de  la  orden  de  S.  Domingo,  en  letras  y  pulpito  y  otras 

bueuas  qualidades  bien  sehalado,  y  tras  esto   de    mucha    auto- 

ridad.  Este  P.e  auia  predicado  algunos  sermones  en  los  quales, 

a  dicho  de  todo  el  pueblo  y  de  algunos  nuestros  que  le  oieron, 

predicaua  contra  los  Exercitios  y  otras  cosas    de    la  Compahia, 

de  lo  qual  auia  nacido  escandalo  y  turbacion  para  muchos;  de 

los  quales  algunos,  no  sin  pasion,  lo    venian  a  dezir  a  nuestra 

casa.  Llegandose,  pues,  el  dia    de    nuestra    fiesta,    tratando  de 

solennizarla  lo  mejor  que  se   pudiese,  y  teniendo    respecto  a  la 

edificacion  del  pueblo,  le  parecio  al  P.e  Rector  y  a  otros  Padres 

se  combidasen  los  Padres  de  S.  Domingo,  que  aqui  tienen  uno 

de  los  insignes  conuentos,  que  dizen    auer    en   su  orden,   para 

que  dixesen  la  missa.  y  que  el  serrnon  se  encomendase  al  pre- 

dicador  que  nos  era  contrario.  Con  esta  determinacion  fueron  dos 

de   los    nuestros  a  su   casa  y  al    primero    que   hablaron   fue  al 

predicador  con  mucha  humildad  y  modestia,  haziendole  muchos 

ofrecimientos,  y  pidiendole  nos  honrrase  aquel  dia  con  su  ser- 

mon.  El  cierto  no  deuia  esperar  tan  blanda   respuesta,  ni  tanto 

comedimiento  a  las  cosas  pasadas,  que  bien  sabia  las  sabiamos 

LlTTERAE   QUADRIMESTRES.    —    TOM.    VII.  8 


114  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

nosotros ;  y  asi  boluiendo  sobre  si,  dio  respuesta  de  mucha 
humildad  y  amistad,  diziendo  que  si  le  mandaran  barrer  nues- 
tra  casa,  y  otras  cosas  humildes,  que  ninguna  dificultad  tuuiera 
en  ponerlo  por  obra,  pero  una  cosa  de  tanta  qualidad  y  honrra, 
que  se  le  hazia  aspera,  especialmente  auiendo  en  casa  quien 
tam  bien  lo  pudiese  hazer,  como  el  P.e  Rector.  Tornando  los 
nuestros  a  suplicarselo,  lo  acepto  con  mucha  voluntad  y  hu- 
mildad.  De  alli  se  fueron  los  nuestros  con  el  mismo  P.e  a  rogar 
al  Prior,  que  tambien  es  otra  persona  mui  principal,  nos  vi- 
niese  el  con  otros  Padres  de  su  casa  a  dezir  la  missa.  El  lo 
acepto  no  con  menos  voluntad  que  el  otro  P.e  el  sermon:  y  asi 
vinieron  aquel  dia  6  Padres,  que  fueron  el  Prior  y  el  predi- 
cador  y  otros  4  cathedraticos  de  artes  y  theologia.  Vino  aquel 
dia  lo  mas  principal  de  la  cibdad  y  otra  mucha  gente  a  nuestra 
iglesia.  Y  aunque  del  sermon  y  de  todo  lo  demas  quedaron  edi- 
ficados,  viendo  a  su  parecer  cosas  tan  contrarias  en  obras  y 
palabras  de  las  que  antes  auian  visto,  pero  mui  en  especial  lo 
quedaron  notando  el  medio  que  se  procuro  para  el  amistad  y 
paz  que  la  Compahia  quiere  con  todos,  en  especijal]  con  quienes 
tanta  razon  ay  para  ello,  como  son  los  religiosos  de  la  orden 
de  S.  Domingo.  Acabada  la  missa  y  sermon  se  quedaron  30  y 
tantos  combidados,  entre  los  quales  auia  de  la  yglesia  maior 
algunas  personas,  las  de  mas  qualidad  que  en  ella  ay.  De  la 
ciudad  uuo  vn  cauallero,  el  mas  principal,  con  otros  mui  nobles 
y  deuotos  nuestros,  y  tambien  se  quedaron  con  nosotros  los 
P.es  que  a  honrrarnos  auian  venido.  Mientras  comieron  oyeron 
una  oracion  in  laudem  nominis  lesu,  la  qual  hizo  vn  Padre  de 
casa.  Ansi  se  acabo  nuestra  fiesta  con  mucha  satisfaction  y 
alegria  de  todos.  Esperamos  en  el  S.or  que  aun  se  an  de  seguir 
otros  bienes  desta  obra,  sin  los  que  ya  se  an  visto. 

6.  Y  porque  no  estoruara  a  la  breuedad,  con  la  qual  tengo 
cuenta,  acabare  esta  con  vna  merced  que  el  Sehor  hizo  a  los 
desta  casa  en  ofrecerse  ocasion  en  la  qual  se  pudiesen  experi- 
mentar  los  amadores  de  la  pobreza  que  tienen  prometida.  La 
qual,  aunque  con  mucha  facilidad  se  pudiera  remediar,  todos 
vinieron  en  que  algunos  dias  se  dissimulase,  para  prouar  a 
que  sabia  el  faltar  lo  necesario  y  conimun,  que  para  el  corpo- 
ral  mantenimiento  la  Gompania  usa,  faltando  carne,  vino  y 
otras  cosas  que  pudieran  suplir  la  falta  desto.  A  todos  se  dezir 
que  les  supo  mui  bien,  pues  sufrieron  algo  por  Ghristo  con 
mucha  alegria  de  spiritu,  disponiendose  a  cosas  maiores  que  a 
los  de  la  Compania  pueden  acaecer.    Fue  esto    no    solo   prueua 


482.  —  Sassari  -10  Ianuarii  1561  115 

de  los  spiritus  de  casa,  mas  de  la  charidad  de  los  de  luera,  la 
qual  fue  mui  grande  en  limosnas  y  muchas,  quando  llego  a  su 
notitia  lo  que  auia  pasado.  A  ellos  pague  N.  S.  tanto  amor  y 
buenas  obras  como  dellos  recebimos,  y  a  nosotros  de  el  Senor 
gracia  con  que  siempre  nos  empleemos  en  el  seruicio  y  aproue- 
chamiento  de  sus  almas  y  de  las  de  todos,  no  oluidando  el 
nuestro  propio,  pues  tanto  importa  para  el  ageno.  [Precum  po- 
stnlatio  etc.]. 

De  Auila  a  20  de  Kenero  de  1561  —  D.  V.  P.  indignissimo 
sieruo  en  el  Sefior. 

Axtoxio  Larez  l. 


482 

P.   FRANCISCUS  ANTONIO 

SASSARI    10   IANUARII    1561    2. 

1.  Sociorutu  numerus,  valetudo.  Disciplina  religiosa.  —  2.  P. 
Rector  Societatis  institntum  populo  exponit.  —  3-4.  Fructus 
laborum  apparens  in  sacramentorum  frequenti  usu,  prae- 
sertim  Xativitatis  Domini  et  iubUaei  tempore.  —  5.  Socie- 
tatis  sctiolae  desiderantur.  —  6.  Candidatus  Romam  tendit. 
—  7.   Usurarii  contractus  paulatim  tolluntur. 

1.  -|-  Ihs-Muy  R.d0  P.e  nuestro  en  Chro.  Pax  Xi1'.  etc.  —  Por 
auer  poco  mas  de  dos  meses  que  en  otra  di  cuenta  a  V.  P.  del 
1'ructo  que  por  la  bondad  de  Dios  N.  S.  se  auia  cogido  el  estio 
passado  3,  sere  breue  en  esta.  Y  primeramente  quanto  a  lo  que 
toca  a  la  casa,  somos  aqui  al  presente  los  tres  sacerdotes  y  vn 
hermano  que  ya  V.  P.  sabe  ;  y  tenemos  todos  buena  salud  cor- 
poral,  gloria  al  S.or.  aunque  el  her.°  Juan  Ambrosio  ha  tenido 
vnas  callenturillas,  pero  no  han  sido  nada.  En  lo  spiritual  to- 
dos  proceden  bien,  por  la  diuina  gracia,    en    la  observancia  de 


1  Cf.  Litt.  <)uadrim.,  V,  152. 

2  Ex  autogr.  in  cod.  Sardin.  13,  ff.  73-74:  prius  505-506.  Secundum   Han- 
sex  (1.  c.  767)  est  apogr.  datum  die  17  Ian.  in  archiv.  colonien. 

3  Vide  Lift.  Quadrim.  VJ.  941.  ubi  etiam  sociorum  nomina  invenies. 


116  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

las  reglas,  en  la  humildad,  obediencia  y  mortificacion,  teniendo 
mucha  cuenta  con  dar  buen  exemplo  a  los  proximos,  y  traba- 
jando  cada  vno  en  el  ministerio  en  que  por  la  S.,a  obediencia 
esta  puesto,  siendo  en  todo  ayudados  con  las  platicas  spirituales 
los  viernes,  con  la  lection  del  refitorio  y  con  poenitencias  de 
las  culpas  y  faltas. 

2.  El  dia  de  la  Qircuncision  hezimos  la  tiesta  en  nuestra 
yglesia,  donde  vinieron  el  gouernador  *  y  jurados  y  otros  prin- 
cipales,  que  no  cabian  en  la  yglesia.  Predico  el  P.e  Rector  ', 
declarandoles  la  fundacion  y  instituto  de  la  Gompania  de  Jesiis, 
y  por  que  razon  se  le  auia  puesto  este  nombre,  de  que  todos 
se  ediflcaron  y  holgaron  mucho,  por  auer  en  algunos  harta 
ignorancia  del  modo  de  proceder  de  la  Gompahia  ;  y  ansi  creo 
que  aura  sido  vn  freno  para  los  murmuradores  y  calumniado- 
res,  que  nunca  faltan.  El  mismo  dia  para  consolarnos  mas  en 
spiritu  renouamos  todos  nuestros  votos  con  nueuos  desseos  de 
crecer  y  augmentar  en  virtudes  en  la  sancta  vocacion  que  el  S.or 
se  ha  dignado  llamarnos,  haziendo  para  el  mismo  ftn  nuestras 
confessiones  generales  conforme  a  nuestras  constituciones. 

3.  En  el  predicar  en  la  yglesia  mayor,  y  en  nuestra  casa  la 
platica  de  la  doctrina  christiana,  visitar  las  carceles  y  hospital, 
ensenar  la  doctrina  a  los  nihos  en  nuestra  capilla,  y  a  los  gran- 
des  en  la  placa  en  sardo,  siempre  se  ha  continuado  hasta  agora, 
conforme  al  modo  que  ya  por  otras  he  significado  a  V.  P.,  y 
no  se  saca  dello  poco  fructo  por  la  diuina  bondad,  segiin  se 
vee  por  la  freqiiencia  de  los  sacramentos  en  que  muchos  per- 
seueran,  recibiendolos  cada  mes,  otros  cada  15,  y  otros  cada 
8  dias,  y  particularmente  esta  pascua  de  Nauidad  hemos  tenido 
tantas  confessiones,  que  comencando  8  dias  antes,  y  continuan- 
dolo  algunos  otros  4  6  5  dias  despues,  no  fue  possible  cumplir 
con  todos  :  y  no  parecera  esto  mucho  a  consyderando  de  vna 
parte  que  no  somos  mas  de  dos  confessores,  y  de  otra  parte  la 
grande  afficion  y  desseo  que  toda  esta  gente  tiene  de  coufes- 
sarse  con  los  de  la  Compahia,  que  cierto,  tengo  para  mi  que 
aun  no  bastarian  seis  confessores  aqui  en  casa,  como  claro  se 
collige  de    muchos  que   confessandose   en  otra    parte.  vienen  a 


a  Del.  si. 


1  Alvarus  Madrigal. 

2  P.  Balthassar  Pinas. 


188.  —  Sassari  20  Ianuarii  1561  117 

reconciliarse  y  cornulgar  en  nuestra  yglesia  ;  y  esta  freqiiencia 
y  concurso  no  es  solo  la  quaresma  y  pascuas,  pero  aun  en 
otras  ruuchas  fiestas:  de  modo  que  pues  la  cosa  es  ya  tan  or- 
diuaria,  por  amor  del  Senor  que  de  los  muchos  P.es  que  por 
alla  hay.  reparta  V.  P.  con  esta  isla  ;  pues  tanto  fructo  se  sa- 
cara  dello  :  porque  segun  es  la  ignoraucia  de  los  confessores, 
aunque  vno  se  confiesse  a  menudo  con  ellos,  allende  de  no 
quedar  tan  consolados  en  el  spiritu,  siempre  les  queda  mucho 
que  barrer  y  limpiar  en  las  consciencias  :  mittat  eis  Dominus 
auxilium  de  sancto  '.  El  numero  de  los  que  hemos  confessado 
esta  pascua  2  (segiin  que  se  ha  podido  contar)  passa  de  300 
personas,  que  fue  para  nosotros  vn  particular  consuelo  y  rego- 
zijo  spiritual  acordandonos  que  el  aho  passado  por  este  dia, 
como  eramos  rezien  venidos,  solamente  confessamos  4  6  5  per- 
sonas,  y  agora  verlos  venir  a  centenares  ;  lo  que  nos  da  muy 
cjerta  confian^a  de  sperar  mucho  aprouechamiento  y  reformacion 
de  muchos  vicios  y  abusos  desta  tierra  :  plega  a  la  diuina  Mag.1 
dar  sus  copiosos  dones  para  que  de  todos  sea  mas  y  mejor 
seruido. 

4.  Luego,  passada  Nauidad,  hemos  tenido  aqui  vn  jubileo  en 
el  qual  ha  auido  tanta  freqtiencia  de  confessiones,  que  seria  bien 
largo  de  screuir ;  porque  auiendole  publicado  el  P.e  Rector  vn 
domingo  predicando  en  la  yglesia  mayor,  luego  el  lunes  comenQo 
a  venir  tanta  gente,  que  empecando  a  las  6  y  a  las  5  de  la 
manana,  y  estando  hasta  las  7  y  las  8  de  la  noche,  eran  mu- 
chos  mas  los  que  se  yuan  sin  confession,  que  no  confessados  ; 
porque  demas  de  los  que  se  yuan  sin  auer  recaudo,  auiendo 
estado  vno  y  dos  y  tres  dias  sperando,  otros  muchos  que  ve- 
nian  y  hallauan  la  multitud  de  gente,  y  otros  que  sabiendolo 
dexauan  de  venir,  se  boluian  harto  desconsolados  a  buscar  re- 
medio  a  otras  partes.  En  otros  fue  tanta  la  deuocion  de  confes- 
sarse  con  los  nuestros,  que  han  querido  mas  voluer  a  ayunar 
y  hazer  las  otras  cosas  la  2a  semana.  que  no  yrse  a  otras  par- 
tes :  y  aun  algunos  auiendose  confessado  con  otros  a  la  pri- 
mera  semana,  han  buelto  a  nosotros  la  2a  por  no  tenerse  por 
muy   seguros    en  sus   conscienQias ;    y   ans[   los   dos   domingos 


a  con  otros  supra  vers.  eaclem   manu. 


1  Cf.  Ps.  XIX,  3. 

-  Intellige  festa  Xativitatis  Domini. 


118  LlTTEBAE    QUADRIMESTRES 

fueron  tantos  los  centenares  en  nuestra  iglesia  para  comulgar 
que  por  ser  ella  muy  pequeha,  se  boluian  algunos ;  y  otros 
muchos  por  no  irse,  se  holgaron  de  sperar  hasla  las  postreras 
missas  :  y  lo  que  en  esto  daua  grande  animo  y  edificacion  a  los 
proximos,  era  ver  toda  la  tlor  de  la  ciudad  en  nuestra  capillica, 
scilicet,  gouernador,  jurados,  caualleros,  ciudadanos,  merca- 
deres  y  todas  las  demas  suertes  de  gentes.  Finalmente  vna 
cosa  sacan  de  aqui  todos,  y  es  que  si  en  Sacer  hay  P.es  de  la 
Gompania  en  ahundancia,  apenas  aura  quien  en  otra  parte  se 
confiesse  (lo  que  para  algunos  no  es  muy  dulce  ni  sabroso), 
y  ansi  todos  dan  bozes  diziendo  :  VTengan,  vengan  mas  P.es,  y 
no  se  pierda  el  fructo  que  por  falta  dellos  se  pierde  en  muchas 
almas.  V.  P.  consyderando  lo  mejor,  hara  lo  que  mas  le  pare- 
ciere  in  Domino  conuenir. 

5.  Este  credito  y  deuocion  con  la  Gompahia  crece  siempre 
en  esta  tierra,  no  solo  en  Sacer,  pero  por  todo  el  reyno;  y  no 
tienen  otro  mayor  pesar  sino  ver  que  se  les  passa  este  tiempo 
sin  aprouecharse  de  los  studios  de  la  Gompania:  y  cierto  no 
yerran  nada  en  ello,  porque  demas  que  vendran  de  toda  la  isla 
a  studiar  aqui  a  Sacer  (specialmente  por  auer  agora  prohibido 
el  rey  que  ninguno  vaya  a  studiar  a  Italia  ni  a  Francia),  y  se 
aprouecharan  mucho :  hay  tambien  otra  cosa,  que  es  los  buenos 
subjectos  y  habilidades  que  aqui  se  hallan,  y  se  podrian  ganar 
hartos  para  la  Compania,  segun  que  los  veo  deuotos  y  afficio- 
nados,  y  por  no  veer  aparejo  ni  commodidad,  se  detienen. 
N.  S.  les  embie  el  remedio  que  tanto  dessean,  y  les  es  ne- 
cessario. 

6.  Los  meses  passados  regibio  aqui  el  P.e  Rector  vn  sacer- 
dote  aragones  que  se  dize  Juan  Gil  (del  qual  creo  ya  sabra 
V.  P.),  de  buenas  partes  y  harto  buen  subjecto  a,  cuya  vocagion 
creemos  aura  sido  de  la  mano  del  Sehor ;  porque  andando  de 
algun  tiempo  antes  con  este  desseo  de  entrar  en  la  Compahia, 
hallandose  el  verano  passado  en  la  Goleta,  y  oyendo  alli  cotno 
en  Qerdeha  auia  ya  collegio  de  la  Compahia,  offreciendosele  pas- 
saje,  se  embarco  y  vino  a  Caller,  donde  saliendole  los  moros 
al  vaxel,  como  N.  S.  le  trahia  para  tan  sancta  obra,  se  saluo 
nadando:  y  ansi  desbaratado,  sin  temer  los  calores  y  peligros 
de  la  isla,  la  atrauesso  hasta  Sacer,  y  de  aqui    muy   consolado 


a  subjecto  supra  vers.;  prius  buena  persona  (?). 


482.  —  Sassari  -20  Ianuarh  1561  119 

se  fue  a  embarcar  al  Alguer  para  yr  a  Genoua  y  de  alli  a 
Roma.  Confio  en  el  S.or  sera  su  vocacion  tirme  y  fructuosa  l. 
7.  De  muchas  particularidades  pudiera  dezir,  pero  seria  cosa 
harto  prolixa;  baste  saber  generalmente  que  todos  se  aprouechan 
mucho,  vnos  en  hazer  amistades  y  perdonar  injurias,  otros  en 
venir  a  ]a  confession  de  muchos  ahos  dexada,  otros  reiterando 
las  mal  hechas,  otros  haziendo  confessiones  generales  de  toda 
su  vida,  etc:  y  specialmente  con  los  mercaderes  y  tratantes 
ha  obrado  Dios  mucho,  porque  quasi  todos  los  mas  andan  tan 
atemorizados,  que  no  osan  hazer  contrato  alguno  sin  que  pri- 
mero  vengan  a  consultar  si  es  licito  o  no,  y  dexan  los  tratos  y 
mercadurias  sardescas,  que  eran  illicitos,  y  van  buscando  otros 
mas  seguros  donde  no  peligren  las  consciencias,  vnos  criando 
ganados,  otros  haziendo  labrera  [sic]  de  trigo  y  legumbres  etc. 
Y  estos  dias  passados,  solo  para  apartarse  de  malos  tratos,  se 
han  juntado  en  compahia  24  mercaderes,  y  en  vna  parte  desta 
isla,  en  la  marina,  hazen  a  sus  costas  tres  torres  para  que  sin 
temor  de  turcos  puedan  alli  sacar  mucho  coral  y  harto  pescado ; 
al  fin  cada  vno  va  buscando  el  modo  con  que  pueda  biuir  y 
mantenerse  sin  hazer  vsuras  manifiestas  ni  palliadas.  A  ellos 
y  a  todos  alumbre  el  Spiritu  Sancto  para  que  acierten  a  cum- 
plir  la  ley  de  Dios  y  saluar  sus  almas.  [Preces  postulat]. 

De  Sacer  a  20  de  Enero  de  1561.  Porcommission  del  P.e  Rector. 
—  De  V.  P.  indignissimo  sieruo  en  Xpo. 

Fran.co  Antonio  '-. 


1  De  eoderu  loquitur  P.  Pinas  in  epistula  die  20  Sept.  1560  data  (Lainii 
Monum.  V,  233).  Nullum  vero  vestigium  de  eius  in  Societatem  ingressu  in- 
venire  potuimus.  In  catalogo  collegii  calaritani  anni  1574  recensetur  P.  Ioan- 
nes  Giles;  sed  neque  patria  (Calanas  Hispalis)  neque  a?tas  (33  aut  34  anno- 
rum)  cum  huius  patria  et  «tate  concordant. 

2  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  214. 


120  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

483 

N.     N. 

FERRARIA    21    IANUARII    1561    *. 

1.  Sociorum  numerus,  valetudo.  In  temporalibus  angustiis  Deum 
providum  et  beneficum  experiuntur.  —  2.  Votorum  reno- 
vatio  magnos  fructus  fert.  —  3.  Scholasticae  exercitationes 
in  festis  nataliciis  Domini  sollemnius  habitae.  —  4-5.  Sa- 
cerdotum  erga  proximos  ministeria.  —  6-7.  Numerus  ci- 
vium  ad  sacramenta  accedentium,  praesertim  iubilaei  tem- 
pore.  —  8.  Piae  sodalitatis  exercitia  et  fructus. 

1.  f  Pax  X.1  Molto  R.do  in  X.°  P.  [Scribit  ex  oboedientia] . 
Cominciando  dalli  nostri  che  siamo  stati  15  et  hora  siamo  14, 
cioe  cinque  sacerdoti,  dui  mastri,  4  scolari  et  3  coaiutori;  ben- 
che  si  hauesse  mancamento  di  molte  cose  necessarie  al  vitto, 
non  dimeno  la  diuina  Prouidentia  ha  talmente  a  suo  tempo 
prouisto  a  nostri  bisogni  che  siamo  stati  tutti  sani ;  et  buona 
occasione  ne  ha  data  Iddio  S.r  N.  di  sempre  seruirlo,  confidarci 
in  lui  et  insieme  di  molto  glorificar  sua  diuina  maesta.  Et 
quanto  al  spirito  che  piu  importa,  si  e  uista  unione  in  Domino, 
abnegatione  de  uolunta,  et  buoni  desiderij  in  tutti  di  andare 
auanti  nel  diuino  seruitio,  aiutati  molto  dalla  renouatione  de 
santi  voti,  delli  recordi  ch'ogni  uenerdi  suol  dare  il  P.  Ret- 
tore  2,  et  da  altre  mortificationi  che  li  fratelli  sogliono  doman- 
dare  et  fare. 

2.  II  primo  di  dell'  anno,  per  ordine  di  N.  P.  Prouinciale  3, 
renouammo  tutti  li  santi  uoti  precedendo  le  confessioni  generali 
delli  6  mesi  et  uarie  mortificationi  ;  il  che  produce  tanti  buoni 
effetti  ch'airaltri  ch' alli  nostri  pareriano  forsi  incredibili.  Sia 
del  tutto  laudato  1'autor  d'ogni  bene. 

3.  Circa  le  scuole,  maestri  et  scolari  non  hauiamo  che  dirli 
de  piu  che  nelli   ultimi  quadrimestri  fu  scritto,  eccetto  che  ha- 


1  Ex  apogr.  coaevo  in  cod.  Venet.  100,  ff.  18-19;  prius  280-281.  Secundum 
Hansen,  1.  c.  766  est  apogr.  in  archiv.  colonien. 

2  P.  Fulvius  Androtius. 

3  Ferrariense  collegiura  tunc  ad  Provinciam  Longobardicam  Soc.  Iesu  per- 
tinebat,  cui  praeerat  P.  Benedictus  Palmio.  Cf.  Polanci  Complementa,  II,  350. 


483.  —  Ferbaria  21  Ianuarii  1561  1-21 

uendo  il  P.  Prouiuciale  nelP  ultima  uisita  detio  si  facesse  al- 
cuna  eosa  publica  per  il  sacro  S.t0  Natale,  fu  nel  secondo  di 
esso  recitata  in  nostra  chiesa  una  oratione  latina  per  uno  delli 
nostri  et  una  greca  da  uno  scolare  forostiero  de  nostre  scuole, 
et  poi  un  dialogo  latino  da  alcuni  putti,  con  che  dettero  alli 
nostri  et  alli  altri  non  poca  consolatione,  trouandouesi  il  Sig.r 
Vicario  di  Mons.  il  Vesc.  °,  1' inquisitore,  il  podesta  et  alcuni 
dottori  inuitati  et  altri  scolari,  di  che  pensamo  se  sia  seruito 
lesu  X.°  Sig.1'  N.  per  il  cui  honore  et  gloria  tutto   fu  fatto. 

4.  Li  sacerdoti  se  sonno  esercitati  in  questo  tempo  nelli  so- 
liti  esercitij  di  nostra  Compagnia,  et  massime  in  confessar'  buon 
numero  di  pregioni  per  il  santo  jubileo,  alcuna  uolta  nel'  hospi- 
tale,  et  altri  infermi,  aiutare  a  ben  morir'  quelli  che  sonno 
iustitiati,  et  predicare  ogni  settimana  a  una  uolta  alle  pregioni 
et  a  un  monastero  de  monache.  N.  S.r  si  serua  del  tutto  a  sua 
maggior  gloria. 

5.  Seguitasi  la  lettione  in  nostra  chiesa  ogni  festa  doppo 
uespro  con  auditorio,  et  nella  prima  parte  di  essa  se  dechiara 
la  dottrina  christiana  b  et  nella  2a  1'  euangelio,  cauandosi  di 
esso  alcuni  punti  per  escitare  alle  sante  uirtu,  alla  frequentia 
de  sacramenti  et  al'odio  contra  il  peccato,  di  che  si  aiutano 
quelli  che  frequentano  li  sacramenti  a  perseuerar'  et  guardarsi 
dal  male. 

6.  II  numero  di  quelli  che  frequentano  li  sacramenti,  quan- 
tunque  alli  nostri  amicj  para  molto  in  questa  citta,  pure  a  noi 
deue  meritamente  parer  poco,  come  e,  communicandosi  ordina- 
riamente  la  domenica  in  nostra  chiesa  il  numero  di  cento  per- 
sone  incirca,  la  cui  perseuerantia  meritamente  e  degna  di  esser 
laudata;  poiche  quelli  che  frequentano  nostra  chiesa,  sonno 
tanto  derisi  etiandio  dalli  loro  domesticj,  come  altre  uolte  si  e 
scritto  l. 

7.  Per  il  giubileo  passato  si  confesso  et  communico  notabil 
numero  di  gente  in  nostra  chiesa,  et  non  manco  forsi  il  Santo 
Natale,  et  molti  il  primo  dell'anno,  et  si  sonno  fatte  molte  con- 
fessioni  generali,  et  tanti  buoni  effetti  sonno  di  cio  successi  che 
molta  occasione  hauiamo  hauta  tutti    di    magnificar'    la    diuina 


a  7.na  niS.  —  b  x.na  ms. 


1  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  69  sqq. 


I±^  LlTTERAE     QlJADRlMESTRES 

bonta  et  insieme  di  admirar'  la  otnnipotentia  sua  che  del  male 
recaua  tanti  segnalati   beni. 

8.  Non  inancaremo  dir'  a  V.  P.  come  quella  compagnia  di 
huomini  seculari  '  tuttauia  piu  augumenta  con  molta  nostra 
consolatione  per  la  loro  mutatione  de  uita,  prontezza  di  fare 
ogni  cosa  per  la  diuina  gloria,  et  per  le  opere  de  pieta  spiri- 
tuali  et  corporalj.  frutti  gratiosi  del  perseuerar'  nella  frequentia 
da  sacramenti,  et  per  la  spetial  cura  che  sogliono  hauere  a  un 
luogo  di  orphani  da  loro  spesso  uisitati  et  aiutati ;  et  sperasi 
con  1'augmento  di  questi  huominj  et  col  santo  odore  di  loro 
uita,  che  non  poco  sia  per  seruirsene  Iesu  X.°  S.r  N.  in  questa 
citta  massime  per  far  conoscer'  la  uerita  di  nostra  minima 
Gompagnia;  perche  molti  che  prima  diceuano  mal  di  noi,  et  si 
uergognauano  quasi  d'  intrar'  in  nostra  chiesa,  come  hanno  co- 
minciato  a  conoscere  la  verita,  diuentano  tanto  nostri  amic.j, 
che  e  bene  da  lodarne  Iddio  S.r  N.,  et  uolendo  sodisfare  al 
passato,  la  manifestano  alli  altri  senza  respetto  alcuno,  rendendo 
molte  attioni  de  gratia  a  sua  diuina  Bonta  di  hauerli  fatto  co- 
noscere  nostra  Compagnia,  della  quale  restano  incredibilmente 
inamorati  et  tirano  delli  altri.  Et  come  questo  par'  molto  ne- 
cessario  in  questa  citta,  essendo  molto  oppressa  daFamor 
proprio,  et  pero  cerca  1'  antiquo  serpente  di  leuarne  ogni  credito 
per  conseruar'  suo  regno  appresso  quelli  che  potriano  molto 
aiutar'  il  ben  commune;  cosi  et  questa  citta,  come  douemo, 
con  tutto  cuore  raccomandiamo  alli  santi  sacrifitij  et  orationi 
di  V.  P.  et  de  tutti  che  queste  odiranno,  et  insieme  anco  questo 
nostro  collegio  accio  siamo  instrumenti  puri,  ne  pretendiamo 
altro  in  tutte  le  nostre  attioni  che  la  diuina  gloria,  et  perseue- 
riamo  in  fedele  et  buona  Compagnia  di  Iesu  sino  alla  morte. 
Amen.  Di  Ferrara  alli  21  di  Gennaio  1561. 

Inscriptio.  Ferrara.  Per  Genoua,  Fiorenza,  Siena.  Montep."", 
Perugia  et  Amelia. 


1  Vide  Litt.  Qtiadrim.  VI,  69  sqq. 


484.  —  Foro  Livii  i>3  Ianuarii  1501  1-23 


484 


PAULUS     BILLACQUA 

FORO   LIVII   23   IANUARII    1561    l. 

1-2.  Sociorum  numerus.  Domestica  disciplina  et  mutua  caritas 
viget,  qnae  Patrum  adhortationibus  augetur.  Tiro  recens 
admissus  aliis  bono  exemplo  est.  —  3.  Scholastici  ita  in 
litteris  et  bonis  moribus  progrediuntur,  ut  eorum  paren- 
tibus  et  aliis  magistris  admirationi  sint.  —  4.  Scholasticae 
exercitationes  coram  episcopo  et  aliis  proceribus  in  studio- 
rum  instauratione  habitae.  —  5.  Sociorum  contiones.  Con- 
cursus  ad  poenitentiae  et  eucharistiae  sacramenta,  praeser- 
tim  iubilaei  tempore.  Fructns.  Pauperibus  et  aegrotantibus 
auxilium  fertur.  —  6.  Societatis  existimatio  apud  proceres 
et  cives.  Paces  graves  initae.  —  7.  Templum  exornatur. 

1.  7  Pax  Xpi.  Per  esser'  gia  passati  4  raesi,  molto  R.do  Pa- 
dre,  che  non  e  stata  auisata  V.  R.  Paternita,  di  quel  che  il 
nostro  Sig.ie  Iddio  opera  per  raezzo  de  Padri  et  fratelli  di  que- 
sto  collegio  di  Forli ;  mi  par'  conueniente  che  hormai  debbia 
scriuerli  quanto  sin  adesso  ci  e  successo.  Et  per  corainciar' 
breuemente  diro,  come  sono  in  questo  collegio  3  sacerdoti  et  10 
fratelli,  li  cui  nomi  et  officij  si  sonno  scritti  nel  catalogo,  che 
si  manda  2.  Tuttj  per  la  bonta  di  Dio  nostro  Sig.re  se  ritruouano 
sani,  quanto  al  corpo,  et  meglio  quanto  al  spirito;  il  che  chia- 
ramente  si  uede  per  la  loro  grande  deuotione  nelle  cose  spiri- 
tuali ;  nelle  quali  pongono  tuttj  e  suoi  pensieri  per  crescere  ogni 
di  piu  neFamore  di  Dio  et  nelle  sante  et  solide  uertu.  II  mede- 
simo  caldamente  dimandano  nelle  sue  orationi,  per  adempir'  e 
suoi  buoni  desiderij.  Oltra  di  questo  non  mancano  di  spesso 
fare  instanza  al  R.  P.  Rettor'  che  gli  conceda  di  fare  discipline 


1  Ex  originali  in  cod.  Venet.  100,  ff.  24-25;  prius  316.  In  ff.  22-23  praecedit 
exemplum  latinum,  easdem  res  continens,  cui  subscribit  die  31  Ianuarii  Io. 
Baptista  Mainerius. 

2  Hic  catalogus,  ut  adiuncta  suadent,  ille  esse  videtur  qui  nunc  exstat  in 
cod.  Rom.  78 b,  n°  221 ;  prius  f.  293  (385).  Quamvis  concordat  etiam  cum 
Litt.  Quadrim.  mense  Maio  scriptis. 


124  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

et  altr'  penitenze,  che  suol'  usar'  la  Compagnia  nostra;  et  in 
tal  niodo  osseruano  le  regole,  che  e  da  lodarne  inolto  Dio  No- 
stro  Signore.  A  questo  anchora  si  agiunge  che  prontarnente  et 
uoluntieri  a  un'  minimo  cenno  del  superiore  obediscono  et  fanno 
molta  diligenza  per  non  partirsi  mai  in  cosa  ueruna  dal  uoler 
di  quel  che  tenghono  in  luogo  de  Xpo.  nostro.  Sig.re.  Sonno  an- 
cora  tanto  congiunti  nel  uincolo  della  charita,  che  nissuna 
cosa  li  possi  disiungere,  ne  separare. 

2.  Hora  che  raggioniamo  de  nostri  fratelli,  non  uoglio  lasciar' 
di  dir',  come  un'  di  loro  entro  nella  Gompagnia  questo  Agosto 
passato,  et  ha  fatto  sua  probatione  cou  gran  spirito  et  deuo- 
tione  di  che  ha  dato  a  tuttj  buon'  odore  di  se,  et  ogni  di  si 
ritroua  piu  stabile  et  fermo  nella  sua  uocatione.  Delli  sacerdoti 
ui  e  un'  che  ogni  otto  giorni  suol'  far'  un'utile  et  deuota  essor- 
tatione  a  tuttj  li  fratelli,  per  confirmarli  et  accrescerli  nel  spirito 
et  nella  deuotione.  Oltra  di  questo  il  R.  P.  Rettor'  £  suol'  far' 
il  medesimo  animando  tuttj  alla  pronta  et  santa  obedienza,  et 
alla  abnegatione  propria  di  se  medesimi. 

3.  Quanto  all'  schuole,  ui  sonno  3  maestri,  che  hanno  cura 
di  amaestrar'  la  gioventti  nelli  costumi  et  parimenti  nelle  let- 
ter'.  Et  per  il  desiderio  che  hanno  del  frutto  loro  s'  affatichano 
somamente  per  farli  peruenir'  a  qualche  grado  di  bonta  et  di 
dottrina.  Onde  se  marauigliano  molti  et  insieme  pigliano  grande 
edificatione  di  tanto  studio  et  sollecitudine  de  maestri,  che  pon- 
ghono  intorno  alli  scholari,  li  quali  s'inflamano  marauigliosa- 
mente  nelle  letter',  si  greche,  come  latine  2,  uedendo  aperta- 
mente  quanta  diligenza  usino  li  maestri  per  promouergli ;  per 
questo  gli  odono  uoluntieri,  et  con  molta  attentione:  spesso 
auiene  che  se  incontrino  con  scholari  delle  altre  schuole,  et  gli 
inuitano  a  disputar',  con  dimandarli  delle  cose  che  imparano  ; 
si  che  e  tanto  il  frutto  che  fanno  in  ogni  cosa,  che  moue  molti 
a  marauigliarsi,  et  sono  di  quelli  che  dicono,  che  le  nostre 
schuole  anderanno  tutta  uia  innanzi ;  et  che  si  riusciranno  de 
molti  huomini  ualenti  nelle  letter'  lodando  grandemente  il  modo 
si  tiene  nel'iusegnare.  Vn'  maestro  di  questa  citta  hebbe  a  dir' 
che  nui  hauemo  receuto  da  Iddio  una  gratia  molto  particolar', 
perche  quelli,  che  uenghono  alle  nostre  schuole  non  solo  supe- 


1  P.  I.eonettus  Clavonius. 

2  Latinum  exemplum  addit:  «  ut  cum  prius  hujus  urbis  adolescentes  lit- 
terariis  exercitationibus  bellum  indixisse  uiderantur,  nunc  eas  auide...  arri- 
piant...  ». 


484.  —  Foro  Livii  23  Ianuarii  1561  125 

rano  gli  altri  di  dottrina  et  di  costumi,  ma  etiam  di  timore  et 
di  reuerenza  che  ci  portano.  Dimandando  in  che  modo  gli  lac- 
ciamo  tanto  solliciti  in  apprender'  le  vertu ;  medesimamente 
uolse  intender'  da  noi  la  maniera  che  seruiamo  nePinsegnar' 
per  poter'  egli  ancora  servarla.  Non  tacero  come  li  padri  de 
scholari  ogni  di  pigliano  maggior  contentezza  et  consolatione 
per  ueder'  il  irutto  che  continuamente  lanno  e  suoi  figliuoli : 
onde  non  a  mancano  spesse  uolte  di  farci  molte  offerte  dimo- 
strando  gli  sara  gratissimo  tutte  le  uolte  che  si  seruiremo  di 
loro.  E  tanto  grande  la  fama  delle  schuole,  che  ci  sonno  stati 
di  quelii,  che  di  queste  citta  et  castelli  uicini  si  sonno  mossi  a 
mandar'  e  suoi  figliuoli  sotto  la  nostra  disciplina.  Non  mancano 
di  portar'  quel'  rispetto  et  quella  reuerenza  alli  maestri,  che 
sono  tenuti  a  far'  ;  et  alcuni  sonno  tanto  fermi  et  stabili  che 
etiamdio  uengono  contro  il  uoler'  de  loro  parenti.  Sonno  tanto 
accostumati  et  dediti  all'  deuotione,  che  molti  dicono  esser'  non 
poco  differenti  gli  altri  dalli  nostri  scholari.  II  cui  numero  sappi 
V.  R.  Paternita  arriua  a  cento  quaranta,  cioe  140.  Non  lassaro 
di  dir'  che  dui  giouani  de  nostri  scholari  di  buona  creanza  et 
espettatione  sonno  entrati  con  non  piccolo  feruor'  nella  Com- 
pagnia.  Gi  sonno  delli  altri  ancora,  che  uogliono  entrar',  ma 
non  gli  e  anchora  concesso.  II  medesiuio  dico  de  molti  di  loro, 
che  uogliono  intrar'  in  diuerse  religioni,  per  seruir'  a  Dio  no- 
stro  Signore.  Vno  dellj  Padri  nostri  dechiara  a  tuttj  una  uolta 
la  settimana  la  dottrina  christiana. 

4.  Verro  hora  al  dialogo,  che  hanno  recitato  nella  renoua- 
tione  delli  studij  nella  nostra  chiesa,  doue  concorsero  de  molti 
auditori,  spetialmente  il  vescouo  l  con  senatori  et  altre  persone 
di  qualita.  Vennero  anchora  monachi  de  diuerse  religioni.  Onde 
tuttj  restarono  sodiffatti  et  gli  piacque  sommamente  di  udire 
una  simil'  cosa,  et  massime  gli  recitanti  che  hebbero  molta 
gratia  et  seppero  fare  il  debito  suo.  Prima  si  recitasse  il  dia- 
logo,  furono  attaccati  dellj  uersi  assai,  si  grechi  come  latini, 
nell'  porte  delle  chiese;  medesimamente  si  recito  un'oratione 
nel  domo  con  molta  audientia  et  attentione,  si  de  dottori  come 


a  non  non  tns. 


1  Episcopus  foroliviensis  ab  anno  1551  erat  Petrus  Ioannes  de  Aleottis  : 
sed  huic  in  curia  romana  degenti  datus  est  anno  1555  coadiutor  cura  iure 
successionis  Simon  de  Aleottis.  Eubel:  Hierarchia. 


126  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

di  altri  huomini  di  qualita,  dal  maestro  della  prima  classe  l.  II 
quale  ultimamente  fece  una  lettione  a  in  lode  della  lingua  gre- 
cha  nell'  chiesa  nostra,  doue  fu  presente  il  vescouo  con  altri 
huomini  di  auttorita  et  di  reputatione,  et  ui  concorsero  ancora 
dellj  scholari  delli  altri  maestri.  II  medesimo  nella  schuola  il 
giorno  seguente  tratto  in  un'  lettione  dell'  lingua  latina  con 
non  piccolo  numero  di  auditori.  Seguirono  poi  due  orationi  che 
furno  recitate  nel  domo  da  nostri  scholari  in  diuersi  tempi, 
doue  oltra  il  vescouo,  gouernatore,  conseruatori,  concorsero  di 
molti  auditori  di  qualita. 

5.  Hora  e  tempo,  che  si  uenghi  agli  altri  essercitij  che  usa 
la  Compagnia  nostra.  Diro  prima  come  il  R.  P.  Rettor'  tutte  le 
feste  predicha  in  nostra  chiesa,  doue  non  manca  dell'audienza 
di  molte  persone  di  qualita;  et  ogDi  uolta  ua  cresciendo  il  b  nu- 
mero.  Delli  nostri  fratellj  alcuni  suogliono  andar'  spesse  uolte 
a  predicar'  in  diuersi  monasterij  de  monache;  dalle  quali  uen- 
gono  chiamati  per  desiderio  che  hanno  di  udire  la  parola  di 
Dio.  Quanto  all'  confessioni  nell'  domeniche  et  feste  suol'  ctp- 
scere  il  numero  de  confitenti  et  communicanti,  et  molto  piu  in 
questo  giubileo;  et  in  questo  Natale  del  Signore  e  stato  tanto 
il  concorso,  che  fu  bisogno  li  nostri  Padri  stessero  ad  udir'  le 
confessioni  insino  all'  cinque  hore  di  notte,  partendosi  molti  di 
quelli  che  uoleuano  confessarsi,  per  non  esser'  tanti  confessori. 
che  potessino  supplire.  Da  quelli  che  si  sonno  confessati  dalli 
nostri  ui  sonno  stati  molti  che  per  le  male  lingue  de  nostri 
contrarij  ci  portauano  odio  et  non  intrauano  mai  in  nostra 
chiesa;  non  dimanco  in  questi  giorni  hanno  riconosciuto  et  con- 
fessato  il  mancamento  loro;  specialmente  tra  questi  ui  e  stata 
una  persona  nobile,  che  apertamente  et  quasi  come  prencipal" 
inimico  ci  oppugnaua,  uenne  a  manifestar'  et  discuoprire  tutt.j 
e  peccati,  che  haueua  fatto  in  vita  sua.  II  medesimo  fecce  un'  altro 
che  confessa  non  sentir'  raai  diuotione  in  udire  la  messa.  se 
non  quando  ode  celebrarla  da  nostri  Padri ;  onde  ha  procurato 
che  tuttj  di  sua  casa  uenghino  a  confessarsi  dalli  nostri.  et  tutte 
le  uolte  che  gli  si  offerisce  1'occasione,  non  cessa  di  lodar'  et 
essaltar'  grandemente  la  Compagnia.    Circa   le  confessioni.  non 


■i  Del.  de.  —  '>  Emend.  ex  in. 


1  In  catal.  superius  citato  dicitur  magistei  primae  classis  I.  Baptista  (Mai- 
nerius). 


484.  —  Foro  Livii  23  Ianuarii  1561  127 

si  puo  explicar'  con  parole  il  frutto  che  si  e  fatto :  perche  al- 
cuni  hanno  lasciato  le  concuhine,  doppo  che  sonno  confessati 
dalli  nostri;  parimenti  certe  donne  che  molti  anni  haueuano 
lassato  di  communicarsi  per  perseuerar'  nella  loro  mala  uita 
incominciata,  per  mezzo  de  nostri  Padri  il  Signore  Iddio  1'  ha 
riuocate  al  ben'  fare;  cosi  anchora  dico  de  molti  altri,  chehanno 
emendato  la  uita  sua,  che  saria  troppo  longo  a  dirlo :  benche 
non  manchero  di  scriuer'  a  V.  R.  P.ik  come  due  donne,  che 
per  ignoranza  et  negligenza  del  suo  confessor'  si  erano  andate 
a  communicar'  ritrouandose  in  un'  peccato  grauissimo,  subito 
furono  confessate  dalli  nostri,  connobbero  il  fallo  loro.  Vna  certa 
donna  si  e  fatta  monacha  per  mezzo  nostro,  non  hauendolo  po- 
tuto  ottener'  dui  anni  sonno  un'  suo  zio  con  mezzi  humani,  et 
questo  si  e  solo  ottenuto  con  farla  ricorrer'  a  Iddio  per  aiuto. 
II  che  per  auanti  non  haueua  fatto,  ne  era  per  far',  et  hora  ri- 
conosce  tal  beneficio  solo  dal  nostro  Signore  Dio.  Vno  huomo 
molto  afflitto  et  quasi  desperato  hauendo  raggionato  con  un' 
de  nostri  di  cose  pertinenti  all'  salute  sua,  s'  ritrouo  molto  con- 
solato  et  promisse  di  uoler'  fare  come  noi  gli  consigliauamo 
per  bene  del'  anima  sua.  II  che  fece,  percioche  per  mezzo  de 
uostri  spese  di  molti  scudi  in  elemosine.  Non  sonno  mancati  di 
quelli,  che  per  opera  de  nostri  hanno  stracciato  le  carte  da 
giocar'.  Visitiamo  spesso  Thospitale  di  questa  citta,  doue  si 
uiene  a  prouedere  a  molte  cose,  si  delTanima.  come  del'  corpo. 
Alcuni  de  nostri  parimenti  hanno  operato  che  una  persona  no- 
bile  facessi  elemosina  alli  poueri  amalati  in  che  spese  de  molti 
scudi.  Suol  andarui  spesso  un'  nostro  Padre  per  confessarli  et 
e  auenuto  alle  uolte  che  alcuni  subito  sonno  stati  confessati,  se 
ne  siano  passati  suauemente  all'  beatitudine  (come  piamente  si 
crede).  benche  non  si  lascia  di  andar'  nelli  giorni  di  festa,  per 
consolarli  tutti  nel  Sigre.  Li  nostri  medesimamente  hanno  fatto 
paci  di  grande  importanza,  che  se  non  si  faceuano,  era  per  na- 
scer'  de  grandi  inconuenienti. 

6.  Non  e  dunque  marauiglia.  se  il  vescouo,  il  presidente,  il 
gouernatore  et  altri  huomini  nobili  fauoriscono  et  lodano  molto 
la  Compagnia  nostra,  vedendo  loro  quante  cose  uenghono  fatte 
dalli  nostri  in  seruigio  di  Dio  et  in  giouamento  del  prossimo, 
et  tuttauia  crescie  il  numero  di  quelli  che  conoscono  et  inten- 
dono  il  nostro  procedere.  Questo  chiaramente  si  uede  perche 
molti  aggrauati  da  qualche  infermita  dimandono  con  prieghi  il 
nostro  aiuto  per  confessarsi  et  udir'  ragionar'  di  cose  spirituali. 
Spesse  uolte  anchora  siamo  chiamati  et  preghati  per  agiutar'  quelli 


128  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

che  stanno  per  morir'.  Molte  persone  haimo  fatto  ricorso  a  noi 
per  la  charistia  del'  uiuere,  accio  gli  prouedessimo  per  qualche 
uia;  onde  alcuni  cittadini  nobili  alli  quali  e  data  la  cura  de 
poueri,  per  un'  instituto  de  un'  compagnia  detta  «  la  charita  » 
ricorrono  a  noi  che  agiutamo  1'opera  loro.  In  ultimo  raccontero 
una  cosa  da  esser'  molto  ben'  considerata;  doue  si  uede  quanto 
uaglia  1'auttorita  dell'  Compagnia.  E  stato  un'huomo  che  si 
trouaua  molto  trauagliato  et  afflitto  per  una  a  graue  scelerag- 
gine  fatta  da  vn'  suo  figliuolo  che  si  era  per  tutto  diuolgata, 
et  hauendo  pensato  far'  ricorso  al  vescouo,  gouernator'  et  ad 
altre  persone  nobili  di  questa  citta,  per  liberar'  suo  figliuolo 
non  solo  dell'  pena  di  quel'  fallo,  ma  etiam  del  debito,  final- 
mente  non  gli  parue  miglior'  remedio  che  di  ricorrere  alli  no- 
stri,  li  quali  supplicheuolmente  pregho  che  lo  uolesseno  per 
pieta  agiutar'  in  tale  negotio ;  onde  li  nostri  mandarono  a  chia- 
mar'  quello  huomo  in  cui  danno  era  fatto  quel'  fallo,  che  in 
quel  mezzo  cerchaua  di  metter'  in  man'  dell'  giustitia  questo 
suo  inimico,  che  gli  b  haueua  fatto  quello  danno,  accio  graue- 
mente  fusse  punito;  si  che  non  si  poteua  operar'  con  tuttj  i 
modi  possibili  accio  gli  perdonasse.  Al  fine  il  Sig.re  lddio  per 
opera  de  nostri  lo  mosse  subito  a  perdonarglL-  et  cosi  la  cosa 
hebbe  assai  meglior  fine,  che  non  desiderauamo.  Perche  colui 
che  era  ricorso  da  noi  del  dolore,  et  suo  figliuolo  della  pena 
furono  liberati,  et  insieme  riusci  tal  pace  tra  loro,  che  il  padre 
et  figliuolo,  che  era  incorso  in  cosi  graue  errore,  et  tutta  la  sua 
famiglia  si  confessorno  dalli  nostri,  et  bora  frequentano  gli  san- 
tissimi  sagramenti.  Gi  sonno  finalmente  alcuni,  che  si  confessano 
da  altri  confessori  de  importanza,  che  quando  hanno  qualche 
dubio,  uenghono  alli  nostri  per  esser'  bene  risoluti.  Et  quan- 
tunque  le  cose  passino  in  questo  modo,  non  mancano  pero  di 
quelli,  cbe  hanno  mala  openione  de  fatti  nostri,  o  uero  per  non 
conoscer'  1'  instituto  dell'  Compagnia,  o  per  menar'  uita  loro 
contraria  ad  esso,  auchora  ci  portano  odio:  ma  spesse  uolte 
auiene,  che  quando  uogliono  piu  oscurare  c  la  fama  dell'  Com- 
pagnia  nostra,  al'  hora  tanto  piu  1'  fanno  chiara  et  illustre. 

7.  La  nostra  chiesa  che  prima  pareua  un'  spelonca,  hora  si 
uede  ornata  di  bellissime  statoe;  ueramente  si  puo  dire,  che 
hora  sia  casa  di  Dio.  Resta  che  V.  R.  Paternita  faccia  con  i 
suoi  santi  sacrificij  et  feruenti  orationi  che  il  tempio  delLanime 


a  Emend.   <x  un.  —  b  Emend.  e.r  egli.  —  c  oscurare  snpra  vers 


485.  —  Bellomonte  2b'  Ianuarii  1561  129 

nostre  ogai  di  piu  si  adorni  di  buone  et  sante  uertu,  il  ehe  tuttj 
supplicheuolmente  et  humilmente  dimandiamo.  Di  Forli  a  23  di 
Gennaio  1561. 

D.  V.  R.  P.  seruo  indegnissimo. 

Paolo  Billacqua  da  S.  Genesio  l. 

Inscriptio:  f  Di  Forli.  Per  Italia  citra  Romam. 


485 
P.   PETRUS    SEVILLANO 

BELLOMONTE   26   IANUARII    1561    2. 

1.  Crebrior  in  dies  multitudo  ad  sacramenta.  Tres  praesertim 
viri,  (inrisperiti  duo,  tertius  ludimagister)  fervore  fidei, 
pietatis  operibus  eminentes.  Paces  initae.  Contiones  et  cate- 


1  Magister  secundae  classis  dicitur  in  catalogo  supra  citato.  In  catal.  anni 
1560  (cod.  Rom  78  b,  n.  224)  de  eo  dicitur :  «  M°  Paolo  Beuelacqua  di  Mace- 
rata,  il  quale  ha  qualche  grammatica,  pur  non  si  dimostra  molto  inclinato 
ni  a  grammatica  ni  alPhumanita,  pur  hauera  qualche  talento  in  predicare. 
Quanto  alli  costumi  e  l)uono,  pur  molto  semplice  ». 

Subiungimus  scholarum  ordinem,  prout  in  catalogo  superius  citato  (cod. 
Honi.  78b,  n.  221)  habetur: 

«  In  prima  classe.  Matutino  tempore    Ciceronis  de  senectute  libellus  et  Epi- 
stolae  ad  Q.  fratrem  eiusdem  alternis  diebus  enarrantur  .        Hora  16 a 

Isocratis  oratio  de  Regno  ad  Nicoclem  et  Despauterianae  Grammaticae  leges 
declarantur  .  .  ......        Hora  18;« 

Pomeridlano  tempore.  6.us  Virgi.  Aenei.  et  Commentaria  Caesaris  de  bello  ci- 
uili,  alternis  item  diebus  exponuntur  ....        Hora  21  a 

Grammatica  Clenardi  Graeca  explicatur       ....        Hora  22« 

In  2a  glasse.  Mane.  Epistolae  Ciceronis  familiares  enarrantur  Hora  16  a 
Pomeridiano  tempore.  Bucolica  Virgilii  exponuntur  .  .        Hora  21  a 

Traduntur  quaedam  Grammatices  praecepta  .  .  .        Hora  22  a 

In  3a  classe.  Mane.  Recitata  doctrina  xpiana.  discipuli  diu  sese  exercent 
in  declinationibus  et  coniugationibus.  Id  postea  consequitur  explicatio  car- 
minum  Catonis.  —  A  prandio.  Discipulorum  compositionibus  legendis  magna 
temporis  pars  impenditur.  Vacant  postea  reliquo  tempore  disputationibus  di- 
scipuli  ». 

2  Ex  autogr.  in  cod.  Hisp.  08,  ff.  68,69;  prius  292,293.  In  ff.  70,71  est  epist. 
quadrimestris  latina  subscripta  a  Ioanne  Quadra  6  Kalend.  Februarias,  et  in 
ff.  381,  382  est  aliud  exemplum  sic  datum  :  «  Belmonte  6  calendas  Ianuarias 
anno  salutis  nrae.  sesquimillesimo  sexagesimo  primo  ».  Re  concordant  cum 
exemplo  hispano.  Notandum  est  auctorem  scribere  frequenter  j  pro  i. 

LlTTERAE   QUADRIMESTRES.   —  TOM.   VII.  9 


130  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

cheses.  —  2.  Augetur  discipulorum  numerus,  profectusque 
cum  in  litteris,  tum  in  bonis  moribus.  Quorum  aliqui  reli- 
giosos  ordines  ingressi  sunt.  —  3.  Temporalis  status  do- 
mus.  —  4.  Quaedam  de  conchensi  collegio. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  en  X.°  P.  La  gracia  y  paz  de  Jesii  X.° 
N.  S.  sea  siempre  en  el  continuo  favor  y  ajuda  de  V.  P.  Pues 
tenemos  a  obligacion  de  dar  a  V.  P.  en  esta  mas  larga  qiienta 
de  lo  que  la  Mag.1  de  Dios  N.  S.  se  sirue  de  los  Padres  y  her- 
manos  deste  collegio,  digo  que  en  lo  que  toca  a  las  confesioues 
y  comuniones,  van  con  la  gracia  del  Senor  siempre  adelante, 
ansi  de  los  que  acostumbran  confesarse  y  comulgar  cada  ocho 
y  quinze  dias,  como  los  de  cada  mes ;  entre  los  quales  ay  dos 
letrados  que  an  tenido  cargos  muy  principales  en  el  reyno,  y 
aora  estan  aqui  muy  recogidos,  y  los  negocios  que  hazen  son 
de  mucha  edificacion,  tanto  que  an  venido  a  mi  algunas  perso- 
nas,  y  como  hablando  de  plazer,  me  an  contado  dellos  algunos 
negocios  y  obras  de  charidad  en  que  an  entendido  y  entienden ; 
en  lo  qual  dan  bien  a  entender,  que  solo  buscan  la  onrra  de 
Dios  y  no  la  suya ;  y  todo  con  mucha  satisfacion  de  las  perso- 
nas  que  nos  an  sido  y  son  contrarias.  Tanbien  ay  vn  maestro 
de  ninos  que  se  confiesa  y  comulga  cada  ocho  dias,  y  demas 
de  ser  muy  grande  oficial  de  su  oficio,  hazele  muy  conforme  al 
instituto  de  la  Gompania,  porque  el  es  muy  afecto  a  ella;  y 
ansi  despues  que  a  cumplido  con  los  ninos,  a  las  tardes  y  tan- 
bien  todos  los  dias  de  fiesta,  se  viene  luego  a  nuestra  casa,  por- 
que  dize  que  no  halla  en  otro  lugar  paz  ni  contento  alguno ;  y 
nosotros  nos  consolamos  mucho,  ansi  por  su  aprovechamiento. 
como  por  el  de  los  ninos  que  tiene  a  su  cargo  ;  y  es  harta  parte 
el  cuydado  que  el  pone  en  quitalles  las  ruindades  para  que 
quando  vienen  a  oyr  a  nuestro  collegio,  traen  andado  el  medio 
camino.  Mugeres  tanbien  ay  algunas  muy  aprouechadas,  y  que 
la  mudanca  y  recogimiento  suyo  a  sido  y  es  de  mucha  edifica- 
cion,  y  siempre  se  procura  tratar  con  ellas  con  la  consideracidn 
y  recato  que  la  Gompania  acostumbra,  por  la  misericordia  del 
Sehor  nuestro.  Tanbien  se  atiende  siempre  entre  los  demas 
exercicios  nuestros  a  hazer  amistades,  y  entre  otras  que  se  an 
hecho  estos  dias,  esta  semana  pasada  se  concluyeron  vnas  que 
avia  hartos  ahos,  que  por  estar   vna    de  las   partes  muy  indig- 


a  teraos  ms. 


485.  —  Bellomonte  26  Ianuarii  1561  131 

nada,  nunca  se  avia  podido  acabar  con  ella  con  ningiin  medio  de 
los  que  se  avian  tomado.  Fue  nuestro  Senor  seruido  que  se 
encargo  a  vn  Padre  de  los  nuestros,  y  por  su  medio  se  con- 
cluyd  luego.  En  los  sermones  taubien  se  procede,  ansi  en  la 
yglesia  major.  como  en  la  nuestra.  y  tanbien  la  doctrina  chris- 
tiana;  todo  en  su  tiempo  y  orden,  segiin  que  en  otras  a  V.  P. 
mas  largo  tengo  escripto. 

2.  En  lo  que  toca  a  los  estudiantes  de  nuestro  collegio,  van 
de  cada  dia  mucho  mas  aprouechando,  ansi  en  sus  estudios, 
como  en  las  virtudes,  y  en  el  niimero  tanbien  se  van  mucho 
avmentando,  porque  son  ya  nouenta  y  siete,  y  todos  .  se  con- 
tiesan  a  lo  menos  cada  mes,  otros  cada  quinze  dias,  otros  cada 
ocho  dias;  y  reciben  el  santissimo  sacramento,  segiin  que  son 
capazes.  Prociirase  con  ellos  mucho  que  guarden  sus  reglas,  y 
vese  dello  gran  prouecho,  porque  se  an  mucho  desterrado  los 
juramentos  y  maldiciones  y  otras  ruyndades  que  antes  a  cada 
palabra  dezian.  Rezan  sus  oras  de  nuestra  Senora  o  rosario, 
y  su  examen  de  conciencia  etc.  Otros  no  se  contentan  con  esto, 
sino  que  tienen  cada  dia  sus  dos  oras  de  oracion,  sin  las  de- 
mas  devociones;  y  todo  esto  hazen  de  manera  que  no  pierden 
de  sus  estudios,  antes  a  los  tales  se  les  demanda  mas  estrecha 
qiienta,  y  ellos  la  dan  mejor  que  todos  los  demas,  y  tienen  sus 
declamaciones,  y  componen  sus  oraciones  con  los  demas  exer- 
cicios,  y  en  todo  se  senalan  sobre  los  demas.  Algunos  destos 
an  pedido  con  harta  instancia  ser  recebidos  en  la  Gompaiiia,  y 
ninguno  se  a  recebido,  tiniendo  qiienta  con  guardar  la  regla 
en  esta  parte  con  toda  exaction,  avnque  quatro  dellos  se  an  ydo 
a  otras  religiones  de  pocos  dias  a  esta  parte. 

3.  Estamos  en  casa  todos  muy  consolados  de  ver  el  prouecho 
que  en  esto  se  haze,  y  asi  parece  que  quiere  Dios  N.  S.  mucho 
seruirse  desta  obra,  pues  sin  otro  fundador  alguno  se  va  fun- 
dando  de  manera  que  terna  presto  a  lo  menos  la  renta  nece- 
saria,  como  mas  largo  por  otras  tengo  a  V.  P.  escripto;  y  desta 
manera  podra  con  harta  facilidad  el  fundador  que  viniere,  lleuar 
esta  enpresa  bien  adelante.  En  casa  estamos  todos,  gloria  ai 
Senor,  con  salud  y  consolados  en  el  S.  nuestro;  y  aunque  no 
somos  en  numero  mas  que  los  que  en  la  pasada  escreui  a  V. 
P.  £,  pudieramos  aver  recebido  quatro  o  cinco  que  an  hecho  y 


1  In  huius  collegii  litteris  quadrimestribus  quae  in  praecedenti  vol.  editae 
sunt,  solum  constat  sociorum  numerus  in  litt.  4  Iulii  1559  in  quibus  quin- 
que  recensentur.    Cf.    sis  Litt.  Quadrim.    VI,  262,  503,  559,  689,  826.  Catalo- 


132  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

hazen  todauia  harta  instancia  por  ello;  y  aunque  son  muy  hue- 
nas  abiiidades,  y  harto  capaces  para  la  Compahia,  todauia  por 
justos  respectos  se  entretienen  hasta  su  tiempo. 

4.  Pues  tenemos  obediencia  de  screuir  a  V.  P.  lo  que  aqui 
supieremos  del  collegio  de  Cuenca,  digo  que  lo  que  me  a  escripto 
el  P.e  Leon,  rector  de  alli,  es  que  despues  que  alli  fue  el 
P.e  Martinez  J,  a  mucho  mouido  aquella  ciudad  con  sus  ser- 
mones,  y  aumentadose  las  confesiones  y  ios  demas  exercicios 
de  la  Gompahia;  de  manera  que  no  bastan  a  cumplir  los  que 
alli  estan  con  ellos.  Tanbien  me  escriue  en  vna,  fecha  en  pri- 
mero  deste  mes  de  Henero,  que  el  canonigo  Marquina  tomacon 
mucho  calor  lo  de  la  fundacion  de  aquel  colegio,  y  ofrece  qui- 
nientos  ducados  de  renta,  y  que  si  Dios  le  da  uida,  dara  mucho 
mas;  y  que  a  enbiado  dos  mensajeros  al  P.e  Francisco  2,  y  al 
P.e  prouincial  3,  y  que  como  lo  acepten,  hara  y  acabara  el  edi- 
ficio  del  collegio  en  dos  ahos,  avnque  anden  cada  dia  quinientos 
hombres  en  la  obra.  Esto  escriue  el  P.e  Leon  4.  Nuestro  Sehor 
lo  guie  todo  como  mas  convenga  al  su  maior  seruicio,  y  para 
todo  a  V.  P.  siempre  nos  guarde  con  la  salud  y  vida  que  todos 
en  este  coilegio  le  suplicamos.  De  Belmonte  26  de  Henero  1561. 
Minimo  y  indigno  hijo  y  sieruo  D.  V.  P. 

P.°  Seuillano  5. 
Sigilli  vestigium. 


gura  huius  anni  invenire  non  potuimus.  In  catalogo.  qui  anno  1562  scriptus 
videtur  (cod.  Tolet.  12 a,  f.  164)  recensentur  novem,  quorum  duo  tirones 
paucorum  mensium. 

1  P.  Petrus  Martinez,  qui  post  aliquos  annos  in  Florida  occisus  est.  Hoc 
manifestum  fit  ex  responsis  P.  Petri  Martinez  ad  interrogationes  Pris.  Natalis. 
[IV,  553]. 

2  P.  Franciscus  de  Borja,  in  Hispania  commissarius. 

3  P.  Antonius  Araoz. 

*  De  hac  re  vide  sis  ea  quae  habentur  in  Epist.  P.  Nadal,  vol.  I  et  II  sub 
verbo :  Marquina,  Petrus. 

s  Gollegii  rector.  Cf.  Litt.  Ouadrim.,  V,  391,  438. 


486.  —  Segovia  28  Ianuarii  1651  133 

486 

P.    ANTONIUS    DE    TORRES 

SEGOVIA   28   IANUARII    1561    l. 

1.  Collegii  status  prosper.  Sociorum  numerus.  Disciplina  reli- 
giosa  ftorens.  Votorum  emissio  et  renovatio.  P.  Provincialis 
visitatio.  —  2.  Concursus  ad  sacramenta  numerosior.  — 
3.  Rectoris  contiones  gratae.  —  4.  Caritatis  opera  erga 
vinctos,  aegrolantes,  et  morti  damnatos.  —  5-7.  Aliqui  viri 
nobiles  spiritualibus  exercitiis  exculti.  Paces  inter  dissi- 
dentes  compositae.  Clericus  resipiscens.  —  8.  Fidei  rudi- 
menta,  exsultantibus  civibus,  per  vias  decantata.  —  9.  Scho- 
lasticorum  profectus,  cum  in  litteris,  tum  in  bonis  moribus; 
litterariae  et  piae  exercitationes. 

1.  f  Ibs.  Muy  R.do  P.e  q.10  en  Chr.°  Pax  Christi  etc.  Los  mi- 
nisterios  de  nuestra  Cooipahia  por  la  misericordia  del  Senor,  asi 
en  lo  spiritual,  como  en  lo  temporal,  procedeu  con  todo  aug- 
mento  en  este  collegio  de  Segovia,  eu  el  qual  estamos  al  pre- 
sente  quatro  Padres  y  seis  hermanos ;  muy  pequeno  numero 
respecto  de  la  mucha  mies  que  ay.  Hemos  tenido  siempre  sa- 
lud,  y  aora  tambien,  sea  bendito  el  dador  della,  la  tenemos. 
En  todos  se  hecha  de  uer  el  feruiente  deseo  de  seruir  fielmente 
al  que  fue  dignado  llamarlos  a  su  adniirable  lumbre  2,  y  pro- 
curanse  en  todos  aquellas  cosas  que  son  necessarias  para  res- 
ponder  a  este  singular  beneficio ;  y  particularmente  este  ad- 
uiento  se  prepararon  todos  con  diuersas  mortificaciones  para  re- 
nouar  con  uerdad  el  dia  de  nauidad  los  uotos,  como  se  acos- 
tumbra  ha  hazer  en  nuestra  Compania ;  de  que  todos  sentimos 
no  pequeho  consuelo.  Hanse  demas  desto,  el  dia  de  la  conuer- 
sion  de  S.  Pablo  rescebido  los  uotos  de  dos  Padres  y  dos  her- 
manos  con  gran  alegria  de  todos  ;  en  special  nos  ha  consolado 
en  estos  dias  el  P.e  provincial  3,  visitando  este    collegio  la  pri- 


1  Ex  origin.    in   cod.    Hisp.  98,  ff.  74,  75 ;    prius    537,  538.    Iuxta   Haxsen 
1.  c.  768,  est  exeraplum  in  arch.  colonien.  Scriba  saepe  point  ha  pro  a. 

2  Cf.  I  Petr.  II,  9. 

3  P.  Antonius  de  Araoz. 


134  LlTTKRAE    QUADRIMESTRES 

niera  uez,  del  qual  inostrb    lleuar  mucho   contento  por  el  buen 
modo  con  que  en  el  se  procede. 

2.  Las  confessiones  y  communiones  son  muchas  y  muy  fre- 
qiientes,  y  de  cada  dia  crecen  eu  niimero  con  gran  aprouecha- 
miento  en  las  almas  de  toda  suerte  de  personas,  porque  la  ac- 
ception  y  credito  que  en  esta  ciudad  tiene  la  Gompahia  cierto 
es  mucha,  la  qual  acrecientan  mas  algunos  que  salen  de  traues, 
quanto  mas  procuran  a  entihiarla. 

3.  Los  sermones  del  P.e  Rector  l  se  an  siempre  proseguido 
en  las  principales  parochias  desta  ciudad,  con  la  solita  accep- 
tion  y  coucurso  de  gente.  Hale  pedido  el  cabildo  de  la  yglesia 
mayor  (que  asimesmo  muestra  torla  afficion  a  las  cosas  de  nues- 
tra  Compahia)  para  esta  quaresma  los  sermones  de  los  uiernes. 

4.  Demas  desto  se  exercitan  los  de  casa  en  visitar  los  hos- 
pitales,  y  confesar  los  enfermos  dellos,  y  los  demas  que  ay  por 
la  ciudad,  para  los  quales,  y  para  ayudar  a  morir  somos  fre- 
qiientemente  llamados.  Acudese  tambien  las  fiestas  a  la  carcel 
y  dicese  la  doctrina  christiana  a  los  presos,  y  el  P.e  Rector  les 
suele  hazer,  quando  tiene  lugar,  algunas  platicas;  y  quando  ha 
de  ser  alguno  justiciado,  llamannos  para  confesarle  y  acompa- 
harle.  Uno  destos,  como  nunca  quisiese  perdonar  al  teniente, 
porque  le  auia  sentenciado,  y  estuviese  ya  para  le  quitar  la 
escalera,  tanto  tinalmente  hizo  con  el  un  Padre  de  los  nuestros 
con  el  fauor  del  Sehor,  que  le  reduxo  a  penitentia  y  a  confe- 
sarse  con  muestras  de  mucho  arrepentimiento  ;  de  lo  qual  se 
edifico  en  gran  manera  el  pueblo. 

5.  Los  exercitios  se  han  dado  y  se  dan  a  personas  principa- 
les,  como  canonigos  y  otras  desta  qualidad,  con  mucho  aproue- 
chamiento  de  sus  conscientias.  Entiendese  juutamente  con  esto 
en  otros  negocios  de  mucha  importancia  y  edificacion  cou  que 
freqiientemente  acuden  a  nosotros.  Estos  dias,  en  special,  dos 
casados,  persouas  muy  principales  que  estaban  desauenidos  y 
apartados  muchos  dias  auia.  ha  sido  nuestro  Sehor  seruido  por 
medio  de  los  nuestros  reducirlos  en  amor  y  gracja,  lo  qual  re- 
dunda  en  gran  paz  y  concordia  desta  ciudad.  por  ser  muy  em- 
parentados. 

6.  Otra  persona  b  asimesmo  por  sospechas  estaba   apartada 


a  procuran  arfrl.  supra  vers.  --  b  Praec.  v.  stipra  rers. 


1  P.  Ludovicus  de  Santander. 


486.  —  Segovia  28  Ianuarii  1651  135 

de  su  muger,  y  andaba  por  matalla,  y  a  sus  padres,  y  final- 
mente  enemistado  con  gran  escandalo  del  pueblo  con  todos  los 
parientes  de  la  muger,  y  con  todos  los  que  interuinieron  en  el 
casamiento;  y  ni  podian  con  el  ruegos  de  personas  religiosas. 
ni  carceles,  ni  amenazas,  ni  cosa  alguna,  hasta  que  fue  nuestro 
Seftor  a  seruido  que  por  inducimiento  de  un  Padre  deste  collegio, 
uoluio  en  gracia  con  su  muger,  y  se  uinieron  entrambos  a  casa 
a  coufesar  y  comulgar,  y  cada  mes  asimismo  bienen  y  uiben 
aora  b  en  mucha  paz. 

7.  Acaecio  tambien  poco  ha  vna  cosa  harto  scandalosa  de 
un  elerigo  que  inducio  a  un  hombre  ha  dar  bebedicos  ha  una 
cierta  persona;  lo  qual  como  se  effectuase,  y  entrambos  fuesen 
presos,  siendo  el  dicho  clerigo  visitado  en  la  carcel  por  los 
nuestros,  se  confeso  y  reduxo  de  tal  manera  ha  bien  uiuir,  que 
vn  dia  destos  uendra  ha  hazer  los  exercicios.  Tienenos  grande 
afncidn,  y  ayudanos  con  su  limosna,  que  es  persona  que  la 
pueda  hazer. 

8.  La  doctrina  christiana  se  prosigue  cantandola  por  las 
calles  con  gran  consuelo  nuestro  y  aedificacion  de  los  que  la 
oyen,  que  no  cessan  de  nos  llamar  benditos  y  bienauenturados. 

9.  A  los  estudios  de  humanidad,  que  por  algunos  pocos 
dias  auian  cessado,  para  que  los  estudiantes  con  mas  calor  uol- 
uiesen  a  ellos,  dio  principio  el  dia  de  S.  Lucas  con  vna  oracion 
que  duraria  vn  hora  el  hermano  que  lee  la  tercera  classe,  a  la 
qual  se  hallaron  presentes  el  corregidor  de  la  ciudad,  y  otras 
muchas  personas  de  mucha  suerte,  asi  eeclesiasticas,  como  se- 
glares.  Mostraron  todos  gran  contentamiento  y  satisfaction,  por- 
que  en  ella  se  les  encarecio  la  importancia  grande  de  la  buena 
educacion  de  los  ninos,  y  del  assumpto  de  nuestra  Gompahia 
en  esta  parte.  Van  los  estudiantes  en  el  aprouechamiento,  asi 
en  letras,  como  en  eostumbres,  muy  adelante;  y  el  numero 
dellos  crece  cada  dia.  Han  llegado  ogaho  ha  ciento  y  cinqilenta: 
entrellos  ay  algunos  ya  hombres,  y  principales,  los  quales  en 
la  obediencia  y  sugecion  a  los  maestros,  en  la  obseruancia  de 
reglas,  son  los  menores  de  toda  la  schuela.  El  dia  de  S.  Nico- 
las  (en  el  qual  los  estudiantes  suelen  hazer  tantas  liuiandades). 
despues  de  se  hauer  todos  confessado,  y  comulgado  los  que 
pare^io  que  lo  podian  hazer,  juntamente  con  el  P.e  Rector  y  sus 
maestros  se  fueron  al  hospital,  donde  con  gran  alegria   suya  y 


Senor  supra  vers.  —  t>  aora  supra  vers. 


136  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

consolacion  de  los  pobres,  se  emplearon  todos  en  barrer  las  en- 
fermerias,  limpiar  los  seruicios  a,  bazer  las  camas,  decir  la 
doctrina  a  los  pobres.  Despues  desto  fueron  de  alli  al  sermon 
a  S.  Nicolas,  donde  predicaua  el  P.e  Rector.  A  la  tarde  tuuieron 
sus  conclusiones  generales,  a  las  quales  uinieron  muchos  de 
los  padres  que  tienen  aca  sus  bijos;  los  quales  fueron  muy 
contentos  de  uerlos  tam  aprouechados  en  tam  breue  tiempo. 
Han  tambien  los  sabados  deste  aduiento  uisitado  el  hospital 
con  mucha  edificacion  de  todo  el  pueblo.  Esperase  el  obispo  \  que 
ha  mostrado  mucha  uoluntad  a  la  Gompahia,  y  tener  deseo  de 
se  aprouechar  della  en  la  iustruction  de  sus  ouejas.  Su  prouisor 
communica  sus  negocios  con  los  nuestros,  y  desea  ser  ayudado 
en  ellos.  [Preces  postulat  ac  valedicit].  De  Segovia  y  de  Enero 
a  XXVIII  de  1561  ahos. 

Por  comission  del  P.e  Rector. 

D.  V.  P.  indigno  hijo  y  sieruo  en  Christo. 

f   TORRES   f  2. 


487 
P.    FLAMINIUS    RICCHIERUS 

VENETIIS   30   IANUARII    1561    3. 

1.  Sociorum  numerus  et  ordinariae  occupationes.  Fratrum 
coadiutorum  industria.  P.  Rector  sollemnem  prufessionem 
vovet.  Caius  et  Patris  Provincialis  exemplo  permoti 
socii  in  virtutibus  progredinntur.  —  2.  Recens  admissi  in 
Societatem.  —  3.  Vesperariim  officium  in  templo  recitatur. 
Cives  ad  sacramenta  frequentes  accurrunt.  Multiplex  fruc- 
tns    inde  proveniens.  —  4.  P.  Provincialis    S.H  Pauli  epi- 


1  Emend.  ex  exereieios. 


1  Martinus  Perez  de  Ayala. 
3  Vide  Litt.  Quadrim.,  V,  70. 

8  Ex  apogr.  coaevo,  in    cod.   Venet.  100,  ff.  58-61 ;  prius    393-396  (563-566). 
Est  in  eodem  cod.  ff.  97-99  exemplar  latinum,  quod  notatione  diei  caret. 


487.  —  Venetiis  30  Iaxuarii  1561  137 

stulas  populo  exponere  incipit.  Idem  scandalum  quod  time- 
batur,    removet.  —  5.   Virgimim  periclitantium    refugium. 

—  6.  Socii  civibus   cari.   Andrece  Lippomani  munificentia. 

—  7.  Templum    et   domicilium    amplificantur.    Sacerdotum 
penuria. 

1.  f  Pax  X.'  Molto  R.do  P.ie  [Scribit  ex  obosdientia].  Siaino 
adonque,  per  cominciar  di  qua,  in  Venetia,  oue  habbiamo  for- 
ma  di  casa  e  non  di  collegio,  come  sa  V.  R.,  non  tenendosi 
ne  maestri,  ne  scolari,  cinque  soli  sacerdoti  (non  computando 
il  R.  nostro  Padre  prouinciale  l,  che  per  li  bisogni  d'altri  col- 
legij  spesso  ci  convien  lassare),  con  forsi  noue  fratelli  coaiutori. 
E  tutti  questi  diligentemente  attendono  a  suoi  ministerij,  pro- 
curando  el  Padre  rettore  2  con  la  solita  a  charita  sua  et  amo- 
reuolezza  che  la  casa  camini  bene  in  quello  che  tocca  al  spirito, 
e  che  nel  temporale  sia  prouista.  Perseuera  anchora  tuttauia 
in  legere  qualche  lettione  della  scrittura  in  uostra  chiesa  dopo 
pranso  essendo  qua  il  Padre  Prouinciale,  o  la  matina  non  ui 
esseudo.  E  con  questo  non  manca  d' udire  coufessioni  in  che  si 
troua  per  la  frequentia  occupatissimo  tutta  la  settimana,  non 
senza  grande  aiuto  per  gratia  del  Signore  di  molte  anime.  Gli 
altri  saeerdoti  del  continouo  quasi  si  trouono  occupati  in  udire 
confessioni  in  chiesa,  o  d'infermi  a  casa  de  particolari,  et  in 
hospitali.  Oltra  di  questo  studiano  casi  di  conscienza,  e  tuttauia 
eonferiscano  insieme.  senz'altre  sue  lettioni  et  ordinarij  esser- 
citij ;  talche  sempre  o  per  se  o  per  altri  s' occupano  molto  util- 
mente,  per  gratia  di  Dio  N.  Signore.  De  li  coaiutori  sono  tre 
muratori,  che  uanno  accommodando  la  casa  noua  di  stanze. 
Li  altri  anchora  quasi  tutti  sono  assai  industriosi  in  diuerse 
arti,  in  che  seruono  non  poco  a  questa  casa,  con  molta  utilita 
loro,  fugendo  insieme  1'otio.  II  primo  di  del  anno  il  P.re  Ret- 
tore  fece  sua  professione  solenne  3  in  mano  del  P.re  nostro 
Prouinciale  che  prima  in  una  sua  predica,  tolta  1'  occasione  da 


a  Del.   diligenza. 


1  P.  Benedictus  Palmio. 

2  P.  Caesar  Helmi. 

3  P.  Helmi  professionem  trium  votorum  vovit,  ut  habetur  in  catalogis  qui 
sunt  in  Cod.  Histor.  Soc.  32,  et  in  catalogo  domus  venetae  1564  (Cod.  In- 
format.  antiq.  n.  101)  ab  ipso  P.  Helmi  scripto.   Cf.  Litt.  Quadrim.  VI,  45. 


138  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

questa  professione  che  si  douea  fare,  hauea  deehiarato  con 
molta  cornmotione  s/ia,  e  lachrime  de  tutti  li  auditori  1'  iusti- 
tuto  di  nostra  Compagnia.  Dil  che  ne  restorno  editicatissimi 
nel  Signore  nostro.  Et  essendo  la  chiesa  piena  fu  fatta  e  riceuuta 
detta  professione,  con  tanta  deuotione  e  lachrime  da  li  nostri, 
che  molti  ancho  delli  circonstanti  si  mossero  a  molte  lachrime, 
e  tutti  a  grande  affetto  di  deuotione.  La  matina  istessa  innanti 
che  s'apprisse  la  chiesa,  a  bon  hora  noi  altri  haueuamo  rinouato 
li  uoti  nostri,  dandoci  il  Signore  per  sua  bonta,  in  quello  atto 
estraordinaria  consolatione  spirituale,  essendoci  premessa,  se- 
condo  1'  institutione  di  nostra  Compagnia,  la  confessione  de  sei 
mesi  con  alcune  altri  preparationi  secondo  la  deuotione  che 
Dio  N.  S.  dette  a  ciascuno.  Et  anchor  che  in  ogni  tempo,  spe- 
cialmente  pero  dopo  quest' ultima  renouatione  de  uoti,  s'e  uisto 
ch'el  Sig.re  per  sua  bonta  ha  eccitato  un  certo  singolare  desi- 
derio  di  uera  mortificatione  et  annegatione  di  se  stessi,  si  ne 
sacerdoti,  come  ne  laici.  Onde  s' allegrano  li  sian  fatti  capelli, 
e  cercano  essere  essercitati  ne  piu  bassi  ufficij  di  casa  con  certa 
prontezza.  et  allegrezza,  che  par  tutto  proceda  da  un  certo  uero 
desiderio,  ch'el  Signore  da  a  ciascheduuo  d'andare  auanti  nella 
sua  santissima  uia.  Sono  anchora  tanto  uniti  fra  loro  a  n'el 
amore  del  Signore,  e  tanto  soggetti  alli  superiori  suoi  con  ale- 
grezza  e  simplicita  di  core,  che  in  tutte  le  nostre  occupationi 
questo  ci  basta  per  la  b  consolatione  e  recreatione  nostra.  A 
questi  beni  n'ha  aiutato,  e  di  continouo  n'aiuta  la  bonta  diuina 
con  la  gratia  e  buon  spirito  che  concede  a  N.  P.re  Prouinciale, 
il  quale  non  manca  tutta  uia  non  solamente  con  sue  amoreuo- 
lissime  essortationi,  e  spesso  accompagnate  da  lachrime,  che  in 
particolare  a  ciaschuno,  et  in  commune  tutta  uia  ci  fa.  ma 
etiamdio  con  boni  essempij  di  humilita  e  charita  che  a  tutti 
ci  porta,  inuitandone  spesso  a  tenere  questo  uinculo  santo  e 
della  unione,  della  quale  in  primis  si  mostra  sollecito :  et  a  cre- 
scere  con  1'aiuto  diuino  ne  le  solide  uirtu,  tenendo  per  costume 
etiam  nella  conuersatione  cotidiana  introdure  alcuni  ragiona- 
menti,  che  ci  sono  e  di  edificatione  e  recreatione  insieme.  Pa- 
rimente  il  P.re  Rettore  con  simili  cose  ci  suol  anchor  lui  molto 
edificare,  massime  nella  conuersatione  humile  e  piena  di  grande 
amoreuolezza,  che  con  noi  tutti  tiene,  e  con  le  molte  fatiche, 
che  fa  in  seruitio  di  Dio  N.  Signore. 


a  Del.  nell'  am.  —  b  la  supra  vers. 


487.  —  Venetiis  30  Ianuarii  1561  139 

2.  In  questi  mesi  si  sono  riceuuti  tre  nouitij,  vn  sacerdote 
di  mediocre  talento,  et  assai  di  buon  spirito;  vn  giouane  ancho 
di  16,  o,  17  anni,  di  buonissima  presenza,  accompagnato  da 
buono  ingegno  et  assai  modestia,  del  qual  speriamo  assai  bene 
nel  Signore.  Questi  doi  sono  stati  mandati  a  Ferrara.  et  il  Ret- 
tore  di  la  ci  scriue  tutta  uia  lodandosi  di  loro  assai.  II  terzo, 
che  corre  penso  li  uentidoi  anni,  e  stato  ritenuto  qua  per  co- 
aiutore  ;  perche  essendo  buonissimo  mastro  al  torno,  et  esser- 
citato  nelle  altre  cose  delfarte  de  faligname,  ce  ne  seruiremo 
in  fare  il  balaustro  per  il  S.m0  sacramento  et  altre  cose  neces- 
sarie  e  per  la  casa.  e  per  la  chiesa.  Hora  serue  nella  cucina,  e 
si  diporta  per  gratia  de!  Signore  molto  bene,  con  grande  sodis- 
fatione  a  di  tutta  la  casa. 

3.  II  giorno  di  Natale  comenciamo  di  dire  vespero  nella 
nostra  chiesa  noua  l,  che  molto  prima  era  stato  da  molti  desi- 
derato  e  dimandato  ;  et  hora  gli  ha  molto  piaciuto;  et  in  gran 
modo  si  sono  consolati  nel  Signore.  II  numero  delli  penitenti 
e  di  quelli  che  frequentano  li  sacramenti  in  nostra  chiesa,  e 
grande.  Lascio,  che  nel  tempo  del  jubileo,  che  fu  qua  doi  set- 
timane  auanti  el  Natale,  per  molti  giorni  continoui  li  nostri 
sacerdoti  hebbero  a  tutte  1'hore  concorso  de  penitenti,  che  sta- 
uano  dal  leuare  del  sole  fino  a  doi,  e  tre  hore  di  notte  a  udire 
confessioni  senza  hauere  tempo  per  le  necessita  loro  corporali: 
ma  dico  che  in  tutti  li  tempi  ogni  giorno  hanno  confessioni  da 
udire,  e  le  feste  per  tutto  il  giorno  hanno  simile  concorso.  Tal- 
che  molti  dappoi  che  hanno  aspettato  lutto  il  giorno,  si  par- 
tono  senza  potere  essere  uditi ;  e  molti  per  questa  difficulta 
per  non  potere  essere  sodisfatti.  si  retirino  dal  uso  dei  sacra- 
menti.  Per  il  mezo  delli  nostri  e  da  queste  conftssioni  fatte  alli 
nostri  sacerdoti,  per  bonta  diuina,  sono  riusciti  molti  buoni 
effetti :  come  restitutioni  d'  importanza,  sposate  concubine  de 
molti  anni;  brugiati  libri  heretici  e  dannosi ;  alcune  meretrici 
si  sono  redotte  a  buona  uita,  et  in    molti   si    e    remediato    b    a 


a    Priiis  sodisfattione.  --  i>  Emend.  e.r  si  sono  remediati. 


1  Post  catalogum  anni  1564  paulo  ante  eitatum.  scribit  P.  Helmi  aliqua 
de  historia  domus  venetae.  Pauca  exscribimus:  «  La  gente  nostra  comincio 
ad  habitar  vna  casa  che  hauea  attaccata  vna  chiesiola  membro  del  Priorato 
della  S.ma  Trinita...  La  chiesa  nostra  e  stata  ampliata  mettendo  parte  della 
casa  in  chiesa...  La  chiesa  si  chiama  di  S.ta  Maria  deirhumilta  presso  alla 
doana  di  Mare  al  ponte  delli  Saloni...  ». 


140  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

molti  grauissimi  peccati.  Le  confessioni  generali  sono  state  fre- 
quenti,  e  con  abondanza  di  lachrime.  Hanno  anchora  li  nostri 
sacerdoti,  per  gratia  diuina,  proueduto  ad  alcune  uergine,  che 
stauano  a  gran  pericolo  di  perderse.  E  cio  ancho  per  altra  uia 
che  per  la  casa  delle  citelle,  che  non  puo  supplire  anchora  a 
tante  :  oltra  che  non  e  per  orfane,  quali  erano  queste,  essendo 
che  per  doi  hospitali  a  queste  si  prouede;  ma  per  la  moltitu- 
dine  anchora  essi  a  tutte  non  ponno  sodisfare.  Hanno  parimen- 
te  indotto  alcune  matrone  nobili  a  uisitare  alcune  pouere  iu- 
ferme  e  souenire  sue  necessita  corporali.  U  che  hanno  fatto 
souenendole  a  sofficienza  per  molti  mesi.  Hanno  aiutato  alcuni 
a  ben  morire,  et  hanno  consolato  et  udito  molti  infermi  et  in 
casa  de  particolari,  e  di  persone  qualificate  et  hospitali. 

4.  Tutto  questo  conosciamo  essersi  operato  per  la  bonta  e 
gratia  di  Dio  N.  Signore  seruendosi  delle  orationi  di  V.ra  R.a  per 
le  quali  pensiamo  di  continouo  essere  aiutati  appresso  sua  di- 
uina  Maesta  a  operare  quel  poco  che  faciamo  iu  gloria  sua:  e 
dalla  buona  a  cura  e  fatiche  di  N.  P.  Prouinciale  che  non  manca 
aiutarci  in  casa  come  ho  detto,  e  di  seruire  anchor  al  ben  pu- 
blico  in  questa  citta  in  diuersi  modi,  come  di  contiuouo  fa.  E 
qua  non  lasciero  di  dire  alcuna  cosa  delle  sue  leltioni,  hauendo 
lasciato  di  predicare  per  liberarse  in  parte  dalla  molta  fatica 
che  in  cio  facea,  come  V.  R.  sa,  non  senza  poco  detrimento  di 
sua  sanita,  massime  essendo  spesso  molestato  dal  suo  catarro 
uecchio,  che  quesfanno  piu  del  solito  gli  hab  dato  impazzo,  et 
ancho  non  e  libero.  Talche  hora  seruira,  con  1'  aiuto  diuino. 
come  speramo,  con  equal  frutto  e  con  minor  suo  pericolo  e  tra- 
uaglio.  In  questi  mesi  ha  fatto  certi  discorsi  molto  uehemenli 
contra  li  uitij  carnali ;  et  ha  procurato  con  gran  forza  dMnano- 
marare  [sic\  li  auditori  della  castita  santa,  materia  molto  conue- 
niente  in  Venetia,  piu  forse  che  in  altra  citta  dTtalia.  E  ne  sono 
reusciti  per  gratia  del  Siguore  molti  buoni  effetti,  che  teniamo 
per  certo  lo  moueua  con  tanta  efficacia  a  simili  ragionamenti. 
Haueua  ultimameute,  essendo  qua,  cominciato  a  dechiarare  l'e- 
pistola  a'  Romani ;  et  retornato  da  Padoua,  doue  hora  si  ri- 
troua  per  rihauerse  alquanto  dal  suo  catarro,  crediamo  la  con- 
tinuera  per  tutta  la  quadragesima.  E  prima  che  uenesse  all'es- 
positione  del  testo,  propose  certi  capi  per  alcune  lettioni :  nei 
quali  comprendeua  tutta  la  dottrina  dell'epistole  c  del  Apostolo. 


•i  cura  supra  vers.  --  b  JJel.  datto.  —    <    Yidetnr  emend.  ex  epistola. 


487.  —  Venetiis  30  Ianuarii  1561  141 

11  che  tendeua  a  rendere  facile  1'intelligeoza  di  quelle  et  a  di- 
mostrare  di  che  si  puo  errare  nel  legerle :  che  fu  di  molta  uti- 
lita  e  contentezza  a  tutto  1'auditorio,  ch'  e  grande  e  de  princi- 
pali  di  questa  citta.  E  nel  espooere  il  testo  si  serue  assai  del 
medesimo  apostolo,  facendo  che  lui  stesso  si  dechiari,  giongen- 
doui  come  suole,  1'espositione  delli  Padri.  E  tutti  i  suoi  ragio- 
namenti  finaloieote  gli  accommoda  a  disfare  le  noue  dottrine 
de  heretici  moderni,  a  riprendere  li  mali  costumi,  a  reedificare 
nelli  animi  la  uera  e  buona  dottrina  et  a  mouere  li  auditori  al 
uiuere  bene,  et  a  opere  pie.  E  questo  fa  con  tanto  aiuto  della 
diuina  gratia,  che  in  gran  modo  si  mouono  li  auditori,  come 
apare  dali  buoni  effetti  che  ne  sequono.  Si  sforza  anchora  di 
pigliare  tempo  per  odire  confessioni,  che  n'ode  molte.  Molti 
concorrono  da  sua  R.a  a  pigliare  conseglio :  e  li  uengono  alle 
mani,  con  queste  occasioni,  cose  di  molta  importanza.  E  ne  diro 
una  in  particolare,  che  poco  fa  li  auenne.  Hauea  1'  inimico 
acceso  un  gran  foco,  e  forse  con  fondamento,  per  rouinare  un"o- 
pera  de  le  piu  importanti  di  Venetia,  con  pericolo  di  grauissimi 
inconuenienti  e  scandoli  di  tutta  questa  citta :  onde  ueuendo 
questo  a  notitia  di  sua  R.a  ordeno  qui  in  casa  continue  ora- 
tioni  e  sacrificij :  e  comincio  in  nome  del  Signore  a  traltare  per 
rimediare  alla  cosa.  e  tutto  ha  fatto  Idio  nostro  Sig.ie  seruen- 
dosi  della  prudenza  et  authorita,  che  li  ha  dato,  che  succedesse 
a  quel  felice  esito,  che  per  suo  seruitio  si  desideraua,  e  1'ini- 
mico  e  restato  confuso.  Talche  doue  si  temeua  gran  rumore, 
con  molto  detrimento  dell'honore  di  Dio  e  scandolo  di  molte 
anime,  non  s'e  sentito  pur  una  parole,  col  ridurse  a  gran  peni- 
tenza  quelle  istesse  persone,  delle  quali  principalmente  el  de- 
monio  pretendeua  seruirsi    per  fare  si  gran  male. 

5.  L'opera  delle  citelle  tanto  necessaria  in  questa  citta,  pro- 
posta  dal  sodetlo  Padre  e  per  le  sue  essortationi  ancho  ioco- 
minciata,  con  1'aiuto  della  bonta  diuina,  ch'el  tutto  opera,  per 
le  medesime  ancho  sequita,  e  ua  molto  inanti :  attendendoui 
con  magior  diligenza,  che  mai  quelle  persooe  de  quali  altre 
uolte  si  scrisse  alla  longa  l. 

6.  Per  questi  boni  effetti,  che  si  degna  operar  Idio  per  noi 
in  questa  citta,  quantunque  per  noi  istessi  siamo  inutilissimi 
instrumenti  in  suo  sant.mo  conspetto,  tuttauia  pero  uolendosi 
per  sua  misericordia  seruirse  di  noi,  fa  che  ogni  giorno  cresca 
piu    il   buono   odore  e  fama   di   nostra    Compagnia  :   e  diuenta 


1  Vide  Litter.  Quadrim.  VI.  43-44 :  889-890. 


142  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

niagiore  la  a  fede  e  diuotione  di  questa   citta    uerso   di   quella. 

Talche  rnolti  nobili  e  principali  si  seruono  di  essa  in  consigliare 

le  sue  cose  et  in   uso   de   sacramenti.    Fa   il    medesimo   Sig.re 

anchora  con  queste  poche  nostre  fatiche  b,  che   qua    per  gratia 

sua  facciamo  in  suo  seruitio,  ch'el   nostro   Monsig.re  della  Tri- 

nita  l  cresce  tutta  uia  in  amore  e  charita  uerso  di  nostra  Com- 

pagnia,  percioche  hauendogli  proposto  questa  estate  il  P.re  Pro- 

uinciale   che  in  questa    casa  se  incominciasse  a  uiuere   mendi- 

cando,  come  si  fa   nella   casa   di    Roma,  e  questo   anchora   in 

gran  parte  per  sgrauar  la  sua  Sig.,ia  dalla  gran  spesa  che  tutta 

uia  fa  per  noi,  hauendoci  dato  hora  queste  noue  case  per  nostra 

habitatione  e  chiesa,    doue  ne  cauaua    una   buona   entrata,    in 

niun  modo  uolse  consentire:    anzi  ci  prouede    piu    che   mai,   e 

non  si  stracca  in  douentare  piu  pouero  per  aiutare  nostra  casa : 

che  certo  1'ama  piu  che  la  sua:   doue  gli  siamo   molto  obligati 

di  raccommandarlo  tutta  uia  a  Dio  N.    Sig.re. 

7.  La  chiesa    nostra  si  ua  tuttauia  accommodando  meglio,  e 

si  prepara  un  bel  altare  e  tabernacolo  di  marmo,  che  sara  spesa 

di  quattro  cento  scudi,  et  tuttauia  sono  donati  da  diuerse  per- 

sone  diuersi  c  adornamenti  per  essa.  Si  ua  accomodando  ancho 

la  casa,  tal  che  presto    si    spera    haueremo   camere    buone    per 

molti  piu  assai  de  quelli,    che    hora  d  siamo.   E  desideramo,    si 

per  la  necessita  grande  che  tutta  uia  qua  si  uede  de  sacerdoti, 

e  per  la  contentezza  di  nostro  Monsig.re  della  Trinita,  che  V.  R. 

ci  possi    prouedere  e  almeno  per  adesso   d'altri    doi    sacerdoti, 

che  habbino   talento    d'udire   confessioni  e  predicare  in  alcuni 

monasterij  :  ai  quali  essendo  con  gran  modo  richiesti,  si  fareb- 

be  con  la  gratia  del  Signore    non  poco  frutto,  e  nei   carceri    et 

hospitali,  i  quali    manco  si  frequentano  per  non    potere   questi 

pochi  che    qua   siamo,    suplire  a  tante    cose.    [Stili    tenuitatem 

excusat  et  preces  postulat.]  Di  Venetia,  alli  30  di  Gennaio  1561. 

Per  commissione  del  R.  P.   Rettore.    Di    V.    R.    indig.mo    seruo 

in  Giesu  X.° 

Flaminio  Ricchiero  2. 

Alia  manu.    Per   Genova,  Fiorenza,  Siena,    Montepulciano, 
Perugia  et  Amelia. 


a  Del.  fama.  —  b  Del.  qua.  —  c  Del.  belli  abeli.  —  d  Del.  ui.  —  e  Se- 
quuntur  aliqua  vv.  quae  legere  nequimus.  Exemplar  latin.  ait :  «  ...oramus, 
ut  quemadmodum  alias  spem  dedisti,  aliquos  [del.  duos  saltem]  sacerdotes...». 

1  Andreas  Lippomanus. 

2  In  catalogo  (informatione)  domus  venetae  mensis  ianuarii  1564  de  eo 
scribit  P.  Helmi :  «  II  P.  Flaminio    Ricchier    D.or  in  leggi,  da  Pordenon  del 


488.  —  ameria  31  Ianuarii  1561  14-'] 

488 

P.  SUETONIUS  DE  CRESCENTIO 

AMERIA    31    IANUARII    1561    l. 

1.  Civium  amor  erga  socios  in  dies  crescit ;  unde  in  multis  ne- 
gotiis  ad  eos  accurrunt.  Lis  matrimonii  causa  exorta 
componitur.  —  2.  Concursus  ad  sacramenta  auctus.  — 
3.  Doctrina  christiana  populo  iucundius  enarrata.  —  4.  Mo- 
rum  edncatio  in  scholis  nostris  data  valde  aestimatur.  — 
5.  Pia  matrona  collegio  pretiosa  dona  largitur.  —  6.  Dome- 
stica  disciplina. 

1.  f  Pax  X.>  Molto  R.do  in  X.°  Padre:  Quello  che  el  S.or  se 
e  degnato  operare  in  questj  quattro  mesj,  per  li  soj  indegnj 
instrumentj  in  questa  sua  vigna,  e,  per  breuemente  compren- 
dere  molte  cose,  il  esserse  uisto,  et  uederse  continuamente  dal- 
1'  ultima  uolta  che  scripsi,  grande  mutatione  in  questo  popuio 
uerso  la  Gompagnia,  quale  in  questo  breue  tempo  non  poco  cre- 
dito  par  habbia  pigliato  appresso  di  esso,  tanto  nobile  quanto 
ignobile,  di  sorte  che  si  e  corainciato  a  seruire  di  essa  Gom- 
pagnia  con  hon  poco  fructo,  tanto  spirituale,  quanto  temporale, 
di  modo  tale  che  como  a  quaisivoglia  di  esso  occorre  qualche 
trauaglio  o  bisogno  qualunche,  tanno  ricorso  alla  Compagnia. 
Per  il  che,  quasi  di  continuo  ii  nostro  R.do  P.  -  ha  hauuto  et 
ha  assaj  da  fare,  che  appena  li  e  tempo  in  tutta  la  settimana 
de  studiare  la  lectione  della  doctrina  christiana,  quale  ogni  do- 
minica  se  lege.  In  quello  che  si  e  per  insino    adesso   occupato, 


Frioli,  entro  nella  Comp.a  1' anno  1557  nel  mese  di  --  [Ottobre,  ex  catal.  anni 
1558]  et  e  d*  eta  di  37  anni.  Doppo  essersi  essercitato  in  officij  humili  per  al- 
cuni  mesi  fu  fatto  sacerdote :  et  ha  atteso  alle  confessionj  con  molto  concor- 
so  et  ediflcation  de  molti :  e  stato  alquanti  mesi  in  Padoa  vicerettor  in  ab- 
senza  del  P.  Franc.°  Adorno  :  doue  ha  dato  bona  edificatione  in  quel  colle- 
gio  et  tornato  a  Venetia  va  inanzi  nella  via  di  Dio  ».  (Cod.  Informat.  an- 
tiq.,  n.  101).  Anno  1571  die  14  Aprilis  professionem  trium  votorum  vovit. 
(Cod.  Venet.  36,  f.  46). 

1  Ex  autogr.  in  cod.  Rom.  126  A,  ff.  98-99:  prius  263-264. 

3  P.  Georgius  Passiu. 


144  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

per  dire  alcuna  cosa  in  particulare,  e  de  raolte  paej  che  se  sori 
composte;  fra  le  quale  vua  de  tanta  importantia,  che  tutta  la 
terra  ne  ha  che  dire,  et  ne  sta  marauigliata  tenendo  oguiuno 
impossihile  maj  se  potessero  accordare,  secondo  la  humana  spe- 
ranza,  per  la  ostinatione  che  era  fra  di  loro,  nel  che  par  che 
il  S.ore  habhia  uoluto  diraostrare  che  quello  che  alli  huominj  e 
difficile,  essere  molto  facile  appresso  sua  diuina  maiesta,  quale 
era  fra  certj  fratelli  carnali  e  madre,  delli  prim.j  di  questa  terra. 
Ha  anche  il  S.ore  per  mezo  di  sua  minima  Gompagnia  vniti  al- 
cunj,  che  per  alcun  tempo,  erano  statj  in  diuorsio.  Si  e  pari- 
mento  occorso  a  gran  male  che  era  per  occorrere  in  certo  ma- 
trimonio  clandestino  de  vna  giouane  figliola  de  vno  delli  principali 
cetadinj  di  cqua  a  vno  artisciano.  Al  che  alcun.j  religiosj  per 
impulsu  delli  parentj  della  detta  giouane,  suadeuano  farse 
diuorsio,  il  che  molto  caldamente  tractauano,  tanto  dalfuna 
parte,  quanto  dal  1'  altra,  con  far  che  la  donna  se  facesse  mo- 
nacha  negando  esser  uero  del  matrimonio;  al  che  uolendo  li 
parentj  della  donna  interponere  il  nostro  Padre  per  suadere  alla 
giouane  el  medesimo,  sello  ferno  un  giorno  chiamare  sotto  specie 
de  uolerla  far  confessare.  Alla  cu.j  dimanda,  andato  il  nostro 
Padre,  examinata  diligentemente  la  giouane,  senza  altramente 
confessarla,  trouando  esser  uero  il  matrimonio  et  anche  consu- 
mato,  suadette  tutto  il  contrario  che  li  parentj  intendeuano, 
cioe  che  hauesse  confessato  la  uerita  e  sequisse  il  raarito,  il  che 
per  gratia  de  Iddio  se  e  gia  faclo  con  assaj  pace  et  senza  offesa 
nisciuna  per  insino  adesso  de  sua  Maiesta,  et  se  spera  non 
hauerne  a  sequire  altro  male,  per  quanto  il  marito  della  donna 
con  tutti  li  soj  se  lasciano  uolontierj  guidare,  et  non  moueriano 
un  piede  inconsulto  nostro  Padre.  Finalmente,  alcunj  amano 
tanto  la  Compagnia  et  dimonstrano  hauerlj  tanta  reuerentia  et 
deuotione,  che  uolendosj  maritare,  uogliono  il  parere  del  nostro 
Padre,  tanto  se  in  loro  sia  ben  che  se  mariteno,  quanto  della 
moglie  che  han  da  pigliare,  se  siano  persone  da  bene  et  honeste, 
dicendo  non  uoler  fare  se  non  quanto  a  sua  R.  pare.  Certo  non 
potria  dire  con  lingua  quanto  conto  par  comincia  a  faredi  essa. 
Prega  sua  R.  P.  che  il  S.01*  li  dia  gratia  de  cus.j  dotarla,  che  ce 
possa  uiuere,  come  di  essa  se  serueno,  accio  siano  piu  seruitj 
et  meglio,  a  magior  sua  laude  et  gloria. 

2.  Circa  le  confessionj  tutta  uia  il  numero  se  ua  crescendo, 
non  solo  de  donne,  ma  anche  de  huomini,  tanto  di  quelli  de 
ogni  mese,  delli  quali  se  e  questo  Natale  assa.j  accresciuto, 
quanto  de  quelli  de  8  in  otto  giornj.  E  questo  Natale  penseria, 


488.  —  ameria  31  Ianuarii  1561  145 

senza  dir  buscia,  essersj  confessatj  passa  ducento,  fra  1'  uno  e 
1'altro  sexo,  solo  in  nostra  chiesa;  et  inoltj  piu  se  serriano,  se 
piu  confessori  ci  fussero  statj,  delli  quali  assai  promessero  de 
confessarsi  ogni  mese.  quali  per  insino  ad  esso  perseuerano  con 
bonissimj  desiderij  di  uolersi  aiutare.  In  questo  anche  se  uede 
in  loro  particulare  affectione  che  hanno  uerso  la  Compagnia, 
che  la  piu  gente  nobile  et  giouentu,  tanto  de  huominj  (quali 
primo  molto  ce  fugeuano)  quanto  de  donne,  se  uengano  a  con- 
fessar'  da  essa.  Anzi  non  pochj  uolendosj  ben  confessare  et 
consolarsi  in  essa,  senne  uengono  dalla  Compagnia.  Alli  quali 
tuttj  il  S.or  dia  gratia  di  exequire  li  loro  bonj  desiderij  a  magior 
sua  gloria  et  salute  de  loro  anime,  et  a  noj  altrj  di  posser  fare 
uerso  di  loro,  mediante  sua  sancta  gratia,  quello  selli  conuiene. 
Non  potria  dire  certo  numero  delli  nostrj  penitentj  ordinarij, 
perche  non  se  communicano  tuttj  nella  nostra  chiesa  per  causa 
de  non  possere  expectar'  le  messe  che  se  dicono  troppo  tardo 
per  esserci  pochj  sacerdotj.  Basta  esser'  cresciuto  del  numero 
che  nelle  altre  passate  scripsj,  e  speriamo  che  ogni  giorno  cre- 
scera  per  li  bonj  desiderij  che  in  loro  se  uedeno. 

•1.  Ogni  dominica  se  lege  la  doctrina  christiana  in  chiesa. 
dal  nostro  Padre.  Speriamo  che  non  serra  senza  fructo,  et 
maxime  cominciando  il  S.ore  a  darlj  qualche  gratia  in  esso,  che 
per  il  passato  non  ha  troppo  hauuto  per  saperse  explicare  al 
populo  con  fructo.  Adesso  con  la  sua  mutatione  anche  se  muta 
il  populo  a  esser'  un  poco  piu  frequente  del  solito.  et  maxime 
de  huomini,  quali  prima  erano  molto  rarj.  Speriamo  anche  che 
quando  li  tempi  serranno  un  poco  piu  indolcitj  a,  che  possano 
lassare  il  foco.  ueniranno  piu.  De  donne  ce  uene  sempre  in 
grande  numero,  et  tutta  uia  ua  piu  crescendo. 

4.  Circa  le  nostre  schole,  tuttauia  uanno  crescendo,  uenendo 
li  cetadinj  a  poco  a  poco  a  cognoscere  la  differentia  della  nostra 
schola  a  quella  del  commune  per  il  fructo  che  uedeno  aperta- 
mente  piu  nelli  nostrj  che  nelli  altrj.  Tuttj  al  solito  della  Com- 
pagnia  odino  ogni  giorno  missa  et  se  confessano  ogni  mese  et 
alcunj  di  loro  se  communicano  ogni  otto  giornj  con  grande 
fructo  e  deuotione.  Ogni  dominica  et  festa  recitano  la  doctrina 
christiana,  e  la  odino  in  chiesa  ogni  dominica. 

5.  Delli  nostrj  penitentj  continuj  de  otto  in  otto  giorno  (pri- 
ma  che  passa  ad  altro)  ce  sono  4,  o,  6  che  doi  uolte  la  settimana 


a  Emend.  ex   indulgiti. 

LlTTERAE   QUADRIMESTRES.    —   TOM.    VII.  10 


146  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

se  confessano  con  grande  fructo;  fra  le  quale  ce  e  una  nobile 
matrona  senza  figliolj,  quantonque  habbi  marito,  quale  ha  pi- 
gliato  grande  affectione  alla  Compagnia  a,  per  il  che  non  lascia 
monstrallo  con  effecto  quanto  la  brama  e  desiderj  perseuere  in 
questo  loco,  in  hauer  dato  questj  annj  passatj  alcune  ueste  per 
fare  paramentj  de  altare  alla  nostra  chiesa ;  e  questo  mese  cenne 
ha  dato  vn'altra  de  raso  negro,  molto  bella,  con  la  quale  se 
pensa  uendendola  acconciare  la  chiesa.  Non  li  manchano  anche 
bonj  desiderij  de  far  piu.  II  S.ore  Iddio  li  dia  perseueranza  a 
magior  sua  gloria  et  salute  de  sua  anima. 

6.  In  quanto  alli  fratellj  che  cqui  stiamo,  se  po  dire  breue- 
mente,  che  ognuno  se  aiuta  al  possibile  de  aiutarsi  in  vtroque 
homine.  Questo  mese  il  giorno  della  Gircuncisione  tuttj  habiamo 
renouato  b  li  uotj,  premessa,  come  se  sole,  la  confessione  ge- 
nerale,  nella  quale  parse  ogniuno  receuesse  noua  gratia  de 
aiutarsj  piu  in  ogni  cosa,  et  maxime  nella  obseruatione  delle 
regole,  non  mancando  quasi  conti^  'lamente  ad  animarce  ad  esso 
el  nostro  P.  Questo  e  quant-  ..reuemente  me  ricordo  il  S. 
habbia  oprato  in  questo  tempo.  Sua  R.da  P.  se  degni  pregare 
per  no.j  e  per  questo  populo  che  uenga  da  uero  a  recognoscere 
la  Compagnia,  accio  dia  ad  essa  da  posser  uiuerce  con  tutto  il 
corpo,  accio  et  nqj  et  loro  siano  piu  aiutati.  Da  Ameria  al  c 
ultitno  di  Gennaio  1561.  D.  S.  R.  P.  obediente  tigliolo. 

SUETOXIO   DE   CRBSCENTIO.    ' 

Per  commissione  del  nostro  R.do  P. 
Sigilli  vestigium. 


a  Del.  et  non.   —    1)  Eiiiend.  ex  renouati.  —  c  Del.  dil. 


1  Vide  Lilf.  Quadrim.  VI.  913:  Epist.  P.  Salineronis,!,  551:  11,46,  48, 
749.  Ex  quibus  locis  colligi  posset  illum  ex  regione  neapolitana  esse.  Cete- 
rum  ex  qua  urbe  fuerit,  adhuc  invenire  non  potuimus. 


489.  Bivona  2  Februarii  1561  147 


489 

PETRUS     BELLONIO 

BIVONA   2   FEBRUARII    1561    l. 

1.  Religiosa  discipiina  viget.  Xostri  stipem  pauperibus  colligunt. 
Densior  cottidie  civium  accursus  ad  contiones  et  sacramenta. 
—  2.  De  scholis  et  litterarum  exercitiis.  —  Sociorum  nu- 
merus.  —  3.  Pauca  de  cotlegiolo  caiatabeltotensi. 

1.  7  Iesus  Maria.  —  La  gratia  e  pace  del  Saluator  nostro 
X.°  Iesu  sia  sempre  con  tutti.  Amen  —  Molto  R.do  in  Xpo.  Pa- 
dre  osseruandiss.'»  [Scribit  ex  officio.]  E  prinia  qnanto  tocca  al 
protitto  nostro  spirituale  (perche  malageuolmente  aiuta  altro 
collui  che  non  e  1)uodo  per  se)  tutti  se  sforzano  di  crescere 
nelle  virtu ;  et  in  segno  di  questo  domandorno,  tanto  li  Padri, 
quanto  li  fratelli  con  grande  instantia.  penitentia  al  Padre 
Rettore  8,  per  li  difetti  commessi  contra  le  regole  et  constitu- 
tioni.  et  1'  hebbero :  il  che  molto  si  consolorno.  1'uno  uedendo 
1'  altro  (et  maxime  li  Padri)  fare  tanto  allegramente  le  loro  pe- 
nitentie:  fra  i  quali  c'era  il  Padre  Carlo  3  tutto  biancho  per  la 
uecchecza,  et  ancho  il  Padre  Rettore  fece  la  sua.  Questo  Xatale 
hanno  rinouato  li  uoti  loro.  Di  qua  uiene  che  sono  poi  piu  atti 
alPaiuto  del  prossimo,  il  che  s'ha  dimostrato  in  questo  aduento; 
perche  doi  sono  andati  ogni  domenica  a  domandare  elemosima  per 
li  poueri  vergognosi  et  carcerati ;  alli  quali  hanno  non  solo  dato 
il  cibo  corporale,  ma  ancho  il  spirituale  facendo  alloro  essor- 
tatioue  spirituale,  et  li  confessorno  quasi  tutti;  della  qual  cosa 
ne  restorno  tutti  edificati.  Oltra  di  questo  s'aiuta  il  prossimo 
non  puoco  con  le  continue  prediche  et  lectione  de  doctrina 
christiana;  alle  quale  sempre   cresce  1'auditorio;  et  oltra    delle 


1  Ex  autogr.  ut  videlur,  in  eod.  Sic.  1H1-Sic.  lS2.fi.  177-178:  prius  137. 

2  P.  Petrus  Venusto. 

s  Videtur  intelligi  P.  Carolus  (de  Valentia)  neapolitanus,  de  quo  in  cata- 
logo  huius  collegii,  ineunte  anno  1564  ut  videtur,  scripto,  dicitur  esse  64 
annorum  (Cod.  Sic.  -59  n.  304).  Idem  erui  potest  ex  catalogo  provinciae  sicu- 
lae  anni  1567,  in  quo  unus  invenitur  P.  Carolus.  nimirum.  P.  Carolus  de 
Valentia  neapolitanus  aetatis  67  annorum.  (Ibid,  n.  163). 


148  LlTTERAE    QUADRIMKSTRES 

prediche  di  nostra  chiesa,  si  predica  ancho  a  vno  monastiero  de 
monache,  le  quale  sonno  ridutte  a  tanta  osseruanza  della  loro 
regola,  ch'e  cosa  per  lodare  Iddio.  II  numero  di  penitenti  ua 
crescendo,  et  Dio  sia  lodato,  sempre  ni  seguino  buoni  effetti; 
perche  alcune  persone  hanno  fatto  ristitutione  non  di  puoca 
ualuta;  et  altri  ridotti  a  migliore  stato  di  uita ;  et  altri  hanDO 
confessato  peccati,  li  quali  in  tutta  la  loro  uita  mai  confessorno, 
comunicandosi  con  quelli.  Pare  che  quando  uengono  alla  nostra 
chiesa,  piglino  animo  et  il  diabolo  perde  le  forze;  s'hanno 
ancho  fatto  confessioni  generale  assai,  con  molto  aiuto  delle 
loro  anime. 

2.  Quanto  tocca  alle  schuole,  sonno  tre;  et  in  ogn' una  buon 
numero  di  scholari ;  et  si  sforciano  li  maestri  di  di  in  di  accio 
diuentano  uirtuosi  et  dotti,  et  se  vede  non  puoco  protitto.  Que- 
sta  festa  di  santo  Sebastiano,  per  esser  il  titolo  di  nostra  chiesa, 
nella  qual  habbiauio,  oltra  le  altre  reliquie,  vno  be)  pezzo  d' osso 
di  detto  santo  Sebastiano,  et  per  questo  ogn'  anno  si  fa  vna 
bella  processione  publica  vscendo  di  nostra  chiesa  con  dette 
reliquie  tutto  il  clero  et  conuenti  et  confratie  et  populo:  nella 
qual  chiesa  il  vicario  della  cita  con  tutto  il  clero  cantorno  ve- 
spro  et  messa;  et  li  maestri  tacorno  uersi  alla  porta,  composti 
in  honore  di  santo  Sebastiano,  et  il  maestro  della  rettorica  re- 
cito  ima  oratione  in  honore  del  santo ;  la  qual  fu  molto  accetta. 
si  per  esser  dotta.  si  per  il  bel  modo  ch'  ha  questo  fratello 
in  recitare. 

Qua  al  presente  siamo  duodeci,  4  sacerdoti;  3  maestri ;  uno 
schuolaro  et  4  per  li  seruitij  di  casa,  li  quali  Dio  gralia  tulti 
stanno  bene. 

3.  Mi  resta  auisare  V.  R.  P.  del  frutto  del  colleggio  di  Cala- 
tabellotta,  per  esser  membro  di  questo  collegio.  nel  quale  stanuo 
sette  persone,  3  Padri,  3  maestri  et  vno  per  li  seruitij,  delli 
quali  molto  se  ne  serue  Dio  nostro  Signore,  perche  oltra  che  tutta 
la  terra  ne  resta  edificata,  per  mezod'uno  de  fratelli  s'ha  fatto 
una  pace  non  di  puoco  momento.  et  ha  ridotto  li  doi  capi  alla 
confessione;  il  medesimo  hanuo  fatto  con  vno  ch' haueua  tale 
inimicitia,  ma  con  Dio,  che  mai  voleua  andare  alla  messa,  et 
adesso  ua  alla  messa  et  si  confessa,  laus  Deo.  In  questa  Nati- 
uita  del  Signor  nostro  hanno  hauuto  molte  confessione,  piti  de 
300;  il  che  e  cosa  rara  in  quella  terra;  fra  i  quali  fu  il  S.or  Du- 
cha  l.  II  coucorso  alle  prediche  ogni  di  cresce;  uanno   li  uostri 


1  Videtur  indicari  Petrus  de  Luna,  Bivonae  dux. 


190.  —  Senis  9  Februarii  1561  149 

a  piscare  per  le  piazze  e  sempre  fanno  captura,  intanto  ch'  alle 
uolte  ne  oienano  15  a  confessare  insieme  alla  chiesa.  Li  scho- 
lari  uanno  bene,  et  oltra  li  coutinui  ricordi  che  li  danno  li 
maestri  ogni  giorno,  le  feste,  doppo  pranso,  uno  di  loro  sempre 
lege  a  quelli  alcuna  cosa  spirituale. 

Di  Biuona  alli  II0  di  Februaro  1561. 

Di  V.  R.  P.  figliuolo  et  seruo  indegno.  Per  commessione  del 
Pe  Rettore. 

PlETRO    BeLLONIO    l. 


490 

GASPAR  CANTAGALLINIUS 

SENIS  9   FEBRUARII     1561    ~. 

1.  Collegii  incrementa.  Meclia  acl  religiosam  perfectionem  pro- 
movendam  aclhibita.  — ■  2.  In  rei  familiaris  angnstiis  di- 
vinum  auxilium  experiuntur.  —  3.  Viduae  cuiusdam  be- 
neficentia.  —  4.  Patris  rectoris  in  animarum  salutem 
lahores.  Canius  suavis  cives  ad  templum  allicit.  — 5.  Scho- 
larum  status  et  litteraria  exercitia.  —  6.  In  carcere  detenti 
mores  in  melius  mutant.  —  7.  Concursus  ad  sacramenta. 
Fdbri  cuiusdam  virtus  laudatur.  —  8-9.  Florentina  ducissa 
collegio  opitulatur,  praesidique  urbis  commendat.  Cives 
apud  ducem  pro  collegio  intercedunt. 

1.  f  Ihs.  Maria.  —  Gratia  et  pax  X1  semper  animis  nostris 
insideat  [Breviter  scribere  conabihir.]  Paucis  ante  mensibus  de- 
cera  numero  fratres  collegium  hoc  senense  incolebant,  scholasti- 
corum  uero  dumtaxat  quatuor  in  presentiarum  facta  est  accessio, 
maiorem  propediem  fore  omnes  laboramus,  speramusque.  Ex 
his  nempe    tres   sunt  sacerdotes,    praeceptores   duo,    quos    octo 


1  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  831. 

3  Ex  apogr.  coaevo  in  cod.  Bom.  126  A.  ff.  118-119,  prius  2-3.  Aliqua 
emendata  sunt  ab  scriba,  alia  a  Polanco.  Huius  emendationes  in  annotatio- 
nibus  exhibentur,  retenta  in  textu  prima  scriptione.  Deleta  in  textu,  italicis 
litteris  notamus. 


150  LlTTERAE    QUADHIMESTRES 

discipuli  sequuntur,  una  cuiii  coadiutoribus  duobus,  quoruin 
profecto  nerao  non  prospera  fruitur  ualetudine,  aniraique  trau- 
quiliitate.  Inde  fit,  ut  pro  se  quisque  doctriua,  labore,  precibus, 
proximo  praesto  esse  studeat;  nec  non  industria  sua,  quoad  eius 
fieri  potest,  [eum]  a  scelere  et  ab  incoepto  perperara  cursu  ad 
salutem  reuocare.  Omnes  qui  hic  degimus,  faesto  diui  Thomae 
ad  uberiorem  gratiam  ex  thesauro  diuino  depromendam,  qua 
Ghristi  consilia  atque  iniuncta  nobis  munia  ab  obedientia  facilius 
exequamur,  geuerali  nostrorum  peccatorum  confessione  instau- 
rati  sumus;  supplices  deinde  uota  diluculo  alta  uoce  repetiui- 
mus,  praeeuntibus  tamen  orationibus,  corporisque  castigatione. 
Opinor  fore,  ut  P.  T.  non  mediocri  afficiatur  gaudio,  si.  quibus 
nos  proxime  studijs  exercuerimus,  breuiter  significauero  tibi. 
Visura  est  P.  Rectori  l  ante  Christi  Domini  nostri  natale  aliqua 
spiritali  exercitatione  ad  fratrum  uitia,  si  qua  sunt,  extrahenda 
uti.  Eductis  itaque  sortibus,  quem  quisque  sortiebatur,  habebat 
in  suggestu  uerbis  castigare,  eius  defectus  leniter,  aspereue, 
prout  cuique  uidebatur,  detegendo,  reliquis  accumbentibus. 
Vt  autem  ad  hoc  agendum  tum  facilior,  tum  expeditior  aditus 
pateret,  a  singulis  singuli  fratres,  quibus  id  negocij  erat  iniunc- 
tum,  inquirebant,  scrutabantur,  omnibusque  uestigijs  indagabant 
peccata,  culpas,  ignauiam  fratris  a  obiurgandi :  quare  ea  adhibita 
fuit  diligentia.  ut  fucosa  omnia  et  desidia  infecta,  pronunciata 
publice  fuerint,  nulla  [cui]usquara  l}  habita  ratione.  Atqui  ne 
scandalura  subsequeretur  aliqua  imprudentia,  antequam  iu  con- 
cionem  ascenderetur,  iusserat  Pater  sibi  chirographum  afferri, 
ut  si  qua  reticenda  commutandaue  essent,  litura  tollerentur. 
Vnde  imposito  reprehensioni  fastigio,  ultro  citroque  ambo  ara- 
plexantur,  porrigitur  obiurgatoria  scheduia  conuitio  honesto 
uerberato,  ut  suo  cominodo  perlegat  eam.  adraonita  caueat; 
sic  ordine  succedebant  reliqui  donec  incepto  impingerent  coro- 
nida.  Ex  qua  re  compertum  habeas,  quam  maxime  colende 
Pater,  non  solum  a  cunctis  maximam  consolationem  perceptam, 
sed  plurimum  quoque  emolumenti  haustum  c.  Unus  etenira 
quisque  iuxta  beati  Apostoli  sententiam  ~,  ueteri  homine  depo- 
sito,   nouo    uidetur    indutus,  quando    salutis    initium  a  peccati 


a  fratris  supra  vers.  —  b  cuiusquam  add.  in  niarg.  —  c  Prins  exhaustum. 


1  P.  Hieronymus  Rubiola. 
3  Cf.  Ephes.  IV,  22. 


490.  —  Senis  9  Februarii  1561  151 

notione  pendet.  Praeterea  minime  desuat  qui  iu  triclinio  tla- 
gellis  caeduntur,  qui  sui  ipsius  contemptu,  qui  pijs  coeteris 
studijs,  quae  a  Societate  nostra  adhiberi  soient  ad  maiorem  Dei 
gloriani  fratrumque  progressum,  signa  probitatis  mirae,  humili- 
tatis,  obedientiae  quotidie  prae  se  ferant,  nec  non  in  regularum 
obseruationem,  quae  cuique  uostrum  cordi  maxime  esse  debet, 
omni  diligentia  incumbunt.  Laus  Deo  omnium  bonorum  authori. 

%  Quod  ad  rem  familiarem  attinet,  id  perhibere  ualemus,  Ma- 
iestatem  diuinam  nunquam  nos  a  destituisse,  quin  in  primis 
fuerit  nobis  diuina  sua  opitulata  gratia,  deinde  re,  uictum  sup- 
peditando,  et  alia  cuncta  quae  spectant  ad  conseruationem  eor- 
poris.  Eoque  magis  aeterna  Prouideutia  elucet,  quamuis  omni 
tempore  appareat  immensa;  cum  nulluin  enim  uectigal  preter 
triginta  aureos  nummos  annuos  huic  Collegio  reddatur,  nihilo- 
minus  tamen  re  ipsa  confirmare  licet  nec  uestitum  nec  uictum 
unquam  nobis  defuisse.  Quamobrem  dictum  iilud :  «  Nihil  ha- 
bentes,  omnia  possidentes  »  \  non  mentiri,  nemo  nostrum  non 
uidet.  In  paupertate  itaque  laeta  (quae  quidem  si  laeta,  habenda 
non  est  amplius  paupertas)  uitam  traducimus,  ita  cum  illa  bene 
conuenimus,  ut  iam  quodamodo  uideatur  b  ,  ut  sic  loquar,  nos  quasi 
fides  defecisse;  cum  etenim  fides  sit  eorum  quae  sub  aspectum 
non  cadunt,  in  senensi  collegio  inter  omnes  constat,  et  fere 
oculis  cernimus  diuinam  adesse  Prouidentiam,  omnibusque  non 
sibi,  at  benignitati  eius  confidentibus  uehementer  suffragari. 

3.  Eleemosinae  quae  nobis  interdum  in  c  summa  indigentia 
uersantibus  exhibentur  a  quibus  praecipue  minime  putaramus, 
ita  opportunae  existunt,  ut  nihil  supra.  Ex  omnibus  qui  benigne 
nobis  faciunt.  animaduertimus  mulierem  uiduam  insignem  sancti- 
monia,  pietate  ac  peculiari  cura  in  hoc  collegium  affectam,  in 
Societatem  deque  nobis  bene  meritam,  quam  qui  maxime. 
Auderem  ferme  affirmare  maiori  ipsi  nostra  curae  esse,  quam 
nobis  ipsis;  haec  suas  fortunas  collegio  impertit  cum  iam  sup- 
pellectile  totam  domum  d  ornauerit.  Ad  hoc  accedit  quod  sta- 
tuturn  habet  animi  nostri  e  gratia  fundum  mercari;  ante  obitum 
uero  suum  omnium  bonorum  collegium  haeredem  se  scripturam 
testamento    confirmauit  2.  Non    secus    ac   alteri    in    animo    est 


a  nos   supra   vers.  —  b  Emend.  ex  uidetur.  —  c  in  supra  vers.  —  d  do- 
mam  ms.  —  e  nostri  supra  vers. 


1  Cf.  II  Corixth.,  VI,  10. 

2  Ad  hanc  piam  feminam  videntur  referenda.  quae  habentur  in  antiquo  ms. 
sub  hoc  titulo:  «  Historia  del  Collegio  di  Siena  ».  «  Dopo  un'anno  6  doi  che 


1">:>  LlTTEBAE    QUADRIMESTRES 

centum    aureos   nobis   legare:    fiat  uoluntas  Dei  quem    penes  a 
coelum  est  terraque. 

4.  P.  Rector  tot  tantisque  curis  distinetur  (nam  basilicam 
habere  uidetur),  ut  uix  aliqua  diei  pars,  cum  non  admodum  se 
respiciat,  otio  concedere  ualeat :  accersitur  saepius  ad  paces 
componendas,  confessiones  aegrotantium  procerumque  interdum 
excipiendas,  ciuium  lites  dirimendas ;  cuius  opera  multi  reconcilia- 
ta  gratia,  in  pristinam  beneuolentiam  rediere.  Diebus  dominicis 
ac  faestis  sub  uesperas  concionatur,  et  cum  bene  magna  concio- 
nem  auditum  confiuat  caterua,  tum  aequissimis  auribus  audi- 
torum  utitur.  Nuper  in  aliquot  dies  uesperae  (deposito  quodam 
sono  quasi  lugubri,  quo  prius  utebamur)  coeptae  sunt  recitari 
modulatione  dulci,  cum  adsint  musici.  Hinc  coniectura  facilis 
est  hoc  melos  apprime  omnibus  arrisisse :  quoniam  familiares 
quidam  nos  adijerunt  id  comprobantes,  et  ita  se  uesperis  in- 
tentos  esse  fatebantur,  ut  prae  nimia  suauitate,  cum  sibi  ferme 
in  coelis  angelorum  cantui  adesse  uiderentur,  ullus  precibus 
locus  nequiret  b  relinqui.  Alij  se  malle  pane  non  uesci,  quam 
huiuscemodi  priuari  melodia,  dicere  non  dubitabant.  Sed  quando 
faesta  defluxerunt,  hoc  postposito  cantu,  concinere  duntaxat 
more,  ut  uulgo  nuncupatur,  gregoriano  c  ,  sumus  auspicati. 

5.  Duae  hic  classes  tantummodo  aperiuntur;  in  una  rheto- 
rica,  Horatius,  Ciceronianae  orationes  una  cum  grammatica  grae- 
ca  praeleguntur;  in  altera  grammatices  praecepta,  Virgilius,  Tul- 
lius  de  Amicitia;  et  cum  multitudo  puerorum  perampla  existat. 
duobus  fratribus  tanquam  hyppodidascalis  res  est  cum  abece- 
darijs  primaque  erudimenta  imbibentibus.  Pater  tametsi  N.  Prouin- 
cialis  S  qui  proxime  huc  atkigit  d,  cuius  aduentus  omnibus 
gaudij  cumulum  attulisse  uidetur,  alium  ludi  magistrum  a  P.  T. 


a  penes  supra  vers.  —  b  Prius  nullus...  quiret.    —   c  gregoriano  supra 
vers.  —  d  venit  Pol. 


la  Compagnia  fu  in  Siena  Madonna  Frasia  Orlandina  raoglie  del  q[uondam] 
Capitano  Geraldo  Saracenj,  commincio  a  frequentare  la  nostra  chiesa,  et 
agiuto  molto  il  collegio  nolle  cose  temporali,  sendoche  per  molti  mesi  diede 
carne  per  tre  giorni  la  settimana,  diede  quasi  tutte  le  masseritie  per  la  cu- 
cina  et  rifettorio;  diede  molta  biancheria  et  paramenti  per  la  sagrestia,  et 
finalraente  si  prese  cura  di  tenere  finito  il  collegio  di  biancherie  a  tal  che  il 
collegio  come  a  singolare  benefatrice  se  li  truoua  molto  ubligato  ».  In  cod. 
Bom.  126,  f.  258. 

1  P.  Petrus  de  Ribadeneira.  Legi  potest  epistula  quam  Ribadeneira  scripsit 
ad  Lainium  die  29  Decembris  1560.  Cf.  Ribadeneira,  I,  347  sqq. 


490.  —  Senis  9  Februarii  1561  153 

se  cito  petiturum  dixit.  Scholasticorum  numerus,  qui  lectioni- 
bus  audiendis  sunt  maturi.  potius  mediocris  apparet,  quam  am- 
plus;  spe  tamen  ducimur  iu  dies  auctum  iri,  quando  quidem 
bene  moribus  compositis  se  exteris  a  prebent  exemplar.  Haud 
desistunt  singulis  quoque  mensibus,  sicut  in  more  positum  est, 
sua  peccata  sacerdoti  aperire,  grandiores  uero  natu  saepe  acce- 
duut  ad  sacrum  eucharistiae  sacramentum  humili  animo  sumen- 
dum.  Habentur  praeterea  in  nostris  scholis  disceptationes,  affi- 
gunturque  diebus  ueneris  rhetoricae  assertiones;  studi.jsque 
hisce  mirum  in  modum  discipuli  ad  humaniores  litteras  ample- 
xandas  inflammantur ;  ideo  eo  magis  datur  opera,  ne  ulla 
intermissio  nostri  fiat  officij.  Calendis  Nouembris  de  sapientiae 
laude  orationem  pronunciauimus  in  schola  instructa  peripetas- 
matibus  praesentibus  extraneis  b.  Postulatum  non  multis  die- 
bus  ante  ab  humanitatis  legisque  professoribus  fuit,  ut  quid 
grec[i]  c  in  publico  gymnasio  enuclearetur;  ea  re  decreuit  Pater 
Rector  magistrum  Joannem  Maiorium  l,  admfodum]  d  in  grae- 
cis  litteris  uersatum,  hunc  subire  laborem.  Pridie  igitur  iduum 
Nouembris  aristotelicam  rhetoricen  cum  auditorum  applausu 
inchoauit.  Nec  debet  ulli  mirum  uideri,  si  post  aliquot  hebdo- 
madas  omissa  fuerit  lectio  de  sententia  P.  Prouincialis;  absen- 
tia  enim  magistri  Joannis  non  poterat  prorsus  nostrae  classi, 
cufi]  malumus,  ut  tenemur,  satisfacere  quam  paucis  alijs  morem 
gerere,  non  esse  in  aliqua  parte  detrimento.  Quamobrem  omni 
culpa  haec  cessatio  caruit,  nam  ad  tempus  quasi  quid  eueuerit 
prospicientes,  suscepimus  prouinciam.  Nostri  scholastici  exer- 
centur  crebris  declamationibus  habendis:  aliquando  ex  impro- 
uiso  latine  concionantur  inter  coenandum. 

6.  Inuisuntur  saepius  in  carcerem  conjecti ;  et  hos,  uerbum 
Dei  aperiendo,  tum  recreare,  tum  a  uitae  curriculo  obliquo  retra- 
here  diligentissime  studemus;  id  consequi  uidemur,  cum  omnes 
uno  e  ore  protulerint  praeter  hanc  conciunculam  alio  nihilo  rele- 
uari.  Non  modo  a  carceris  custode  mihi  fuit  relatum,  sed  ab  ipsis 
etiam  captis  accepi,  se  omnes  quotidie  genibus  flexis  laetanias 
coronamue,  uel  aliud  generis  huiusce  pie  recitare  lucente  lampa- 
de  f  prae  altari.  Nil  aliud  ibi  antea  audiebatur,  quam  obtrecta- 


a  Prius  externis  (?).  —  b  Duo  verba  praec.  cleleta  sunt.  —  c  Consuiu- 
pta  charta  in  fine  versus.  —  d  Consumpta  charta.  —  e  omnes  uno  supra 
vers.  —  i  Prius  lampada. 


1  Ioannes  de  Maioribus.  Cf.  Litt.  Quadrim.  VI,  4S4. 


1-"H  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

tiones,  obscena  dicta,  ac  in  ijs  uolutabantur,  quibus  nullurn 
inter  custodiam  et  luslrum  discrimen  esse  uidebatur.  Ad  pau- 
perurn  bospitia  quoque  duo  fratres  ad  consolandum  infirmorum 
coetum,  perorata  concione,  dirigunt  iter;  qui  graui  morbo  affecti 
familiari  colloquio  resipiscere  uidentur. 

7.  Nunc  ueniamus  ad  alia.  Gomplures  utriusque  sexus  crebro 
ad  nostrum  fanum  confluunt,  quo  sacramenti  altaris  sumptione 
sua  crimina  deleantur  a:  siugulis  8  b  diebus  alij,  uel  saltem 
decimo  quinto  quoque  die  angelorum  sanctissimo  pane  refici 
solent.  Qui  uero  longius  in  spiritu  uidentur  prouecti,  positis 
omnino  in  minimis  caducis,  quotidie  communicant.  Impresentia 
satius  esse  reor  a  laudanda  c  probitate  aliquorum  qui  se  obe- 
dientiae  credidere  supersedere  d,  quam  de  ea  scribere  parce; 
sat  commemorare  opinor  unius  uirtutem  omnibus  fortasse  com- 
muni  opinione  praestantis  :  optimis  etenim  quibusque  ad  beate 
uiuendum  aspirantibus  in  ipsum  unum  oculos  conijcere  licet. 
Quanquam  obscuro  loco  sit  natus,  nam  faber  dicitur,  ueruntamen 
admirabilem  prae  Dei  conspectu  preciosumque  ducimus.  Preter- 
mitto  modo  bumilitatem  eius,  quae  maxime  egeret  narratione, 
sed  dumtaxat  promptissimam  obedientiam  significandam  P.  tuae 
putaui;  in  qua  adeo  infixus  uidetur,  ut  qualiacunque  quamuis 
perardua,  bilari  animo  subire  minime  recuset  e.  Accidit  quadam 
die,  mirabile  dictu,  quod  duos  panes  dederat  emptori,  quasi  recte, 
ne  sentiret  Pater  Rector,  a  quo  uetitus  erat  ne  exiguum  '  qui- 
dem  munus,  nedum  magoum  afferret  ad  collegium.  Id  uesperi, 
sicut  fert  consuetudo,  Patri  nunciatur,  mane  ludibrio  fabrum 
biduum  edere  negat  ",  decedit  laetus;  biduo  ita  inediam  sus- 
tinuit,  ut  nihil  sumpserit  cibi,  sed  nequidem  aquae  guttam 
degustauerit.  Et  boc  grauiorem  inediam  fuisse  constat,  quo  cor- 
poris  ingratus  labor  extiterat  diuturnior;  conductus  enim  a 
primo  mane  ad  supremum  usque  solem  assiduo  defatigabatur 
labore  h.  Ecce  biduo  post  Patrem  reuisit  bonus  uir,  penitentiam 
refert,  quae  longe  maior  fuit  culpa,  prout  potuit  se  egisse.  Hanc 
simplicem  obedientiam  admiratus  Pater  e  uestigio  discolorem  ac 
titubantem  comesum  '  ire  iubet.  Alias  reficiente  ipso  fastigia 
tecti,  delapsum  est  saxulum    quasi    scrupulus,  forteque  fortuna 


a  sacramento  confessionis...  deleant.  PoJ.  —  b  8  supra  vers.  —  c  a  lau- 
danda  add.  PoJ.,  sed  videntur  necessaria  ad  sensum  complendum.  — 
d  Del.  in  fine  vers.  quam.  —  e  Prius  recusaret  ("?).  —  f  exiguum  add. 
Pol.,  deleto  aJio  verbo,  quod  legi  nequit.  —  g  quasi  ludens...  non  edere 
iubet  PoJ.  —  I'  Enwd.  ex   dolore.  —    i  ad  comedendum  PoJ. 


190.  —  Senis  9  Februarii  1561  L55 

apparitoretn  uiatoribus  stipatum  suboffendit ;  et  hic  furore  cap- 
tus  fabruru  illico  descendere  iubet,  cui  bene  quidem  barbato 
offerenti  se  iili,  acriter  ei  insultando  uellebat  barbam ;  ille  i'u- 
rere,  hic  insons  aequo  animo  probra,  conuitia,  contumelias 
perpeti ;  ille  minacia  proferre  uerba,  hic  Deum  rogitare  ut 
asperrimo  conuitiatori  crimen  condonaret.  Ingenti  hic  flagrat 
desiderio  Societatis,  ad  quam  si  eaelebs  esset,  nulla  mora  aduo- 
laret;  quandoquidem  filius  eius  adhortatione  impulsus  hanc, 
uno  forte  abhinc  anno,  est  ingressus.  Minime  id  tacirtunitati 
[sic\  concedam  a.  Isthuc  se  filium  conferentem,  iter  unius  diei 
comitatur,  postera  die  discessione  dirimunt  societatem,  sed  cum 
uix  pater  prae  nimio  Vrbis  desiderio  iter  supprimere  posset, 
prostratus  tandem  in  coeno  forte  ad  filii  pedes,  supplex  bene- 
dictionem  petit :  Da,  inquit,  fili  mi,  benedictionem  mihi  tuam. 
tu  enim  iam  in  Ghristi  seruis  numeraris,  ego  uero  sordes  mundi 
sum.  Qua  re  hinc  inde  lachrimis  genibus  curuis  alter  ab  b  altero 
benedictionem  postulat.  Plura  de  homine  auribus  digna  com- 
memoranda  essent,  nisi  studerem  breuitati.  Sat  reor  fbre  id 
unum  de  ipso  perhibere,  ea  esse  probitate,  animi  humilitate, 
obedientiaque,  ut  neminem.  quantum  iudicium  facere  fas  est, 
in  hac  ciuitate  [Narrantur  aliquae  peccatorum  conversiones* 
quas  omittere  satius  visum  est.] 

8.  Gum  extremam  quasi  manum  his  literis  imposuissem.  mi- 
nime  reticendum  uidetur,  quod  euenit  noui.  Dux  florentinus 
una  cum  coniuge  sua  J,  post  Roma  discessum,  sunt  hic  Senis 
ad  uigesimum  diem  commorati.  Inuisit  continuo  Pater  ducem, 
quam  totos  dies  obseruare  oportebat,  ut  sibi  ad  eam  aditus, 
qui  quidem  in  initijs  difficillimi  erant,  darentur.  Introducitur 
tandem,  ineunt  colloquia,  interque  loquendum  ea  beneuolentiae 
signa  prae  se  tulit,  ut  maxime  animata  in  Societatem  uideretur. 
Pater  etenim  Rector  tam  maxime  c  in  ipsius  gratiam  uenit,  ut 
ipsi  obseruatores  autumabant  d  ducem  uno  omnium  Patre  fami- 
liarissime  uti.  Vnde  saepius  petentem  ipsum  e  facultatem  se 
domum  recipiendi,  cum  in  aula  stetisset  diutius,  abire  amice 
negauit:  quoniam  non  mediocri  uoluptate  arhciebatur  propter 
circumspectam  orationem  Patris,  cui  semel  serio  dixit  inter  om- 


a  taciturnitate  praeteribo   PoJ .   —    1j  ab    supra  vers.  —   c  adeo   PoJ. 
'1  dicerent  Pol.  —  e  Yidetur  prius  seriptum  petenti  ipsi. 


]  Cosmas  de  Medicis  et  Eleonora  de  Toledo. 


156  LlTTERAB    QUADRIMESTRES 

nes  omnium  gentium  constare  religiosos  Societatis  nostrae  om- 
nibus  probitatis  exemplum  esse.  Multa  missa  facio  de  Societatis 
laude  dicta,  cum  impeditum  sit  se  ipsum  laudare.  Praeterea 
sex  et  triginta  aureos  nummos  a  exhibuit  buic  collegio  ad  oleum, 
fruMientum,  lignaque  coemenda.  Ultroque  sese  obtulit  atque  pol- 
licita  est,  se  aliquid  praesidij  hoc  primo  uere  nobis  donaturam ; 
et  proficiscens  Pisas  poposcit  a  Patre  nostro,  ut  uel  Fiorentiam, 
uel  ubi  gentium  fuerit,  adeat  illam,  cum  aliquid  opus  fuerit. 

9.  De  domo  autem  stabili  habenda,  quid  dicam,  cum  b  nihil 
adhuc  certi  sit  statum,  incertus  sum.  Spes  tamen  optima  est; 
nam  ipsamet  coram  Patre  delegauit  vrbis  praesidi  ut  curae 
max.ae  hoc  negocium  esset,  eique  uehementissime  nos  commen- 
dauit  l.  Praeter  haec  frequens  habitus  est  senatus  quadam  die. 
deque  re  nostra  transigenda  retulit.  utque  quam  primum  id  ad 
exitum  perduceretur,  ex  magistratibus  quatuor  grauiores,  pres- 
tantioresque  Duci  supplicarunt,  atque  eo  studio,  quod  diligen- 
tissimum  esse  potuit,  petierunt  ne  grauaretur  decem  duodecimue 
aureos  in  singulos  menses  c  nobis  reddere  ad  sustentandam 
uitam  d,  confirmantes  Societatem  cum  utiliimam  e,  tum  neces- 
sariam  f  esse.  Ad  id  hoc  amplius  accessit.  eum  gratissimum 
facturum  toti  ciuitati,  id  si  effecerit;  quibus  benignissime  res- 
pondit  se  eorum  causa  nobis  opem  allaturum.  Res  est  in  herba; 
faxit  Deus  ?.  [Preces  postulat]. 

Senis  quinto  idus  Februarij  M.  D.  LXI.  Ex  mandato  Patris 
Rectoris.  T.  R.  P.  indignissimus  seruus  in  X.° 

Gaspar  Cantagallinius  2. 
Desideratur  inscriptio. 


a  [mag]nam  pecu[n]iae  summam  Pol.  —  b  cum  stipra  vers.  —  c  menses 
supra  vers.  —  d  assignare  Pol.  —  e  utillissimam  Pol.  —  f  summe  necessa- 
riam  Pol.  —  g  quod  gratissimum  ipsi  futurum  est.  Pol. 


1  Paulo  post  Iacobus  Mignanellus,  grossetanus  episcopus,  templum  Sti. 
Vigilii  eique  adiunctam  domum  collegio  precario  donavit,  quae  anno  1567  in 
collegii  proprietatem  transierunt.  Cf.  Lainii  Monum.,  VI,  432,  491,  500; 
Polanci  Conipl..  I,  650;  II,  680,  694.  Sacchinds  (Histor.  Soc.  Iesu  part.  II, 
lib.  V,  n.  119)  dicit  hoc  anno  1561  templum  domumque  Sti.  Vigilii  concessam 
esse  collegio  ab  episcopo  grossetano. 

2  In  cod.  Roni.  169  annotatur  ejus  ingressus  in  tirocinium  romanum  die 
27  Februarii  1557.  Exstat  autogr.  votorum  Romae  emissorum  die  4  Martii  1557. 
Obiit  in  patria  (Perusia)  anno  1565,  ut  habetur  in  cod.  Hist.  Soc.  42,  f.  3.v 


491.  —  Vindobona  14  Februarii  1561  157 

491 

P.  CAROLUS  GRIM 

VINDOBONA    14     FEBRUARII     1561    l. 

1.  Sociorum  valetudo.  Mutationes.  P.  Auer  Commendoni  legati 
socius.  Sacerdotes  occnpationibus  obruuntur.  Plures  deside- 
rantur.  —  2.  Schotastici  in  titteris  et  moribns  proficiunt. — 
3.  Civium  ad  sacramenta  concursus  in  dies  augetur.  Gre- 
gorius  Rosseffius  pro  P.  Auer  concionatur.  Laborum  fruc- 
tus.  —  4.  Difficultas  inveniendi  domum  coltegio  novo  et 
convictui.  Domestica  quaeclam.  —  5.  Cives  viennenses  erga 
socios  melius  affecti.  Pauca  de  retigionis  statu  Vindobonae 
et  in  circumiacentibus  oppidis. 

1.  Ihs.  Gratia  et  pax  Christi  repleat  corda  uostra.  Quod  ultra 
tempus  iniuuctum  mihi  scribendi  offitiutn  intermiserim,  causa 
fuit  quod  iam  ab  aliquo  tempore  aduersa  ualetudine  usus  fue- 
rim,  aftligente  me  graui  tussi,  a  qua  quidem,  etsi  non  ex  toto, 
maiori  tamen  ex  parte  sum  liberatus:  laus  Deo.  Reliqui  omues 
Patres  ac  fratres  prosperae  satis  sunt  ualetudinis.  Quid  interea 
temporis  in  collegio  gestum  sit,  perstringam  breuiter.  Non  dubito 
euim  quin  omnia  quasi  iam  a  R.  P.  Rectore  ad  R.  P.  V.  sint 
perscripta.  Ad  instantiam  episcopi  ac  legati  Comendon  2,  an- 
nuente  etiam  caes.  M.  3,  D.  Lambertus  4  cum  illo  ad  principes 
Germaniae  profectus  est.  Ne  tamen  interea  uacaret  lectio  theo- 
logica,  aut  ab  alio  occuparetur,  D.  Christianus  5  ultra  suam  lec- 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Germ.  130.  f.  60:  prius  15.  Epistula  non  est  quadri- 
mestris,  ut  ipse  auctor  circa  finem  innuit.  Ita  potuit  in  ea  quaedam  scribere, 
quae  in  litteris  quadrimestribus  omitterentur.  Sed  quoniam  in  ea  dicuntur 
multa  litterarum  quadrimestrium  propria,  et  litterae  quadrimestres  vindo- 
bonenses  huius  temporis  desiderantur ;  eam  in  lucem  edere  decrevimus. 

a  Ioannes  Franciscus  Commendone,  Zacynthi  episcopus,  ad  Germaniae 
principes  a  Summo  Pontifice  pro  rebus  concilii  tridentini  mittebatur.  Cf.  Pas- 
tor  :  Geschichte  cler  Pdpste.  VII,  170  sqq. 

3  Ferdinandus. 

4  P.  Lambertus  Auer.  Cf.  Lainii  Monum.  V,  433-34. 
s  P.  Christianus  Rivius.  Ihid.  434. 


158  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

tionem,  et  D.  Lamberti  suscepit  ad  tempus,  aut  ad a  reditum 
D.  Lamberti  usque  b,  et  ut  commodius  illuc  [sic]  praestet  atque 
satistaciat,  ab  omnibus  reliquis  liberatus  est  offitijs;  licet  cuni 
incommoditate  nonnulla  collegij.  Gum  enim  pauci  hic  sint  sacer- 
dotes,  et  ampla  interea  messis,  alij  ex  hoc  plures  labores 
participant  ;  quae  quidem  onera,  etsi  quoad  fleri  potest  mitti- 
gentur,  multa  tamen  quomodo  honeste  ab  humeris  nostris  ex- 
cuti  possint,  non  uidemus.  Illi  duo  nostri  theologi,  D.  Lamber- 
tus  et  Christianus,  cum  debiles  satis  sint,  indigerent  sane  ter- 
tio  theologo,  ne  si  quando  unum  contigeret  per  debilitatem 
deficere,  ut  interea  alius  illius  suppleret  locum.  D.  Lambertus. 
spero,  non  parum  iuuabitur  in  isto  itinere,  et  speramus 
illum  fortiorem  reuersurum ;  multis  est  hic  acceptus  et  chaius, 
et  suspicitur  a  multis  propter  singularem  illius  in  couuersando 
gratiam,  atque  doctrinam,  nec  facile  hinc  remouendum  censerem 
ad  alium  locum.  P.  rector  l,  etsi  legere  iu  vniuersitate  possit, 
atque  legendo  omnibus  etiam  placeat,  tamen  collegij  atque  alia 
diuersa  negotia  uix  admittunt  hoc ;  imo  parum  admodum  tem- 
poris  habet  quod  aliquando  iuuandis  hispanis  tribuere  propter 
negotiorum  multitudinem  possit.  Vnde  saepe,  sicuti  adhuc,  de- 
sideramus  sacerdotem  aliquem  hispanum,  qui  in  audiendis  hispa- 
norum  confessionibus  operam  suam  locare  possit,  cum  certe 
hispani  maiori  ex  parle  nostrum  templum  exoment  c,  promo- 
ueant  atque  germanos  ad  pietatem  similiter  excitent.  P.  Gorne- 
lius  2  qui  omnium  Patrum  et  fratrum  est  confessarius,  atque 
templi  praefectus,  satis  negotij  habet,  ut  ista  duo  bene  admi- 
nistrare  pergat.  P.  Dauid  Eckius  et  P.  Thomas,  bohemus  'J,  soli 
germani  sunt,  qui  ita  quotidie  in  audiendis  confessionibus.  tum 
in  uisitandis  infirmis  distrahuntur,  ut  uix  lectiones  illas  theo- 
logicas  duas  in  vniuersitate  audire  queant.  Ego  quidem  subinde 
in  templo  iuuo,  tamen  offitij  mei  ratione  4  saepius  auocor.  Sunt 


a  ail  supra  vers.  --  h  usque    supra  vers.  —  c  Bel.  atque. 


1  P.  Ioannes  de  Victoria.  hispanus. 

2  P    Gornelius  Brogelraann. 

3  P.  Thomas  boheraus  (Hedl)  missus  fuerat  Roma  Viennam  mense  Septeni- 
bri  lofiO.  Cf.  Braunsberger  :  B.  P.  Canisii  Episf.  II,  728.  Obiit  mense  Februa- 
rio  1561.  Ibid,  III,  94;  Lainii  Monwm.,  V,  436. 

4  P.  Grim  minister  domus  erat,  seu  prorector,  ut  dicit  catal.  anni  1561. 


191.  —  Vindobona  14  Februarii  L561  159 

quidein  et  alij  duo  sacerdotes  \  ut  est  P.  Bartholouieus,  sed  ille 
imperfecte  adhuc  loquitur  germanice;  alter  P.  Henricus,  ille 
gallicam  potius  calet  linguam;  deinde  cum  adhuc  studiorum 
cursum  non  absoluerint,  P.  rector  parcat  illis  ne  in  illo  impe- 
diantur,  et  nonnisi  in  magua  necessitate  reliquos  iuuant;  et 
iminente  iam  quadragesima,  non  parum  augebuntur  in  templo 
labores,  sed  benedictus  Deus  qui  in  :l  tantam  b  messem  nos 
misit,  ut  ocij  non  detur  locus.  Ad  succurrendum  nonihil  istis 
necessitatibus  cogitauimus  non  inutile  fore.  si  adhuc  duo  alij 
ex  fratribus  in  sacerdotes  ordinarentur,  ut  Adamus  atque  Pirin- 
gerus  c;  illi  cum  germani  etiam  sint,  poterunt  paulatim  col- 
legium  magis  iuuare. 

2.  Preceptores  et  magistri  nostri  diligenter  satis  pergunt  in  in- 
stituendis  nostris  fratribus,  atque  omnibus  reliquis  discipulis. 
Multum  meo  iuditio  profecerunt  phisici  atque  logici;  horum  dili- 
gentia  excitantur  non  parum  pluresstudiosi,  ut  desiderent  nostro- 
rum  lecliones  audire  d ;  malunt  aliqui  dignitates  illas  graduum. 
bacalaureatus,  aut  magisterij  diferre,  aut  quasi  negligere,  quam 
nostras  lectiones  deserere,  si  modo  parentes  semper  permiterent: 
sed  quia  uere  omnes  ad  gradus  aspiraut,  schola  nostra  saepe 
detrimentum  et  recessum  illorum  sustinet,  nec  modum  uidemus 
contiuendi  illos,  donec  habeamus  facultatem  promouendi  illos. 
Proficiunt  interim  in  pietate  multi  ex  nostris  scholaribus.  Gum 
his  elapsis  diebus  preceptores  de  triduano  ieiunio  ad  e  iubileum 
percipiendum  fecissent  mentionem,  etiam  ex  infimis  classibus 
et  admodum  paruulis,  pueri  f  plures  inuenti  sunt,  qui  nulla 
ratione  induci  a  parentibus  s  poterant,  ut  illis  diebus  come- 
derent  carnes,  sed  sicco  pane  contenti  esse  uolebant.  Alius  illis 
tribus  diebus  ad  cognatos  catholicos  fugit    h. 

3.  Templum  nostrum  P.  rector  omnibus  modis  exornare  con- 
tendit.  ex  quo    nitore  et  omnium    rerum    bono    ordine   populus 


a  in  supra  vers.  —  t>  Del.  nobis.  —  c  Prius  Adamum...  Piringerura.  — 
d  Del.  ita.  —  e  ad  supra  vers.  —  f  Prius  pueris.  —  g  Del.  induci.  —  h  fugit 
supra  vers.,  deleto  iuit  (?). 


1  Hi  erant  Barth.  Bedula,  helvetius  grison,  et  Henricus  Rickman,  leodien- 
sis,  ut  colligitur  ex  catalogis  collegii  viennensis  anni  1559  et  1561  (Cod. 
Germ.  131,  ff.  215,  216  b,  250). 

2  Adamus  hic  esse  videtur  Adamus  Holler  (Hellerus,  Hollerus)  qui  anno 
1557  Vienna  Romam  missus  est  (Cod.  Gertn.  131,  f.  244  v)  et  anno  1560  ex 
Urbe  Viennam  remissus.  Cf.  Braunsberuer.  1.  c.  II,  596. 


100  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

multum  ad  deuotionem  pietatemque  excitatur,  ita  ut  modo  fre- 
quenter,  etiam  alijs  diebus  comunicantes  habeamus,  non  tantum 
dominicis  ac  festis  diebus.  In  loco  D.  Lamberti  concionatur 
M.  Gregorius  \  qui  ut  satis  bonam  gratiam  habet,  ita  populo 
etiam  non  parum  placet.  D.  Lambertus  tamen  propter  doctrinam 
magis  desideratur.  In  festo  purificationis  et  dominica  sequenti, 
quando  etiam  iubileum  percipiendum  concedebatur,  ultra  300 
personae,  nostris  exceptis,  confessae  atque  communicatae  fue- 
runt;  nec  dubito  si  plures  adfuissent  confessarij,  quin  in  duplo 
comunicantium  extitisset  copia;  multi  enim  ob  confessariorum 
penuriam,  aut  intermiserunt,  aut  alio  se  contulerunt;  quod 
sacristanus  etiam  in  alijs  festiuitatihus  factum  saepius  animad- 
uertit.  Istis  diebus,  baro  quidem  bohemus,  qui  in  uita  sua 
nunquam  erat  confessus,  et  multis  erroribus  atque  piccardorum 
labe  infectus,  per  confessionem  Ecclesiae  filius  est  effectus. 
Alius  quidam  bohemus,  etiam  qui  per  18  annos  confessionem 
intermiserat,  nostrorum  opera  confessionem  resumpsit.  Similia 
possem  plura  referre,  sed  breuitati  studendum  et  literis  quadri- 
mestribus  reseruanda  huiusmodi  censeo. 

4.  Laborauit  P.  rector  hacteous  plurimum,  ut  collegio  no- 
uo  2,  simul  ac  conuictoribus  domum  acquireret,  et  esset  iam 
in  hunc  usum  parata  pecunia:  sed  quoniam  hospitia  et  domus 
in  ciuitate  hac  propter  hominum  frequentiam  difficile  inuenian- 
tur,  adhuc  desiderij  compos  fieri  non  potuit;  non  tamen  depo- 
nitur  spes;  forte  post  multos  labores  consequetur  desideratum. 
Collegium  nouum  atque  conuictores  bene  modo  se  gerunt,  et 
bona  signa  futurae  pietatis  in  pluribus  apparent.  Gonuictores 
a  P.  Thoma  3  qui  istorum  praefectus  est,  non  parum  sunt 
adiuti,  ac  facti  mansuetiores.  Lazarus,  italus  4,  qui  nuper  Au- 
gusta  huc  missus  est,  absolutis  spiritualibus  exercitijs,  modo 
in  culina  exercetur,  ut  probetur  eius  spiritus.  M.  Gregorius, 
cum  magis  idoneum  hoc  tempore  non  habeamus,  domum  noui- 
tiorum  regit;  sed  cum  agat  etiam  concionatorem,  deinde  non 
absoluerit  cursum,  omnino  alium  et  maturiorem.  et  a  negotijs 
alijs  liberum  nobis  exoptaremus. 


1  Gregorius  Rosseffius.    Cf.  Lainii  Monum.  V,  434;    Braunsbeiu;er,    1.  c. 
II,  559. 

2  Cf.  Lainii   Monum.  V,  19;  Duhr:  Gesclticlite  der  Jesuiten...  I,  295,  316. 

3  Vide  pag.  158,  annot.  3. 

4  Lazarus  Spinola,  genuensis,  qui  paulo  post  a  Societate  defecit.  Cf.  Lainii 
Monnm.  V,  437;  Braunsrerger,  1.  c.  III,  90. 


491.    -  Vindobona  14  Febbuarii  1561  161 

5.  Exteri  atque  viennenses,  inagis  ac  niagis  melius  de  nostris 
sentire  et  affici  uidentur.  Rariores  sunt  post  nos  clamores  in 
plateis;  frequentius  et  familiarius  nobiscum  incipiunt  agere. 
saepius  petunt  cousilia  et  opem  nostrorum  pro  infirmis,  quam 
antea.  Magnates  etiam  aliqui  catholici  plurimum  desiderant  So- 
cietatem  in  diuersis  Austriae  locis  ad  celeriorem  populi  reduc- 
tionem.  Retulit  mihi  etiam  uir  quidam  a  non  paruae  authoritatis, 
quod  modo  multi  dubitare  iucipiant  qui  superioribus  annis  per- 
tiuaciter  suos  errores  defendere  conabantur,  atque  disputationes 
de  fide  in  dies  decrescere.  Viennae  omnia  iam  sunt  satis  quieta, 
quantum  ad  catholicam  religioneru,  nec  attentare  palam  here- 
tici  quicquam  audent;  occupata  sunt  omnia  templa  a  catholicis, 
ut  alijs  non  detur  locus.  Episcopus  viennensis  l,  post  confir- 
mationem  acceptam.  etiam  iam  animosior  et  diligentior  est  effec- 
tus.  Extra  tamen  ciuitatem,  in  circumiacentibus  uillis,  pagis  ac 
oppidis,  maior  est  miseria,  et  non  aliam  ob  causam,  quam 
quod  non  inueniantur  sacerdotes  boni,  qui  errores  refellere,  et 
populum  alioquin  simplicem,  infbrmare  possint;  vnde  uelint 
nolint,  multi  mali  admittuntur  qui  pro  libitu  agunt  et  docent, 
atque  sub  utraque  saepe  spetie  plures  comunicant.  Vellent  ob 
id  ut  nostri  subinde  excurrerent  et  concionarentur  in  diuersis 
oppidis:  sed  quid  faceremus.  cum  tyrones  adhuc  fere  omnes 
sint,  et  si  qui  sunt  qui  aliquid  praestare  possint,  ita  pauci  sunt, 
ut  nec  Viennae  satisfacere  possint.  Sed  Deus,  spero,  ita  omnia 
disponet,  ut  tandem  aliquid  fiat.  Non  possum  non  scribere  de 
quodam  mouasterio  Scotorum  nomine  ~,  quod  Viennae  in  ciui- 
tate  est;  illi  cum  pagos  prope  ciuitatem  sibi  subiectos  habeant, 
audio  quod  quandoque  sinistre  agant,  praesertim  in  admini- 
strando  eucharistiae  sacramento.  Ferunt  quidem,  et  de  alijs  pluri- 
bus  monasterijs,  quod  monachi,  praeter  quam  quod  male  uiuant, 
etiam  diuersis  erroribus  sint  infecti,  ita  ut  loca  sacra  multum 
ita  turpiter  prophanentur.  Deus  misericordiarum  pater  extrahat 


a  quidam  supra  vers. 


1  Antonius  Brus  (de  Muglitz) 

-  A  saeculo  XII  hibernici  (scoti  etiam  dicti)  monachi  monasterium  Vin- 
dobonae  habuerunt :  quod  quamvis  postea  in  benedictinorum  germanorum 
potestatem  transierit,  priscorum  incolarum  nomen  retinuit.  Eius  historiam 
scripsit  E.  Hauswirth  O.S.B.  Cf.  Heimbucher:  Die  Orden  uncl  Kongrega- 
tioiiem  der  Katholischen  Kirehen,  I,  260,  261. 

LlTTERAE   QtADRIMESTRES.    —   TOM.    VII.  11 


L62  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

tandem  istas  prouincias  ex  omuibus  malis.  Haec  sunt  R.  P. 
quae  mihi  scribenti  se  modo  offerebant.  R.  P.  V.  dignetur  no- 
stri  esse  memor  in  suis  sanctis  sacrificijs  ac  orationibus,  ut  eo 
magis  Dei  uoluntas  in  nobis  expleatur.  \ienna  14  die  Feb. 
anno  61. 

K.  P.  V.  indignus  filius. 

Carolus  Grim  l. 


492 

P.    BALDUINUS   AB   ANGELO 

TREVERIS    16    FEBRUARII    1561    2 

1.  Collegii  primordia.  Archiepiscopi  et  aliorum  de  sociis  con- 
cepta  expectatio.  Archiep.  omnia  ad  vitam  necessaria  dis- 
ponere  iubet.  Sanctorum  etiam  reliquias  ad  sacelli  ornatum 
prcebet.  Episcopi  suffraganei  benevolentia .  —  2-4.  Catalogis 
lectionum  prius  per  diversa  loca  distributis,  sollemnis  stu- 
diorum  inauguratio  habetur,  in  qua  tres  orationes  recitan- 
tur.  Haud  exiguus  auditorum  numerus.  —  5-6.  Domestica' 
res.  Contiones  ad  frequentissimum  populum  habentur.  Reli- 
giosoe  disciplince  et  lingua}  studio  intenditur.  Vota  ad  fervo- 
rem  augendum  renovantur.  —  7.  Faber  aurarius  a  dmmonis 
vexatione  liberatur.  Pecunia  a  quadam  matrona  oblata  rei- 
citur.  —  8.  Benevolentia  ex  sacris  extra  nostrorum  templo 
factis  conciliatur ;  paro?ciae  tamen  curam  accipere  recusant 
socii.  —  9.  Domus  ab  scholis  seiuncta  aliquid  incommodi 
affert,  quod  tempore  sublatum  iri  speratur. 

1.  f  Ihs.  Pax  Xpi.  Vt  expectationi  qua  de  statu  noui  collegij 
treuerensis  certior  fieri  fortasse  desideras  satisfaciamus,  R.de 
et  orseruande  in    Xpo.   P.,  paucis    ea  referemus,  quae  duobus 


1  Vide  Litt.  Quaclrim.  VI,  390. 

3  Ex  autogr.  in  cod.  Germ.  139,  ff.  62,  63 ;  prius  193,  194  (206,  207).  De 
initiis  collegii  trevirensis  vide  Lainii  Monum.  V,  333  sqq.,  369  sqq.  Cf. 
etiam  Hansen  :  Rheinische  Akten...  352  sqq. ;  Reiffenberg  :  Historia 
Soc.  Jesu  acl  Bhenum  inferiorem  1.  IV;  Duhr  :  Geschichte...  I,  95.  sqq. 


W-2.  —  Treveris  16  Februarii  1501  163 

hisce  ruensibus,  quibus  hic  vixitnus,  ad  Dei  gloriam  acta  fuisse 
cognouimus.  Vt  igitur  a  nostro  in  hac  sancta   ciuitate   aduentu, 
scribendj    initium    sumamus,    postquam    omnes    (qui  partim  ex 
[talia,  partira  ex  Flandria  vocati  sunt),  buc  incolumes  venimus, 
singularem    Dei     prouidentiam   erga   nostram    Societatem   haud 
obscure  cognouimus,  qui  R.mum  archiepiscopum  l,  abbales,   ca- 
nonicos  ac  vniuersum  senatum,  ita  erga  nos  beneuolos  reddidit, 
et  ad  tantam  de  nobis  expectationem  euexit,  ut  nostrorum  opera 
religionis  ac  ciuilis   facultatis    statum,    maximum    incrementum 
accepturum,  sibi  persuasum  habeant,  quin  et  ampliora  publice 
fatentur  se  a  nostris  a  expectare,  quam  in  hac  labanti  republica 
prestare  possimus;  afflrmant  enim,  non  solum  huius  ciuitatis,  sed 
vniuerse  religionis  statum,  pene  collapsum,  ad  pristinam  fidem 
et  maiorum  pietatem  esse  reuocandum.  Quam  bonae  spei  cogita- 
tionem,  cum  abbates  et  huius  ciuitatis  optiraates,  tum  imprimis 
R.mus  hic    archipresul   raaximis    beneuolentiae    significationibus 
declarauit.  Is  enim  cum  initium  familiae    instituendae   arduum 
futurum  esse  cognosceret,    maxime  si  statim    promissam    illam 
pecuniarum  summam  annuam  numeraret,   magna  cum  liberali- 
tate  domum,  quam    inhabitamus,    omni   commoda    suppellectilj 
instruj  iussit.  Patribus  et  fratribus  vestes  honestissimas  tribuit, 
ac  deraum  voluit  ut  ipsius  aere  b,  antequam  annua  pensio  con- 
signaretur,  viuereraus,  et  de  omnibus  nostris  vsibus  prouidere- 
mus.  Quamobrem,  ne  familiae  quicquam  initio  deesset,  vinum, 
frumentum.  boues,  ac  porcos  ad  collegium  misit,  quin  et  patrio 
more,  in  maxime  charitatis   testimonium,    hoc  profesto    natiui- 
tatis  Domini  aprum  syluestrem   nobis  dedit.   Nec  hoc  tam  libe- 
ralj  principj  satis  visum  est,  nisi  alio  quoque  raaximo  beneficio 
nos  afficeret;  nam  Domino  decano  confluentino,  ipsius  fratri  ac 
Societatis  amico   singulari,    iniunxit,  ut  libros   cuilibet    profes- 
sionj  necessarios  et  vtiles,  emi   nobis   curaret,    quos    sane    non 
paucos  a  R.  P.  J.  Retio  emptos,  Colonia  expectamus.  Et  ne  do- 
mesticarum  tantum  rerum  rationem  habere   videretur,   adiunxit 
etiam  aliud,  coeteris  beneficijs   longe  excellentius  et  illustrius; 
iussit  enim  per  R.dum  Dominum  suffraganeum  ~  nobis  dari  plu- 
rimas   sanctorum    reliquias,  ad  sacelli   nostri    ornamentum,   ex 


a  Bel.  accepisse  (?).  —  b  aerae  ms. 


1  Ioannes  de  Petra  (von  der  Leyen). 
3  Gregorius  Virneburg,  episc.  Azoti. 


164  LlTTERAE    QUADRIJIESTRES 

quibus  ^O  capita  speciosissima  sodalium  sanctae  Vrsulae  ma- 
gnum  decorem  sacrario  afferunt.  Duarum  virginum  capita,  cum 
plurimis  ossibus,  proprijs  nominibus  notata  sunt:  vni  nomen 
est  Intemerentia,  alteri  uero  Credula.  His  adiunctum  est  magnuni 
et  integrum  os  bracbij  sanctae  Barhare  V.  et  M.  cum  aposto- 
lorum  quorumdam  et  plurimorum  sanctorum  reliquijs.  quorum 
omnium  nomina  presenti  bac  epistola  vix  comprebendere  possem. 
Tam  itaque  collegium  hoc,  istorum  sanctorum  omnium  praeci- 
bus,  aduersus  omnium  hostium  impetum,  tanquam  firmissimis 
presidijs,  munitum  esse  speramus.  Quandoquidem  vero,  tem- 
pore  dissentionis  inter  principem  et  ciues,  has  aedes  nostras 
inhabitarunt  heretici  et  milites,  omnis  pietatis  hostes;  quo  omnis 
prophanationis  ac  violationis  scrupulus  ex  animis  nostrorum 
tolleretur;  voluit  R.ini  episcopi  suffraganeus  sacellum  cum  altari 
cerimonijs  consuetis  pristinae  sanctitati  restituere :  quoque  id 
maiori  cum  celebritate  fieret,  nobis  penitus  ignorantibus.  vene- 
rabilem  D.  abbatem  S.li  Matbiae  cum  nonnullis  alijs  viris  reli- 
giosis  secum  adduxit,  qui  cantu  suo  (in  quo  minime  nos  ver- 
satos  cogitabat),  boc  sacrum  officium  ornarent.  Vix  possem 
literis  explicare  huius  R.rli  D.  suffraganei  beneuolum  erga  nos 
animum,  qui  nullam  oportunitatem  preterire  potest,  qua  nos 
apud  omnes  summis  laudibus  non  efferat,  ac  pietatis  et  erudi- 
tionis  graciam  commendet;  id  quod  cum  in  publicis  suis  ad 
populum  concionibus,  tum  in  sacerdotum  ordinationibus  facit. 
Idem  nobis  bisce  diebus  retulit,  se  in  mandatis  a  R.mo  presule 
accepisse  ut  diligenter  prospiceret  ne  quid  collegio  deesset,  ita 
enim  nobis  affectum  esse  asserit  R.mum,  ut  in  omnibus  fere  ser- 
monibus  suis  familiaribus  nostri  mentionem  cum  gaudio  faciat. 
2.  Superest  nunc,  Rde.  in  Xpo.,  ut  studiorum  noslrorum 
institutionem  ac  domesticam  consuetudinem  declaremus.  Ante- 
quam  igitur  lectiones  in  hac  academia  inchoaremus,  curauit 
R.mus  antistes  catalogum  a  nostris  conscriptum  typis  mandari, 
ac  per  ciuitates  Germaniae,  Galliae,  et  Flandriae  distribui, 
quorum  aliquot  exemplaria  iam  Romam  misimus.  Illis  autem 
catalogis  huius  academiae  collapsae  restaurationem,  tempus  etiam 
orationibus  recitandis  ac  lectionum  initio  assignatum  aperieba- 
mus.  Itaque  3°.  Februarij  cum  duobus  subsequentibus  diebus, 
in  scbola  buius  vniuersitatis  amplissima,  et  honestissime  ornata, 
in  hominum  maxima  multitudine,  a  tribus  professoribus  ora- 
tiones  tres  recitatae  sunt ;  quarum  prior  veterum  treuerensium 
laudes  et  studiorum  scopum  complexa  est.  Secunda  latinae  et 
grecae  linguae  commendationem ;  tertia  vero  tbeologiae  encomia 


492.  —  Treveris  16  Februarii  1561  1(>5 

continebat ;  quae  onmes  cum  tanta  compositione  oris  et  vuitus 
pronuntiatae  sunt,  vt  et  imperiti  attentione  magna  intelligere 
viderentur.  et  eruditi  plurimum  admirarentur;  nam  exemplaria 
orationum  multi  abbates  et  canonici  vehementer  a  nostris  im- 
petrare  contenderunt  l. 

3.  Coeterum,  ipso  die,  quo  prima  oratio  recitanda  erat,  prima 
statim  luce  auspicij  bonj  gracia,  solemne  missae  sacrificium  de 
Spiritu  Sancto,  in  Carmelitanorum  fratrum  templo  decantatum 
est;  cui  officio  interfuerunt  rector  vniuersitatis  2,  illustres  ma- 
ioris  ecclesiae  canouici,  praepositus,  decanus,  scholasticus,  archi- 
diaconus  cum  ali.js  coeterorum  collegiorum  canonicis;  quatuor 
abbates  ac  ciuitatis  consules.  cum  magna  hominum  diuersae 
couditionis  frequentia,  quorum  omuium  praesentia.  magnam 
nobis  leliciae  et  spei  occasionem  attulit. 

4.  Lectionum  porro  nostrarum  initia  publice  a  auspicati  su- 
mus  10  Februarij,  cum  haud  exigua  (ut  initio  fieri  solet)  audi- 
torum  multitudine,  quorum  plurimj  adhuc  assidui  sunt,  nec 
vulgares  quidem,  sed  honore  ecclesiastico  prefulgentes,  inter 
quos  (preter  suffraganeum),  sedulus  in  theologicis  lectionibus 
est  quidam  abbas  cum  aliquot  ex  suis  fratribus.  Speramus  plu- 
res  huc  venturos,  ubi  hiemis  asperitas,  quae  regiones  has  diu 
iam  vexauit.  remissa  fuerit.  Rumore  enim  ad  nos  perfertur 
multos  in  scholis  triuialibus,  temporis  oportunitatem  expectare, 
maxime  vero  Dusuldurpi.j,  quae  schola  iam  ad  interitum  tendit, 
propter  moderatoris  illius  suspectam  tidem  3. 

5.  Sed  iam,  P.  obseruande,  domesticae  rei  rationem  accipe. 
Nos  post  R.di  P.  prouincialis  4  a  nobis  diseessum  (qui  fuit  12 
huius)  in  hoc  collegio  12  numero  reliqui  sumus;  inter  quos  est 
quidam  adoiescens  P.  prouincialis  conterraneus,  qui  peracta 
prima  probatione,  in  secunda  iam  versatur,  ac  coqui  officio  tun- 
gitur.  piobus  admodum  videtur,  et  ad  omnia  munera  subeunda 
paratus,  mediocriter  etiam  in  humanitatis  studijs  est  institutus. 


publicae  ///*. 


1  Orationes  recitatae  sunt  a  PP.  Balduino  ab  Angelo.  Aegidio  Fabro  et 
Hermanno  Thyraeo.  Gf.  Laini  Monum,  1.  c.  418. 

-  Ioannes  Houstius  (1.  Guast  von  Luxemburg).  Hansen,  1.  c.  353 ;  Dchk, 
1.  c.  98. 

3  Is  erat  Ioannes  Vlonheim.  Cf.  Hansen,  1.  c.  349. 

4  P.  Everardus  Mercurianus,  qui  etiam  de  scholarum  inauguratione  scrip- 
sit.  Cf.  Lninii  Monum.  V,  417-419. 


166  LlTTERAE   QUADHIMESTRES 

R.dua  p  rector  l,  preter  domesticas  occupationes,  aliam  quoque 
non  paruam  suscepit,  qua  Ecclesiasten  a  in  scholis  enarrat. 
Duo  concionatores  nostri  P.  Haermannus  et  P.  lonas  "2  in  con- 
cionandi  munere  diebus  dominicis  et  sacris  strennue  versantur, 
nec  paruus  ex  eorum  concionibus  speratur  fructus;  nam  tantus 
est  huius  populj  treuerensis  in  audiendo  Dei  verbo  feruor,  ut 
interdum  4000  vtriusque  sexus  ad  ecclesiam  conueniant.  Hoc 
naliuitatis  Domini  festo,  multi  nostris  confessi  sunt,  quin  multo 
plures  idem  desiderasse  conspecti  sunt,  si  ex  nostris  idonei 
aliqui  sacerdotes  fuissent  qui  germanicum  sermonem  calluissent. 

6.  Res  domesticorum  ita  moderantur,  ut  ad  obseruationes 
constitutionum  et  regularum  nostri  institutj  diligenter  attenda- 
tur,  et  vnusquisque  in  commisso  sibi  ex  obedientia  munere 
studet  non  necligens  inveniri:  datur  etiam  opera,  ut  qui  lin- 
guam  ignorant,  eam  addiscant.  Nostri  omnes  qui  in  hoc  viuunt 
collegio,  ipso  die  b  purificationis  Beatae  Mariae  Virginis,  iu 
nostro  sacello,  publice  vota  sua  renouarunt,  R.  P.  prouincialj 
celebrante,  a  quo  singulj  sacram  eucharistiae  communionem 
deuote  perceperunt,  prout  fieri  solet,  quando  scholastici  ap- 
probati  admittuntur.  Quod  ut  fieret  ex  P.  prouincialj  impetra- 
runt  nonuulli  magistri  quo  studia  inchoanda  foelicius  et  synce- 
rius  ad  Dei  gloriam  et  proximorum  vtilitatem  tractarent. 

7.  Neque  hic  praeterire  possum  illa  quae  maxime  ad  Dei 
gloriam  commemoranda  censeo.  Erat  hic  faber  aurarius,  inter 
plebeos  non  infimus,  qui  a  demone  grauiter  vexatus  mentis 
expers  reddebatur;  hic  postquam  domi  suae  vni  ex  nostris  animi 
sui  secreta  aperuit,  et  venerabile  Christi  corpus  in  conspectu 
amicorum  cum  vxore  sibi  grauiter  antea  offensa  reconciliatus  c 
percepit.  ita  confirmatus  fuit,  ut  pristinos  vitae  errores  dete- 
staretur,  ac  corporis  valetudinem  qua  impotens  factus  erat, 
consequeretur.  Huius  exeraplo  comraoti  ciues,  nostros  Patres 
ad  alios  siraili  calamitate  laborantes  interdum  vocant.  Fuit 
preterea  quaedam  matrona  houesta.  quae  nostris  magnam  pe- 
cuniarum  sumraara  pauperibus  distribuendam  obtulit,  quam 
constanter   recusarunt,    lum  quod   de  pecunijs    illis    nihil   certi 


a  Seg.  v.  prorsus  obliteratum.    —  b  diae    ins.   —  c  Emend.   ex  reconsi- 
liatus. 


1  P.  Antonius  Vinck.  Hujus  iudicium  de  collegii  incolis  vide  sis  apud  Lai- 
nii  Monum.  V,  369  sqq. 

3  PP.  Hermanus  Thyraeus  et  lonas  Adler. 


491  —  Treveris  16  Februarii  1561  L67 

nobis  constaret,  tum    maxime  ne  fructus   ille  apud    multos  mi- 
nueretur,  qui  a  nostris  expectatur. 

8.  Magnam  ex  monialium  monasterijs  beneuolentiam  nobis 
conciliamus  a,quod  subinde  in  eorum  ecclesijs  sacrum  missae 
officium  celebremus,  quo  alioqui  propter  sacerdotum  inopiam 
aegre  admodum  carere  cogerentur.  Multo  tamen  maiorem  apud 
ciues  gratiam  iniremus,  si  administrationem  cuiusdam  celeber- 
rimae  parrocbiae  suscipere  vellemus,  quae  profecto  sui  pul- 
cbritudine  ac  loci  commoditate  (utpote  collegio  proxima,  et  in 
foro  medio  sita)  nos  invitare  videtur.  Sed  quoniam  norunt  ciues 
nos  pastoralem  curam  non  suscipere,  perquam  benigne  nobis 
claues  ecclesiae  obtulerunt,  petentes  ut  commoditatis  nostrae 
ratione  babita,  quandoque  in  ea  celebrare  vellemus,  quod  cum 
facimus,  cum  magna  deuotione,  frequentes  intersunt  sacro;  id 
quod  ipsis  invsitatum  multo  ante  tempore  fuit. 

9.  Quod  vero  ad  babitationem  nostram  et  gymnasi.j  domum 
attinet,  speramus  breui  futurum,  ut  maiori  commoditate  frua- 
mur,  nam  cum  aedes  quedam  cum  bortis  intra  domum  nostram 
et  gymnasium  interiectae  sint,  quae  modo  nos  per  publicum 
ad  scholas  prodire  b  cogunt,  consulum  ciuitatis  opera  effectum 
est,  ut  permedium  bortum  liber  nobis  ad  gymnasium  transitus 
pateat.  Nec  tamen  diffidimus  quin  breui  aedes  bas  cum  bortis 
nostro  collegio  R.mus  archiepiscopus  adiungere  debeat.  Atque 
haec  sunt,  R.de  et  obseruande  in  Xpo.  Pater,  quae  de  collegij 
treuerensis  initio  scribenda  esse  duximus,  quod  precationibus 
R.  tuae  aliorumque  omnium  Patrum  et  fratrum  quam  commenda- 
tissimum  esse  vehementer  desideramus,  ut  orationibus  vestris 
adiuuantibus,  hanc  Xpi.  vineam.  a  feris  pessimis  pene  deletam 
cum  magna  totius  ecclesiae  vtilitate  c  excolere  valeamus.  Tre- 
ueris  ex  collegio  Societatis  16  Februarij  anno  1561.  Ex  commis- 
sione   R.di    Patris    Rectoris.    Reuerendae  P.  T.  indignus    filius. 

Ralduinus  ab  Angelo  l. 


Emend.ex  consiliamus.  —  b  Seq.  deJet.  faciunt.  —  c  vtitate  ms. 


1  Leodiensis.  Vide  Lainii  Monum.  1.  c.  370  et  Epist.  P.   Nadal,    II.  542. 


168  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

493 

MARTINUS    HERNANDEZ 

HISPALI   28   FEBRUARII    1561    l. 

1.  Sociorum  numerus.  Disciplina  religiosa.  Recens  admissi  in 
Societatem.  —  2.  Fratrum  scholasticorum  exercitationes.  — 
3.  Multi  cives  nostrorum  scholas  desiderant,  praesertim 
postquam  praecipuus  urbis  ludimagister  ab  inquisitoribus 
comprehensus  est.  —  4.  Contiones  Patrum  vehementer  expe- 
tuntur.  —  5-11.  Fructuosus  cuiusdam  Patris  in  pacensem 
dioecesim  cum  generali  Vicario  excursus.  Vicarii  elogium. 
Quae  ibi  acta  sunt,  exponuntur.  —  12-13.  Alii  excursus 
per  dioecesim.  —  14.  Caritatis  opera  quae  a  sociis  in  urbe 
exercentur. 

1.  t  Ihs-  Muy  R.''°  en  X.°  Padre.  Pax  X.*  etc.  Lo  que  a 
V.  R.  ay  que  hazer  sauer  deste  collegio  destos  quatro  meses, 
es  que  estamos  al  presente  en  el  veinte  y  cinco :  los  nueue  son 
Padres;  y  lodos,  gloria  a  Dios,  con  salud.  Trauajase  muckoen 
el  aprouechamiento  spiritual  con  mortificagiones  muchas  que  se 
hazen,  en  la  obseruancia  de  las  reglas,  ayudandose  de  las  con- 
tinuas  platicas  y  conferencias  spirituales,  aprouechandose  en  la 
fratema  charidad,  humildad  y  otras  virtudes,  eu  las  quales  les 
da  nuestro  Sehor  deseos  de  crecer  y  aprouechar.  Anse  recebido 
en  este  tiempo  quatro  subjetos;  el  vno  es  doctor  en  theulugia,  de 
hedad  de  treinta  ahos,  que  a  comencado  a  predicar,  de  buena 
sufieiencia  y  salud.  Otro  es  diaeono,  mediano  latino  para  leer 
vna  clase  de  mas  que  menores;  los  otros  dos  son  coadjutores 
temporales.  Piden  muchos  la  Gompania.  senaladamente  dos  sacer- 
dotes,  buenos  confesores,  que  algunas  vezes  predican;  entretie- 
nense  hasta  estar  bien  saneados  de  su  salud;  algunos  otros 
se  despiden. 

u2.  Ay  cinco  estudiantes  theologos,  los  quales  oyen  sus  licio- 
nes  con  mucho  cuydado;  tienen  ordinariamente  sus  conferencjas ; 
asiste  a  ellas  el  doctor  Auellaneda. 


1  Ex  origin.    in    cod.    Hisp.  98,  ff.  103,  104;  prius    18i,  185.  Exstant  duo 
exempla  latina  in  ff.  117-119. 


493.  —  Hispali  ;>8  Februarii  1561  L69 

3.  Grande  es  el  deseo  que  tiene  esta  eiudad  que  tubiesernos 
leetores  de  latin  en  vnas  aulas  que  tienen  en  esta  casa  eomen- 
cadas,  y  avn  quasi  acabas  a,  y  ansi  instan  mucbo  en  ello,  ma- 
yormente  despues  que  prendio  la  inquisicion  a  vn  preceptor  de 
gramatica  llamado  Malara,  que  bera  el  principal  de  los  desta 
ciudad,  despues  del  auto  que  antes  de  nauidad  se  hizo,  del  que 
a  V.  R.  [se]  b  escreuio  ! ;  creese  auer  sido  por  vnos  papeles  que 
se  echaron  por  la  ciudad  en  alaban^a  de  los  herejes,  y  en  espe- 
cjal  de  Costantiuo  -  condenado,  y  por  lo  mas  que  no  sabemos. 
Tratalo  en  especial  el  sehor  prouisor  3  para  enbiar  aqui  mueho 
niimero  de  clerigos  que  penitencio  a  estudiar,  despues  de  vn 
examen  general  que  hizo  de  todos  los  del  arzobispado  el  aho 
pasado:  y  no  con  menos  instaneia  lo  piden  alguuos  nobles  y 
principales  que  rigen  la  ciudad,  pareciendoles  que  sus  hijos 
estariau  en  la  Compania  mas  bien  doctrinados  y  ensenados  eon 
doctrina  sin   sospecha  4. 

4.  Instan  por  los  sermoues  vn  mes  y  dos  antes,  de  muchas 
yglesias,  avnque  en  esto,  por  no  dexar  a  ninguno  descontento, 
se  les  satisfaze  diziendo  que  al  prouisor  esta  dada  iista  de  los 
que  predican,  y  de  los  sermones  que  pueden  predicar  para  que 
los  reparta. 

5.  Los  dias  pasados  pidio  el  prouisor  de  Vadajoz  5  vn  Padre 
de  los  que  aqui  residen  para  que  fuese  con  el  a  la  visita  de  al- 
gunos  lugares  de  aquel  obispado,  de  que  sesiruio  nuestro  Sehor 


i  Sic    ms.   pro   acabadas.    —  it  Praee.  v.  desideratur  in  ms. 


1  Hanc  epistulam  non  vidimus.  Ue  illa  haereticornm  punitione  vide  sis 
Menendez  Pelayo  :  Historia  de  ?o<  Heterodo.ros  espanoles  (Madrid,  1880),  II, 
cap.  IX.  §  V,  p.  448  sqq. ;  Schafer  :  Beitrdge  sur  Geschichte  des  spani- 
schen  Protestantismus  und  der  Tnquisition  in  sechsehnten  Jahrhundert 
(Giitersloh,  19(12),  I,  388.  sqq.,  II,  290  sqq.  Aliquanto  tempore  post  apparuit 
verum  carminum  auctorem  fuisse  Sebastianum  Martinez,  qui  sequenti  anno 
capite  mulctatus  est.  Cf.  Schafer,  1.  c.  I,  389  sqq.,  453;  II,  385. 

2  De  quo  vide  Menendez  Pelayo,  1.  c.  p.  431  sqq. 

3  loannes  de  Ovando.  Ibid.  746  sqq. 

4  Mense  Xovembri  huius  anni  initium  datum  est  scholis  humanitatum,  ut 
videre  est  in  epist.  28  Decembris. 

5  Ex  actis  capituli  eccl.  cathedralis  pacensis  constat  eum  fuisse  licentiatum 
Gundisalvum  Jlelendez  de  Valdes,  qui  postea  Soc.  Iesu  ingressus  est,  in 
eaque  obiit.  De  eo  agunt  Porres  :  Historia  del  colegio  de  la  Compahia  de 
Jesus  de  Madrid,  lib.  V,  cap.  I :  Santivanez  :  Historia  de  la  Provincia 
de...  Andalucia,  p.  1,  I.  3,  c.  31;  Astrain  :  Historia  de  la  Compania  de 
Jesus...  III,  55  sqq. 


l'u  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

mucho,  en  special  en  sermones  publicos,  donde  concurrio  mu- 
cha  gente,  y  se  entendio  auerle  nuestro  Senor  consolado  y  ayu- 
dado  con  las  muchas  confisiones  que  vinieron. 

6.  Mouio  nuestro  Sehor  los  clerigos  con  platicas  particula- 
res,  que  se  les  hazian  a  ellos  solos  juntos,  algunos  dias  de  la 
semana,  y  asi  se  les  via  en  el  dezir  de  las  misas  honestidad  de 
sus  personas,  y  buen  exemplo;  y  dezian  que  hasta  alli  pensauan 
que  heran  clerigos,  y  que  agora  que  an  entendido  a  que  es  ser 
clerigo,  mas  se  tenian  auer  sido  legos,  que  clerigos.  Auia 
conferencias  en  otros  algunos  dias  de  casos  de  conciencia  de 
los  mas  ordinarios  y  principales  que  se  pueden  ofrecer,  confor- 
me  a  la  qualidad  de  la  tierra.  Hizieron  instancia  mas  de  quinze 
o  veinte  que  les  diesen  exercicios,  y  de  doze  o  quinze  que  se 
aceptaron,  curas  y  vicarios,  an  comencado  algunos  a  venii  a 
esta  ciudad,  y  dado  por  muy  hien  empleado  el  camino,  y  mu- 
cho  mas  que  fuera;  estan  esperando  los  demas,  deseando  ser 
cada  vno  el  primero  que  fuese  auisado  que  podia  venir. 

7.  Del  zelo,  cuydado  y  piedad  que  todos  vian  en  el  prouisor 
en  la  visita,  estauan  muy  edificados,  dando  muchas  gracias  a 
nuestro  Senor  porque  tal  perlado  les  vuiese  enbiado,  que  asi 
se  les  mostraua  padre  y  pastor,  poniendo  mas  los  qjos  en  las 
ouejas  y  su  me.jor  pasto,  que  no  en  la  lana  y  leche;  y  asi  se 
paraua  mucho  mientes  en  que  las  peniteucias  de  algunas  cosas 
que  auia  que  corregir.  heran  en  que  se  confesasen  algunas  vezes 
entre  ano  con  algunos  confesores  mas  sehalados,  siruiesen  y 
ayudasen  en  algunos  hospitales,  y  pobres  y  en  algunas  otras  cosas 
menores,  con  correctiones  particulares,  comunicando  con  el  Padre 
los  medios  que  con  mas  suauidad  y  prouecho  se  podian  vsar:  y 
en  otras  cosas  mayores  y  escandalosas,  con  penitencias  publicas, 
cosa  mas  temida  en  aquella  tierra  que  ninguna  pena  de  dinero; 
como  hera  que  oyesen  vna  misa  descalcos  y  em  pie  y  vna  bela 
en  la  mano,  y  otras  cosas  semejantes;  y  los  clerigos  que  tenian 
mas  necesidad  particular,  lleuandolos  consigo.  visitandolos  en  la 
carcel  y  ordenandoles  las  vidas  y  modo  de  biuir  christianamente; 
de  manera  que  con  la  pena  publica  de  carcel  satisfiziesen  el  escan- 
dalo  que  a  la  republica  auian  dado,  y  con  esto  y  otros  medios 
fuesen  curados  y  mejorados  en  sus  animas,  sacandolos  quando 
le  parecia  de  la  carcel,  y  dandoles  por  companeros  otros  clerigos 
recogidos,  para    que  de  la  compahia  y  buen  exmplo  que  viesen, 


;<  3  vv.  praec.  supra  vers.  eaclem  nia>t?<. 


493.  —  Hispali  °28  Februarii  1561  171 

se  aprouechasen,  y  avituasen  mas  a  la  virtud  ;  en  lo  qual  se  a 
visto  notable  aprouechamiento,  y  esperamos  de  que  yran  ade- 
lante  en  lo  comencado. 

8.  Visitaudo  los  maestros  de  las  schuelas,  se  les  ordenaua 
el  modo  y  buenas  costumbres  que  auian  de  ensenar  a  los  nihos, 
escusandoles  y  quitandoles  los  libros  de  cosas  torpes  y  desho- 
nestas.  Tambien  se  entendio  en  apaziguar  algunos  que  estauan 
discordes. 

9.  Desta  manera  se  a  entendido  que  se  aiudo  el  prouisor  en 
las  demas  visitas,  comunicando  con  el  dicho  Padre  las  cosas 
de  mas  importancia,  porque  por  a  el  presente  no  le  pudo  acom- 
pahar,  deseando  en  todo  ayudarse  de  la  Gompahia,  y  pidiendo 
con  iustancia  a  nuestro  Sehor  que  le  dexe  morir  y  acabar  en 
ella. 

10.  De  conocer  los  subditos  en  el  entrahas  de  padre,  acuden 
a  el  con  sus  llagas  y  necesidades  clerigos  y  legos,  pidiendo  que 
los  confiese  y  remedie;  pues  les  a  hecho  nuestro  Sehor  merced 
de  les  dar  a  entender  quan  de  veras  desea  su  saluacion,  sin  te- 
ner  respecto  a  ninguna  otra  cosa. 

11.  Tiene  quenta  muy  particular  con  los  confesores,  hazien- 
doles  juntar  muy  a  menudo  paia  tratar  de  como  mejor  exerci- 
taran  su  officio,  y  asi  admite  y  da  Hcencia  a  pocos,  y  menos 
para  ordenarse  ;  y  asi  se  entendio  que  de  buen  numero  dellos 
que  viuieron  a  ordenarse  en  las  ordenes  pasadas,  no  auia  admi- 
tido  sino  siele  o  ocho,  examinando  a  cada  vno  primero  las  in- 
tenciones  e  intentos  con  que  venia  a  receuir  tal  o  tal  orden, 
ensenandoles  lo  que  no  sabian  y  sehalandoles  tiempo  para 
que  lo  deprendiesen,  si  querian  ser  ordenados,  parando  mucho 
mientes  en  la  vida  e  costumbres  y  inclinacjones  de  cada  vno, 
no  oluidando  la  ciencia  y  lo  demas  necessario;  y  asi  los  que 
merecieron  ser  admitidos,  despues  de  ordenados  los  tuuo  el 
obispo  l  a  su  mesa,  creo  que  con  licion  y  toda  edificacion, 
mostrandoles  el  particular  contento  que  tenia,  animandolos 
a  la  virtud  y  a  exercer  bien  sus  ministerios;  que  no  a  sido 
poco  estimulo  para  los  demas. 

iu2.  Otros  Padres  an  salido  algunas  vezes;  y  por  la  bondad 
de  Dios,  no  an  buelto    vazios.    El    vno  dellos   fue    a    vn    lugar 


a  por  snpra  vers. 


Christophorus!  Rojas  Sandoval. 


1/-2  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

deste  arzobispado  quinze  dias,  donde  por  la  bondad  de  Dios 
se  hizo  mucho  fructo,  porque  del  primer  sermon  que  hizo  acu- 
dieron  tantas  confesiones,  y  algunas  generales;  y  solo  el  oyo 
mas  de  sesenta.  Hera  tanta  la  ireqiiencia  de  las  comuniones, 
donde  sola  la  quaresma  las  suele  auer,  como  si  fuera  casa  de 
la  Gompahia.  Fue  tanta  la  deuocion  que  a  los  sermones  del 
Padre  se  tuuo  aquel  pueblo,  que  vn  guardiau  de  frayles  fran- 
ciscos  le  rog6  predicase  en  su  casa  vn  domingo,  donde  con- 
currio  tanta  gente,  que  allende  del  coro  y  claustro,  que  estaua 
lleno,  estaua  mucha  gente  de  fuera  de  la  yglesia.  Dixo  el  guar- 
dian  ese  dia  a  sus  frayles  que  le  auia  Dios  tocado  en  aquel 
sermon,  y  que  tenia  determinado  de  ser  muy  otro  de  alli  ade- 
lante,  y  que  por  amor  de  Dios  todos  hiziesen  lo  mismo.  Mucho 
hizieron  en  aquel  pueblo  por  detener  algunos  dias  mas  aquel 
Padre,  y  asi  a  causa  de  tener  comuniQacion  con  la  Compahia, 
tratauan  hazer  vna  casa  para  conualecencia  de  genle  cansada, 
que  por  la  dispusicion  y  templanca  de  la  tierra  es  muy  convi- 
niente  para  ello. 

13.  Otro  Padre  salio  a  vna  contesion  general  de  vn  deuoto 
de  la  Compahia,  con  cuya  ocasion  se  hizieron  en  aquel  pueblo 
otras  muchas,  y  mucho    fructo  con    los  sermones  que  alli  hizo. 

14.  Con  los  de  la  ciudad  se  haze  lo  que  se  puede  en  sus 
hospitales  y  carceles,  ayudandolos  en  sus  necesidades,  y  ani- 
mandolos  a  la  paciencia,  y  ayudandoles  a  bien  morir.  Haze  en 
la  carcel  cada  domingo  vna  platica  vn  Padre;  otro  la  haze  a 
los  morenos  ;  los  hermanos  en  dos  yglesias.  allende  de  los  ser- 
mones  que  en  la  yglesia  mayor,  y  on  otras  yglesias  princlpales 
se  hazen.  Para  los  enfermos  somos  muchas  vezes  llamados, 
avn  de  gente  que  pocas  vezes  nos  veen,  por  el  congepto  grande 
que,  por  la  bondad  de  Dios,  esta  tierra  tiene  de  la  Compania. 
Plega  a  la  diuina  Magestad  nos  dar  su  sancto  amor  y  temor 
para  que  todo  elJo  vaya  siempre  adelante.  Por  charidad  V.  R. 
con  sus  santos  sacrificios  y  oraciones  nos  ayude  y  con  los  de 
nuestros  charissimos  Padres  y  hermanos.  De  Seuilla  a  28  de 
Hebrero  1561  ahos.  De  V.  P.  indigno  sieruo  in  X°. 

Marti'n  Herxandez  l. 


1  In  responsis  ad  Interrogationes  P.  Nadal  dicit  se  53  aetatis  annum  per- 
fecisse  die  9  Augusti  1561 :  ortum  in  urbe  Talavera,  dioecesis  toletanae  :  in- 
gressum  Societatem  Toleti  die  7  Aprilis  59  votaque  emisisse  Hispali  26  Fe- 
bruarii  1560,  ubi  3."  classi  moderatur.  (Inform.  P.  Nadal,  IV,  113). 


491.  —  Palantia  l27  Marth  1561  (?)  173 

494 

P.    FERDINANDUS     ALVAREZ 

PALANTIA   "21    MARTII    1561  (?)    l. 

Sociorum  numerus.  —  Cives  frequentes  ad  nostros,  sacramenta 
suscipiendi  gratia,  accurrunt.  —  Fidei  rudimenta  exponnn- 
tur,  et  contiones  habentur  a  sociis.  —  Collegii  benefactores 
aucti.  —  Religiosi  Sti.  Francisci,  et  Sti.  Dominici  ad  con- 
vivium  in  festo  circumcisionis  D.  N.  Iesu  Christi    invitati. 

f  Ihus.  Admodum  R.de  Pr.  [Quinque  socii,  quorum  duo  sa- 
cerdotes,  optima  utentes  vaJetudine,  propriae  adquirendae  per- 
fectioni,  et  proximorum  saluti  incumbunt.\  Quam  crebra  sit 
sacramentorum  administratio,  res  ipsa  indicat.  Quia  cum  in  hoc 
nostro  collegio  non  sint  nisi  tantum  duo  sacerdotes,  ob  id  tamen 
nunquam  defuit  qui  fere  in  tota  hac  quadragessima  sacramen- 
tum  eucharistiae  acciperet.  Vnde  si  operarij  plures  fuissent, 
nulli  dubium  est  quin  fructus  abundantior  esset. 

Singulis  quibusque  diebus  quadragessimae  hujus,  articulos 
tidei,  mandataque  legis  et  alia  que  pueri  tenentur  post  qua- 
tuordecimum  annum  scire,  ipsos  vnus  ex  nostris  docet.  Postea 
tantum  hoc  iddem  fit  (ut  nobis  mos  est)  festiuis  diebus. 

In  quauis  hebdomada  hujus  quadragessimae  3  habuit  con- 
tiones  a  Pr.  Camora  2,  quarum  vnam  in  nostra  domo,  domini- 
cis  diebus,  finitis  vesperis,  fecit.  Reliquas  vero  in  duabus  prin- 
cipalioribus  hujus  ciuitatis  parochijs,  magna  tamen  astantium 
auditorum  copia. 

Hu.jus  collegij  benefactores  Deus,  qui  vere  dominus.  vere 
misericors,  qui    nunquam  sperantes  in  se  deserit   adhuc  dupli- 


a  conseiones  ms. 


1  Ex  originali  jn  cod.  Ilisp.  99,  ff.  116,  117  ;  prius  224  inter  epist.  anni 
1562.  Annus  quo  scripta  sit,  deest  in  originali.  Aliud  [exemplum  omnino 
idem  subscriptum  a  Laurentio  Jaimes,  est  in  cod.  Hisp.  97,  f.  90,  prius  183, 
inter  epist.  anni  1560.  Si  hanc  cum  aliis  epistolis  comparabis,  potius  ad  an- 
num  1561  pertinere  videbis.  Cf.  Litt.  Quadrim.  VI,  487,  935  sqq.  :  et  inte- 
rius  epist.  2  Junii  1562. 

2  P.  Garcia  de  Zamora.  Cf.  sis  Litt.  Qnadrim.,  V,  700. 


174  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

cauit:  quamuis  dona  •'  quedam  claris  natalibus  orta,  que  singulis 
mensibus  sexaginta  argenteos  nobis  donabat,  jam  nostram  nol- 
luit  gratiam.  Hujus  rei  rationem  non  immerito  tacuj,  cun  nulla 
sit  (quia  proul  voluntas  ejus  tullit,  ita  factum  est),  quamuis 
non  omnino  amissa  est  spes,  cum  chirograpbum  ejus  apud  nos 
sit  l. 

Nonnulli  tamen  ex  eclesiasticis  nos  intimo  consequntur  af- 
fectu,  qui  etian  nobis  eleemosinam  impartiuntur;  licet  fere 
semel  in  anno,  tempore  messis. 

Nostrum  vero  circumcisionis  festum,  quia  satis  copiose,  so- 
lemniterque  celebratum  fuit,  ideo  non  opus  est  ad  illud  laudan- 
dum  multum  consumere  temporis.  Tamen  quia  boc  satis  dignum 
est  scitu,  opere  precium  duxi  illud  non  omittere.  Videlicet  fra- 
tres  franciscanos,  ac  S.H  Dominici,  anno  preterito  nos  ad  suas 
solemnitates  minime  advocasse.  An  lis  hujus  rei  causa  fuerit, 
me  latet  -;  nobis  tamen  vissum  est  (ne  forte  illud  mundanum 
dictum  sequeremur,  si  non  tuus  fuero  conuiua,  nec  tu  meus 
eris)  illos  ad  nostrum  vocare ;  qui  libentissimo  dixere  animo  : 
aderimus.  Hoc  quam  bene  vissum  tan  ipsis,  quam  populo  fuerit, 
non  opus  est  dicere. 

In  presenti  quid  amplius  ad  te  scribam,  non  occrruit.  [Preces 
postulat,  ac  valedicit.]  Palantiae  sexto  chalendas  Aprilis.  Tuus 
in  christo  filius  minimus  b. 

Hernandaluarez  3. 


a  Sic  pro  domina.  —  b  Prius  intimus. 


1  Cf.  Litt.  Quadrim.  VI,  936. 

2  Cf.  ibid.  937. 

8  Cf.  Litt.  Quadrim.,  V,  441 ;  VI,  487.  Ex  responsis  ad  interrogationes 
P.  Nadal,  ineunte  anno  1562,  scriptis,  intelligimus  P.  Alvarez  del  Aguila  esse 
collegii  palentini  rectorem. 


495.  —  Tornaco  30  Martii   1561  175 

495 

P.    IOANNES    MORTAIGNE 

TORNACO    30    MARTII    1561    l. 

Ante  duos  annos  Tornacum  missus,  laborum  fructus  iam  col- 
ligere  coepit.  P.  Max.  Capella  socius  ei  datus  sacram  Scrip- 
tnram  exposuit  contionesque  habuit,  quibus  boni  confirmati 
sunt.  Solus  nunc  iterum  cum  fructu  laborat,  crescentibus 
in  dies  auditoribus  et  iis  qui  octavo  quoque  die  euchari- 
stiam  sumunt.  Crescit  etiam  desiderium  collegii  Societatis. 
Multi  diversae  conditionis  homines  ad  collegium  fundandum 
bona  afferunt.  Eationes  exponit,  quae  coUegium  Tornacnm 
mittendum  suadent.   Grana  benedicta  postulat. 

Pax  Chri.  Iesu  Domini  nostri  exultet  in  cordibus  nostris. 
Ut  eorum,  quae  Ghristus  Iesus  per  suum  minimum  et  inutilem 
seruum  Tornaei  dignatus  sit  operarj,  V.  R.  P.  semel  rationem 
reddam :  abhinc  circiter  duos  annos  Pater  noster  Prouincialis  2 
verbi  Dej  hamo  me  piscatum  misit  primo  ad  pagum  quendam, 
postmodum  Tornacum.  Etsi  per  aliquot  dies  ac  noctes  laborans, 
non  vsque  adeo  multum  ceperim  3;  verum  quando  placuit  ei, 
qui  potens  est  omnia  facere  superabundanter  quam  petimus  aut 
intelligimus  4,  laxatis  in  verbo  suo  retibus,  impleuit  5;  nam  a 
sesquianno  multiplicatus  est  numerus  nobis  confitentium  a  vix 
decem,  qui  raro  admodum  communicabant,  vsque  ad  sexaginta, 
quibus  singulis  dominicis  apposuimus  Domini  nostri  Iesu  Christi 
mensam.  Cuius  gustu  alliciuntur  in  dies  multj ;  quamobrem 
motus  Pater  Prouincialis  a  Louanio  in  messem  nostram  misit, 
non  sine  magna  catholicorum   consolatione,  Mgrum.  Maximilia- 


1  Ex  autographo  in  cod.  Germ.  142,  f.  310,  311 ;  prius  307,  308  (332-333). 

2  P.  Everardus  Mercurianus.  De  initiis  et  fundatione  collegii  tornacensis 
vide  sis  A.  Poncelet  :  Histoire  de  la  Compagnie  de  J4sus  dans  les  anciens 
Pays-Bas,  I,  60  sqq.,  142  sqq ;  qui  pag.  144  hac  epistola  utitur.  Vide  etiam 
Lainii  Monumenta,  V,  342,  426,  430 ;  VI,  163,  165. 

3  Gf.  Luc.  V,  5. 

*  Cf.  Ephes.  III,  20. 
6  Luc,  ibid. 


176  LlTTERAE   QOADBIMESTRES 

nuin  Capella.  Ipse  enim  cum  dominorum  canonicorum  admis- 
sione  in  summo  templo  primam  et  secundam  ad  Timot.,  et  illam 
ad  Tit.  latine,  non  minus  docte  quum  pie,  cum  totius  cleri  aedi- 
ficatione  exposuit.  Deiude  aliquot  concionibus  in  diuersis  pagis 
cum  animarum  consolatione  exercitatus,  habuit  Tornac.j  aliquot 
de  sacramentis  per  modum  concionis,  lectiones,  quibus  profecto 
piae  mentes  non  parum  confirmatae  sunt.  Gum  autem  videre- 
mus  in  dies  numerum  nobis  deuotorum  augeri,  nec  locum  nostro 
exercitio  commodum  haberemus,  impefrauimus  a  capitulo  admitti 
in  suo  templo.  in  quo  cum  totius  populi  aedificatione  in  opere 
Domini  laboro  solus,  expectans  donec  a  Domino  auxilium  veniat 
mihi.  Nunc  vero  a  dominica  in  quinquagesima  a  meridie  sum 
concionatus  in  templo  sanctj  Petri,  in  quo  concionarj  solebat 
Pr.  Prouincialis,  cuius  absentiam  lamentantur  piae  animae 
vsque  hodie;  ipse  enim  suis  non  minus  doctis,  quam  pijs  pre- 
dicationibus  et  consolabatur  mestos  et  reuincebat  viuaciter  here- 
ticos.  Crescit  numerus  meorum  auditorum,  crescunt  verbi  Dei 
et  sacramentorum  vis  et  fructus;  quoniam  a  his  singulis  do- 
minicis  quadragesimae,  mense  Domini  nostri  lesu  X.1  mecum 
accubuerunt  plures  quam  centum;  accederentque  plures,  nisi 
quod  eis  solus  satisfacere  non  possum.  Hic  mos  singulis  do- 
miuicis  communicandj  in  his  partibus  inauditus  multos  in  ru- 
morem  simul  ac  stuporem  inducit;  hinc  concurrunt  multj  ut 
videant,  et  sic  capiuntur  nonnullj ;  hinc  cruciantur  heretici. 
hinc  confirmantur  catholicj ;  hinc  consolantur  huius  mense  deuoti, 
quorum  constantia  cum  deuotione,  quam  testantur  pie  lacrimae, 
tanta  est,  vt  Sathanam  cum  suis  confundat.  Crescit  quoque  in 
dies  in  Societatem  animus  Tornacensium,  a  quibus  ab  anno  pre- 
terito  expectabatur  collegium  nostrum  *■;  tum  quia  ipsum  vo- 
cabat  vnanimiter  tam  celebre  capitulum,  quod  hactenus  nun- 
quam  fecerat  b,  tum  quia  multj  familiares  omnem  opem  of- 
ferunt;  et  quamuis  nulla  fundatio  modo  certa  habeatur,  offertur 
tamen  aliqua  per  singulos  annos  certa  summa  donec  Dominus 
de  alio  prouideat :  capitulum  enim  offert  suam  scolam  satis 
amplam  cum  supellectilibus,  offert  et  ducentos  florenos,  plu- 
raque    pollicetur.    Offert    et  R.mus  episcopus  -  centum    florenos; 


a  Dubia   lect.  —  b4vr.   praec.    addita    ht    marg. 


1  Cf.  Lainii  Monum.  V,  426,  430. 
3  Garolus  de  Croy. 


495.  —  Tornaco  30  Martii  1561  177 

offerunt  doiuiaus  decaous  et  cauooicorum  quidarn  quiogeotos 
florenos  ;  offert  R.dus  abbas  Saocti  Martiui  noo  parum;  offert 
aliquid  etiara  abbas  Saocti  Nicolai;  polliceotur  aliquid  et  Car- 
tbusiaoi,  idipsum  pollicentur  multj  alij  amicj ;  denique  prepoteas 
est  bec  ciuitas,  cui  si  notum  esset  nostrum  institutum,  ipsuni 
omnino  complecteretur.  Cupiuisset  Pr.  Prouiocialis  vt  boc  ipsum 
ad  V.  R.  P.  scriberet  capitulum,  sed  de  hoc  iterum  ia  capitulo 
meotionem  facere,  non  videtur  Dno.  Decano  expedire,  tum  quia 
domini  canonici  baberent  aliquid  aduersum  nos  propter  responsi 
nimiam,  quam  egre  tulerunt,  dilationem;  tum  quia  boc  nego- 
tium  oobis  omoioo  comiseraot.  Proiode  V.  R.  P.  obsecramus 
in  nomine  Iesu,  vt  suis  Tornacensibus  suae  Societatis  col- 
legium  mittat.  Sed  cogitabit  forte  V.  R.  P.  num  nos,  pre  multis 
alijs  in  diuersis  partibus  idipsum  etflagitantibus,  exaudire  de- 
beat?  Quod  si  baec  nobiscum  sentiat  a  V.  R.  P.,  flet;  in  primis 
quia  bec  ciuitas  multis  diuexatur  beiesibus  et  sectis,  a  quibus, 
Deo  propitio,  per  vnum  collegium  nostrum  liberari  posset  h. 
Deinde  quia  bec  ciuitas  omoium  priina  Societatem  admisit,  re- 
cepit  et  alit.  Preterea  quia  Dominus  potius  in  bac  ciuitate, 
quam  vsquam  in  Flandria  in  vinea  sua  operandi  ostium  aperit. 
Postremo  quia  bec  patria  Societati  multos  impertita  filios,  tan- 
dein  plures  videtur  parere  non  velle,  nisi  prius  remitlantur  vt 
pariant,  qui  geniti  sunt  ex  ea.  Hijs  addam.  quod  non  prius 
occludentur  nobis  aduersantium  ora,  neque  etiam  nos  vnquam 
perfecte  amplexabitur  bec  patria,  donec  experimento  prius  di- 
dicerint  quid  Cbristus  Iesus  per  suam  Societatem  in  biis  par- 
tibus  operari  voluerit.  Ideo  c  V.  R.  P.  amore  Cbristi  iterum 
exoramus  boc  primo  vere  d  nos  exauditos  iri,  et  quam  primum 
intellexerimus,  viaticum  abundanter  remittemus  *.  Ceterum  sum 
hic  solus  cum  nostro  fatre  Iuliano.  qui  mecum  ex  Loreto  venit. 
et  Dei  beneficio  sumus  sani,  tamquam  nibil  babeotes,  io  oullo 
tameo  deficientes.  nihil  a  quoquam  petentes  viuimus  tamen  ex 
hiis  eleemosinis,  quas  nobis  domum  diuina  Prouidentia  mittit. 
Salutamus,  amplectimus  et  osculamur  V.  R.  P.  cum  omnibus 
suis  romanis  in  visceribus  Cbristi  Iesu,   quem  deprecemini  pro 


a  Emend.  ex   sensiat.  —  b  posset    supra    vers.  —  c  Del .    iterum.  —  <1  3 
w.  praec.  supra   vers. 


1  Scholae  eollegii  Tornacensis  anno  1562  initium  habuerunt.  Vide  Lainii 
Monum.  VI,  339,  340;  A.  Poncelet,  1.  c. 

LlTTEBAE    QUADKIMESTRES.    —    TOM.    VII  12 


178  LlTTERAE   QuADRIMESTRES 

me  miserimo  peccatore,  ut  sim  stabilis  et  immobilis,  abundans 
in  opere  Domni  semper.  V.  R.  P.  incolumem  nobis  diu  con- 
seruet  Ghristus  Iesus,  qui  est  super  hec  omnia  sit  semper  be- 
nedictus  l.  —  Tornacj  30  a  Martii  1561  —  V.  R.  P.  indignus 
seruus  in  X.° 

IOANNES    MORTAIGNE   ' 

Rogamus  amore  Ghristi  ad  nos  mittj  grana  rosaria  etc.  bene- 
dicta  cum  thesaurj  declaratione.  Ostendi  has  litteras  domino 
Decano  et  canonicorum  quibusdam,  qui  eis  plurimum  congra- 
tulatj  fuerunt,  et  eas  ad  R.  V.  P.  mittj  iusserunt.  Postea  etiam 
ostendi  praesentes  litteras  pluribus  aiijs  canonicis,  in  primis 
domino  Dolgnye  3,  qui  designatus  episcopus,  nunc  autem  cano- 
nicus  coadiutor  et  vicarius  est  episcopj.  Horum  omnium  com- 
missione  has  mitto  ad  V.  R.  P.  quam  ipsi  in  Dno.  summopere 
salutatam  cupiunt,  omnem  et  opem  et  fauorem  Societatj  offe- 
rentes.  —  Si  R.  V.  P.  placuerit,  licebit  secure  et  expedite  scri- 
bere  ad  nos  per  hunc  b  postam. 

Sigilli  vestigium. 


496 

P.   LUDOVICUS  DE  COUDRETO 

E   VALLE   DE   STURA   5   APRILIS    1561    4. 

1-3.  De  litteris  ultro  citroque  missis.  Nihil  certi  de  futuro  colle- 
gio  Montis  Regalis  clicere  potest.  Dialogi  contra  bacchanalia 
Romae  exhibiti  exemplum  habere  cupit.  P.  Renatus  aegrotat. 
—  4.  In  vallibus  de  Stura  et  Barcelona  contionatus  est.  Ali- 
qui  haeretici  convertuntur  ;  dubii  confirmantur ;  boni  catho- 
lici  in  fide  solidantur. 


a  30  supra  vers.,  deleto  12?  --  i>  Ita  videtur  scriptum   in  ms. 


1  Cf.  Rom.  IX,  5. 

2  De    epistulae  auctore  vide    Epist.    P.    Nadal,  II,  564 ;  et  A.  Pongelet, 
1.  c.  I,  144  et  sqq. 

:i  Gilbertus  de  Olgnies,  qui  anno  1565  Carolo  Croy   in  episcopatu  successit. 
4    Ex  autogr.  in  cod.  ltal.  117,  ff.  156-157 :  prius  355-356. 


496.  —  E  valle  de  Stura  5  Aprilis  156t  L79 

1.  f  Molto  R.do  in  Ghristo  Padre.  La  gracia  dj  Giesu  N.  S. 
sia  seinpre  nel  continuo  fauor'  dj  tuttj  noj.  Ho  riceuto  quella 
dj  V.  R.  P.  de  rultimo  dj  Febraio  et  sono  circa  dj  15  giorn.j 
ch'  io  scrissj  a  quella  *  per  uia  di  Genoua  et  hauero  secura- 
mente  con  1'aiuto  d'ldio  le  letter'  che  mi  si  manderanno  per 
quella  uia  indrizzandole  al  comm.'e  Posseuino. 

-2.  Quanto  a  quello  desidera  saper'  V.  R.  P.  del  collegio  del 
Mondeuj  ch'  cosa  ricerchi  dalla  Compagnia  il  Sig.or  Duca  2,  jo 
non  ne  saperej  ragionar'  con  fondamento,  perche  questa  cosa 
ha  trattato  S.  A.  con  il  comm.re  Posseuino,  il  quale  m'ha  scritto 
hauer'  risposta  a  quelle  particolarita  ch'  desidera  saper'  V.  R.  P. 
Penso  pur  che  sua  Altezza  desiderj  alcuni  lettorj  dj  gramma- 
tica,  humauita,  rhetorica  et  greco  et  alcuni  per  predicar'  et  far 
frutto  spirituale ;  et  penso  che  potranno  star'  commodamente 
15  persone  con  la  prouisione  de  400  \/ ,  de  qualj  se  ne  da  60 
per  la  piggione   della  casa    questo  primo  auno  3. 

3.  Ho  auto  cousolatione  che  si  sia  rappresentato  il  dialogo 
contra  carnouale  in  Roma  et  che  ne  sia  seguita  edificatione  spi- 
rituale  4.  Idio  ne  sia  laudato.  Harej  molto  a  charo  se  V.  R.  P. 
se  degnasse  farmene  mandar'  vna  copia  dj  quella  forma  nella 
quale  si  e  rappresentato  a  Roma,  dj  hauerla  :  et  jo  non  ne  ho 
nessuna  copia;  se  non  i  primi  scrittj  in  diuerse  carthe  confusj. 
Jo  ringratio  molto  da  cuor'  V.  R.  P.  delle  orationi  fatte  et 
messe  dette  per  me,  et  a  la  suplico  a  coutinuar'  secondo  la 
commodita  sua.  II  Padre  M.  Renato  e  sempre  [a]  Annessj  ama- 
lato  della  rogna  5. 

4.  Ho  predicato  con  1'  aiuto  d'Iddio  (juesta  quaresima  in 
queste  due  vallj  del  Sig.or  Duca  che  dependono  dalla  vicaria  dj 
Barcelonetta  :  1'una  e  di  qua  della  montagna  uerso  il  Piemonte, 
che  se  chiama  la  ualle  dj  Stura,  nella  quale  ho  predicato  in 
lingua  italiaua,  perch'  non  intendano  il  francese;  1'altra  e  di  la 
della  montagna  uerso  la  Prouenza  et  Delphinato.  ch'  si  chiama 


a  et  supra  vers. 


1  Vicle  Lainii  Monum.  V.  460. 

2  Eramanuel  Philibertus  Sabaiuiiae  dux. 

3  Die  11  Aprilis  seribit  Lainius  Ludovico  de  Coudreto  ut  in  Montem  Re- 
golera  se  conferat,  et  rectoris  incipientis  collegii  munere  fungatur.  Cf.  Lai- 
nii  Monum.,   V.  472. 

4  De  huius  dialogi  exhibitione  confer  Polanci  Conipl.  I,  267  (n.  41). 
s  P.  Renatus  Fuzelier.  Vide  Lainii  Monum.  1.  c.  462. 


180  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

la  valle  dj  Barcelona,  nella  quale  ho  predicato  in  lingua  fran- 
cese,  perche  non  intendono  1'  italiano.  Per  tutto,  gratia  al  Sig.,e, 
si  e  fatto  molto  frutto ;  quantunque  habbiamo  trouato  pochi 
hereticj,  i  qualj  paiono  tanto  amorbatj  ch'  non  si  possano  sa- 
nar',  ma  adesso  paiono  molto  pochi  a  a  rispetto  dj  quello  ch'era 
prima.  Perche  adesso  sono  duoj  annj  che  la  ualle  dj  Bareelona 
pareua  vn  principio  d'un'altra  Geneua  ;  et  hora  per  gratia  d'I- 
dio  non  hanno  ardire  dj  dir'  niente,  se  non  in  vno  luogo  doue 
cominciauano  a  uoller'  mantener'  le  ragioni  heretice  :  et  vno 
giorno  doppo  la  predica,  jo  chiamaj  in  chiesia  vna  parte  de 
sospettj ;  et  gli  interrogai  del  loro  creder',  et  essj  mi  risposono 
che  credeuano  le  cose  che  crede  la  S.ta  Chiesia  confessando  in 
particolare  glj  articolj  b  che  negano  i  luteranj.  Ben  puo  esser' 
che  alcuni  dj  loro  forsi  lo  feciono  per  paura  della  giustitia : 
ma  al  manco  fu  quello  atto  dj  grande  consolatione  a  buoni. 
Gli  interrogai  in  publico,  perch'  haueuo  gia  admonito  in  se- 
creto  alcuni,  qualj  haueuo  trouato  ostinatj,  et  altrj  non  erano 
uolluto  uenir' ;  et  altri  di  loro  diceuano  che  jo  predicauo  cose 
che  non  erano  uere,  et  non  ditneno  sono  persone  ignorantj  che 
a  pena  sanno  legger',  et  si  uogliono  presumer'  d'intender'  la 
Scrittura :  et  fu  una  uolta  vna  donna  ch'  uenne  con  ii  nuouo 
Testamento  uolgar'  per  disputar'  nanzi  dj  molte  persone  contra 
me,  et  lej  non  sapeua  leggere,  o  con  grandissima  difficulta. 
Questo  scriuo  accio  uega  V.  R.  P.  quauto  siano  acecatj  costoro 
dalio  spirito  dj  superbia  et  presontione.  Sono  statj  alcuni  pero 
che  si  sono  rauedutj  da  questi  loro  errorj  per  gratia  d'Idio  et 
molto  piu  si  rauederebbouo,  se  non  fusse  che  quando  vno  ha 
buoua  uolonta  dj  conuertirsi,  trouandosi  poi  dentro  nelle  case 
con  glj  altrj  hereticj  sono  dissuasj  da  loro.  Moltj  dubiosi  si 
sono  confirmatj  nella  lede  catholica  et  moltj  ehe  comiuciauano 
ad  adherir'  a  luterani,  si  ritirano  aila  Chiesia  per  gratia  d'  iddio: 
et  ne  glj  catholici  si  fa  grande  frutto,  j  qualj  si  sono  consolatj 
grandemente  et  uengono  per  tutto  con  grande  auidita,  come  pe- 
corelle  fameliche,  et  ascoltano  con  grande  attentione  ordinaria- 
mente  le  due  et  3  hore  per  uolta ;  et  molte  uolte  con  grandj 
lachrime  et  emendatione  dj  vita,  dandomi  molte  benedittioni 
quando  passo  appresso  a  loro;  et  per  tutto  desiderandomi  ri- 
tener'  moltj  giorni;  et  quando  sauno  che  debbo  predicar'  in 
vno  luogo,  vengono  da  altrj  castellj  lontani  do  miglia  et  tre  per 


a   Del.  se  non  fus.  —  1>  Prius  articolare. 


497.  —  Velitris  9  Aprilis  156i  181 

udir'  la  predica:  et  ringraciano  molto  il  duca  che  m'habbia 
mandato  qua.  Ho  patito  assaj  incommodita  per  questj  luoghi 
dj  montague  per  causa  de  uenti  et  neuj,  ma  la  consolatione 
che  ho  dj  ueder'  la  diuotione  dj  questj  populi  mi  recrea  gran- 
demente.  In  Barcelona.  doue  hanno  vno  predicatore,  quale  di- 
cono  esser'  dottor'  dj  Parigi,  mi  uolleuauo  ritener'  per  tutta  la 
quaresima;  ma  per  non  alterar'  le  prediche  dj  detto  dottor',  il 
quale  e  catholico.  et  per  predicar'  nellj  altrj  luoghi,  non  mi  uj 
sono  uolluto  fermar' :  uj  ho  fatto  pero  3  prediche  nell'  hore  che 
luj  non  predicaua:  et  luj  mi  ha  mostrato  molta  beniuolentia  et 
m'ha  inuitato  due  o  tre  uolte.  Questa  settimana  santa  ho  pre- 
dicato  in  tre  luoghi  la  passioue  et  con  grandiss.  pianti  de  glj 
auditorj :  del  tutto  sia  ringratiato  il  benigno  Idio  liberaliss.0  do- 
nator'  dj  suoj  benj,  quale  prego  se  degni  conseruar'  lungamente 
V.  R.  P.  in  buona  prosperita  per  seruiggio  dj  S.  D.  M.,  et  cosi 
tuttj  glj  R.di  Padri  et  char.mi  fratellj,  alle  orationi  et  sacrificij 
dj  qualj  tuttj  molto  humilm.  et  da  cuore  mi  raccomando,  et 
parimentj  duoj  sacerdotj  a  qualj  con  1'  aiuto  d'  Iddio  debbo  dare 
doppo  pasqua  gij  esercitij. 

Dalla  valle  dj  Stura,  il  sabbato  santo  1561.  —  D.  V.  R.  P. 
seruo  mi.m0  et  fig.10  indegno  in  Christo. 

LUDOUIGO   DE   COUDRETO    l. 


497 

IOANNES   IGNATIUS 

VELITRIS   9    APRILIS    1561   2. 

Peragratis  Albano,  Aricia  et  Genzano,  errataque  Civitatis 
Laviniae  via,  missionarii  in  nrbe  Velitris  snbsistunt.  — 
2-8.  Ibi  a  primoribus  viris  benigne  accepti,  contionibus 
habendis  et  confessionibns  audiendis  per  plures  dies  labo- 
rant.  Fructus  laborum  et  sociorum  desiderium  latius  expo- 
nuntur. 


1  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  59. 

8  Ex  autogr.  in  cod.  ltal.  117,  ff.  162-164 :  prius  32-Si.  Paucae  correctiones 
quae  in  annotationibus  indicantur,  videntur  factae  ab  ipso  auctore  dum 
scribebat  aut  scriptum  relegebat. 


182  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

1.  f  Ihs.  Pax  Ghristi.  -  Oss°.  Padre.  Questa  e  la  summa  et 
gli  capi  de  vna  gran  multitudine3  et  varieta  di  cose  che  ci  sono 
accadute  et  dil  frutto  che  Dio  benedetto  per  mezo  di  noi  duoi 
debolissimi  instromenti  suoi  si  e  degnato  racoglier  doppo  che 
fussimo  partiti  dalla  dolce  et  amoreuole  presentia  delli  nostri 
Padri  et  dilettissimi  fratelli.  Caminando  verso  Albano,  nella  via 
ci  messimo  a  ragionare  con  alcuni  persuadendogli  le  cose  apper- 
tinenti  a  la  loro  salute,  et  essortandogli  a  la  confessione.  Alcuni 
sono  stati  facili  et  subito  mollificati  gli  cuori  loro.  si  resolsero 
et  ci  promessero  di  confessarsi  presto  in  Roma :  vn'altro  molto 
obstinato  et  alieno  da  tal  pensiero,  tanden  si  resse ;  vn'  altro 
pastore  da  duoi  anni  non  confessato  hebbi  molto  a  charo  che 
il  Pe.  Petronio  *  lo  confessasse  liui  nel  campo  appresso  le  sue 
pecorelle  ingenochiato,  soffiando  un  gran  vento  et  cascaudo  vna 
bona  borrasca  d'  aqua  che  gli  percoteua  in  faccia.  Gessata  la 
piogia,  aprimo  il  libro  per  studiar'  qualche  predicheta  et  spesso 
alzando  i  occhi  in  cielo,  laudauamo  la  prouidenza  di  Dio  be- 
nedetto,  imperoche  uedeuamo  per  tutti  gli  luochi  intorno  di  noi 
cader  borrasche  impetuose  d'aqua,  solamente  sopra  di  noi  guar- 
dauamo  1'aria  netto  dalle  nubole  a  guisa  d'vn  capello  cheb  co- 
prisse  il  campo  nostroc;  et  questo  per  longuissimo  tempo,  et 
cosi  la  passamo  studiando  nel  libro.  Arriuati  in  Albano  et  non 
trouando  quell'huomo  a  chi  andaua  la  lettera,  ne  sapendo  quello 


a  Del.  di.  —  1j  Del  ui.  —  c  3  vv.  praec.  supra  vers.,  deletis  le  teste. 


1  P.  Petronius,  pisauriensis,  admissus  est  in  Societatem  cum  tribus  fratri- 
bus  anno  1555  (Polanci  Chron.  IV,  145;  Monum.  Ignat.  ser.  l.a  ,  VIII,  100,  244, 
289,  335,  613);  anno  1561  missus  est  Ameriam  rector  collegii  (Lainii  Moniim., 
V,  596;  Sommervogel :  Les  J4suites  de  Bome  et  de  Vienne  en  M.  D.  LXI, 
p.  6,  col.  2);  obiit  Romae  anno  1565  (Polanci  Compl.  I,  550).  De  eo  saepe 
tit  mentio  in  nostris  Monumentis,  et  semper  dicitur  Petronius,  sine  addito. 
Quod  autem  P.  Gonzalez  de  Camara  in  suis  Commentariis  scripsit,  bunc  Pe- 
tronium  post  mortem  parentis  in  Societatem  ingressum  (Moniuu.  Ignat.  ser. 
4.a  I,  166),  in  hoc  fefellit  eum  memoria ;  exstat  enim  epistola  P.  Theodorici 
Amsterodami  seu  Gerardi  die  29  Augusti  anni  1558,  Arimini,  et  quidem  ad 
ipsum  P.  Gonzalez  de  Camara,  data  (Cod.  ltal.  113,  ff.  51-52)  ex  qua  pauca 
haec  exscribimus :  «  Eodem  die  [25  Augusti]  P.  Petronii  pater,  Fredericus  Pe- 
tronius,  confessione  peracta  cum  R.  P.  Canisio,  etiam  de  manibus  ipsius 
V.  Eucharistiam  domi  suae  suscepit,  quippe  qui  gutta  (vt  vocant)  laborans, 
domi  se  semper  contineat.  Vir  ille  vero  bonus  et  fidelis...  Ipse  Fredericus  et 
mater  P.  Petronii  summe  desiderant  filiorum  suorum  literas,  et  illas  quoque 
quas  Lancilotus  et  Job  Romam  aliquando  scribunt...  »  Huius  epistulae  par- 
tem  edidit  Braunsberger  :  B.  Petri  Canisii  Epistnlae...  II,  826. 


497.   —  Velitris  9  Aprills  1561  183 

giorno  della  sua  tornata,  ci  auiamo  in  casa  del  cominissario, 
con  il  quale  molto  amoreuolmente  cenamo  parlando  delle  cose 
di  Dio;  et  per  non  hauer'esso  letto  commodo,  vn  giouene  che 
si  trouaua  al  hora  presente,  ci  allogio  commodissamente  [sic]. 
Quando  misi  vos  sine  pera,  nunquid  aliquid  uobis  defuit?  Re- 
sponderunt  ei,  non  l.  Domenicha  mattina  vedendo  che  questa  terra 
d'Albano  fosse  assai  prouisa  della  parola  di  Dio,  et  di  confes- 
sori,  abbrazamo  il  conseglio  di  questo  giouene  di  partirci  in  vn 
altro  luoco,  accioche  il  nostro  pane  donassimo  a  persone  biso- 
gnose  et  affamate.  Caminando  donche  uerso  la  Riccia  -  et  non 
trouando  il  P.e  liui  commodita  per  dir'  la  messa,  andamo  in 
Gianzano  3  doue  siamo  stati  molto  benignamente  dal  arcciprete 
accettati,  et  detta  la  messa  et  communicato  io  in  essa  a,  ci  diede 
a  mangiar'  dicendo  che  ci  hauea  apparecchiato  poco  da  mangiar', 
perche  in  omni  modo  noi  erauamo  santti.  Poi  uedendo  che  an- 
chora  il  pane  spirituale  non  mancaua  in  questa  terra,  per  es- 
serci  il  predicatore,  et  capuccino,  et  lui  anchora  che  predicaua, 
et  preti  per  confessare,  tornamo  a  Riccia,  doue  b  predico  vno 
di  noi  nella  chiesia,  et  1'altro  circondato  dalla  gente  nella  strada 
longamente  ragiono  famigliarmente  con  loro.  Venuta  la  sera, 
vn  gentil'  huomo  di  questo  palatio  dil  S.or  Camillo  4,  patrono  di 
Riccia,  ci  prouedette  con  gran  charita  d'  vna  bona  stanza  et  letto, 
et  il  S.or  Camillo  ci  mando  la  cena.  Lunedi  mattina,  vedendo  l'o- 
pera  nostra  non  esser  tanto  necessaria  a  questa  terra,  ci  parti- 
mo  per  Ciuitta  Lauinia  (peregrini  enim  sumus  coram  te,  et 
aduenae,  sicut  omnes  patres  nostri  5),  et  ci  accadette  cio  che  a 
Giona  propheta,  imperoche  hauendo  caminato  vn  pezo,  creden- 
doci  andar'  verso  la  proposta  Giuitta  Lauinia,  errata  la  strada 
d'assai  lontano,  ci  trouamo  nella  strada  di  Belletre,  et  ci  risol- 
simo  (gia  che  Dio  cosi  V  hauea  permesso)  d'arriuar  in  Belletro, 
et  lasciar  Ciuitta  Lauinia. 

2.  Gionti  donche  in  questa  citta  di  Belletro,  fatta  oratione  in 
vna  chiesia  della  gloriosa  Vergine.  essa  come  pietosissima  madre 


a  Seq.  oblit.  Ignatio,  ut  videtnr.  —  b  Del  Ignatio  (?). 


1  Cf.  Luc.  XXII,  35. 

3  Ariccia. 

8  Genzano. 

4  Tunc  temporis  tam  Albanum  quam  Aricia  ad  Savelliorum  familiam  per- 
tinebant. 

5  Cf.  I  Paralip.  XXIX,  15. 


184  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

nostra  ci  prouedete  subito  delle  cose  necessarie  al  anima  et  al 
corpo;  imperoche  usciti  fuori  della  chiesia  ci  confrontamo  col 
S.or  Arciprete  di  questa  citta,  homo  uirtuoso  et  molto  nobile. 
et  ragionando  il  P.e  Petronio  secondo  il  suo  solito  zelo  et  fer- 
uore,  s'accostorno  altri  gioueDi  de  i  primi  della  citta,  et  non 
senza  loro  guadagno,  percioche  vn  di  loro  si  confeso  subito 
alhora  col  P.e  a,  et  lui  confessato,  successe  vn'  altro  assai  ter- 
ribile.  Gonfessati  costoro,  ci  accompagnorno  molti  in  casa  dil 
S.or  Vicario  dil  vescouo  *  col  quale  parlamo  offerendogli  la 
nostra  opera  et  informandogii  dil  nostro  instituto.  Egli  ci  de- 
monstro  tanto  amor'  et  beniguita  et  prompteza  ad  ogni  nostro 
bisogno,  che  saria  difficile  scriuerlo  qua;  comando  che  fussimo 
allogiati  et  acharezati;  e  che  accettaua  molto  uolontieri  il  ag- 
giuto  nostro,  et  che  gia  egli  era  informato  dil  modo  nostro  di 
uiuer'.  Lasciato  il  S.or  Vicario,  vn  nobile  cittadino  delli  primi 
di  questa  citta,  chiamato  M.  Sulpitio,  s'offerse  ad  abbrazar 
questa  cura  nostra,  et  ci  meno  in  casa  sua,  dandoci  vna  bonis- 
sima  stanza  et  tutte  le  cose  necessarie,  benche  circa  il  mangiar' 
alcune  uolte  siamo  stati  inuitati,  hor  dal  S.or  Arciprete,  hor 
d'altri  gentii'  huomini,  li  quali  in  tauola  molto  allegri  diceano : 
adesso  e  Dio  con  noi,  adesso  e  Dio  in  mezo  di  noi,  essendoche 
siamo  qua  ragunati  nel  nome  suo,  parlando  delle  cose  sue. 
Questo  donche  M.  Sulpitio  sta  molto  edificato  di  noi,  et  molto 
contento  per  esserui  aggiutata  assai  la  sua  famigiia,  massime 
hauendo  esso  di  alcuni  loro  poca  sodisfattione.  11  giorno  di 
pascha  confessati  molti  di  loro  dal  P.e  Petronio,  si  communi- 
corno  nella  sua  messa.  Dice  questo  gentil'huomo  che  quando 
verra  a  Roma,  vuole  uenir  a  far'  riuerenza  a  V.  P.,a  et  offrirse 
per  deuoto  et  hospite  in  perpetuo  di  tutti  quelli  della  Gompagnia 
che  capitarano  in  questa  citta.  Visitamo  il  S.or  loco  tenente,  il 
quale  ci  fece  grande  charezze,  et  poi  mando  in  casa  nostra  vn 
seruitore  accioche  io  audassi  in  vna  certa  chiesia  per  confes- 
sarlo;  parlatogLio,  et  ditogli,  che  io  non  potea  confessarlo, 
aspetto  al  P.e  Petronio,  il  quale  trouandose  impedito  nel  con- 
fessar,  non  potette  uenir'  cosi  presto ;  et  sua  signoria  non  po- 
tendo  tanto  aspettar  per   le   sue,    credo,  grande  occupationi,  si 


a  Del.   et  egli. 


1  Episcopus  ostiensis  et  velitrensis  erat  cardinalis  Franciscus  de  Tournon. 
Gams:  Series  episcoporum  ecclesiae  catholicae,  p.  VI;  Eubel:  Hierarchia, 


III,  63. 


497.  —  Velitris  9  AphiLis  1561  185 

confesso  con  vn'  altro  religioso.  Visitamo  poi  gli  segnori  priori 
di  questa  citta,  li  quali  informati  del  P.e  Petronio  dil  nostro 
instituto  et  molto  ordinataiuente  et  eou  grau  destreza  offeren- 
dogli  la  nostra  faticha,  loro  furuo  inolto  edificati  et  contenti 
prestandoci  parolle  di  gran  fauor'  et  affettione,  la  quale  hanno 
poi  demonstrata  a  mandandoci  vn  presente.  Visitamo  anchora  il 
maestro  di  schola,  huomo  di  molta  authorita,  cou  il  quale  ci 
accadete  il  metlemo  quasi. 

3.  Coeterum,  ne  diutius  quam  res  exigat.  in  huiusmodi  b  rerum 
leuium  narratione  commoremur:  quae  grauiora  sunt.  quaeque 
nostrae  Societatis  instituti  metam  coucernunt.  iam  nunc  tua 
P.,as  percipiat.  II  medemo  giorno  in  vna  chiesia  di  Sta.  Maria, 
delle  piu  principale  di  questa  citta,  et  secondo  dicono  piu  fre- 
quentata  ch'  il  domo,  per  esser'  essa  in  vna  piaza,  et  nello 
cuoi'e  della  citta,  fecero  questi  cittadini  sonar'  la  campana  et 
ragunati  molti  huomini  et  done,  il  Padre  Petronio  gli  fece  vn 
ragionameuto  spirituaie,  et  gli  diede  ad  intender  la  causa  della 
nostra  veuuta;  et  non  era  di  marauigliar' se  al  P.e  gli  mancasse 
il  fiato  et  la  voce,  conciosia  cosa  che  gia  il  sole  uoleua  andar- 
sene  in  letto,  senza  aduertir  che  sua  R.a  non  hauea  presso  pur 
vn  c  hoccone  di  pane  quello  giorno.  Finito  il  ragionamento, 
alcuni  di  questi  cittadini  fecero  prepararil  pergolo  con  vnpanno 
intorno;  et  ii  martedi  mattina  cominciasimo  da  zapar  la  vigna, 
hauendo  pigliato  vn  di  noi  la  zapa  dii  verbo  di  Dio;  et  1'  altro 
la  zapa  della  confessione.  Et  s'ha  predicato  per  tutti  gli  giorni 
della  settimana  santta  et  gli  tre  giorni  di  pascha,  eccetto  il  sab- 
bato  santto,  et  con  grande  concorso  d'homini  et  donne  princi- 
pali  della  citta,  et  con  grande  satisfattione,  admiratione  et  frutto 
de  gPauditori,  augmentandose  sempre  quasi  1'audienza,  benche 
quiui  fussero  doi  altri  predicatori.  Ci  disse  vn  medico  di  questa 
citta  :  «  vogliamo  dimandar  questo  fratello  per  vna  quadrages- 
sima  al  P.  General  ».,  et  la  moglie  di  questo  cittadino  con  chi 
allogiamo,  disse  che  gli  piacceua  costui  piu  d'  vu'  altro  predi- 
catore  di  questa  citta;  et  che  se  lei  fusse  stata  vna  gran  mae- 
stra,  o  signora  lo  vorria  tener'  sempre  per  suo  predicatore. 
Nelle  confessioni  s'e  raccolto  tanto  frutto  et  tanto  inesperato, 
che  la  citta  sta  grandemeute  marauigliata  et  a  vn  certo  modo 
attonita,  vedendo  come  alcuni  obstinatissimi  da  tanti  anni  senza 
confessione,  et  molto  lontani  da  tal  proposito  auanti  la    nostra 


a  Emend.   ex  demonstrando.    —   b    Seq.   duo    vv.   oblit.,    quae    legere 
nequimus.  —  c  pur    vn    supra   vers.  —  d  Emend.   ex   cominciamo. 


lHfi  LlTTERAG    QlJADRIMESTRE.S 

venuta,  dipoi  si  soao  confessati.  humigliati  etdiventati  agnelli, 
quali  priina  erano  tori  et  cani  rabiosi.  Vno  tra  questi  non  solo 
non  hauea  animo  di  far  bene,  ma  etiamdio  hauea  determinato 
d'amazar  et  far'  vn'  gran  tumulto.  hauendo  gia  disposta  la  ma- 
teria  egli  insieme  con  altri  per'  hauer'  da  introdurre  vna  cosi 
abhomineuole  forma.  Gostui  tocato  da  Dio  vene  a  confessarse 
col  P.e  ,  et  fu  cosi  transfigurato,  che  rincrescendogli  il  peccato 
suo  grauissimo,  scrisse  subito  alcune  lettere  a  quelli  con  chi 
hauea  fatta  la  trama,  et  gli  comando  che  cessassero  dalli  ho- 
micidij,  imo  adusse  vn  di  quelli  a  la  confessione,  il  quale  erano 
duoi  o  tre  anni  che  non  era  confessato;  et  hauendo  egli  certi 
breui  superstitiosi  gli  porto  subito  al  P.e  Petronio  che  gli  bru- 
sciasse,  et  cosi  fu  fatto.  II  S.or  Arciprete  con  certi  altri  ci  me- 
norno  certe  persone  d'authorita  desperate  insin'  a  la  camera, 
doue  disnando  il  P.e  lasso  star'  il  disnare,  et  si  messe  a  con- 
fessar'  vna  persona,  la  quale  loro  haueano  per  terribile  et  molto 
braua,  che  non  si  sarebbe  confessata  se  noi  non  fussimo  stati : 
la  quale  ha  fatta  tanta  mutatione,  ch'  ogni  vno  sta  marauigliato, 
et  costui  e  andato  per  le  piaze  persuadendo  le  persone  che  ve- 
nessero  a  confessarsi ;  et  ha  a  frequentato  le  prediche.  Ha  con- 
fessato  il  P.e  1'Arcciprete,  et  il  Vicario  dil  Vescouo,  et  circa 
20,  o  vinticinque  dei  primi  di  questa  citta ;  li  quali  hanno  fatto 
gran  mutatione.  Alcuni  gioueni  di  questi  gentil'  huomini  uole- 
uano  andar'  in  Roma  a  confessarsi  et  guadagnar'  le  indulgentie. 
li  quali  diceano  poi,  gia  non  voler'  andar  in  Roma  per  la  con- 
solatione  che  sentiuano  con  la  nostra  presentia  et  cosi  sono 
restati  nella  citta.  Altri  portauano  certi  breui  et  libri  b  scritti 
a  mano  di  superstitione,  quali  loro  haueano  molto  a  charo,  et 
furno  brusciati  in  presentia  dil  P.e  Altri  gentil'  huomini  dicea- 
no  esser'  inamorati  di  noi.  Vn'altro  nobile  disse :  qua  in 
questa  terra  habbiamo  certa  religione  di  frati  quali  solamente 
attendono  a  se,  volendo  darci  ad  intendere  quanto  gli  piacesse 
vna  religione  nella  quale  si  trouasse  Magdalena  et  Martha.  Noi 
li  rispossimo  che  anchora  loro  molto  ci  aggiutano  con  le  loro 
orationi,  quali  sono  di  tanta  importanza  appresso  Dio.  Vn'  altra 
donna  era  a  vn  certo  modo  fuori  di  se  stessa  per  la  grande  al- 
legreza  che  sentiua  per  hauerse  vn  certo  suo  figliolo  confessato 
col  P.e  ,  quale  d'alcuni  anni  non  era  confessato;  et  essa  an- 
chora    confessata    venne   a    congratularsi    molto  col    P.e  c.  In 


a  Seq.  v.  oblit.  —  b  ljbri  supra  vers.  —  c   Del.  e  stato. 


497.  —  Velitris  9  Aprilis  1561  187 

soinrna  e  stato  tanto  il  feruore  circa  le  confessioni,  che  hauendo 
gustato  il  padre  d'vna  famiglia  il  melle.  si  partiua  dalla  presen- 
tia  dil  P.e  lecandosi  gli  ditti,  et  publicando  la  dolceza  del  melie 
al  resto  della  sua  fameglia  et  a  incitandogli,  gli  menaua  dal 
nostro  P.e  dicendogli  a  guisa  della  Samaritana  b  :  Venite  et 
videte  hominem  qui  dixit  mihi  omnia  quaecunque  feci  l.  Nun- 
quid  ipse  est  ex  Societate  Iesu?  Exierunt  ergo  de  domo  et 
veniebant  ad  Patrem  Petronium  et  multi  crediderunt  propter  ser- 
monem  eius,  et  confessi  sunt  et  mulieri  dicebant,  quia  noniam 
propter  tuam  loquelam  credimus;  ipsi  enim  audiuimus  et  sci- 
mus,  quia  hic  est  vere  ex  Societate  Iesu.  Si  che  vna  gran  mul- 
titudine  di  gente  s'e  confessata  dal  P.e  ,  il  quale  duraua  dalla 
mattina  sin'  a  un'  hora  di  notte  ogni  di  confessando  et  ascol- 
tando  tali  confessioni  che  arriuauano  agli  sette  anni.  Altri  ve- 
neuano  per  confessarsi  di  nuouo  dal  P.e  dicendo  che  gli  altri 
confessori  non  gl'  haueano  satisfatti,  et  cosi  molti  si  riconfes- 
sorno,  et  si  acchiarirno  degli  dubij  suoi.  Altri  che  non  s'  erano 
communicati  questa  pascha,  se  bens'erano  confessati,  et  questo 
per  certi  intrighi  et  discordie,  parlando  col  P.e  si  risolsero 
pigliar  la  sacra  communione.  Dico  che  tante  sono  stati  le  oc- 
cupationi  nostre,  che  non  habbiamo  hauto  tempo  di  scriuer'  piu 
a  buon  hora  la  presente,  se  ben  fusse  vna  gran  volunta  di 
farlo  c. 

4.  Habbiamo  uisitato  la  pregione  et  consolato  tre  ch'  iui  si 
trouauano,  duoi  delli  quali  1'  haueano  molto  bisogno.  Habbiamo 
uisitato  1'hospedale  menati  d'alcuni  gentil' huomini,  li  quali 
restorno  molto  edificati  vedendo  il  nostro  conforto,  et  gli  poueri 
ci  ringratiorno  molto.  Altri  di  questi  gentil  huomini  hanno 
detto  al  P.e  Petronio  ch'ogni  uolta  che  uerrano  in  Roma,  si 
uogliono  confessar'  con  sua  R.a  . 

5.  Hieri  siamo  stati  inuitati  d'vno  de  i  principali  di  questa 
citta,  il  quale  ci  tratto  molto  bene,  et  ci  demonstro  grande 
amore.  Doppo  di  pranso  il  P.e  fece  vna  essortatione  a  gli  suoi 
figlioli;  vn  dei  quali  ci  recco  inanzi  vn  certo  breue  pieno  di 
superstitioni  et  dentro  hauea  inuoltate  certe  bagatelle  tra  le 
quali  erano  duoi  quatrini,  quali  diceua  esser'  la  prima  offerta 
dil  crucifisso;  io  straccia  d  il  breue  et  gli    dissi    che    di    quelli 


a  et  supra  vers.  —  b  Samaratina  ms.  —  c  Del.  onde  qu.  —  d  L)el.  lo  ("?). 


1  Cf.  Ioas.  IV,  29  sqq. 


188  LlTTERAE    QlJADRlMESTRES 

duoi  quatrini  cornprasse  vna  insalata;  et  lui    resto    contento  et 

molto    edificato,    credo,    d'ogni    cosa.  La  sera  a  cena  ci  inuito 

vn'altro  de  i  principali,  padre  dil  medico,  il  quale  ci  fece  molte 

chareze  et  hauendo  egli  assai  de  i  figlioli,  si  come  hauea  a  quello 

che  ci  hauea  inuitati  la  matina:  tutti  duoi  ci    hanno    detto  vo- 

lesse  Dio  ch'alcuni  di  questi  nostri   figlioli  uolessero  intrare  in 

questa    vostra    Compagnia,    noi  ui  b  gli  dariamo  volontieri.  Ci 

hanno  tutti  vn  gran  rispetto,  et  ci  fanno   grande    reuerenza,  et 

passando  per  le  strade  questa  dimonstrano  con  le  barretate  che 

ci  fanno.  Vno  di  noi    nel    ultimo    giorno    di    pascha    doppo  la 

prima  parte  della    predica,    essendo    presente    vn  gran  populo. 

gl'ha  resso  molte  gratie  per  la  grata  ef    buona  raccoglienza,  et 

per  1'amore  et  affettione  loro  inuerso  la  Compagnia    nostra:  et 

cosi  piglio  licentia.  Finalmente    per  non  tratener  piu  la  V.  P.,a 

solamente  gli  decchiararo  vn  segno  manifestissimo  per  il  quale 

dimonstrano  chiarisimamente  costoro  tutti  la  grande    affettione 

ch'  habbiano    presso  a  nostra  Compagnia,    et  e  la  uoce  viua  di 

tutti    quanti  che    resona    per  domos,    per  uicos,  et  per  plateas 

clamantium  et  dicentium:  vtinam  disrumperes  coelos  et  venires 

in  nostram  ciuitatem,  Societas  lesu :  Quis  mihi  daret  pennas  et 

volarem    ad    Patrem    Geueralem  huius  Societatis  et  requiescam 

respondendomi  egli :  fiat  tibi  sicut  vis,  vade  in  pace  l.  Credami 

V.  P.ta  che  tutta  questa  citta  e  infocata    con    vn  feruente  desi- 

derio  d'hauer'  qua  per  sempre  alcuni  della  Compagnia,  et  non 

si  sente  altro  per  la  citta;  et    per    questo    ci    hanno    monstrati 

molti  luoghi  c;  la  citta  mi  piace  assai,  la  gente  mi  piace  assai, 

1'aria  mi  piace  assai,  il  sito  mi  piace  assai,  per  esser  nel  passo 

di  Neapoli,  et  solamente  lontano  da  Roma  vinti  miglia,  che  di- 

cono  costoro  farsi    in    meza    giornata ;    d'  anona  e  molto  abun- 

dante;  di  uino  molto  fruttifera,  di  fromento  assai  copiosa,  si  che 

perfectum  est,  cui  nihil  deest  2.    Nel    terzo    giorno    di    pascha, 

questa  citta  fece  il  conseglio,  et  si  tratto    molto    caldamente  d' 

dimandar'  vn  collegio  delli  nostri,  et  gli  signori  priori  et  molti 

altri  gentil'  huomini  de  i  primi  di  questa    citta    ci  fecero  chia- 

mare;  et  retirati  tutti  in  vna  certa  stanza,  ci  dissero  d  come  loro 


a  hauea  supra  vers.  —  b  ui  supra  vers.  —  c    Bel.   et.   —  d  ci   dissero 
supra  vers. 


1  Cf.  Isai.  LXIV,  1;  Ps.  LIV,  7;  Matth.  XV,  28;  Marc.  V,  34. 

2  Cf.  D.  Thom.:  Summ.  Theol.  p.  1.  q.  4,  art.  1. 


497.  —  Velitris  9  Aprilis  1561  189 

haueano  trattato  in  conseglio  di  voler  proueder'  vn  luoco  et 
prouisione  per  alcuni  de  i  nostri;  et  di  voler  scriuer'  a  V. 
P.,A  l  et  mandar'  anchora  a  posta  vna  viua  uoce.  II  P.e  Pe- 
tronio  hehbe  per  buono  il  loro  desiderio,  et  gli  diede  raguaglio 
d'alcune  cose  dil  nostro  instituto.  ingegniandosi  anchora  di 
persuadergli  a  la  frequentatione  delli  santissimi  sacramennti, 
et  questo  fece  il  P.e  con  tanta  efficaeia  et  con  tanta  sua  solita 
et  santta  eloquentia,  che  tutti  stauauo  attoniti,  intentique  ora 
tenebant  2.  Vn'  huomo  di  gran  nome  in  questa  terra,  essen- 
dogli  referito  cio  che  li  segnori  in  conseglio  haueano  fatto  circa 
la  fundatione  dil  collegio,  disse  con  gran  vehementia  di  spiritu : 
«  Hoggi  e  quel  giorno  nel  quale  Ma  questa  eitta  conseguito  la 
salute  dil  anima;  hoggi  e  quel  giorno  nel  quale  questa  citta 
ha  trouato  etiam  la  salute  dil  corpo  suo  »  3.  Vn' altro 
gentiT  huomo  disse  significando  il  grande  affetto  suo :  « se 
li  segnori  constituissero  che  io  douessi  ad  esser'  quella 
viua  uoce,  che  loro  hanno  determinato  mandar"  in  Roma  per 
questo  negocio,  io  vorrej  andar'  dal  P.e  Generale  et  far' 
tanto  ingenocchiandomi  per  terra,  et  pregando  con  tanta 
instantia  et  tante  volte  che  etc  »  ;  come  si  volesse  dire,  ego 
perseuerassem  pulsans  ita  diu,  ut  si  non  vellet  mihi  dare  sur- 
gens,  eo  quod  amicus  eius  sim,  propter  improbitatem  tamen 
meam  surgeret  et  daret  mihi  quotquot  habeo  necessarios  ex 
fratribus  huius  Societatis  lesu  4.  Non  voglio  prolongar'  piu  la 
lettera.  In  tutti  chiaramente  si  cognosce  che  ex  abundantia 
cordis  os  loquitur  5.  Hoggi  e  mercordi  della  settimana  di 
pasca  a;  dil  messe  non  so  quanti  di  si  siano;  il  anno  e  dil 
61.  Domaue  ci  auiaretno  verso  Albano  per  veder  quello  loghe- 
to  6.  II  venerdi,  Deo  duce,  crediamo  ritornarci  in  casa  di  nostra 


a  4  vv.  praec.  supra  rers. 


1  Id  sequenti  die  fecerunt.  Cf.  Lainii  Monuin.  V,   471.  Nunquam  tamen. 
quod  sciamus,  fuit  domus  Societatis  Iesu  Velitris. 

2  Vergil.  :  Aeneid.  II,  1. 

3  Cf.  Luc.  XIX,  9. 
*  Cf.  Luc.  XI,  8. 

5  Matth.  XII,  34. 

6  Etiam  Albani,  licet  frustra,  exposcebatur   collegium    Societatis.    Cf.  Po- 
lanoi  Cotnpl.  I,  278,  659. 


190  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

mama,  quale  teniamo  per  certo  che  ci  aspetta  con  la  mamella 
scoperta  dil  amore  et  con  gli  braccia  aperti  della  dilettione. 
Seruo  minimo  di  V.  P.,a. 

f   Ignatio  f  l. 


(3.  Uei  perfecta  sunt  opera  2,  et  pero  ha  uoluto,  accioche  il 
pasto  fusse  perfetto,  darci  al  vltimo  il  pospasto  et  assai  sa- 
porito,  imperoche,  hoggi  mercordi  sera  scritta  gia  questa  lettera 
vno,  et  huomo  d'  importanza  et  grande  authorita  a,  persuaso 
dal  P.e  Petronio,  il  quale  per  molti  anni,  forse  da  duodeci,  e 
stato  obstinato  nel  peccato;  landem  tirato  dal  P.e  per  la  capa, 
quasi  per  forza,  si  risolse,  et  si  confeso  con  gran  contritione  et 
fermo  proponimento  di  mutar  vita.  Buon  pospasto  questo.  sa- 
poriti  gli  sarano  assai  questi  confetti  a  V.  P.,a.  II  fratello  di 
costui  per  la  allegreza  grande  che  hauea  per  esserci  confessato 
questo  suo  fratello,  egli  ci  inuito  a  cena. 

7.  Vrn' altroda  tutti  molto  estimato  in  questa  citta  disse 
publicainente  con  gran  vehementia  di  spiritu,  che  vna  sola  cosa 
principaltnente  tra  1'altre  gli  facea  stupir  in  nostra  Compagnia. 
cioe  il  esser  egli  intratto  spesso  in  cotesto  collegio  di  Roma  et 
veder  la  allegreza  di  tutti  i  nostri  Padri,  et  1'amor'  et  incredibile 
concordia  che  tra  loro  resplende;  questo,  dice,  mi  edifica  grande- 
mente  in  questa  Compagnia.  Deo  gratias.  qui  semper  triumphat 
nos  in  Christo  Iesu,  et  odorem  notitiae  suae  manifestat  per  nos 
in  omui  loco,  quia  Christi  bonus  odor  sumus  3. 

8.  P. '' ,  ecco  vn'altro  pospasto  assai  anchora  suaue  et  grato 
al  gusto  di  V.  P.,a.  Volendo  io  serrar'  queste  lettere  intro  nella 
stantia  nostra  vn  certo  piscatore  per  voler  parlar'  con  il  hospite 
nostro,  cfTera  con    noi  alhora.  II  P.e  Petronio  coinincio  a  dar* 


a   et  huomo  —  authorita  supra   rers. 


1  Epistulae  auctor  videtur  esse  loannes  Ignatius  hispanus,  qui  in  cata- 
logo  romano  anni  1561,  superius  citato,  recensetur  inter  metaphysicos  qui 
etiam  theologiam  audiunt.  Anno  15(53,  iam  sacerdos,  missus  est  Neapolim 
(Lainii  Monum.  VII,  64),  unde,  cum  intemperanter  se  gereret  (ibid.  166, 
i206),  remissus  est  in  Hispaniam  (ibid.  VIII,  248,  309).  In  catal.  collegii  So- 
riani  anni  1577  (cod.  Castell.  13.  f.  211)  invenitur  quidam  P.  Ioannes  Igna- 
cio,  de  quo  non    audemus    dicere  num  idem  sit  qui  huius  epistulae  auctor. 

3  Deuteron.  XXXII,  4. 

3  II  Corinth.,  II,  15. 


198.  —  Syracusis  io  Aprilis  1561  l'.)l 

parolle  a  quest' huomo,  dicendogli,  voi  sette  pescatore  di  pesci, 
et  noi  siamo  piscatori  d'huomini;  ditemi  vi  sette  voi  confessato 
questa  pascha  ?  et  lui  tacceua :  0,  chi  tace,  consentire  si  dice. 
Venite,  venite  meco,  che  vi  uoglio  pescare;  et  cosi  lui  subito 
con  gran  consolatione  degli  circonstanti  casco  nella  rette,  et  si 
sta  adesso  confessaodo  mentra  che  io  sto  queste  linee  scriuendo. 

Inscriptio.  Al  molto  R.do  in  Ghro.  P.e  M.°  Iacomo  Laynez 
preposito  generale  della  Gompagnia  di  lesu  in  Roma  —  In  piaza 
degl'  Altieri  nella  Comp.a  di  Iesu  —  Gito,  Cito. 

Sigilli  vestigium. 

In  margine  alia  manu.  Sine  anno  (sic).  Lra.  editicat.  de 
cose  del  contado  di  Roma. 


498 

CAROLUS  REGIUS 

SYRACUSIS      15     APRILIS      15(31     l. 

1.  Litteraria  exercitia  publice  habentur,  et  in  mathematicis 
disputationibus  ab  extraneo  habitis,  nostrorum  quidam  ar- 
gumentatur.  Contiones  ad  confertam  multitudinem,  quam 
templnm  capere  non  potest.  Excursus  P.  Rectoris  ad  vicina 
oppida.  Paenitentiae  sacramenti  fructus.  —  2.  Opera  nos- 
trorum  femina  nobilis  et  pia  nionasterium  sub  regula 
Stae.  Clarae  erigendum  curat. 

1.  f  Pax  Xpi.  etc.  [Licetscribenda  parva  sint,  ea  tamen  ex 
oboedientia  scribitj.  Primum  igitur,  in  scholis  consueta  Societati 
nostrae  exercitia  fiunt.  Nuper  uero  in  festo  D.  Iosephj,  cui 
dicatum  est  nostrum  templum,  sustinuit  quidam  e  nostris  prae- 
ceptoribus  conclusiones  rhetoricae  artis  et  grammaticae,  prae- 
sente  magistratu  ac  reliquo  populo;  contra  quas  argumenta 
multa  opposita  fuere.  Sequenti  uero  die  dominica  contra  nos 
incitatus  nostro  exemplo,  quidam  externus  praeceptor  proposuit 
et  ipse  in  summo  templo  ciuitatis  positiones  suas  ex  mathema- 
ticis  scientijs  depromptas;    aduersus   quas  nostrorum  quispiam 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Ital.  117,  ff.  177-1/8:  prius   131. 


192  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

strenue  arguinentatus  est,  cum  magno  astantium  uirorum  ap- 
plausu.  Hoc  iam  proxime  elapso  quadragesimae  tempore  habitae 
sunt  quotidie  in  nostro  templo  conciones;  diebus  uero  festis  non 
solum  in  quadragesima,  sed  etiam  post  pascha,  et  conciones 
ante  prandium  habentur,  et  pomeridianis  horis  praelegitur  lectio 
decem  praeceptorum.  Impletur  autem  nostrum  templum  tanta 
hominum  multitudine,  quantam  non  potest  aliquando  capere; 
et  interdum  coguntur  plerique  prae  loci  penuria  discedere; 
adeo  ut  multi  desiderent  maxime  augeri  templum,  quo  sit  ca- 
pacius.  Praeter  autem  solitas  in  templo  nostro  conciones,  etiam 
alibi  concionamur,  non  sine  fructu  et  utilitate  animarum,  ut 
speramus.  Noster  autem  P.  Rector  l  profectus  est  nuper  ad 
uicinas  aliquot  urbes,  ubi  nobilium  uirorum  confessiones  au- 
diuit,  et  exhortationibus  usus  est  spiritualibus.  Porro  ad  sacras 
confessiones  creberrimj  accedunt,  et  fere  semper  noui  adduntur. 
Et  maxima  ciuitatis  a  pars  in  confessionibus  nostros  mauult 
quam  alios  religiosos :  imo  alii  sacerdotes  aliarum  religionum, 
si  quid  insit  difficultatis,  ad  nostros  remittere  solent  confitentes 
suos.  Inter  eos  autem,  qui  confessi  sunt  peccata  sua  apud  nos, 
duo  fuerunt,  qui  licet  aetate  iam  essent  prouecti,  nunquam 
tamen  usque  ad  id  temporis  peccatorum  fecerant  confessionem. 
Sed  et  tres  uel  quatuor  meretrices,  quae  Patribus  nostri  collegij 
conscientiam  suam  omnem  aperuerunt,  ad  saniorem  uiuendi 
modum  sese  receperuut,  a  peccatis  dehinc  remouentes  se  ipsas, 
quibus  autea  maxime  deditae  eraut. 

2.  Sed  illud  certe  non  est  relinquendum,  quod  opera  nostro- 
rum  Patrum  quaedam  nobilis  mulier,  quae  cum  nostris  semper 
confessa  est,  nouum  quoddam  sanctarum  mulierum  monasterium 
instituitsecundum  regulam  S.  Clarae.  Pro  principio  autem  huius 
monasterij,  ex  multis  uirginibus,  quae  cum  nostris  in  nostro 
tempio  per  multos  iam  anuos  confiteri  solitae  sunt,  et  singulis 
hebdomabibus  sanctissimam  eucharistiam  sumere.  electae  sunt 
octo,  quae  uitae  suae,  magnaeque  sanctilatis  indicia  dederant 
nobis  apertissima;  quae  cum  iam  a  multis  annis  desiderassent 
incipi  boc  monasterium,  et  in  illud  admitti,  nunc  tandem  uoti 
compotes  effectae,  simul  congregatae  communiterque  uitam  de- 
gunt;  iamque  bonus  odor  et  huius  rei  fama,  per  ciuitatem  dif- 


a  Emend.  ex  ciuitatibus. 


1  Videtur  fuisse  P.  Ioannes  Philippus  Casini. 


499.  —  Turribus  15  Aprilis  1561  193 

fuudi  coepit,  praesertim  quod  multa  huius  ciuitatis  monialium 
monasteria  statutas  sibi  leges  minime  seruent.  Speramus  omnino 
fore  omnibus  aliis  optimum  exemplar.  [Rerum  tenuitatem  ex- 
cusat  et  valedicitj.  XVII  calendas  Maij  1561.  Ex  mandato  R.  P. 
Rectoris. 

Carolus  Regius  l. 


499 

P.    FRANCISCUS    ANTONIUS 

TURRIBUS    15   APRiLIS    1561    8. 

1.  Doctrina  christiana  populo  in  templo  et  in  platea  exponihtr. 
Qui  in  carcere  detinentur,  et  aegroti  invisuntur.  Pater  rec- 
tor  per  quadragesimam  singulis  diebus,  magna  auditorum 
frequentia,  et  maximo  frtictu  contionatur.  —  2.  Aliqui  pu- 
blici  abusus  corriguntur.  —  3.  Cives  frequentiores  ad  pae- 
nitentiae  sacramentum  accurrunt.  Aliquae  peccatorum  con- 
versiones  cxponuntur.  —  4.  Crescit  in  dies  apud  cives  bonns 
Societatis  odor ;  qui  multis  argumentis  demonstratnr. 

1.  f  Ihs.  Pax  Chri.  etc.  [Breviter  se  scripturum  dicit.  Qua- 
tuor  socii  domi  sunt,  qui  bona  utuntur  valetudine  et  perfectioni 
religiosae,  regularumque  observationi,  quantum  licet,  student.] 
Quod  ad  extraneos  attinet,  nullis  vnquam  parcitur  laboribus  ac 
vigilijs,  ut  proximos,  juxta  nostrae  Societatis  ministeria,  in  spi- 
ritualibus  adjuvemus;  sicque  vnus  ex  nostris  inceptam  decalogi 
explicationem  in  nostro  templo  singulis  dominicis  diebus  post 
prandium  est  prosequutus.  A  traditione  doctrinae  christianae 
tum  in  platea,  tum  domi  nostrae.  minime  cessatur.  Inuisuntur 
frequenter  a  nostris  carceres  et  xenodochium,  proximosque  inibi 
detentos  passim  adjuuant;  tum  in  edocendis  ijs,  quae  ad  chri- 
stianam  doctrinam  pertinent,  tum  in  eorum  confessionibus  au- 
diendis,  tum  etiam  eisdem  de  salutari  remedio  multoties  proui- 


1  De  epistolae  auctore  vide  Litf.  Quadrim.  VI,  240. 

2  Ex  autogr.  in  cod.  Sardin.  13,  ff.  85-86 ;  prius  472-473. 

LlTTERAE    QUADRIMESTRES.    —   ToM.    VII.  13 


194  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

dendo.  Ab  inlirmis  et  in  extremis  laborantibus  non  raro  accer- 
suntur  nostri,  quo  et  eorum  audiant  confessiones,  et  in  transitu 
eis  aduersus  daemonum  insultus  aliquo  patrocinio  esse  possint. 
In  euangelij  promulgatione  perpulchre  suo  munere  fungitur 
Pr.  Rector  !  in  summo  templo,  maxime  autem  hoc  quadragesi- 
mali  ieiunio  singulis  diebus ;  maguus  quippe  continuo  aderat 
auditorum.  plurimas  centurias  excedentium  concursus,  maior 
vero  erat  eorum  omnium  applausus,  maximus  denique  spiri- 
tualis  fructus,  quem  ex  tali  ministerio  fere  omnes  eliciebant. 
Horum  namque  causa  fuerunt  robustae  vires  mentis  et  corporis, 
quas  immensa  Dei  bonitas  eidem  Patri  communicauit;  exitus 
enim,  vt  aiunt,  acta  probant.  De  spirituali  profecto  [sic]  nemo 
est  qui  ambigat ;  de  corporali  vero  valetudine,  nec  ex  nostris,  nec 
ex  externis  vllus  unquam  iudicauit  posse  eum  eiusmodi  quoti- 
dianum  cursum  ad  metam  producere ;  idque  non  leuis  quaedam 
stomachi  indispositio  mox  in  ipso  congressu  subsequuta,  coepe- 
rat  confirmare.  Sed  pijs  (ut  credi  datur)  plurimorum  orationibus 
eum  Deus  Opt.  Max.  pristinae,  quin  et  saniori  valetudini  re- 
stituit,  et  ad  finem  vsque  conseruauit.  Potissimum  tamen  id 
effectum  opinor  precibus  cuiusdam  Dei  serui,  qui  salutem  ani- 
marum  valde  sitiens,  cum  Pris.  Rectoris  aegritudinem  audiret, 
vigilijs  ac  disciplinis  Deum  obnixe  deprecabatur,  vt  quae  infir- 
mitas  ipsi  Patri  obuentura  erat,  in  ipsummet  deprecantem  con- 
uerteretur.  Exauditam  credo  charitatis  plenam  orationem,  cum 
Pr.  mox  incolumitatem  sentiens,  ipsum  per  S  vel  decem  dies 
febribus  laborantem  inuiseret.  Sit  nomen  Domini  benedictum. 
2.  Fructus  autem,  qui  huiusmodi  conciones  (Dei  gratia)  con- 
sequuntur  vberrimi,  explicari  vix  queunt;  prout  ex  arcanis 
confessionibus  deprehenditur,  et  nonuulli  sublati  abusus  aperte 
testantur:  quorum  vnus  erat  non  modicum  afferens  animabus 
preiuditium,  quo  introductum  erat  antiquitus,  vt  si  cui  feminae 
pater  vel  mater,  filius,  maritus,  frater,  sororue,  etc.  e  vita  subla- 
tus  esset;  huic,  vulgi  murmur  euadere  cupienti,  necesse  erat 
per  integrum  saltem  annum  domi  clausis  fenestris  remanere. 
Effectum  est  tandem  diuina  ope,  vt,  cum  publicis  concionibus, 
tum  priuatis  etiam  exhortationibus,  huiusmodi  corruptela  eua- 
nuerit;  et  qui  duos  annos  aliquando  quasi  carceris  domestici 
sustinebat,  nunc  duos  menses  vix  queat  sustinere.  Quae  res 
quantum    aedificationis    ipsimet    vulgo,    alias   solito    oblatrare, 


1  P.  Balthassar  Pinas. 


499.  —  Turribus  15  Aprilis  1561  195 

attulerit.  nemo  non  videt.  Vigebat  et  alia  in  hac  ciuitate  pes- 
tilens  et  quasi  incurabilis  plaga  (prout  alias  T.  R.  P.  est  litteris 
expositum)  J  incautationum,  diuinationum,  aliarumque  super- 
stitionum  varij  generis  diabolica  inuentione  exquisitarum;  quae 
quidem  plaga  adeo  omnes  infecerat,  tam  vulgares,  quam  nobi- 
les,  tam  doctos,  quam  ignorantes,  vt  vix  crederetur  esse  pec- 
catum.  Denique  cum  huiusmodi  pestiferum  virus  in  publicis 
concionibus  nostri  saepe  saepius  abhominarentur  [sic],  arguere- 
turque  praelatorum  incuria  in  eo  corrigendo,  effecit  Dei  bonitas, 
vt  generalis  vicarius  populum  publice  (ut  moris  est)  trinis  vi- 
cibus  a  admonendum  curaret,  sententiam  excomunicationis  mox 
ferendam  in  eos  qui  similia  exercerent,  vel  exerceri  procura- 
rent;  qua  solummodo  monitione  praehabita,  antequam  ad  cen- 
surae  promulgationem  deueniretur  (nunquam  enim  est  deuen- 
tum),  eo  fuerunt  omnes  timore  perculsi,  et  quadam  honesta 
verecundia  correpti,  vt  jam  nunc  nedum  talia  non  exerceant, 
sed  aegre  ferant  illarum  vanitatum  sibi  amplius  mentionem 
fieri.  Faxit  Dominus  lesus,  vt  quae  restant  adhuc  publica  et 
enormia  peccata,  funditus  auferantur. 

3.  Qui  hoc  quadragesimali  tempore  apud  nostros  suas  exone- 
rarunt  conscientias,  tot  ac  tanti  fuerunt,  vt  perdifficile  fuerit 
numerum  colligere,  provt  ex  proxime  missis  quadrimestribus 
poterit  deprehendi.  Illud  tamen  nunc  addam,  auctum  videlicet 
esse  nobilium  ac  primatum  numerum  ad  nos  confluentium  pro 
sacramentis  suscipiendis,  adeo  vt  hac  vice  vix  vnus  remanserit, 
qui  nostris  non  sit  confessus;  auctum  quoque  numerum  fre- 
quentantium  sacramenta ;  auctum  denique  eorum  omnium  spi- 
ritualem  profectum.  Et  vt  particularius  aliquid  referam  (omissis 
multis  pecuniarum  restitutionibus,  multisque  confessionibus  diu 
omissis,  nunc  vero  factis),  extitit  quaedam  conjugata  foemina, 
quae  per  17  annos  in  publico  concubinatu  cum  quodam  reli- 
gioso,  separata  tamen  habitatione,  perseuerauerat ;  adeoque 
lapideum  cor  habebat,  et  in  peccato  obstinatum,  vt  plane 
affirmaret  impossibile  sibi  ab  eo  discedere,  prae  nimio  amore 
quo  amasium  suum  prosequebatur.  Placuit  tamen  ei  qui  potens 
est  de  lapidibus  suscitare  filios  Abrahae  2,  spiritum   eidem  foe- 


a  trinis  vicibus  supra  vers.  ■  adem  manu. 


1  Vide  Litt.  Ouadrim.  VI,  74. 
3  Gf.  Matth.  III,  9. 


L96  LlTTERAE   QUAPRIMESTRES 

minae  compuQCtionis  infundere,  factumque  est  cor  ejus  tanquam 
cera  liquescens  l,  et  feruenti  dolore  sacramenta  suscepit,  susci- 
pitque  frequenter;  et  quanto  carnis  delitijs  antea  oblectabatur, 
tanto  nunc  eiusdem  carnis  castigationetn  exquisitis  poenitentijs 
procurat.  Fuit  et  quidam  vir  30  annos  natus,  qui  in  tota  vita 
nec  poenitentiae  nec  eucharistiae  sacramenta  susceperat :  is  Dei 
lumine  perfusus  suamque  velut  brutalem  vitam  agnoscens  ad 
fontem  sacrarnentorum  sitiens  accurrit,  lauitque  peccata  sua  in 
sanguine  Agni  2,  sacramenta  suscipiendo.  Plura  alia  his  similia 
Iesu  Xpi.  Domini  nostri  singulari  pietate  effecta  possem  referre, 
sed  quia  nunc  memoriae  non  occurrunt,  et  ne  epistolae  modum 
excedere  videar,  supersedeo:  qualia  forent  perplures  inimicitiae, 
condonatis  injurijs,  nostrorum  interuentu  reconciliatae,  et  id 
genus  alia,  quae  Deus  in  omnibus  operatur:  Ipsi  honor  et  gloria. 
4.  Quantum  autem  in  dies  crescat  bonus  Societatis  nostrae 
odor  apud  huiusmodi  insulanos,  quantamque  de  nostris  opinio- 
nem  conceptam  habeant  omnes,  (exceptis  religiosis  et  ecclesia- 
sticis  non  parum  nobis  infestis)  quis  enarrabit?  Testantur  id 
communiter  omnes  ad  nostros  confugientes  in  suis  laboribus, 
angustijs,  necessitatibus  ac  scrupulis;  adeo  ut  cum  in  aliquo 
dubio,  siue  tribulatione  versantur,  pro  recursu  ad  nostros  fa- 
ciendo  dicere  soleant:  «  Patres  istos  sanctos  adeamus,  ad  fon- 
tem  nitidissimum  accedamus  »,  etc,  plane  communi  voce  vna- 
nimiter  fatentes,  minimam  hanc  Societatem  Iesu  ipsius  miseri- 
cordia  missam  in  hanc  insulam  ad  reducendas  oues  quae  perie- 
rant 3.  Testantur  etiam  nonnulli  ex  vicinis  oppidis  pro  suscipiendo 
poenitentiae  sacramento  ad  nos  venientes.  Testatur  et  id  ingens 
desiderium  quo  tlagrant  omnes  nostrarum  scholarum,  adeo  vt 
et  ex  alio  hujus  insulae  fine,  literas  receperimus  certiores  facti 
paratos  plures  illinc  ad  nostra  studia,  vbi  primum  inchoata  fue- 
rint,  accessuros.  Testatus  hoc  idem  est  deuotus  quidam  ci- 
uis  a,  qui  pro  huiusmodi  faciliori  effectu,  nobis  nunc  concessit 
30  annuos  aureos  b  donatione  inter  viuos  celebrata.  Testantur 
insuper  varij  varia  in  nos  conferentes  beneficia :  duos  quippe 
calices   argenteos  dono   dudum  accepimus  et  varia  ecclesiae  or- 


a  Emed.  ex  ciues.  —  b  &er/.  aliquod  v.  imperf.  del. 


1  Gf.  Ps.  XXI,  15. 
3  Cf.  Apocal.  VII,  14. 
3  Cf.  Luc.  XV,  4  sqq. 


500.  —  Neapoli  16  Apbilis  1501  L97 

nameuta.  De  reliquis  autem  ad  sustentationem  necessarijs  tam 
abunde  nobis  prouidet  Dominus  per  hujus  vrbis  incolas,  vt,  vi- 
gente  non  modica  panis  ac  carnis  inopia,  nos  ex  residuo  non- 
uullas  pauperum  casas  (collata  secrete  eleemosyna)  sustente- 
mus.  Det  illis  omnibus  Deus  pro  terrenis  coelestia,  et  pro  tem- 
poralibus  sempiterna.  Denique  testatur  illud  idem  niaximus 
principum  bujus  insulae  fauor,  proregis,  videlicet,  totius  regni 
visitatoris,  huius  turritanae  prouinciae  gubernaloris,  aliorumque 
nobilium;  qui  omnes  magnum  deferunt  nostrae  Societati  hono- 
rem,  atque  autoritatem,  nostros  saepe  in  arduis  negotijs  et  ali- 
cu.jus  momenti  consulentes.  Maxime  tamen  his  diebus  illustris 
prorex.  pro  reformando  hujus  ciuitatis  xenodochio,  Societatis 
opem  inuocauit,  eaque  aliquando  usus,  speramus  (Dei  gratia 
fauente)  huiusmodi  negotium,  eum  finem,  qui  magis  ad  Dei  glo- 
riam  spectet,  consequuturum.  Dignetur  pius  et  misericors  Do- 
minus  suae  gratiae  nos  participes  facere.  quatenus  de  nobis  opi- 
nioni  conceptae  respondere  valeamus;  idque  facilime  (credo) 
concedet  misericordiarum  Pater  sacriiicijs  ac  precibus  T.  R.  P. 
necnon  et  charissimorum  Patrum  ac  fratrum,  quorum  suffragio 
indiget  aduiodum  nouum  hoc  collegiolum,  humiliterque  implo- 
rat.  Vale.  Turribus  '  Sardiniae  17  Kall.  Maij  1561. 

Ex  comissione  R.(li  P.ris  Magri.  Pihes  Rectoris.  —  T.  R.    P. 
minimus  et  inutilis  seruus  in  Dno. 

Kranciscus  Axtoxius  2. 
Quadrimestre  de  Cerdena  de  15  de  Abril  1561. 


500 

P.   EMERIUS    DE  BONIS 

NEAPOLI    16    APRILIS    1561    3. 

P.  Emerium  de  Bonis  Lavellum  contionandi  causa  missum, 
aliqui  cives  a  contionibus  habendis  prohibere  volunt,  alium 
contionatorem  obtendentes.  Suo  tamen  munere  fungitur  per 


1  Sassari :  quae  urbs  aliquo  modo  Turrihus  successit. 

2  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  214. 

3  Autogr.  in  cod.  Ital.  117,  ff.  182-187,  prius  232-237.  Summam  huius  epi- 
stulae  dedit  Polancus  in  litteris  die  21  Maii  1561  ad  universam  Societatem 
(Ct.  Polanci    Compl.,  I,  270-277),  et    Sacchinus  (Historiae   Soc.  Iesu,  p.  II, 


I'.)N 


LlTTERAE    QlJADRlMESTRES 


quadragesimam  magno  audientiuni  concursu  et  fructu.  Sa- 
cram  devote  peractum  ad  contiones  allicit.  Comes  de  Vic- 
caro  et  Prior  fratrum  Sti.  Francisci  contionatorem  laudant. 
Lavellensis    marchio    eiusque    uxor    benevoli    fiunt.  Parum 


lib.  V,  nn.  78-80.  Integram  (mutata  nonnihil  orthographia)  edidit  Tacchi  Ven- 
turi  in  Storia  della  Gompagnia  di  Gesii  in  Italia,  I,  468-476  (in  altera 
edit.  T,  part.  II,  76-85).  Ideo  eam  omittendam  duximus.  Indicamus  tamen 
pauca  loca  in  quibus  lectio  edita  differt  a  lectione  autographi.  In  hac  colla- 
tione  paginae  et  lineae  referunt  pag.  et  lin.  secundae  editionis.  Utimur  lit- 
teris  inclinatis  ut  lectiones  variantes  facilius  videantur. 


Edit. 

p.  77.  1.  13.  [il]  Marchese 
p.  79  1.  33.  diceva  che  mai  1'  ha- 
veva... 


p.  79  1.  34.  devotione 
»  »      diceano  tutti,  e  che 

mai  frequento... 


p.  80  1. 11.  mi  adomando.  Aven- 
do  pensato  insieme... 


30. 
7. 


p.  80  1 

p.  82  1 
duto 

p.  82  1.  28 

p.  83  1.    4 
perch' 

p.  83  1.  19 
»      1.  20 


se'l  non  piovesse 
tanto  tempo  ho  per- 

di  predicare 

benche  poca    cosa, 

et  agli  altri 
et  alle  donne 


»  1.  25-26.  con  ttttta  devo- 
tione 

p.  83  1.  35.  veder»e 

p.  84  1.  4.  il  marchese  havea 
tanto  credito 


rato 


84  1. 


llavevano    deside- 


p.  84.  1.    7.  ma  non  potevo 
»      1.  12.  ai  suoi 
»      1.  15.  potessi  sctivervi 
p.  85  1.  10-11.  Queste  sono  spa- 
tiosissime ;  indi  &  piii  difficile 

p.  85  1.  12.  e  mancato  il  fervo- 
re  in  tutti.  Omnes 
p.  85  1.  20.  D.  V.  R. 


Autogr. 

Monsignor' 

dicea  in  absentia  del  marito: 
credo  che  Iddio  benedetto  ui  hab- 
bia  tnandato  qud  per  il  marche- 
se  ;  et  questo  diceua  lei  perchd 
mai  1'  hauea... 

deuotione   et  feruor' 

diceuano  tutti  che  mai  l'ha* 
ueano  uedutocosi  tuutato.etque- 
sto  confinuattano  che  mai  fre- 
quento... 

mi  adomando  haueudo  pran- 
sato  insiema... 

se  ben  piouesse 

tanto  bene  ho  perduto 

di  predicatore 
benche  pocca,  percli* 

et  a  quelli  altri 
et  ancho  alle  donne 
con  tatita  deuotione 

veden/ze 

il  M.  mi  hauea  tanto  credito 

Ilaueriano  desiderato 

ma  non  potero 

alli  suoi 

ui  potesse  scriuere 

Queste  sono  spatiosissinie  Iu- 
die  piii  difficile. 

e,  mancato  il  feruore  in  tutti, 
omnes 

D.  V.  R.  Paternita 


501.  —  Genua  23  Aprilis  1561  199 

afiiit  ut  homini  blasphemo  lingua  marchionis  iussu  transfi- 
geretnr.  Aliis  tamen  poenis  multatur.  Consulitur  decenti 
custodiae  sacramenti  corporis  Christi.  Instituitur  sodalitas 
ad  frequentiorem  eucharistiae  usum  promovendum  et  ad 
pauperes  sublevandos.  Societatis  nostrae  desiderinm  apud 
mnltos  excitatur.  Clerici  contionatoris  reprehensione  cor- 
recti  divinam  psalmodiam  reverenter  canere  incipiunt.  Unde 
concionatori  existimatio  conciliata.  Marchio  exulem  in  gra- 
tiam  recipit.  Hnmiles  homines  pauperem  nudum,  corrogatis 
eleemosynis,  vestiunt.  Nobiliores  cives  pro  tabernaculo  et 
custodia  faciendis  stipem  petunt.  Grana  benedicta  in  magna 
veneratione  habentur.  Xenodochium  ob  Patris  Emerii  aegri- 
tudinem  imperfectum  relinquitur .  Benevolentiae  signa  con- 
tionatori  proficiscenti  exhibita.  Cui  Episcopi  vicarins  labo- 
ranti  et  aegrotanti  fraterne  subvenit.  Pauca  de  Apuliae 
religioso  statu. 


501 

P.  VINCENTIUS    TONDA 

GENUA   23   APRILIS    1561    l. 

Quae  in  itinere  e  Sicilia  Genuam  usque  acciderint,  narrat. 
Occasione  exortae  procellae  nautae  paemtentiae  signa  ednnt, 
et  mores  in  melius  mutant. 

f  Molto  R.do  in  Christo  Pater.  Pax  X.'  Essendo  per  ordine  di 
V.  P.  partiti  tutti  noi  quatri  2  da  Sicilia  per  Portugallo,  per  di 
puo  con  la  gratia  del  Signore  passar  nelflndia,  et  per  esser  gionti 
qua  in  Genoua  a  saluamento  a,  mi  a  parso  satisfar  al  obligo 
in  scriuer  et  auisar  a  V.  P.  di  quel  tanto  (abenche  poco)  che  il 
Signore  in  questo  nostro   poco  viagio,  si  e  seruito  di  noi  b  suoi 


a  Bel.  par.  —  l>  Prius  questi. 


1  Ex  orig.  (autogr.  ?)  in  cod.  Ital.  117,  ff.  205,  206 ;  prius  157.  Hac  epistula 
usus  est,  ut  videtur,  Polancus.  Cf.  Polanci  Compl.,  I,  278-279.  Aliqua  tamen 
ibi  supponuntur,  quae  in  ea  non  narrantur. 

3  Scilicet  epistulae  auctor,  Scipio  Comitoli  perusinus,  Michael  Beltran  his- 
panus  Valentinus,  et  Vincentius  Cavorno  salernitanus  Cf.  Polanci  CompJ. 
1.  c. ;  Cod.  Lns.  43,  f.  147. 


200  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

inutili  serui  nell'  naue,    nell'  quale  siamo  condotti  qua.   Sapera 

V.  R.  P.  qualmente  di  puo  di  esser  per  piu  uolte  imbarcati  et  par- 

titi  in  vna  naue  genouessa  per  Spagna,  la  cui  gente  comincian- 

do  del  capitano  con  assai  de  suoi  marinari  et  tutti   ij    pasagerj 

contessati  et  comunicati  iu  Palermo,  per  causa  di   fortuna    fos- 

semo  piu  volte  ritornati  in  Sicilia,  la  onde  il   capitano.  la   cui 

speranza  solamente  era  nelle  orationi  di  quelli  dell'  nostra  Gom- 

pagnia,  vedendo  per  tante  volte  esser  ritornato  in  detta  Sicilia. 

pensando  cosi  esser  la  volonta  de   Dio    non    andar    in    Spagna, 

mutto  di  parere,  et  ci  aconsiglio  passassimo  in  Genoua  in   vna 

naue  grosa  et  ben  armata  nell'  quale  di  puo  di  imbarcati  a  cosi 

come  nel  exterior  dimostraua  esser  potente  et   forte    per    causa 

delP  artelleria,  cosi  anche  nel  interior  b  era    debile   et    fiaca    et 

pouera  di  buone  opere.  De  tal  maniera  che  essendo  prospero  il 

viagio,  il  frutto  era  sterile  et  ben  sterile:  pero  volse   Iddio    be- 

nedetto  che  tanta  gente  non    giongesse   all'  pascha   sensa   con- 

fessarsi  c,  et  cosi  il  sabbato  sancto  ci  mando  tanto  vento,  essendo 

in  vn  porto  di  Sardegna,  che  nisuno  haueua  speranza  delF  sua 

vita;  finalmente   nell'  detta    notte  ci    confessorono    tutti    quelli 

casi  dell'  naue,  et  ci  perdonorono  inolte  offense,  et  ci  fecero  altri 

bene,  che  per  breuita  non  scriuo,  et    ci    furono   confessioni   di 

grande  importanza,  de  molto  tempo,  coine  de  28  anni  d  et  altri  etc. 

et  in  persone  di  authorita :  et   anchorche    nell'  naue  ci  herano 

religiosi  di  bona  vita.  tamen  tutti  par  che  haueuano  deuosione 

a  confessarci  con  quelli  dell'  Gompagnia.  Fu    tanta   finalmente 

la  edificationj  tanto  di  marinari,  quanto  di  pasagerj  verso  quelli 

dell'  Compagnia,  che  di  puo  non  saneuano   che   farci    incomin- 

ciando  del  capitano  deli'  naue  fin  al  minimo,  in  tanto  che  essen- 

doci  necessita  in  naue  e  dell'  cose  bisognosse  al  vitto,  comando 

alli  suo  spensieri  ed  altri  ofticiali  dell'  naue  che  nisuna  cosa  ci 

mancasse;  ed  abenche  hauessemo  al  frateilo    Scipione  Gomitoli 

molto  amalato,  mai  cosa  veruna    li    manco,  et    herano    grande- 

mente  edificati  in  vedere  che  potendo   senza    domandare    hauer 

ogui  cosa  necessaria  per  il  corpo,  voliamo  esser'  priu.j  et  hauer 

necessita  de  ogni  cosa.  Quando  in   naue   intramo,  non    ci    sen- 

teua  ed  odiua  altra  cosa  che  biasteme.  Quando  di    naue   uscis- 

semo.  non  solamente  non  ci  biastemaua,  pero  ne  anche  dicendo 

il  vero  ci  juraua,  pero  tutti  laudauano  Iddio;  et  cosi  il  laudamo 

noi,  poiche  ci  degna  di  seruircj  di  tanto  vili  strumenti,  et  prae- 


a  Bef.  tanta  era.  --  b    Videtur  emend.  e.r  exterior.  —  c  confesaci  uts. 
■I  anni  adri.  supra  vers.  —  e  in  naue  supra  vers. 


50-2.  —  Thbviris  -26  Aprilis  L561  201 

cipue  di  me.  il  qualle  de  ogni  cosa  che  nelli  altri  reprehendo, 
potrebbe  esser  ripresso,  o  al  presente,  o  per  il  passato ;  et  questo 
solo  hauia  di  esser  causa  che  le  mie  o  amonicioni,  o  reprehen- 
sioni  non  haueuanb  di  esser  acceptate,  et  tamen  il  misericor- 
dioso  Signore  non  riguarda  la  mia  mala  vita  passata ;  ma  desy- 
dera  che  per  il  aduenire  mi  emende,  et  uuole  che  cosi  come  he 
consumato  le  mie  forze  et  o  posto  industria  in  offenderlo,  cosi 
anche  habbia  di  farlo  in  seruirlo  et  amarlo  et  patir  per  il  suo 
dolce  nome.  Molte  altre  cose  scriuirebbe  a  V.  R.  P.,  pero  parte 
per  non  quella  fastidiare,  parte  per  la  mia  debilta  a  causa  di 
alcune  febre  che  qua  ho  hautto,  faro  fine  pregando  quella  ci 
uoglia  (come  altra  volta  o  domandato)  de  costi  mandar  a  tutti 
quatrj  suoi  minimi  figliuoli  la  sua  benedictione  et  pregar  al  S.re 
per  noi  siamo  tideli  serui  come  sono  necessarij  in  quelle  parte 
de  la  India.  Di  Genoua  a  23  a  di  Aprile  L561.  —  D.  V.  R.da  P. 
s.  indegno  et  figliolo  in  Xpo. 

VlNC.     TONDA    l. 


502 

BALDUINUS   AB    ANGELO 

TREVIRIS   26   APRILIS    1561    '-. 

1.  De  prima  et  altera  studiorum  instauratione.  Concursus  acl 
scholas.  Convictus  desideratur.  Lectionum  catalogi  longe 
lateque  sparguntur.  Regulae  ad  scholasticorum  profectum. 
Litterariae  exercitationes.  —  2.  Domesticae  res.  Duo  can- 
didati,  quorum  unus  sacerdos,  admittuntur.  P.  Rector  de- 
canus  facultatis  theologicae  eligitur.  —  3.  Contiones  cum 
auditorum  plausu  et  profectu  in  duobus  templis  habentur. 


a  praecedit  alius  num.  plane  deletus. 


1  Hispanus  valentinus.  Anno  1562  e  Lusitania  in  Indiam  navigavit,  unde 
rediit  anno  1570. 

3  Ex  apogr.  coaevo  in  cod.  Germ.  139,  ff.  64-67  :  prius  208-211  (195-198). 
Auctor  repetit  non  pauca  quae  sunt  in  litteris  die  16  Februarii  datis.  -  Ea 
hic  oraitteraus,  lectore  ad  superiores  litteras  remisso.  Vide  etiam  Lainii 
Monum.,  V.  497  sqq. 


202  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

Adhortatio  ad  Patres  Cartusianos.  Oratio  de  laudibus  Divi 
Thomae  Aquinatis  in  novi  universitatis  rectoris  electione. 
—  4.  Fructus  ex  paenitentiae  sacramento  perceptus.  — 
5.  Archiepiscopi,  suffraganei  et  aliorum  erga  socios  bene- 
volentia. 

1.  7  Pax  Ghristi.  [Ex  oboedientia  scribit,  quae  quatuor  men- 
sibus  in  collegio  acciderunt.  -  Studiorum  inauguratio.  Vide 
pag.  164-165].  Recitata  etiam  sunt  cartnina  de  eadem  materia 
per  quendam  ex  illustri  familia  adolescentem,  quibus  multum 
recreati  et  in  magnam  spem  excitati  vniuersi  fuerunt,  quemad- 
modum  ex  multorum  sermonibus  auditum  est...  His  ita  cum 
totius  ciuitatis  letitia  peractis,  nostrarum  facultatum  lectiones 
publice  a  profiteri  coepimus  10  Februarij,  in  quibus  auditorum 
frequentiam  et  assiduitatem  sumus  mirati,  maxime  propter  bie- 
mis  asperitatem,  quae  studiosis  inimica  esse  solet.  Nam  in  theo- 
logicis  lectionibus.vix  vnquam  absens  fuit  R.  D.  suffraganius  et 
D.  abbas  S.  Martini,  qui  duo  in  hac  ciuitate  gratia  et  autoritate 
plurimum  valent.  Neque  vero  hac  temporis  iniuria  cohiberi  po- 
tueruut  plurimi  alij  in  scolis  triuialibus  studiosi,  quominus 
posthabitis  ali.js  studiorum  locis,  Treuerim  venirent,  maxime 
autem  ex  scola  duisseldorpensi,  que  inter  triuiales  a  multo 
tempore  celeberrima  habita  est,  et  studiosorum  multitudine  com- 
mendata.  Hoc  cum  illius  scole  moderator  l  (qui  heretice  labis 
contagione  infectus  dicitur)  obseruaret,  ac  b  multos  ex  discipulis 
suis  Treuerim  veoire  animaduerteret,  longe  plures  quam  antea 
scolasticas  exercitationes  assumpsit,  quibus  tamen  discipulos  suos 
vix  retinere  potest.  Gum  autem  multis  persuasum  sit  primam  apud 
nos  curam  esse  vt  primum  bene  viuendi,  deinde  bene  studendi  ra- 
tionem  studiosis  nostris  tradamus,  ne  scientiarum  fructus  morum 
turpitudine  offendatur;  fit  vt  mulli  nobiles  ac  clari  viri  vehemenler 
nos  rogent  pro  conuictoribus  suscipiendis,  neque  existimo  Patrem 
rogare  desinent,  donec  eorum  postulationi  satistiat.  Caeterum 
quo  studiosis  illis  fieret  satis,  qui  post  studia  inchoata  huc  ve- 
nerunt,  hoc  festo  paschatis  secundam  studiorum  renouationem 
instituimus,  in  qua  a  principio  ea  omnia  in  singulis  classibus 
tradere  coepimus,  que  ad  curriculum  artium  emetiendum  neces- 


a  publicae    ms.  —  *>  ac  snpra    vers.,  deleto  ad. 


Vide  p.  165,  annot.  3 


502.  —  Treviris  2(5  Aprilis  1561  203 

saria  sunt.  Quaniobrem  curauimus  a  deuuo  catalogum  lectiouum. 
quas  hac  aestate  professuri  sumus.  tipis  mandare.  ac  per  cele- 
briores  ciuitates  mitti,  ex  quo  multorum  expectationi  satisfactum 
esse  accepimus.  Multi  enim  qui  propter  hiemis  seuitiam  venire 
nou  poterant,  hac  studiorum  innouatione  audita,  ilico  Treuerim 
venerunt.  Nunciatum  etiam  uobis  est  Gonfluentiae  plurimos  esse 
sacerdotes,  qui  composita  omni  supellectili  huc  studiorum  gra- 
tia  venturi  sint:  quod  faustum  iucundumque  ecclesijs  Germa- 
niae  futurum  speramus,  quae  propter  sacerdotum  ignorantiam 
vastissimis  errorum  tenebris  circumfuse.  veritatis  lumen  intueri 
non  valent.  Hac  porro  secundi  catalogi  promulgatione  effectum 
est,  vt  Societatis  nomen  louge  lateque  diuulgatum  sit,  ac  illis 
homiuibus  gratum  esse  incipiet,  qui  vtilitatem,  quam  ex  Socie- 
tatis  Patribus  vniuerse  reipublicae  manare  sentiant,  iam  clara 
luce  intueantur.  Fuit  autem  Societatis  nomen  in  primo  catalogo 
suppressum  certas  ob  causas,  quibus  R.  archiepiscopus  adduc- 
tus  fuit.  Antequam  vero  studiorum  hanc  innouationem  inchoa- 
remus,  publicum  omnium  auditorum  examen  instituimus,  quo 
commodius  pro  cuiusque  eruditionis  conditione  discipulos  clas- 
sibus  idoneis  distribuire  possemus;  quibus  etiam  regulas  aliquas 
nostris  Gonstitutionibus  accommodatas  proposuimus,  ex  quarum 
obseruatione  in  literis  et  uioribus  non  exiguum  fructum  conse- 
quentur  l.  Hoc  vero  studiosorum  examine  finito,  presente  rectore 
vniuersitatis,  abbate  preterea  S.'  Martini,  cum  nonullis  alijs 
claris  ac  nobilibus  viris,  oratio  publice  habita  est  ab  vno  ex 
studiosis  adolescentibus.  de  diligentia  in  studio  comparandae 
virtutis  adhibenda.  Carmina  quoque  ab  alio  nobili  puero  de 
eadem  materia  recitata  suut.  Lectiones  porro  huius  secunde 
renouatiouis  auspicati  sumus  20  Aprilis,  iu  quibus  sex  profes- 
sores  cum  magna  diligentia  versantur.  Duo  in  theologia,  toti- 
dem  in  philosophia.  ac  postremo  alij  duo  in  rhetorica  et  huma- 
nitate;  ex  quibus  duo  proxime  a  R.  P.  Prouinciali  2  huc  missi 
suut ;  quorum  vnus  est  R.  P.  Maximilianus  3,  theologiae  li- 
centiatus  et  professor,  qui   lectiouum    suarum  initio  assertiones 


a  Iteratum  v.  curauimus  in  ms. 


1  Has  regulas  vide  ad  calcem  huius  epistulae.  Vide  Lainii  Monum. 
1.  c.  499. 

3  P.  Everardus  Mercurianus. 

3  P.  Maximilianus  a  Capella  (de  la  Chapelle).  Vide  Lainii  Monum.,  V, 
636,  419,  481,  497. 


:»()'(.  LlTTERAE    QUADRIMKSTKES 

theologiae  de   Christi    ac   nostra   satisfactione,  presente  rectore 
vniuersitatis,  ac  nostri  archiepiscopi    fratre,    ahbatihus   quoque 
duobus,  et  ali.js    plurimis   audientibus,  cum  magna  commenda- 
tione  defendit.  Alter  vero  est  magister  coloniensis  l,  qui  rheto- 
ricam  protitetur.  Atque  haec  de  studiorum  renoualione  sufficiant. 
4.  Nunc,  R.  et  obseruande    Pater,   rei  domesticae    rationem, 
ea  qua  potero  breuitate  et  perspicuitate,  perstringam.  Sumus  in 
hoc  collegio  17  a  nuinero,  qui  omnes  optima  mentis  et  corporis 
incolumitate   affecti   sunt,  vti  ex  obedienliae   studijs,  in  quibus 
diligenter  incumbunt,  et  totius   corporis   constitutione  licet  co- 
gnoscere.    Inter   quos    (praeter  decem  sacerdotes  et  tres  fratres, 
qui  partim  ex  Itaiia,  partim  ex  Flandria  huc    missi    suut)    duo 
ad  Societatem  admissi  sunt,  quorum  [unusj  b  coqui  officio  a  qua- 
tuor  iam  mensibus  fungitur,  et  quotidianis  in  spiritu  incremen- 
tis  ita  vertitur,  vt  in  dies   melior  et  perfectior    tiat;    alter    vero 
est  sacerdos  et  canouicus  ex  familia  honesta,  qui,  abiecta  cano- 
nicatus  commoditate,  in  magua    hiemis    asperitate  Treuerim  ad 
Societatem  venit.  Hic  ad  omnia  ofticia  domestica   subeunda  ita 
paratus  est,  vt  nobis  multum  alacritatis  et  edificationis  adferat 
cum  magna  hilaritate.  Modo  sacelli  nostri  custodem  agit.   R.  P. 
Rector  -  eo  die  quo  nouus  vniuersitatis  rector  electus  est,  theo- 
logiae  facultatis  decanus    presentium    suffragio    designatus    est. 
Idetn  R.  Pater  in  re  doinestk-a  administranda  et  scolasticis  stu- 
dijs  dirigendis  cum  magna  sednlitate  et  cura  versatur.  Nam  res 
familiares  ita  moderatur,  vt  ad  obseruationes  Constitutionum  et 
regularum    nostri    Iustituti    diligenter    attendatus-;    ad    quarum 
sedulam  obseruationem  excitamur  per  reguiarum  expositionem. 
qua  6.a  feria  P.  Rector  diligenter  incumbit.  Vnusquisque  in  of- 
ficio  sibi  ex  obedientia  commisso  studet  non  negligens  inueniri. 
Omnes    preterea,    tam    sacerdotes,  quam  layci,  ips<5  statim  stu- 
diorum  principio  vota  sua  renouarunt,    quo    in  ofticijs  ab  obe- 
dientia  impositis    alacrius  et  sincerius    versari    possent.    Poeni- 
tentias  etiam  sibi  dari  humiliter  petierunt. 

:\.  Duo  concionatores  nostri  in  ecclesijs  amplissimis  muuere 
suo  assidue  funguntur,  vnus  in  summo  et  metropolitano  ciui- 
tatis  templo,  alter  vero  in  ecclesia  B.  Mariae  Virginis;  qui  ambo 


a    17  iter.  supra  vers.,  <tni>t  obscure  primum  exaratum.  >»  Desideratur 

r.  unus    in  ms. 


1  Ioannes  Herhetius.  Laiiiii  Monum.  I.  c.  498. 
-  I'.  Antonius  Vinck. 


502.     -  Theviris  i>(i  Aprilis  15<>l  205 

iia  grati  populo  existunt,  vt  tnaximus  speretur  fructus.  Nam  a 
doininicis  ac  festis  diebus  tanta  solet  esse  populi  frequentia.  vt 
nou  paruatn  nobis  admirationem  adferat.  Omnes  vero  gratos 
sibi  esse  concionatores  non  obscura  obedientiae  significatione 
declararunt.  Etenim  cum  b  die  quodam  concioni  interessent.  sci- 
retque  concionator  ciuitatis  populum  diem  illum  potationibus 
consumere  consueuisse  (qui  sane  dies  non  raro  sunt  in  Germa- 
nia),  iu  media  concione  eos  hortari  coepit,  vt  Spiritus  sancti 
gratiaui  implorarent,  qua  adiuti  peccata  haec  euitare  possent. 
llico  omnes  (quod  admiratione  dignum  fuit)  humi  prostrati  cum 
maxima  animi  submissione  se  velle  ab  hoc  intemperantiae  vitio 
abstinere  testati  sunt.  Petierunt  hoc  quadragesimo  tempore  Car- 
tusiani  Patres  vti  aliquis  nostrum  exhortationem  spiritualem 
apud  eos  haberet  c;  quod  eis  concessum  est  a  Patre  Rectore 
propter  morem  quem  a  nostris  Coloniae  obseruatum  esse  affir- 
marent;  cui  exhortationi  duo  abbates  cum  nonnullis  sacerdo- 
tibus  honestis  interfuerunt.  Pronunciata  est  preterea  oratio  de 
laudibus  D.  Thome  Aquinatis  a  quodam  ex  nostris  fratribus, 
quemadmodum  fieri  consueuit  in  noui  rectoris  vniuersitatis  de- 
lectu.  Assumptus  autem  est  in  rectorem  generosus  dominus  pre- 
positus  summi  templi  l,  nobis  addictissimus,  qui  autoritate  sua 
vniuersi[ta]tem  hanc  promouere  et  tueri  poterit. 

4.  Neque  hic  vberrimus  fructus,  quem  ex  confessionibus  cre- 
bris  collectus  est,  supprimendus  videtur.  Hoc  Natiuitatis  festo 
inter  multos  qui  nostris  confessi  sunt,  tres  fuerunt  peregrini  ex 
pagis  ciuitati  proximis,  senes  admodum  et  aetate  profecti,  qui, 
eum  a  quodam  ex  Patribus  nostris  audili  fuissent,  et  honesto 
prandio  recreati,  ad  propria  sunt  remissi,  quod  non  satis  accu- 
rato  iudicio  longiorem  peregrinationem  suscepisse  videbantur. 
[De  fabri  aurarii  caratione.  Vide  pag.  166].  Hoc  ieiunij  tem- 
pore  magna  fuit  confitentium  multitudo,  nec  ciuium  tantum, 
sed  externorum  maxime  d,  qui  nomine  Societatis  audito,  per 
magnum  itineris  spatium  Treuerim  venerunt,  vt  nostris  quedam 
conscientiae  arcana  detegerent.  Plures  sane  cum  ingenti  eorum 
fructu  confessi  fuissent,  nisi  propter  huius  idiomatis  imperitiam 
ceteri  sacerdotes  prohibiti  fuissent.  Nec  pauci  quoque  fuerunt, 
qui  libros    hereticorum    charissimos  a  nobis   exuri    passi    sunt. 


a  Oblitt.  v.  in  ms.  —  b  cuui  cuin  ins.  —  c  haberent  ms.  —  d  maxiinae  ms. 


1  Godefridus  a  Walderdorf  (Wallendorf).    Reiffenberg  :  1.  c.  87,  annot.m  ; 
Hansen,  1.  c.  417. 


-JIW)  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

P.  Andreas  \Yalkenburgius,  qui  iu  audiendis  confessionibus  se- 
dulus  fuit,  Popardiarn  his  diebus  missus  est,  vt  noinine  pasto- 
ris  l,  qui  spiritualia  hic  suscepturus  est  exercitia,  agrum  Do- 
mini  ad  tempus  excolat. 

5.  Superest  nunc,  R.  in  Ghristo  Pater,  vt  beneuolentiam,  qua 
vniuersus  hic  treuerensis  populus,  atque  in  primis  R.  archipre- 
sul  nostram  Societatem  prosequitur,  declaremus;  ex  quibus  co- 
gnoscere  licebit  quanta  clementia  Deus  Opti.  Max.  res  Societatis 
curet,  administretque.  A  nostro  igitur  in  hac  vrbe  aduentu  re- 
uerendissimus  archiepiscopus,  abbates,  canonici  et  vniuersus 
denique  Senatus  ad  tantam  spem  sunt  erecti  (cum  prius  de  inte- 
ritu  huius  reipublicae  metuerent),  vt  nostrorum  studio  religionis  ac 
ciuilis  facultatis  statum  in  pristinam  pietatis  formam  restituendum 
affirment,  publiceque  fateantur;  quam  bone  spei  cogitationem  in 
primis  illustrissimus  hic  princeps  plurimis  beneuolentiae  signifi- 
cationibus  declarauit.  [  Vide  sup.pag.  163].  Libros  etiam  cuilibet 
professioni  vtiles  ac  necessarios  emi  nobis  curauit,  qui  non  minus 
trecentis  aureis  constiterunt....  Idein  R.  dominus  [suffraganeus] 
his  diebus  iussu  reuerendissimi  archiepiscopi  in  prandio  nobis 
adfuit,  in  quo  ex  lectione  literarum  quadrimestrium,  quas  tunc 
ex  vrbe  acceperamus,  ita  recreatus  fuit,  vt,  tinito  prandio,  eas 
denuo  legere  voluerit....  Neque  hic  aliorum  praeclarorum  viro- 
rum  beneuolentiam  erga  nos  preterire  possum,  qui  studium  pro- 
mouendi  hoc  collegium,  quod  semel  amplexi  sunt,  nouis  in  dies 
beneficijs  declarant ;  inter  quos  sedulo  in  hoc  incumbit  genero- 
sus  et  venerabilis  dominus  prepositus  maioris  ecclesiae  cum 
nonnullis  alijs  archidiaconis  et  canonicis.  Is  enim  statim  atque 
catalogos  renouationis  studiorum  accepit,  priuatum  quendam 
nuncium  in  Galliam  misit,  cui  etiam  literas  ad  quendam  clarum 
virum  in  nostram  commendationem  deferendas  tradidit.  Miran- 
tur  sane  quamplurimi  totius  societatis  statum  a  nostro  aduentu 
ad  tantam  concordiam  tranquillitatemque  renouatum  esse.  Mo- 
nasteriorum  abbates  multis  verborum  ac  beneuolentiae  signifi- 
cationibus  declarare  contendunt  eorum  religionis  constitutio- 
nem  a  poene  collapsam,  nostro  labore  restituendam  esse.  Quam- 
obrem  assidue  operam  suam  nobis  offerunt  rogantque  sepius 
Patrem  rectorem  vt  aliquem  ex  nostris  ad  eorum  monasteria  ad- 
mittat,  qui  suos   monachos  ad   instituti  sui  prelectionem[?]    co- 


a  contitionem  ms.  sine   ullo  abbrev.  signo. 


1  Is  erat  Petrus  Phae.  Vide  Lainii  Monum.  1.  c,  500. 


502  bis.  —  Regulae  Scholasticorum  Trevirensium         207 

bortetur.  Omnium  librorum  quibus  initio  studiorum  egebamus. 
liberalissime  copiam  nobis  fecerunt.  [De  benevolentia  ex  sacris 
in  aliorum  templis  peraciis,  et  de  aedibus.  Vide  pag.  167]. 
Treuiris  ex  collegio  Societatis  26  Aprilis  anno  1561.  Ex  commis- 
sione  Patris  Rectoris. 

Balduinus  ab  Angelo  ' 

Desideratur  inscriptio . 

Alia  manu  in  marg.  Treuer.  26  Aprilis  1561. 


502  bis 
REGULAE  SCHOLASTICORUM   TREVIRENSIUM  \ 

1.  Ad  bonum  studiosorum  et  Vniuersitatis  statum  pertinere 
videtur  vt  quilibet  studiosus  lectiones  frequentare  volens,  exa- 
minj  studiorum  prefecti  se  subijciat,  ab  eoque  inscribi  postulet, 
ex  cuius  arbitrio  eas  audiet  lectiones,  quae  ei  praescriptae  fue- 
rint,  ac  habitationis  domum  indicabunt,  etiam  quando  ex  eis 
ad  alias   migrabunt. 

2.  Determinato  a  preceptore  tempore  Rectorem  Vniuersitatis 
conueniet,  et  ab  eo  matriculae  ascribatur,  quo  preuilegijs  et 
prerogatiuis  gaudere  possit. 

3.  Diebus  singulis  missae  sacriflcio  intersint,  ac  feriatis  die- 
bus  sacras  conciones  in  Ecclesia  et  explicationem  Euangclij  in 
scholis  audient,  et  reliqua  pietatis  et  religionis  christianae  exer- 
citia  suo  tempore  adimplebunt. 

4.  Nulla  iuramenta,  nec  iniurias,  aut  rixas  vel  quid  inho- 
nestum  aut  dissolutum  in  scholis  et  extra  scholas  exercebunt. 


]  Vide  p.  167,  annot.  1. 

3  Ex  apogr.  coaevo  in  cod.  Germ.  142,  f.  253;  prius  196  (182  a)  Has  re- 
gulas  significat  P.  Vinck  in  epist.  die  27  Aprilis  1561  data,  cum  dicit  se 
jllarum  apographum  Romam  mittere.  Easdem  elegantiore  stilo  effert  Sac- 
chinus  (Ilistor.  Soc.  Jesu,  part.  II.  1.  V,  n.  173),  ex  quo  eas  mutuatus  est 
Reiffenberg  (Histor.  Soc.  Jesu  ad  Uhenum  lnferiorem,  lib.  IV,  cap.  III). 
Qui  tamen  auctores  falluntur,  dum  sciibunt  has  regulas  aflixas  esse  in  pri- 
ma  studiorum  instauratione,  cum  ex  litteris  quadrimestribus  et  ex  Patris 
Vinckii  epistula  appareat  eas  in  altera  affixas.  Iuvabit  eas  cum  praescriptis, 
quae  habentur  in  Constitutionibus  s<<c.  lesu,  part.  IV,  cap.  16  et  17  con- 
ferre. 


208  LlTTERAE   QUADRIMBSTRES 

5.  Gum  arrnis,  et  militarj  aut  indecoro  habitu  ad  scholas 
nullus  accedat. 

6.  Ordinem  studiorum  a  preceptore  praescriptum  diligenter 
obseruabunt,  neque  a  lectionibus  aut  disputationibus  se  absen- 
tabunt,  aut  post  pulsum  venient,  nisi  preceptoris  venia  prius 
impetrata. 

7.  Diebus  dominicis  et  festis,  hora  statuta  declamantem  la- 
tine,  aut  graece  audient. 

8.  Ecclesiae  praelatos  ac  coeteros  viros  honestos,  debita  re- 
uerentia  prosequentur. 

9.  Gatalogum  librorum  quos  habent,  praeceptorj  ostendent, 
ne  libris  vtantur  nisi  vtilioribus. 

10.  Qui  in  premissis  negligentes  fuerint,  mulcta  pecuniaria 
afficientur,  aut  alia  pro  arbitrio  Rectoris,  quae  conseruabuntur 
a  discipulo  a  praeceptore  designato  in  vsum  ipsorum  auditorum, 
vti  ipsis  praeceptoribus  et  Rectori  collegij  visum  fuerit. 

Ement  cathecismum  caesa.  Maiest.  et  ediscent  *. 

A  tergo.  f  Hec  auditoribus  postquam  examinati  sunt,  obser- 
uanda  proponuntur. 

Alia  manu.  1561.  Treuere.  Regole  per  li  scholari. 


503 

MICHAEL    GARCIA 

VALENTIA    3()   APRILIS    1561    2. 

1.  Cives  frequentes  ad  sacramenta  suscipienda  accurrunt.  — 
2.  Sociorum  numerus.  Complures  in  Societatem  admissi; 
qtios  inter  sacerdos  doctrina  et  virtute  clarus. 

1.  7  Muy  R.do  en  Ghro.  P.e  Pax  Ghristi  etc.  [Commtinibns 
rebus  relictis,  specialia  scribet.  Socii  bona  fruuntar  valetadine.] 
Estos  dias  passados  vino  vn  julibeo,  y  assi  en  el  julibeo  como 
en  la  quaresma,  a  venido  tanta  gente  a  confessar  a  nuestro 
collegio,  que  bien  claro  muestra  toda  la  ciudad  el  gran  credito 


1  Intelligitur  catechismus  a  P.  Petro  Canisio  compositus. 
3  Ex  autogr.  in  cod.  Hisp.  08,  f.  148;  prius  361.  Praecedit   exemplura  la- 
tinum  in  ff.  146,  147. 


503.  —  Valentia  26  Aprilis  1561  209 

de  la  Gompania  y  de  los  confessores  de  ella.  Entre  ano  freqilen- 
tan  muchos  los  sacramentos  en  nuestro  collegio.  De  los  grandes 
males  que  por  confessiones  que  han  oido  los  Padres  se  han  re- 
mediado,  y  de  los  grandes  prouechos  que  se  han  a  seguido  de 
esto  al  bien  comun  de  la  ciudad,  y  de  la  grande  admiraci6n 
que  muchos  de  la  ciudad  an  tenido  de  ver  remediados  mu- 
chos  males,  del  remedio  de  lOs  quales  estauan  desconfiados, 
no  me  parecio  escreuir  en  particular,  por  ser  tantos,  qne  fuera 
difficil  cossa  escreuirlos. 

2.  Todos  los  Padres  y  hermanos  de  este  collegio  son  22. 
Padres  ay  7;  dos  de  ellos  predican  freqiientemente  en  diuersos 
templos  de  la  ciudad,  y  agora  se  ensehara  la  doctrina  christia- 
na,  haziendo  en  cassa  platicas  de  ella.  Entre  los  hermanos  ay 
4  the61ogos,  y  3  artistas.  Estos  4°  messes  se  han  recebido  6; 
todos  buenos  subiectos  en  fuercas,  erudicion  y  virlud,  entre 
ellos  vn  sacerdote  docto  y  muy  exemplar.  Muchos  an  quedado 
espantados  de  su  entrada,  y  otros  con  su  exemplo  se  han  mo- 
uido  a  dessear  y  pedir  la  Compahia,  porque  su  prudencia  en 
aconseiar  proximos,  y  su  caridad  en  fauorescerlos,  y  la  sancta 
vida  quo  hazia,  estaua  en  lengua  de  toda  la  ciudad;  y  con 
auer  estado  toda  su  vida  apartado  de  ser  religioso,  el  dia  del 
glorioso  sanct  Ignacio,  teniendo  el  sanctissimo  sacramento  en 
las  manos,  le  dio  desseo  de  ser  de  la  Compahia,  y  luego  lo 
puso  por  obra:  Dios  nuestro  Sehor  de  perseuerancia  en  lo  co- 
mencado  J  [Preces  postulat.] 

De  Valencia  a  26  de  Abril    aho   de    1561.    Indigno    hijo    y 
sieruo  de  V.  P. 

Garqia  2. 


a  ha  ms. 


1  Fuit  is  P.  Petrus  Gascon  ex  oppido  Savifian,  Societatem  ingressus  die  2 
Februarii  1561.  De  eo  late  agit  Alvarez,  in  Historia  ms.  Prov.  Aragoniae 
S.  I.  lib.  IV,  cap.  30. 

2  In  catalogo  coll.  valentini,  qui  ex  contextu  apparet  scriptus  exeunte 
anno  1561  (cod.  Aragon.  15,  f.  59)  de  eo  dicitur:  «  El  hero.  Miguel  Garcia, 
de  nacion  castellano,  natural  de  Uillanueua  de  la  Xara,  obispado  de  Cuenca, 
es  de  edad  de  25  afios.  Entro  en  la  Gompafiia  en  Valencia  ha  3  afios.  Es  buen 
latino.  Oye  al  presente  artes  y  sefialase  mucho  en  ellas;  tiene  capacidad  para 
todas  letras,  asi  por  tener  buen  juizio,  corao  por  ser  de  claro  ingenio.  Esta 
bien  aprouechado  en  las  uirtudes;  es  afficionado  a  oracidn  etc  »...  Cum  his 
concordant  responsa  ad  interrogationes  Patris  Nadal  (IV,  272). 

LlTTERAE   QUADRIMESTRES.    —  TOM.    VII.  14 


210  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

504 

P.    PETRUS   NAVARRO 

GRANATA  29  APRILIS    1561   4. 

1.  Sociorum  numerus.   Valetudo.    Tironum    exercitationes.   No- 
varum  aedium  exstructio.  Philosophica  et  theologica  studia. 

—  2.  Fidei  rudimenta  tum  carcere  inclusis,  tum  mauris 
neochristianis,  tum  vulgo  promiscue  per  plateas  traduntur. 

—  3.  Contiones  in  diversis  templis  urbis  habentur.  —  4-5. 
Frequens  ac  frugifer  ad  sacramenta  concursus,  immani 
praesertim  terrae  concussione  animos  territante.  Femina- 
rum  virorumque  conversionum  exempla. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  en  Chro.  P.e  N.  —  Pax  Christi  etc.  Las 
cosas  que  se  ofrecen  escreuir  de  este  collegio  a  V.  P.  de  estos 
4°  meses  son  estas:  Estamos  en  esta  casa  y  en  el  Albaizin  47, 
y  bien  de  salud  corporal:  gloria  al  Senor.  Los  de  la  probacion 
se  ocupan  en  oficios  bajos,  ayunos  y  disciplinas  y  otras  morti- 
ficaciones,  y  en  la  guarda  de  las  reglas;  en  lo  qual  todo  apro- 
uechan  medianamente,  y  esperamos  en  el  S.or  que  aprouecha- 
ran  mas  quando  estemos  en  nuestra  casa  2,  que  sera  para  el 
fin  de  este  Agosto  que  viene,  placiendo  a  el  S.or,  por  la  commo- 
didad  mayor  que  haura  para  estar  distinctos  los  nouicios  de  los 
que  no  lo  son.  Los  estudiantes,  artistas  y  theologos,  continuan 
sus  estudios  con  mediano  aprouechamiento  en  ellos,  y  edifica- 
ci6n  de  los  estudiantes  con  quien  tratan;  tienen  tanbien  sus 
conclusiones  en  casa,  y  uienen  a  ellas  sus  condiscipulos ;  en  lo 
qual  tanbien  se  aprouechan  los  vnos  y  los  olros. 


1  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  96,  ff.  87,  88;  prius  489.  Exemplum  hispanum 
anni  notatione  caret,  et  inter  epist.  anni  1558  collocatum  est.  Alia  manus 
scripsit  initio:  «  Dopo  1'anno  1559  »;  et  tertia,  in  flne:  «  sine  anno  ».  In  cod. 
Hisp.  98,  ff.  154  a,  155,  exstant  duo  exempla  latina  huius  epistulae,  sine 
auctoris  nomine,  sed  in  quibus  annus  clare  exprimitur.  In  primo :  «  Granatae 
tertio  Callendas  Mayii  anno  nati  seruatoris  nostri  1561  »;  in  altero...  «  anno 
nati  dni.  nostri  seruatoris  1561  ».  Est  etiam  Coloniae  apogr.  latinum  datum 
29  Apr.  1561. 

a  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  130  (n.  10). 


504.  —  Granata  29  Aprilis  1561  211 

2.  Platicas  de  la  doctrina  se  han  hecho  ordinariamente  los 
domingos  a  los  presos  de  la  carcel  de  la  cludad  y  de  la  chanci- 
lleria;  y  juntamente  con  la  refection  spiritual  toman  la  corporal, 
que  los  deuotos  les  hazen,  y  les  dan  tanbien  rosarios ;  y  los  presos 
dan  los  naypes  con  que  juegan,  que  ellos  a  mesmos  ofresQen 
de  su  uoluntad.  Tanbien  se  ha  comencado  a  dezir  a  los  moris- 
cos  presos  la  doctrina  christiana  en  arauigo,  y  se  continuara 
con  el  fauor  del  S.or,  y  vno  de  los  hermanos  que  aprenden  el 
arauigo,  les  ha  comencado  a  ensenar  la  doctrina,  como  tengo 
dicho.  Tanbien  otro  P.e  va  las  fiestas  a  vna  placa,  y  llega  a  los 
que  estan  en  ella,  y  les  haze  vna  breue  platica,  y  de  alli  los 
lleua  diziendo  la  doctrina  a  vna  yglesia  donde  les  haze  platica 
de  la  mesma  doctrina. 

3.  En  esta  quaresma  salieron  algunos  a  predicar  fuera  de  la 
ijiudad  a  vna  hermita  de  S.  Lazaro,  a  la  qual  yuan  los  viernes 
hombres  y  mugeres  en  tanta  cantidad,  que  en  el  domingo  de 
Lazaro  *  fueron  3,  y  predicaua  cada  vno  en  su  puesto,  y  aun 
toda  la  gente  no  podia  bien  oyr.  Lo  que  en  estas  salidas  se 
pretendia,  fue  estoruar  las  ocasiones  que  auian  de  ofensas  de 
Dios,  y  lo  otro  despertallos  del  suefio  de  sus  vanidades,  y  tra- 
tasen  de  seruir  a  el  Sefior.  Otros  3  Padres,  fuera  de  los  dichos, 
han  predicado  en  diuersas  parrochias  de  la  ciudad.  Kl  P.e  maes- 
tro  Baptista,  en  3  parrochias ;  el  P.e  Rector  en  dos  o  tres  ygle- 
sias;  y  el  P.e  maestro  Albotodo,  por  las  parrochias  de  los 
moriscos;  y  aunque  en  los  sermones  de  los  dos  se  ha  sentido 
fruto  en  las  almas  y  mocion  y  mudanca  de  vida;  pero  en  los 
sermones  del  P.e  Albotodo  se  ha  notado  mucho  la  atencion  con 
que  los  moriscos  le  oyen,  y  rnocion  y  lagrimas  de  algunos  a 
quien  el  S.or  despierta  por  el. 

4.  Por  auernos  proueydo  el  S.or  de  copia  de  confesores,  a  b 
sido  mucha  mas  la  mies  de  estos  4°  meses,  que  en  otros  tiempos, 
que  no  auia  tantos.  Ha  hauido  muy  muchas  confesiones  gene- 
rales,  y  muy  particular  fruto  en  ellas,  y  perseuerancia  en  la 
frequencia  de  los  sacramentos;  y  la  causa  de   esto    a    sido    los 


a  ellos  supra  vers.,  deleto,  ut  videtur,  eodem  v.  —  b  Emend.  ex  ha. 


1  Sic  etiam  in  exempl.  latin.  «  ...quo  feriis  sextis  tanta  hominum  ac  mu- 
lierum  copia  confluebat,  vt  diui  Lazari  dominico  die...  ».  Evangelium  vero 
de  Lazari  resurrectione  legitur  feria  sexta  post  dominicam  quartam  quadra- 
gesimae,  seu  biduo  ante  dominicam  passionis. 


213  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

temblores  de  tierra  grandes  y  muchos  que  a  auido,  tanto  que 
la  gente  se  salia  a  los  campos  y  placas  a  dormir  de  noche  te- 
miendose  de  que  las  casas  los  auian  de  tomar  debajo;  y  para 
que  los  cogiese  la  muerte  apercebidos  confesauan,  como  digo, 
generalmente  y  a  menudo. 

5.  De  las  muchas  cosas  particulares  que  se  han   ofrecido  de 
edificacion  dire  algunas  para  que  de  ellas  se  collijan  las  demas. 
Vn  hombre  mouido  de  una  platica  que  hauia  oido  a  vn  P.e  de 
los  nuestros,  se  vino  tras  el  y  su  companero,  diziendo  que  auia 
4°,  o  cinco  ahos  que  no  confesaua,    y    estaua    apartado    de    su 
muger,  y  que  lo  confesasen ;  y  se  confeso  y  determino  de  boluer 
con  su  muger  y  dexo  el  grande  odio  que    contra   ella    tenia,  y 
hizo  gran  mudanca  de  vida.  Otro  que   en   50    ahos   no  se  auia 
confesado  bien,  despues  que  oyo  a  vn  P.e  de  los  nuestros   vna 
platica,  vino  hincandose  de  rrodillas  y  diziendo   que   era   gran 
pecador,  y  que  se  queria  confesar  con  el,  y  se  confeso  general- 
mente.  Otro  que  auia  5,  o  seys  anos  que  biuia  en    grandes  pe- 
cados,  que  auia  ya  llegado  en  desesperagion  de  alcancar  perdon 
dellos,  oyendo  que  oyo  vna  platica  a  un  P. e ,  se  vino  tras  el,  y 
contandole  lo  que  pasaua  se  confeso   con    el,    y    conuertio  con 
gran  mudanca  de  vida.  Otro  que  biuio  muy    distraydo  toda  su 
uida,  se  recogio  tanto  despues  que  se  confeso  con  los  nuestros, 
que  dio  muy  buen  exemplo  a  los  que  antes   auia   scandalizado 
con  su  mala  vida.  Otro  auia  ansi  mesmo   biuido   muy   descon- 
certado,  y  se  confeso  generalmente,  y  despues  de  auer  perseue- 
rado  en  freqiientar  los  sacramentos,  le  dio  el  Sehor  deseos  biuos 
de  servirle  con  perfection,  y  para  hacerlo  se  metio  en  religion. 
Otro  a  este  tono  se  metio  en  la  Cartuxa.    Otro  hombre   casado 
auia  8  6  diez  ahos  que  tenia  por  manceba  a  otra  casada,    cuyo 
marido  estaua  absente ;  y  era  su  ceguedad  tal  que  se  leuantaua 
de  con  su  muger  y  se  yua  a  estar  con  la  manceba,    y   no  auia 
quien  le  persuadiese  a  que  la  a  dexase  dos   o  tres  b  dias;  y  se 
confeso  en  casa  generalmente,  y  nunca  mas  a  buelto  a  ella,  y 
se  confiesa  de  en  8  en  8  dias,    y   a   traido  a  otros   a   confesar, 
poco  menos  perdidos  que  el,  y  anda  muy  feruoroso  y  alegre,  y 
biue  muy  contento  con  su  muger,  llorando   sus    pecados   pasa- 
dos,  pidiendo  a  el  S.or  perdon  de  ellos.    Otro  auia   mas  de  20 
ahos  que  a  sabiendas  no  confesaua  vn  pecado,  y  vino  a  casa  y 
confeso  muy  bien.  Otro  auia  mas  de  40  ahos  que  no  confesaua 
a  derechas,  y  el  S.or  le  dio   tanto   conoscimiento,   que   se   con- 


a  la  stipra  vers.  —  b  tres  supra  vers.,  deleto  8. 


504.  -  Granata  29  Aprilis  1561  213 

feso  muy  bien  y  con  muchas  lagrimas.  Muchas  otras  cosas 
semejantes  a  estas  auia  que  dezir,  que  por  euitar  prolixidad 
no  dire,  saluo  algunas  de  conuersiones  de  mugeres  que  son 
de  notar.  Vna  doncella,  hija  de  persona  principal,  a  quien 
su  padre  queria  casar,  y  le  daua  grande  dote  para  su  casa- 
miento,  porque  era  rico,  vino  vna  senora  de  arte  a  uisitarla, 
y  la  madre  de  la  donzella  enbi6  a  su  hija  a  dezirle  a  que  se 
aderecase  y  saliese  a  rrescebir  a  quella  visita ;  y  la  doncella 
se  vistio  vn  mongil  negro,  y  se  puso  vnas  tocas  largas,  y 
salio  a  su  visita;  la  senora  y  su  madre,  de  que  vieron  aquella 
nouedad,  confundidas  se  espantaron  y  anduuieron  de  aca  para 
alla  hablando  sus  padres  a  vnos  y  a  otros  a  que  hiziesen  con 
su  hija  que  no  les  diese  tal  pesar,  si  no  que  tomase  b  el  estado 
que  ellos  le  dauan:  y  ella  a  los  vnos  y  a  los  otros  a  rrespon- 
dido  que  no  quiere  otro  estado,  si  no  es  de  religiosa;  y  ansi 
se  esta  en  el.  Otra  doncella,  y  vnica  de  su  madre,  y  bien  rica, 
con  quien  personas  de  harta  qualidad  se  querian  casar,  y  que 
andauan  en  ello,  vinose  a  confesar,  y  en  el  mesmo  confesonario 
se  corto  ella  mesma  los  cabellos,  y  yendo  a  casa  dexo  sus  ves- 
tidos  ricos,  y  se  vistio  de  negro,  y  se  puso  vnas  tocas  largas 
de  religiosa,  y  con  este  habito  salio  a  su  madre;  a  la  qual  le 
lastimo  tanto,  que  no  an  bastado  muchas  personas  a  aplacar. 
Estas  dos  mudaron  el  estado  por  sermones  que  oyeron  a  vno 
de  los  nuestros.  Vna  otra  muger  auia  mas  de  20  ahos  que 
estaua  apartada  de  su  marido  por  auer  sido  el  trauieso  en  su 
mocedad;  y  el,  arrepentido  de  su  mal  biuir,  quiso  boluer  con 
ella ;  y  de  que  no  la  pudo  persuadir  a  que  boluiese  con  el, 
pusole  pleyto;  y  uiendo  que  ni  el  pleyto  aprouechaua,  hablo 
vn  P.e  con  ella,  y  se  persuadio  a  boluer  con  su  marido,  y  biuen 
con  mucho  contento  arrepentidos  de  su  vida  pasada,  y  ambos 
a  dos  confiesan  en  casa.  Otra  muger  enamorada,  que  se  traia 
como  cortesana,  a  la  qual  seguia  gente  de  manera  c,  vino  por 
persuasion  de  vn  deuoto  a  hablar  a  vn  P.e  de  casa,  y  se  determino 
de  seruir  de  ueras  a  Dios,  y  dio  de  limosna  mucho  de  lo  que 
tenia,  y  se  quito  todos  las  galas  con  lagrimas  y  mucho  senti- 
miento,  y  la  lleuaron  a  el  recogimiento  de  Jaen.  A  otra  truxo 
de  Jaen  vn  deuoto  que  fue  por  ella,  que  estaua  ganando,  y  con 
mucho  sentimiento  se  corto  los  cabellos,  y  se  metio  con  las 
recogidas  de  esta  ciudad.  Otras  muchas  personas   an  salido  de 


a  dezirle  supra  vers.,  deleto  dezile.  —  b   Prius  tomasen.   —   c  manera 
supra  vers.,  deleto  forsan  eodem  v.  male  exarato. 


214  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

mal  estado,  y  an  confesado,  que  auia  muchos  anos  que  no 
confesauan,  mouidas  por  los  sermones  y  platicas  de  los  nuestros. 
Restituciones  se  han  hecho  algunas ;  vna  vvo  a  de  300  ducados ; 
otro  perdono  140  ducados.  ExerciQios  se  han  dado  a  algunos; 
y  algunos  enemistados  se  han    reconciliado.    [Preces   postulat.] 

De  Granada  y  de  Abril  29. 

De  V.  P.  hijo  indigno  en  el  S. 


T 


Nauarro  4-  L. 


Por  commission  del  P.  D.or  Placa,  vice  provincial 
Sigilli  vestigium. 


505 

HISPALI   29   APRILIS   (?)   1561    3. 

1-2.  Sociorum  numerus.  Disciplina  domestica.  —  3.  Contiones 
Patrum;  fratrum  catecheses;  carcerum  visitationes.  Copiosi 
fructus  inde  collecti.  —  4.  Clericorum  pacensium  accursus 
Hispalim  ad  exercitia  spiritualia.  —  5.  Quibus  etiam  opera- 
tur  qiiidam  philosophiae  magister.  —  6-7.  Mandante  ar- 
chiepiscopi  vicario,  clerici  nonnulli  peccata  apud  nostros  de- 
ponunt,  ceteri  ex  urbe  hortationibus  et  moralibus  colla- 
tionibus  assidue  intersunt.  —  8.  Ducissa  de  Bejar  confes- 
sarium   e  nostris  sibi  suaeque  familiae  instanter  procurat. 

—  9-10.  Cives  hispalenses  filiis  timent  a  perversis  doctrinis 
scholasque  nostrorum  ardenter  expetunt.  Itemque  gaditani. 

—  11.  Andreas  Gasco,  inquisitor,  dies  conlinuos  apud  nos- 


a  Videttir  emend.  ex  ovo. 


1  Vide  Litt.  Quadrim.,  VI,  295. 

2  Qui  etiam  collegii  rector  erat. 

3  Ex  apogr.  coaevo  in  cod.  Hisp.  102,  ff.  85,  86;  prius  373,  374.  Est  exemplum 
latinum  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  156,  157.  Exemplum  hispanum,  quod  edimus, 
subscriptione  et  temporis  nctatione  caret.  In  fol.  85  posterior  manus  scripsit: 
«  Di  Siuiglia  l'anno  1558,  o  seq.te»  Et  in  f.  86  v.  alia  manus:  «  Degli  anni 
1557  fino  all'  anno  1564».  Et  inter  epist.  anni  1564  collocatum  est.  Exemplum 
vero  latinum  ita  finit:  «  Hispali  3  Kalendas  maias  1561.  R.  P.  Goncalez  man- 
dato,  tuus  in  Dfio.  seruus  f  Martinus  Hernandez  ».  Cf.  etiam  epist.  493. 


505.  —  Hispali  c29  Aprilis  (?)  1561  215 

tros  familiariter  degit.  —  12.  Concursatio  ad  sacramenta 
per  iubilaeum.  Publicae  de  impetranda  pluvia  supplicatio- 
nes.  —  13.  Conversio  meretricum.  —  14.  Fraternitas  in- 
carceratis  iuvandis  instituta.  —  15.  Inquisitorum  erga  nos- 
tros  benevolentia.  —  16.  Frequentia  civium  ad  eucharistiam. 

1.  f  Ihs  Muy  R.do  en  Chro.  P.e  nro.  Pax  X.1  etc.  Lo  que 
ay  que  hazer  saber  a  V.  P.  deste  collegio,  destos  quatro  meses, 
es  que  estamos  en  el  veinte  y  tres.  Los  nueue  dellos  sacerdotes, 
y  todos,  gloria  al  Senor,  con  salud.  Tienese  mucha  qiienta  con 
el  aprouechamiento  spiritual  ayudandose  con  algunas  mortifi- 
ca§iones  en  la  obseruancia  de  las  reglas,  en  el  silengio  y  vnion 
que  vnos  con  otros  procuran  tener ;  para  lo  qual  ayuda  mucho 
los  recuerdos  y  platicas  spirituales  que  se  hazen,  de  las  quales 
sacan  animo  para  cada  dia  crecer  mas  en  las  virtudes, 

2.  Los  studiantes  theologos,  que  son  quatro  (porque  el  vno 
se  embio  a  su  tierra  por  falta  de  salud  por  ordeu  del  Padre  vice 
prouincial)  £  oyen  con  cuidado  sus  lectiones,  tienen  ordinaria- 
mente  sus  conferencias,  como  se  escriuio  a  V.  P. ;  a  las  quales 
asiste  el  P.e   D.  Auellaneda. 

3.  Hanse  exercitado  los  Padres  en  predicar  y  confessar, 
specialmente  en  esta  quaresma  el  P.e  D.or  Madrid  2  los  lunes  en 
la  yglesia  mayor  con  mucho  concurso  de  gente  principal.  Ha 
sido  nuestro  Sehor  seruido  de  darle  alguna  mas  salud  de  la 
que  suele  tener,  y  ansi  ha  sido  mucho  el  fruto  que  se  ha  hecho 
en  sus  sermones ;  grande  mocion  y  lagrimas  ordinariamente. 
El  P.  D.  Auellaneda  ha  predicado  en  vna  yglesia  principal  desta 
Qibdad  los  domingos,  y  en  casa  los  viernes ;  otro  Padre  en  otras 
dos  yglesias,  sin  la  doctrina  que  haze  en  casa  el  P.e  Rector  3 
los  domingos  en  la  tarde,  a  la  qual  acude  mucha  gente,  y  se 
vee  claro  el  fruto  por  las  muchas  confessiones  que  acuden.  Van 
quatro  hermanos  scholares  a  dos  yglesias  a  ensenar  la  doctri- 
na  a  los  ninos ;  lleuanles  rosarios  para  dar  al  que  mejor  la 
sabe,  lleuandolos  alguna  vez  en  procession  de  vna  yglesia  a 
otra,  pidiendo  al  Sehor  nos  prouea  de  agua  por  la  mucha  falta 
que  della  ay.  Denos  el  Sehor  la  de  su  gracia.  Vn  Padre  va  a 
la  carQel  real,  y  otro  a  la  eclesiastica  a  hazer  platicas  a  los  pre- 
sos  los  domingos.  Dan  su  rosario  a  quien  sabe  mejor  la  doctri- 


1  P.  Ioannes  de  la  Plaza. 
a  P.  Antonius  de  Madrid. 
3  P.  Gundisalvus  Gonzalez. 


216  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

na.  Otro  Padre  va  a  ensenarla  a  los  morenos  que  estan  majan- 
do  esparto ;  al  qual  le  auisaron  que  cerca  de  alli  estaua  vn 
hombre  que  auia  14  anos  se  auia  salido  de  su  tierra,  siendo 
casado,  por  aver  gastado  mal  su  hazienda,  y  jugadola  ;  el  qual 
auia  andado  en  guerras,  y  muy  perdido,  sin  saber  nueuas  del 
en  su  tierra  ;  tenia  buena  hazienda  ;  truxole  a  casa  el  Padre, 
donde  estuuo  algunos  dias  mientras  se  daua  auiso  a  su  muger 
y  parientes.  Confessose  generalmente,  y  muy  consolado  y  alegre  ; 
vinieron  por  el  y  le  truxeron  muy  buenos  vestidos,  porque  an- 
tes  andaua  muy  roto  y  con  mucha  misseria.  Representoseme  el 
hijo  prodigo,  por  la  alegria  que  rescibieron  los  que  por  el  ve- 
nian.  Fuesse  con  mucho  contento,  espantado  de  lo  que  por  el 
auia  sucedido,  dando  muchas  gracias  al  Sehor  y  a  los  Padres 
por  averle  sacado  de  tanta  misseria,  y  puesto  en  camino  de  sal- 
uacion.  Otro  hombre  que  auia  estado  captiuo  mucbo  tiempo, 
el  qual  nunca  se  auia  confessado  en  toda  su  vida,  por  aver 
sido  captiuado  nino,  fue  a  manos  del  sehor  prouissor  *,  el  qual 
nos  le  embio  a  casa  para  que  le  confessasen  e  instruyesen  en 
las  cosas  del  diuino  seruicio. 

4.  Despues  de  lo  que  se  escriuio  en  la  pasada  a  V.  P.  de  lo 
que  el  Sehor  auia  obrado  en  Badajoz  2,  han  venido  dos  vicarios 
de  dos  pueblos  principales  del  obispado,  y  vn  cura  de  la  ygle- 
sia  mayor  de  Badajoz,  y  otros  clerigos  y  legos,  de  que  sierapre, 
ha  auido  4  y  5  en  exercicios ;  han  ydo  muy  edificados  ;  y  el  vn 
vicario  determinado  para  la  Compahia,  sino  que  fue  necessario 
yr  a  disponer  de  ciertos  bienes  y  despues  boluer.  Escriuenos  el 
prouissor  3  el  feruor  que  traen  sus  clerigos,  la  qiienta  con  el 
ganado  que  tienen  a  cargo,  que  es  para  alabar  al  Sehor  ver  la 
impresion  que  hizo  en  ellos  la  palabra  de  Dios. 

5.  Esta  aora  en  exercicios  vn  collegial  de  M.e  Rodrigo  4,  col- 
legio  principal,  de  hedad  de  24  ahos,  es  bachiller  en  theologia, 
ha  leydo  las  artes  en  el  collegio,  y  comienca  a  predicar.  Esta 
determinado  para  la  Compahia.  Creo  se  embiara  a  la  probacion 
para  ver  si  aprueua  bien. 


]  Ioannes  de  Ovando.  Vide  p.  169. 

3  Vide  p.  169  sqq. 

3  Lic.  Gundisalvus  Melendez  de  Valdes. 

*  Exeunte  saec.  XV,  Rodericus  Fernandez  de  Santa-Ella  collegium  Hispali 
fundavit  sub  invocatione  Sanctae  Mariae  a  Iesu,  quod  vulgo  «  colegio  de 
Maese  Rodrigo  »  vocatum  est.  Cf.  Antonio  (Nicolas):  Biblioth.  hisp.  v.o  Ro- 
dericus  etc. ;  Lasso  ue  la  Vega:  Ilistoria...  dela  Escuela  podtica  sevillana 
de  los  siglos  XVI  y  XVII;  v.o  Santaella. 


505.  —  Hispali  29  Aprilis  (?)  1561  217 

6.  El  sehor  prouissor  ha  embiado  algunos  clerigos  reclusos  a 
que  se  confiesseu  generalmente,  y  se  aprouechen,  en  los  quales 
se  ha  visto  aprouechamiento. 

7.  Por  or[den]  del  mismo  se  han  juntado  en  su  casa,  y  al- 
gunas  vezes  en  parochias,  los  curas  y  beneficiados  desta  cibdad, 
vn  dia  en  la  semana,  que  seran  hasta  60;  a  donde  el  Padre  rec- 
tor  les  ha  hecho  alguuas  platicas  cerca  de  las  costumbres  y 
modo  de  curar  las  ouejas  que  tienen  a  su  cargo;  porque  en  ne- 
gocio  de  tanto  peso  vayan  todos  conformes  en  vna  cosa;  to- 
manlo  de  buena  gana  y  cobrannos  afkjion.  Otras  vezes  se  han 
tenido  conferencias  de  casos  de  concjencia,  durando  lo  vno  y 
lo  otro  por  espacio  de  dos  horas.  Hase  hallado  algunas  vezes 
en  ello  el  sehor  prouissor  y  vissitador  y  edificado  mucho  de 
ver  ei  modo  de  tratar  de  la  Gompania.  Lleua  consigo  el  P.e  Rec- 
tor  al  P.e  D.  Auellaneda ;  hanse  propuesto  casos  dificultosos,  y 
encargado  a  algunos  de  los  que  alli  se  hallauan,  que  los  truxe- 
sen  estudiados  para  otra  conferencia;  toman  nueuo  anitno  de 
studiar  y  mirar  mas  las  cosas  para  saber  gouernar  las  animas 
que  tienen  a  su  cargo.  Confio  en  nuestro  S.or  que  se  ha  de 
seruir  mucho  dello,  y  sacara  el  fruto  que  su  Mag.d  pretende. 

8.  La  sehora  Duquesa  de  Bejar  *  pidio  con  mucha  instancia 
la  confesase  vn  P.e  de  la  Compahia,  por  aver  preso  por  el  santo 
officio  al  P.e  M.°  fray  Domingo  de  Baltanas  2,  de  la  orden  de 
santo  Domingo,  que  auia  sido  su  confessor  muchos  ahos  avia, 
diziendo  que  no  se  auia  de  confesar  sino  con  vno  de  la  Com- 
pahia;  y  que  por  amor  de  Dios  lo  tuuiesen  por  bien,  y  que  le 
diesen  a  quien  quisiesen:  y  respondiole  el  P.e  que  lo  encomen- 
dase  a  nuestro  S.or  y  que  lo  mismo  se  haria  en  nuestra  casa,  y 
que  se  le  responderia  sobre  ello  despues  de  pasados  algunos 
dias,  en  los  quales  se  comunico  con  algunas  personas  de  qua- 
lidad  y  letras  y  frayles  dominicos,  por  auer  fundado  ella  vn 
monasterio  de  la  mesma  orden.  Les  parescio  a  todos  que  conue- 
nia  que  el  P.e  Rector  la  oyese,  y  ansi  la  ha  confessado  cinco  o 


1  Erat  tunc  temporis  Teresia  de  Zuniga  et  Guzraan.  Cf.  Salazar  y  Castro: 
Historia  genealogica  de  la  casa  de  Lara,  II,  144-145;  IV,  305;  Lopez  de 
Haro:  Nobiliario,  I,  194:  Burgos:  Blason  de  Espana,  II,  64. 

3  P.  Dominicus  de  Baltanas  coniectus  est  in  carcerem  ineunte  anno  1561 
(Cf.  Sghafer:  Beitrdge...  I,  84;  II,  387),  in  quo  mansit  usque  ad  diem  25  men- 
sis  Februarii  1563,  quo  die  ad  poenam,  qua  multatus  est,  persolvendam,  re- 
legatus  est  in  oppidum  Alcala  de  los  Ganzules  (Gazules)  in  conventum  Sti. 
Dominici.  Sententiae  authenticum  exemplum  invenitur  nunc  Matriti  in  Archivo 
Hist.  Nation. :  Inauisit.  leg.  2943.  Eius  summam  exhibet  Schafer,  1.  c.  II,  401. 


218  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

seis  vezes.  Espero  en  nuestro  Sehor  se  seruira  mucho  dello  por 
ser  persona  tan  principal.  Esta  mouido  todo  el  palacio,  y  mu- 
chos  dellos  desean  confessarse  en  la  Compania,  y  se  an  confes- 
sado.  Hales  hecho  el  P.e  Rector  a  todos  juntos,  creo  que  dos 
vezes,  platica  de  la  doctrina  christiana  para  que  ellos  la  apren- 
diesen  despues,  lleuando  para  esto  sus  cartillas  con  deseo  de 
aprouechar. 

9.  Estan  muy  temerosos  los  padres  de  ver  la  doctrina  que 
ensehan  a  sus  hijos,  por  aver  preso  otro  preceptor  de  gramatica 
por  el  sancto  Officio,  y  piden  con  instancia  se  lea  en  casa.  No 
falta  sino  quien  lo  haga,  porque  los  quatro  generales  para  ello 
ya  estan  acabados.  El  Senor  por  su  misericordia  lo  prouea, 
pues   vee   que  tanto  conuiene  para  el  prouecho  deste  pueblo  l. 

10.  De  la  cibdad  de  Gadiz  vino  vn  sacerdote  de  parte  de  la 
mesma  cibdad  y  cabildo  de  la  yglesia  a  hablar  al  P.e  Rector 
sobre  que  auia  fallescido  vn  preceptor  de  grammatica,  y  que 
valia  la  cathreda  dozientos  ducados  de  renta;  que  por  amor 
de  Dios  fuesen  alla  algunos  de  la  Compahia,  y  que  los  darian, 
y  casa,  y  demas  desto  ayudaria  la  cibdad  y  el  cabildo  de  la 
yglesia  con  alguna  otra  cosa.  Es  el  pueblo  donde  no  ay  nin- 
guna  Religion,  ni  nunca  la  a  querido  aceptar  2.  Respondi61es 
el  P.e  Rector  que  no  auia  comission  de  aceptar  ningiin  collegio, 
y  que  lo  auisaria  a  nuestros  Superiores. 

11.  Ha  estado  en  nuestra  casa  el  licenciado  Gasco  3,  inqui- 
sidor  mas  antiguo,  por  aver  tenido  que  hazer  en  la  cibdad  ne- 
gocios  del  sancto  Officio  y  biuir  el  en  Triana  lexos,  ocho  o  diez 
dias;  comia  en  refitorio,  tenia  la  quiete  con  los  hermanos;  ha- 
llose  en  las  platicas  de  los  viernes:  vna  que  se  trato  de  la  hu- 
mildad,  y  otra  del  spiritu  con  que  se  auian  de  hazer  las  cosas. 
Consolose  y  edificose  mucho  de  ver  la  vnion  y  conformidad  en 
los  hermanos;  trato  algunas  cosas  particulares  con  el  P.e  Rector, 
mostrando  la  amistad  que  tenia  con  la  Gompahia,  dando  algunos 
avisos,  como  fueron :  que  huyesemos  de  comadres ;  y  las  con- 
fessiones  de  mugeres  en  lugares  muy  publicos,  y  pocas,  y  los 
confessores  mas  ancianos;  que  huyesenios  mucho  de  querer  y 
ser  tenidos  de  gentes ;  con  tanta  voluntad  y  charidad,  que  hera 
para  alabar  al  Sehor.   Edificose  mucho  el  pueblo  de  verlo  estar 


1  Vide  infra  epist.  hispalensem  28  Decembris. 

2  Intellige:     domum   religiosorum   nunquam    admissam    esse   intra  urbis 
moenia. 

8  Andreas  Gasco. 


505.  —  Hispali  29  Aprilis  (?)  1561  219 

tantos   dias   en   casa,  cosa  no  acostumbrada,    especialmente  en 
estos  tiempos. 

12.  Publicose  el  jubileo  esta  semana  santa :  acudieron  en  el 
confessiones  de  personas  principales,  espegialmente  tres  hijos 
de  la  duquesa  de  Bejar,  y  otros  veinte  y  quatros  *  de  los  que 
rigen.  Hemos  conoscido  en  todos  gran  deseo  de  freqiientar  los 
sanctos  sacramentos ;  que  pienso  se  vsa  mas  aora  en  este  lugar, 
que  30  aiios  ha.  Esta  comunmente  el  pueblo  muy  mouido  y 
vnido,  de  lo  qual  no  ha  sido  la  menor  causa  la  mucha  vnion 
y  mocion  que  se  a  visto  en  todos  los  predicadores  y  los  que 
presiden :  y  ansi  tenemos  gran  confianca  en  nuestro  Senor  que, 
purgadas  las  heregias  tan  solapadas  que  en  este  lugar  auia, 
correra  y  valdra  la  doctrina  llana,  clara  y  piadosa  de  la  s.ta 
yglesia  catholica  romana.  Ha  ayudado  mucho  las  muchas  pro- 
eessiones  generales  que  se  an  hecho  (y  en  vna  dellas  que  se 
hizo  por  la  a  falta  que  ay  de  agua,  predicaron  dos  de  los  nues- 
tros,  pedidos  por  el  prouissor  y  arcediano  de  Seuilla),  el  mucho 
clamor  y  muestras  de  penitencia,  tanto  que  hasta  muchas  horas 
de  la  noche  no  se  oya  otra  cosa  por  las  calles  hasta  los  nifios 
pidiendo  misericordia  al  Sehor,  invocando  los  santos.  Etc. 

13.  A  las  mugeres  publicas  predico  vn  Padre  vn  dia  donde 
mouio  nuestro  S.or  a  honze  o  a  doze  que  dexasen  su  mal  trato ;  y 
repartiendolas  entre  las  personas  muchas  que  se  hallaron  nobles 
al  sermon,  se  ha  tratado  de  ponellas  a  recaudo ;  dellas  casadas, 
dellas  en  religion ;  tomando  desto  y  de  otras  cosas  el  pueblo 
ocasion  para  dezir  que  los  de  la  Compahia  los  ha  embiado  nuestro 
S.or  por  padres  de  los  peccadores.  Otro  Padre  fue  llamado  para 
que  hablase  a  vna  muger  piiblica,  y  Ja  persuadiese  a  que  saliese 
de  su  mal  estado;  la  qual  salio,  y  otra  con  ella.  Encargaronse 
ansimesmo  dellas  algunos  de  los  mercaderes  que  fueron  con  el 
Padre,  para  ponerlas  en  estado. 

14.  Para  el  remedio  de  los  pobres  presos  que  no  tienen  quien 
haga  por  ellos,  leuanto  nuestro  S.or  spiritu  en  alguna  buena 
gente  de  los  mas  granados  que  tratan  en  casa,  para  que,  vnidos 
a  modo  de  cofadria,  que  se  llaine  de  la  charidad,  soliciten  sus 
pleitos,  y  fauorezcan  hasta  sacarlos  de  alli;  teniendo  dos  dipu- 


a  la  supra  vers. 


1  Hispali,    Cordubae,    alibi,    civitatis    rectores    nomine     «  veinticuatro  » 
(«  veinte  y  cuatro  »)  appellabantur. 


220  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

tados  cuidado  de  tomar  la  memoria  de  los  presos,  y  repartir  a 
cada  vno  de  los  cofadres  el  suyo,  midiendo  la  necessidad  del 
preso  con  la  posibilidad  del  cofadre.  Visita  cada  vno  a  su 
preso  dos  vezes  en  la  semana  auisandole  que  se  confiese  vna 
vez  cada  mes,  dandoles  sus  rosarios  y  lo  demas  que  la  nece- 
sidad  del  preso  pide  a  la  charidad  de  cada  vno;  y  ansi  an 
sacado  mas  de  40  a  desde  tres  semanas  a  esta  parte.  Ay  numero 
cierto  dellos.  Ha  concurrido  gente  muy  principal  que  los  re- 
ciban  en  ella,  nueue  o  diez  caualleros ;  y  toda  la  demas  gente 
es  mercaderes,  cibdadanos  y  gente  desembaracada  de  officios, 
de  manera  que  tengan  tiempo  y  possibilidad  para  fauorecellos. 
No  tienen  mas  obligacion  ni  juramento  de  lo  que  la  charidad 
les  obliga ;  tienen  su  asiento  en  la  carcel  a  donde  el  P.e  Rector 
les  ha  hecho  algunas  platicas  al  principio  de  la  instituyion,  y 
despues,  y  ansi  les  da  nuestro  Sehor  tanto  animo  y  calor.  que 
desean  muchos  principales  tener  parte  en  ella,  sino  que  el  nu- 
mero  de  50  ya  esta  creo  que  cumplido.  Escusase  no  sean  mas, 
por  escusar  la  confussion.  Piensase  sera  cosa  de  que  mucho  se 
seruira  nuestro  S.or  y  durara  mucho,  porque  todos  los  cofadres 
comunmente  se  conflessan  a  menudo;  y  a  parescido  a  todos  que 
las  quatro  vezes  que  se  juntan  en  la  carcel,  las  tres  pascuas  y 
nuestra  Senora  de  Septiembre,  traygan  todos  cedulas  de  confes- 
sados,  y  como  han  rescebido  el  Smo.  Sacramento. 

15.  Esta  semana  sancta  estuuieron  en  casa  el  licenciado 
Garpio  l  y  el  licenciado  Soto  2,  inquisidores :  hizo  el  vno  de- 
llos  el  officio,  y  consolaronse  y  edificaronse  mucho  de  ver  la 
freqiiencia  de  los  sanctos  sacramentos  y  silencio  que  ay  en  nues- 
tra  yglesia. 

16.  Ha  auido  muchas  confessiones  generales,  y  entre  otras 
personas  que  se  an  venido  a  confessar,  se  ha  conoscido  notable 
mudanca,  y  se  an  recogido  a  religion  algunas  dellas.  Nuestro 
S.or  nos  de  a  nosotros  perseuerancia  en  su  sancto  temor  y  amor. 
Amen. 


a  de  40  in  marg. 


1  Michael  del  Carpio. 

a  Lic.  Franciscus  de  Soto  Salazar. 


506.  —  Corduba  30  Aprilis  1561  221 

506 

P.  PETRUS  ACEVEDO 

CORDUBA    30   APRILIS    1561    l. 

1.  Domesticae  res.  Religiosae  perfectionis  cura  humilibus  exer- 
citiis  monstrata.  Festum  nominis  Iesu  sotlemnius  actum. 
—  2.  Scholasticorum  ingenium;  progresstis  in  litteris  et 
bonis  moribus.  Scenicus  ludus  tempore  bacchanalium  actus. 
Diversa  schotasticorum  condicio.  —  3.  Qui  miram  pluviae 
impetrandae  supplicationem  instituunt.  —  4.  Cathedrale  ca- 
pitulum  sollemniores  contiones  nostris  sicut  aliis  retigiosis, 
commendat;  episcopus  vero  bonus  evincit  ut  nostri,  quas  in 
nostro  templo  ordinarias  habebant,  in  cathedrale  transfe- 
rant.  Ibi  iam  P.  Rector  fidei  rudimenta  exponit.  —  5.  Fruc- 
tus  ex  paenitentiae  sacramento  manans.  —  6.  Nostri  mo- 
rientibus  saepenumero  assistunt.  —  7.  Iuvenis  quidam  spi- 
ritualia  exercitia  cum  fructu  peragit. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  en  Chro.  P.e  Pax  Christi  etc.  [Breviter 
scribet.  Socii  valent  et  in  spiritu  proficiuntj .  Todos  de  mui 
buena  uoluntad  hazen  penitencias  por  las  faltas,  freqiientando 
el  refectorio,  donde  unos  postrados  a  los  pies  de  los  hermanos 
con  intimo  afecto  de  charidad  y  humildad  los  besan;  otros 
comen  en  tierra,  otros  a  exercitan  otras  obras  de  penitencia, 
piden  y  alcancan  disciplinas  publicas,  y  las  hazen  con  grande 
alegria  spiritual  b  y  incitamiento  para  la  imitacion  de  los  de- 
mas.  Y  por  seguir  el  orden  de  las  cosas,  el  primer  dia  de  Enero, 
que  es  la  circuncision  del  Senor,  se  celebro  nuestra  fiesta  del 
sacratissimo  nombre  de  Jesii  como  se  a  de  costumbre.  Hallose 
presente  el  sehor  inchisidor  a  la  misa  y  sermon,  cujo  studio  y 
amor  a  la  Compania  auemos  siempre  experimentado,  junta- 
mente  con  otros  caualleros  desta  Qiudad.  Estubieron  tambien 
buena  parte  de  nuestros  estudiantes,  cujo  nuniero  ua  siempre 
creciendo. 


a  Del.  se.  —  b  Del.  et. 


1  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  158,  159;   prius  154,   155.   Est  exemplum 
latinum,  datum  die  1  Maii,  in  f.  172. 


222  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

2.  Entre  estos  (por  enpegar  a  dar  cuenta  de  la  scuela)  pocos 
son  los  que  dan  molestia  a  los  maestros,  no  aplicandose  a  los 
estudios.  Los  que  estudian  logica  animados  a  la  theologia,  no 
se  que  nueba  forma  an  tomado,  que  tratan  muy  diligentemente 
de  su  aprouechamiento  en  las  letras  y  uirtud,  por  el  buen  modo 
con  que  el  maestro  los  aficiona  y  anima ;  porque  los  theologos, 
muestras  dan,  no  liuianas,  de  que  saldran  uarones  doctos  y 
buenos.  Los  que  estudian  latin  con  exercicios  continuos,  parti- 
culares  y  publicos,  uan  adelante.  De  todo  sea  gloria  al  Sefior 
nuestro  Jesus.  Quatro  de  los  estudiantes  maiores  declamaron  en 
aquellos  dias  de  carnes  tolendas.  Mostraron  en  el  dezir  fuerca, 
y  causaron  no  pequeiia  admiracion.  Estaua  el  Padre  frai  Lo- 
rengo  a,  prior  de  S.  Pablo  *,  presente,  y  juntamente  algunos 
sehores  canouigos,  y  caualleros.  Fue  sacada  a  juizio  Sarcophi- 
la  b,  porque  aquellos  dias  de  carnes  tolendas  auia  malameDte 
tratado  al  alma,  su  ama;  tuuo  de  su  parte  el  alma  dos  pa- 
trones,  la  criada  otros  dos  en  su  defensa.  El  juez,  desterrados 
los  que  hazian  por  la  Sarcophila  c,  reprehendiendo  aceruamente 
al  alma,  la  mando  reprimiese  a  la  sierua  con  acotes  d,  aiunos 
y  otras  cosas,  auisando  a  los  circunstantes  cada  qual  tomase 
por  si  el  juizio.  Agrado  mucho  esta  action  a  los  oientes.  Por 
seguir  lo  ya  comencado,  muchos,  y  los  mas,  trabajan  en  lo  que 
toca  a  las  costumbres,  confessandose  a  menudo,  uacando  a  la 
oracion,  examinandose,  algunos  sufriendo  trabajo  de  pobreca 
por  no  dejar  los  estudios  comencados.  Esta  uno,  entre  otros,  en 
esta  nuestra  escuela  de  mucha  bondad,  y  dado  al  estudio; 
leuantase  muy  de  manana,  y  ua  a  cardar  pafios,  que  este  of- 
ficio  sabe,  algunas  horas  para  poder  mantener  a  si  y  a  una 
pobrecita  madre  que  tiene.  Lo  demas  emplea  en  esta  nuestra 
escuela,  estudiando  con  diligencia ;  de  manera  que  parece  que 
tenemos  ya  en  nuestros  tiempos  otro  Cleantes,  que  de  noche 
sacaua  agua  para  poder  estudiar  entre  dia  2.  A  la  posada  deste 
mancebo  se  recojo  [sicj  otro  que  por  parecerle  trabajoso  estu- 
diar  con  pobreca,  estaua  desesperado  de  las  letras;  y  uiendo  la 
manera  de  uiuir  del  otro,  se  animo  a  de  ueras  uoluer  a  estudiar. 


a  Locenco  ms.  —  b  Prius  Sacorphila ;  post  add.  est  supra  vers.  r,  altero 
non  deleto.  Ut  est,  legi  debet  Sarcorphila.  —  c  Vide  annot.  praec.  —  d  Del.  y. 


1  Agitur  de  P.  Laurentio  Suarez  de  Figueroa,  0.  P.,  conventus  Sti  Pauli 
priore. 

a  Cf.  Val.  Max.  8,  7,  ext.  11;  Senec.  ep.  44. 


506.  —  Corduba  30  Aprilis  1561  223 

Ai  otros  ya  hornbres,  que  entre  los  pequenitos  que  a  de  la  in- 
fima  clase  andan  con  grande  modestia  estudiando  sus  principios, 
y  exercitanse  en  otras  cosas  de  virtud  que  los  nifios  tratan. 
Tiene  tanbien  nuestra  escuela  muchos  estudiantes  nobles  de  los 
mas  abiles  y  mas  bien  inclinados.  De  aquestos  procura  y  tra- 
baja  el  Padre  rector  *  se  tenga  particular  cuenta,  entendiendo 
ir  mucho  en  que  los  tales  sean  bien  instruidos;  pues  la  bondad 
suia  se  a  de  estender  al  probecho  de  muchos,  o  si  no  son  tales, 
hazer  mucho  dano.  Esto  a  los  padres  suios  causa  ser  mui 
nuestros. 

3.  Los  dias  pasados,  porque  este  es  negocio  tanbien  de  estu- 
diantes,  se  huvieron  muchas  y  continuas  procecjones  por  el  agua, 
de  que  ay  gran  falta.  A  cada  vna  de  las  Ordenes  se  senalo  su 
dia,  para  que  fuese  a  la  yglesia  maior  en  procecion,  do  se  hazia 
sermon  por  la  tarde.  Nuestro  patrono  2  y  el  cabildo  pidieron 
hiziesemos  b  lo  mesmo ;  y  por  ser  fuera  de  nuestro  estudio,  no 
se  concedio,  mas  hizose  cosa  con  que  todos  los  de  la  ciudad 
quedaron  satisfechos,  porque  se  juntaron  nuestros  estudiantes, 
que  son  mas  de  quatrocientos,  y  por  sus  clases  distribuidos 
fueron  en  procecion  a  la  iglesia,  yendo  cada  qual  de  los  maestros 
con  su  clase.  Fue  vna  procecion  mui  agradable  a  todos,  la  qual 
hazia  mas  el  orden  y  concierto  de  los  estudiantes,  y  la  modestia 
con  que  iuan ;  de  los  quales  vnos  con  sus  rosarios  en  las  manos 
recauan;  otros  iuan  cantando  la  letania.  Ansi  llegaron  a  la 
iglesia  maior,  do  el  Padre  rector  predico,  a  quien  de  buena 
gana  oieron  todos,  auiendo  ya  sobre  la  mesma  materia  hecho 
otro  sermon,  que  fue  el  primero,  quando  trujeron  vna  imagen 
de  nuestra  Senora  de  fuera  desta  ciudad  3.  Oieronle  con  mu- 
chas  lagrimas  y  atencion  grande,  porque  el  Sehor  le  a  dado 
fuerca  en  el  dezir  y  en  tratar  los  negoejos  muy  de  ueras,  en- 
trando  muy  en  lo  interior. 

4.  Ahadire,  pues  e  venido  a  los  c  sermones,  es  costumbre 
en  todas  partes  se  den  los  sermones  de  quaresma  por  tabla, 
que  dizen,  a  las  4  Ordines  4,  a   las   quales   se   ahadio   aqui  la 


a  Sic  ms.,  sed  redundat.  —  b  hiciemos  ms.  —  c  k>  ms. 


1  P.  Alphonsus  Zarate. 

B  Dominus  Ioannes  de  Cordova. 

8  Ex  Villaviciosa,  ait  Gomez  Bravo  in  opere  Obispos  de  Cordoba,  II,  467. 

4  Agustiniani,  Carmelitani,  Dominicani,  Franciscani. 


224-  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

Gompania,  llamado  para  ello  cabildo,  y  seiialandole  sus  dias, 
sin  saber  los  nuestros  cosa  alguna,  ni  creo  pasadoles  por  el 
pensamiento;  lo  qual,  porque  se  cree  suceda  a  en  gloria  de 
nuestro  Senor  y  en  aprouecbamiento  de  algunos  del  cabildo,  a 
quien  por  esta  uia  concilia  assi  b  la  Gompaiiia;  parecio  no 
auerse  de  estimar  em  poco.  Tenemos  al  R.mo  senor  obispo  desta 
ciudad  '  muy  propicio,  y  a  su  prouisor  mas  que  a  todos  fauora- 
ble;  de  aqui  no  se  les  pudo  negar  lo  que  pidieron  tan  justa  y 
piamente,  que  los  sermones  que  en  nuestra  casa  se  bazian,  se 
pasasen  a  la  iglesia  maior,  porque  el  fructo  grande  de  la  doctrina 
cbristiana  se  estendiese  a  mucbo  mas ;  y  ansi,  a  gloria  de  nues- 
tro  Sefior  sucede  prosperamente,  porque  acude  de  toda  condicion 
de  jente  copioso  niimero,  y  esperamos  cada  dia  irse  acrecentando. 
Declara  la  doctrina  cbristiana  el  Padre  Rector,  el  qual  con  su 
dezir  y  zelo  en  el  Sefior  atrai  y  afectiona  a  si  mucho  la  gente, 
a  quien  el  Sefior  tenga  por  bien  dar  fuercas  para  lleuar  la  carga, 
y  a  los  demas,  de  los  quales  unos  oien  confessiones,  otros  pre- 
dican,  otros  leen,  cada  qual  exercitandose  en  la  uina  del  Senor. 

5.  Esta  quaresma  a  auido  confissiones  generales,  y  mucbas, 
proueiendo  de  midicina  a  almas  que  estauan  como  desesperadas 
de  remedio,  especialmente  de  vna  muger,  a  quien  ni  la  uergiien- 
ca,  ni  la  fe  del  matrimonio,  podia  apartar  de  su  ruin  uiuir. 
Por  medio  de  los  consejos  de  vn  Padre  a  empecado  a  tomar 
tal  forma  de  uiuir,  que  a  la  clara  parece  auer  sido  mudanca 
de  la  mano  del  Senor.  Esta  freqiienta  abora  la  confession,  y  ni 
pobreza,  ni  trabajo  basta  ba  bazerla  apartar  del  camino  de  pe- 
nitencia  comencado.  Tanbien  uienen  a  confesarse  algunos  caua- 
lleros,  y  ueinte  y  quatros  2  desta  ciudad,  y  dellos  freqiientan  la 
confession  y  comunion. 

6.  Van  los  nuestros  mucbas  uezes  c  aiudar  a  los  agonizantes. 
Estos  dias  pasados  vna  seiiora  murio,  a  quien  visito  vno  de  los 
nuestros,  con  cujas  piadosas  exortaoiones  esta  sefiora,  que  era 
algiin  tanto  dura  de  condicion,  y  estaua  como  fuera  de  si  con 
la  graue  enfermedad  y  rauiosa  que  padescia,  uoluio  del  tal  ma- 
nera  en  si,  y  con  tal  uaronil   animo   comenco  a  dolerse  de  sus 


a  Emend.  ex  sucedan.  —  b  Sic.  ms.  pro  a  si,  tit  videttir.  —  c  Seq.  a  del.  (?). 


1  Didacus  de  Alava  et  Esquivel,  cuius  vicarius  (provisor)  erat  Franciscus 
de  Soto,  qui  post  fuit  episc.  salmantinus.  Gomez  Bravo,  1.  c.  465. 
3  Id  est:  civitatis  rectores,  qui  hoc  nomine  appellabantur. 


507.  —  Salmantica  30  Aprilis  1561  225 

culpas,  y  a  sufrir  con  paciengia  las  molestias  de  la  enfermedad, 
y  a  ofrecerlas  al  Senor  tan  de  buena  gana,  que  puso  en  admi- 
racion  a  todos.  Vn  mancebo,  creo  pariente  desta  senora,  viendo 
esto  se  mouio  tanto,  que  llegandose  al  Padre  le  pidio  lo  con- 
fessase,  y  ansi  se  hizo.  Finalmente  murio  aquella  senora,  y 
piadosamente  creemos  tuvo  felice  fin.  De  su  marido  se  a  enten- 
dido  estar  mouido  a  entrar  en  religion,  y  de  la  CompafAia. 

7.  Los  officios  desta  semana  sancta  se  hizieron  conforme  a 
nuestro  instituto ;  en  ella  dos  caualleros  mancebos  se  recogeron 
[sicj  aqui  para  confessarse,  los  quales  aiudados  de  algunos 
exerci^ios  spirituales,  se  uoluieron  para  su  tierra,  do  apenas 
auian  llegado,  quando  el  uno  dellos  scriuio  diziendo  que  le 
daua  en  rostro  su  patria,  y  que  no  podia  reposar  ni  tener  [?] 
quietud  alguna,  y  que  deseaua  uerse  en  la  Compafiia.  Sus  deseos 
tenemos  no  ser  uanos,  porque  ya  este  a  muchos  dias  que  con 
auisos  de  los  Padres  freqiienta  la  confession,  y  se  da  a  la  ora- 
cion.  [Valedicit  et  preces  postulatj.  De  Cordoua  y  de  Abril  pos- 
trero  de  1561. 

D.  V.  P.  indigno  hijo  y  sieruo  en  el  Seiior. 

f  ACEUEDO   f   l. 


507 

HENRICUS  LOPEZ 

SALMANTICA     30    APRILIS     1561     2. 

1.  Sociorum  numerus.  Florentis  disciplinae  specimen.  Preces  et 
corporis  afflictationes  ad  impetrandam  pluviam.  Scholasti- 
corum  profectus  et  exercitationes.  —  2.  Doctrina  christiana 
tum  a  P.  Bectore,  tum  ab  aliis  diverse  per  urbem  traditur. 
Spirituale  auxilium  carceribus  detentis  praestitum.  Sacra- 
mentorum  frequens  usus,  praesertim  ob  iubilaeum.  Excursus 
in  viciniam.  Societatis  candidati.  —  3.  Bifficiles  paces 
initae.  Sociorum  apud  externos  existimatio. 


1  Cf.  Litt.  Quadrim.,  V,  471.  Exstant  eius  responsa  ad  interrogationes  Pa- 
tris  Nadal  (IV,  508). 

3  Ex  origin.  (autogr.?)  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  161,  162;  prius  216.  Est  ibidem, 
ff.  164,  165  exemplum  latinum  subscriptum  a  Ximenez.  Est  etiam  in  ff.  121, 
122;  prius  220,  epistula  ob  eodem  Henrico  Lopez  die  12  Aprilis  huius  anni 
data,  in  qua  nonnulla  quae  in  quadrimestri  dicit,  iam  scripserat. 

LlTTERAB   QUADRIMESTRES.    —   TOM.    VII.  15 


226  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  P.e  nro.  en  Ghro.  Pax  Chri.  etc.  Lo  que  se 
ofrece  que  auisar  a  V.  P.  destos  4  meses  passados,  es  que  han 
residido  en  este  colegio  32:  los  ocho  sacerdotes,  y  poco  ha  se 
embio  vn  Padre,  que  era  ministro  deste  colegio  y  auia  algunos 
aiios  que  auia  acabado  su  curso  de  theologia,  a  otro  colegio 
para  el  mesmo  ministerio  *,  ordenandolo  asi  el  P.e  M.°  Nadal 2, 
que  aqui  estuuo  de  passo  por  auer  de  boluer  mas  de  espacio 
por  aqui;  y  dexando  a  parte  el  cuydado  en  guardar  las  reglas, 
y  de  cada  vno  en  su  officio  y  aprouechamiento  en  las  virtudes, 
que  en  los  nuestros  se  vee ;  hanse  sehalado  estos  dias  muy  parti- 
cularmente  en  la  mortificacion,  y  asi  dando  el  P.e  rector  3  ge- 
neral  licencia  que  deutro  del  octauario  de  la  epiphania  pudie- 
se  cada  vno  publicamente  mortificarse,  corrian  tras  esto  con  gran 
alegria,  soltando  los  grandes  deseos  que  tenian  represados  de 
mucho  tiempo,  que  hasta  entonces  no  auian  brotado  por  el  fre- 
no  de  la  obediencia,  que  en  esto  les  tiene  puesto  tassa;  y  con 
ella,  asi  en  esto,  como  en  lo  demas,  se  tiene  gran  cuenta.  Des- 
poiaronse  de  muchas  cosas  de  que  con  iusto  titulo  vsauan,  y 
aun  de  las  necesarias,  por  desarraygar  de  si  la  aficion  de  lo 
criado.  Mostrauan  con  esto  la  perfecion  en  la  pobreza,  renouando 
los  deseos  y  execucion  della  y  de  los  demas  votos  que  todos  los 
que  aquy  residen  tienen  hechos,  y  los  renouaron  la  8.ua  de  pas- 
cua  de  resurrecion.  En  la  quaresma  huuo  mas  feruor,  por 
pedirlo  asi  aquel  santo  tiempo;  y  a  las  noches,  antes  de  co- 
lacion,  se  dezia  vna  ledania,  y  tres  dias  en  la  semana  auia  dis- 
ciplina  comun  para  que  Dios,  Padre  de  misericordias,  acudiese 
a  la  necesidad  temporal  que,  por  falta  de  agua,  amenaza  a  to- 
das  estas  partes.  En  la  semana  santa  se  dixeron  las  tinieblas  y 
los  demas  officios  a  nuestro  tono,  y  se  hizo  vn  monumento  muy 
rico  y  atauiado  en  nuestra  yglesia.  Los  estudiantes  van  cada 
dia  mas  creciendo  en  sus  letras,  y  se  tiene  gran  credito  dellos 
en  la  vniversidad;  y  desto  dan  buenas  muestras  en  las  conclu- 
siones  que  en  casa  sustentan  y  arguyen,  y  en  las  conferencias 
de  cada  dia,  y  daquy  a  poco  tendra  vno  dellos  vn  acto  mayor 
de  theologia  en  las  escuelas;  lo  qual  por  la  gran  habilidad  del 
sustentante,  esperamos  se  hara  con  mucha  satisfacion. 


1  Exemplum  latinum  dicit  Patrem  hunc  missum  fuisse  Methymnam.  Iam 
vero  in  catalogo  collegii  methymnensis  ineuntis  Septembris  1561  recensetur 
«  el  Pe.  Anto.  Alvarez  de  27  anos  de  edad  y  de  Compa.  7,  ministro,  artista, 
theologo,  confiessa  ».  (In  cod.  Cast.  13,  f.  111). 

3  P.  Nadal  in  Lusitaniam  tendebat. 

3  P.  Bartholomaeus  Hernandez. 


507.  —  Salmantica  30  Aprilis  156  L  227 

2.  El  P.e  Rector  predica  cada  domingo  la  doctrina  christiana 
muy  a  prouecho  de  los  oyentes,  y  se  ha  alabado  por  los  piilpi- 
tos  harto  este  a  trabajo  que  toma.  A  los  nifios  se  ensefio  la 
doctrina  christiana  cantada  cada  dia  de  la  quaresma  hasta  el 
domingo  de  ramos  en  cinco  yglesias  L,  con  algunas  preguntas  y 
respuestas  prouechosas ;  y  se  aprouecharon  harto,  asi  los  ninos, 
como  alguna  gente  mayor  que  acudia  a  ella;  y  agora  se  les 
conserua  lo  ensenado  continuandola  cada  domingo  en  tres 
yglesias.  Tambien  en  la  carcel  se  predico  a  los  presos,  y  les 
fueron  a  confessar  para  que  ganasen  el  iubileo  que  vino  por 
este  concilio  2,  en  el  qual  acudio  tanta  gente  a  nuestra  casa 
que  acaecio  estar  confessando  gran  parte  de  la  noche,  y  se 
hizieron  muchas  restituciones.  En  las  demas  fiestas  no  faltan 
estudiantes  y  personas  de  la  ciudad,  que  freqiientan  los  santos 
sacramentos  de  la  confession  y  comunion.  Hanse  predicado 
algunos  sermones  en  pueblos  cercanos  daquy,  que  pedian  los 
curas  con  instancia.  Hanse  dado  los  exercicios  a  muchos  estu- 
diantes  y  personas  de  qualidad,  y  algunos  salieron  determinados 
para  ser  ieligiosos,  y  inclinados  a  nuestra  religion,  pero  no  ha 
entrado  ninguno  en  este  colegio,  aunque  a  dos  dilata  el  P.e 
rector  para  que  acaben  ogano  el  cursu  de  artes.  V.  P.  nos  haga 
encomendar  a  Dios  para  que  embie  obreros  a  esta  su  vifia  de  la 
Compafiia;  pues  es  esta  vna  de  las  partes  principales  donde  se 
pueden  y  suelen  coger;  pues  se  descubre  por  alla  tanta  mies  y 
tantos  colegios  que  han  menester  muchos  y  grandes   subiectos. 

3.  Hanse  hecho  muchas  amistades  y  de  gran  importancia;  y 
aunque  cada  vna  dellas  tenia  particular  cosa  de  edificacion  que 
contar,  por  ser  breue,  dire  solo  de  vnas  que  hizo  el  P.e  Rector. 
Auiendo  vno  recebido  vna  gran  afrenta  3  de  otro  sin  auer  dado 
causa,  y  podiendo,  como  lo  queria  hazer,  vengarse  iustamente, 
hizolos  el  P.e  rector  venir  a  nuestro  colegio,  y  despues  de  con- 
fessados.  recibieron  b  el  sanctissimo  sacramento,  aviendose  pri- 


a  Emend.  ex  estos.  —  b  Prius  y  recibido. 


1  Modum  convocandi  pueros  ita  describit  exemplum  lat. :  «...  ad  quos 
[pueros]  in  ecclesiam  congregandos  vicos  et  calles  peragrabant  [fratres] :  quo- 
rum  vnus  eam  interdum  circumstantibus  pueris  decantabat;  alter  vero  tin- 
tinabulo  pulsans,  eos  qui  domi  latebant,  euocabat  ». 

2  Tridentinum  scilicet. 

3  Exempl.  lat. :  «  Cum  vnus  non  mediocris  sortis  ab  alio  nobili  iniuria  af- 
fectus  esset,  pugnoque  immerito  percussus  in  publicis  scholis. . .  ». 


228  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

mero  abracado  y  pedido  perdon.  Fue  cosa  de  mucha  edificacion 
para  muchos  que  lo  entendieron,  porque  si  pasara  adelante,  se 
siguiera  gran  escandalo  y  dano,  por  ser  entre  personas  de  qua- 
lidad.  Gon  esto  y  con  otras  muchas  obras  que  comunmeDte  se 
hazen  en  este  pueblo  por  medio  de  los  nuestros  (de  las  quales 
por  no  repetir  lo  que  en  otras  tengo  escrito,  no  hago  aquy 
mencion),  se  augmenta  el  credito  y  buen  odor  de  nuestra  Com- 
pania;  y  estamos  muy  hermanados  con  todas  las  religiones  sin 
auer  ya  quien  contradiga  a  nuestro  instituto  * ;  de  lo  qual  todo 
se  den  infinitas  gracias  a  Dios,  de  cuya  mano  procede  todo  lo 
que  en  esto  reluze  de  bien.  El  por  su  misericordia  lo  lleue 
adelante  con  augmento  de  sus  diuinos  dones,  y  para  los  alcan- 
§ar,  deseamos  que  V.  P.  con  los  suyos  nos  encomiende  a  Dios 
en  sus  sacrificios  y  oraciones.  De  Salamanca  vltimo  de  Abril 
de  1561.  De  V.  P.  indignissimo  sieruo  en  Christo. 

Henrique  2. 


1  Exemp.  lat  addit:  «  His  autem  dominicis  diebus  fructus  metitur  qui 
quadragesimae  tempore  confessionibus  et  communicationibus  fuit  seminatus. 
Non  enim  minori  cura  poenitentium  animos  ad  sacramentorum  inter  annum 
frequentationem  allicere  nostri  satagunt,  quam  a  praeteritis  peccatis  expur- 
gare  eorum  conscientias  ».  Denique  ex  epistula  diei  12  Martii  superius  citata 
haec  iuvat  excerpere :  «  vna  capa  muy  rica  nos  han  dado  ciertas  personas  deuo- 
tas  nuestras  para  salir  a  incensar  en  las  fiestas  principales;  y  agora  tratan 
de  hazernos  vn  incensario  de  plata...  Vn  clerigo  principal  auiendo  de  dezir 
missa  nueua,  se  vino  a  recoger  en  nuestra  casa,  y  le  regalo  mucho  nuestro 
Sehor;  y  dixo  la  primera  missa  en  nuestra  capilla,  pareciendole  que  (como 
era  verdad)  la  dezia  entre  clerigos  de  su  habito :  que  por  esto  no  somos  nada 
estranados  de  los  clerigos  de  fuera... 

El  prouisor  por  el  credito  que  del  P  e .  rector  y  de  nuestra  religion  tiene 
(que  es  muy  grande),  dio  en  penitencia  a  vn  sacerdote  que  estuuiesse  aqui 
recogido  algunos  pocos  dias;  y  avnque  luego  al  principio  se  le  hizo  de  mal, 
pero  exercitandose  en  algunas  meditaciones,  se  ha  aprouechado  mucho,  y 
reconoce  por  muy  particular  beneficio  de  Dios  aveile  traydo  a  este  conoci- 
miento  tan  sin  pensar ;  y  si  no  fuera  por  enfermedades  suyas,  se  quedara  en 
nuestra  Compahia  ». 

3  Vide  p.  10. 


508.  —  Compluto  1  Maii  1561 

508 

IOSEPHUS  DE  ACOSTA 

COMPLUTO    1    MAII     1561    l. 

1.  Sociorum  numerus.  Publicae  supplicationes  siccitatis  causa, 
duraeque  ftagellationes.  Fratrum  peregrinatio  optimi  exem- 
pli.  Valetudo  firma.  —  2.  Contionum  fructus.  Viri  complu- 
res  in  secessu  exercitiorum.  Paces  initae.  Occulti  peccatoris 
conversio.  —  3.  Nobilis  sculptor   ingreditur  Societatem. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  P.e  nro.  en  Christo.  —  Gratia  et  pax 
Christi.  En  este  collegio  estamos  como  cinqiienta,  y  dellos  los 
doze  sacerdotes ;  los  quales  demas  de  exercitarse  con  mucho  cuy- 
dado  en  la  obediencia  y  obseruacion  de  nuestras  constituciones 
(de  que  a  V.  P.  en  otras  hemos  escrito,  y  con  al  fauor  diuino 
confiamos  tener  siempre  que  escreuir  en  esta  parte),  tanbien 
han  procurado  todos  en  este  tiempo  ayudar  a  la  comiin  necesidad 
de  las  gentes,  que  por  ser  estrafia  la  sequedad  deste  ano,  y 
temer  mucho  la  falta  de  temporales,  han  venido  con  procesiones 
y  disciplinas  a  nuestra  iglesia  muchas  vezes,  y  assi  en  casa, 
viendo  su  trabajo,  se  han  alargado  las  oraciones,  ayunos  y  otras 
penitencias  pidiendo  al  Sehor  fauoreciesse  a  su  pueblo.  Han 
ydo  a  perigrinar  de  nuestros  hermanos  siete  con  desseo  de 
probar  la  santa  pobreza,  los  quales  sabemos  cierto  que  por 
donde  quiera  que  han  ydo,  han  dexado  muestras  de  toda  hu- 
mildad  y  virtud.  De  salud  ha  dias,  alabado  sea  Dios,  que  nos 
va  bien;  porque,  aunque  en  el  pueblo  han  enfermado  muy 
muchos,  y  muerto  hartos,  en  nuestra  casa  no  ha  auido  quien 
haya  estado  con  peligro.  De  los  estudios  no  se  ofreze  que 
escreuir  de  nueuo  a  V.  P.,  mas  de  que  los  oyentes  de  fuera  han 
crecido,  y  assf  se  trata  de  tomar  otra  sala  mayor  para  general. 

2.  En  lo  que  toca  a  los  proximos,  con  los  sermones  del 
P.  Rector  2  y  de  los  otros  Padres,  entendemos  se  ha  hecho  mu- 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Hisp.  98,  f.  166;  prius  203.  Sequitur  aliud  exemplum 
hispanum  in  fol.  167;  et  exemplum  latinum  in  ff.  168-169. 
a  P.  Emmanuel  Lopez. 


230  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

cho  prouecho  toda  esta  quaresma  pasada  aqui  y  en  otras  partes. 
Ha  auido  tantos  exercitantes,  que  apenas  ay  a  quien  se  acuerde 
auer  visto  mayor  copia  en  casa.  Hanlos  hecho  juntamente  doze 
o  treze,  siendo  hartos  mas  los  que  por  falta  de  aposentos  o  se 
despedian  del  todo,  o  se  les  dilataua  hasta  auer  desocupacion ;  y 
con  esto  duran  hasta  agora.  En  confesiones  tanbien  parece  auer 
auido  augmento,  especial  de  personas  illustres,  y  entre  ellos  al- 
gunos  que  hasta  aqui  no  auian  mostrado  tanto  amor  a  las  cosas 
de  la  Compahia.  Es  para  alabar  a  Dios  los  pecados  que  se  han 
remediado  de  almas  enuejecidas  muchos  pares  de  anos  en  ellos, 
que  por  su  mala  condicion  no  sufren  escreuirse ;  y  por  medio  de 
los  nuestros  se  han  acabado  algunos  negocios  bien  dificultosos 
y  importantes  a  la  salud  de  las  almas,  en  que  nuestro  Senor  se  a 
seruido  mucho,  de  lo  qual  pondre  uno  o  dos  exemplos.  Vol- 
uiendo  un  dia  del  campo  hazia  la  tarde  dos  de  los  nuestros, 
vinieron  a  saber  que  unos  hombres  por  cierto  desafio  se  estauan 
aguardando  para  matarse,  de  la  qual  ofensa  de  Dios  mouidos, 
se  fueron  al  uno  dellos,  que  era  sacerdote,  y  estaua  ya  aguar- 
dando  cerca  del  lugar  concertado,  rogandole  que  no  cometiese 
tan  graue  ofensa  contra  Dios  y  su  alma;  y  como  para  esto  le 
hallasen  mas  recio  de  lo  que  fuera  razon,  hincados  de  rodillas 
al  cabo  le  conuencieron  a  que,  dexadas  las  armas,  quisiesse 
tratar  de  las  pazes;  lo  qual  por  otra  parte  acabaron  con  el 
contrario  de  la  misma  manera,  y  trayendoles  a  hablarse,  les 
mouio  Dios  de  suerte,  que  abrazandose  se  pidieron  perdon,  he- 
chandose  cada  uno  la  culpa  a  si ;  y  sobre  todo  se  determinaron 
ambos  a  hazer  los  exercicios.  Vbo  cierta  persona  que  auiendo 
unos  quarenta  anos  que  secretamente  se  daua  a  todos  vicios, 
por  otra  parte  se  sustentaua  en  toda  reputacion,  la  qual  oyendo 
un  Padre  de  casa  predicar,  tocada  del  sermon,  voluio  en  si 
de  manera,  que  a  la  hora  se  fue  a  los  pies  del  Padre,  y  des- 
pues  de  auerse  confessado  generalmente  con  muchas  lagrimas, 
se  puso  en  sus  manos  para  que  le  mandase  lo  que  mas  fuese 
conuiniente  a  su  alma. 

3.  En  casa  ha  entrado  un  hermano  que  en  obra  de  imagineria 
y  talla  es  estremadamente   diestro  l,  el  qual  ofreziendole  otros 


a  ay  supra  vers. 


1  Fuit  is  Dominicus  Beltran,  de  quo  haec  dicit  Castro  in  Historia  ms. 
collegii  complutensis,  lib.  10,  cap.  2  loquens  de  iis  qui  anno  1561  Soc.  ingressi 
sunt  Compluti :  «  El  otro  fue  el  Hermano  Domingo  Beltran  natural  de  Victoria, 


509.  —  Ebora  ineunte  Maio  1561  231 

muy  principal  partido,  dixo  que  nias  queria  seruir  en  la  Com- 
pania  que  en  otra  parte  usar  de  qualquiera  ventaja.  Esto  es  lo 
que  por  agora  se  ofrece  que  escreuir  a  V.  P.,  en  cuyos  sacri- 
ficios  nos  encomendamos  humilmente  todos  sus  hijos  —  De 
Alcala,  primero  de  Mayo  1561.  —  Por  commission  del  P.  Rector. 
D.  V.  P.  sieruo  minimo  en  el  S.or 

f    lOSEPH    DE   ACOSTA   l; 


509 

BLASIUS     GUOMEZ 

EBORA    INEUNTE   MAIO    1561    2. 

1.  Concursatio  ingens  ad  confessiones  iubilaei  tempore,  tum  in 
nostro  templo,  tum  aliis  in  locis.  —  2.  Contiones  habitae. 
Fidei  rudimenta  docentur.  —  3-5.  Missi  ad  Pacem  Iuliam 


el  qual  entrd  a  los  21  de  Abril.  Era  insigne  escultor,  y  exercitd  su  arte  en 
la  Comp.a  haziendo  en  ella  vnas  ricas  piezas,  porque  hizo  el  retablo  del  col- 
legio  de  Murcia  y  el  de  Madrid,  y  algunos  crueifixos  y  otras  piezas  de  mucho 
valor.  Su  particular  gracia  era  sacar  vn  crucifixo  muy  al  viuo,  en  lo  qual  le 
reconocian  todos  los  pintores,  escultores  y  retratadores  del  Rey  catholico 
Philippe  2°.  que  le  tratauan  y  respectauan  por  esta  causa,  como  se  vee  en 
el  que  hizo  en  el  collegio  de  Madrid,  y  el  que  esta  en  este,  en  el  altar 
mayor.  Did  desto  testimonio  el  mesmo  Rey  quando  le  lleuaron  a  ver  el  que 
hizo  en  Madrid,  que  se  le  loaron  sus  artifices,  y  el  quedd  del  bien  contento 
y  satisfecho,  y  con  deseo  de  lleuarsele  a  S.  Laurencio  el  Real  para  que  alli 
le  hiziera  algunas  piezas  que  honraran  con  las  demas  aquel  sumptuoso  templo. 
Era  extrafiamente  sencillo  y  por  tanto  muy  amado  de  todos,  y  especialmente 
de  senores  y  Principes  que  gustauan  de  ir  a  su  officina  por  velle  labrar  y 
oir  sus  razones.  Vino  de  Madrid  a  este  collegio  de  Alcala  a  hazer  el  retablo 
de  nuestra  iglesia,  y  quando  comencaua  a  poner  manos  en  el,  se  le  lleud 
N.  S.r  a  ponelle  a  el  en  el  retablo  de  su  gloria  a  los  27  de  Abril  de  1590 anos  ». 
In  catalogo  collegii  methymnensis,  die  prima  Ianuarii  1565  scripto,  haec 
babentur,  unde  fratris  Reltran  aetas  erui  potest:  El  her.no  Domingo  Reltran 
ha  que  entrd  en  la  Comp.a  3  anos  y  m.°  ;  hizo  los  votos  m.o  ano  despues. 
Es  de  Victoria  didcesis  de  Calahorra.  Antes  de  entrar  en  la  Comp.a  era  muy 
buen  escultor,  y  en  esto  mismo  se  ha  exercitado  despues.  Es  de  veynte  y 
nueue  anos  y  m.o  Tiene  mediana  salud  ».  (Cod.  Cast.  13,  f.  122.v  ).  Cf.  etiam 
Cean  Rermtjdez:  Diccionario  historico  de  los  mds  ihistres  profesores  de 
las  Bellas  Artes  en  Espana,  t.  I,  126;  VI,  116. 

1  Vide  Litt.  Quadrim.,  VI,  353,  annot.  1. 

2  Ex  origin.  in  cod.  Lus.  51,  ff.  205,  206;  prius  80,  81.  Sunt  tria  exempla 
latina  huic  similia  in  ff.  199-200;  201-202;  203-204. 


232  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

et  ad  aliud  finitimum  oppidum  strenue  et  cum  fructu  la- 
borant.  —  6.  Scholae  litteris  et  bonis  moribus  fiorent.  Scho- 
lasticae  exercitationes.  —  7.  Henricus  cardinalis  universi- 
tatem  invisit,  et  festive  excipitur,  indubiaeque  benevolentiae 
signa  ostendit.  Aedes  perficiuntur.  —  8.  Sociorum  valetudo, 
quorum  pauci  graviter  aegrotant.  —  9.  Recens  in  Societa- 
tem  admissi. 

1.  f  JESVS  —  Mui  R.d0  en  Xpo.  P.e   —  La  gracia  y  amor 
de  Xpo.  N.  S.  sea  siempre  en  nuestras  animas.  Lo  que  se  ofrece 
para  screuir  a  V.  P.  destos  4  meses  passados,  procediendo  con- 
forme  al  tiempo,  es  que  por  el  iubileo   passado,  que  aca  se  re- 
cibio  en  Febrero,  uuo  en  nuestra  iglesia   mucbas    confessioDes, 
y  dellas  se  saco,  por  la  gracia  del  Senor,  grande  fructo,  porque 
uenia  la  gente  bien  dispuesta  para  ello;  la  qual  fue  tanta,  que 
nunqua,  segiin  dezian,  se  uio  recibirce  iubileo  de  tantos,  y  con 
tanta  deuocion.    En  aquellos  dias  estauan  serca  de  ueinte  con- 
fessores  tan  occupados,  que  desde  mui  de  mannana  hasta  dos  horas 
de  noche  no  hazian  otra  cosa,  ny  se  salian  de  los  confessionarios 
sino  a  tomar  refecion  corporal.  El  fructo  no  se  puede  scriuir  par- 
ticularmente,  por  ser  cosa  de  confessiones.  Con  todo,  sabese  que 
es  mucho  para  loar  a  N.  S.  lo  que  se  hizo  en  restituciones,  li- 
mosnas,  etc.  Estauan  tambien   occupados   todos  los  confessores 
que  se  podian   auer  por  las   otras   iglesias  y  monasterios.  Pro- 
cession    hizimos    particular  en  nuestra    casa   con   la  deuocion 
que  nuestro   Sefior  nos  communico,    como   tambien  la  hizieron 
los  otros  religiosos.  El  primero  domingo   receberian  en  nuestra 
iglesia  el   sanctissimo   sacramento   ochocientas   personas,    poco 
mas  6  menos.    Fueron    por   el    mismo    iubileo   a  confessar    los 
nuestros  a  los  presos,  de  los  quales  commulgaron  40.  Tambien 
confessaron    los   lazaros  y  los  de  la  carcel   del  arcobispo,  y  les 
fue    un    Padre   de   casa  a  dezir    missa,  a  la   qual    comulgaron 
todos;  y  de  la  misma    manera  se  hizo  en  la  carcel  de  la  santa 
inquizision,  de   los  quales   commulgaron   muchos.    Otro  de  los 
nuestros  anduuo  por  la  ciudad   confessando    los  entreuados  L  y 
otras  personas  desamparadas,  y  hizo  con  el  prouisor  que  se  les 


1  entrevado  =  tolhido  dos  membros,  membris  captus.  Entrevado  na  cama 
sem  se  tirar  della,  como  os  paraliticos,  clinicus.  Bluteau:  Vocabulario  por- 
tugues  e  latino.  Exempla  latina  habent:  «  missus  est  praeterea  alius  qui 
elefantiacos  et  debiles  et  quicumque  in  urbe  ab  omni  ope  destituti  essent, 
confltentes  audiret  ». 


509.  —  Ebora  ineunte  Maio  1561  233 

lleuase   el   sanctissirno    sacramento.    Quizo    Dios  N.  S.  por    su 
inflnita  bondad,  que  todos  participasen  de  tanto  bien. 

2.  En  la  quaresma,  como  es  ordinario,  uuo  tambien  siempre 
asas  que  hazer  en  las  confessiones.  En  casa  se  predicaua  los 
domingos  y  miercoles,  y  en  la  misma  ciudad  iuan  los  nuestros 
a  las  uezes  a  predicar  en  monasterios  y  otras  partes  que  lo 
pedian.  En  perrochias  del  termino  de  la  ciudad  iuan  a  predicar 
dos  a  los  domingos,  y  en  una  uilla  cerca  de  aqui,  otro;  lo  que 
hizieron,  loado  Dios,  con  grande  prouecho  de  las  animas.  Mii- 
chos  mas  pedian  predicaciones,  mas  no  se  les  pudo  satisfazer, 
quedando  ellos  mui  desconsolados.  Fuera  de  la  quaresma  siempre 
ay  bien  que  hazer  en  las  confessiones,  assi  de  los  studiantes 
y  otros  que  uienen  a  casa  a  confessarce,  como  en  las  que  se 
oien  en  la  iglesia  maior  y  otras  partes  de  la  ciudad;  conuiene 
a  saber :  en  los  monasterios,  carceles,  y  de  enfermos,  etc.  No 
se  dexan  de  tener  los  sermones  los  domingos  con  las  doctrinas 
que  se  hazen  a  los  penitenciados  de  la  inquisision,  y  otras  pla- 
ticas  y  sermones  extraordinarios  que  se  hazen  en  la  ciudad  y 
fuera,  y  de  todo  se  saca  mucho  fructo,  bendito  sea  N.  S. 

3.  A  peticion  del  cardenal  *  se  mandaron  dos  predicadores 
a  dos  partes  para  residir  alla  toda  la  quaresma.  El  uno  dellos 
a  una  uilla  del  maestro  de  Santiago,  con  el  qual  fue  hun  con- 
fessor;  el  otro  a  la  ciudad  de  Beia,  lleuando  por  companero  un 
hermano,  porque  se  podia  alli  escusar  confessor.  Estos  dos  lu- 
gares  estan  no  muy  lexos  el  uno  del  otro :  donde  todos  com- 
munmente  son  mui  afficionados  a  la  Compannia,  porque  es 
tierra  a  donde,  aunque  no  aia  collegio,  an  sido  embiados  Pa- 
dres  otras  uezes  a  predicar  y  confessar,  por  los  quales  hazia 
nuestro  Sehor  mucho  fructo  en  las  animas.  Y  assi  quando  alla 
llegaron,  los  recibieron  con  mucha  alegria,  y  se  aprouecharon 
bien  de  su  doctrina  con  la  gracia  del  Sennor.  Y  de  las  muchas 
cosas  que  su  diuina  maiestad  dellos  se  siruio,  contare  algunas. 
Primeramente  el  camino  a  no  lo  passaron  sin  fructo,  porque 
oian  algunas  confessiones  de  personas  que  recebian  el  iubileo, 
y  se  lo  pedian  mucho  que  las  confessacen,  teniendose  por  di- 
chosas  passar  los  nuestros  por  alli  en  tal  tiempo. 

4.  El  Padre,  que  residia  en  la  uilla,  predicaua  ordinariamente 


a  Iterum  repetit  el  camino. 


1  Henricus,  cardinalis. 


234  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

en  ella  los  domingos  y  fiesta,  y  los  miercoles  en  una  perrochia 
una  legua  de  alli,  y  los  uiernes  en  otra  uilla  que  estaua  tambien 
otra  legua,  con  mucho  contentamiento  y  satisfecion  de  todos. 
Y  assi  era  mucha  la  gente  que  concurria,  porque  donde  quiera 
que  predicaua,  hasta  dos  leguas  le  uenian  a  oir ;  y  como  fuesse 
gente  algo  suelta  en  iuramentos  y  impaciencias  por  qualquiera 
pequenna  aduersidad,  attribuian  ser  fructo  de  los  sermones  la 
paciencia  com  que  communmente  tomauan  la  sterilidad  del 
tiempo,  que  a  sido  por  aca  demasiadamente  seco.  El  qual  fructo, 
no  solamente  en  esto,  mas  en  otras  cosas  se  experimentaua.  El 
Padre  confessor,  por  su  parte,  tenia  bien  trabaio  que  hazer,  y 
no  pequenno  trabaio  en  acudir  a  las  muchas  confessiones  que 
auia,  ajudandoles  muchas  uezes  el  predicador  el  tiempo  que  le 
dauan  lugar  los  sermones.  Hizieronse  muchas  confessiones  de 
quasi  toda  la  uida,  y  otras  de  mucha  parte  della,  y  se  confes- 
sauan  mui  freqiientemente,  y  commulgo  mucha  parte  de  la  uilla ; 
cosa  no  acostumbrada  en  aquella  tierra.  En  quanto  alli  estuuie- 
ron,  los  puseron  en  esta  buena  costumbre.  Plega  a  nuestro 
Sennor  conseruarla.  Visitauan  los  encarcelados,  que  en  aquella 
tierra  son  muchos,  haziendoles  algunas  platicas,  y  adusiendolos 
tres  o  quatro  uezes  a  se  a  confessar  y  commulgar.  Occupauasse 
tambien  el  confessor  en  uisitar  los  enfermos  para  los  confessar 
y  consolar  y  edificauasse  mucho  la  gente  en  uer  la  diligencia 
y  modos  que  N.  S.  da  a  los  de  la  Gompannia  para  ajudar  a 
bien  morir.  Porque  acaecio  alli  dar  a  una  muger  de  mas  de 
sien  annos  un  accidente  mortal,  de  que  quedo  luego  sin  habla ; 
a  la  qual  el  Padre  uisito  muchas  uezes  consolandola  hasta  que 
N.  S.  le  dio  fuercas  para  por  sennas  se  confessar  antes  que  mo- 
riesse.  Hazia  tanbien  el  mismo  Padre  la  doctrina  a  los  ninnos 
en  la  iglesia  cada  dia,  y  era  para  alabar  a  Dios  uellos  andar 
cantandola  por  las  calles  y  en  sus  aiuntamientos.  Hizieronse 
algunas  amistades  y  consiertos,  y  otros,  como  sabian  que  los 
auian  de  traer  a  ello,  antes  de  se  llegar  a  la  confession  se 
hazian  amigos.  Dubdas  y  casos  de  consciencia  occurian  muchas 
uezes,  que  sacerdotes  y  otras  personas  uenian  a  preguntar.  Estas 
y  otras  cosas  obra  Dios  N.  S.  por  sus  instrumentos. 

5.  El  Padre  que  fue  embiado  a  la  ciudad,  fue  tambien  mui 
accepto.  Predicaua  tres  y  quatro  uezes  en  la  semana,  y  siempre 
con  grande  niimero  de  ojentes;  y  el  tiempo  que  podia  excusar 
del   studio,    gastaua  en  oir  confessiones,    las   quales   occurrian 


a  asse  ms. 


509.  —  Eboba  ineunte  Maio  1561  235 

tantas,  que  era  necessario  baxando  del  piilpito  ponerse  luego  a 
confessar.  A  casa  uenian  muchos  a  tratar  con  el  de  casos  de 
de  consciencia,  o  preguntarle  como  repartirian  limosnas,  etc, 
o  a  a  llamarle  para  ir  por  la  ciudad  a  entender  en  deshazer 
inimistades  de  muchos  annos ;  y  entre  otras  muchas,  acabo  con 
el  fauor  diuino  con  hum  hombre  honrado  y  rrico  que  per- 
donasse  a  un  prezo,  que  le  tenia  eniuriado,  y  por  esso  deter- 
minaua  persegirle,  aunque  por  uia  de  justicia;  ni  auian  podido 
otras  personas  ablandarle;  y  tenia  ia  el  pobre  prezo  gastada  su 
hazienda.  Plugo  a  N.  S.  hazerlo  por  medio  del  Padre.  Acabando 
una  uez  el  Padre  de  predicar,  auiendo  tratado  de  los  odios,  ya 
que  se  iua  acabada  la  missa,  uinose  a  el  una  muger  diziendo 
que  ella  estaua  en  odio  con  una  duenna  noble,  su  sennora,  que 
alli  estaua  en  la  iglesia,  y  por  esso  que  le  queria  pedir  perdon, 
rogando  al  P.e  que  quisiesse  aiudarla  a  alcansarlo,  porque  en- 
tonces  parecia  tiempo  mas  conueniente;  y  como  el  fuese  para 
hablar  a  la  sennora,  lleuantoce  ella  diziendo  con  humildad  y 
lagrimas:  «  quien  soi  io  peccadora  para  que  V.  R.  me  pida 
lo  que  io  deuo  hazer  ».  Y  assi  hizo  N.  S.  esta  y  otras  amizades 
de  mucha  gloria  suia.  Eu  estas  y  otras  semeiantes  obras  se  oc- 
cupaua,  para  las  quales  era  llamado;  y  muchas  uezes  no  tenia 
tiempo  para  comer  y  studiar.  Vltra  de  los  sermones  que  hazia 
en  la  principal  iglesia  de  la  ciudad,  predicaua  algunas  uezes  en 
monasterios  que  se  lo  pedian ;  y  a  los  presos  hazia  los  domingos, 
a  la  tarde,  platica  quitandoles  de  iuramentos,  iuegos,  etc,  dan- 
doles  libros  deuotos  con  que  occupassen  el  tiempo,  y  ordenando 
que  rezasen  cada  dia  unas  ledanias ;  pidioles  que  le  diesen  todos 
los  naipes  con  que  yugauan,  y  assi  todos  quantos  auia  le  en- 
tregaron  para  hazer  dellos  lo  que  quisiesse.  Lo  mismo  acaecio 
aqui  a  un  otro  Padre  que  hazia  platicas  a  los  encarcelados, 
que  se  le  dieron  todos  los  naipes ;  y  sabiendo  esto  un  canonigo, 
les  mando  libros  deuotos  en  que  occupassen  bien  el  tiempo.  El 
hermano,  companneiro  del  Padre,  se  occupaua  en  ensennar  la 
doctrina  a  los  ninnos,  a  que  uenian  muchos  en  qualquiera  parte 
que  la  hiziesse;  y  no  solamente  los  ninnos,  mas  tambien  los 
hombres  y  mugeres.  En  todo  se  hizo,  benditoN.  S..  mucho  fructo. 
6.  Lo  que  pertenece  a  la  uniuersidad  ua  bien,  assi  en  lo 
que  toca  a  las  cosas  de  uirtudes,  como  de  letras.  Perseueran 
muchos  estudiantes  en  se  confessar  a  menudo,  y  en  los  studios 
andan  con  feruor,  y  aprouechan  bien.  Los  de  theologia  se  ordeno 


a  a  supra  vers. 


236  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

que  tengaa  sus  conclusiones  publicas  los  iueues,  quaudo  no  ay 
sancto  en  la  semana ;  y  assi  las  tienen  una  uez  de  la  3a  parte,  y 
otra  de  la  primera,  presediendo  cada  doctor  en  la  materia  que  lee. 
Argumentan  los  condiscipulos,  y  los  otros  doctores  porsigen  los 
argumentos,  de  lo  qual  los  theologos  sacan  mucho  prouecho. 
Tambien  en  las  artes  y  latin  a  su  heruor  necessario.  No  dexan 
de  uenir  studiantes  de  nueuo,  y  algunos  se  acresentaron  al  pri- 
mer  curso  despues  de  la  quadrimeste  passada.  Perseueran  en 
uisitar  el  hospital  y  encarcelados,  los  que  esto  empessaron  4, 
mouiendosse  otros  muchos  de  nueuo  a  hazer  las  mismas  obras; 
y  como  en  la  quaresma  y  despues  de  pascoa  se  hiziessen  en  esta 
ciudad  de  dia  y  de  noche  muchas  procissiones  por  el  tiempo,  que 
no  llouia  y  se  perdian  los  panes,  todos  los  studiantes  hizieron 
una  mui  deuotamente;  y  despues  los  sacerdotes  solamente  hi- 
zieron  otra,  uestidos  con  sus  sobrepellizes,  y  descalsos.  Demas 
desto,  se  confessaron  y  commulgaron  un  dia  todos  los  studian- 
tes  aqui  en  nuestra  iglesia  por  la  misma  entercession,  y  todos 
los  dias  que  duro  la  necessidad  se  dizia  en  el  fin  de  su  missa 
una  ledania  a  que  ellos  respondian.  En  casa  tambien  teniamos 
cada  dia  ledania  y  otras  deuociones  por  la  misma  necessidad, 
que  fue  mui  grande. 

7.  Tambien  este  anno  fuimos  a  rrecibir  al  cardenal  a  su 
casa,  de  donde  uino  con  todos  los  studiantes  de  la  misma  ma- 
nera  que  el  anno  passado  2  hasta  el  collegio ;  mas  esta  ues 
iua  la  cosa  mas  para  el  holgar  de  uer  por  ser  tantos  los 
studiantes,  scilicet,  ochocientos,  poco  mas  o  menos,  y  todos  los 
graduados  con  sus  insignias.  En  este  recibimiento  le  hizo  una 
buena  oracion  el  P.  Doctor  Ferrer 3.  El  tiempo  que  aqui  estuuo, 
uino  como  acostumbra  muchas  uezes  al  colegio  a  comer  y  a 
dormir ;  parece  que  no  se  harta  de  uer  y  hablar  de  las  cosas 
del,  y  segun  dizia,  su  uenida  a  esta  tierra  no  fuera  sino  a  re- 
crearce  en  la  uniuersidad.  Parece  que  N.  S.  le  aumenta  siempre 
la  affecion  que  tiene  a  la  Compannia.  Porque  sabiendo  que  un 
nuestro  Padre  no  quiso  hablarle  sobre  un  cierto  negocio  de  un 
su  hermano  carnal,  quedo  mucho  edificado  desto,  y  dixo  que 
corao  no  amaria  a  los  de  la  Comp.a ,  pues  tanto  dauan  de  mano 
al  mundo,  que  aun  con  sus  parientes  no  tenian  cuenta  en  se- 
meiantes   cosas.   Visito   las   classes,  y  en   todas   lo   recibieron, 


1  Cf.  Litt.  Quadrim.  VI,  981. 

2  Ibid.  587. 

s  P.  Petrus  Paulus  Ferrer,  hispanus,  S.  Scripturae  lector. 


509.  —  Ebora  ineunte  Maio  1561  237 

como  se  acostuinbra,  con  muchos  epygrammas  y  oraciones  en 
uerso  y  prosa.  De  ambos  los  cursos  tuuieron  conclusiones  de- 
lante  del  y  muchas  uezes  los  dias  que  aqui  stuuo  se  tenian  a 
su  mesa  conclusiones  de  theologia,  que  sustentauan  los  que 
aqui  oyen ;  y  tambien  de  los  casos  de  concientia,  presidiendo 
sus  maestros,  y  argurnentando  los  condiscipulos,  con  instar 
tainbien  algunos  doctores  de  casa  y  de  fuera.  De  todo  recibio 
el  cardenal  mucho  gusto.  Y  como  una  de  las  octauas  de  pasqua 
fuesse  a  estar  a  una  huerta  que  tiene  fuera  de  la  ciudad,  alla 
le  fueron  a  representar  algunos  studiantes  pequennos  un  dia- 
logo  que  compuso  el  maestro  de  la  primera  l,  de  mui  buena 
materia  a ;  y  aunque  los  studiantes  fueron  solos  sin  lleuar 
quien  los  animasse,  lo  hizieron  muy  bien,  y  gusto  tanto  el  car- 
denal,  que  uoluiendo,  lo  alabo  mucho  al  que  lo  compusiera. 
Assi  que  mui  contento  quedo  de  todo.  Plega  a  N.  S.  que  sea 
para  su  maior  gloria  y  siruicio.  El  pateo  de  las  classes  esta 
quasi  acabado ;  queda  mui  hermoso,  y  con  classes  bastantes. 
Pariece  que  por  las  uacaciones  estara  del  todo  hecho.  Pienso 
que  quiere  el  cardenal  que  aya  colegio  de  porcionistas,  de  ma- 
nera  que  ai  en  otras  universidades,  y  tratan  agora  de  se  poner 
en  effecto.  Mas  desto  se  scriuira  a  V.  P.  segun  sucediere. 

8.  Las  cosas  de  casa  estan  bien,  loado  sea  N.  S. ;  proceden 
los  hermanos  assi  en  las  cosas  del  spiritu,  como  de  los  studios, 
con  los  exercicios  que  en  la  passada  scriui.  Tenemos,  bendito 
sea  N.  S.,  algunos  dolientes ;  uno  dellos  es  el  P.  Don  Francis- 
co  2,  que  desde  el  principio  de  la  quaresma  tiene  febre  continua, 
y  esta  en  mucho  peligro  de  quedar  etico.  El  otro  es  el  hermano 
Matheo,  germano  3,  que  teniendo  el  anno  passado  lancado  por 
la  boca  mucha  sangre  em  Coimbra,  y  mudandolo  para  aqui, 
por  se  b  allar   mejor  en  esta  tierra,  se  le   solto  agora  otra  uez, 


a    Emend.  ex  manera.  —  b   Prius  ser. 


1  ln  catalogo  coll.  eborensis  ultimo  Aprilis  1561  scripto  (Cod.  Lus.  43,  f.  140) 
recensetur  «  Mr.  Simon  Vieira  professor  primae  classis,  siue  Rhetorices.  Lu- 
sitanus  ». 

2  P.  Franciscus  Enriquez  (Anriquez),  navarrus,  tyronum  magister,  qui 
paulo  post  obiit.  Cf.  litter.  quadrim.  eborenses  subsequentes  et  Telles:  Chro- 
nica,  II,  475  sqq.;  Franco:  Imagem  da  virtude  em  o  Noviciado ....  de  E- 
vora,  72  sqq. 

3  Matheus  Xebius  Germanus  dicitur  in  catalogo  paulo  superius  citato. 
Anno  1563  remissus  est  in  Italiam  et  paulo  post  in  patriam,  et  solutis  votis, 
in  domum  suam.  Cf.  Lainii  Monum.  VI,  367,  et  apud  Bradnsberger  : 
B.  Petri  Canisii  Epistulae,  IV,  loca  citata  sub  voce  Schapius,  Matth. 


238  LlTTERAE    QUADRTMESTRES 

e  a  muchos  dias  que  esta  en  la  cama ;  esta  tambien  en  peligro. 
Otros  ai  enfermos,  mas  de  enfermedades  leuianas. 

9.  De  nueuo  se  recibieron  dos  hermanos  en  este  colegio, 
uno  por  coadiutor  temporal,  que  tuuo  aqui  la  primera  proba- 
cion  ;  ya  agora  le  mandaron  ir  para  Coimbra.  El  otro,  studiante 
de  la  primera  classe,  que  auia  mucho  tiempo  que  lo  pedia.  Am- 
bos  uirtuosos,  y  de  buenas  partes  para  seruir  a  N.  S.  en  la 
Compannia.  Otros  muchos  lo  piden  con  grande  instancia.  N.  S. 
los  recoia,  se  fuere  seruido,  y  a  los  recibidos  consierue  en  su 
sancta  uocacion. 

En  la  sancta  bendicion  de  V.  P.  nos  encommendamos  to- 
dos.  Deste  colegio  de  Euora  al  principio  de  Maio  de  1561.  Por 
commissiom  del  P.  dom  Leon  d.    Minimo  hijo  em  Xpo.  de  V.  P. 

+ 
Blas  Guomez  2. 

Ad  calcem  catalogi  coll.  eborensis  ultinio  Aprilis  1561 
scripto  (Cod.  Lus.  43,  f.  140.  v.)   haec   habentur : 

INDEX    PRAELECTIONUM   QUAE    AESTATE   HABENTUR 

Tu  sacra  theologia  praelectio  p.a  q.°  23  de  praedestinatione 

Praelectio  2.a  ex  3.a  parte  S.  Tho.  de  sacramentis 

3.a  Euangelium  Mathei 

4.a  Summa  Caietani  de  verbo  ludo 

5.a  Summa  Caietani  de  excommunicatione 

In  2.°  cursu  2.us  physicorum,  3.us  Etichorum  (sic) 

In  p.°  praedicamenta  Arist. 

In  p.°  gymnasio  2.us  liber  de  oratore,  12  Vergilij,  primus 
lib.  p.ae  decadis  Titi  Liuij,  grammatica  graeca. 

In  2.°  Commentariorum  Caesaris  lib.  p.us,  Ciceronis  de 
inuentione  lib.  p.us,  rudimenta  linguae  grecae,  10  Vergilij. 

In  3.°  5.us  Vergilij.  Oratio  post  reditum  ad  Qui.,  primus 
liber  rhetoricorum  ad  C.  Herennium. 

In  4.°  Familiarium  lib.  4.us,  de  ponto  4.us  Syntaxis 

In  5.°  Familiarium  12.us  lib. ;  genus  et  praeterita 

In  6.°  rudimenta  grammatices. 


1  P.  Leo  Henriquius  (Anriquez),  rector. 

3  Vide  Litt.  Quadrim.  V,  619.  Praeterea  in  catalogo  coll.  eborensis  anni 
1565  haec  habentur :  «  P.  Baz  Gomez  sacerdote  natural  de  Vediguera  [Vidigueira] 
arcobispado  de  Euora  ha  8  anos  que  esta  en  la  Comp.*,  [entro]  a  17  de  Marco 


510.  —  Forolivio  1  Maii  1561  239 


510 


PAULUS     BELLACQUA 

FOROLIVIO    1    MAII    1561    l. 

1.  Beligiosa  disciplina  viget.  —  2.  Alumni  in  tres  classes  dis- 
tributi  in  moribus  et  litteris  proficiunt.  Ante  bacchanalia 
publicae  disputationes  habentur.  Primae  classis  magister 
in  summo  templo  orationem  habet.  —  3-5.  Numerus  ad 
paenitentiae  et  eucharistiae  sacramenta  accedentium  in 
dies  crescit,  tam  pauperum,  quam  nobilium.  6-7.  Laborum 
fructus.  Paces  initae.  Excursus  ad  viciniam.  Lusus  et  sal- 
tationes  impediuntur.  —  8.  Aegrotis  consulitur.  —  9.  Pia 
virorum  confraternitas  in  vitam  revocatur.  —  10.  Orbarum 
miseriae  per  matronas  subvenitur.  —  11-12.  Crescit  civium 
et  episcopi  in  socios  benevolentia.  —  13.  Templum  ornatur. 

1.  7  Pax  X.1  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre.  [Domesticae  res  bene 
procedunt.]  Hora  siamo  in  questo  collegio  quanti  erauamo  nelle 
quadrimestre  passate,  cioe  13  2,  et  per  la  Iddio  gratia  sani. 
Tuttj  li  Padri  et  fratelli  fanno  molta  diligenza,  non  solo  quei 
che  studiano,  per  far'  progresso  nelle  lettere,  ma  etiam  tuttj  in- 
sieme  per  acquistare  le  solide  vertu  et  perseuerar'  nel'  incom- 
minciato  seruiggio  di  Dio.  Spessissime  uolte  fanno  instanza  alli 


de  57;  ha  6  que  hizo  los  uotos,  acabo  de  oyr  el  curso  quando  entro  en  la 
Comp.a  en  Coymbra,  y  despues  de  estar  en  ella  se  hizo  maestro  y  oio  el 
curso  de  theologia;  aora  lee  una  licion  de  casos,  predica  y  confiessa;  para 
todo  esto  tiene  talento.  Es  de  29  afios,  y  un  poco  flaco.  En  casa  se  ordeno  ». 
In  cod.  Lus.  43,  f.  262  (prius,  615). 

1  Ex  originali,  ut  videtur,  in  cod.  Venet.  100,  ff.  78-79;  prius  323.  Praece- 
dit  aliud  exemplum  italum  in  ff.  76-77.  Est  exempl.  in  archiv.  colonien.  — 
Hansen,  1.  c.  766. 

2  In  cod.  Rom.  7#b .,  f.  221 ;  prius  293  (385)  est  catalogus  collegii  forolivi- 
ensis,  qui  videtur  hoc  tempore  scriptus.  In  eo  socii  sic  recensentur:  Sacer- 
dotes  3.  P.  Leonettus  Italus  Rector.  P.  Gaspar  [Rodriguez]  Hispanus.  P.  An- 
toninus  [de  Antoninis]  Italus,  qui  etiam  in  3a  classe  praeceptoris  fungitur 
munere. 

Praeceptores  3.  M.  Joannes  Baptista  Italus  primae  classis.  M.  Paulus  Ita- 
lus  secundae  classis.  Discipuli.  Joannes  Baptista  Italus.  Hieronymus  Italus. 
Claudius  Gallus.  Jacobus  Italus.  Coadidtores.  Vincentius  Italus.  Caesar  Ita- 
lus.  Leonardus  Italus.  Sebastianus  Italus. 


240  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

loro  superiori  gli  concedino  licentia  di  far'  discipline  et  altre 
simili  penitenze  priuatamente  et  publicamente  per  mortificarsi 
et  assimigliarsi  in  parti  a  Giesu  X.°  ,  nostra  guida,  nella  pouerta 
castita  et  obedienza,  nella  abnegatione  di  se  medesimi  et  nel- 
1'altre  uertu;  di  onde  nasce  tra  di  loro  grande  unione  et  cba- 
rita,  et  cbe  gli  uni  et  gli  altri  s'  infiammino  all'  uita  uirtuosa, 
di  modo  cbe  uengono  a  conrrespondere  alla  buona  oppinione 
che  gli  fuorastieri  banno  della  Gompagnia,  medesimamente  a 
raffrenar'  le  lingue  di  coloro  cbe  cercano  di  oscurar'  il  buono 
nome  di  essa. 

2.  Et  tra  il  numero  de  Padri  et  fratelli  ui  sonno  tre  maestri 
cbe  banno  cura  delle  scbuole,  cbe  non  mancano  di  far'  ogni 
sforzo  accio  li  scbolari  apprendino  la  buona  dottrina  insieme 
con  li  bonesti  costumi  et  santa  deuotione,  la  qual  cosa  da  questo 
si  puo  comprender',  cbe  il  numero  di  essi  crescie  non  medio- 
cremente,  et  gli  padri  loro  ne  pigliano  gran  contentezza  et  so- 
disfattione  per  accorgersi  cbe  i  suoi  figliuoli  fanno  non  piccolo 
progresso  nel  timore  di  Dio  et  nel'  imparar'  parimente ;  perche 
gli  scholari  portano  grande  amor  et  riuerentia  alli  suoi  a  maestri, 
et  insieme  ogni  giorno  diuengono  piu  diligenti  et  affettionati 
afimparar',  si  lettioni  greche  come  latine.  Particolarmente  ui 
sonno  alcuni,  i  quali,  come  desiderosi  di  satiar'  una  longa  sete, 
molto  auidamente  fanno  frutto,  et  pongono  tutto  il  lor'  tempo 
in  uolgere,  et  legger'  libri;  onde  per  la  grande  utilita  che  ne 
cauano,  fanno  che  questa  buona  fama  si  diffonda  tra  gli  huo- 
mini;  et  e  ancora  cagione  che  molti  gioueni  frequentino  nostre 
schuole.  Si  essercitano  parimente  nostri  scholari  in  odire  et  ri- 
petter'  le  cose  che  hanno  inteso  da  suoi  maestri,  et  disputano 
tra  loro  spessissime  uolte,  a  che  prouocano  caldamente  gli  altrui 
scholari,  che  lo  recusano.  Nondimeno  per  uenire  al  particolar', 
tre  giorni  auanti  il  carneuale,  quando  gli  huomini  mossi  da 
un'  certo  furore,  et  dediti  a  tutte  le  sceleraggine,  et  pensano 
sia  lecito  commetter'  qualsiuoglia  peccato,  son'  state  fatte  da 
nostri  scholari  le  disputte,  alle  quali  concorse  non  piccolo  nu- 
mero,  si  de  padri  de  scholari,  si  etiam  de  altri  huomini,  i  quali 
presero  grande  allegrezza  per  hauer'  uisto  con  effetto  quanto 
habbino  ingegno  et  altre  buone  parti.  Pochi  giorni  dapoi  il 
maestro  della  prima  schuola  *  recito  una  oration'    nella   chiesa 


a  suo  ms. 


1  Vide  praecedentem  annot. 


510.  —  Forolivio  1  Maii  1561  241 

maggior  con  assai  piu  audienza  dell'  altre  uolte,  di  huominj 
dotti  et  nobili,  che  appena  ui  poteuano  capire,  et  fu  udita  con 
bonissima  attentione.  Ma  sin  qui  detto  sia  delle  cuose  [sic]  di 
casa  et  delle  schole. 

3.  II  numero  di  quelli  che  si  confessano  da  nostri  et  che  si 
communicano  ogni  otto  giorni,  o  uero  ogni  mese,  non  solo 
crescie,  ma  etiamdio  la  deuotione  ha  tanto  augumentata,  che 
molti,  specialmente  uergini,  appena  si  possano  tener'  che  non 
afflighino  i  loro  corpi,  o  con  degiuni,  o  con  discipline.  Onde 
nelli  giorni  festiui  si  ragunano  alla  nostra  chiesa  insieme  con 
molte  altre  persone  ad  udire  la  predica  del  nostro-R.do  P.  Ret- 
tor'  l,  nella  quale  confermano  i  suoi  buoni  propositi,  et  si  fanno 
forti  con  le  armi  spirituali  contro  1'  impeto  de  suoi  nemici. 
Benche  delli  altri,  che  nella  quadragesima  passata  si  son'  con- 
fessati  da  nostri  e  stata  tanto  grande  la  moltitudine,  che  per 
quanto  li  nostri  Padri  si  possono  riccordar',  mai  ui  e  stato  tanto 
il  concorso,  et  massime  auanti  alla  Pasqua  di  Resurrettione, 
gli  tre  nostri  sacerdoti  (perche  non  sonno  piu)  attesero  tanto  ad 
udire  confessioni  di  giorno  et  di  notte,  che  appena  haueuano 
tempo  di  mangiar'  et  di  dormire. 

4.  Tra  il  numero  de  penitenti,  per  non  far'  mentione  alcuna 
di  certe  persone  nobili  di  questa  citta,  ui  fuoronno  molti,  che 
per  non  trouare  chi  gli  confessassi  (perche  erano  poueri),  et  per 
questa  medesima  cagione  1'  anno  passato  non  si  confessorno, 
fecero  riccorso  ad  un'  de  nostri  Padri,  che  non  solo  gli  ri- 
ceuette  benignamente a,  et  odi  le  loro  confessioni,  ma  ancora 
gli  persuase  et  conforto  che  gli  menassero  degli  altri  loro  pari. 

5.  Son  stati  etiam  delli  altri,  che  essendosi  confessi  altroue, 
per  non  esser'  bene  sodisfatti,  et,  come  diceuano,  mossi  daila 
buona  fama  della  Compagnia,  hanno  fatto  ricorso  alli  sacerdoti 
nostri,  et  hauendo  inteso  il  modo  de  uiuere  che  doueuan  tenere, 
giubilando  et  rengratiando  Dio  nostro  S.re,  si  partiuano  molto 
sodisfatti.  Alcuni  honorati  sacerdoti  hannosi  confessato  gene- 
ralmente.  Alcuni  di  buona  eta,  et  alcuni  gia  uecchi,  non  essen- 
dosi  mai  confessi  ueramente  et  integramente  per  ignoranza  et 
per  malitia,  hauendo  fatto  esperienza  de  1'  opera  et  industria 
della  Gompagnia,  lasciarono  in  tutto  il  grauissimo  peso  de  peccati. 


a  Del.  ma. 


1  P.  Leonettus  Clavonius. 

LlTTBRAE   QtJADRIMESTRES.   —  TOM.   VII  16 


242  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

6.  Dalle  continoe  fatiche  a  de  vostri  figliuoli,  R.do  in  X.° 
Padre,  quanto  grande  honore  ne  risulti  a  Dio  nostro  Sig.re, 
giouamento  alla  citta,  et  authorita  et  buona  fama  alla  Gompa- 
gnia,  non  ho  animo  di  esplicarlo  piu  diffusamente.  Pure  non 
lasciaro  di  scriuer'  alcune  cose,  che  so  piaccera  sommamente  a 
V.  R.  P.,  et  accio  ueda  apertamente  quanto  frutto  faccino  quei 
che  si  confessano  da  nostri,  porro  1'essempio  de  un'  solo, 
per  non  esser'  molesto  in  raccontarne  piu.  E  stato  uno  che 
desiderando  disordinatarnente  di  accumular  dauari,  et  essendo 
per  grande  auaro  riputato,  poi  che  si  fu  confesso  da  nostri 
Padri,  in  tal  guisa  mutto  la  uita  sua,  che  da  iui  a  pochi  giorni, 
essendosegli  offerta  1'occasione  di  guadagnar'  gran  somma  di 
danari,  per  opera  de  nostri  la  lascio,  et  del  tutto  la  rifiutt6  per 
esser'  alquanto  contra  la  conscientia. 

7.  Son'  fatte  etiam  da  nostri  molte  paci.  Et  specialmente 
certe  inimititie  sonno  state  pacificate,  non  solo  nella  citta, 
ma  ancor'  nelli  altri  luoghi  uicini,  doue  quasi  ogni  dome- 
nica  di  quaresima  tre  de  nostri  sonno  andati  a  seminar'  la 
parola  euangelica,  et  ad  insegnar'  il  Pater  et  Aue  Maria,  etc, 
con  non  piccolo  frutto  di  quelle  persone,  che  haueuano  carestia 
di  quel'  cibo  spirituale.  E  stato  prouisto  pure  da  nostri  nelli 
istessi  luoghi  che  non  si  giocasse  alle  carte,  ne  si  ballasse, 
accio  Dio  nostro  S.re  non  ne  restasse  offeso  et  biastemato,  per 
la  qual  cosa  ui  concorreua  grandissimo  numero  di  gente;  che 
li  nostri  alle  uolte  ritrouandole  a  far'  simili  feste  et  giochi, 
non  ancora  faceuano  fine  di  ammonirle,  riprenderle,  et  diman- 
darli  (rechiedendolo  la  cosa,  percioche  li  nostri  haueuano  por- 
tato  seco  lettere  del  R.mo  Mons.re  il  uescouo  4  a  questo  effetto), 
che  lasciauano  il  ballar',  giocare,  etc,  il  che  sempre  haueuano 
fatto,  dicendosi  tra  loro  parole  dishoneste,  et  mettendosi  a  molti 
incommodi  b  del  corpo,  et  alle  uolte  al  pericolo  della  uita  per 
il  sfrenato  et  non  domato  furore  degli  huomini. 

8.  L'  hospitale  si  serue  grandemente  del'  agiuto  della  Compa- 
gnia,  essendo  che  per  prieghi  de  nostri  appresso  il  vescouo  et 
gli  altri  che  hanno  cura  di  esso,  si  facci  che  non  manchino 
cose  necessarie  al  uiuer'  a'  poueri  ammalati,  benche  li  nostri 
ui  uanno  spesso  per  consolargli,  o  per  odire  loro  confessioni,  o 
per  animargli  alla  patientia. 


a  Del.  che.  —  b  incommodi  supra  vers.,  deleto  pericoli. 


1  Simon  de  Aleottis. 


510.  —  Forolivio  1  Maii  1561  243 

9.  Molti  anni  sonno  che  molti  buomini  nobili  entrorno  in 
una  certa  compagnia,  la  quale  insieme  con  le  altre  cose,  appor- 
taua  gran'  giouamento  alla  citta;  et  specialmenle  haueua  cura 
di  souenire  a  poueri.  Questa,  essendo  stata  guasta  et  roinata  da 
fondamenti  dal  crudelissimo  nemico  del  gener'  humano,  di  che 
riceuendone  la  citta  di  molti  danni  et  incommodi,  assai  huo- 
mini  dottj  et  di  buona  uita,  et  particolarmente  certi  predicatori 
pensando  et  consultando,  et  non  attendendo  ad  altro  che  a  cer- 
car'  di  rinouarla,  ne  facendo  profitto  nissuno,  persero  tuttj  la 
speranza ;  et  li  nostri,  i  quali  ultimamente  presero  questa  cura, 
et  con  publiche  prediche  et  priuati  raggionamenti  appresso  i 
primi  della  citta,  si  affaticorno ;  benche  da  principio  paressero 
solamente  (come  dire  si  suole)  di  batter'  1'aere;  tanto  hanno 
fatto,  che  non  solo  la  sia  restituita  nel  primo  stato,  ma  etiam 
in  miglior'  forma  et  ordine.  Gonciosiache  quei,  che  si  riceuono 
in  quella  siano  tenuti  a  confessarsi  et  communicarsi  ogni  mese, 
che  per  auanti  non  si  faceua,  et  molti  sonno  che  per  far'  bene 
il  debito  suo.  promettono  di  spendere  le  proprie  ricchezze  non 
solamente,  ma  etiam  il  proprio  sangue.  Se  alcuno  dunque  du- 
bita  se  serueranno  quanto  hanno  promesso,  et  se  si  deue  cre- 
dere  alle  loro  parole,  da  questo  lo  po  congietturar',  che  quando 
gli  e  imposto,  lasciata  ogni  paura  et  uergogna,  uanno  a  cercar' 
il  uiuere  per  i  poueri,  etiam  a  porta  per  porta,  ancorche  siano 
nobili. 

10.  Per  prieghi  et  esshortationi  de  nostri  si  son'  mosse  delle 
donne  di  non  minor'  qualita  a  far'  il  medesimo  per  le  orfane, 
delle  quali  essendone  stata  hauuta  in  Forli  mala  opinione,  fi- 
nalmente  con  1'agiuto  di  nostra  Compagnia  si  e  lasciata  et  si 
e  prouisto  alli  bisogni  loro,  che  erano  condotte  in  estrema  ne- 
cessita. 

11.  Li  cittadini  da  queste  buone  opere  si  son'  mossi  non 
mediocremente  a  fauorir'  et  amar'  la  Compagnia,  et  special- 
mente  conosciuta  la  beneuolentia  et  charita  di  essa  quanto  lar- 
gamente  sia  aperta  a  tuttj ;  fanno  grande  instanza  accio  andiamo 
a  confortar'  et  recreare  quei  che  stanno  per  passar'  di  questa 
uita,  et  alle  uolte  gli  e  tanto  grato  il  ragionamento  de  nostri, 
che  desiderano  di  retinere  con  esso  loro  alcuno  della  Compa- 
gnia  finche  1'infermo,  sciolto  da  ligami  del  corpo,  se  ne  uoli 
aLTaltra  uita. 

12.  II  vescouo  ci  diuenta  ogni  giorno  piu  fauoreuole  et  affet- 
tionato,  et  massime  in  questo  anno,  che  ha  uoluto  seruirse 
deFopera  et  giuditio  de  nostri  per  dar'  gli  ordini  sacri. 


244  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

13.  Iq  questi  quattro  mesi  si  e  fatto  non  piccolo  ornamento 
di  colonne  di  legno  per  la  nostra  chiesa,  et  hauemo  speranza 
che  ogni  giorno  piu  si  adornera  di  altri  bellissimi  ornamenti. 
[Preces  postulat.].  Di  Forli  il  prirao  di  Maggio  1561. 

Per  coramissione  del  R.  P.  R. 
Di  V.  R.  P.  indegno  in  X.°   a  figliolo 

Paolo  Bellacqua  l. 

In  fol.  79.  j  Per  Italia  extra  Romam.  1561.  Per  la  prouincia 
di  Toscana. 


511 

INNOCENTIUS  SPATAFORA 

GENUA    1    MAII   1561    2. 

1.  Sociorum  numerus.  — -  Adventu  P.  Petri  de  Ribadeneira, 
provincialis,  disciplina  religiosa  reflorescit.  Praesulum 
humilia  exercitia.  —  2.  Candidati  Societatis.  —  3-4.  Fructus 
ex  contionibus,  sacramentorum  tisu,  et  aliis  erga  proximum 
ministeriis.  —  5.  De  scholasticorum  institutione . 


ainXo.  supra  vers. 


1  Maceratensis. 

ln  catalogo  supra  citato,  post  sociorum  nomina,  recensentur  auctores 
qui  in  scholis  explicantur,  hoc  modo: 

In  prhna  classe.  —  Matutino  tempore.  Ciceronis  de  senectute  libellus  et 
Epistolae  ad  Q.  fratrem  eiusdem  alternis  diebus  enarrantur  —  Hora  16 » . 

Isocratis  oratio  de  Regno  ad  Nicoclem  et  Despauterianae  Grammaticae 
leges  declarantur  —  Hora  18  a  . 

Pomeridiano  tempore.  6us.  Virgi.  Aenei.  et  Commentaria  Caesaris  de 
bello  ciuili,  alternis  item  diebus  exponuntur  —  Hora  21 » 

Grammatica  Clenardi  Graeca  explicatur  —  Hora  22  a  . 

In  secunda  classe.  —  Mane  —  Epistolae  Ciceronis  enarrantur  —  Hora  16  * . 

Pomeridiano  tempore.  Bucolica  Virgilii  exponuntur  —  Hora  21  a . 

Traduntur  quaedam  Grammatices  praecepta  —  Hora  22  *  . 

In  3a  classe.  —  Mane  —  Recitata  doctrina  christiana  discipuli  diu  sese 
exercent  in  declinationibus  et  coniugationibus.  Id  postea  consequitur  expli- 
catio  carminum  Catonis. 

A  prandio.  Discipulorum  compositionibus  legendis  magna  temporis  pars 
impenditur.  Vacant  postea  reliquo  tempore  disputationibus  discipuli. 

3  Ex  apogr.  coaevo  in  cod.  Med.  75,  ff.  26,  27;  prius  161,  162.  Subsequitur 
in  fol.  28  exemplum  latinum  ab  eodem  subscriptum. 


511.  —  Genua  1  Maii  1561  245 

1.  Ihs.  Molto  R.do  in  Xpo.  Pre.nro.  —  Pax  Ghristi.  [Ex  more 
scribit.]  —  II  numero  di  quelli  che  stanno  in  questo  collegio  e 
alquanto  cresciuto,  perche  hora  siamo  17  *;  et  fra  quelli  sei 
sacerdoti,  et  di  piu  n'harebbe  bisogno  et  potrebbe  sostentare 
il  collegio,  se  la  strettezza  del  luogo  lo  permettesse.  Nel  prin- 
cipio  di  questo  anno  uenne  il  R.d0  Pre.  Pietro  a  Ribadineyra, 
il  quale  poco  auanti  era  stato  fatto  da  V.  P.  Prouinciale  di 
questa  Prouincia  di  Thoscana,  che  chiamano  Italia  citra  Romam; 
la  cui  uenuta  ci  fu  causa  di  non  poca  allegrezza  et  utilita  spi- 
rituale;  imperoche  subbito  che  fu  arriuato  comincio  a  trattare 
che  non  si  manchasse  punto  da  quello  al  che  ci  b  obliga  la  no- 
stra  uocatione,  et  oltre  1'essortationi  che  fece  per  aiutarci  al 
sopradetto  fine,  ordino  che  '1  giorno  di  S.  Ignatio  renouassimo 
li  uoti,  secondo  il  costume  della  Gompagnia  '-,  hauendoci  prima 
egli  stesso  c  confessati  tutti  generalmente  delli  sei  mesi  passati ; 
et  accioche  questo  si  facesse  con  maggior  profitto  di  tutti  noi, 
ordino  che  in  due  nottj  d  precedenti  tutti  facessimo  le  discipli- 
ne,  et  mentre  che  1'  una  parte  si  disciplinaua,  1'altra  recitaua 
le  letanie :  et  accioche  pigliassimo  maggiore  animo,  1'  istesso 
P.  Prouinciale  con  il  P.  Rettore  3  uolsero  esser  capitani.  Si 
dette  anche  licenza  a  ciaschuno  che  facesse  particolarmente  quel 
che  s'era  fatto  in  commune,  et  cosi  per  molti  giorni  si  fecero 
molte  mortificationi  et  molto  piu  si  sarebbono  fatte,  se  li  nostri 
superiori  hauessero  condesceso  alle  dimande  delli  fratelli.  Pochi 
giorni  dopo,  quando  li  altri  sogliono  attendere  a  piaceri,  giochi 
et  a  darsi  buon  tempo,  li  fratelli  nostri  molto  altramente  uol- 
sero  celebrare  il  carneuale,  imperoche  per  molti  giorni  auanti 
et  massime  quelli  tre  ultimi  auanti  la  quaresima,  sempre  furono 
alcuni  che  ueniuano  in  refettorio  disciplinandosi,  et  alcuni  tuti 
nudi,  hauendo  pero  riguardo  alla  honesta.  Nella  qual  cosa  ben 
demostrorno  quanto  siano  lontani  dal  mondo  et  dalli   suoi  cat- 


a  Praec.  v.  add.   in   marg.  —  b  ci  add.  supra  vers.  —  c  2  vv.  praec. 
add.  in  marg.  —  d  Emend.  ex  notte. 


1  Ineunte  anno  14  socii  numerabantur.   Vide  sup.  p.  1. 

2  Hoc  ita  intelligendum  videtur,  ut  secundum  Societatis  morem  bis  in 
anno  vota  renoventur;  non  vero  ut  die  festo  Sti.  Ignatii  haec  renovatio  fiat. 
Secundum  Constitutiones  Soc.  Iesu  (Part.  IV,  cap.  IV,  n.  5)  vota  renovari 
deberent  circa  festa  Resurrectionis  ac  Nativitatis.  Usus  tamen  iam  ab  an- 
tiquis  temporibus  invaluit  ea  renovandi  ad  Natalem  Domini  et  festum  divi 
Petri  vel  circiter.  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  IV,  621. 

3  P.  Gaspar  Loarte. 


!246  LlTTERAE     QlJADRIMESTRES 

tiui  a  costumi.  Girca  il  medesimo  tempo  li  tre  Padri  Superiori 
nostri  per  alcuni  giorni  seruirno  alli  fratelli  in  tauola,  et  il 
P.  Rettore  uolse  oltre  di  cio  lauare  i  piedi  a  tutti  li  fratelli, 
dopo  che  hebbero  rinouato  i  uoti. 

2.  In  questi  4  mesi  non  s'e  riceuuto  nessuno  per  la  Compa- 
gnia  nostra,  pur  li  mesi  passati  maudorno  i  Padri  in  Roma  un 
sacerdote  che  per  la  strettezza  del  luogo  non  fu  qua  riceuuto. 
Nel  principio  di  quaresima  uennero  da  Bologna  due  giouani  di 
buona  aspettatiua  domandando  con  grande  instanza  di  esser' 
riceuuti  nella  Gompagnia.  L'  uno  de  quali,  che  apena  haueua 
18  anni,  e  nato  in  Roma  et  ha  studiato  in  cotesto  collegio. 
L'altro  e  fiorentino,  di  eta  piu  matura. '  Crediamo  sara  buono 
per  coadiutore.  Da  quel  tempo  in  qua  hanno  seruito  in  due 
hospitali  di  questa  citta  agli  ammalati,  et  hanno  fatto  assai  buona 
probatione,  et  non  desiderano  altro  se  non  di  esser'  riceuuti 
con  licenza  di  V.  P.  Due  giouanetti  genouesi  desiderano  anchora 
molto  tempo  fa  esser'  della  Gompagnia  nostra,  et  si  han  fatto 
scriuere  nella  compagnia  delli  deuoti  che  b  si  confessano  nel 
collegio  ogni  festa,  accioche  attendano  a  confessarsi  et  commu- 
nicarsi  spesso  finche  uengha  il  tempo  de  esser'  receuuti;  il  che 
han'  fatto  sempre  con  grande  consolatione  nostra.  Et  lasciando 
molti  altri  che  desiderano  esser'  de  nostri,  questo  diro  in  ge- 
nerale  che  sono  quasi  innumerabili  quelli  i  quali  entrarebbono 
nella  Compagnia,  se  segl'  aprisse  la  porta. 

3.  Et  per  uenire  a  quel  che  se  e  fatto  in  utilita  de  prossimi, 
delli  sei  sopradetti  sacerdoti,  tre  sono  predicatori,  fra  quali  non 
metto  il  P.  Prouinciale,  il  quale  per  la  sua  indispositione  non 
ha  potuto  seguitare  le  sue  prediche  comminciate  \  ma  il  frutto 
che  gli  altri  fanno,  V.  P.  potra  intendere  da  quel  che  hora 
diro.  Certe  donne  che  udiuano  le  prediche  de  nostri,  mosse  (co- 
me  crediamo)  dalla  diuina  parola  liberorono  a  sue  spese  sei 
pregioni  per  debito,  sodisfacendo  a'  creditori.  Nelle  confessioni 
si  fa  tanto  frutto,  che  sonno  circa  400  persone  fra  huomini  et 
donne  che  spesso  si  confessano  et  communicano  per  mezzo  de 
nostri ;  fra  quali  ci  sonno  alcuni  qualificati,  i  quali  si  confes- 
sorno  questa  pasca  dal  P.  Rettore,  et  hora  perseuerano  in  farlo 
spesso.  II  che  farebbono  molto  piu,  si  huomini,  come  donne, 
se  hauessimo    un   luoco   commodo.    La  qual   cosa  ci  causa  al- 


a  Primum  t  add.  supra  vers.  —  b  che  supra  vers.,  deleto  et. 


Cf.  Ribadeneira,  I,  373,  sqq. 


511.  —  Genua  1  Maii  1561  247 

quanto  dispiacere,  uedendo  che  una  abondantissima  racolta  che 
c'  e  posta  auanti  gl'  occhi  si  perde,  non  so  per  cui  ingiuria,  o 
del  demonio,  o  di  cattiui  huomini,  imperoche  e  tanta  la  repu- 
tatione  (Dio  laudato)  che  hanno  qua  della  Compagnia,  che  se 
piacesse  al  Signore  donarci  un  luoco  a  proposito  per  1'instituto 
nostro,  si  racoglierebbe  frutto  centesimo,  o  maggiore,  se  e  pos- 
sibile,  da  questa  uigna  del  Signore  l. 

4.  Et  per  uenir'  alle  cose  particolari,  era  qui  una  donna 
adultera,  concubina  d'uno  huomo  parimente  adultero,  et  hauendo 
molto  tempo  uissuto  iD  questo  scelerato  vincolo,  finalmente  la 
donna  si  confesso  da  uno  de  nostri,  per  la  cui  diligentia  et 
charita  ciascuno  ritorno  al  suo  consorte  di  prima.  Vn  altro, 
dopo  che  si  confesso  dal  P.  Rettore  sposo  una  concubina  che 
haueua  tenuta  longo  tempo.  Vna  donna  spagnuola,  abbandonati 
i  parenti  et  gittata  a  terra  la  vergogna,  se  ne  fuggi  d'  Ispagna 
con  uno  dishonesto  giouane,  et  essendo  qua  capitata,  venne  al- 
1'  orecchie  di  una  diuota  gentildonna,  la  quale  non  lascio  di  far 
cosa  nesuna  per  leuarla  dalle  mani  del  demonio,  et  finalmente 
cauandola  con  buono  modo  dalle  mani  dello  adultero,  la  messe 
in  una  casa  uicina  a  se;  ma  essendo  la  spagnuola  ammalata 
penso  quella  esser'  buona  occasione  di  leuarla  afatto  dal  pec- 
cato,  et  cosi  lo  fece  intendere  al  P.  Rettore,  dal  quale  hauen- 
dosi  la  spagnuola  confessato  con  gran  dolore  della  uita  male 
spesa,  poco  dopo  passo  di  questa  uita,  et  ci  persuadiamo 
che  Dio,  padre  di  misericordia,  1'  habbia  uoluto  togliere  da 
mezzo  dell'  inimici  et  condurla  al  suo  regno.  Vn'  altro  che  per 
tre  anni  era  stato  luterano,  facendosi  beffe  delle  ceremonie  et 
riti  della  santa  Chiesa,  si  confessd  da  nostri  con  gran  penti- 
mento  di  sui  peccati,  et  retrattandosi  giuro  (come  si  suole)  di 
stare  ad  obedientia  della  chiesa  romana,  et  non  tornar'  piu  a 
quella  scelerata  setta.  Et  accioche  i  sacerdoti  nostri  siano  piu 
idouei  per  questo  essercitio  de  udir  confessioni,  il  P.  Rettore 
legge  loro  una  lettione  di  theologia,  nella  quale  suol  dechiarare 
la  materia  del  matrimonio  secondo  S.  Thomaso.  Li  fratelli  nostri 
che  non  sonno  anchora  sacerdoti,  non  sonno  otiosi  in  questa 
uigna  del  signore;  imperoche,  oltre  il  uisitare  spesso  gli  infer- 
mi  nelli  hospedali,  et  li  prigioni,  consolandogli  anche  con  qual- 
che  prediche,  pochi  giorni  fa  menorno  certi  giocatori  dal  giuoco 
al  nostro  collegio,  alcuni  delli  quali  si  confessorno  nel  medesi- 
mo  giorno,  et  altri,  pochi  giorni  dopoi  da  nostri  Padri.  Et  se  io 


1  De  angustiis  domus  genuensis  vide  Ribadeneira,  1.  c.  360  sqq. 


248  LlTTERAE     QlJADRIMESTRES 

uolessi  dire  una  per  una  le  confessioni  di  coloro  che  hauendo 
le  conscienze  molto  aggraua[te]  a  si  sonno  scharichati  nel  col- 
legio  nostro,  non  finirei  mai  di  scriuere.  Pur  diro  in  gener'  che 
molti  che  per  auanti  non  se  erano  mai  bene  confessati,  parte 
per  uergogna,  parte  per  ignoranza  di  confessori,  si  son  qua  con- 
fessati  generalmente  di  tutta  la  uita.  Molti  altri  hanno  restituito 
quello  che  ingiustamente  possedeuano;  molti  altri  hanno  fatto 
pace  con  quelli  che  prima  odiauano. 

5.  Nelle  schuole  nostre  habbiamo  180  scholari,  diuisi  in 
4  classi;  et  delli  nostri,  3  studiano  nella  prima  classe  della 
rhetorica,  et  uno  altro  nella  seconda,  li  quali  fanno  tanto  profit- 
to  nelle  lettere  che  danno  essempio  et  emulatione  agli  altri. 
Non  mancano  dispute  et  altri  essercitij  domestici,  con  li  quali, 
et  li  maestri  et  Ji  scholari  si  aiutano  l'un  1'altro  a  studiare.  Li 
scholari  nostri  di  fuora  fanno  assai  profitto  in  greco  et  lattino, 
et  si  essercitano  con  dispute  et  componere  orationi  et  recitarle 
nella  capella  nostra.  II  P.  Ministro  1'  ha  fin'  hora  letto  la  dottrina 
christiana  parlando  delli  sacramenti,  ma  dipoi  che  V.  P.  rnando 
le  regole  delli  scholari,  che  sentono  le  lettioni  nelli  collegij  della 
Compagnia  l,  riceuute  con  alegrezza  et  da  noi  et  dalli  scholari, 
ha  parso  piu  espediente  che  se  li  leggessero.  Sonno  questi  fan- 
ciulli  et  giouanetti  tanto  lontani  da  ogni  uitio,  che  fanno  ma- 
rauegliare  coloro  che  hanno  praticato  li  giouanetti  d'  altri  paesi. 
[Preces  postulat.]  Da  Genoua  al  primo  di  Maggio  1561.  —  Per 
commissione  del  P.  D.or  Gaspar  Loarte,  Rettore  nostro  —  Di 
V.  P.  indegno  figliuolo  in  Ghro. 

Innocenzo  Spatafora  2. 


a  Consumpta   charta   in  extremo  vers. 


1  Cf.  Monumenta  Paedagogica,  454. 

2  Vide  Litt.  Quadrim.  V,  590. 


512.  —  Mbthymna  campi  1  Mau  1561  249 

512 

GASPAR  ASTETE 

METHYMNA     CAMPI    1    MAII    1561    *. 

1.  Res  domesticae.  —  2.  Scholae  status  florens.  —  3.  De  contio- 
nibus  P.  Rectoris,  et  de  frequentatione  confessionis  occasione 
iubilaei.  —  4.  Plerique  fratrum  peregrinahim  mittuntur. 
—  5.  Votorum  renovatio.  —  6.  Caritatis  opera.  —  7.  Quae- 
dam  de  templi  et  sacrarii  exstructione. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  P.e  n.  en  Chro.  Pax  Chri.  Como  ayamos 
de  dar  cuenta  a  V.  P.  de  nuestras  cosas  de  edificacion  que  en 
estos  4  meses  a  auido,  no  menos  aran  al  caso  las  que  se  conti- 
niian  y  proceden  con  augmento,  segun  en  otras  se  a  scripto, 
que  las  que  de  nueuo  ay  que  scriuir.  Deste  collegio  a  salido 
vn  hermano  que  leya  la  primera  classe,  y  despues  an  sucedi- 
do  3:  vn  Padre  y  2  hermanos,  que  con  todos  somos  16:  los 
cinco  sacerdotes  y  honze  hermanos.  Tienese  mucha  qiienta  con 
la  guarda  de  las  reglas,  asi  para  la  edificacion  y  mutuo  animo 
de  los  otros,  como  para  el  particular  aprouechamiento  de  ca- 
da  vno,  haziendo  el  P.e  Rector  2  para  esto  prouechosas  exorta- 
tiones,  ayudandose  del  examen  particular,  como  una  de  las 
mejores  armas  que  tenemos,  trayendolo  sobre  la  pregunta  que 
en  la  conferencia  spiritual  del  domingo  se  ha  preguntado.  Ay 
algunos  que  an  pedido  la  Compahia,  los  quales  son  detenidos 
por  las  causas  que  nuestros  superiores  entienden  que  conuiene. 

2.  De  los  studios  y  studiantes,  lo  que  ay  que  scribir,  es  que 
da  N.  S.  a  este  ministerio  tan  buen  suceso  que  desde  la  qua- 
drimestre  3  pasada  asta  agora  a  crescido  tanto  el  numero,  asi 
de  studiantes,  como  de  ninos  de  leer  y  scribir,  que  a  sido  nece- 
sario  despedir  los  ninos  de  leer  por  agora,  por  no  poder  satisfa- 
cer  a  todos,  como  quisieramos,  dexando  aquellos  con  quien  se 
vee  que  ay  mayor  speranca  de  fructo.  El  pueblo  continuamente 


1  Ex  orig.  in  cod.  Hisp.  98,  f.  176;  prius  307.  Praecedit  exemplum  latinum 
a  Ioanne  Bonifatio  subscriptum,  in  ff.  174,  175. 

2  P.  Ioannes  Paulus. 

3  4.e  ms. 


250  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

agradesce  este  beneficio  que  a  sus  hijos  se  haze,  porque  de 
donde  solian  salir  abroxos  y  spinas,  por  estar  la  tierra  mal 
labrada,  veen  agora  salir  fructa  muy  sabrosa ;  y  segun  este  pue- 
blo  tiene  falta  de  ministros  del  altar  tan  doctos  y  exemplares 
como  deuen  seer,  no  tenemos  por  pequeno  este  trauajo  ;  porque 
con  algunos  arto  aremos  en  que  se  persuadan  solamente  a  de- 
prender  la  lengua  latina  L.  A  auido  los  exercicios  de  letras, 
como  otras  vezes ;  pero  en  las  asserciones  que  se  tienen  cada 
mes,  se  conoscen  y  descubren  ias  abilidades  de  los  studiantes, 
a  las  quales  se  allan  muchos  de  sus  padres,  y  letrados  que 
ay,  cuyo  gozo  es  muy  grande,  y  mayor  creo  el  de  nuestro  fun- 
dador  2,  que  con  su  presencia  las  honrra. 

3.  La  quaresma  pasada  comenco  el  P.e  Rector  a  predicar 
4  sermones  cada  semana  en  diuersas  yglesias,  y  por  no  tener 
quien  le  ayudase  a  llebar  la  carga,  no  le  dio  lugar  la  salud  a 
proseguirlos,  y  estubo  al  medio  della  tan  enfermo,  que  el  medico 
tenia  duda  de  su  salud  ;  mas  N.  S.  que  saue  el  mucho  fructo 
que  con  ella  se  haze  en  este  collegio,  se  la  dio,  y  esta  ya  bue- 
no.  Fueron  todas  las  fiestas  de  la  quaresma  algunos  hermanos 
a  diuersos  lugares,  con  cuyas  salidas  an  traydo  a  muchos  a  la 
confesion,  y  a  la  noticia  de  la  Compahia.  Vbo  vn  jubileo  por 
la  semana  santa,  por  el  ayuntamiento  del  concilio  general,  y 
concurrio  la  comunion  del  con  la  de  la  pascua  ;  y  asi  aquella 
semana  los  Padres  tubieron  arto  trauajo  en  asistir  a  las  con- 
fesiones,  y  los  hermanos  al  monumento  y  a  los  acostumbrados 
officios  de  la  semana  santa.  En  este  se  allo  aqui  el  P.e  Nadal, 
avnque  por  yr  entonces  a  Portugal,  gozamos  del  muy  poco,  se- 
guo  nuestro  deseo. 

4.  Pasada  la  quaresma  salieron  siete  hermanos  a  peregrinar 
a  diuersas  partes  tan  rotos  y  desechos,  que  bien  pudieran  ser 
ascondidos  de  los  que  les  quisieran  hazer  alguna  honrra,  sino 
diera  a  algunos  noticia  dellos  auerles  visto  otras  vezes  en 
semejantes  avitos.  Muchas  cosas  les  acontescieron  de  edificacion, 
y  alguna[s]  reprehensiones  de  que  sacaron  arto  fructo  para  si 
mismos;  y  en  los  lugares  por  donde  pasaban,  ensehaban  la 
doctrina  christiana,  como  acostumbran.  De  todos  eran  bien  resci- 


1  Exerapl.  latinum  ita  habet:  «  Nos  quidem  (quae  oppido  huic  altaris  mi- 
nistrorum  idoneorum  ac  exemplarium  penuria  est)  hunc  non  flocci  pendimus 
laborem:  cum  aliquibus  foeliciter  agi  putabimus,  quod  hortatu  nostro  ut 
linguam  latinara  calleant  adducantur  ». 

2  Petrus  Cuadrado. 


512.  —  Methymna  campi  1  Maii  1561  251 

bidos,  mas  olgaban  mas  de  comer  vn  poco  de  pan  seco  y  tomar 
el  suelo  duro  por  cama,  que  tomar  otros  regalos  que  pudieran. 

5.  En  las  8.as  de  pascua  l  renouamos  los  votos,  precediendo 
vna  platica  suludable  del  P.e  Rector,  y  despues  rescibimos  todos 
de  su  mano  aquel  Seiior  a  quien  auiamos  ofrescido  la  ofrenda 
de  nuestros  votos. 

6.  Los  Padres  an  echo  negogios  importantes  y  de  seruicio 
de  N.  S.,  asi  por  los  presos  de  la  carcel,  como  por  otros  que 
se  an  venido  a  poner  en  sus  manos  para  algunas  amistades  y 
conciertos.  Y  abiendo  necesidad  de  yr  a  ablar  a  la  justicia,  a 
mostrado  deseo  de  hazer  lo  que  se  le  pide;  y  el  corregidor  a 
venido  algunas  vezes  a  nuestra  casa  ofresciendose  a  todo  lo  que 
del  vbieremos  menester.  Vn  Padre  me  dixo  que  vn  hombre  es- 
taba  determinado  de  se  vengar  de  otros,  y  yrse  a  viuir  a  otra 
parte ;  y  tratando  dello,  les  hizo  amigos,  y  le  dieron  su  palabra 
de  estar  en  amistad  y  paz.  Otros  semejantes  negocios  se  tratan 
por  los  Padres,  de  que  se  saca  fructo  y  opinion  de  la  Compania. 
Auiendo  de  justiciar  a  vn  hombre,  le  acompano  vn  Padre,  que 
para  ello  fue  llamado,  y  le  animo  y  esforco  mucho  para  bien 
morir,  como  murio.  En  estos  tiempos  nos  ha  N.  S.  visitado  con 
algunas  murmurationes  y  ablillas  del  pueblo,  que  a  los  mal 
afectos  qualquier  cosita  les  vasta  para  decir  lo  que  quieren; 
pero  todo  sera  para  mayor  bien,  y  para  que  nosotros  saquemos 
fructo  dello,  y  nos  humillemos  pensando  que  no  nos  an  de  su- 
ceder  las  cosas  muy  prosperas. 

7.  La  yglesia  se  comenco  a  cubrir  por  principio  de  quaresma, 
y  estava  cubierta  para  la  semana  sancta;  y  asi  estaba  muy 
commoda  para  el  concurso  de  la  gente,  que  vbo  mucho,  porque 
algunos  tienen  escusa  de  no  visitar  tantas  vezes  nuestra  casa, 
por  estar  fuera  de  los  muros,  y  enuarazada  con  los  materiales 
de  la  obra:  agora  esto  les  da  alguna  occasion  de  la  visitar  en 
las  confesiones,  misas  y  officios  diuinos.  Acabase  aora  de  labrar 
la  sacristia,  que  el  inuierno  pasado  quedo  comencada.  Lo  que 
resta  es  pedir  humilmente  la  ayuda  de  los  sanctos  sacrificios 
y  orationes  de  V.  P.,  para  que  el  Sehor  nos  aga  verdaderos 
hijos  y  ministros  de  la  Compania.  Deste  collegio  de  Medina 
del  Campo,  1  de  Mayo  1561. 

Por  comision  del  P.e  M.ro  Juan  Paulo,  rector.  D.  V.  R.  sieruo 

en  Christo 

7  Gaspar  Astete  2. 

1  Paschatis  8°  die...  Exempl.  latin. 

2  Vide  p.  56. 


252  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

513 

MONACHIO    1    MAII    1561    K 

1.  Septemdecim  socii  quorum  quinque  sacerdotes.  Viget  disciplina 
et  mortificationum  studium.  Adiumento  fuerunt,  inter  alia, 
spiritualia  exercitia.  Socii  sacris  initiati.  P.  Provincialis 
visitatio.  Candidahts  ad  probationes  admissus.  —  2.  De 
scholis  et  scholasticis  exercitationibus.  Comoedia  exhibita 
periucunde,  frequentissima  plaudente  corona.  —  3.  Aedes 
scholasticis  pauperibus  quaeruntur.  —  4.  Habitatio  simul 
cum  reditibus  aucta.  —  5.  Nostrorum  contionibus  multi 
ad  confessionem  accedunt;  alii,  abiuratis  erroribus,  ecclesiae 
reconciliantur.  —  6.  Principis  Bavariae  laus,  eiusque  pro 
catholica  fide  sollicitudo.  —  7.  Principis  mater  et  coniux 
sociorum  necessitatibus  prospicere  curant.  Principis  erga 
matrem  reverentia.  —  8.  Aliorum  erga  socios  studium  aut 
odium. 

1.  f  Jhs.  Pax  Ghristi  nobiscum,  Rde.  Pater.  Quae  de  statu 
monachiensis  huius  collegij  quadrimestribus  istis  scribenda  oc- 
currunt,  breuiter  sic  habeat  Rda.  P.  tua.  Sumus  hic  in  uniuer- 
sum  numero  17,  ex  quibus  quinque  sunt  sacerdotes,  coadiutores 
tres,  reliqui  uel  praeceptores,  uel  discipuli.  Sunt  autem  sua 
singuli  sorte  Christi  gratia  contenti,  et  strenue  perfectionem  ad 
quam  uocatos  se  intelligunt,  sectantur.  Regulas  proinde  suas 
et  intelligere  et  studiose  curant  obseruare :  et  si  quando  negligen- 
tiores  in  earum  obseruatione  se  fuisse  deprehendant,  ultroneis 
hunc  defectum  castigationibus  compensare,  neutiquam  dubitant. 
Cernere  id  maxime  fuit  sacro  quadragesimae  tempore,  quo  fre- 
quentioribus  humilitatis  exercitijs  ad  confessionem  generalem 
rectius  peragendam,  et  uota  maiori  deuotione  renouanda,  ope- 
ram  singuli  diligentem  dedere.  Solet  autem  ad  spiritualem  nos- 
trorum    profectum    non    paruum    habere    momentum,    frequens 


1  Ex  apographo  coaevo  in  cod.  Gerni.  143,  ff.  31-32;  prius  230-231  (224-225). 
Aliud  exeraplum  est  in  cod.  Gerni.  139,  f.  68.  Tertium  in  arch.  colonien. 
Hansen,  1.  c.  765.  Particulara  edidit  Braunsberger:  B.  Petri  Canisii  Epist., 
III,  691. 


513.  —  Monachio  1  Maii  1561  253 

superiorum  ad  uirtutes  omnes,  iuxta  instituti  nostri  rationem 
exhortatio,  mutua  etiam  ipsorum  de  rebus  spiritualibus  collatio. 
Ad  hunc  ipsum  finem  commodissima  semper  R.  Patris  nostri 
sanctae  memoriae  spiritualia  illa  exercitia  instituta  sunt:  unde 
et  ijsdem  plerosque  omnes  ante  generalem  confessionem  iuuari 
curauimus.  Hoc  quadragesimae  tempore  tres  ex  nostris  ad  sa- 
crum  hypodiaconatus  ordinem  promoti,  ad  maiores  alios  breui 
promouendi  sunt.  Mirifice  inter  caetera  Rdi.  patris  prouincialis 
nostri  *  praesentia  in  Domino  nos  est  consolata,  qui,  tametsi  prop- 
ter  alia  negotia  huc  uenisset,  euocatus  scilicet  ab  illustriss.  prin- 
cipis  matre  2,  pro  sua  tamen  singulari  in  nos  charitate,  neuti- 
quam  ad  omnimodam  nos  perfectionem  excitare,  tum  uerbo, 
tum  exemplo  suo  praetermisit.  Vnus  ex  nostris  sacerdotibus 
post  lectiones  et  responsiones  suas  cum  laude  peractas,  in 
ingolstadiensi  uniuersitate  baccalaurei  theologiae  titulo  est  in- 
signitus.  Vnicus  est  ad  probationem  dum  adesset  hic  Pater  pro- 
uincialis  admissus,  sed  Viennae  probandus.  Adolescens  est  spei 
bonae,  ingenij  niediocris,  natura  facilis,  natione  germanus,  na- 
tus  ad  pietatem.  Speramus  huius  exemplo  prouocatos  alios, 
quamuis  propter  persecutiones  non  pauci  hactenus  a  meliori 
proposito  uideantur  retardari. 

2.  Qui  domi  rhetoricen  audiunt,  egregios  in  eo  studio  faciunt 
progressus,  et  tum  repetendo,  tum  componendo  diligenter  se 
exercent.  Casuum  conscientiae  lectio  iustis  de  causis  ad  tempus 
intermissa,  paulo  post  instaurabitur :  nam  ea  in  Germania  nos- 
tra  cum  primis  est  necessaria,  propter  casuum  incidentium 
tum  multitudinem,  tum  perplexitatem.  Publica  porro  exercitia, 
quae  in  scholis  habentur,  ex  catalogo  lectionum,  quem  una  cum 
istis  mittimus,  plenius  cognosce[re]  a  licebit  3.  Sunt  autem  qui 
in  scholis  nostris  exercentur  exteri  plus  minus  300,  qui  quidem 
in  sex  classes  distributi,  singulos  habent  in  classibus  singulis 
praeceptores.  In  pietate  et  doctrina  diligenter  omnes  instituun- 
tur  b  et  proficiunt;  sacro  quotidie  intersunt,  frequentant  con- 
fessionem,  nonnulli  etiam  sacram  comraunionem,  doctrinam 
christianam  bis  septimanis  singulis  audiunt,  eamque  memoriae 


a  Consumpta  cliarta.  —  b  institutuuntur  ms. 


1  P.  Petrus  Canisius. 

9  Alberti  V,  Bavariae  ducis,  mater  erat  Maria  Iacoba,  Philippi  Marchionis 
badensis  filia. 

3  Hunc  catalogum  non  invenimus. 


254  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

mandant  omnes.  Egregium  sui  profectus  specimen  superiori 
mense  praebuerunt  in  quadam  insigni  comoedia  exhibenda,  quae 
dominicae  resurrectionis  historiam  pertractabat ;  exhibita  ea  pri- 
mum  est  in  area  monasterij,  cui  vicini  sumus,  cum  tanto  appa- 
ratu,  deuotione  et  diligentia,  ut  in  admirationem  spectatores 
merito  rapuerit.  Fuerunt  autem  spectatorum  aliquot  milia,  ut 
locus  etiam  alioqui  capacissimus,  omnes  qui  adesse  cuperent, 
continere  non  posset.  Adfuerunt  inter  eos  ad  finem  usque  muiti 
tam  ecclesiastici,  quam  seculares  primarij  uiri,  et  omnibus 
abunde  speramus  satisfactum,  cui  uel  hoc  argumento  esse  pos- 
sit,  quod  illustriss.  princeps  noster  omnino  eam  coram  se  sua- 
que  familia  tota  denuo  uoluerit  exhiberi ;  et  tantam  quidem 
gratiam  haec  actio  habuit,  ut  et  lachrimas  deuptis  multis  excu- 
teret,  et  illustriss.  princeps  usque  ad  finem  perseuerando,  uix 
tandem  satiari  spectando  potuerit:  actoribus  autem  ipsis  tum 
mane,  tum  uesperi  in  aula  sua  cibum  praeberi  iussit  l. 

3.  Ad  rectius  scholam  nostram  constituendam,  adeoque  ad 
sacrosanctam  et  catholicam  religionem  per  hanc  prouinciam  foe- 
licius  tuendam  et  propagandam,  diu  multumque  institimus  apud 
illustriss.  principem,  ut  delectus  haberetur  eorum  pauperum, 
qui  ad  nos  discendi  gratia  plurimi  confluunt,  tum  ut  qui  aptiores 
uiderentur,  domicilium  aliquod  proprium  haberent,  ibique  fru- 
galiter,  honeste  et  pie  conuiuerent,  sub  certa  videlicet,  ac  fu- 
turis  ecclesiarum  ministris  conuenienti  educatione.  Nam  ita 
fieret  sane  ut  multi  praeclarae  indolis  adolescentes,  magno  rei- 
publicae  commodo  in  studijs  retinerentur.  Et  illust.  quidem 
principi,  quae  eius  est  singularis  erga  Deum  pietas,  summe  sem- 
per  haec  nostra  placuere  consilia;  uerum  fecerunt  incidentes 
nescio  quae  difficultates,  quo  minus  desideratum  haec  res  sor- 
tita  sit  hactenus  effectum ;  promisit  tamen  non  ita  pridem  illust. 
princeps  cordi  negotium  hoc  sibi  futurum :  coeptum  autem  est 
commodum  in  hunc  finem  aedificium  quaeri. 

4.  Nunc  de  rebus  temporalibus  pauca.  Aucti  sunt  his  men- 
sibus  annui  redditus  nostri ;  cum  enim  sexcentos  tantum  florenos 
rhenenses  superiori  anno  nobis  numerauerint,  hoc  certe  et  se- 
quentibus  annis  mille  in  uiginti  personarum  sustentationem  nu- 
merari  iussit  illust.  princeps.  Scholis  et  aedificio  nouo  extrema 
hoc  mense  manus  addetur :  capax  est  locus  uiginti  quinque 
personarum,  ut  summam  singuli  habeant  commoditatem,  et  breui 
spero  iste  nostrorum  numerus  ad  Bauariae  utilitatem  hic  foue- 


1  Cf.  Dohr:  Geschichte  der  Jesuiten...  I,  341. 


513.  —  Monachio  1  Maii  1561  255 

bitur.  Dicunt  quinque  millia  florenorum  rhenensium  in  aedifi- 
cium  hoc  insumpta,  quo  magis  tam  pio  et  beneuolo  principi 
obligati  sumus.  Sed  transeo  ad  ea  nostrorum  exercitia,  quibus 
foris  in  proximorum  uacant  auxilium. 

5.  Conciones  in  nostro  templo  dominicis  et  festis  diebus  pro 
more  habitae  sunt  in  maxima  semper  auditorum  corona,  et  in- 
genti  cum  fructu.  In  quadragesima  uero  quotidianum  fuit  hcc 
concionandi  exercitium;  unde  magnus  fuit  numerus  eorum  qui 
concionibus  illuminati  et  corde  compuncti.  confessi  sunt  nostris; 
et  relictis  abiuratisque  haeresibus,  corpori  sanctae  Ecclesiae  in- 
serti,  et  per  nostrorum  ministerium  sunt  restituti.  Dies  certe  uix 
ullus  toto  quadragesimae  tempore  fuit,  quo  non  plurimi  con- 
fessionis  gratia  ad  nos  accesserint,  et  tanto  subinde  numero,  ut 
tres  ex  sacerdotibus,  qui  soli  inter  nostros  linguam  hanc  callent, 
minime  omnium  potuerint  uotis  satisfacere.  Qui  ab  haeresi  con- 
uersi,  et  per  nostros  Ecclesiae  sunt  reconciliati,  20  plus  minus 
esse  putanlur.  Multi  alij  peccatis  et  luxuriae  et  usurae  liberati, 
alij  simoniaca  labe  purgati ;  alij  alijs  beneficijs  affecti.  Supra 
mille  non  dubito  nostris  praedicto  tempore  confessos,  et  plures 
fuissent  haud  dubie  confessi,  si  sacerdotes  fuissent  plures.  Ha- 
bentur  a  nostris  praeter  ordinarias  in  templo  nostro,  et  aliae 
extraordinariae  a  conciones,  saepe  quidem  coram  illust.  prin- 
cipe,  non  raro  etiam  in  pagis  uicinioribus.  Fiunt  et  priuatae  ex- 
hortationes  apud  aegrotos  in  xenodochijs  cum  magna  eorum  in 
Domino  consolatione.  Vinculis  detentos  uisendi  libera  nobis  po- 
testas  necdum  facta  est,  sed  superioribus  diebus  pollicitus  est 
iilustr.  princeps,  se  publico  diplomate  eam  nobis  facturum.  In- 
firmos  alios  praesertim  in  extremis  constitutos  non  grauatim 
accedunt  uocati  nostri,  et  magno  saepe  cum  fructu,  propterea 
quod  adesse  subinde  contingat  eos,  qui  in  fide  minus  sunt  sin- 
ceri,  quique  uanis  morientes  lactant  verbi  Dei  (ut  ipsi  uocant) 
consolationibus,  nullam  interim  poenitentiae  et  aliorum  sacra- 
mentorum  memoriam  ingerentes.  Extra  quadragesimam,  etsi 
rarior,  non  infrequens  tamen  apud  nos  est  confitentium  et  com- 
municantium  numerus,  in  solennioribus  praesertim  festis,  et 
maior  in  dies,  Christo  dante,  erit. 

6.  De  illust.  quidem  principis  nostri  summo  ergo  nos  studio 
nihil  hic  uideretur  dicendum,  cum  saepius  alias  prolixe  etiam 
hac  de  re  sit  scriptum :  ea  certe  est  optimi  principis  erga  Deum 
religio,  ea  erga  sanctam  Ecclesiam  obseruantia,  ea  demum  erga 


a  Del.  habentur. 


256  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

nostrain  Societatem  animi  propensio,  ut  si  maxime  uelim,  omnino 
tamen  laudes  eius  tacere  non  possim.  Solus  fere  hic  est  princeps 
in  tota  Germania  nostra,  qui  catholicam  hactenus  fidem  reti- 
nuerit,  pro  qua  etiam  ab  erroribus,  quibus  plena  passim  sunt 
hic  omnia,  uindicanda  tantum  adhibet  studij  et  operae,  ut  ipsi 
etiam  me[rito]  a  mirentur  aduersarij.  Cumque  neglectus  passim 
iaceat  cultus  diuinus  in  hac  Germania,  tantis  ipse  eum  sumptibus 
conseruare,  ornare  et  promouere  in  dies  studet,  ut  huic  soli  rei 
uacare  uideatur;  sacrum  a  musicis  suis  decantatum  quotidie  ex 
more  audit,  et  nescio  si  catholicorum  principum  quisquam  ei  in 
exornandis  altaribus,  eorumque  ministris,  comparari  hoc  tem- 
pore  possit.  Auidissime  conciones  quae  a  nostris  fiunt,  expetere 
et  audire  solet;  vude  saepius  in  aulam  suam  nostros  huius  rei 
gratia  euocari  iubet.  Hebdomada  certe  sancta  cum  ad  uicinum 
huic  urbi  monasterium  se  animi  colligendi  gratia  recipere  ex 
more  statuisset,  unum  ex  nostris  qui  sancto  illo  tempore  a  sa- 
cris  ei  esset  concionibus,  omnino  uoluit  comitari.  Habet  et  hoc 
pro  more  idem  pius  princeps,  ut  omnia  urbis  monasteria  in  per- 
sona  aliquando  uisat,  prouidensque  ex  aula  sua  de  necessarijs 
prius  omnibus,  cibum  in  ijsdem  locis  sumat.  Octaua  quidem 
paschae  primum  omnium  ad  nostrum  diuertit  templum,  ubi  so- 
lenniter  ab  ipsius  musicis  decantato  sacro,  sacram  etiam  pome- 
ridiano  tempore  audiuit  contionem.  Absoluto  autem  sacro, 
priusquam  ad  prandium  pergeret,  omnes  nos  in  unum  locum 
congregati  ordine  eum  salutauimus,  quos  b  ipse  quam  aman- 
tissime  resalutauit,  singulisque  manum  perhumane  porrexit: 
aderat  unus  ex  discipulis,  qui  gratulatorio  carmine  latino  eum 
exciperet,  quem  libenter  recitantem  audiuit.  Sumpto  deinde 
prandio,  concioneque  audita,  una  cum  charissima  et  illust. 
matre,  atque  illust.  coniuge  sua  l,  imperatoris  nostri  filia,  simul 
cum  duobus  principibus  filijs  iunioribus,  omnes  pene  huius  col- 
legii  angulos  scholasque  omnes  maxima  cum  humanitate  et 
animi  laetitia  perlustrare  dignatus  est:  alius  interim  accessit 
adolescens,  qui  graeco  carmine  tanti  principis  celebraret  uirtutes, 
et  qualescumque  pro  tantis  eius  in  nos,  adeoque  Ecclesiam  totam, 
meritis  persolueret  gratias.  Quae  omnia  cum  attente  percepisset, 
tandem  ita  nos,  qui  praesentes  aderamus,  alloquutus  est:  grati 


a  Consumpta   charta.  —  b  quos   supra   vers.,  deleto  post. 


Anna  Ferdinandi  imper.  filia. 


513.  —  Monachio  1  Maii  1561  257 

mihi  estis  filij  et  perplacent  omnia  uestra;  pergite  porrho,  ut 
coepistis,  et  optimum  semper  ut  hactenus  me  sentietis  patronum, 
imo  patrem.  Porrecta  deinde  iterum  atque  iterum  manu,  in 
aulam  suam  magna  stipatus  nobilium  et  aliorum  caterua  est 
reuersus.  Multa  praeter  haec  sunt  alia,  quibus  suum  in  nos  con- 
testari  solet  amorem,  et  nihil  ab  eo  petiuimus  hactenus,  (quamuis 
neque  pauca  neque  parua  petierimus)  quod  non  clementer  con- 
cesserit.  Est  uero  tantus  eius  erga  catholicam  religionem  zelus 
et  amor,  ut  nec  in  praecipuis  aulae  suae  nobilibus  ab  orthodoxa 
fide  alienas  ferat  opiniones,  argumento  est,  quod  sub  paschae 
festum,  duos  eosque  illustres  hac  sola  causa  aedibus  suis  expu- 
lerit,  suspectis  alijs  simile  minatus  exilium,  nisi  breui  resi- 
piscant.  Totum  cuiusdam  a  suspectae  ciuitatis  senatum  accersiri 
huc  nuper  iussit,  multisque  diebus  detineri  in  carceribus  eos 
ob  notatam  in  eis  haeresim  et  rebellionem  curauit,  seuerius 
etiam  in  eos  animaduersurus,  nisi  et  seditionis  timor  prohi- 
buisset,  et  emendationem  illi  promisissent.  Ad  haec  nouum  ab 
officialibus  suis  iuramentum  per  prouinciam  bauaricam  exigi 
praecepit,  quo  sacrosancte  promittant  catholicae  se  religioni 
usque  patrocinaturos.  Et  cum  lutheranae  cantilenae  paucis  ante 
diebus  per  compita  passim  et  plateas  ciuitatis  audiri  coepissent, 
tanta  continuo  seueritate  senatum  super  hac  re  admonuit,  ut 
nullas  eiusmodi  nunc  audire  in  hac  urbe  contingat.  Assolet 
etiam  optimus  princeps,  si  quos  magni  nominis  et  authoritatis 
uiros,  uel  alioqui  charos  sibi  in  aula  habeat,  qui  in  fide  su- 
specti  putentur,  solet  inquam  nihil  non  tentare,  ut  recte  illi 
instituantur,  et  ab  erroribus  reducantur.  Hinc  et  uerbo  et  scripto 
eorum  consuli  saluti  curat,  et  nostra  quidem  non  semel  in  hanc 
rem  opera  uti  uoluit:  fit  demum  sancto  principis  exemplo,  ut 
plurimi  in  fide  catholica  confirmentur,  multi  etiam,  ut  con- 
stanter  lertur,  ad  eam  reuertantur,  haereticorum  uero,  quorum 
non  minimus  hic  est  numerus,  studia  et  conatus  impediantur: 
sola  facit  haereticorum  principum,  quibus  circumseptus  undique 
est  uicinitas,  et  corruptorum  hominum  in  seditionem  pronitas, 
ut  omnia  ista  ex  agro  dominico  funditus  euellere  non  ausit 
catholicus  princeps. 

7.  De  principis  illust.  matre  eiusque  illust.  coniuge  multa 
hic  scribi  possent,  sed  breuitatis  gratia  praetereo.  Hoc  unum 
dixisse  sufficiat,  diuino  cultui  utranque  esse  deuotissimam,  et 
ad  collegium  hoc  nostrum  tantopere  affectam,  ut  nunquam  non 


a  usdara  supra  vers.,  delet.  iustam. 

LlTTERAE    QUADRIMESTRES.    —   TOM.    VII.  17 


258  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

earum  experiamur  beneficia;  et  crebro  quidem  ad  nos  mittunt, 
qui  explorent  num  re  aliqua  nobis  opus  sit.  Accidit  nuper,  ut 
cum  domina  Fuggera  augustana  l,  sanctissima  et  clarissima 
matrona,  atque  optime  de  nobis  merita,  quae  collegium  nostrum 
uisura  accesserat,  adessent  aliae  illustres  matronae  ex  principum 
praedictarum  aulis,  quae  rimantes  diligenter  singula,  quae  de- 
essent  domi,  nobis  inscijs  utrique  principi  omnia  exposuerunt; 
at  illae  non  ita  multo  post  liberaliter  nostrae  ultro  succurrere 
inopiae.  Mater  uidua  tota  est  in  praestandis  misericordiae  ope- 
ribus,  quam  usque  adeo  reueretur  et  obseruat  filius  illust.  prin- 
ceps  noster,  ut  eum  nunquam  nisi  aperto  capite  illam  uiderim 
alloqui,  et  huius  instinctu  multa  in  communem  Ecclesiae  utili- 
tatem  a  filio  fiunt,  propterea  quod  et  sincerissima  et  prudentis- 
sima  sit  uirago. 

8.  Reuerendissimus  frisingensis  2,  qui  huius  est  loci  ordina- 
rius,  singularem  nuper  sui  erga  nos  amoris,  praeter  omnem 
etiam  expectationem  nostram,  dedit  significationem.  Gum  enim 
Frisingam  D.  Nicolaus  Lanoius,  collegij  ingolstadiensis  rector, 
profectus  esset,  ut  nostros  commendaret  ad  sacros  ordines  statis 
temporibus  promouendos,  reuerendissimus  aliquos  ex  nostris, 
numquam  forte  in  eo  loco  antea  uisos,  adesse  intelligens,  e 
uestigio  nobilissima  quaeque  uina,  et  uaria  ciborum  genera  ad 
hospitium,  ubi  nostri  agebant,  deferri  iubet,  et  suo  nomine 
nostris  illa  offerri:  nec  his  contentus,  ad  coenam  etiam  illos 
uocari,  et  mensae  suae  iubet  assidere:  quin  etiam  post  familiaria 
colloquia  proprio  curru  suo  Monachium  eos  postridie  uehi  man- 
dat,  et  benigne  nostrorum  petitioni  annuit,  adeoque  plura  quam 
postularent,  obtulit.  Reuerendissimi  similiter  eius  suffraganei, 
nec  non  eiusdem  vicarij  propensissimum  in  nos  animum  experti 
sumus.  Plurimorum  aliorum  et  clarissimorum  uirorum  animos 
habemus  nobis  deuinctissimos,  populi  etiam  tantus  erga  nos  est 
amor,  et  de  nobis  existimatio,  ut  nusquam  libentius  quam  in 
templo  nostro  sacrum  peragant  cultum,  et  suae  conscientiae 
consultum  uelint.  Persecutiones  interim  non  desunt.  Rumor 
enim  aliquando  publicus  fuit  post  triduum  IESVITAS  (hoc  enim 
nomine  nos  appellant)  Monachio  exigendos:  fuerunt  et  ex  eccle- 
siasticis  qui  pro  concione  nostris  obstreperent  sacris  studijs; 
ausi  sunt  et  sacram  denegare  synaxim,  qui  nostris   essent  con- 


1  Fuggera    haec    videtur   fuisse    Ursula   de  Lichtenstein,  Georgii  Fuggeri 
uxor.  Cf.  Braunsberger  :  B.  Petri  Canisii  Epist.  III,  691. 
a  Mauricius  a  Sandizell. 


514.  —  Montepolitiano  1  Maii  1561  259 

fessi.  Confictae  sunt  famosae  contra  nos  cantilenae,  foedissimis 
demum  flagitijs  famam  nostram  aspergere  conati  sunt:  sed  non 
est  consilium  contra  Dominum  l.  [Preces  postulat  pro  collegio 
et  principibus  bavaricis].  Monachij  calendis  Maij  1561. 

In  fol.  32  v.  1561.  Litterae  quadrimestres  Monachii.  Per  la 
Prouincia  di  Toscana. 


514 

IOANNES    BTA.  VITALIS 

MONTEPOLITIANO    1    MAII    1561    2. 

1.  Sociorum  numerus.  Domestica  disciplina  viget,  foveturque 
Patris  Bibadeneirae  visitatione.  —  2.  Angeli  Politiani  ne- 
pos  mire  conversus  et  in  Societatem  ascriptus.  Alii  candi- 
dati.  —  3.  Scholastici,  numero  pauciotes,  in  litteris  et  bonis 
moribus  proficiunt.  —  4.  Contiones  in  urbe  et  in  vicinis 
pagis.  Fructus.  Militum  nobiles  conversiones.  Paces  ini- 
tae.  Virginum  et  viduarum  castitas  fovetur.  —  5-6.  Socii 
graviter  calumniis  impetuntnr.  Ex  qtiibtis  apud  nobiles 
existimatio  Societatis  crescit.  —  7.  Domus  angustiae.  Hor- 
tus  bellus  paratur.  —  8.  Preces  postulat  et  valedicit. 

1.  Jhus.  Molto  R.d0  in  X.°  P.  nro.  Pax  X.1  etc.  Jo  daro 
conto  breuemente  come  potro  di  tutto  quello  che  per  diuina 
bonta  si  e  fatto  in  questo  nostro  collegio  di  Montepulciano  que- 
sti  passati  mesi,  secondo  il  costume  della  Compagnia  nostra, 
benche  nel  uero  non  ui  sia  cosa  di  molto  momento.  Et  per  co- 
minciare  dalle  cose  famigliari  et  domestice  dalle  quali  pare  che 
tutte  Taltre  dependono,  al  presente  qui  siamo  noue  solamente: 
ma  fin'hora  siamo  stati  dodeci,  et  taPhora  piu,  auanti  che  al- 
cuni  per  ordine  di  V.  R.  fossero  mandati  costa,  in  cambio  de 
quali  aspettiamo  che  V.  R.  habbia  a  mandare,  si  come  di  Roma 
siamo    stati    auisati.  Tra    questi    ch'hora    si  truouano   qui,  tre 


1  Prov.,  XXI,  30. 

3  Ex  apogr.  coaevo  (origin?)  in  cod.  Bom.  126  A,  S.  140-143;  prius  238-241. 
Exstant  in  eodem  cod.  tria  exempla  latina  in  ff.  128-131;  132-135;  136-139.  Est 
exempl.  in  archiv.  colonien.   Hansen,  1.  c.  766. 


260  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

sono  sacerdoti,  altre  tanti  maestri,  et  uno  scolare  et  due  coaiu- 
tori  temporali.  Tutti  per  la  diuina  gratia  (per  parlare  general- 
mente)  si  portano  bene  ne  i  loro  officij  et  sono  molto  pronti  et 
diligenti  nel  diuino  seruitio,  et  secondo  1'instituto  della  Gom- 
pagnia  uiuono  talmente,  che  non  solo  danno  di  se  Tuno  all'  al- 
tro  chiaro  essempio  di  uirtu  in  collegio,  ma  fuori  etiamdio  a 
forestieri;  percioche  tra  questi  si  possono  uedere  alcuni  i  quali 
non  molti  mesi  auanti,  essendo  assai  nobili  per  sangue,  et  ric- 
chi  di  beni  temporali,  con  tutte  le  forze  loro  s' ingegnauano  nel 
secolo  di  pascersi  di  vento  di  uani  honori  et  di  glorie  mondane 
et  transitorie,  et  si  sforzauano  quanto  poteuano  di  salire  a  qual- 
ch'altro  grado  di  dignita  temporale;  adesso  nella  casa  di  JESV 
illuminati  et  mutati  dalla  mano  d'lddio  eccelso,  sono  tanto  lon- 
tani  da  questi  fumi  del  mondo,  che  non  ui  ha  alcuno  cosi  uile 
et  abietto  officio  nel  quale  essi  non  si  essercitino  piu  uolentieri 
et  lietamente  ch'  in  qualsiuoglia  altra  impresa  graue  et  honore- 
uole.  Et  oltre  di  cio,  quell'  antico  loro  modo  di  uiuere,  il  quale 
quasi  a  tutti  i  secolari  par  molto  degno  d'essere  desiderato  et 
seguitato,  essi  et  nei  priuati  et  nei  publici  ragionamenti  tal- 
mente  biasimano,  che  niuno  altro  piu  miserabile,  ne  piu  alla 
tranquillita  deh"  animo  contrario  et  da  essere  abhorrito  confes- 
sano  manifestamente  non  ritrouarsi.  II  che  necessariamente  suol 
parere  a  coloro  i  quali,  dispreggiate  le  lusinghe  della  uita  mon- 
dana,  hanno  un  poco  assaggiati  i  dolcissimi  frutti  di  questa 
nostra  religione.  Altri  si  mostrano  molto  studiosi  della  perfet- 
tione  et  pronti  ad  esseguire  con  ogoi  diligentia  et  fatica  tutte 
1'  opere  di  pieta  et  charita.  Chi  s'  occupa  in  udire  confessioni, 
chi  in  amaestrare  in  pieta  christiana  gli  scolari  et  inuiarli  et 
incitarli  con  grande  ardore  d'animo  alla  perfettione.  Altri  poi 
attendono  con  allegreza  et  piacere  all'occorenze  di  casa,  in  ma- 
niera  che  ogni  uno  con  molta  diligenza  procura  di  conformare 
la  uita  et  i  costumi  suoi  alla  sua  professione,  et  a  concordare 
1'interiore  con  1'esteriore.  Al  che  fare  molto  ci  inanimo  et  in- 
fiammo  tutti  gia  alcuni  mesi  il  P.  Pietro  Ribadeneyra,  percioche 
essendogli  per  diuina  inspiratione  stata  da  V.  R.  commessa  la 
cura  di  questa  prouincia,  tan  tosto  ch'egli  uisito  questo  a  no- 
stro  collegio,  tutti  con  la  sua  presenza  ci  rallegro  et  recreo  nel 
Signore,  et  con  particolari  et  con  generali  ammonitioni  confirmo 
et  ingagliardi  ciascuno  nel  suo  buon  proposito  et  uocatione,  et 
opero  con  molta   distreza  che  ciascuno  per  lo  inanzi   fosse   piu 


a  questro  ms. 


514  —  Montepolitiano  1  Maii  1561  261 

pronto  et  desto  in  tutto  quello  che  se  gl'  appartiene  fare.  Et  a 
fin'  che  niente  mancasse  alla  piena  sodisfattione  et  consola- 
tione  nostra,  per  quelli  otto  giorni  ch'egli  dimor6  con  noi,  si 
prese  fatica  d'  udire  la  generale  confessione  di  ciascuno  del 
tempo  corso  daH'ultima  generale  sino  alPhora;  talmente  che 
per  questo  non  solo  gPanimi  di  tutti  s'inalzarono  a  caminare 
inanzi  nella  uia  del  cominciato  seruitio  diuino,  ma  pareuano 
gia  del  tutto  rinouati  l.  Ne  mi  pare  di  tacere  che  spesso  hor 
1'  uno,  hor  1'  altro  di  fratelli  pregha  il  P.  Rettore  che  dia  loro 
alcuna  penitenza  per  gl'  errori  loro :  et  molto  piu  spesso  ne  do- 
mandarebbono,  se  la  prudenza  et  discretione  del  superiore  o 
del  confessore  non  li  ritenesse,  percioche  il  superiore  risguar- 
dando  alle  molte  fatiche  che  si  durano  giornalmente,  si  nelli 
studij,  come  in  opere  diuine,  ua  alle  uolte  moderando  il  troppo 
loro  feruore.  A  questo  si  aggionge  ch'  il  primo  giorno  dell'  anno 
tutti  reiterarono,  secondo  1' usanza  della  Compagnia,  i  uoti  con 
molta  pronteza. 

2.  Dopo  che  nella  Compagnia  entrarono  quei  due  nepoti  di 
Papa  Marcello  bo.  a  m.  2,  un  solo  e  stato  riceuuto,  scolare  di 
humanita  et  nipote  d'Angelo  Politiano,  il  quale  gia  non  molti 
giorni  fu  mandato  alla  R.  V.  con  lettere  del  suo  proprio  padre 
ch'il  raccommandaua  3.  Et  questo  giouanne  ha  datto  grande- 
mente  da  marauegliare  a  tutta  questa  terra,  et  ogn'uno  ne  e 
stato  sbigottito,  percioche  era  giouane  prima  tanto  sfrenato,  che 
non  daua  luogo  a  correttione  alcuna,  ne  il  padre  stesso,  il  quale 
e  homo  d'  ingegno  et  di  grande  animo,  non  bastaua  a  correg- 
gerlo,  et  gia  staua  quasi  disperato  della  salute  di  questo  gioua- 
ne ;  ma  subito  che  comincio  a  frequentare  le  nostre  scuole  b,  et 
che  da  i  nostri  si  presse  cura  della  conscientia  sua  et  di  farlo 


a  Obscure  exarat.  in  ms.  —  b  Emend.  ex  scole. 


1  P.  Petrus  Ribadeneira  Montispolitiani  collegium  invisit  paulo  ante  festa 
natalicia  anni  1560.  Cf.  Bibadeneira,  I,  341  sqq.  Quae  ibi  Ribadeneira  dicit, 
iuvabunt  ad  epistulam  plenius  intelligendam. 

3  Robertus  Rellarmino  et  Richardus  Cervini.  Hi  die  16  Septembris  1560 
Montepolitiano  Romam  versus  profecti  erant.  Cf.  Fiocchi:  S.  Boberto  Bellar- 
mino  della  Compagnia  di  Gesu  Cardinale  di  S.  Bomana  Chiesa,  cap.  III, 
p.  49. 

8  Hic  fuisse  videtur  Rartholomaeus  Mancini,  cuius  adventus  in  domum 
romanam  annotatur  in  cod.  Bom.  169  ad  diem  26  Aprilis  1561,  et  in  votis 
die  3  Calend.  Sept.  huius  anni  emissis  Politianum  se  dicit. 


262  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

spesso  eonfessare  et  communicare,  quello  che  prima  nou  haue- 
uano  potuto  far  gl'huomini,  il  fece  colui  che  puo  il  tutto;  onde 
ricorrendo  egli  spesso  al  santissimo  sacramento,  fonte  di  tutte 
le  gratie,  si  accesse  di  desiderio  di  darsi  tutto  a  Ghristo  et  di 
seruirlo  nella  Gompagnia  nostra,  nel  quale  proposito  perseue- 
rando  egli  per  alcuni  mesi  constantissimamente,  ultimamente 
fu  accettato,  et  la  lode  sia  di  chi  ha  tanto  potuto.  Sono  oltra 
questo  altri  giouani  delle  nostre  scuole  nobili  et  di  primi  di 
questa  terra  et  di  ottimo  ingegno,  i  quali  sono  assai  animati  a 
uolere  seguitare  il  detto  giouane,  et  due  di  loro  sono  retorici  et 
studiosi  della  lingua  greca,  i  quali  in  breue  diuenterebbono  atti 
ministri  nel  seruigio  diuino,  percioche  uagliono  d'  ingegno  et 
di  giuditio.  L'altri  due  sono  mediocremente  per  l'eta  loro  esser- 
citati  ne'  studi  d'humanita,  ma  hanno  maraueglioso  ingegni 
[sic]  et  quantunque  sieno  giouanetti,  mostrano  una  constantis- 
sima  uolonta  di  uolere  seguire  la  diuina  inspiratione,  et  in  loro 
apparisce  una  purita  angelica.  Questi  due  sono  accessi  di  tanto 
desiderio  d'  intrare  nella  Corapagnia,  che  mostrano  uolere  ad 
un  minimo  cenno  di  alcuno  d'i  nostri,  o  nascosamente,  o  con- 
tra  uolere  d'  i  lor  parenti,  uolarsine  a  Roma.  Ma  e  manifesto 
ch'  i  loro  padri,  o  non  li  daranno  mai  licenza,  o  con  grandis- 
sima  difficulta.  I  nostri  nondimeno  trattano  con  loro  che  fac- 
ciano  opera  d'impetrare  da  i  loro  padri  licenza.  Faccia  X.°  ch'essi 
inuitti  trionflno  di  tutti  gl'auersari  loro  a  maggior  gloria  di  sua 
diuina  M.ik. 

3.  Quanto  alle  scuole,  sono  tre  classi  et  altre  tanti  maestri, 
com'e  detto  di  sopra.  Nell'ultima  1'insegnano  i  principi  di  gram- 
matica,  nel  secondo  [sic]  humanita  et  la  gramatica  greca  et 
1'arte  metrica;  nella  prima  1'arte  oratoria,  et  lettere  grece.  II 
numero  delli  scolari,  quantunque  non  sia  molto  da  che  habbia- 
mo  lassate  le  scuole  publiche  della  communita,  nondimeno 
posso  affermare  a  gloria  di  Dio  essere  rimasi  nelle  nostre  scuole 
i  principali  scolari,  si  di  nobilta,  si  ancho  d'ingegno  et  dottri- 
na;  da  i  quali  col  diuino  aiuto  speriamo  non  piccolo  frutto, 
percioche  sono  giouani  di  natura  accutissimi,  et  oltra  il  credere 
d'ogni  homo,  mansueti  et  modesti  et  a  noi  affettionati.  Si  con- 
fessanno  co' i  nostri  Padri  ogni  mese  una  uolta,  et  molti  piu 
spesso,  et  in  alcune  feste  solenni  si  comunicano,  et  alcuni  il 
fano  ogni  15  giorni.  Tutti  imparano  a  mente  la  dottrina  chri- 
stiana,  et  anco  i  grandi,  et  la  odono  ogni  venerdi  esporre  et 
leggere  nella  chiesa  nostra.  Attendono  ad  essercitarsi  nella  lin- 
gua  latina,  parte  componendo  le  epistole,   parte  orationi,  parte 


514.  —  Montepolitiano  1  Maii  1561  263 

uersi;  dalle  quali  essercitationi,  lodato  il  Sig.re,  si  ne  tra  assai 
buou  frutto.  Nel  domo  si  e  recitata  una  oratione  da  uno  de  i 
nostri  scolari,  la  quale  ha  sodisfatto  non  poco  a  gl'auditori. 
Et  questo  tanto  basti  intorno  gli  studi.  Hora  uerro  a  dire  bre- 
uemente  quel  che  appartiene  all'altri  pij  essercitij  et  diro  pri- 
mamente  del  frutto  delle  prediche. 

4.  11  Padre  Paolo  ha  sempre  predicato  con  mediocre  audienza, 
ma  specialmente  questa  quaresima  con  grandissimo  concorso, 
talmente  che  la  chiesa  nostra  era  alle  uolte  cosi  piena,  che  piu 
non  ne  capeua.  Questo  Padre  e  molto  grato,  percioche  non  meno 
con  essempio  di  virtu  che  con  parole,  mostra  la  strada  di  pia- 
mente  et  christianamente  uiuere.  Vengono  anco  molti,  cosi 
huomini,  come  donne,  il  venerdi  ad  udire  la  dottrina  christiana, 
et  sono  huomini  principali  di  questa  terra,  di  dignita  et  pru- 
denza,  i  quali  affermano  niun'  opera  fare  la  Compagnia  nostra 
piu  lodeuole,  ne  di  maggior  importanza,  n'a  maggior  salute  di 
prossimi,  che  procurare  ch'i  giouani  sieno  bene  instituiti  nella 
pieta  et  religione  christiana.  Piaccia  a  Dio  che  tanto  et  cosi 
graue  et  ueramente  diuino  officio  facciamo,  si  come  all'insti- 
tuto  della  Compagnia  nostra  e  richiesto,  diritamente  et  con  di- 
ligenza,  in  che  consiste  non  piccola  speranza  di  ristorare  le 
ruine  della  repubblica  christiana.  Apresso  ha  predicato  spesso  a 
uno  delli  nostri,  si  in  un  religioso  monasterio  di  monache,  si 
anche  in  vicini  castelli,  doue  riprendendo  agramente  alcuni 
communi  peccati  di  contadini,  quanto  fossero  i  cuori  loro  tocchi 
et  punti  dallo  Spirito  Santo,  ii  manifestauano  le  lagrime  loro 
che  sparsero  in  gran  copia  et  con  molti  sospiri.  Essendo  stato 
il  medessimo  mandato  a  predicare  ad  un  castello  dell'  ill.mo  s.re 
Aless.0  Ceruini,  dopo  hauer  molto  confortati  quelli  contadini 
alla  frequentatione  delle  confessioni  et  della  santissima  eucha- 
restia,  gl'inuito  ad  essere  diuoti  della  gloriosa  Vergine,  pro- 
ponendo  loro  d'  entrare  nella  compagnia  del  rosario.  et  cosi  ui 
entrarono  tutti ;  al  quale  luogho  essendo  il  medessimo  ritornato 
per  le  ieste  di  Pasca,  et  hauendo  per  tre  mattine  predicato,  et 
due  uolte  dopo  disnare,  in  vn  castello  vicino,  opero  con  i  paro- 
chiani  dell'uno  et  dell'altro  luogo  che  facessero  imparare  a 
mente  a'  fanciulli  le  cose  piu  necessarie  della  dottrina  christia- 
na,  et  che  la  festa  in  presenza  del  popolo  due  fanciulli  diman- 
dassero  l'uno  all'altro  quello  ch'haueuano  imparato,  accioche 
quelli  huomini  rozi  almeno  con  sentire  molte  uolte  reiterare  le 


a  spesso  supra  vers. 


264  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

medessime  cose,  le  apprendessero,  se  non  in  tutto,  al  meno  in 
parte.  II  quale  consiglio  quelli  due  buoni  sacerdoti  accettando 
volentieri,  il  nostro  si  sforzo  di  persuadere  a  quei  popoli  che 
douessero  con  diligenza  et  attentione  dare  opera  a  questa  salu- 
tifera  impressa,  et  datti  loro  due  libretti  volgari  della  dottrina 
christiana,  comise  tutto  il  negocio  a  i  loro  parochiani,  rac- 
comandandolo  anco  caldamente  a  molti  di  principali  di  quei  due 
luoghi;  il  che  promisero  d'essequire  con  ogni  diligenza.  Ma  di 
questo  basti  hauerne  detto  fin  qui.  Se  io  a  uolessi  raccontare 
tutto  quello  che  la  diuina  bonta  si  e  degnata  di  operare  per 
mezo  d'  i  Padri  nostri  intorno  alle  confessioni,  non  ne  uerrei  a 
capo  senza  partorire  col  mio  scriuere  fastidio;  la  onde  diro  in 
somma  alcuni  piu  importanti,  le  quali  mi  souengono,  et  lasciaro 
da  parte  molti  i  quali  si  sono  confessati  con  i  nostri  essen- 
dosene  al  quanti  anni  prima  senza  confessarsi.  Questo  nondi- 
meno  non  tacero,  che  essendo  un  soldato  uisso  gran  tempo  in 
grauissimi  peccati  uenne  a  confessarsi  con  uno  de'  i  nostri  con 
tanta  contritione  et  compuntione  di  core,  che  dopo  confessato, 
prima  che  partisse  dal  collegio  uolse  nella  stanza  del  confessore 
fare  una  disciplina  non  con  altro  stromento  che  con  la  cintura 
della  sua  spada  piena  di  ferri  pungenti  et  accuti,  et  oltra  cio 
ogni  uolta  che  cadeua  nel  uitio  della  bistemia,  il  quale  egli 
haueua  in  mal  uso,  subito  correua  a  confessarsi,  et  fornita  la 
confessione,  uoleua  fare  la  solita  disciplina,  et  andaua  portando 
scoperta  publicamente  la  corona,  et  riprendeua  grandemente  et 
si  adiraua,  se  b  sentiua  alcuno  bestimiare,  in  guisa  tale,  che  con 
1'essempio  suo  piu  di  uinti  soldati  uenero  a  confessarsi,  i  quali 
senza  questo  stimolo  si  crede  non  si  sarebbero  confessati,  et  egli 
conduceua  tutti  alla  confessione,  et  cercaua  quelli  che  erano  piu 
infermi  dell'  anima,  et  ch'  haueuano  maggior  bisogno  di  tal  santa 
medicina,  tal  che  erano  huomini  di  pessima  uita,  et  i  quali  non  si 
erano  chi  per  dieci,  chi  per  uenti  anni  confessati.  Et  in  somma 
questo  homo  era  fatto  un  specchio  di  buona  uita  non  solo  a  tutti 
i  soldati  ch'  all'  hora  erano  qui,  ma  anco  a  cittadini  medessimi, 
et  a  tutti  predicaua,  et  tutti  confortaua  al  bene  et  christiana- 
mente  uiuere. 

Appresso  un  capitano  nobile  *  et  di  molta  auttorita,  forestiero, 


a  io  supra  vers.  —  ^  In  ms.  videtur  script.  io. 


1  In  margine  scriptum  est  alia  manu  antiqua:  «  Gualtero  Gualteris  —  Vid. 
sup.  229  ».  Fol.  istud  229  est  nunc  in  cod.  Ital.  117,  f.  195.  Exstat  ibi  epist. 


514.  —  Montepolitiano   1  MAII  1561  265 

il  quale  per  longo  tempo  era  perseuerato  in  accerbissime  nimi- 
citie,  et  per  molti  anni  si  era  astenuto  dalla  sacra  medicina 
della  confessione  et  communione,  mosso  del  nome  et  della  deuo- 
tion  della  Compagnia  nostra,  se  ne  uenne  dalla  sua  patria  fin 
qui  per  confessarsi  con  li  nostri  et  pacificarsi  con  Dio,  et  cosi 
essendosi  diligentissimamente  confessato,  et  con  molte  lagrime 
et  con  molto  dolore,  ritornato  all'  albergo,  butto  con  molta  com- 
puntione  la  spada  per  terra,  et  riuolto  a  suoi  seruitori  disse  : 
leuatemi  V  arme  dinanzi,  ch'io  non  uoglio  piu  arme ;  gia  ho 
perdonato  a  tutti  i  miei  nimici,  et  non  ho  piu  guerra  con  al- 
cuno,  et  chiamati  tutti  di  casa  sino  le  fantesche,  a  tutti  chiese 
perdono  con  grande  humilta.  Et  dapoi  con  grandissimo  feruore 
et  incredibile  consolatione  si  comunico.  Questo  capitano  ha 
preso  tanto  amore  alla  Compagnia  nostra  et  1'  ha  in  tanto  gran 
concetto,  che  subito  ritornato  alla  sua  patria  4,  ha  procurato  di 
fare  adunare  il  consiglio,  et  ha  persuaso  a  quel  popolo  che 
faccia  opera  di  hauere  li  un  collegio  d'  i  nostri,  et  la  comunita 
a  sua  richiesta  ha  gia  ordinato  certa  quantita  di  denari  da 
darsi  ogni  anno  a  questo  fine.  Si  e  anco  confessato  coi  nostri 
uno  altro  capitano,  et  si  e  paceficato  con  alcuni  suoi  nimici,  i 
quali  prima  egli  era  deliberato  di  offendere  grandemente.  Ne 
sono  mancati  alcuni,  i  quali  hauendo  ritruouato  le  mogli  in 
adulteri  uoleuano  uendicarsi  contra  gl'  adulteri,  et  a  persua- 
sione  de'  i  nostri  hano  loro  perdonato.  Molti  hanno  lassate  le 
concubine,  et  cacciatele  di  casa  propria  doue  prima  le  teneuano. 
Si  sono  fatte  anco  alcune  restitutioni.  Si  sono  fatte  alcune  paci. 
Vltimamente,  altre  opere  di  pieta    simili  a  queste   si  e  degnato 


P.  Ioannis  Gambaro  ad  P.  Lainez  data  ex  Montepolitiano  die  18  Aprilis  hu- 
ius  anni,  in  qua  haec  inter  alia  dicit:  «  II  capitano  Gualtero  di  Gualteri 
fratello  del  vescovo  di  Viterbo...  mi  ha  scritto  come,  dopo  molti  anni  (che 
manco  si  era  confessato)  communicatosi  questa  pasqua  et  fatta  la  pace  con 
tutti  i  suoi  nemici,  ad  instantia  sua  tece  congregare  il  conseglio,  et  con  santo 
fervore  et  zelo  tratto  della  Compagnia  nostra  et  utile  professione  sua  che 
nullo  discrepante  da  tutti  i  cittadini  di  quel  consiglio  fu  deliberato  si  pro- 
curasse  un  collegio  dalla  P.  V.  in  Orvieto,  ordinandogli  cento  scudi  d'oro 
Panno  et  del  resto  tutto  quello  di  piu  che  paresse  a  certi  signori  Conserva- 
tori.  Mi  disse  il  capitano  ch'in  quella  citta  si  farebbe  gran  frutto  per  il  bi- 
sogno  et  pur  buona  disposizione  et  natura  di  quella  gente,  et  tanto  pare  a 
me  cognoscer  da  piu  orvietani  huomini  et  donne...  ». 

1  Supra  vers.  et  in  marg.  scriptum  est  alia  manu  antiqua:  «  Oruieto  ».  In 
epistula  data  Romae  21  Maii  1561  (Cf.  Polanci  Complem.  I,  273)  dicitur  col- 
legium  Societatis  exposci  ab  urbevetanis ;  non  tamen  tunc  fundatum  est  illic 
collegium,  sed  anno  1620.  Cf.  Cordara:  Histor.  Soc.  lesu,  part.  VI,  lib,  V.  n.  5. 


266  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

nostro  Signore  Dio  operare  per  questi  indegni  et  minimi  suoi 
serui,  il  che  tutto  si  dee  riconoscere  dalla  sua  alta  misericor- 
dia.  Si  uisitano  spesso  et  si  confessano  infermi  da  i  nostri,  si 
nell'  hospetale,  com'  altroue.  Si  porge  anco  aiuto  quanto  si  puo 
a  bisognosi,  et  si  souiene  a  gl'aff]itti  con  ogni  charita,  perche 
spesso  cosi  fatte  genti  riccorrono  a  i  uostri  chiedendo  aiuto 
nelle  loro  tribulationi,  chi  per  essere  accordati  di  qualche  lite 
ch'hanno  con  maggiori  et  piu  potenti  et  piu  richi  di  loro,  chi 
perche  ueoga  souenuto  alla  pouerta  et  necessita  loro.  Altri  per- 
che  si  prouegga  di  allogare  le  figliuole  pouere  con  1'  aiuto  d'al- 
cune  elemosine,  o  maritandole,  o  mantenendole  in  monasterio. 
Altri  quasi  diffidenti  a  uengono  da  i  nostri  a  buona  speranza 
soleuati,  et  negl'  affani  loro  consolati.  Sono  entrate  in  mona- 
sterio  et  fatte  religiose  dodeci  vergini  in  quel  torno  di  quelle 
che  frequentauano  la  nostra  chiesa  nello  spatio  di  due  anni,  et 
molte  n'hano  buona  uolonta  di  fare  il  medesimo.  Molte  uedoue 
anco  si  sono  confermate  nel  loro  buon  proposito  di  perseuerare 
uedoue,  la  onde  uno  cosi  ridendo  (ma  parlando  percio  da  uero), 
disse  in  publico :  da  che  questi  preti  sono  in  Montepulciano  ne 
vergini  ne  uedoue  uogliono  piu  intendere  di  maritarsi.  Molte 
altre  cose  simili  si  degna  il  Signore  per  sua  clemenza  adope- 
rare  per  mezo  di  questi  minimi  serui  suoi  et  di  vostra  Ri.tia, 
il  che  tutto  si  ha  da  riconoscere  dalla  sua  larga  et  potente  mano. 
5.  Ma  per  ritornare  alle  cose  di  casa  delli  quali  si  e  comin- 
ciato  il  ragionamento,  quello  non  mi  par  da  tacere,  che  essen- 
dosi  a  i  di  passati  per  mezo  d'alcuni  eccitata  contra  noi  una 
graue  persecutione,  a  guisa  di  fiera  tempesta  nata  da  rabbiosi 
uenti,  il  fine  della  quale  era  di  cacciarne  di  questo  collegio  et 
di  questa  terra,  dopo  quei  terribili  et  breui  mouimenti  e  seguita 
una  gran  tranquillita,  et  gl'  auersari  sono  rimasi  uinti  dalla 
pacienza  et  toleranza  de  i  nostri,  non  senza  molta  maraueglia 
degl'amici  nostri,  i  quali  sono  restati  stupiti  della  constanza 
de  i  nostri,  dal  che  ne  e  proceduto  che  molti,  pentiti  de  i  loro 
proponimenti,  sono  uenuti  a  chiedere  perdono  di  essersi  opposti 
alle  cose  nostre,  prometendo  per  1'auenire  1'aiuto  et  il  loro 
fauore.  La  onde  uno  amico  et  deuoto  nostro  marauegliandosi 
della  gratia  che  nostro  Signore  fa  alla  Gompagnia,  disse  al 
Padre  Rettore :  donde  procede  che  desiderando  ancor  noi  seruire 
et  piacere  a  Ghristo,  comun  signore,  non  potiamo  sostenere  pa- 
cientemente  alcuna  molestia  di    queste    che  tolerate    uoi  molto 


a  diffirenti  ms. 


514.  —  Montepolitiano  1  Maii  1561  267 

minore,  et  uoi  pare  che  non  possiate  da  alcuna  perturbatione  essere 
superati?  Lodato  sia  il  Signore,  il  quale  si  degna  pigliare  beni- 
gnamente  le  uostre  difese  et  farne  tutte  le  cose  auerse  resultare 
in  prospere;  percioche  a  quasi  miracolosamente  ha  operato  sua 
diuina  Maesta  che  questo  collegio  et  questa  chiesa,  la  quale 
prima  haueuamo  a  beneplacito  di  chi  ce  1'  hauea  datta,  ne  fusse 
conceduta  perpetua.  II  che  non  e  auenuto  se  non  per  importu- 
nita  di  quelli  che  cercauano  di  cacciarne,  si  che  con  quelle  armi 
con  che  uoleuano  ferire  ce  hanno  sanati;  che  uedendo  i  gouer- 
natori  di  questo  collegio  et  chiesa  le  gran  persecutioni  ch'ha- 
ueuamo,  et  com'altri  cercauano  di  cauarne  di  questa  terra,  essi 
n'  hano  per  questa  uia  uoluto  confermare  maggiormente,  il  che 
parea  al  giuditio  humano  impossibile  ad  auenire.  Et  per  non 
trappassare  con  silentio  quello  che  il  demonio,  a  guisa  di  leon 
che  rugge  d' intorno  alle  anime  nostre  l,  ua  sempre  machinando 
di  uolere  fare  per  mezo  d'i  suoi  ministri  in  pregiuditio  di  esse 
anime,  accio  che  conosciute  le  insidie  sue  diuentiamo  piu  cauti 
et  uigilanti,  V.  R.  sa  pur'  essere  uno  in  questa  terra,  il  quale 
portandone  odio  morlale  e  desiderando  di  scacciarne  di  qua  con 
alcuna  infamia,  propose  ad  una  astuta  meretrice  di  uolerli  dare 
buoni  scudi  se  ella  induceua  alcuno  di  nostri  a  peccare  seco ;  il 
che  pareua  che  comodatamente  [sic]  li  poteua  succedere,  s'  il  vigi- 
lantissimo  pastore  et  custode  nostro,  Ghrisio  Iesu,  il  quale  mai 
non  dorme,  non  hauesse  proueduto  che  la  malitia  della  quale 
colui  uoleua  segnar  noi,  hauesse  tanto  lui  medessimo  col  uenire 
scoperta  la  maluagita  sua  et  le  sue  insidie ;  quantunque  prima 
ancora  erano  stati  sparsi  da  uno  altro  alcuni  rumori  che  uno 
dei  nostri  haueua  seguitata  correndo  un'  altra  meretrice  che 
fuggiua;  il  quale  fu  posto  in  prigione,  et  scoperta  la  uerita  et 
come  egli  falsamente  ci  hauea  apposta  questa  calunnia,  sareb- 
be  stato  grauemente  punito,  se  i  nostri  propri  1'  hauessero  tole- 
rato  et  non  hauessero  fatta   resistenza. 

6.  Da  questi  et  simili  tramuti  la  Gompagnia  nostra  e  n'e 
diuentata  piu  chiara,  et  n'ha  aquistata  meglior  nome,  non  che 
ella  per  questo  sia  diuentata  piu  oscura.  Per  la  qual  cosa, 
molti  nobilissimi  huomini  et  honestissime  donne  frequentano 
la  chiesa   nostra.  Di    maniera  che   questa  chiesa,  la   quale   per 


a  Emend.  ex  perche. 


1  Cf.  I  Petr.,  V,  8. 


268  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

1'adrieto,  com' alcuni  affermano,  staua  quasi  sempre  chiusa,  et 
parea  abandonata,  hora  non  sia  punto,  ma  frequentata  et  ce- 
lebrata  di  qualsiuoglia  altra  di  questa  terra ;  et  concio  sia  cosa 
ch'auanti  la  uenuta  nostra  le  due  saluberrime  medicine  del- 
1'anime  nostre,  dalla  nostra  Gompagnia  molto  usate  et  adope- 
rate,  di  rado  si  usassero  et  riceuessero  in  questa  terra,  hora 
non  solo  nella  chiesa  nostra,  ma  nelTaltre  anchora  per  l'es- 
sempio  della  nostra  si  pigliano  et  frequentano  assai  spesso,  la 
confessione  dico  et  la  santissima  eucharestia.  La  onde  da  questo 
fonte  della  Compagnia  nostra  penso  molti  riui  di  religione  et 
pieta  christiana  esser  entrati  nelLanime  di  molti,  i  quali  entrando 
nella  chiesa  nostra,  pare  che  specialmente  piglino  un  certo  spi- 
rito  del  colto  diuino,  et  si  desti  in  loro  gran  riuerenza  uerso  le 
cose  sacre,  et  per  usare  le  stesse  parole  lo[ro],  pare  che  le  mura 
stesse  della  nostra  chiesa  porgano  certa  santita  et  inuitino  a 
piamente  et  religiosamente  uiuere.  Vltimatamente  per  restringere 
le  molte  parole  in  una,  questo  nostro  collegio  se  ua  tuttauia 
riuogliendo  tra  infamia  et  buona  fama,  tra  cose  prospere  et 
contrarie.  *.  Nondimeno,  da  tutte  quantunque  tra  se  molto  diuer- 
se  et  al  primo  incontro  contrarie,  tanta  utilita  ne  caua  la  diuina 
sapienza,  che  molto  malageuole  e  a  discernere,  se  elle  piu  tosto 
ci  sieno  necessarie,  che  fruttuose.  Sono  molti  che  ci  perseguitano, 
sono  dall'altra  parte  molti  altri  nobilissimi  et  principali  in 
questo  loco,  i  quali  restano  di  noi  satisfatti,  et  ci  diffendono  et 
accarezzano  grandemente,  di  maniera  che  par  quasi  che  per 
diuino  consiglio  gl'uni  ci  siano  dati  a  fine  che  non  habbiamo 
occasione  di  troppo  innalzarne,  et  gl'altri  accioche  la  despera- 
tione  non  ci  atterri  et  abbatta  del  tutto,  et  accioche  a  queste 
due  contrari  il  uiaggio  della  nostra  peregrinatione  uenga  sicura- 
mente  dirizzato  al  fin  suo.  Del  che  ne  sia  pregato  il  S.re.  Questo 
solo  non  uoglio  restar  di  dire  a  V.  R.  ch'  hora  uniuersalmente  si 
ha  megliore  opinione  a  di  noi  che  per  lo  passato,  et  la  Gompa- 
gnia  e  salita  in  maggior  nome  et  fama  b  da  che  essa  Gompagnia 
trauagliata  della  aspresa  della  tentatione  et  tribulatione  ha  di- 
mostrato  la  sincerita  et  inuitta  pacienza  sua,  la  quale  si  e  af- 
focata  a  guisa  d'oro  nel  foco;  dal  che  la  beneuolenza  et  os- 
seruanza    di    questi    huomini    uerso    noi    apparisce    maggiore, 


a  opininione  ms.  —   b  fame  ms. 


1  Cf.  II.  Corinth.  VI,  8. 


514.  —  Montepolitiano  1  Maii  1561  269 

• 

percioche  adesso  incontrandone  per  la  strada,  amicheuolmente 
et  riuerentemente  ci  salutano  et  con  noi  si  accompagnano,  il  che 
non  faceuano  prima.  Pregato  sia  il  S.rfi  ch'  il  tutto  resulti  in 
molto  honcre  et  gloria  di  sua  diuina  Maesta  et  in  salute  del- 
1'anime  l. 

7.  Resta  ch'  io  aggionga  alcuna  cosa  del  nostro  esteriore.  Noi 
qui  sopportiamo  mediocre  a  pouerta,  percioche  quantunque  1'  en- 
trate  del  collegio  sieno  molto  minore  della  bastanza,  pure  il 
S.re,  dalla  mano  del  quale  depende  ogni  nostro  essere,  non 
manca  di  souenire  delle  cose  necessarie.  Siamo  anchora  stretti 
di  stanze,  perche  la  pouerta  non  ha  fin  qui  comportato  che  si 
sia  potutto  dar  flne  alla  comminciata  fabrica  del  collegio,  quan- 
tunque  le  mura  si  sieno  alzate  sino  al  tetto,  1'  horto  per  la 
maggior  parte  espianato,  et  di  monte  ridoto  in  piano;  la  qual 
opera  non  e  stata  piccola,  et  non  solo  e  fatto  in  buona  parle 
piano,  ma  detto  piano  e  ripieno  di  herbe  assai  utili  al  collegio, 
et  ui  si  sono  poste  alquante  uiti  et  alcuni  fruttiferi  alberi.  L'  hor- 
to  e  assai  spatioso  et  grande,  percioche  e  longo  il  intorno  a  150 
cubiti,  et  largo  62.  et  ha  una  prospetiua  et  una  ueduta  maraui- 
gliosa ;  ch'  oltra  che  la  terra  da  se  e  posta  in  alto,  questo  horto 
e  in  una  parte  della  citta  assai  alta,  et  mira  molte  miglia 
intorno,  et  un  paese  amenissimo,  percioche  uede  una  grandis- 
sima  et  fruttifera  ualle,  uede  molti  ameni  et  fruttiferi  colli, 
uede  (benche  da  lontano)  il  famoso  lago  Trasimeno,  ch'hoggi 
si  chiama  il  lago  di  Perugia.  Di  maniera  che  fornito  che  sara 
tal  horto,  credo  poter  dire  con  buona  pace  dell'  altri  collegi 
d'  Italia,  che  egli  tutti  trappassera  di  bellezza  et  uaghezza  et  di 
comodita  et  di  bonta  di  frutti. 

8.  Questo  e  quanto  ci  e  parso  di  far  sapere  a  V.  P.  di  questo 
collegio  di  Montepulciano,  il  che  si  e  fatto  con  piu  parole  che 
non  si  richieda,  ella  1'  attribuisca  alla  loquacita  mia,  et  si 
contenti  perdonarmi  questo  fallo,  et  si  non  correspondono  al- 
1'ardenti  desideri  che  V.  R.  ha  dell'aiuto  de  prossimi,  conuien 


a  Emend.  ex  magiore. 


1  Non  tamen  impetus  inimicorum  et  calumniae  contra  socios  subsequenti 
tempore  cessarunt;  quare  P.  Lainez  generalis  anno  1563  collegium  dissol- 
vendum  decrevit  (Cf.  Sacchindm:  Histor.  Soc.  Iesu,  part.  II;  lib.  V,  n.  107 
sqq.;  lib.  VII,  n.  20  seqq).  Quod  non  nisi  annis  1606-1607  iterum  erectum  est 
Cf.  Iuvencium:  Histor.  Soc.  Iesu,  part.  V,  tom.  posterior,  lib.  XV,  n.  23; 
Fiocchi,  1.  c,  59-61. 


270  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

darne  la  colpa,  parte  al  loco,  che  non  e  molto  grande,  et  parte 
all' insufficienza  et  debolezza  d'i  ministri.  Et  accioche  rap- 
portiamo  per  1'auuenire  maggior  frutto  delle  fatiche  nostre,  ci 
sono  necessarie  le  sue  da  noi  desideratissime  orationi,  et  di 
tutti  i  Padri  et  fratelli,  del  che  la  preghiamo  sommamente, 
pregando  Christo  S.re  nostro,  auttore  di  tutti  i  beni,  che  si  degni 
longamente  conseruare  V.  P.  sana  et  in  stato  che  possa  se- 
condo  il  volere  di  sua  Maesta  gouernare  questa  sua  Compagnia. 
Stia  sana.  Al  primo  di  Maggio  1561.  Da  Montepulciano. 

Per  ordine  del  R.  P.  rettore  l,  minimo  et  indegno  in  Chro. 
figliuolo. 

Gio.  Batt.  Vitale  2. 


515 

P.    THOMAS    RAGGIUS 

NOLA    1    MAII    1561    3. 

1.  Sociorum  numerus.  Canditati  laus.  Consueta  erga  proximos 
ministeria  exercentur.  Ad  viciniam  excurritur.  Quidam  ludi 
magister  nostrarum  scholarum  leges  imitari  contendit. 
Templi  ornatus  in  hebdomada  sancta.  Curatur  ut  iuvenes 
ecctesiae  ministri  ad  sacramenta  frequenter  accedant.  Paces 
ineuntur.  Retigiosis  feminis  succurritur.  Impatiens  scho- 
lasticus  per  iudicem  punitur.  —  2.  Altaris  ornamenta  col- 
legio  donantur.  Hortus  arboribus  conseritur.  Impluvium 
ornatur.  Societas  apud  cives  in  honore  habetur. 

1.  Molto  Reu.do  Pre.  Pax  Xpi.  etc.  Questa  sara  per  ragguaglia- 
re  V.  P.  R.,  secondo  il  solito,  di  quel  che  habbiamo  dal  primo 
di  Gennaio  per  sin  all'  infrascritto  giorno.  Li  nostri  sono  quanti 
1'altra  uolta,  cioe  XV,  non  contando  un  nouitio  che  poco  fa 
uenne  di  Napoli  et  mo  sta   nella   seconda   probatione,  hauendo 


1  P.  Ioannes  Gambaro. 
3  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  11. 

3  Ex  autogr.  in  codice  Neap.  193,  ff.  49,  50  (348).  Sunt  duo  alia   exempla 
itala  in  ff.  44;  47-48;  et  duo  item  latina  in  ff.  45-46;  51-52. 


515.  —  Nola  1  Maii  1561  271 

passata  la  prima  con  assai  edificatione.  Si  spera  che  fara  buona 
riuscita  per  le  cose  temporali.  Fuor  di  questo,  tutti  gli  altri  fra 
1'ottaua  di  Pasqua  hanno  fatta  la  confessione  generale,  et  ri- 
nouati  li  uoti  loro,  non  senza  frutto ;  al  che  si  erano  assai  ben 
disposti  col  continouo  feruore  che  per  auanti  hanno  tenuto; 
di  maniera  che  etiandio  nel  tempo  de  la  ricreatione  doman- 
dauano  di  potersi  affaticare,  lasciandoda  parte  1'altre  mortifi- 
cationj  et  penitenze  uolontarie.  Fra  li  nostri  scolari  ue  n'  e  uno, 
che  fa  instantia  di  essere  riceuuto  nella  Compagnia.  E  giouane 
di  buone  parti,  ingenioso,  modesto  et  costumato.  Da  che  egli 
uiene  qui  ad  imparare,  ne  ha  condotti  molti  altri  del  medesimo 
castello  di  doue  egli  e;  onde  sono  cresciute  le  scole.  Alle  quali 
mai  si  manca,  come  ne  anco  alli  soliti  essercitij  spirituali  di  pre- 
dicare  le  domeniche  et  feste  principali,  far  1'  essortatione  priua- 
tamente  alli  nostri  il  uenerdi,  insegnare  la  dottrina  cristiana  le 
domeniche  et  li  uenerdi,  ministrare  li  sacramenti,  uisitare  li  pri- 
gioni  et  infermj,  consolandoli  et  souuenendo  agli  uni  et  agli  altri 
nelli  loro  bisogni  spirituali ;  et  tutto  questo  non  senza  frutto. 
Fuori  de  la  citta  ha  predicato  uno  de  nostri  non  so  che  domeni- 
che  di  quaresima  con  sodisfattione,  facendolo  restare  1'  infirmita. 
Ghiamati  etiandio  andorno  doi  ad  un  castello  qui  uicino  a  con- 
fessare  la  fameglia  del  signore  di  quello,  che  e  molta.  Lasciando 
di  dire  che  il  concorso  de  la  gente  alla  nostra  chiesa  nelli  giorni 
santi  per  confessarsi  e  stato  quanto  mai  per  1'  addietro,  onde 
si  crede  che  quasi  tutto  questo  popolo  si  confessarebbe  da  li 
nostri,  se  ui  fosse  chi  1' ascoltasse.  Questo  pero  non  mi  pare  da 
tacere:  che  uno  de  li  maestri  di  questa  citta,  intendendo  che 
un  giouane,  uenuto  di  nuouo  alle  nostre  scole,  n'  era  stato  dopo 
alcuni  giorni  cacciato,  non  uolendo  egli  seruare  le  regole  circa 
il  confessarsi,  temendosi  non  facesse  danno  agli  altri,  si  propose 
di  uolere  esso  anchora  con  li  suoi  scolarj  seruare  tale  instituto, 
cominciando  insieme  con  esso  loro  a  metterlo  in  essecutione.  II 
monumento  che  si  fece  questa  settimana  santa  fu  tanto  diuoto, 
che  non  manco  chi  dicesse  essere  stato  il  piu  diuoto  di  tutti ; 
auengache  gli  altri  fossero  assaj  belli.  Appresso  si  e  procurato 
che  quelli  XII  giouani,  chiamati  diaconi,  dicano  l'ufficio  de  la 
Madonna  insieme,  et  si  communichino  ogni  otto  giorni.  Oltra 
di  questo  uno  de  nostri  fece  un  accordo  di  non  poca  importanza 
fra  uno  de  li  principali  signori  de  la  corte  et  il  popolo  di  uno 
di  questi  casali,  nel  quale  molto  si  era  affaticato  il  gouernatore 
di  questa  citta  senza  potere  ottenerlo.  II  medesimo  parimente 
ando  ad  una  terra,  pur  qui  vicina,  per  fare  col  signore  di  quella 


272  LlTTERAE    QUADRIMBSTRES 

si  che  un  monasterio  di  donne  pouere  nella  istessa  terra  fosse 
proueduto  del  necessario;  et  fo  riceuuto  con  molta  accoglienza, 
con  buono  successo  del  negocio;  et  con  la  medesima  grata  ac- 
coglienza  altre  uolte  e  stato  riceuuto  da  altri  signori,  alle  cui 
terre  e  andato  per  trattare  con  esso  loro  negocij  concernenti  il 
diuino  seruitio.  Accasco  alli  giorni  passati  che  uno  scolaro  fece 
dare  da  un  suo  fratello  alcune  guanciate  a  un'  altro  scolaro,  dal 
quale  esso  n'hauea  riceuuta  una  spalmata  per  ordine  del  mae- 
stro,  di  che  si  giudico  douersi,  a  terrore  degli  altri,  fare  alcuna 
dimostratione  col  brazzo  de  la  giusticia ;  et  fu  che  il  delinquente 
si  fece  mettere  in  prigione,  di  sorte  pero,  che  ne  restorno  edi- 
ficati  etiandio  li  parenti  suoj. 

2.  Dopo  1'ultime  sono  stati  dati  a  questo  collegio  doi  parati 
da  altare :  1'  uno  di  molto  ualore  et  bellezza  da  la  signora  con- 
tessa  di  Nola,  fondatrice  l;  1'altro  non  cosi  bello  da  una  gin- 
tildonna  diuota.  Sonosi  parimente  piantate  fin  a  dugento  piante 
di  uarie  sorte  di  frutti  con  assai  bello  ordine  nell'  una  parte 
del  giardino ;  il  che  si  spera,  oltra  1'  utilita,  sara  di  non  poca 
ricreatione,  tanto  alli  nostri,  quanto  alli  forastieri.  Et  il  Signore 
gli  ha  dato  si  buon  successo,  che  etiandio  molti  de  li  pali, 
postiui  per  reggerle,  hanno  gettate  frondi.  Si  sono  anchora  ac- 
commodate  le  strade  molto  bene.  II  cortile  che  e  molto  spazioso, 
et  prima  era  tanto  dissuguale,  che  offendeua  la  ueduta  di  quellj 
ch'entrauano,  si  e  ridotto  a  un  bel  piano.  Hora  quanto  al  cre- 
dito  de  la  Compagnia  in  questa  terra,  in  somma  dico  che  tutti, 
in  publico  et  in  priuato,  mostrano  nel  ragionare  loro  di  hauerne 
assai  buona  opinione.  In  particolare  molti  addimandano  messe 
alli  nostri  in  tanto  che  non  si  puo  sodisfare  a  tutti.  Si  racco- 
mandano  similmente  alle  orationi,  mostrando  nel  modo  di  parlare 
che  quegli  de  la  Gompagnia  possino  ottenere  quel  che  uogliono 
da  Dio.  Monsignore  di  Nola  2  et  il  suo  vicario  ci  adoprano 
uolentieri  nelle  cose  loro,  come  nell'  essaminare  quegli  che  cer- 
cano  gli  ordini,  et  in  altre  cose  simili.  E  uisitato  questo  luogo 
da  uarie  persone  nobili,  et  in  particolare  dal  predetto  monsi- 
gnore,  dal  gouernatore,  dalli  signori  conti  di  S.  Valentino,  che 
habitano  in  un  loro  castello  qui  presso,  et  dal  signore  regente 
Albertino  3,  il  quale  fa  tanta  stima  del  R.  P.  Prouinciale  4,  che 


1  Maria  Sancta  Severina  (San  Severino). 

2  Antonius  Scarampo. 

8  Vide  pag.  89,  annot.  2. 
4  P.  Alph.  Salmeron. 


516.  —  Parisiis  1  Maii  1561  273 

parlando  1'altro  giorno  di  luj,  disse  che  era  un'huomo  onni- 
potente.  [Rerum  exilitatem  excusat  et  preces  postulat.]  Di  Nola 
il  primo  di  Maggio  del  LXI. 

Per  commissione  del  R.  P.  Rettore  l. 


Di  V.  P.  R.  seruo  indigniss.0 


Thommaso  Raggio  2. 


516 

P.  NICOLAUS  LIETARD 

PARISIIS    1    MAII    1561    3. 

Consuetae  sociorum  occupationes.  Non  desunt  iuvenes  candi- 
dati,  qui  tamen  ob  domus  angustias  admitti  nequeunt.  — 
Socii  bona  utuntur  valetudine  praeter  P.  Robertum  Clays- 
sonium.  —  Adversantur  Societati  praeter  haereticos,  senatus 
parisiensis,  sorbonicus  consessus,  academia  tota,  parochi, 
religiosi,  alii  demum,  nec  pauci,  qui  legata  ab  episcopo 
claromontano  Societati  relicta  habere  vellent,  ut  pauperes 
claromontani,  billiomaei  cives  et  canonici.  —  Ex  parte  So- 
cietatis  laboratur  quantum  fieri  potest  ut  in  Gallia  admit- 
tatur.  Cuius  admissioni  parisiensis  episcopus  consentit,  sed 
iniquis  condicionibus ;  non  vero  senatus,  quantumvis  ad  id 
et  regiis  litteris,  et  multiplici  interventu  ac  supplicatione 
cardinalium  Lotharingii,  Turnonensis,  Borbonii,  Arminiaci 
sollicitetur .  —  Denique  preces  pro  admissione  postulat. 


1  P.  Ioannes  Montoya. 

2  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  619. 

3  Antogr.  in  cod.  Gall.  53,  ff.  54,  55;  prius  372,  373  (226,  227).  Quae  in  ea 
dicuntur,  fere  omnia  habentur  in  epistulis  PP.  Broet  et  Cogordani  per  id 
tempus  datis,  quae  editae  sunt  in  Epist.  PP.  Broet...  161,  sqq.,  et  in  Lainii 
Monum.,  V,  402,  475.  Ideo  summam  tantum  damus. 


LlTTERAE   QUADRIMESTRES.   —  TOM.   VII.  18 


274  LlTTERAB    QUADRIMESTRES 

517 

ALVARUS    DE    ORIVE 

VALLISOLETO    1    MAII   1561  4. 

1.  Sociorum  numerus.  Disciplina  religiosa.  —  2.  Scholasticae 
exercitationes.  —  3-6.  Nosocomia  visitata.  Contiones  in 
diversis  locis.  Quo  fructu. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  P.e  nro.  en  Chro.  Gratia  et  pax  Ghri.  etc. 
Pues  la  sancta  obediencia  ansi  lo  pide,  razon  sera  escribamos 
a  V.  P.  lo  que  nuestro  S.or  se  a  dignado  obrar  por  los  ministros 
de  la  Gompahia  en  estos  4  meses.  En  este  collegio  son  28,  y 
todos  con  salud  por  la  mysericordia  diuina,  enpleandola  en 
los  ministerios  en  que  la  obediencia  los  pone,  con  mucha  faci- 
lidad  y  prontitud.  Su  aprovechamiento  se  ve  en  esto,  y  en  que 
procuran  andar  diligentes  en  el  exercicio  de  la  mortificacion, 
saliendo  con  disciplinas  publicas  al  refitorio,  y  en  que  dessean 
padezer  trabajos  por  Christo,  y  hazer  peregrinaciones  largas, 
lo  qual  por  ventura  se  avria  hecho,  sino  fuera  por  no  inte- 
rrumpir  el  hilo  de  los  studios ;  sobre  todo  esto,  es  el  muy  par- 
ticular  amor  con  que  todos  se  aman,  y  la  vnion  en  los  parezeres 
y  juicios,  que  cierto  es  para  alabar  a  N.  S.  de  ver  el  recelo  que 
entre  si  traen  de  no  offender  con  palabra  alguna  vnos  a  otros. 
V.  P.  ruegue  a  nuestro  S.or  nos  conserbe  en  este  amor,  porque 
trajendo  esta  librea,  seamos  verdaderamente  de  su  bandera. 

2.  En  lo  que  toca  a  los  estudios,  no  ay  cosa  nueba  que 
hazer  saver  a  V.  P.,  sino  que  los  hermanos  estudiantes  oyen 
dos  leciones  en  S.  Gregorio  2,  y  vna  en  cassa,  porque,  como  ya 
vayan  todos  mas  adelante,  con  ahadir  vn  poco  de  mas  cuydado, 
faeil  les  sera  dar  cuenta  de  tres  lectiones,  principalmente  que 
es  este  su  principal  asumpto  por  agora. 

3.  Lo  que  los  nuestros  han  hecho  con  los  proximos,  es  lo 
siguiente;  y  por  decir   en   suma   lo  que  despues    dire    vn  poco 


1  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  180,  181;  prius  257.  Praecedit  in  ff.  178, 
179  exemplum  latinum  «per  Loreto,  Amelia,  Frascati  ».  Exstat  exempl.  in 
archiv.  colonien.  Hansen,  1.  c.  768. 

a  Vide  p.  58. 


517.  —  Vallisoleto  1  Maii  1561  275 

mas  largo,  todos  los  Padres,  que  son  9,  con  grande  alegria  se 
ocupan  en  el  seruicio  de  los  proximos;  y  ansi  acaege  algunas 
vezes  velar  con  ellos,  quando  es  menester,  toda  la  noche ;  hazen 
amigos  a  los  que  saben  que  estan  discordes ;  visitan  las  carceles, 
y  procuran  de  animar  a  todos  a  la  buena  vida,  y  algunos  a 
perfecta.  Tres  Padres  estan  diuididos  para  tres  hospitales  a,  y 
cada  vno  tiene  cuenta  con  confessar  y  consolar  los  pobres  que 
le  caben.  4  Padres  an  tenido  cargo  de  predicar  esta  quaresma, 
sin  el  P.e  D.  Pero  Sanchez,  que  predico  tres  sermones  en  Sy- 
mancas  esta  semana  santa  entre  tanto  que  no  avia  lectiones,  y 
dio  en  este  mismo  tiempo  a  dos  los  exercicios  spirituales:  el 
vno  era  doctor  en  theologia  y  chatredatico  en  esta  vniversidad ; 
y  el  otro  era  vn  estudiante.  Tenemos  esperanga  que  an  de 
hazer  mucho  bien  con  el  buen  exemplo  que  dan.  El  P.e  Rector  * 
a  predicado  cada  semana  tres  sermones,  y  algunas  seys,  y  no 
con  pequena  acceptacion  del  pueblo,  ansi  por  tener  doctrina 
acomodada  a  las  costumbres,  como  porque  ven  en  el  gran  zelo 
de  aprobechar.  Sonle  bien  deuotos  muchos  principales,  como  la 
marquesa  de  Alcahices  2,  marquesa  de  Viana  3,  y  los  condes  de 
Osorno  4,  los  quales  nos  embiaron  su  tapizeria  y  imagines  con 
las  quales  se  hizo  vn  monumento,  que  segun  se  decia,  no  avia 
otro  mas  deuoto.  El  conde  dio  el  iuebes  de  la  cena  de  comer  a 
los  nuestros,  serbiendolos  el  cehido  su  delantal  con  mucha  hu- 
mildad,  ansi  como  tambien  lo  avia  hecho  el  aho  pasado. 

4.  Los  penitenciados  por  la  sancta  ynquisicion  tienen  tanbien 
afficion  al  P.e  Rector,  y  van  a  oyr  su  doctrina  con  sus  b  san- 
benitos,  no  estimando  en  nada  la  honrra  del  mundo ;  anse  todos 
confessado  generalmente  con  el  P.e  Rector,  lo  qual  no  poco 
declara  averse  convertido  de  veras  a  la  verdad  de  la  yglesia 
romana.  Estaba  predicando  en  vna  parrochia  el  P.e  Rector,  y 
vio  que  le  oya  vna  persona  yllustre,  que  tenia  grande  ene- 
mistad  con  vn  su  hijo,  y  como  acabo  el  sermon,  fuesse  para 
donde  estaba,  y  rogole  quisiese  perdonar  a  su  hijo;  y  no  lo 
quiso  conceder  por  aquella  vez.  Viendo  esto  el  P.e  Rector,  hin- 
cosele  de  rrodillas,  y  con  instancia  le  pedia  que  tubiese  miseri- 


a  Praec.  v.  supra   versum,    deleto   monasterios.  —  b  su  ms. 


1  P.  Hieronymus  Ruiz  del  Portillo. 

2  Vide  p.  58. 

8  Maria  Manrique. 
*  Vide  p.  58. 


276  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

cordia  de  si,  y  al  fin  el  Senor  le  toco  el  coracon,  y  mando 
llamar  a  su  hi.jo,  abracandose,  se  hizieron  publicamente  amigos, 
y  quedaron  de  se  confessar  con  el  P.e  Rector  luego,  y  hizieronlo 
ansi,  y  comulgaron  en  nuestra  yglesia. 

5.  El  P.e  Gutierrez  l,  rector  del  collegio  de  Plasencia,  a  es- 
tado  aqui  esta  quaresma  entendiendo  en  cierto  negocio  de  aquel 
collegio,  y  dando  al  negocio  lo  que  le  era  necessario,  le  sobraba 
tiempo  para  poder  predicar  4  sermones  cada  semana,  vltra  de 
otras  platicas  que  hacia  a  personas  particulares.  Agrado  mucho 
en  este  pueblo,  porque  luego  que  fue  conoscido,  acudia  a  le  oyr 
gente  noble  y  letrados  mas  que  a  ningun  predicador,  aunque 
los  ay  en  esta  villa   buenos.   Tiene   muy   abundante  y  copiosa 

doctrina,  y  iunto  con  esto  gracia  en  el  decir,  y  lo  que  mas 
admira,  es  que  habla  con  el  coracon,  como  si  le  viesse:  esto 
salen  diciendo  del  los  que  le  oyen.  Luego  que  supieron  esto  los 
canonigos  y  otros  perlados  de  la  yglesia  mayor,  le  pidieron 
sermones  para  su  yglesia,  y  ansi  les  predico  tres  sermones:  el 
de  la  Magdalena,  passion  y  ressurrection,  y  el  domingo  que 
viene,  les  a  de  predicar  otra  vez.  Otros  Padres  an  sido  llamados 
de  otros  pueblos  comarcanos  a  este,  en  donde  an  sido  bien  re- 
cebidos. 

6.  El  fructo  de  los  sermones  cojen  los  Padres  que  confiessan ; 
anse  hecho  muchas  confessiones  generales,  y  an  salido  muchos 
de  peccado  y  mala  vida,  y  muchos  se  an  confessado  que  avia 
20  y  30  afios  que  no  se  avian  confessado  bien.  Vn  hombre  dijo 
a  vn  Padre  que  en  ninguna  manera  le  podria  decir  peccados 
tam  abominables  como  tenia,  y  el  Sehor,  por  la  amonestacion 
del  Padre,  le  esforco  a  los  confessar.  Otro  avia  muchos  anos 
que  estaba  amancebado,  y  vn  Padre  trato  con  el  que  dejase  la 
mala  vida,  y  confessandole,  lo  hizo  ansi.  Otro  estaba  cercano 
a  la  muerte  (porque  luego  passada  media  ora  murio),  que  estaba 
descomulgado,  y  fue  llamado  vn  Padre  para  que  le  hablase,  y 
declarando  en  quanto  peligro  estaba,  salio  de  la  excomunion  a, 
y  se  confesso;  y  ansi  dio  el  alma  luego.  El  mismo  Padre  hizo 
amigos  a  otros  que  tenian  grande  enemistad  por  la  muerte  de 
vn  hombre.  Cierta  persona  recojia  y  encubria  en  su  casa  dos 
que  vivian  en  el  peccado  de    la  desonestidad,  y  permitiendo  el 


a  comunion  (!)  ms. 


1  P.  Martinus  Gutierrez. 


518.  —  Vindobona  1  Maii  1561  277 

Senor  que  de  repente  muriese  quien  con  su  possada  favorescia 
el  peccado,  los  otros  se  apartaron  de  la  mala  vida,  y  el  vno  se 
vino  a  eonfessar  a  nuestra  casa  muy  atemoricado,  al  qual  ins- 
truyo  el  Padre  en  que  se  apartase  de  los  lacos  del  demonio. 
Confiesanse  algunas  personas  de  quien  depende  mucha  parte  de 
la  gobernacion  del  reyno,  en  lo  qual  creo  se  sirbe  el  Sefior 
mucho.  Era  tanta  la  gente  que  concurria  a  se  confessar,  que 
creo  no  bastaran  doce  confesores  a  cumplir  con  todos;  y  ansi 
se  admitian  aquellos  en  quien  se  esperaba  hazer  mas  probecho. 
Aviase  de  sacar  a  quemar  vn  clerigo  por  atrocissimos  casos, 
como  parecio  por  su  sentencia,  y  embiaron  a  llamar  vn  Padre 
para  que  le  esforgase  a  llebar  con  buen  animo  la  muerte.  Estubo 
toda  la  noche  velando  con  el  y  tardo  siete  horas  en  le  confesar 
generalmente  de  toda  suvida;  y  acabada  la  confesion,  le  dio 
tanto  dolor  de  sus  peccados,  que  parescia  rompersele  elcoracon. 
En  todo  el  proceso  de  su  condenacion,  le  acompano  el  Padre 
hasta  que  le  dejo  ya  muerto;  acabo  con  tan  feliz  muerte,  que 
con  aver  sido  hombre  muy  pestilencial,  dexo  en  todos  grande 
esperanca  de  su  salud,  que  parescia  ser  mayor  su  dolor  que  los 
peccados  cometidos.  [Preces  poshdat.]  De  Valladolid  a  1°.  de 
Mayo  de  1561. 

De  V.  P.  minimo  y  indigno  hijo  en  Christo  Seiior 

T 

Oriue  £. 


518 

HENRICUS    RICKMAN 

VINDOBONA    1    MAII    1561    2. 

1.  Sociorum  numerus.  Valetudo.  Conatus  religiosae perfectionis 
adquirendae.  —  2.  Festum  nominis  Iesu,  Hosio  cardinali 
sacrum   celebrante,    legato  Delphino,    archiepiscopo    strigo- 


1  Vide  sis  Litt.  Quadrim.,  V,  887. 

2  Ex  apographo  coaevo  (A)  in  cod.  Germ.  143,  ff.  33-36;  prius  38-41.  Aliud 
apogr.  (B)  est  in  cod.  Germ.  139,  ff.  70-73;  prius  34-37.  Tertium  denique  in 
eodem  codice  ff.  136-139,  per  errorem  inter  epistulas  anni  1562  collocatum. 
Aliqua  verba  quae  neglegenter  scripta  erant  in  A,  emendavimus  ex  B. 


278  LlTTEBAE    QUADRIMESTRES 

niensi,  episcopis  viennensi  et  matrutiensi,  aliisque  primariis 
viris  adstantibus,  sollemnissime  peragitur.  Tanti  hospites 
post  prandium  ingenioso  lusu  recreantur.  —  3.  Duodecim 
socii   peregrinatum    mittuntur :    et  felici    quidem  saccessu. 

—  4.  Caritatis  opera  in  sublevandis  pauperibus,  aegrotis, 
incarceratis.  Paces  initae.  —  5.  Per  bacchanalia  et  qua- 
dragesimam  socii  turmatim  palamque  se  flagellant,  quos 
alumni  fervide  imitantur.  —  6.  Quattuor  socii  sacris  ini- 
tiantur.  P.  Rector  sollemnem  professionem  vovet  multiplici 
praemisso  exercitio  humilitatis.  —  7.  De  noviciis  eorumque 
institutione.  —  8.  De  collegio  novo.  Plures  convictores 
admitti  cupiunt,  quam  quos  aedes  angustae   capere  posunt. 

—  9.  De  scholis  et  scholasticorum  in  litteris  et  virtutibus 
progressu;  quorum  aliqua  egregia  opera  enarrantur.  Iosephi 
comoedia  cum  ingenti  applausu  agitur.  —  10.  Viri  et  fe- 
minae  frequentes  ad  sacramenta  accedunt.  Curatur  ut  ae- 
groti  et  impediti  iubilaei  gratiam  assequantur.  Abusus  tol- 
luntur.  —  11.  Contiones  cum  fructu  habentur.  —  12.  De 
Caesaris,  de  Maximilliani  et  aliorttm  erga  socios  bene- 
volentia. 

1.  Exacta  quadrimestris  spatij  periodus  postulat  vt  caesarei 
huius  collegij  res,  Deo  Op.  Max.  duce  gestas,  breuiter  ac  per- 
spicue  R.  P.  explicemus.  Doctore  Ioanne  Zeidel  a  et  Authonio 
Flandro  exceptis,  qui  Tirnauiarn  nouj  in  Hungaria  fundandi  col- 
legij  causa,  missi  sunt,  vniuersi  numero  quinquaginta  duo  hic 
sumus:  inter  quos  11  sacerdotes  b  existunt  c  ,  vt  nouitios  omit- 
tamus.  Quod  ad  spiritualem  omnium  profectum  attinet,  curatur 
diligenter,  vt  in  omnibus  ydavxla  ex  nostris  animis  euulsa, 
in  preclara  obedientiae,  submissionis  ac  paupertatis  studia 
incumbamus.  Ad  quod  non  poenitentiae  tantum  publicae,  cre- 
braeque  exhortationes ;  verum  etiam  votorum,  quibus  ex  insti- 
tuto  Societatis  astricti  sumus,  instaurationes,  atque  in  peregri- 
nationem,  carceres  et  ad  xenodochia  missiones,  plurimum  mo- 
menti  adferunt.  Singuli  confessiones,  quas  generales  appellamus, 
instituere,  alij  disciplinas,  alij  alias  poenitentias,  quibus  ante- 
actae  vitae  defectus  diluerent,  sibi  concedi  vehementer  postu- 
larunt. 

2.  Festum  Circumcisionis  Dominj,  in  quo  sacra  vota  ex  more 
renouauimus,  hoc  est,  festum  nominis  lesu,  apud   nos   raaximi 


a  Zeidl  B.  hic  et  inferius.  —  b  Del.  sumus.  —  c  Del.  curatur. 


518.  —  Vindobona  1  Maii  1561  °279 

viri  decorarunt.  Illustrissimus  enim  a  cardinalis  Hosius,  qui 
eo  b  tempore  Pont.  Max.  ad  Caesarem  legatus  erat  Viennae, 
solemne  in  nostra  aede  missae  sacrificium  celebrauit,  tanto  cum 
apparatu,  quanto  nunquam  in  hoc  templo  ante  res  diuina  forte 
peracta  est.  Aderat  et  Reue.dis  D.  Delphinus  eiusdem  quoque  Pont. 
legatus;  tum  Re.dis  Archiepiscopus  strigoniensis  l,  praeterea  vien- 
nensis  2  et  matrusiensis  3  episcopi,  necnon  dominus  Martinus 
Cromerus,  regis  Poloniae  orator.  aliique  nonnulli  primae  nobi- 
litatis  viri;  qui  omnes  apud  nos,  Rectore  nostro  4  illis  cum 
maxima  omnium  edificatione  inseruiente,  eodem  die  pransi  sunt. 
His  multum  voluptatis  attulerunt  epigrammata  graeca  et  latina, 
tonj  haebraici,  atque  oratio  de  nominis  lesu  laudibus  a  nostris  c 
e  suggestu  pronunciata.  Prandium  clementiss.  imperatoris  nostri 5 
decreto  et  impensis  apparatum  fuit.  Sublatis  iam  mensis,  quae- 
ritur  e  primarijs  illis  viris,  quos  dixi,  num  relaxare  nonnihil 
animos,  chartis  partim  pictis,  partim  albis  velint.  Astabant 
multi  ex  illorum  primatum  familia  arrectis  auribus  nobiles, 
magnoque  videndi  lusum  istum  desiderio  tenebantur.  Adfertur 
tandem  lusus;  tres,  inquam,  adferuntur  stanneae  honestae  scu- 
tellae  et  nouae,  in  quarum  vna  eorum,  qui  fuerant  eo  die  in- 
uitati,  in  altera  sanctorum  quorundam  nomina  habebantur;  in 
tertia  demum  chartae,  partim  albae,  partim  pictae,  id  est 
scriptae,  in  quibus  pia  opera  quae  quisque  in  venerationem 
illius  sancti,  quem  sorte  fuisset  et  gratia  consequutus,  obire 
debebat,  continebantur.  Ponuntur  leges  lusus  pio  affectu  exco- 
gitatae,  quibus  recreari  viri  illi  tanti  honeste  poterant;  quas 
leges  promittunt  omnes  se  obseruaturos.  Vbi  vero  singuii  quid 
agendum  sibi  esset  ex  chartis  illis  pictis  intellexissent,  ita  pie 
(dictu  sane  mirum)  fuerunt  affecti,  vt  quanto  quisque  vel  cre- 
briores  eleemosinas  pauperibus  erogare,  vel  grauiores  mortifica- 
tiones  exercere,  vel  asperiores  poenitentias  subire  d  moneretur, 
tanto  amplius  in  Dno.  gaudere  videretur;    vnde   factum   est,  vl 


a  enim  supra  vers.  —  b  eo  supra  vers.,  deleto  pro  (?).   —   c  Del.   de. 
—  d  subire  supra  vers. 


1  Nicolaus  Olahus. 
a  Autonius  Brus  de  Muglitz. 

3  Dionysius  Pioppi  0.  P.  electus  est  die  17  Iulii  1560  episcopus  urbis  Mo- 
druss,  in  Croatia.  Cf.  Eubel:  Hierarchia...  III,  264. 
*  P.  Ioannes  de  Victoria. 
8  Ferdinandus. 


280  LlTTEBAE    QUADRIMESTRES 

is  sacer  ludus  ad  multorum  principum  aures  cum  magna  eorura 
aedificatione  peruenerit a.  Adeo  vt  regina  Bohemiae  Maria  4, 
eum  b  ipsum  edocta  nuper  in  sua  quoque  aula  pie  vsurparit. 
Lusu  illo  absoluto,  vesperis  et  laetaniis  omnes  pie  interfuerunt. 
3.  Sed  vt  ad  nos  redeam,  duodecim  praeter  omnem  huius 
collegij  morem  sine  pera  et  sacculo,  imo  etiam  absque  vllius, 
praeter  quam  Rectoris  nostri  literis,  ad  quatuor  diuersas  Aus- 
triae  huius  prouinciae  partes  ablegati  sunt,  vt  aliquod  suae 
paupertatis,  aut  potius  pietatis  specimen  aederent.  Terni  autem, 
vno  semper  inter  eos  concionatore  designato,  omnes  emitteban- 
tur;  alij  Hungariam  versus;  alij  ad  alias  Austriae  vrbes.  Se- 
cundus  sane  (Deo  honor  esto)  huius  peregrinationis  fuit  suc- 
cessus;  nam  etsi  haeretici  saepe  blasphemijs  eos,  aut  se  potius 
fatigarent,  persaepe  carceres,  saepe  eis  mortem  atque  alia  id 
genus  minarentur;  eo  tamen  animo  fuerunt,  vt  nunquam  fere 
de  salute  animarum  bene  moereri  destiterint.  Praeter  quam  quod 
conciones  frequentes  habuerunt,  congregabant  c  nonnunquam 
in  plateis  pueros;  quos  docebant  signum  sanctae  crucis  aedere, 
symbolum  apostolorum  atque  orationem  Dominicam  pie  ad  Deum 
fundere,  ac  praeterea  clausulam  illam  «  Sancta  Maria  mater  Dei 
ora  pro  nobis  peccatoribus  d  »,  a  qua  haeretici  omnes  abhorrent; 
visitabant  crebro  aedes  aegrotorum,  in  componendis  dissidiis  et 
conciliandis  animis  proximorum  valde  laborabant.  Vnde  cum 
audissent  inter  ''  parochum  quendam  et  eiusdem  ciuitatis  iu- 
dicem  graues  intercedere  simultates,  et  alterum  in  alterius  de- 
formanda  spoliandaque  vitae  ac  dignitatis  causa,  nihil  non 
facere;  repente  nostri  domos  illorum  adierunt,  illudque  sunt 
assequuti  vt  inimicitias  capitales  tollerent,  quas  nunquam  se 
illi,  nisi  cum  alterutrius  oppressione,  deposituros  iurauerant. 
Obuios  fere  quosque  ad  confessiones  et  nieliorem  viuendi  ratio- 
nem  exhortabantur;  iurandi,  iurgandi,  potandi,  Deumque  id  ge- 
nus  vitiis  offendendi,  mores  corruptissimos  vbique  pro  sua  virili 
abolere  contendebant.  Illud  volgo  f  mirabile  visum  est,  spreta 
omni  stipendij  et  victus  oblata  spe,  nulla  pietatis  officia  per 
nostros  negligi,  imo  eos  vt  in  mandatis  dederat  Rector,  antequam 
spiritualia   seminarent,  ostiatim    mendicare;  quod  nouum  pere- 


a  peruerit  A.  —  b  eum  supra  vers.  in  A.,  deleto.  pro(?).  —  c   congrebant 
A.  —  d  ...  ora  pro  nobis  etc.  A.  —  e    inter  supra  vers.  A.  —  f   vulgo  B. 


Maxirailliani  uxor. 


518.  —  Vindobona  1  Maii  1561  281 

grinationis  genus  gratissimum  audio  patronis  nostris  fuisse, 
pluribusque  nominibus  ita  apud  vrbis  huius  primarios  commen- 
datum,  vt  vehementer  idem  a  nobis  saepe  fieri  optent. 

4.  Nec  defuerunt  nostris  efficaces  et  feruentes  in  custodiis 
publicis  a  ac  xenodochiis  visitandis  occupationes,  vt  videas  no- 
uam  b  passim  horum  locorum  faciem  consequj.  Praetereo  reos 
quorum  plures,  non  modo  eleemosinis  hinc  inde  cura  nostrorum 
emendicatis,  horrendos  carceris  squalores  c  euasere ;  verum  etiam 
vitam  in  melius  commutarunt:  nihil  dico  de  aleis,  chartis  luso- 
riis  et  libris  haeresi,  incantationibusque  pollutis,  quos  multj, 
eorumdem  quoque  opera,  Vulcano  tradiderunt.  Taceo  conciones  d, 
quas  plures  in  supremo  huius  ciuitatis  templo  diuersisque  mona- 
steriis,  paroeciis  ac  vtroque  xenodochio,  magno  cum  euangelij 
fructu  habuerunt.  Cum  percelebres  viri  in  mutuam  famae  digni- 
tatisque  perniciem,  signis  tamen  nondum  omnibus  certis  conspi- 
rasse  viderentur,  curauit  vnus  e  nostris  vt  in  pristinam  gratiam 
illi  reducerentur ;  quorum  alter  cum  non  multo  post  vnj  ex 
nostris  Patribus  de  peccatis  suis  confessus  esset,  sacramque  de 
eiusdem  manibus  synaxim  sumpsisset,  animam  Greatori  suo, 
oleo  prius  sancto  inunctus  e,  reddidit. 

5.  lllis  vero  feriis  quibus  hominum  volgus  f  iosanire  ac 
veluti  debachari  soiet,  nostri  fere  omnes  laruati  coenae  tem- 
pore  flagellis  sua  corpora  in  nostro  triclinio  conciderunt,  pro- 
deuntibus  simul  duodecim  aut  14  in  modum  processionis,  quibus 
vnus  ex  iis,  qui  collegij  *curam  gerit,  velut  capitaneus  aderat. 
Pr.  Cornelius  *  qui  caeteros  praecedebat,  dextera  crucifixi,  altera 
vero  manu  mortis  simulacrum  gestans,  pios  quosdam  de  mundi 
contemptione  versiculos,  alij  psalmos  singulari  deuotione  ad 
flagella  excitantes  recitabant.  Hoc  nouo  bacchanaliorum  genere 
collegiales  exteri  et  nostri  potissimum  conuictores,  qui  tunc*ibum 
nobiscum  sumebant;  perterriti,  ali.j  facies  tegere,  alij  fusis  per  ora 
lachrimis  a  commestione  abstinere;  sequuta  est  tanta  eorum  a 
coena  e  sacris  quibusdam  colloquijs  antistrophe,  vt  singuli  pene 
idem  penitentie  genus  se  quam  ocissime  obituros  pollicerentur : 
idque  factum  est,  praecedente  primum  episcopo  ab  eis  constituto, 
et  duobus  velut  angelis  psalmos  recitantibus ;  deinde,  praesente 


a  puplicis  A,  B.  —  b  nouam  supra  vers.  A.  —  c  Emend.   ex   dolores. 
d  lteratur  v.  conciones  in  A.  —  e  inuctus  A.  —  f  vulgus  B. 


1  P.  Cornelius  Brogelman,  flander. 


282  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

Rectore  nostro,  quem  sibi  adesse  postularant,  et  eorum  quoque 
praefecto  comitante.  Sequuti  sunt  conuictores,  alio  die,  Patre 
Rectore  etiam  ab  alijs  exorato  vt  adesset  cum  alijs  quibusdam 
fratribus.  Ac  fructum  ex  illa  corporum  percussione  consecutum 
esse,  vel  inde  cernimus,  quod  praesentes  illi  velut  ex  lupis  in 
agnos  mutati  mansuescere,  tum  praeceptorum,  quos  ante  non- 
unquam  flocci  pendebant,  imperiis  solito  magis  morem  gerere, 
et  denique  ex  agresti  inciuilique  vitae  consuetudine  ad  buma- 
nitatem  et  pietatem  sese  effinxisse  videantur.  Hoc  bacchanalio- 
rum  genus  multi  probarunt  magnates.  Institutae  praeterea  per 
quadragesimam  fuerunt  carnis  mortificationes,  tum  generalis 
celebrandi  concilij,  tum  votorum  aliorum  et  pietatis  promouen- 
dae  causa. 

6.  Quatuor  ex  uostris  hac  quadragesima  sacris  ordinibus 
sunt  initiati ;  tres  facti  sacerdotes,  quartus  vero  subdiaconus,  ac 
nuper  diaconus  effectus  est.  P.  Rector  quatuor  vota  (vt  voca- 
mus)  professurus,  vna  cum  doctore  Zeidel  xenodochia  et  huius 
vrbis  carceres  petiit",  vbi  poenitentiae  et'eucharistiae  sahctiss. 
sacramenta  miserrimis  illis  hominibus  administrarunt,  re  sacra 
ibidem  ornato  in  loco  peracta.  Vbi  vinum,  panem  et  caetera  ad 
victum  necessaria,  corrasis  hinc  inde  eleemosinis,  affatim  ad 
dies  aliquot  ambo  suppeditarunt,  et,  veluti  suscepta  pauperum 
cura  oeconomica,  lineis  praecincti  pannis,  et  detecto  (si  recte 
memiDJ)  capite,  eorum  mensis  inseruierunt.  Deinde  vero  idem 
Rector  ac  doctor  b  Ghristianus  l,  saccis  quibusdam  prominen- 
tibus  humero  impositis,  egregie  in  petendis  per  ciuitatem  eleemo- 
sinis  sese  exercuerunt.  Qua  in  re  id  assequuti  sunt,  vt,  quam- 
uis  scomatibus  non  raro,  magna  tamen  aliorum  admiratione 
reuerentiaque  singulari,  fuerunt  excepti,  priusquam  eleemosinis 
ouusti  domum  redierunt.  Omitto  alias  probationes,  quas  P.  Rec- 
tor  nunc  in  culina,  nunc  in  refectorio  humiliter  expleuit,  prius- 
quam  solemnem  aedidit  professionem,  episcopo  hungarico  tunc 
rem  diuinam  peragente  2  cum    ingenti  celebritate   hominumque 


a  petiit  acld.  supra  vers.   —  b  dominus  B. 


1  P.  Christianus  Rivius. 

3  P.  Ioannes  de  Victoria  professionera  solleranem  quatuor  votorum  vovit 
die  20  Aprilis  in  manibus  Georgii  Drascovitii,  episcopi  quinque  ecclesiensis, 
ut  ex  autographo  constat.  Quod  modestiae  modum  in  apparatu  adhibito  ex- 
cesserit,  a  P.  Generali  suaviter  reprehensus  est  et  levi  poena  multatus.  Gf. 
Lainii  Monum.  V,  527. 


518.  —  Vindobona  1  Maii  1561  283 

frequentia.  Vnus  nostrorum  verba  fecit  eo  die  de  huius  nostrae 
Societatis  nomine,  authore,  fine  atque  ratione. 

7.  Quod  ad  auctum  a  nostrorum  numerum  pertinet,  13  opti- 
mae  spei  adolescentes  se  hoc  quadrimestri  nobis  adiunxerunt. 
Omnes  iam  in  ea  domo,  quae  pars  est  collegij  (neque  enim  hac- 
tenus  alia  haberi  plane  a  nobis  seiuncta  potuit),  sub  Societatis 
Iesu  tirocinio  viuunt.  Eorum  praefectus  est  M.  Gregorius  l, 
sub  quo  pijs  quotidie  meditationibus,  pingendis  lileris,  et  dis- 
cendo  catechismo,  tonis  item  et  officiis  humilibus,  concionibus 
atque  aliis  id  genus  exercitationibus  sedulam  operam  nauant. 
Horum  omnium  exercitamentorum  M.  Gornelius  2  rationem 
habet,  ne  eorum  praefectus  supra  vires  oneretur.  Ingenuj  sunt 
omnes,  atque,  ut  apparet,  Societatis  instituto  aptissimi,  qui  non 
ad  verba  tantum,  sed  ad  nutum  etiam  non  raro  obtemperant. 
Census  annuj  ad  eorum  sustentationem  ex  parte  empti  sunt; 
sed  nostrum  tamen  collegium  omnia  illis  necessaria  modo  sub- 
ministrat,  donec  census,  Deo  duce,  plures  emantur.  Itaque  rudia 
saltem  iacta  sunt  domus  nouitiorum  fundamenta,  quae  magnam 
sane  colligendae  messis  spem  nobis  adferunt.  Quinque  aut  sex 
optimae  indolis  iuuenes,  vt  prioribus  aggregentur,  vehementer 
aspirant.  Fratres  nostri  in  hanc  curam  gnauiter  incumbunt,  vt 
multos  a  peccatis  ad  pietatem  reuocent,  et  e  mundi  pelago  ad 
religionis  portum  transmittant. 

8.  Iam  vero,  vt  de  collegio  illo,  quod  nouum  vocamus  3, 
pauca  dicantur,  duodetriginta  in  vniuersum  illud  foeliciter  in- 
colunt,  inter  quos  multi  eleemosinis  nostrorum  industria  collectis 
sustentantur;  ali.j  vero  propria  viuunt  quadra;  de  quibus  omni- 
bus  non  possumus  non  optime  sperare.  Ciues  et  viri  nobilissimi 
suos  tilios  illis  adiungere  crebro  contendunt,  verum  loci  angustia 
ne  augeamus  numerum  impedit.  Idem  de  conuictoribus  dicere 
possumus,  cum  et  ipsis  angustior  sit  domus,  quam  ut  admit- 
tamus  germanos,    polonos,  hungaros   et  nobiles  et   illustres  ge- 


a  austum(?)  A. 


1  In  catal.  collegii  viennensis  mensis  ianuarii  1561  (Cod.  Genn.  131, 
f.  250)  sub  numero  26  recensetur  «  M.  Gregorius  praefectus  domus  probatio- 
nis,  lector  linguae  Germanicae  domi,  concionator  frequens,  sive  in  templo 
nostro  modo,  absente  D.  Lamberto,  siue  alibi  ».  Ex  aliis  locis  constat  esse 
P.  Gregorium  Rosseffium. 

2  P.  Cornelius  Brogelman. 

3  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  90,  176. 


284  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

nere,  qui    subinde  nobis    ob.truduntur,    neque  citra  intermina- 
tionem. 

9.  Verum  vt  ad  gymnasii  nostri  messem  accedamus,  profes- 
sores  classici  sunt  10  suoque  docendi  munere  sedulo  funguntur, 
ita  vt  progressus  auspiciis  respondeant,  seu  potius  initia  supe- 
rent.  Nostras  scholas  a  frequentantium  b  numerus  quingentos 
attingit,  aut  superat,  qui  in  dies  vehementer  augetur.  Ex  Pan- 
nonia  et  Bohemia  discipuli  frequentes  ad  nos  confluunt.  Ex 
wittembergensi,  et  norimbergensi,  et  aliis  miserae  Germaniae 
scholis,  non  pauci,  et  maguae  quidem  nobilitatis,  adolescentes 
huc  se  transferunt,  qui  magnos  non  in  re  tantum  literaria,  sed 
etiam  in  pietate  atque  christiana  c  religione  progressus  faciunt. 
Ex  his  quidam  annos  vix  10  natus  a  parentibus  schismaticis 
domo,  quod  sacrosancti  jubilei  tempore  d  ieiunare  decreuisset, 
durissime  expulsus,  in  suo  pio  proposito  perstitit.  Inde  ad  auiam, 
honestam  in  primis  et  catholicam  matronam,  mox  sese  confe- 
rens  cum  ea  triduo  clam  ieiunauit.  Alius  aetate  paulo  prouectior 
cum  grauiter  ferret  matrem  suam  ab  ecclesia  Dei  turpiter  desci- 
uisse  e,  ira  quadam  sancta  percitus  ijs  verbis  eam  aggressus 
est:  «  Mater,  nisi  commenticias  tuas  opiniones,  atque  impia 
Martini  Lutheri  decreta  propulsaueris  e  tuo  capite,  non  modo 
morem  tibi  amplius  non  geram,  sed  nec  matris  loco  te  vnquam 
venerabor  ».  Quibus  verbis  ita  commota  illa,  vt  non  longe  post 
poenitentia  vitae  anteactae  permota,  apud  nos  syncere  acintegre 
confessionem  instituerit.  Sunt  qui  omnem  mouere  lapidem  viden- 
tur,  vt  hi  quibuscum  agunt,  rebus  caducis  valedicant,  ac  sese 
totos  aeternis  consecrent.  Adde  quod  hoc  quadragenarij  ieiunj 
tempore,  suo  quisque  pro  modulo,  diuersa  pro  foelici  generalis 
concilij  sucessu  munuscula  pie  (vt  ex  indice  ad  T.  R.  P.  antea 
misso  constat),  ac  libentissime  Deo  Opt.  Max.  obtulit,  nimirum 
eleemosinas,  ieiunia,  cilicij  deportationem,  aliasque  castigationes. 
Visitabant  multi  xenodochia,  confluebant  turmatim  ad  carceres, 
suasque  pauperibus,  qui  id  poterant,  pecunias  syncere  et  maximo 
cum  animi  solatio  erogabant.  Hi  gnauiter  laborant  in  epigram- 
matis,  tum  in  soluta  oratione  dominicis  festisque  diebus  reci- 
tanda ;  vnde  fit,  vt  ipsi,  et  qui  audiunt,  in  dies  magis  ac  magis 
ad  pietatem  inflammentur.  Ad  haec  multi  saepius  quolibet 
mense  sua  peccata  confiteri  solent.  Acta  est  Iosephi  commoedia 
cum  ingenti    spectatorum    episcoporum,    magnatum,    nobilium, 


a  scolas  A.  —  b  frequententium  A.  —  c  cristiana  A.  —  d  tempore  supra 
vers.,  deleto  ergo,  quod  est  in  B.  —  e  dessiiuisse  A,  B. 


518.  —  Vindobona  1  Maii  1561  285 

doctorum,  religiosorum,  ac  omnium  denique  vtriusque  sexus,  ac 
omnis  conditionis  hominum  applausu  et  frequentia,  vt  supra 
centum  extra  fores  collegij  astiterint  procul.  Acta  est,  inquam, 
per  quinque  horarum  spatium  l. 

10.  Vt  ad  sacramentorum  atque  diuini  verbi  ministerium 
procedam,  fuit  his  mensibus  ingens  confitentium  atque  eucha- 
ristiam  suscipientium  numerus,  maiorque  futurus  fuerat,  si 
regina  Bohemiae  non  alio  commigrasset  2.  Plurirai  qui  semel 
duntaxat,  aut  iterum,  quolibet  anno  confitebantur,  modo  saepius 
id  fecerunt  diebus  solemnibus;  nec  pauci  ex  vicinis  parochiis 
ad  nos  confluxerunt.  Mulieres  honestae  ad  suos  parochos  re- 
missae  fuerunt  ob  nostrorum  confessariorum  penuriam,  et  vt  in 
suis  parochiis  sacram  eucharistiam  a  susciperent.  Vnde,  ut  fer- 
tur,  lachrymas  vberes  fundebant.  Aliae,  quibus  ablata  erat 
communicandi  in  nostra  aede  facultas,  quamuis  nostris  essent 
confessae,  modis  omnibus  contendebant,  vt,  nobis  quasi  etiam 
inuitis,  hic,  et  non  in  suis  parochiis  communicarent.  Aliae 
rursus  irascebantur,  ac  durius  tulerunt  se  quasi  per  nos  a  sacro 
altari  repelli  causantes  tamen  minis  quibusdam,  quod  amplius 
non  essent  ad  nos  rediturae  agere  visae  sunt.  Adeo  placet  illis 
templi  nostri  cultus,  nitor  ac  reuerentia.  Itaque  in  mandatis 
dederunt  cardinalis  Hosius  et  viennensis  b  episcopus  ne  amplius 
negemus  istis  horum  sacramentorum,  etiam  paschae  tempore, 
administrationem.  Feriis  purificationis  beatae  Mariae  trecenti, 
exceptis  nostris  et  studiosis  omnibus,  dominicum  corpus  in 
templo  nostro  susceperunt.  Xenodochiorum  et  Academiae  pau- 
peres,  quos  volgo  hic  aureo  montanos  appellant,  et  qui  in  no- 
socomiis,  vel  imperatoris  vel  ciuitatis,  aegre  vitam  agunt,  denique 
qui  aut  horridi  carceris  sunt  angustiis  circumsepti,  aut  pro  fo- 
ribus  nostri  templi  eleemosinas  emendicant;  coelestem  illum 
panem,  quo  augustissimos  jubilei  fructus  consequerentur,  a 
nostris  perceperunt.  Circa  idem  tempus  consilio  Rectoris  nostri 
non  paruus  est  abusus  de  medio  sublatus.  Quidam  enim,  nescio 
quo  pretextu  pietatis,  multo  tempore  absque  vllo  scrupulo  tantum 
nefas  c  perpetrabant,  vt  hostias  non  consecratas  pro  consecratis, 
panem  merum  pro  vero  Christi  corpore  quibusdam  paschatis  d  tem- 


a  sinaxin  B.  —  b  vienensis  A.  —  c   nephas  A.  —  d  pascatis  A. 


1  Cf.  Ddhr:  Geschichte  der  Jesuiten...  I,  332. 

2  In  urbem  nimirum  Wiener  -  Neustadt.  Cf.  Lainii  Monum.  V,  438. 


286  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

pore  porrigerent,  ac  porrigere  clam  iuberent.  Adhibuit  praeterea 
Rector  operam  sedulam,  vt  quadrimestri  boc  tempore  grauia 
quaedam  mala,  et  ex  quibus  non  parua  poluissent  oriri  scan- 
dala,  impedirentur,  vt  etiam,  Cbristo  duce,  factum  est;  qui  et 
alia  pleraque  tum  priuata,  tum  publica  negotia  non  parui  mo- 
menti  promouit. 

11.  Quantum  ad  euangelij  ministerium  attinet,  M.  Grego- 
rius  a,  qui  in  D.  Lamberti  locum  suffectus  est  £,  eclesiastae 
officio  apud  nos  fungitur  cum  tanta  semper  auditorum  et  gratia 
et  frequentia,  quanta  ab  annorum  quatuor  spatio,  vt  audimus, 
nunquam  fuit.  P.  Piringer  dominicis  diebus,  bora  pomeridiana, 
cbristianae  doctrinae  elementa  vtiliter  tradit.  Matrona  quaedam 
non  infimi  apud  viennenses  ordinis,  sed  sacramentaria,  ac  lu- 
teranismo  b  prorsus  infecta,  nobili  (vt  suspicor)  rumore,  qui 
longe  lateque  de  P.  Gregorio  iactabatur,  ducta,  cum  eius  con- 
cionem  audisset,  tanta  eam  de  anteactis  flagitiis  poenitudo 
inuasit,  vt  altero  statim  die  ad  poenitentiae  asylum  c  confugerit. 
Altera  admodum  nobilis  virgo,  cum  multis  iam  diebus  melan- 
cholia  vexaretur,  ac  in  furorem  pene  esset,  desperationemque 
conuersa,  sic  quodam  eiusdem  Patris  sermone  excitata  est,  vt 
sopitis  omnibus  perturbationum  procellis,  eidem  magno  cum 
fructu  confessa  fuerit.  Duo  quoque  germani  et  senio  et  foedis- 
sima  lutheranae  haereseos  contagione  annos  quatuordecim,  aut 
forte  plures,  infecti,  cum  nunquam  poenitentiae  sacramentum 
adiissent,  P.  Piringer  d  consiliis  confessionem  syncere  ac  integre 
peregerunt,  et  vere  catholici  nunc  viuunt.  Idem  praestiterunt 
nuper  duo  non  infimae  sortis  bohaemi,  quorum  alter  hussita 
peruersissimus,  alter  picardus  (hoc  enim  est  sectae  nomen)  in- 
signis  erat.  Nonnulli  praeterea  qui  tres  aut  quatuor  annos,  velut 
athei,  vitam  ferarum  ritu  degebant,  nostrorum  opera  ad  meliorem 
mentem  conuersi  amaram  suorum  scelerum  fecerunt  exomolo- 
gesin  e  .  Aliquot  etiam  studiosi,  qui  turpi  haereseos  labe  im- 
buti,  apud  nos  tamen  adulterina  quadam  pietatis  imagine  or- 
thodoxae  fidei  religionem  simulauerant,  abiuratis  suis  erroribus, 


a  Georgius  A.   —  b  lutranismo  A.  —    c  asilum  A.  —  d  Ita  B„  in  A  du- 
bia  lect.  —  e  exomologesen  A. 


i 


P.  Lambertus  Auer,  contionator,  cum  episcopo  Commendone,  apostolico 
nuntio,  profectus  erat.  Vide  supra  p.  157.  Pro  quo  P.  Gregorius  Rosseffius 
suffectus  est. 


518.  —  Vindobona  1  Maii  1561  287 

ad  sacrosanctum  matris  ecclesiae  gremium  redierunt.  Taceo  de 
studiosis  aliis,  qui  ad  nos  confluentes,  ad  meliorem  se  frugem 
receperunt.  Praeterea  non  pauci  publicis  et  occultis  carnis  pec- 
catis  mirandum  in  modum  contaminati,  vitam  infamem  in  cas- 
titatis  studium  commutarunt.  Sunt  quaedam  in  hac  vrbe  ma- 
tronae  diuini  cultus  percupidae,  ac  Societatis  nostrae  studiosis- 
simae,  quae  singulari  quadam  industria  tam  viros,  quam  foeminas 
ad  confessionis  atque  eucharistiae  sacramenta  pellere  a  conten- 
dunt.  Quaedam  cum  maritum  haberet,  qui  et  ipsi  et  nostris 
esset  infestissimus,  eo  illum  adduxit  tandem,  vt  is  ad  nos  ve- 
niens  confessionem  instituerit,  ac  promiserit  se  cum  coniuge 
deinceps  tranquille  ac  catholice  victurum.  Altera,  cum  pet.ulan- 
tem  quemdam  haereticum,  a  quo  maximis  propter  nos  conuitiis 
proscindebatur,  nec  exhortationibus  nec  minis  ad  idem  pietatis 
studium  pertrahere  vlla  ratione  posset;  vicit  hominem  tandem 
tum  modestia,  tum  patientia.  Fuit  quae  et  ancillas  suas  ad 
confessionem  et  pietatem  frequenter  non  solum  exhortaretur, 
sed  comitaretur  etiam  cum  magna  aliarum  matronarum  admi- 
ratione. 

12.  Hic  supersedemus  exponere,  quod  sane  longum  esset  b, 
de  praeclaris  variorum  principum,  et  maxime  caesareae  maies- 
tatis  in  hanc  minimam  Iesu  Societatem  studiis  et  admirabili 
beneuolentia,  clementia,  liberalitate.  Commendat  Gaesar  nos, 
collpgiumque  nostrum  sedulo  primariis  viris,  qui  de  nobis  be- 
nemereri  c  volunt,  et  possunt.  Multum  pecuniae  largitus  est  ad 
nouam  scholarum  fabricam,  et  ad  instituendam  rectius  typo- 
graphiam ;  nunc  bis  mille  florenos  in  collegij  sustentationem 
annuatim  dependit,  paulo  post,  vti  promisit,  firmos  etiam  pro- 
uentus  addet.  Ad  haec,  si  vnquam  alias,  libenter  et  frequenter 
audit  P.  Rectorem  de  grauioribus  etiam  negotiis  admonentem, 
neque  sane  frustra,  vti  nos  docet  experientia.  Rogatus  Gaesar 
a  Rectore  an  audiret  aduersus  nos  ingratum  aliquid  :  «  Non 
est,  inquit,  quod  dubites,  quin  moneremus  vos,  si  quid  in  uo- 
bis  et  Societatis  vestrae  exercitationibus  reprehendendum  vide- 
retur;  at  quia  vos,  inquit,  amamus,  non  iubemus  quidem,  sed 
tamen  tanquam  amicos  monemus,  vt  quod  ad  famam  vestram 
pertinet,  vti  hactenus  fecistis,  diligenter  prospiciatis.  Nos,  enim, 
nulla  vnquam  ratione  vobis  deerimus,  vestrique  curam  cle- 
mentissime  geremus  ;  imo  non  modo  res  vestras,  verum  aliorum 


a  Etnend.  ex  pellicere,  quod  manet  in  B.  —  b  Emend.  ex  est,  quod  ma- 
net  in  B.  —  c  benemoereri  A. 


288  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

etiam,  commendatione  vestra  intercedente,  quo  ad  fieri  queat, 
promouebimus,  multisque  argumentis  planum  omnibus  faciemus 
quantopere  vos  virtutesque  vestras,  et  pia  studia  diligamus  ». 
Gum  idem  Gaesar  audisset,  quod  tamen  falsum  erat,  Doc.  Lam- 
bertum  in  itinere  grauj  vulnere  affectum  occubuisse,  de  illo 
solicite  quaesiuit,  seque  non  permissurum  dixit,  vt  nostri  post- 
hac  adiungantur  dominis  in  longinqua  et  incerta  peregrinatione. 
Paulo  post  cum  arcbiepiscopus  strigoniensis  apud  Gaesarem 
magnis  precibus  contenderet,  vt  Rector  in  Hungariam  profici- 
sceretur,  vix  id  tanden  obtinuit,  et  ad  breue  tempus,  tum 
propter  synodum  celebrandam,  tum  propter  collegium  nostris 
apud  Huugaros  erigendum.  Omitto  quod  magnae  authoritatis 
viri  vt,  quae  volunt,  obtineant,  in  nostrorum  apud  Gaesarem 
intercessione  spem  magnam  collocant.  Hoc  rursus  anno  Gaesar 
vna  cum  filio  Carolo  archiduce  dominicum  inuisit  sepulchrum, 
quod  erat  in  nostro  templo  sub  paschatis  ferias  magnifice  con- 
structum.  Rex  Maximilianus  solita  erga  nos  beneuolentia  vtitur, 
nostrosque  perquam  clementer  excipit.  Rector  saepe  cum  eo  lo- 
quutus  est,  cuj  petenti  nihil  negat,  et  quocum  agit  satis  fami- 
liariter.  Probat  is  constitutiones  Societatis  nostrae,  et  libellos 
a  nostris  oblatos  libenter  accipit.  Haec  de  rege  isto  idcirco  a 
non  inuiti  scribimus,  vt  ostendamus  temere  quosdam  effutire 
talia,  quae  boni  princicis  huius  famam  labefactant,  et  plus  ae- 
quo  suspectam  reddunt  b  ;  de  quo  illud  etiam  affirmare  possu- 
mus,  quod  monachorum  et  aliorum  catholicorum,  sed  et  con- 
cilij  generalis  causam  strenue  promoueat  *•■.  Regina  Maria,  regis 
vxor,  solita  nostros  charitate  prosequi  non  cessat,  in  ornando 
nostro  templo  pie  solicita,  quae  nunc  praeter  caetera  donauit 
praetiosum  et  insigne  velamen  ad  contegendum  sanctissimi  sa- 
cramenti  tabernaculum.  Deinde  quaedam,  vt  vocant,  tapetia 
splendidissima  ad  diuinum  cultum  illustrandum  largita  est. 
Tali  exemplo  permoti  nobiles  quidam  de  ornando  nostro  choro, 
eiusque  sedibus,  pauimento  atque  altari  summo,  consilium 
inierunt.  Verum  haec  satis  et  plus  satis  fortasse  pro  epistola. 


a  idcirco   deest  in  A.  —  b  vv.  et  plus  —  reddunt  desunt  in  A. 


1  Haec  fere  sensa  per  id  tempus  Maximillianus  Stanislao  Hosio,  legato, 
et  aliis  ostendebat.  Cf.  Stein:  Nuntiaturberichte  aus  Deutschland  (Zweite 
Abtheilung),  I,  168-169,  209,  218. 


519.  —  Conimbrica  4  Maii  1561  289 

Deo  sit  omnis  gloria,  qui  per  sacrificia  et  preces  Reuerendae 
Paternitatis  tuae  confirmet  et  augeat  in  nobis  suam  gratiam. 
Viennae  Austriae  Calendis  Maij  1561.  R.  P.  T.  indignus  in 
Christo  filius 

Henkicus  Rickman  Leodiensis  K 


519 

FRANCISCUS    DE    MONCLARO 

CONIMBRICA   4   MAII    1561    ~. 

1.  Sociorum  numerus  et  bona  valetudo.  —  2.  Disciplinae  reli- 
giosae  fervor.  Contiones  tum  in  urbe,  tum  in  vicinis  oppi- 
dis.  Fructus.  —  3-4.  Inimicitiae  compositae.  —  5.  Votorum 
renovatio.  —  6.  Ingressi  in  Societatem.  —  7.  Alumnorum 
numerus.  Exercitationes.  —  8.  Convictores.  Externorum 
erga  nostros  benevolentia.  —  9.  Missi  ad  Indos.  —  10.  Ad- 
ventus  Pris.  Nadal  exspectatur.  —  11.  Aedium  ampliflcatio. 

1.  f  Jesiis.  —  Muy  R.d°  en  X.°  P.e  —  La  summa  gratia 
y  amor  aeterno  de  X.°  nuestro  Senor  sea  siempre  en  nuestras 
almas,  amen.  Lo  que  en  esta  ai  para  escreuir  a  V.  P.  destes 
proximos  4.°  meses  es  acerca  del  augmento  en  todas  las  uirtudes 
de  los  de  casa,  y  ser  muy  grande  el  cuidado  que  se  tiene  en 
todo  lo  demas  que  toca  a  la  obseruancia  de  las  constituciones  y 
reglas.  Este  ano  an  caido  muy  pocos  enfermos,  que  con  sermos 
entre  Padres  y  hermanos  142,  nunqua  a  auido  mas  de  uno  o 
dos  enfermos  hasta  aora  per  el  mes  pasado  en  que  an  caido 
quatro,  que  por  todos  los  que  al  praesente  ai,  son  cinco,  y 
todos  ellos  se  uan   hallaudo  meior:  mas  como  el  tiempo,  prin- 


1  In  responsis  datis  anno  1562  (aut  ineunte  1563)  ad  interrogationes  Pris. 
Nadal,  dicit  se  natum  annos,  23  aut  24,  ingressum  in  Societatem  Coloniae 
ante  8  annos,  votaque  emisisse  circa  flnem  anni  1554:  et  habere  tantum  qua- 
tuor  ordines  minores.  In  indice  eorum  qui  sunt  in  collegio  viennensi  Socie- 
tatis  Iesu  prima  Ianuarii,  anno  MDLXI  (cod.  Germ.  131,  f.  250)  recensetur 
sub  numero  28  inter  philosophos  primi  anni :  Henricus  Leodiensis. 

-  Ex  origin.  in  cod.  Ltis.  51,  2  ff.,  nn.  188,  189;  prius  46,  47.  Exstant  in 
eodem  cod.  tria  exempla  latina  in  ff.  184-185;  186-187;  190-191. 

LlTTERAE    QUADRIMESTRES.    —   TOM.    VII.  19 


290  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

cipalmente  en  la  entrada  del  verano,  fue  tan  trabaioso,  tenemos 
auernos  nuestro  Senor  guardado  a  muchos  a  que  no  enfermassen 
por  los  grandes  calores  que  an  passado.  Y  fueron  muchas  las 
processiones  que  se  hizieron  en  esta  ciudad  por  el  tiempo,  que 
auia  muchos  meses  que  no  llouia.  Vinieron  a  este  collegio  de 
algunas  parrochias,  en  que  tuuieron  sermones  de  casa,  y  por 
ser  la  gente  mucha,  y  la  yglesia  pequenha,  se  les  praedicaua  fuera. 
2.  Ase  uisto  muy  particularmente  el  aprouechamiento  grande 
de  los  hermanos,  y  muestras  de  los  desseos  que  tienen  de  ir 
adelante  en  las  uirtudes,  porque  muchas  uezes  piden  mortifi- 
caciones  al  Padre,  y  an  hecho  algunas  buenas  publicas  con 
mucha  aedificacion,  como  en  ir  por  los  coliegios  a  pedir  limos- 
nas  a  con  los  otros  pobres  y  con  uestidos  differentes,  de  manera 
que  no  pudiessen  ser  conocidos,  y  con  todo  siempre  ai  quien 
los  conosca,  por  andaren  en  el  estudio.  Estos  feruores  se  en- 
cendieron  mas  en  el  tiempo  que  aqua  se  publico  el  iubileo, 
porque  tomaron  occasion  los  hermanos  con  lo  que  en  el  uenia 
de  se  occuparen  los  que  lo  ganassen  en  obras  pias.  Fueron 
muchos  a  uisitar  enfermos  por  la  ciudad,  y  puesto  que  esto  por 
todo  el  tiempo  se  haze,  pero  no  es  sino  quando  son  llamados; 
entonces  los  andauan  los  nuestros  specialmente  buscando.  Y  por 
auer  muchos  que  tenian  necessidad,  les  andauan  pidiendo  li- 
mosnas  por  las  calles,  sin  los  que  se  las  dauan  saberen  lo  para 
que  eran,  sino  despues  b  que  se  la  veyan  lleuar  a  los  pobres;  y 
era  mucha  la  edificacion  que  desto  recebian.  A  los  prezos  de  la 
carcel  y  lazaros  uisitauan  tambien  en  este  tiempo  mas  a  menudo, 
y  les  hazian  muchas  platicas,  y  esto  tambien  durante  el  tiempo 
de  la  quaresma.  En  la  qual  no  solamente  se  estendio  la  charidad 
con  los  de  la  ciudad  con  los  sermones  de  casa,  a  que  concorrian 
siempre  muchos  estudiantes,  mas  tambien  por  los  pueblos  comar- 
canos;  y  en  siete  o  ocho  dellos,  en  que  auia  mas  copia  de  gente, 
tuuieron  siempre  sermon  por  los  nuestros  a  los  domingos:  los 
companheros  que  con  estos  iuan,  por  no  quedar  sin  alguna 
parte  que  en  los  proximos  se  hazia  con  los  sermones,  aiuntauan 
por  la  tarde  los  nifios  con  la  campanilla,  o  sin  ella,  quando 
no  la  auia,  y  les  enseiiauan  la  doctrina  christiana  en  la  yglesia. 
Y  porque  con  los  nihos  concorria  mucha  mas  gente,  les  hazian 
una  breue  platica,  de  que  se  consolauan  mucho  todos.  Acabada 
la  quaresma,  como  ellos  tenian  por  costumbre  a  dar  por  la 
pascoa  a  los  otros  religiosos  que  los  anos  atras  les  predicauan, 


a  Emend.  ex  lismosnas  (?).  —  b  Prius  despes. 


519.  —  Conimbriga  4  Maii  1561  291 

allende  de  su  salario,  praesentes  que  siempre  ualdrian  algunos 
ducados,  parecioles  que  ia  que  de  casa  no  querian  dineros,  ac- 
ceptarian  aquello,  y  assi  de  algunas  partes  a  donde  no  auia 
tanto  oonocimiento  de  casa,  embiaron  aqui  gallinas  y  otras  co- 
sas  semeiantes,  y  quando  uieron  que  en  ninguna  manera  se  las 
querian  tomar,  ni  aun  para  dar  a  pobres,  como  ellos  pedian, 
se  boluian  de  alguna  manera  desconsolados,  porque  es  gente 
de  a  qualidad,  que  huelga  mucho  de  mostrarse  agradecida,  aunque 
le  coste  algo  de  lo  suyo ;  y  en  el  tiempo  que  los  hermanos  alla 
iuan,  andauan  todos  a  quien  los  lleuaria  a  comer  a  sus  casas, 
haziendo  ellos  instantia  de  querer  pedir  limosna,  lo  que  en 
ninguna  manera  pudieron  consentir.  Fueron  muchas  las  amis- 
tades  y  otras  obras  de  seruicio  del  Senor,  que  en  esta  simple 
gente  hizieron ;  y  era  tanta  la  consolacion  que  los  nuestros  tra- 
yan  de  conuersar  con  ellos,  que  a  los  domingos  por  las  tardes 
que  llegauan,  por  seren  los  lugares  muy  cercanos,  no  acabauan 
de  contar  cosas  que  les  acaecia  con  ellos  de  mucha  edificacion. 
Otros  fueron  tambien  a  las  iglesias  a  donde  ay  obligacion  del 
collegio,  como  a  S.  Fins,  y  al  Pedroso  y  S.  Ioan  de  Bien  spera. 
Seruiose    nuestro  Sehor   tambien    mucho   dellos  en  su  seruicio. 

3.  En  esta  ciudad  andauan  unas  personas  de  las  mas  prin- 
eipales  della  en  odio  auia  algunos  meses,  y  una  dellas  estaua 
muy  iniuriada,  y  como  la  causa  era  grande  de  donde  esto  nas- 
cia,  temiasse  mucho  no  se  seguiesse  algun  alboroto,  porque 
ia  se  empecauan  a  hazer  bandos,  de  manera  que,  como  ellos 
eran  ea  la  tierra  muy  aparentados,  no  podia  dexar  de  seguirse 
alguu  mal,  si  nuestro  Sehor  no  lo  ataiara;  y  andauan  todos 
los  principales  del  pueblo,  a  que  esto  do  tocaua  tanto,  con  gran 
deseo  a  que  se  hiziesen  estas  amistades ;  y  quisolo  nuestro  Sehor 
ordenar  de  manera  que  lo  supiesse  el  P.e  Rector,  que  con  otro 
Padre  de  casa  trabaio  tanto  en  ello,  poniendo  tantos  medios, 
principalmente  para  con  el  iniuriado,  que  despues  de  passados 
algunos  dias,  se  uuieron  de  acabar,  y  se  uinieron  a  nuestra 
yglezia  para  la  pascoa  a  pedir  perdon  los  que  auian  sido  causa 
del  odio  al  iniuriado,  y  el  mismo  hincado  de  rodillas  con  los 
otros  se  abracaron  todos  con  mucha  alegria  suya  y  de  los  cir- 
cunstantes. 

4.  Otras  se  hizieron  poco  a  entre  unos  studiantes  de  la  vni- 
uersidad  que  tenian   herido  a  otro,  y  este   querellado   dellos  a 


a  de  supra  vers. 


293  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

la  iusticia,  y  fueronse   abracar  y  hazer   amigos   en   el   collegio 
nuestro  en  que  estan  los  estudios. 

5.  En  estos  y  semeiantes  exercitios  se  occupan  los  nuestros 
tomando  el  tiempo  que  vaca  de  sus  estudios  para  ello.  Por  la 
semana  santa  se  hizieron  los  officios,  como  es  costumbre  por 
la  Gompania,  con  mucha  deuocion,  y  por  la  pascoa  se  renouaron 
los  uotos,  teniendose  hecha  una  platica  para  ellos  al  dia  de 
antes.  Tienese  uisto  por  experiencia  quanto  tambien  se  renueuan 
los  buenos  propositos  por  estos  tiempos,  y  quanta  consolacion 
nuestro  Sehor  por  ello  comunica  a  los  suyos. 

6.  En  estes  quatro  meses  se  tienen  recebido  siete  hermanos 
de  buenas  partes.  Vno  dellos  fue  collegial  de  los  que  tenemos 
a  cargo;  es  natural  de  las  Islas,  y  hijo  de  personas  honrradas, 
y  entre  otras  muy  buenas  partes  que  tiene,  es  muy  buen  scri- 
uano.  El  padre,  quando  supo  que  su  hijo  le  pedia  licencia  para 
la  Gompahia,  se  uino  a  esta  ciudad  muy  apriessa  estando  para 
se  embarcar  en  Lisbona  para  las  Islas,  y  uiendo  los  buenos  y 
flrmes  propositos  del  hijo,  con  no  tener  mas  del  solo,  le  dixo  : 
que  nunca  Dios  quisiesse  que  el  le  fuesse  empedimiento  en  cosa 
de  tanto  seruicio  del  Sehor,  que  el  le  daua  para  ello  licencia; 
y  no  estuuo  aqui  mas  de  un  solo  dia,  en  lo  que  mostro  mucho 
quanto  puede  mas  el  amor  de  Sehor,  que  lo  de  parientes  l.  Ghris- 
to  nuestro  Sehor  que  los  llamo  para  su  seruicio,  les  de  per- 
seuerar  en  el.  Muchos  otros  andan  pidiendola  les  reciban,  mas 
unos  por  falta  de  edad,  y  otros  por  mas  firmeza,  se  detienen; 
y  siempre  dellos  se  recibiran  algunos. 

7.  El  orden  de  los  estudios  se  obserua  a  conforme  a  las 
constituciones  y  reglas;  esto  no  solamente  con  los  hermanos, 
mas  aun  con  los  de  fuera.  Son  todos  mui  freqiientes,  y  este 
aho  a  sido  grande  el  numero  dellos,  porque  sin  los  nihos  de 
leer  y  escreuir,  que  son  aora  muy  cerca  de  quatrocientos,  pas- 
saran  los  de  latin  de  mil  y  cinquoenta.  A  la  missa  que  se  les 
dize  siempre  a  la  manhana,  son  muy  continuos,  y  en  las  con- 
fessiones  de  cada  mes,  que  son  obligados  a  hazer,  acaece  no  se 
confessaren  por  entonces  muchos  por  auer  pocos  dias  que  lo  an 


a  Emend.  ex  obseruan. 


1  Forsan  indicatur  fr.  Barbosa,  de  quo  in  cod.  Lus.  43,  f.  253  dicitur: 
«  Jacome  Barbosa  da  ilha  da  Madeira  entrou  na  Companhia  aos  20  de  Abril 
de  1561...  » 


519.  —  Conimbrica  4  Maii  1561  293 

hecho,  sino  uan  dar  razon  al  confessor  coino  se  confessaron 
tal  dia  con  el  o  con  otro  Padre  de  casa.  A  muchos  dellos  llamo 
nuestro  Sehor  tambien  en  estos  dias  para  otras  religiones.  Agora 
se  empiecan  de  aparejar  para  hazeren  a  los  mas  prouectos  las 
oraciones  y  declamaciones,  que  se  suelen  hazer  en  publico,  te- 
niendo  ya  los  de  las  classes  mas  altas  compuestas  muchas,  y 
recitadas  en  las  mismas  classes,  y  esto  specialmente  en  la  pri- 
mera  y  segunda  a  donde  se  ensenan  mas  copiosamente  los  prae- 
ceptos  de  rhetorica.  Los  estudiantes  que  oien  en  el  3.°  curso 
de  artes,  an  tomado  el  grado  de  bachileres,  en  que  tambien 
entraron  nueue  hermanos;  salieron  todos  con  mucha  satisfac- 
tion  en  sus  examenes.  Los  del  4.°  curso,  despues  de  unas  con- 
clusiones  que  llaman  magnas,  que  se  tuuieron  por  la  quaresma, 
se  apareiaron  para  el  examen  b  de  licenciados,  que  agora  se 
tienen.  Estan  ia  de  los  nuestros,  que  son  por  todos  13,  exami- 
nados  4;  a  fuera  uno,  que  anda  enfermo,  que  por  la  indispo- 
sicion  no  se  si  se  podra  examinar  por  aora.  Los  estudiantes 
deste  curso  se  apareiaron  para  comulgar  el  dia  en  que  auian 
de  oyr  la  ultima  licion,  y  comulgaron  todos  a  la  missa  que  les 
dixo  su  maestro  el  P.e  P.°  Dafonseca,  y  despues  les  hizo  una 
platica  muy  propria  a  los  terminos  de  sus  studios,  y  muestran 
tanto  amor  a  sus  maestros,  specialmente  en  este  tiempo  c  en 
que  de  todo  se  despiden  del  collegio  para  las  otras  facullades, 
que  es  mucho  para  alabar  al  Sehor.  Y  siempre  los  que  an  es- 
tudiado  con  nos,  andan  muy  conocidos  entre  los  otros,  y  ellos 
mismos  dizen  que  no  se  saben  entender  con  los  otros.  El  Sehor 
que  los  principio  en  tan  buenas  costumbres,  los  conserue  para 
su  seruicio.  Los  examinadores  son  cinco;  vn  doctor  en  theolo- 
gia,  y  otro  maestro  en  artes  que  pone  la  vniuersidad,  y  tres 
maestros  de  casa. 

8.  Con  los  collegiales  *  se  haze  tambien  notable  fructo;  ay 
agora  muchos,  y  hijos  de  personas  muy  principales  del  reino: 
andan  muchos  entre  ellos  muy  mouidos,  que  por  no  teneren 
licentia  de  sus  padres,  se  no  reciben.  En  la  communicacion  que 
se  tiene  con  personas  de  qualidad,  se  siente  mucho  el  amor  a 
la  Compahia,  specialmente  con  el  obispo  2,  quando  aqui  estaua, 


a  Emend.  ex  hazieren.  —   b  Prius  examene.   —   c  Prius  estes  tiempos. 


1  Id  est  convictores. 

2  Ioannes  Soares,  0.  S.  A.,  qui  tum  Tridenti  erat. 


294  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

y  con  el  substituto  puesto  por  el,  el  qual  se  offresce  mucho  a 
los  Padres,  y  uese  en  las  cosas  de  su  ministerio,  en  ordenar 
los  nuestros  con  mucha  afabilidad.  Dos  solo  se  an  ordenado  de 
praesbiterato.  Vno  se  llama  el  P.e  Mauricio  *,  otro  Gaspar  Pla- 
no ;  los  quales  ya  dixeron  sus  missas  nueuas  con  la  consolaci6n 
que  en  tal  ministerio  es  de  creer  que  a  el  Sehor  les  communi- 
caria.  El  rector  y  lentes  de  la  vniuersidad  se  muestran  muy 
afficionados  a  casa,  assi  en  cosas  de  sus  consciencias,  communi- 
candolas  con  los  nuestros,  como  en  lo  que  b  toqua  al  collegio. 

9.  Este  aho  se  partieron  deste  collegio  dos  para  la  India,  que 
se  aiuntaron  con  los  mas  en  Lisboa,  puesto  que  iuan  otros  dos 
offrecidos  a  ello,  pero  nuestro  Sehor  ordeno  que  fuessen  los 
otros.  Uno  dellos  se  llamaua  Ioan  Modenes,  que  uino  con  el 
P.e  Mir6n,  desa  santa  casa;  es  italiano  de  nacion.  El  otro  se 
llama  Esteuan  Denis,  natural  de  Euora.  Era  muy  grande  el  fe- 
ruor  y  alegria  con  c  que  se  partian,  y  salieron  algunos  herma- 
nos  con  ellos  hasta  un  buen  rato  fuera  de  la  ciudad,  a  donde  les 
rezaron  sus  letanias,  y  se  despidieron  dellos,  no  con  poca  d  em- 
bidia  de  les  no  caer  a  ellos  la  suerte. 

10.  El  P.e  Doctor  Torres,  con  el  P.e  G.°  Vaz,  y  otros  dos  e 
Padres  Ilegaron  a  este  collegio  despues  de  la  pascoa,  y  daqui 
se  partieron  luego  para  la  ciudad  del  Puerto,  donde  esta  el 
p  e  Yr.co  2,  y  hallando  alli  al  P.e  Nadal,  que  auia  pocos  dias 
que  tenia  llegado  de  Castilla,  se  partio  el  P.e  Nadal  para  el  col- 
legio  de  Monterei,  en  el  reino  de  Galizia,  y  el  P.e  Doctor  con 
su  compahero,  el  P.e  G.°  Vas,  despues  de  llegaren  a  Braga,  a 
donde  se  a  acceptado  un  collegio,  se  boluieron  a  este,  a  donde 
speramos  todos  cada  dia  al  P.e  Nadal. 


a  Del.  nro.  —  b  Del.  se  les.  —  c  Emend.  ex  com.  —  d  poco  ms.  — 
Exem.pl.  lat.  Duo  hinc  in  Indiam  hoc  anno  sunt  profecti  (praeter  alios  qui 
Olyssipone  sunt  impediti,  et  quorum  locum  alii  occuparunt),  alter  natione 
italus...  —  «  dos  supra  vers. 


1  Hic  in  subsequentibus  monumentis  et  catalogis  semper  nominatur 
P.  Mauricius.  In  catalogo  coll.  conimbr.  mensis  Iulii  1559  dicitur  Mauricius 
Serpe  (cod.  Lus.  43,  f.  75  v.);  in  catal.  mensis  Octobris  1559  Mauricius 
Cerpa  (ib.  71  v.).  Primitivum  eius  nomen  erat  Gaspar  Serpe,  ut  habetur  in 
eodem  cod.  f.  3.  in  catalogo  eorum  qui  in  collegio  conimbr.  ingressi  sunt 
Societatem,  aut,  iam  ingressi,  in  illud  colleg.  pervenerunt  a  mense  Iunio  1542 
ad  mensem  Ianuarium  1553. 

3  Stus.  Franciscus  de  Borja. 


520.  —  Praga  4  Maii  1561  295 

11.  El  material  del  collegio  uaa  muy  adelante;  estan  hechos  54 
cubiculos  en  un  buen  lanco,  que  esta  hecho  del  dormitorio. 
Agora  se  andan  guarneciendo  las  paredes  y  forrando  las  camaras. 
[Preces  postulat.] 

De  Goimbra  4  de  Maio  de    1561    annos.  Por   comission   del 
P.e  Miguel  de  Sosa.  Indigno  hijo  de  V.  P. 

Francisco  de  Monclaro  l. 


520 

P.  HENRICUS   BLYSSEMIUS 

PRAGA   4   MAII    1561    2. 

1.  De  religiosa  disciplina  egregie  florente.  De  pauperum  colle- 
gio  et  de  convictoribus.  —  2.  Alumni  a  principe  et  senatu 
benigne  recepti,  illorum  laudes  recitant.  —  3.  Litterariae 
exercitationes.  —  4-5.  Spiritualia  auxilia  proximis  collata 
eorumque  fructus.  Concursus  ad  sacramenta  suscipienda. 
Libri  haereticorum  derelicti.  Templi  ornatus  civium  bene- 
volentiam  sociis  conciliat.  Occasione  sollemnis  professionis 
PP.  Hoffaei  et  Blyssemii  plures  ad  sacram  eucharistiam 
accedunt.  Quidam  aulicus  spiritualia  exercitia  cum  profectu 
peragit.  Captivi  et  aegroti  adiuvantur.  —  6.  Magnatum  erga 
socios  benevolentia.  —  7.  Pauca  de  oibinensibus  sociis. 

1.  f  Pax  Xpi.  etc.  R.de  Pater  in  Christo.  [Epistulae  ordinem 
indicat.J  Quantum  igitur  singuli   in  singulis  nostrae  uocationis 


1  Vide  Litt.  Quadrim.,  V,  251. 

a  Ex  autogr.  in  cod.  Germ.  139,  ff.  75-76;  prius  266;  sequitur  aliud  exem- 
plum  in  ff.  77-78.  Tertium  exemplum  est  in  cod.  Histor.  Soc.  170  (Epist. 
Quadrim.  1547-52),  n.  17.  In  tribus  exemplis  desideratur  annus;  sed 
nullum  dubium  quin  anno  1561  scripta  sit  epistula,  cum  aliunde  certo  constet 
P.  Blyssemium  hoc  anno  sollemnem  professionem  emisisse.  Est  etiam  apogr. 
in  archiv.  colonien.  (Hansen  1.  c.  765),  et  Vindobonae  in  Biblioth.  nation. 
cod.  13601.  In  aliquibus  locis  charta  consumpta  est,  sed  litterae,  quae  desi- 
derantur,  facile  suppleri  possunt.  Eas  inter  quadratas  parentheses  inclusimus. 


296  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

institutis  progressum  feceri[u]t,  uel  hinc  abunde  a  constare 
potest,  quod  omnes  non  modo  contemptis  mundi  ac  rerum 
caducarum  illecebris  ad  religiosam  perfectamque  paupertatem 
certatim  contendant,  neque  solum  extinctis  curruptae  carnis 
ac  uoluntatis  propriae  desiderijs  magna  simplicis  obedientiae, 
puraeque  conuersationis  exempla,  cum  nostris  domesticis,  tum 
extraneis  hominibus  praebeant ;  uerum  etiam  singulari  pietatis 
zelo,  tam  corporum  multiplici  diuturnaque  castigatione,  quam 
suspirijs  ac  precibus,  proximorum  abusus  tollere,  uirtutesque 
promouere  nitantur.  Illud  alias  saepissime,  sed  nuper  prae- 
sertim  apparuit  in  bachanalibus,  quando  praeter  alias  poeni- 
tentias,  quas  magno  feruore  petebant,  per  ultimum  illud  triduum 
disciplinas,  adhibita  suaui  quadam  melodia,  subirent,  quo  Deus 
christianorum  hominum  mentes  illuminaret  ad  cognoscendos  ui- 
tandosque  temporis  illius  abusus.  Apparuit  idem  quotidianis 
di[sci]plinis  ac  litanijs,  quas  Deo  per  quadragesimam  obtulerunt, 
ut  grauissima  quaedam  nostri  collegij  negocia,  quae  modo  R.dus 
Pr.  Victoria  cum  S.  G.  M.  nostro  uel  potius  Boemiae  nomine 
tractat,  foelicem  tandem  euent[um]  sortiantur ;  cuius  rei  gratia 
letanias  etiamnum  quotidie  collegium  nostrum  persoluit.  Auxit 
mir[um]  in  modum  hanc  internam  omnium  pietatem  duplex 
uotorum  innouatio,  quae  profecto  non  minore  totius  [colle]gij 
gaudio,  quam  deuotione,  circumcisionis  b  ac  paschalibus  ferijs 
paracta  est.  Et  quamuis  haec  omnia  lateant  homines  extraneos, 
diuina  tamen  prouidentia  fieri  uidetur,  ut  qui  uiuunt  in  collegio 
nouo  *,  26  c  singular[is]  expectationis  adolescentes,  christianum 
illum  nostrorum  fratrum  zelum  in  promouenda  hominum  alio- 
rum  salute  diligenter  imitentur.  Nam  inter  alios,  quidam  8  an- 
norum  puer  matrem  hussitam  sua  sponte  frequenter  et  magno 
feruore  causa  religionis  aggreditur,  soilicitat,  obsecrat,  urget. 
Ait,  enim  :  si  pater  meus  et  ego  catholici  sumus,  etiam  oportet 
matrem  esse  catholicam.  Vnde  cum  mulier  spem  aliquam  con- 
uersionis  promittit,  mirabili  gaudio  puer  perfunditur.  Verum 
quando  illa  duriuscule  respondet,  uel  differt  confessionem,  ipse 
dolet,  lachrymatur,  nec  matrem  agnoscere  uel  inuisere  uult 
amplius.  Eadem  pietate  in  suos  parentes  quorumdam  hussitarum 


a  abunde  supra  vers.  —  b  circumsionis  ms.  —  c  Del.  autem  (?) 


1  De  Collegio  hoc  novo,  sive  pauperum,  vide  sis  Litt.  Quadrim.  VI,  101, 
150,  459,  474,  812. 


520.  —  Praga  4  Maii  1561  297 

filij  praediti  sunt,  qui  cum  in  eodem  collegio  quatuor  hussitae 
fuissent,  sed  nuper  omnes  incredibili  desiderio  fidem  catholicam, 
Ghristo  aspirante,  susceperint,  a  suae  conuersionis  tempofre] 
nihil  iutentatum  reliquerunt,  quo  suos  etiam  parentes  et  ami- 
cos  in  eundem  orthodoxae  pietatis  tramitem  adducerent ;  quod 
adeo  frustra  conati  non  a  sunt,  ut  tres  maximam  de  suorum 
parentum  conuersione  spem  habeant.  De  alijs  collegij  noui  con- 
uictoribus,  qui  13,  et  alumnis  qui  sunt  14,  et  habitum,  qualis 
isthac  in  germanico  collegio  geritur,  ipsis  Ianuarij  calendis 
magno  affectu,  quamtumuis  hic  inusitatum,  susceperunt,  hoc 
solum  dixerim,  quod  omnes  in  summa  concordia,  modestia, 
obedientia,  pietatis  ac  literarum  studijs  diligenter  inuigilent, 
adeoque  nusquam  libentius  quam  in  eo  collegio  uiuant.  Quam- 
uis  enim  nuper  unus  e  praecipuis  tantae  commoditatis  per- 
taesus  illinc  mallet  ad  aliquem  familiarem  dominum  com- 
migrare,  atque,  eum,  cum  aliter  persuaderi  non  posset,  nostra 
commendatione  reperisset;  simul  atque  tamen  eam  conditionem 
una  hora  fuisset  expertus,  priorem  foelicitatem  suam  agnouit, 
atque  e  uestigio,  relicta  paedagogia,  supplex  ad  nos  redijt,  ac 
modis  taDdem  omnibus  effecit,  ut  reciperetur,  maiorem  deinceps 
obedientiam,  facta  generali  confessione,  et  adhibitis  intercesso- 
ribus  ac  testibus,  promittens,  quam  sane  obedientiam  ab  eo  tem- 
pore  longe  diligentius,  quam  antea  praestitisse  uidetur. 

2.  Visitarunt  omnes  collegij  istius  alumni  serenissimum  prin- 
cipem  nostrum  l,  qui  tam  carmen  encomiasticum,  quod  recita- 
runt,  quam  germanica  biblia  quae  donauerunt,  benignissime 
suscepit  b,  se  suaque  patrocinia  uicissim  ipsis  clementer  offe- 
rens.  Neque  minorem  senatus  pragensis  fauorem  senserunt, 
quando  laudes  eius  publice  docto  quodam  carmine  celebrarent, 
quod  adeo  placuit  omnibus,  ut  etiam  primas  ciuitatis  sibi 
illud  c  donari  uehementer  cuperet. 

3.  Studia  porro  d  nostra  siue  priuata  siue  publica,  Deo  fa- 
uente,  sic  procedunt,  ut  in  utrisque  e  Iructus  aliorum  hominum 
iudicio  (ut  de  nobis  taceam)  maximus  appareat.  Quatuor  diebus 
ante   proximam   studiorum    innouationem    theologice,    oratorie, 


a  non  supra  vers.  —  b  Emend.ex  suscepisset  (?)  —  c  illud  supra  vers.  — 
d  Auctor  scripsit  studia  nra.  porro,  sed  post  signa  add.  ut  duo  postrema 
vv.  commutarentur.  —  e  utriusque  ms. 


1  Ferdinandus,  imperatoris  fllius,  Bohemiae  gubernator. 


298  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

ethice  atque  grammatice  foeliciter  atque  maguo  doctorum  ho- 
minum  applausu  disputatum  est,  uno  magistro  Societatis  in 
theologia,  et  tribus  studiosis  e  nouo  collegio  in  caeteris  disci- 
plinis  respondentibus.  Et  quo  paruuli  qui  nutriuntur  in  eodem 
collegio,  sui  profectus  aliquod  specimen  aederent,  dialogum 
quendam  de  scientiarum  utilitate  in  magno  hominum  etiam  ru- 
dium  auditorio,  nec  absque  multorum  admiratione  exhibuerunt. 
Rhetores  etiam  studiosi,  qui  sunt  14  eximiae  spej  iuuenes, 
praeter  disputationes  atque  exercitationes  tam  ligato,  quam  so- 
luto  dicendi  genere,  dominicis  praesertim  quibusque  diebus,  uel 
pie  Sanctorum  ac  uirtutum  laudes,  uel  controuersas  ethicae  phi- 
losophiae  quaestiones  publice  declamant. 

4.  Neque  uero  pia  nostrae  uocationis  ofticia,  quibus  haec 
Iesu  Societas  aliorum  quoque  hominum  salutem  passim  ac  se- 
dulo  promouere  consueuit,  hic  omnino  praetermissa  uidentur. 
Quanquam  enim  boemi  et  germani  qui  Bohemiam  incolunt,  uel 
nunquam  uel  raro  soleant  confiteri,  nos  tamen  hoc  sacro  tem- 
pore  circiter  500  habuimus  poenitentes,  e  quibus  16,  abiurata 
lutherana  et  hussitica  perfidia,  ecclesiae  Dei  restituti ;  et  tres 
alij  de  fidei  quibusdam  articulis  dubitantes,  adeo  confirmatj  sunt, 
ut  pro  religione  catholica,  si  res  sic  postularet,  oppetere  mor- 
tem  paratissimi  uiderentur;  et  duo  per  biennium,  unus  per 
septennium,  tres  aetatis  grandeuae  nunquam  per  omnem  uitam 
confessi  fuerant;  ita  hic  instructi  sunt,  ut  certam  uitae  melioris 
spem  nobis  promitterent,  nedum  praeteritam  salutis  propriae 
negligentiam  detestarentur.  Multi  quoque  multos  haereticorum 
libros,  ut  cognouerunt  prohibitos  esse,  nobis  comburendos  tra- 
diderunt,  pluris  animae  salutem  quam  pessimorum  librorum, 
quamuis  magnum  precium,  aestimantes.  Gonciones  item  a  nos- 
trae  frequentiores  cernuntur  in  dies.  Et  cum  hoc  tempore  con- 
ciliorum  et  ecclesiae  ratio  atque  authoritas  multis  ignota  con- 
temnatur,  placuit  serenissimo  principi,  ut  ille  cuius  sua  celsitudo 
conciones  audit  l,  alteram  semper  concionis  partem  in  ecclesiae 
declaratione  consumeret.  Quam  sane  rem  nec  etiam  populo  minus 
utilem,  quam  gratam  fuisse  constat.  Cultus  templi  nostri  diui- 
nus,  non  solum  catholicis,  sed  et  hussitis  tantopere  placet,  ut 
quidam    illorum   nobis   aliquoties   dixerint   officia  diuina  longe 


a  item  supra  vers. 


Ipse  epistulae  auctor.  Cf.  Litt.  Quadrim.  VI,  472-73. 


5U20.  —  Praga  4  Maii  1561  299 

rectius  et  honestius  in  nostro,  quam  in  suis  templis  peragi,  ac 
proiude  se  templum  aliud  quam  nostrum  frequentare  nolle,  dum- 
modo  nos  in  utriusque  speciei  communionem  consentiremus. 
Sepulchrum  Domini,  quod  certe  gloriosum  ac  magnificum  fuit, 
cum  serenissimus  princeps  a  pijs  precibus  per  mediam  fere  ho- 
ram  flexis  in  terram  genibus,  et  liberali  10  talerorum  eleemo- 
syna  honorauit,  tum  uniuersa  Praga  [tjantopere  commendauit 
ut,  quantum  intelleximus,  per  Boemiam  et  quasdas  Germaniae 
prouincias  uulgatissima  fama  spargatur  nunquam  his  in  parti- 
bus  sepulchrum  tam  honorificum  et  admirabile  uisum  esse.  Vnde 
quidam  peregrini,  qui  eo  tempore  hinc  abfuerant,  prae  ni- 
mia  admiratione  cupiuerunt  e  nobis  intelligere  quanam  arte 
constructum  fuerit,  qua  [?]  per  Boemiam  adeo  celebretur.  Plu- 
rimum  etiam  populi  deuotionem  auxit  illa  processio  qua  diebus 
festiuis  ac  dominicis  letaniae  figuratiua  melodia  decantantur,  quo 
Deus  futuro  concilio  foelicem  euentum  concedere  uelit. 

5.  Et  quoniam  incidit  mentio  de  hominum  extraneorum  erga 
nostrum  templum  deuotione,  non  possum  hic  dissimulare,  non 
dico  solum  frequentiam,  sed  singularem  quoque  pietatem  eorum 
qui  ad  nos  confluxerunt,  quando  R.  Pr.  rector  b  et  ego,  licet 
indignissimus,  nostram  professionem  aederemus  l.  Sacrum  so- 
lemne  R.  D.  praepositus  2,  adhibitis  ecclesiae  suae  ministris, 
celebrauit.  Praeter  germanicam  nostram,  etiam  boemicam  con- 
cionem  dominus  decanus  de  Societatis  origine,  fine,  institutis 
ac  laudibus  in  auditorio  frequentissimo  habuit.  Interfuerunt 
omnes  protectores  et  amici  nostri  cum  alijs  baronibus  ac  nobi- 
libus  multis;  et  quanuis  praecedenti  dominica  propter  indulgen- 
tias  plenarias  catholici  homines  communicassent,  nihilominus 
tamen,  quod  hic  inauditum  est,  in  gratiam  nostrae  professionis, 
quae  sequenti  dominica  celebrabatur,  60  personae  rursus  com- 
municarunt.  Quo  tempore  quidam  etiam  serenissimi  principis 
aulicus,  uir  authoritatis  non  exiguae,  spiritualibus  apud  nos 
exercitijs  ita  uacauit,  ut  ipsemet  aliquoties  per  illa  sibi  primum 
nunc  oculos  cordis  apertos  confiteretur,  ac  nobis  uitae  perfec- 
tioris  spem  daret.  Quamquam  enim  ad  aulam  consulto  redierit, 


a  Sequitur  v.  oblitt.  —  b  Rector  supra  vers. 


1  P.  Paulus  Hoffaeus,  rector,  et   P.    Blyssemius   professionem   sollemnem 
emiserunt  die  16  Martii  1561,  ut  ex  profess.  autographis  constat. 
a  Henricus  Scribonius. 


300  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

propositum  tamen  habet  ingrediendi  Societatem,  cuius  etiam  re- 
gulas  sibi  dari  obseruandas  summopere  cupiuit.  Vocantur  etiam 
nostri  sacerdotes  tam  ad  nobiles  personas,  quam  ad  captiuos, 
praesertim  eos  qui  morte  plectendi  sunt,  audiendae  confessionis 
causa;  ac  nuper  unus  e  nostris  Patribus  rogatu  domini  capita- 
nei  quendam  captiuum,  cuius  prius  confessionem  audierat,  ad 
locum  usque  supplicij  comitatus  et  consolatus  est.  Ghristiana 
quoque  pace  multi  sunt  nostrorum  Patrum  opera  reconciliati, 
qui  diuturnis  odijs  in  mutuam  pernicien  conspirauerant ;  ex 
quibus  unus  manifestum  periculum  alteri  minabatur,  alius  ini- 
mico  suo  clandestinas  mortis  insidias  parabat;  alij  duo,  qui 
uanis  omnino  mundi  huius  illecebris  inmersi  uidebantur,  a  nos- 
tris  persuasi,  plumas  quas  gerebant,  caeteraque  leuitatis  insi- 
gnia  non  difficulter  abiecerunt.  Qui  porro  captiui  detinentur 
carceribus,  uel  in  hospitalibus  pauperes,  uel  passim  infirmi 
sunt,  nostri  collegij  charitatem  saepenumero  experiuntur  et 
commendant,  quorum  exempla  subijcerentur,  nisi  breuitati  con- 
sulendum  esset. 

6.  Quamobren  neque  magnorum  hominum  erga  nos  fauorem 
hic  multis  prosequor.  Serenissimus  princeps  pro  redimenda  domo 
noui  collegij  nuper  a  S.  C.  M.  nobis  impetrauit  700  taleros, 
quos  alioquin  persoiuendos  a  nobis  fuisse  praeter  serenissimi 
principis  ac  nostrum  omnium  opinionem  regia  camera  literis 
quibusdam  demonstrabat.  Saepe  nos  etiam  sua  celsitudo  consulit 
in  conscientiae  casibus,  nostroque  stat  iudicio,  quamuis  alij,  nec 
indocti,  nonnunquam  aliter  sentiant,  ac  persuadere  conentur. 
Hinc  petito  a  nobis  consilio,  non  permisit  ut  iudaeorum  paruuli 
inuitis  parentibus  baptizarentur,  quantumuis  aliud  quidam  con- 
sulerent.  Hinc  iudaeorum  orphanos  congregatos  omnes  ad  nos 
misit,  quo  paulatim  ad  suscipiendam  Christi  fidem  instituerentur, 
licet  eos  postea  dimiserit,  quod  iudaei  nimis  importune  ad  eos 
redimendos  solicitarent.  Libri  quidam  germanici,  quos  R.  Pr. 
Prouincialis  serenissimo  principi  miserat,  ita  placuerunt,  ut  diceret 
se  ipsum  gratias  pro  tam  gratissimis  muneribus  acturum.  R.dlss 
Commendon  a  nostris  studiosis  eleganti  carmine  exceptus  apud 
nos  magna  populi  deuotione  celebrauit,  nosque,  ut  fratres  am- 
plexus,  aliquoties  suae  mensae  adhibuit.  R.  dominus  praepositus 
in  nostram  ac  collegij  noui  gratiam  nihil  non  pro  sua  facultate 
libenter  ac  sedulo  facit.  Istis  diebus  cum  illi  commendaremus 
studiosos  pauperes,  praeter  consuetas  eleemosinas  donauit  nobis 
10  taleros,  quibus  possemus  eis  necessarios  libros  emere.  Pri- 
mas  ciuitatis  pragensis  quibusdam  donarijs  nos  aliquando  salutat, 


521.  —  Burqis  6  Maii  1561  301 

magnaque  dat  signa  magni  erga  nos  fauoris.  Quidam  ducis 
Bauariae  legatus,  quod  in  carmine  quo  fuit  exceptus  illustris  il- 
lius  principis  mentio  fieret,  nostram  ac  noui  collegij  causam 
apud  eundem  principem  se  diligenter  acturum  promisit.  Catholici 
quidam  praelati  sua  scripta,  quae  quidem  in  publicum  sint  ef- 
ferenda,  censurae  nostrae  subijciunt,  et  a  nobis  orationes  sibi 
nonnunquam  componi  desiderant,  quas  ipsi  recitare  possint. 

7.  De  fratribus  nostris,  qui  uersantur  in  oybinensi  monasterio, 
unum  illud  appendicis  instar  adijcio,  quod  nimirum,  cum  istis 
mensibus  grauiores,  quam  hactenus,  persecutiones  propter  iusti- 
tiam  passi  sint,  Deus  etiam  maiorem  cum  tentatione  prouentum 
fecerit.  Nam  lutherani  rustici  uoluerunt  eos  aliquoties  lapidare, 
et  concionatorem  nonnunquam  e  templo,  quod  tamen  iam  com- 
missum  nobis  a  est,  eiecerunt ;  et  quamuis  eum  admittere  tandem 
cogerentur,  prohibuerunt  tamen  plebeculae  ne  conciones  eius 
audiret.  Verum  ex  istis  persecutionibus  uerbum  Dej  minime 
uacuum  redijt,  cum  hac  quadragesima  non  unum  uel  allerum 
duntaxat,  ut  alias,  sed  10  communicantes,  exceptis  nostris 
habuerint  b.  [Preces  postulat  et  valedicit.J  Pragae  4  nonas 
maij  [1561]. 

R.dae  P.  V.  indignissimus  filius 

Henricus  Blyssemius  l. 
f  Quadrimestres  pragenses. 


521 

P.  GASPAR    DE    DUENAS 

BURGIS  6  MAII     1561   2. 

1-2.  Sociorum  numerus.  Candidatus.  P.  Rectoris  contiones.  La- 
borum  fructus.  Cives  frequentes  ad  sacramenta  in  nostrum 
templum    accurrunt.    Reo    supplicium   subituro  quidam   ex 


a  nobis  supra  vers.  —  b  Emend.  ex  habuerunt. 


1  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  817. 

8  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  185,  186;  prius  321.  In  ff.  200-205  exstant 
tria  eiusdem  exempla  latina  data  VIII  idus  Maias. 


302  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

nostris  adest.  Desperatus  requiem  invenit.  Mulier  peccatrix 
ad  bonam  frugem  se  recipit.  Monachus  ad  suos  redit.  Spon- 
sus  sponsae  reconciliatur .  Doctrina  christiana  iterum  per 
vias  docetur.  —  3-4.  Fratres  humilibus  experimentis  exercen- 
tur,  at  mediocri  fruuntur  valetudine.  —  5-7.  De  bellima- 
rensi  collegiolo.  Sacerdotes  tum  Bellimare,  tum  in  vicinis 
oppidis  contionantur ;  fidei  rudimenta  docent;  quamplurimos 
peccata  confitentes  audiunt,  et  reliqua  consueta  ministeria 
exercent.  Iudaeus  a  cardinali  episcopo  baptizatur. 

1.  \  Ihs.  Muy  R.do  P.  nro.  en  Chro.  Pax  Ghristi,  etc.  [Pauca, 
ex  multis  quae  acciderunt,  se  scripturum  dicit.]  Quanto  a 
lo  primero  tocante  a  las  cosas  spirituales,  por  la  bondad  del 
Senor,  siempre  ban  en  aumento.  En  lo  que  toca  a  los  de  casa, 
estamos  los  mesmos  10  que  scriui  a  V.  P.  en  la  pasada  l,  y 
mas  otro  questa  en  exercicios,  que  avnque  de  su  parte  el  desea 
entrar  en  la  Gompahia,  no  se  si  la  Gompania  le  resciuira.  Todos 
por  la  bondad  del  Sehor  se  hexercitan  en  aquellos  ministerios 
para  que  fueron  llamados  a  la  Compania  de  Jesiis.  Los  Padres 
estan  siempre  muy  ocupados  en  sus  confesiones,  las  quales  son 
tantas  y  tan  ordinarias,  que  no  pueden  cumplir  con  todos.  Dicen 
en  Burgos  que  con  auer  hartos  monesterios  de  religiosos,  que 
son  seis,  que  en  todos  ellos  no  se  confiesan  tantos  como  en 
nuestra  cassa ;  y  mas  dicen  los  mesmos  religiosos,  segun  me  an 
contado,  que  despues  que  los  de  la  Compahia  de  Jesiis  vinieron 
a  Burgos,  no  tienen  ellos  gente  que  confesar.  Y  es  cosa  para 
alauar  al  Sehor  que,  sacado  el  Padre  Rector  2,  los  tres  confe- 
sores  ordinariamente  todo  el  aho  estan  emfermos;  y  en  especial 
esta  quaresma  a  acudido  casi  la  mas  prencipal  gente  de  la  ciu- 
dad  a  se  comfesar  con  los  nuestros;  y  descendiendo  en  parti- 
cular,  anse  hecho  muchas  comfesiones  generales.  Esta  quaresma 
a  predicado  el  Padre  Rector  con  gran  concurso  de  la  gente 
pretncipal  de  la  ciudad.  Anse  hecho  algunas  paces,  y  en  espe- 
cial  se  hicieron  vnas  entre  marido  y  muger  y  cuhada.  Tambien 
auia  vn  fraile  apostata,  el  qual  vino  a  los  nuestros,  y  al  fin 
fue  el  S.or  seruido  que  trato  su  negocio  con  vno  de  los  nuestros, 
y  le  resciuieron  en  su  orden.  Tambien  auia  vna  persona  que 
auia  9  ahos  que  no  se  comfesaua,  y  si  se  comfessaua,  no  hacia 
la  comfesion  yntrega,  y  al  fin  se  confeso  bien  con  vn  P.  de  la 


Vide  p.  104,  ubi  dicit  socios  esse  undecim. 
P.  Gaspar  de  Acevedo. 


521.  —  Burgis  6  Maii  1561  303 

Compaiiia.  Tambien  a  auido  muchas  restituciones.  A  vno  ahor- 
caron  aqui,  con  el  qual  fue  vn  Padre  deste  collegio,  y  comfesole 
generalmente,  y  tuuo  tan  gran  moyion  en  su  anima  que  se 
marauillauan  grandemente  todos  los  que  alli  se  hallaron,  y  los 
prouocaua  a  deuocion  con  sus  palabras  y  con  sus  muchas  la- 
grimas;  y  quando  allegaron  donde  le  auian  de  ahorcar,  fue 
muy  grande  su  heruor  y  sentimiento  que  el  Sefior  le  dio  a  la 
ora  de  su  muerte.  Despues  que  le  ahorcaron  predico  el  mismo 
P.  en  la  escalera,  avnque  estaua  bien  cansado.  Creo  que  la  pa- 
labra  diuina  obraria  en  las  almas  de  los  presentes  a  tal  spectaculo. 

2.  Vna  persona  auia  ya  tenido  por  dos  veces  cosas  con  que 
se  desesperase,  y  espirando  el  Seiior  en  ella,  se  vino  a  comfe- 
sar,  y  se  le  quito  aquella  tentacion.  Tambien  auia  vna  muger  la 
qual  auia  mucho  questaua  en  peccado  mortal,  y  ordenando  su 
Mag.'  questa  oueja  no  se  perdiese,  se  dio  corte  como  entrase 
con  las  mugeres  arrepentidas,  de  las  cuales  escriui  a  V.  P.  en 
la  quadrimestre  pasada  que  auia  en  esta  ciudad.  Otro  auia  que 
siendo  desposado,  no  pudiendo  ver  a  la  sposa  por  muchas 
causas  l,  y  queriendose  yr  por  el  mundo  y  dexalla,  como  hom- 
bre  desesperado,  se  quieto  dexando  su  negocio  en  manos  de  su 
comfesor,  y  ansi  por  la  bondad  del  Sefior  estan  en  paz.  La  doc- 
trioa  christiana,  de  la  qual  auia  scrito  a  V.  P.  que  se  auia  de- 
xado  por  los  frios,  y  porque  la  quaresma  los  niftos  de  la  doc- 
trina  la  decian  en  las  perrochias,  agora  se  a  tornado  a  decir 
como  de  antes. 

3.  Quanto  a  los  hermanos  se  hexercitan  mucho  en  mortifica- 
ciones,  ansi  dentro,  como  fuera  de  cassa.  Vna  vez  fue  vno  en 
calcas  y  en  cuera  2,  y  con  vna  spuerta  a  pedir  por  la  ciudad; 
y  otro  traya  la  carne  del  rastro  a  cuestas  descubierta.  Tambien 
en  el  rastro  se  mortifican  en  vender  la  asadura  y.  los  demas  me- 
nudos  a  del  carnero,  y  ban  a  traer  agua  de  la  fuente;  y  dentro 
de  cassa  ymbentan  mortificaciones  para  mas  mortificarse,  y  todo 
con  alegria  y  desseo  de  su  aprouechamiento. 

4.  Quanto  a  lo  que  toca  a  lo  corporal,  no  ay  mucha  salud 
al  presente  en  los  Padres  y  hermanos;  porque  los  muchos 
trauajos  desta  cassa  no  dan  lugar  a  los  flacos  a  poder    arriuar 


a  Praec.  v.  obscure  exaratum. 


1  Exempl.  latin.:  «  propriam  sponsam  erat  supra  modum  exosus  ». 

2  Exempl.  latin.  «  tantum  coracino  thorace  cum  caligis  relicto  ». 


30i  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

para  hecho  destar  buenos  y  sanos,  avnque  hasta  agora,  por  la 
bondad  del  Sefior,  ninguno  a  muerto  en  este  collegio.  Esto  es 
lo  que  al  presente  se  ofrece  que  scriuir  a  V.  P.  tocante  al  col- 
legio  de  Burgos.  Lo  que  se  sigue  es  del  de  Villimar. 

5.  Los  Padres  y  hermanos  del  collegio  de  Villimar  an  tenido 
salud  corporal,  y  con  ella  se  an  ayudado  grandemente  para 
guardar  las  reglas,  y  hacer  perfectamente  los  oticios  en  que  la 
ouediencia  a  les  a  puesto.  Y  aunque  comunmente  se  exerci- 
tan  b  en  las  mortifica^iones  que  en  la  Compania  se  acostumbran, 
esta  quaresma  con  nueuo  heruor  se  exercitaron  en  otras  muchas, 
asi  en  casa,  como  fuera.  Predicose  en  aquel  collegio  toda  la 
quaresma,  miercoles,  viernes  y  domingos  por  las  tardes,  y  aunque 
los  labradores  es  gente  ocupada,  venian  a  oyr  los  sermones, 
que  heran  breues,  porquellos  no  perdiesen  sus  trauajos.  Tu- 
uieron  los  Padres  de  alli  muchas  comfesiones,  porque  de  dos 
leguas  alderredor  venian  muchos  a  comfesarse  con  ellos.  Tu- 
bieron  muchas  dellas  generales,  algunas  dellas  por  deuocion,  y 
otras  pOr  nescesidad;  que  por  ser  labradores,  gente  ignorante, 
y  no  muy  diligente  en  hacer  lo  neszesario  a  la  comfesion, 
acaesce  comunmente  muchas  veces.  Continuan  los  nuestros  de 
aquel  collegio  a  salir  por  los  lugares,  como  suelen,  y  declarar 
el  euangelio:  por  la  manana  pedir  limosna  para  los  pobres  del 
mesmo  pueblo,  y  ensenar  la  doctrina  christiana  a  mahanas  y 
tardes,  haciendo  platicas  sobrella  en  diuersos  lugares.  Asi  mismo 
visitan  los  ospitales  y  emfermos,  quando  los  ay,  a  los  quales 
tambien  ayudan  a  morir,  quando  se  offrece  occassion.  En  todo 
lo  qual  se  sirue  mucho  nuestro  Seiior  y  se  hedifican  mucho  los 
labradores. 

6.  En  la  quadrimestre  pasada  J  di  cuenta  como  estaua  en 
aquel  colegio  vn  judio,  que  auia  venido  de  Constantinopla  a 
esta  ciudad  a  hacerse  christiano,  y  por  el  cardenal  obispo  deste 
obispado  auia  sido  encomendado  a  los  nuestros  de  aquel  col- 
legio  para  que  le  ensenasen  lo  que  auia  de  creer,  y  como  auia 
de  viuir  para  ser  christiano.  Este  se  aprouecho  mucho  con  los 
nuestros  y  el  mismo  cardenal  fue  desta  ciudad  a  aquel  pueblo 
a  bapticarle;  y  cierto  hera  gran  consuelo  ver  su  aprouecha- 
miento  y  deseo  que  tenia  de    resciuir    el    baptismo,  y  fue  muy 


a  ouj.a  ms.  —  b  Prias  hexer^itan. 


1  Vide  p.  107. 


522.  —  Placentia  6  Maii  1561  305 

mayor  verle  baptizar.  Para  maior  solenidad  fue  su  padrino  el 
mesmo  cardenal,  y  el  fundador  de  aquel  collegio  *  con  otro  hombre 
desta  ciudad,  muy  prencipal;  y  fue  su  madrina  vna  hermana 
del  dicho  fundador. 

7.  La  obra  material  de  la  cassa,  que  auia  cesado,  se  prosigue 
ya  con  mucha  prisa.  Esto  es  en  general  lo  que  ay    que  scriuir 
de  aquel    collegio.  [Preces  postulat  etc.]    De  Burgos  y  de  Mayo 
6  de  1561  anos.  —  D.  V.  P.  hijo  y  sieruo  en  el  Senor. 
Por  comission  del  Padre  Rector 

f  Duenas  2. 


522 

P.   IOANNES    FERNANDEZ 

PLACENTIA   6   MAII   1561   3. 

1.  De  numero  sociorum,  et  religiosa  disciplina.  —  2.  De  stu- 
diis.  De  profectu  in  litteris  et  bonis  moribiis  scholasticorum, 
quorum  pietas  maxime  enituit  in  publica  supplicatione  ad 
pluviam  impetrandam.  —  3.  De  frequenti  usu  sacramen- 
torum,  et  de  fructu  inde  manante.  De  contionibus  et  aliis 
piis  erga  proximos  ministeriis.  —  4.  De  sociorum  valetu- 
dine.  De  novi  templi  exstructione  cuius  inauguratio  iam 
proxima  est. 

1.  -j-  Ihs.  Muy  R.do  Padre  en  Xpo.  Pax  Christi,  etc.  La  obe- 
diencia  me  encargo  que  diese  en  esta  quenta  a  vuestra  Pater- 
nidad  de  lo  que  en  estos  quatro  meses  passados  se  ha  dignado 
el  Senor  obrar  por  los  suyos  en  este  collegio,  y  ansi  escriuire 
em  breue  algunas  cosas  de  las  que  he  visto,  o  por  relacion  de 
algunos  he  sabido.  Somos  en  este  collegio  cinco  Padres  y  diez 
y  seys  hermanos,  los  quales  procuran  exercitarse  en  la  guarda 
de  las  reglas  y  mortificacion  de  sus  proprias  voluntades  ;  salen 


1  Vide  p.  107. 

2  Litt.  Qttadrim.  VI,  630. 

8  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  f.  187;  prius  348.  Exstat  exemplum  latinum 
ibid.  ff.  194-195.  Scriptor  utitur  saepissime  j  pro  *,  quod  in  transcriptione 
negleximus. 

LlTTERAE    QUADRIMESTRES.    —    TOM.    VII.  20 


306  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

a  menudo  al  relitorio  a  dezir  sus  culpas,  y  con  disciplinas,  pi- 
diendo  con  instancia  que  les  digan  sus  faltas ;  y  ansi  piden 
perdon  dellas,  y  besan  los  pies  a  todos  con  humildad.  Gada 
dia  tienen  lection  espiritual,  y  todos  se  dan  a  la  oracion,  y 
preguntando  las  fiestas  dubdas  spirituales,  y  ayudandose  de  las 
platicas  de  los  viernes  a,  procuran  de  yr  siempre  adelante  en  el 
camino  del  diuino  seruicio. 

2.  Los  lectores  que  son  tres,  porque  ansi  le  parescio  por 
ahora  al  Padre  Francisco  l,  ensenan  con  diligencia  a  sus  studian- 
tes,  instruyendoles  junto  con  las  letras  en  el  camino  del  diuino 
seruicio.  En  la  classe  menor  se  canta  cada  dia,  acabadas  las 
lectiones,  por  la  tarde,  de  la  doctrina  christiana,  y  vienen  a  oyr 
algunas  vezes  otros  nihos  de  fuera.  En  las  otras  classes  se 
declara  algo  mas  estendidamente  en  aquella  hora  en  voz  baxa 
la  doctrina,  segun  la  capacjdad  de  los  studiantes.  En  este  aho 
se  nos  han  venido  muchos  estudiantes  del  otro  studio.  y  dizen 
que  estan  casi  todos  movidos  para  lo  mismo  ;  y  ansi  ha  cres- 
cido  el  niimero  de  los  oyentes  notablemente  en  las  classes.  A 
los  mayores,  por  estar  ya  mas  adelante  en  el  latin,  se  les  lee 
vna  lection  de  rhetorica,  y  traen  cada  dia  algunos  que  sehala 
el  maestro,  vna  compossigion,  y  exercitanse  en  hazer  oraciones, 
o  colloquuciones  a  modo  de  colloquios,  de  repente,  y  assi  se 
parece  bien  el  fructo  que   sacan    de  los  tales  exercicios  2.  Pero 


a  Praec.  v.  obscure  exaratum. 


1  P.  Franciscus  de  Borja,  commissarius  generalis    Societatis  in  Hispania. 

3  Non  ingratum  lectoribus  futuruni  iudicaraus  scire  quae  de  lectionibus 
babentur  in  cod.  Tolet.  12a  ,  f.  138,  post  catalogum  collegii  placentini  ineuntis 
Ianuarii  1561. 

«  Ihs.  Cathalogo  de  las  lectiones  que  se  leen  en  nuestras  schuelas. 

Prim.a  En  la  priraera  classe  se  leen  a  la  maiiana  de  8  a  9  fabullas  de 
Esopo,  y  se  haze  exercicio  hasta  las  9  y  m.a  ,  y  de  ay  a  las  10  serecitan  las 
lectiones  de  coro,  y  passan  la  lection. 

De  10  a  3  quartos  se  trae  conjugacion  y  exercicio. 

A    la   tarde 

De  dos  a  4  se  lee  del  segundo  libro  de  Antonio  [de  Nebrija],  y  se  haze  exer- 
cicio  y  se  da  latin  o  se  corrige  el  que  se  did  el  dia  passado.  Despues  de  4  a 
5  se  passan  las  lectiones  de  todo  el  dia. 

2.a  En  la  2.a  classe  se  leen  a  la  raafiana  a  la  misma  hora  las  Eglogas  de 
Virgilio,  y  se  haze  exercicio  y  lo  demas;  y  despues  de  diez  a  tres  quartos 
se  lee  la  sintaxis. 


5°22.  —  Placentia  6  Maii  1561  307 

de  tal  manera  se  dan  a  las  letras,  que  no  se  olvidan  por  esso 
de  piedad,  confessandose  a  menudo,  y  guardando  sus  reglas ; 
y  particularmente  han  mostrado  sus  buenos  deseos  y  devocion 
en  vna  procession  muy  devota  que  hizieron  por  el  agua,  pocos 
dias  avra;  porque  como  estas  partes,  y  principalmente  en  Estre- 
madura,  aya  avido  tanta  sequedad  por  no  aver  llouido  muchos 
dias  ha,  comencaronse  a  hazer  procesiones  con  disciplinas,  por 
el  agua.  Los  studiantes,  pues,  paresciendoles  que  era  razdn  que 
tambien  hiziessen  algo  para  supplicar  a  nuestro  Sehor  los  oyes- 
se  en  esta  necessidad  de  la  tierra,  pidieron  a  sus  maestros  con 
mucha  instancia  licencia  para  salir  vna  noche  todos  juntos  en 
procession  disciplinandose  por  las  calles,  con  vn  crucjfixo  de- 
lante,  y  que  ellos  trayrian  algunos  clerigos  que  fuessen  cantando 
las  letauias,  pero  que  algunos  Padres  fuesen  con  sus  sobrepe- 
llices  con  los  clerigos  de  fuera,  y  los  acompanassen  ;  y  alcan- 
cada  la  li^encia,  salieron  casi  todos,  vnos  disciplinandose,  y 
otros  con  cyrios  y  hachas  en  las  manos  por  su  orden,  y  visita- 
ron  cassi  todas  las  yglesias  desta  gibdad.  El  corregidor,  sabien- 
dolo  les  hizo  compania  con  grande  multitud  del  pueblo,  que 
salieron  con  ellos ;  de  modo  que  yuan  las  calles  llenas  de  gente, 
y  venian  muchos  con  sus  disciplinas  y  tuoicas  disciplinandose  a 
bueltas  ;  y  fueron  estos  tantos,  que  no  llegando  a  ciento  (se- 
giin  creo)  los  que  salieron  de  nuestros  estudiantes,  se  contaron 
trezientos,  poco  mas  o  menos,  que  yuan  disciplinandose  en  la 
procession.  Fue  cosa  de  mucha  deuocion  para  todo  el  pueblo,  y 
derramdse  por  las  calles  aquella  noche  mucha  sangre.  El  Sehor 
sea  loado  por  todo.  Entre  los  studiantes  piden  algunos  la  Gom- 
pahia,  pero  entretienensse  aconsejandolos  perseueren  en  la  fre- 
qiiencia  de  los  sacramentos. 

3.  Y  porque  digo  de  la  freqiiencia  de  los  sacramentos,  es  tanta 
la  jente  que  en  nuestra  yglesia  se  confiessa  de  ordinario,  que 
aunque  oviesse  mas  sacerdotes,  les  darian  que  hazer.  Ay  per- 
sonas  que  perseueran  en  oraciones  y  ayunos,  y  se  ayudan  en 
todo  del  consejo  de  nuestros  sacerdotes,  y  hanse  confessado  en 
este  iubileo  4  muchos,  y  algunos  canonigos  y  dignidades  de  la 


A  la  tarde  se  lee  Ciceron  «de  Senectute  »,  y  se  haze  lo  demas  como  arriba 
se  ha  dicho. 

3.a  En  la  tercera.  Se  leen  a  la  manana  Tragedias  de  Seneca.  A  las  diez 
se  leyd  hasta  Nauidad  prosodia,  y  aora  se  leen  los  progimnasmas  de  Aphtonio. 
A  la  tarde  se  leen  comentarios  de  Caesar,  y  se  haze  lo  demas  como  esta 
dicho.  etc.  » 

1  Iubilaeum  pro  felici  concilii  tridentini  exitu. 


308  LlTTERAE   QUADBIMESTRES 

yglesia  que  tienen  deuocion  de  se  confessar  con  los  de  la  Com- 
pania.  Los  dias  passados  vn  hombre  andaua  muy  indignado  con 
sospechas  de  zelos  contra  su  mujer,  y  no  avia  cosa  que  le  ase- 
gurasse,  ni  bastauan  amonestaciones ;  y  quiso  Dios  que  pudo 
vn  Padre  acabar  con  el  que  oyese  vn  sermon  de  vno  de  los 
nuestros,  y  fue  tan  subita  la  mudanca  que  sintio  en  su  coracon, 
que  luego  se  vino  a  confessar  con  muchas  lagrymas,  quitando 
de  si  toda  mala  sospecha;  y  ansi  ha  perseuerado  viniendose  a 
confessar  a  nuestra  casa  con  mucha  deuocion.  Ay  muchos  que 
de  ordinario  se  confiessan  y  commulgan  cada  ocho  dias,  y  en 
las  fiestas  principales;  permanescen  en  sus  buenos  propositos, 
no  moviendose  por  las  lenguas  desenfrenadas  que  no  faltan  ni 
enmudecen  para  murmurar  de  los  que  procuran  seruir  a  Dios. 
Los  sermones  de  los  Padres  son  oydos  en  el  pueblo  con  volun- 
tad  y  freqiiencia  de  gente.  Hase  predicado  esta  quaresma  en 
nuestra  casa  y  en  algunas  perrochias  e  yglesias  desta  cibdad, 
y  tambien  en  algunos  pueblos,  que  con  mucha  instancia  lo  han 
pedido,  y  se  edifican  y  consuelan  con  la  doctrina  que  se  les 
propone,  dando  muestras  dello  en  el  afficidn  que  tienen  a  los 
de  nuestra  casa.  Del  P.e  Rector  l  hemos  tambien  sabido  que 
en  Valladolid,  a  donde  fue  por  causa  de  algunos  negocios  neces- 
sarios  deste  collegio,  a  sido  oydo  con  mucha  a  acepcion  y  deuo- 
cion  del  pueblo;  y  dizen  que  parece  su  doctrina  apostolica.  Los 
demas  Padres  deste  collegio,  allende  las  confessiones  en  que  se 
occupan  en  nuestra  yglesia,  van  tambien,  quando  son  llamados, 
a  confessar  los  enfermos,  y  a  visitarlos,  y  a  las  carceles,  procu- 
rando  de  exercitarse  en  los  exercicios  acostumbrados  de  la  Gom- 
pahia  con  aedificacion  de  los  proximos. 

4.  En  lo  que  toca  a  la  salud  corporal,  todos  estamos  buenos, 
bendito  el  Sehor,  saluo  vno  o  dos  que  andan  a  vezes  algo  in- 
dispuestos.  Pero  no  dexare  de  dezir  a  V.  Paternidad  de  nuestro 
aedificio  material,  que  ya  la  yglesia  se  acaba;  de  modo  que  para 
el  dia  de  San  Bernabe,  que  sera  como  de  aqui  a  vn  mes,  poco 
mas,  passamos  alla  el  sanctissimo  sacramento  con  mucho  reguo- 
zijo  que  se  spera,  y  fiesta  del  pueblo,  porque  tienen  gran  de- 
uocion   con  S.a  Anna  2,  y  tienen  mucho  desseo  de  vernos  alla 


a  mucho  ms. 


1  P.  Martinus  Gutierrez. 

2  In  loco  ubi  collegium  cum  templo  novo  exstructum  est,  fuerat  prius 
templum  divo  Vincentio  et  divae  Annae  dicatum,  quibus  etiam  novum  di- 
catum  est.  Historia  ms.  collegii  placent.  cc.  11-14. 


523.  —  Monteregio  7  Maii  1561  309 

mudados,  por  estar  aquella  yglesia  mas  commoda  para  la  gente 
de  la  cibdad  l.  El  Spiritu  Sancto  se  infunda  en  nuestros  cora- 
cones,  y  nos  apareje  morada  en  el  cielo,  donde  siempre  con  sus 
angeles  y  sanctos  le  alabemos,  y  a  V.  Paternidad  guie  y  con- 
serue  para  bien  de  todos  nosotros  en  su  sancto  seruicio.  Amen. 
De  Plazencia  a  seys  de  Mayo  aflo  1561. 

Por  comision  del  P.e  rector,  sieruo  de  V.  P.d 

f  Ju.°    Feunandez  f  -. 


523 

P.  IOANNES  DE  VALDERRABANO 

MONTEREGIO    7    MAII    1561  3. 

1.  Guratur'  a  sociis  ut  in  bacchanalibus  diebus  lucli  tollantur. 
Domus  ubi  scholastici  habitant,  invisuntur  a  magistris. 
Excursns  ad  vicina  oppida.  Christiana  doctrina  passim 
inculcatur.  Studiorum  ordo.  —  2.  Fructus  ex  paenitentiae 
sacramento  excepti.  Male  iuncti  legitime  iunguntur.  — 
3.  Mulieri  desperatae  auxilium  fertur.  —  4.  Quidam  ex 
comitis  aula  tocum  cotlegio  aptissimum  parat.  Qui  in  car- 
cere  detinentur,  et  aegroti  in  nosocomio  a  sociis  iuvantur. 
Scholastica  specimina  exhibita.  Acta  a  P.  Nadal  generali 
Societatis  commissario. 

1.  f.  Ihs.  Muy  R.do  P.  N.  in  X.°  —  Pax  X.*  Despues  de  la 
quadrimeste  pasada  se  an  hecho  a  gloria  de  Dios  alguDas  cosas, 
cuio  cogooscimieDto  creo  que  sera  grato  a  V.    Pateruidad.   Los 


1  Vide  inferius  epist.  diei  2  Septemhris,  in  qua  translatio  Smi.  sacramenti 
in  novum  templum  describitur.  Quod  templum  adhuc  exstat  inlocoqui  nunc 
dicitur  «  Casa-Hospicio  ». 

2  In  collegii  catalogo  ineuntis  Ianuarii  1561  (in  cod.  Tolet.  12.a  ,  f.  137) 
recensetur:  «  EI  P.e  Ioan  Fernandez.  Theologo.  5  anos  de  Comp.ia  Vino  para 
praefecto  de  los  studios  en  lugar  del  P.e  Gaspar  [Hernandez]  que  hazia  lo 
mesmo  ».  Recensetur  etiam  in  catalogo  ineuntis  Maii  (ibid.  f.  139).  Cf.  Litt. 
Qiiadrim.  V,  809,  annot.  2. 

3  Ex  originali  in  cod.  Hisp.  98,  f.  188:  prius  239.  Subsequuntur  in  ff.  189- 
191  duo  exempla  latina,  alterum  subscriptum  ab  eodem  Valderrabano,  alterum 
a  Francisco  Lara.  Epistulae  pars  satis  magna  edita  est  in  Epist.  P.  Nadal, 
I,  801-802.  Vide  etiam  epist.  Didaci  Ximenez,  ibid.  p.  451-454. 


310  LlTTERAB    QUADRIMESTRES 

dias  de  carnestollendas  se  procuro  por  los  nuestros  el  recogi- 
raiento  de  los  studiantes,  y  se  quitaron  iuegos  y  salidas,  que 
fue  exemplo  para  los  otros  de  fuera  del  studio;  y  uisitan  los 
maestros  freqiientemente  los  lugares  do  uiuen  los  studiantes, 
y  se  informan  de  su  manera  de  uiuir,  castigando  los  culpados, 
y  aedificando  a  los  moradores.  La  quaresma  pasada  salian  cada 
domingo  quatro  Padres  a  predicar  a  los  pueblos  cercanos,  y  a 
las  ueces  dos  y  tres  leguas,  y  por  las  tardes  decian  la  doctrina 
christiana  en  otras  partes.  Salian  tambien  dos  o  tres  herma- 
nos  despues  de  comer  a  la  doctrina  iuntando  los  nihos  y  algunos 
hombres,  tahendo  con  vna  campanilla;  de  suerte  que  de  once 
que  estamos  en  casa,  siete  salian  comuumente  a  este  exercitio. 
Los  demas  se  occupaban  en  casa  en  sus  ministerios.  Los  quales, 
bendicto  sea  el  Sehor,  aunque  siempre  bien  occupados,  ninguno 
a  caido  enfermo.  Destos,  los  quatro  en  ensehar  grammatica,  y 
otro  en  casos  de  conscientia  se  exercitan.  Leese  en  casa  vna 
licion  de  matrimonio,  y  tienese  cada  dia  vna  hora  de  conferentias 
sobre  la  licion. 

2.  En  las  confesiones  se  a  echo  gran  fructo.  Yban  los 
Padres  a  confesar  a  los  lugares  cercanos,  y  uenian  a  casa  peni- 
tentes  de  dos  y  de  tres  leguas,  y  con  todos  se  cumplio.  Estaban 
cinco  Padres  ocupados  en  este  officio.  Hicieron  algunas  resti- 
tutiones,  y  reducieronse  algunos  que  estaban  en  mal  estado, 
principalmente  vnos  idalgos,  que  pasaua  de  veinte  ahos  que 
estaban  amancebados,  y  eran  tenidos  por  marido  y  muger;  y 
muchos  que  lo  sabian  de  aqui  y  de  Portugal,  procurabau  apar- 
tarlos;  y  el  mismo  obispo,  abia  tres  ahos  que  entendia  en  este 
negocio,  y  nunca  avia  podido  con  el,  o  que  se  apartase,  o  se 
casase.  Este  mes  de  Maio  vino  a  casa,  y  pidio  confesion  y  se 
tracto  sobre  ello,  y  se  casaran  in  facie  ecclesiae  vn  dia  destos. 
Sera  cosa  donde  se  sirua  Dios  mucho.  Anse  hecho  algunas 
amistades,  principalmente  en  los  sermones. 

3.  Yendo  vn  P.e  a  vn  lugar  a  le  fue  auisado  como  todos 
auian  confesado,  [excepto  dos]  b,  vn  hombre,  porque  andaba  en 
mal  estado  y  enemistado,  y  vna  muger  principal  y  muy  apa- 
rentada  que,  muerto  su  marido,  auia  tenido  conuersacion  con  vn 
hombre,  lo  qual  sospechando  los  parientes,  la  aguardaban  y 
procuraban   la    muerte,  y   ella   desesperada   se  intento   ahorcar 


a  luger  ms.  —  b  ])uo  vv.  praec.  videntur  necessaria  ad  perficiendum 
sensum.  ExempJa  latina  habent  duobus  demptis. 


5°23.  —  Monteregio  7  Maii  1561  311 

y  matar  la  criatura.  Despues  del  sermon  fue  el  sefior  seruido 
que  se  confeso,  y  se  dio  remedio  a  todo,  y  se  ganaron  dos  al- 
mas,  la  madre  y  la  criatura.  Y  el  hombre  enemistado  perdono 
y  prometio  de    uenir  a  confesar  a  casa. 

4.  Gonfiesanse  en  casa  todos  los  criados  del  conde  l,  y  los 
principales  de  aqui,  y  las  iusticias,  que  es  causa  de  gran  rec- 
titud  en  los  officios.  Vn  criado,  el  mas  principal  2,  del  conde, 
viendo  el  fructo  de  tantos  estudiantes,  que  cierto  es  grande, 
ansi  en  uirtudes  como  en  letras,  y  es  de  uer  el  exercicio  que 
ay  en  uerso  y  prosa,  que  ya  no  parece  ser  Galicia;  mouido,  pues, 
el  criado  del  conde  con  esto,  nos  a  procurado  vn  sitio  para  la 
casa,  que  contento  mucho  al  P.e  Nadal,  commissario  general,  y  al 
P.e  Bustamante;  y  a  prometido,  y  ansi  lo  hara  porque  puede  y 
quiere,  comprar  las  heredades  cercanas,  y  meterlas  en  el  sitio. 
Sera  despues  de  acabada,  cosa  muy  alegre,  porque  cae  sobre 
el  rio  y  alamedas;  y  sana,  porque  esta  bien  en  alto,  y  comoda 
harto  para  el  ministerio  de  la  Gompania.  Tienese  cuenta  con  la 
carcel,  ansi  en  predicarles,  como  procurarles  alguna  cosa  para 
la  sustentacion.  Visitase  el  hospital  procurando  lo  necessario  a 
los  enfermos.  [Qnae  sequuntur,  edita  iam  sunt  in  Epist.  P.  Nadal, 
I,  801 ;  ideo  omittenda  hic  duximus.]  De  Monterey  a  7  de 
Mayo  de  1561.  —  D.  V.  P.  hijo  y  siervo  in  Xpo. 


f  Valde  Rabano  f  3- 


1  Comes  de  Monterrey. 

2  Exempl.  lat.  «  quaestor  comitis  ». 

3  Collegii  rector.  Sequenti  anno  1562  primus  Provincialis  toletanae  Pro- 
vinciae  creatus  est.  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  I,  671.  In  catalogo  provinciae  tole- 
tanae  ineunte  mense  Ianuario  1565  scripto,  de  eo  dicitur:  «  P.  Iuan  de  Val- 
derrauano  de  45  anos,  de  Valladolid,  dioces.  Palent. ;  antes  de  entrar  se  ocupo 
en  estudiar  hasta  acabar  todo  el  curso  de  theolo.  Entro  a  14  de  Agosto  de  46. 
Ase  ocupado  en  todos  los  officios  y  ministerios  de  la  Compania,  excepto  leer. 
Hizo  profess.  en  Vallad.  a  13  de  Henero  de  60  anos.  Aora  es  prouincial ».  (Cod. 
Tolet.  12.*  ,  f.  31).  Cf.  etiam  Epist.  P.  Nadal,  I,  713,  annot.  1. 


312  LlTTERAE    QUADRIMESTBES 


524 

P.  GULIELMUS   ELDEREN 

AUGUSTA   8   MAII    1561    l. 

Duo  sacerdotes  Augustae  versantur  cum  P.  Provinciali  Cani- 
sio,  qui  fere  biennio  illic  contionatur.  Pauci  aiii  contio- 
nantur  catholice;  tredecim  vero  aut  quatuordecim  haeretice, 
unde  abundant  in  urbe  haeretici;  catholici  autem,  praeser- 
tim  tenuiores,  despectui  habentur.  Magna  mutatio  quae 
P.  Canisii  contiones  subsequuta  est,  describitur.  Non  pauci 
ad  catholicam  fidem  convertuntur .  Scholastici  pauperes, 
aliique  egeni  sublevantur.  Esus  carnis  in  quadragesima 
tollitur.  Ieiunandi  consnetudo  instauratur.  Spiritualia 
exercitia  aliis  cum  fructu  communicantur.  Aliqui  studiosi 
domi  christianam  docfrinam  edocentur.  Liber  precatorius 
et  catechismus,  apposito  P.  Canisii  nomine,  eduntur;  ve- 
tatque  Caesar  ne  alii  catechismi  in  sua  ditione  edantur. 
Curat  insuper  P.  Canisius  ut  libri  catholici  ab  aliis  edan- 
tur,  aut  veteres  recudantur.  Haeretici  contionatoros  Iesuitas, 
ut  illi  dicunt,  et  P.  Canisium  insectantur.  Lutherani  doc- 
tores  Canisium  contionantem  Augustae  audiunt.  Patris 
Canisii  praesentia  et  opera  Augustae,  non  solum  illi  civitati, 
sed  atiis  etiam  utilis. 


525 

IOSEPHUS   GUIMERA 

OCANIA    14   MAII    1561    ~. 

1.  Sociorum  numerus  auclus.  Candidati .  —  2.  Scholastici  paulu- 
lum  in  malum  declinantes,  in  rectam  viam  revocantur.  Qui 


1  Exstat  originalis  in  cod.  Germ.  13'.)  ff.  79,  80;  prius  112,  113  (105,  106) 
Aliud  exemplum  est  in  cod.  Germ.  143,  ff.  41,  42.  Fere  integra  edita  est 
apud  Braunsberger:  B.  Petri  Canisii  Epist.,  III,  593-596,  et  800-801.  Ideo 
eam  hic  omittimus. 

2  Ex  apographo  coaevo  in  cod.  Hisp.  08,  f.  208;  prius  523.  Exstat  apogr. 
in  archiv.  colonien.  (Hansen.  768). 


525.  —  Ocania  14  Maii  1561  313 

in  pluviae  generali  penuria  Deum  ptiblica  obsecratione  et 
sui  verberatione  placare  contendunt.  Iunioris  socii  adhor- 
tatio  omnium  animos  commovet.  Carmen  ab  alumno  reci- 
tatum  scholis  benevolentiam  parit.  —  3.  lnsectatio  in  socios 
sedata,  Lites  compositae.  —  4.  Aliqui  spiritualibus  exercitiis 
exculti. 

1.  f  Ihs.  Pax  et  gratia  Ghristi,  etc.  [Breviter  se  scripturum 
dicit.]  Fratrum  numerus  post  superiores  litteras  ad  P.  T.  missas  * 
satis  auctus  est :  quindecim  namque  hic  modo  degimus,  quinque 
Patres,  reliqui  uero  fratres,  quorum  ijdem  *,  de  quibus  iam  te 
certiorem  fecimus,  erudiendis  scholasticis  incumbunt.  [Cuncti 
religiosam  perfectionem  adquirere  curant.]  Nunc  autem  duo  prae- 
ceptores,  expleto  probationis  biennio.  cum  semper  optimum  reli- 
giosae  uitae  specimen  dedissent,  triplici  scholasticorum  uoto  So- 
cietati  se  addixerunt.  Ex  i.js  etiam.  qui  in  scholis  nostris  gramma- 
ticae  insudant,  cum  alij  Dominicanorum  institutum  sint  amplexi, 
ali.j  uero  ad  franciscanam  religionem  aspirent,  sunt  etiam  qui 
in  nostra  Societate  admitti  et  desiderent  et  efflagitent  h;  at  iustis 
de  causis  nondum  cuiquam  eorum  concessum  est.  Deus  Op.  Ma. 
qui  tam  pia  uota  eorum  mentibus  suggessit,  sua  clementia 
ipsorum  uotis  satisfaciat. 

°2.  Cum  sermo  ad  scholasticos  sit  delapsus,  rationi  consonum 
uidetur,  Deo  fauente,  studiorum  nostrorum  reddere  rationem. 
Hactenus  cum  confessariorum  penuria  scholastici  audiri  a  Pa- 
tribus  minime  possent,  maiores  praesertim  natu,  et  ab  studijs 
et  a  uirtutis  uia  aliquantulum  declinauerant,  sed  postquam  a 
Patre  Prouinciali  2  huic  morbo  adhibita  medicina  est,  ita  mores 
mutarunt,  ut  ad  pristinum  statum  eos  redijsse  credam.  Sunt 
etenim  bonae  indolis,  et  qui  facile  a  uiti.js  confessione  reuocan- 
tur,  nec  iniquo  animo  non  solura  singulis  mensibus  crimina 
confessario  aperiunt,  quem  amore  prosequuntur  magno,  uerum 
saepe  crebrius  confitendi  ueuiam  a  magistris  exposcunt.  Hoc 
unum  referam,  quod  in  tam  tenera  aetate  commendatione  di- 
gnum  uidetur  maxime  esse.  Cum  uniuersa  fere  Hispania  (ut  ab 
alijs  te  iara   suspicor   accepisse)    propter    pluuiae    penuriam  in 


a  Del.  quorura.  —  1>  Prius  desiderant  et  efflagitant. 


1  Vide  p.  67  sqq. 

2  P.  Antonius  Araoz. 


314  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

maximo  famis  periculo  sit  constituta,  et  iam  anni  maiore  parte 
transacta,  omnes  animum  despondissent,  propter  hominum  pec- 
cata  Dei  furore  accensam  iudicantes  diuinam  iusticiam  precibus 
et  orationibus  et  poenitentia  placare  exorsi,  aliquando  uniuerso 
populo  conuocato,  aliquando  singulis  curionibus  cum  clericis  suis 
nostram  et  alias  ecclesias  adibant  diuinum  auxilium  implora- 
turi ;  atque  ex  nostris  scholasticis  nonunquam  aliqui  tenella 
corpora  flagellis  caedentes  huiusmodi  pompas  comitabantur; 
postremo  tandem  Patrem  Rectorem  £  petierunt,  pro  tanta  totius 
populi  afflictione,  sibi  omnibus  liceret  die  dominico  disciplinis 
diuinam  clementiam  exorare:  quibus  a  Patre  uenia  concessa, 
quo  animis  a  peccatis  immunibus  flagella  et  orationes  Deo  gra- 
tae  forent,  statim  Patribus  suut  confessi :  ijs  a  populo  auditis, 
tanta  hominum  frequentia  eo  die  ad  nos  confluxit,  ut  neminem 
Olcadibus  nec  ecclesiastici  nec  saecularis  ordinis  fuisse  exis- 
timem,  qui  scholasticorum  uotis  fauere  non  studuerit :  sed  et 
disciplinantium  numerus  auctus  est  plurimis  alijs  etiam  et  nobi- 
libus  iuuenibus  cum  a  scholasticis  nostris  accedentibus.  Accessit 
pompae  cuiusdam  fratris  decimum  septimum  annum  agentis 
ad  scholasticos  exhortatio,  quae  haberi  non  potuit,  quin  a  gu- 
bernatore,  clero,  alijsque  omnibus,  quos  domus  atrium  coepit, 
audiretur:  illius  autem  aetas  uniuersam  concionem  in  sui  admi- 
rationem  rapuit,  uisque  dicendi  et  in  mouendis  affectibus  acri- 
monia  cunctorum  oculos  in  lachrymas  dissoluit;  nec  paruus  de 
eo  postea  sequutus  est  rumor,  tautam  spem  et  exleris  et  uobis 
de  se  dedit.  Aliud  etiam  addam,  ne  exercitia  nostra  sileutio 
inuoluam.  Est  recitatus  dialogus  in  quo  scholasticus  proprio 
Marte  per  treis  horae  partes  carmine  perorauit,  quod  quidem 
non  parum  declarauit  quam  uberrimos  apud  nostros  scholastici 
in  litteris  facerent  progressus,  cum  praesertim  ante  Societatis 
aduentum  uix  ullus  Olcadibus  grammatices  praecepta  perfecte 
contigisset.  Laus  Deo  a  quo  omnis  cognitio  dimanat.  Haec  sunt 
quae  de  studijs,  Deo  fauente,  scribenda  habuimus. 

3.  Patres  uero  audiendis  confessionibus  et  concionibus  ha- 
bendis  insudantes  plurimum  nobis  omnium  animos  conciliant, 
quo  effectum  est,  ut  persecutio  illa,  quam  in  superioribus  at- 
tigimus,  faciie  fuerit   sedata :    iurisperitis  et  doctoribus,  quibus 


a  cun  ms. 


P.  Didacus  Carrillo. 


525.  —  Ocania  14  Maii  1561  315 

negotium  fuerat  demandatum,  Societatem  iusta  exposcere  as- 
seuerantibus,  quorum  sententia  ac  huius  oppidi  senatus  consulto 
pro  nobis  etiam  lato,  ad  congregationem  seu  generalem  synodum 
equitum  diui  Iacobi  (quos  alio  nomine  commendatores  appellant) 
adductis,  in  quara  totius  Hispaniae  principes,  atque  adeo  rex 
ipse  *  conuenerant,  abunde  uotis  nostris  est  factum  satis.  Tanta 
est  apud  omnes  de  nostris  in  discordum  animis  ad  concordiam 
reducendis,  concepta  opinio,  ut  uix  simultates,  tumultus  et  lites 
exoriantur,  quae  per  nostros  pacari  statim  omnes  non  studeant. 
Id  quidem  generis  possem  permulta  referre,  si  hoc  unum  non 
satis  illud  arbitrarer  aperire:  ut  cum  sexaginta  abhinc  leucis 
uir  truculentus  hominem  quendam  interfecturus  adductus  foret, 
quo  impune  (autore  tanti  sceleris  incognito)  posset  crimen  pal- 
liari  a,  huic  malo  facile  a  Patre  fuerit  obuiatum.  Addam  et 
inter  primates  duos  b  acerbissimas  simultates  exortas,  multis 
uitae  discrimen  subeuntibus,  quae  precibus  nullis,  nullisque 
modis  leniri  posse  uidebautur,  aduocato  etiam  ex  curia  regia 
censorio  iudice  in  sontes  animaduersuro,  a  Patre  tamen,  rebus 
omnibus  paccatis,  pro  uotis  omnium,  omniumque  consensu, 
beneuola  lata  sententia,  recessit. 

4.  Iis  item  diebus  tradita  sunt  uiris  quinque  spiritalia  exer- 
citia,  cuidam  praesertim  mercatori  de  Societate  bene  merito,  qui 
hac  solummodo  de  causa  Toleto  huc  accessit.  Faxit  Dei  bonitas, 
ut  nos  qui  in  ipsa  uiuimus  Societate,  tales  nos  exhibeamus, 
quales  ipsius  institutum  exigit,  tuosque  in  Christo  dilectos  filios 
decet.  [Preces  postulat.]  Olcadibus  2  pridie  idus  Maij  1561.  R. 
P.  T.  minimus  et  indignus  in  Ghristo  filius 

Iosephus  3. 

R.  P.  Rectoris  iussu. 
Inscriptio. 

Ihs.  Toscana  —  Olcadibus  —  Para    la  Prouincia   de    Italia 
citra  Romam. 


a   paliari  ms.  —  b    duo  ms. 


1  Philippus  II. 

2  Varie   nomen    urbis    «  Ocaiia  »    scribebant:    Olcania,    Ocania,    Ocannia, 
Ocile,  Olcades. 

s  Vide  p.  71. 


316  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

526 

P.    ANTONIUS    LAREZ 

ABULA    15   MAII    1561    l. 

1-2.  Ob  quadragesimae  sanctitatem,  Patrumque  Vdzqtiez  et  Ld- 
rez  contiones,  et  ministeria  apud  proximos  crebriora  fiunt, 
et  concursus  ad  sacramenta  frequentior,  alieno  contionatore 
nequidquam  contradicente.  —  3.  Cum  sociorum  apud  cives 
gratia  crescit  collegii  res  temporatis.  Optimi  benefactoris 
mors.  —  4.  Rectoris  mutatio. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  P.e  nro.  en  Chro.  Pax  Christi  etc.  Los 
solitos  exercicios  de  la  Compafiia  se  han  con  el  fauor  del  Sehor 
exercitado  mas  en  estos  quatro  meses  pasados  que  en  otro  qual- 
quier  tiempo  del  aho,  por  encerrar  en  si  la  quaresma,  que  es 
quando  mas  el  tiempo  de  suyo  combida  a  los  hombres  a  renouar 
sus  vidas  y  dexar  costumbres  viejas,  para  lo  qual  se  les  ha 
ayudado  con  sermones  del  P.e  Dionisio  2,  rector  pasado,  cuya 
vida  y  doctriua  de  cada  dia  era  mas  estimada  y  tenida;  y  ansi 
con  auer  principales  predicadores,  clerigos  y  frayles,  ha  auido 
gran  freqiientia,  y  mayor  que  nunca,  en  nuestra  yglesia  a  los 
sermones.  Otro  sacerdote  3  ha  predicado  la  doctrina  christiana, 
como  otros  afios  se  ha  hecho,  los  domingos  y  tiestas  por  la 
tarde.  Venia  siempre  gente  a  oyrla,  y  mostrauan  quedar  edifi- 
cados  los  mas  sabios,  y  ensenados  los  que  de  ello  tenian  neces- 
sidad.  Tambien  se  han  visitado  los  presos,  y  consoladose  con 
dezirles  la  doctriua,  y  predicadoles  vn  rato  sobre  el  euangelio. 
Offresciose  concertar  algunos  en  pleitos  y  enemistades,  que 
alli  auian,  y  alguuas  dellas  se  acabaron  con  edificacion. 


1  Ex  origin.  (autogr.  ?)  in  cod.  Hisp.  98,  f.  209;  prius  392.  Sunt  duo  ex- 
empla  latina  ab  eodera  A.  Larez  subscripta  (8  kal.  Iunias  1561)  in  ff.  225, 
226;  et  aliud  exemplar  a  Ramiro  subscriptum  (idibus  Maiis),  quod  per  erro- 
rem  inter  epist.  anni  1564  positum  est  in  cod.  Hisp.  101,  f.  167.  Exstat 
apogr.  in  archiv.  colonien.  (Hansen,  767). 

3  P.  Dionysius  Vazquez. 

0  Exemplum  latinum  a  Ramiro  subscriptum  ait:  «  Pater  Larez  doctrinam 
christianam  exponebat,  vt  moris  habet,  pomeridianis  horis  Dominicarum 
aliorumque  festorum  ». 


526.  —  Abula  15  Maii  1561  317 

2.  Los  sanctissimos  sacramentos  de  la  confession  y  comunion 
se  han  frequentado  mas  que  nunca,  assi  por  auer  auido  mas 
confessores,  como  porque  la  gente  va  de  cada  dia  entendiendo 
mas  el  fructo  de  tan  altos  medios,  no  obstante  que  en  algunos 
sermones  ayan  oydo  cosas  que  les  estoruasen  esto;  mas  ha 
placido  a  nuestro  Sehor  que  con  algunos  medios  que  se  han 
puesto,  no  aya  hecho  dano,  antes  prouecho,  porque  dello  se 
tomo  ocasion  para  conoscerse  la  verdad,  y  de  afficionarse  mu- 
chos  a  obrarla.  A  esta  sacon  vino  vn  jubileo,  que  para  ganarlo 
vuo  tanta  gente,  que  desde  que  amanescia  hasta  bien  de  noche 
estaua  la  yglesia  llena,  con  no  faltar  quasi  siempre  todos  los 
confessores.  Entiendo  auerse  offrescido  en  este  ministerio  oca- 
siones  grandes,  en  las  quales  mucho  se  han  ayudado  las  al- 
mas.  Plega  al  Senor  conseruarlas  en  el  bien  comencado. 

3.  Otras  obras  pias,  como  son  hazer  amistades,  ayudar  a 
bien  morir,  boluer  por  los  pobres  y  necessitados,  se  offrescen 
cada  dia  en  que  mucho  suelen  trabajar  los  que  a  ello  attienden, 
de  que  resulta  el  augmenlo  spiritual  deste  collegio  en  ser  muy 
amados  y  estimados  los  del,  gloria  al  Senor  a  quien  se  le  deue 
toda,  y  no  menos  en  lo  temporal.  Poco  ha  se  lleuo  para  si 
nuestro  Sehor  vn  muy  verdadero  deuoto,  que  como  en  vida 
lo  auia  sido,  pasando  muchas  maneras  de  contradictiones  con 
differentes  personas  por  la  Compahia,  en  su  muerte  no  se  oluido 
de  hazernos  limosna,  dexando  a  esta  casa  parte  de  su  hazienda, 
que  con  otras  cosas  que  tiene,  ayudara  mucho  al  augmento 
della ;  y  assi  como  a  benefactor  de  la  Compahia  se  le  represen- 
tamos  a  V.  P.  para  que  le  mande  encomendar  a  nuestro  Sehor 
en  las  oraciones  y  sacriticios  de  los  nuestros  de  essa  prouincia. 

4.  Despues  de  pascua  de  resurrection  se  partio  el  P.e  M.°  Dio- 
nisio,  rector  de  este  collegio  para  Valentia  por  orden  del  P.e 
M.°  Nadal.  Dexo  los  de  este  collegio  muy  solos,  y  a  los  de  la 
ciudad  muy  desconsolados  y  tristes.  Dezian  cosas  que  bien 
mostrauan  el  afficiou  y  credito  grande  que  del  tenian,  lo  qual 
aun  mas  se  confirmo  con  su  partida,  que  fue  acompanada  con 
mucha  mortificaciou  y  pobreca,  y  ala  proueido  nuestro  Sehor 
de  consuelo  para  todos  con  la  venida  del  P.e  Gaspar  de  Salacar 
a  ser  rector.  Muy  de  veras  nos  ha  consolado  el  Sehor  con  el, 
que  aunque  no  ha  mas  de  12  dias  que  vino,  paresce  que  tiene 
los  coracones  de  muchos.  Ha  predicado  el  primer  sermon  en 
nuestra  yglesia;  el  2°  sera  en  la  mayor,  a  peticion  del  cabildo. 
Assi  para  este  ministerio,  como  para  otros,  le  ha  el  Sehor  co- 
municado  mucho  spiritu  y  letras.  Esperamos  en  su  Mag*.  ha  de 


318  LlTTEHAE    QUADRIMESTRES 

ser   gran  medio  para  el  augmento  deste  collegio,    y   edificacion 
desta  cibdad.  Juntandose  a  esto  las  oraciones  y  sanctos  sacrifi- 
cios  de  V.  P.  [etc.]  De  Auila  y  de  Mayo  15  de  1561. 
D.  V.  P.  indignissimo  sieruo  en  el  Sefior 

-j-  Antonio  Larez  l. 


527 

P.    IOANNES    QUADRA 

BELLOMONTE    15   MAII    1561    2. 

1-2.  Sociorum  valetudo  et  religiosa  disciplina.  Cives  frequentes 
ad  sacramenta  suscipienda  concurrunt.  —  3.  Populi  ma- 
gistratus  nostris  benevoli.  —  4.  Ad  vicina  oppida  itur, 
atque  ex  illis  ad  nostros  consilii  capiendi  et  sacramento- 
rum  causa  confluunt.  —  5.  Scholasticorum  profectus  in 
litteris  et  bonis  moribus.  Eorum  multi  ex  vicinis  oppidis 
veniunt.  —  6.  Societatis  existimatio.  —  7.  Aedium  ampli- 
ficatio. 

1.  f  Ihs.  —  Reuerende  admodum  in  X.°  Pr.  —  Gracia  et  pax 
Christi  etc.  [Socii  bene  valent  et  ad  perfectionem  aspirant].  Exo- 
mologesin  peccatorum  faciunt  8°  quoque  die  bona  pars  hominum 
ac  mulierum,  et  sacratissimam  comunionem  suscipiunt.  Sacro 
tempore  quadragessimae  confessiones  auditae  sunt  generalles, 
maximae  [sic\  quorumdam,  qui  diuturno  silentio  30  annorum, 
et  interim  per  totam  uitam,  peccata  celarant,  qui,  pristinae  vi- 
tae  penitentes,  et  peccatorum  pondere  deposito,  vere  et  ex  animo 
rescipuisse  uidebantur. 


1  Vide  Litt.  Quadrim.  V,  152. 

3  Ex  autogr.,  ut  videtur,  in  cod.  Hisp.  98,  f.  211 ;  prius  297.  Praecedit 
aliud  exemplum  latinum  in  f.  110.  Tum  hae  litterae,  tum  subsequentes  a 
P.  Quadra  scriptae  parvi  momenti  sunt,  et  parum  accurata  orthographia 
exaratae,  et  correctionibus  ab  ipso  auctore,  ut  videtur,  factis  scatent.  Pauca 
tantum  ex  illis  exscribemus,  nec  in  correctionibus  annotandis  inmorabimur. 
Exstat  apogr.  in  Archiv.  Colonien.  (Hansen,  1.  c.  767). 


527.  —  Bellomonte  15  Maii  156!  319 

%  Multi  ex  precipuis  huius  municipi.j  persouis  inuitati  boni 
nominis  odore,  quo  nostri  confessari.j  apud  omnes  bene  audiunt, 
ex  eo  quod  audiendi  confessiones  ofticium  exacte  praestant,  con- 
scientias  suas  pandere  et  gracia  aperiendi  peccata  sua  ad  nostros 
confluebant;  quamquam  primum  ab  eo  studio  recessissent  falsa 
quadam  persuasione  deterriti,  quod  confessarios  nostros  plus 
aequo  regidiores  putarent.  Goeterum  vnus  quidam  inter  alios 
intestino  nostram  Societatem  odio  persequebatur,  ita  ut  iuraret 
per  sancta  nihil  non  acturum,  quo  res  nostras  funditus  demo- 
liretur:  is  aliquando  afflatu  Spiritus  attactus,  subito  in  aliura 
convertitur,  et  ad  domum  nostram  se  recipiens,  facta  peccato- 
rum  coufessione,  nostri  vehementer  studiosus  effectus  est. 

3.  Memini  me  in  superioribus  epistolis  ad  te  scribere  quem- 
admodum  occasione  cuiusdam  magistratus,  ac  gubernatoris 
nobis  uehementer  infensi,  qui  prouinciam  istam  susceperat  gu- 
bernandam,  quorumdam  opidanorum  in  nos  studium  ac  deuocio 
ex  parte  refrixerit,  qui  etiam  eleemosynam  nobis  annuatim  con- 
ferri  solitam,  summis  votis  impedire  contenderet.  Hi  nuper  ad 
publicum  populi  regimen  asciti  propicios  sese  nobis  demonstra- 
runt,  et  per  se  ipsos  extraordinariam  eleemosynam  in  paschate 
dominicae  resurrectionis,  ex  parte  rectorum    populi    attulerunt. 

4.  Interira  etiam  inter  proximos  dissidentis  animi  consensio 
conciliatur.  Conciones  ad  populum  domi  et  in  ecclesia  populi 
habentur,  et  in  quadragessima  crebrius,  ut  assolet;  lectiones 
etiam  quas  de  casibus  conscienciae  appellant,  magno  clericorum 
concursu,  nec  minori  cum  fructu,  quemadraodum  spero.  Ad  po- 
pulos  etiam  vicinos  interdum  uerbi  diuini  praedicandi  gracia 
diuertimus,  in  quibus  illud  praecipue  memoratu  dignum  uide- 
tur,  quod  nonnulli  simplicitate  sua  matrimonium  contraxerant, 
et  haud  a  sese  ligatos  putantes,  ad  aliud  matrimonium,  aut  vi- 
tae  propositum  suscipiendum  anhelabant;  ab  errore  reuocati  ad 
priora  uota  migraturos  sese  policiti  sunt.  Ex  his  etiam  opidis 
causa  suscipiendi  super  dubia  consilij  confluitur  ad  nos,  et 
confessiones  etiam  faciendi :  quibus  ex  rebus  non  parum  pro- 
ximis  emolumenti  proficiscitur,  et  in  suis  honor  Christo  paratur. 
Elementa  doctrinae  christianae  in  graciam  puerorum  tra- 
duntur  b  publice,  vti  fieri  assolet,  in  nostra  Societate. 

5.  Scolastici  nostra  gymnasia  frequentantes  in  dies  proficiunt 
in  melius;  literas  vna  cum  probitate  ac  deuocione  coniungunt; 


a  aut  ms.  —  b  traditur  ms. 


320  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

nonnulli  prae  ceteris  ingenio  pollentes  ad  nostram  Societatem 
vehementer  inhiant  et  ardenter  sucipi  [sic\  eflagitant,  desiderium 
virtuti  copulantes;  nam  et  deuocioni  totos  se  dedunt,  et  ad  xe- 
nodochia  uisitandi,  consolandi  ac  iouendi  pauperes  Ghristi  gratia 
ueniuut.  Interdum  quoque  puhlicas,  quemadmodum  ipsa  res  et 
personarum  condicio  patitur,  mortificaciones  faciunt.  Externis 
e  populis,  et  interdum  longe  abhinc  dissitis,  bona  pars  scola- 
sticorum  prouenit. 

6.  In  dies  magis  ac  magis  Societatis  nostrae  puritas  et  veri- 
tas  sincere  conprobatur,  et  perspecta  omnibus  eflcitur,  et  ca- 
lent  omnes  quanta  cum  utilitate  et  profectu  filiorum  suorum 
recta  institucio  nostrae  Societatis  commendatur. 

7.  Domus  externa  paucis  abhinc  diebus  ad  comodiorem  ha- 
bitancium  usum  dilatata  est;  ad  hortulum  nostrum  accessio 
facta.  [Reliqua  consueto  ordine  pfocedunt,  etc].  Belmonte  idibus 
Maij  anno  salutis  nostrae  1561. 

D.  V.  P.  indignus  in  X.°    filius. 

Quadra  l. 


528 

FRANCISCUS  STEPHANUS 

MESSANA    15   MAII   1561    2. 

1.  Sociorum  numerus.  Valetudo.  —  2.  Scholae  florent.  Correc- 
toris  laus.  Curatur  ut  gens  dissoluta  e  viciniis  collegii 
arceatur.  —  3.  Inde  sociorum  existimatio  apud  cives  crescit. 
—  4.  Spiritualia  ministeria  erga  proximos.  Fructus  exem- 
plis  demonstratur.  Pecuniae  restitutiones.  Paces.  —  5.  Ob 
contionatoris  obiurgationes  comoediae  et  ludi  lascivi,  recla- 
mantibus  non  paucis,  prohibentur.  —  6.  P.  Provincialis 
montem  pietatis,  ut  dicunt,  in  urbe  Calatagirona  instaurat. 

1.  -j-  Iesus  Maria  —  Pax  Christi  etc.  —  Le  cose  nostre  per 
la  Iddio  gratia  uanno  bene,  tanto  quelle  di  casa,  come  le  altre 
di  fuora.  Sono  in  questo  collegio  di  Messina   diece  sacerdoti  et 


1  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  505. 

9  Ex  origin.  in  cod.  Sic.  181  —  Sic.  182,  ff.  229-230 ;  prius  99-100. 


528.  —  Messana  15  Maii  1561  321 

vintinoue  fratelli,  de  quali  diciotto  attendono  allo  studio,  et  gli 
altri  alli  seruiggi  di  casa.  Gi  sarebbe  molto  maggior  numero, 
ma  ne  sono  mandati  alcuni  per  gli  altri  collegi  e  per  insegnare 
et  per  imparare.  E  tutti  al  presente  stiamo  bene  di  sanita,  et 
cosi  siamo  stati  sempre  d'assai  tempo  in  qua,  forsi  risguardando 
in  questo  nostro  S.re  al  bisogno  che  questa  cita  haue  di  questi 
suoi  minimi  instrumenti.  Possiamo  anco  attribuir  questo  alla 
diligenza  et  charita  delli  nostri  Padri,  li  quali  con  honeste  ri- 
creationi,  et  essercitij  procurano  a  maggior  seruitio  del  S.re  con- 
seruarei  sani.  II  che  e  a  non  piccol  aiuto  a  far  profitto  nello 
studio  et  anco  nello  spirito,  per  la  prontezza  e  facilta  maggior 
che  s'acquista  in  esseguire  quanto  appartiene  a  l'uno  et  a  1'  altro. 

2.  E  cominciahdo  dal  fruto  delle  scuole  e  delle  piu  basse, 
li  fanciulli  in  quelle,  oltra  1'  espetatione  che  ci  danno  per  la 
loro  eta  e  per  la  diligenza  che  usano  nelPimparare,  e  cosa  di  gran- 
de  consolatione  uederli  cosi  pronti  ad  alcune  diuotioni,  come  a 
dire  delle  corone  et  rosari,  et  ogni  giorno  a  odir  la  messa,  et 
ancor  alle  feste  al  uenir  alla  dottrina  christiana.  E  di  questo 
buona  parte,  n'  e  caggione  la  diligenza  et  charita  d'  un  nuouo 
correttore  b  ;  il  quale,  oltre  d'esser  persona  graue  et  spirituale, 
e  ancora  d'esistimatione  c :  e  per  questo  e  di  bonissima  ediflca- 
tione  a  tutta  la  cita.  Gli  altri  delle  scuole  maggiori  attendono 
con  la  solita  diligenza  alli  studij ;  et  anco  fanno  fruto  nello 
spirito.  Alcuni  d'essi  gia  ne  sono  entrati  nella  Gompagnia;  et 
altri  (che  credo  siano  circa  a  X)  in  un  medesimo  tempo  con 
gran  uoluota  hanno  domandato  d'entrare.  E  per  che  dalli  buoni 
costumi  e  facile  (e  massime  alli  giouani)  uoltarsi  alli  mali,  ha- 
uemo  procurato,  et  lo  procuramo  sempre  che  bisogna,  di  leuar 
alcune  male  occasioni  alli  scolari,  come  sono  di  far  star  disco- 
sto  dalle  nostre  scole  alcune  persone  dissolute  et  nemiche  de  i 
buon  costumi :  e  questo  si  ottiene  con  facilita  e  sodisfatione  de 
i  goueroatori,  i  quali  inpongono  graui  pene  contro  a  quelli 
tali;  et  1' esseguiscono  intieramente.  Ma  di  molto  maggior  con- 
teutezza  e  sodisfatione  e  alli  padri  delli  scolari  questa  nostra 
diligenza;  e  per  questo  tanto  piu  ci  portano  affettione,  et  tanto 
piu  uoluntiermente  ci  mandano  li  loro  figlioli. 

3.  E  cosi  per  questo  et  per  altro  questa  cita  e  forzata  por- 
tarci  affectione  et  hauerci  credito,  e  per  questo  in  molte  cose 
tanto   appartenenti   al   gouerno    publico,  come   alla   consientia, 


a  e  supra   vers.  —  b  Emend.   ex.   crottore.  —  c  Emend.   ex  estimatione. 

LlTTERAE    QUADRIMESTRES.    —   TOM.    VII.  21 


322  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

suoleno  pigliarne  risolutione  con  il  consiglio  et  approbatione 
delli  nostri.  Questi  giorni  essendo  presentato  un  priuilegio  al 
vicario  et  alli  canonici  da  un  greco,  per  il  qual  si  mostraua 
conuenirgli  [?]  un  otfitio  di  non  piccola  dignita  tra  gli  altri 
greci  suoi;  ma  per  esser  in  lingua  greca,  li  giudici  uolesero  a 
risoluersi  secondo  la  nostra  interpretatione ;  et  cosi  fu  concessa 
quella  dignita  al  detto.  Similiaente  li  giorni  passati  hauendo 
una  lite  vn  b  vescouo  de  greci,  che  per  esser  le  sue  scriture  in 
greco,  non  poteua  essere  ispedito  nella  corte ;  per  oppera  nostra 
consegui  1'  ispeditione,  ch'e  di  cosa  molto  importante,  tal  che 
senza  1'  aiuto  nostro  le  cause  di  questi  due  e  di  altri  saria  stato 
cosa  longa  e  difficile  a  ispedirle. 

4.  Hora  dalle  scuole  me  ne  uengo  alle  fatiche  della  nostra 
chiesa,  nella  quale  quanto  utilmente  s' affaticano  li  nostri  Pa- 
dri,  da  quello  che  hora  breuemente  diro,  si  puo  facilmente 
intendere.  Ne  uoglio  dire  ogni  cosa  per  minuto,  ma  quel  solo 
ch'e  accaduto  di  piu  importanza,  si  come  mi  souuerra.  E  prima 
di  tutto  mi  pare  douersi  comminciare  da  questo,  che  tutti  li 
giurati  di  questa  cita,  in  fuor  d'  uno,  si  sono  confessati  da  li 
nostri  nelle  feste  di  pasqua,  et  ancora  alcuni  delli  nuoui  giurati, 
li  quali  al  principio  di  questo  mese  hanno  soccesso  in  luogo 
de  gli  altri,  un  giorno  innanzi  che  entrassero  nel  gouerno  uen- 
nero  da  nuoi  per  confessarsi.  Molti  parrocchiani  e  quelli  che 
hanno  cura  di  monasterij,  si  confessano  da  i  nostri,  et  in  tutte 
le  cose  loro  si  gouernano  per  il  consiglio  nostro,  tal  che  se  ne 
puo  aspetar  per  questa  uia  gran  bene,  tanto  nello  stato  eccle- 
siastico  c,  eorue  nel  secolare.  E  di  cui  si  pu6  gia  conoscere  la 
stima  in  che  da  tutti  sia  tenuta  la  nostra  Compagnia;  impero- 
che  etiamdio  molti  monaci  di  diuersi  ordini  uengono  da  noi  a 
risoluersi  de  li  loro  dubbij,  et  tra  gli  altri  certi  Padri  domini- 
chini  hauendo  per  le  mani  un  caso  che  importaua  una  grossa 
ristitutione  di  otto  milia  scudi,  non  se  ne  uolsero  risoluere  se 
non  intendendo  prima  il  parere  di  noi  altri.  Circa  due  anni 
sono  e  uenuto  un  certo  monaco  in  questa  cita  per  fondarci  un 
monastero  nuouo  del  suo  ordine,  tenuto  per  huomo  di  buona  e 
religiosa  conuersatione,  ma  pero  e  di  poca  dottrina.  Tutta  uolta, 
essendosi  da  lui  confessati  alcuni,  fu  fatto  a  sapere  alli  nostri 
che  in  tali  confessioni  erano  fatti  alcuni  errori,  tra  li  quali  ci 
fu  una  ristitutione  d'alcuna  somma  che  s' haueua  ritenuta  esso. 


a  Prius  si  uolero.  —  b  vn  supra   vers.,   deleto  il.  —  c  ecclestiastico  ms. 


528.  —  Messana  15  Maii  1561  323 

come  douendosi  dar  a  poueri.  si  conuertisse  per  la  edificatione 
del  suo  monasterio.  E  cosi  dalli  nostri  fraternamente  ammonito, 
doppo  alcuna  resistenza,  si  risoluette  a  ristituire  li  denari  a  cui 
si  doueuano.  E  stato  uno  che  dodeci  anni  continui  haueua  te- 
nuta  la  concubina  non  curandosi  di  tanto  pericolo  nel  quale 
staua;  con  il  consiglio  delli  nostri,  per  gratia  del  S.re,  s'e  ri- 
dotto  finalmente  a  leuarsi  dalle  mani  del  demonio  et  a  pigliar 
quella  donna  per  moglie.  Vn  altro  per  aiuto  et  a  persuasione 
d'un  nostro  Padre  ha  fatta  un  opera  di  gran  uertu  et  essempio. 
Gli  era  stata  fatta  una  ingiuria  grandissima  b  e  delle  piu  diffi- 
cili  da  comportare,  essendo  stato  leuato  1'  honore  ad  una  sua 
sorella  da  persona  contra  la  quale  harebbe  potuto  uiodicarsi; 
tuttauia  dall' essortationi  et  persuasioni  di  detto  Padre  si  ridus- 
se  ad  acquietarsi  e  del  tutto  liberamente  a  perdonare.  Vn  gentil 
huomo  delli  principali  di  questa  cita,  al  qual  per  il  passato  era- 
no  come  in  odio  fe  cose  spirituali  e  sopra  tutto  1'institutto  della 
nostra  Gompagnia,  e  piaciuto  a  nostro  S.re  per  oppera  d'  un  Pa- 
dre  talmente  mutarli  1'animo,  che  gia  d'alcunimesi  in  qua  ha 
cominciato  con  altri  gentil  huomini  a  uenir  ogni  festa  alla  pre- 
dica,  et  alli  sacramenti  ogni  mese;  nella  quale  persona,  se  non 
ci  fosse  altro  che  la  mutatione  della  uita,  si  potria  ben  questo 
tener  per  cosa  signalata.  Ma  pure  diro  breuemente  c  quello  che 
intendo  esserli  auuenuto  non  senza  miracolo;  partendosi  un 
giorno  dalla  sua  casa  per  uenire  alla  chiesa  nostra  per  confes- 
sarsi,  gli  accade  tratenersi  in  ragionamenti  con  un  suo  amico, 
col  quale  mentre  parlaua,  lo  uidero  certi  che  per  il  passato  li 
furo  nemici ;  et  hormai  si  ralegrauano  d'hauer  trouata  occasione 
con  la  qual  potessero  uindicarsi.  Ma  pero  non  hebbero  ardire 
di  far  palesemente  quello  che  sperauano  di  poter  fare  sacreta- 
mente;  imperoche  sapendo  essi  che  allhora  allhora  in  quel  me- 
desimo  luogo  s'haueua  da  far  da  altri  una  quisti[one]  d  contra 
un  parente  del  detto,  e  pensando  essi  malitiosamente  che  lui 
non  haurebbe  potuto  mancare  di  concorrerui  per  caggion  del  suo 
parente;  ordinorno  che  comminciata  la  quistione  si  douessero  essi 
intramettere  fra  gli  altri,  accioche  fra  quelli  remori  potessero 
occultamente  preualersi  contra  quel  gentilhuomo.  Ma  Iddio  uolse 
che  esso  fugisse  tanto  pericolo,  e  non  solo  quello  presente,  ma 
degli  altri  ne  i  quali  per  1'  auenire  harebbe  potuto  incorrere, 
percioche  con  1'occasione  di  uenire  al  hora  determinata  a  con- 


a  aiuto  et  supra  vers.   —   b  Del.  et.   —   c  Duo  vv.praec.  iter.  et  del.  in 
))is.  —  d  Consumpta  cJiarta. 


324  LlTTERAE   QUADRIMESTBES 

fesarsi,  quel  suo  amico   con   cui    parlaua  no'l  pote   intratenere 
piu  al  longo;  appresso  poi  hebbe  notitia  del  tradimento. 

5.  Doppo  tutte  queste  cose  dird  uolentiermente  ancor  quest'  al- 
tra.  In  questi  giorni  delle  rogatioui  fu  chiamato  il  nostro  pre- 
dicatore  ad  honorare  questa  festa  con  fare  per  ciascun  giorno 
uua  predica  in  la  chiesa  doue  audaua  quel  giorno  a  finire  la  pro- 
cessione;  onde  pigliata  occasioue  del  auditorio,  nel  quale  ritro- 
uandosi  quasi  tutti  li  principali  della  cita,  e  particolarmente  il 
straticd  *  che  ammioistra  la  giustitia,  e  tutti  li  giurati,  il  no- 
stro  predicatore  dimoslro  nella  predica  quanto  male  fusse  a 
permettere  nella  cita  che  si  facessero  queste  comedie  publi- 
che,  et  altre  representationi  di  giochi  lasciui.  E  cosi  molto 
riscaldandosi  nel  predicare  contra  queste  occasioni  di  tanto 
danno  alla  giouentu,  e  di  corromper  tanto  i  costumi,  si  mos- 
sero  questi  gouernatori,  et  il  di  medesimo  proibiro[n]  sotto 
graui  pene  che  quelle  tali  persone  non  douessero  in  questa  cita 
essercitar  piu  simil  arte  di  rapresentationj  et  giuochi.  Ma  ecco 
subbito  le  a  reclamationi  di  molte  sorti  di  genti,  e  prima  uanno 
al  stratico  et  alli  giurati  e  di  poi  a  noi  et  al  R.do  P.  Prouin- 
ciale  *.  Non  hanno  potuto  far  niente,  che  la  proibitione  sta  pur 
ferma,  e  speriamo  che  stara.  Minaccie  molte  e  uarie  contra  di 
tutti  noi  b  non  mancano;  ma  queste  nou  ci  fanno  paura;  et  que- 
sto  si  procuro  nella  prima  predica.  II  secondo  di  si  disse  assai 
delli  mali  che  nascono  dal  giuoco  delle  carte,  e  che  non  meno 
circa  di  questo  si  doueua  prouedere,  e  che  dei  tutto  si  doueua- 
no  proibire  li  artefici  di  esse  carte.  In  questo  s'  offerse  subbito 
uno  delli  giurati  a  procurarlo  con  molto  animo. 

6.  Hauemo  hauuto  qua  questi  giorni  da  Palermo  il  nostro 
R.  P.  Prouinciale,  il  quale  nel  ritorno  oltre  d' hauere,  secondo 
il  costume,  uisitato  li  collegij  di  questo  regno,  haue  aucora  con 
ordine  del  vicere  3  fatta  un'opera  d'gran  seruitio  di  Dio  in 
una  di  queste  cita,  chiamata  Calatagirona  c,  hauendoui  fatto 
rinouare  il  monte  della  pieta,  oppera  molto  neccessaria  a  quella 
cita,  et  di  molto  aggiuto    et  consolatione   per  li  poueri.    E   con 


a  le  supra  vers..  del.  alle.  --  b  noi  supra  vers.  —  c  Emend.  ex  Cala- 
tagiona. 


1  Ex  voce  graeca  ozQarrjyo?,  dux,  praetor. 

2  P.  Hieronyraus  Domenech. 

3  Ioannes  de  la  Cerda,  dux  de  Medinaceli. 


529.  —  Bononia  16  Maii  1561  3°25 

questo  faccio  fine,  pregando  uostra  R.  P.ta  ad  hauer  per  rac- 
commaudate  le  cose  uostre  nelle  sue  orationi.  —  Da  Messina 
alli  15  di  Maio  1561. 

D.  V.  R.  P.ta  figlio  et  seruo  indegno. 

Francesco  Stefano  l. 

Inscriptio.  Messina    1561,  15   Maij.  Per   la  Provincia  di  To- 
scana. 


529 

LUDOVICUS    GAGLIARDUS 

BONONIA    16   MAI    1561   2. 

1.  Epistulae  ratio.  Aedes  satis  commodae  paulatim  aedificatae, 
adiuvantibus  archiepiscopo,  civitate,  aliisque  privatis.  No- 
bilis  matronce  beneftcentia.  Etiam  in  annonae  caritate  sociis 
necessaria  suppetunt.  Aedicula  Stae.  Reparatae  et  templum 
Stae.  Luciae  collegio  donantur.  Perfectionis  studium  viget 
iuter  socios,  st  fovetur  Patris  provincialis  exhortationibus. 
Idem  P.  Provincialis  ter  in  templo  cum  auditorum  admi- 
ratione  contionatur.  —  2.  Scholastici  non  multi,  sed  selecti. 
Eorum  progressus  in  litteris.  Publicae  exercitationes.  Scho- 
larum  existimatio  apud  cives.  Scholasticorum  progressus  in 
bonis  moribus.  Aliqui  suos  ad  pietatem  variis  industriis 
allicere  conantur.  TJnus  Societatem  ingreditur.  —  3.  Fractus 
ex  ministeriis  erga  proximos.  Numerus  accedentium  ad  sa- 
cramenta.  Effrenati  peccatoris  mutatio.  —  4.  Concursus  ad 
contiones  auctus.  Exhortationes  privatim  habitae.  —  5.  Au- 
xilium  indigentibus  et  virginum  coenobiis  collatum.  Archie- 
piscopus  auxilio  Patris  Rectoris  in  dioecesis  visitatione  et 
in  candidatis  ad  sacros  ordines  examinandis  utitur.  Alii 
clerici  consiliis  eiusdem  Patris  acquiescunt.  —  6.  Curant 
socii  ut  Stae.  Beparatoe  festum  honestius  celebretur. 


1  Vide  Litt.  Quadrim.  V,  375. 

8  Ex  origin.  in   cod.  Venet.  100,  ff.  64-66;  prius   199-201.    Praecedit   aliud 
exemplum  in  ff.  63-63. 


• 


326  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

1.  -j-  Ihs.  Molto  R.do  et  honorando  in  X.°  Padre.  Pax  X.1  Ben- 
che  li  giorni  passati  con  alcune  lettere  fu  auisata  V.  R.  Pater- 
nita  delle  cose  che  per  raezo  delli  nostri  si  operano  in  questa 
citta  nel  seruigio  di  Dio,  nientediraeno,  perche  alcune  lettere  di 
questo  collegio  non  sonno  state  lette  in  molti  lochi  della  Com- 
pagnia,  et  massime  circunuicini,  mi  ha  comesso  il  R.  P.  Ret- 
tore  ch'io  in  una  lettera  breuemente  raccolga  tutto  quello  che 
occorre  a  scriuere  circa  questo  nostro  collegio,  abbraciando  in- 
sieme  quello  che  questi  quattro  mesi  passati  si  e  operato.  Co- 
minciando  adunque  dalle  cose  domestice  temporali,  quanto  ap- 
partiene  alla  fabrica  materiale,  alcuni  anni  sonno  che  il  R.  P. 
Rettore  la  comincio,  et  hora  sta  in  tal  termine,  che  si  ritrouiamo 
hauere  casa  buona  et  commoda,  di  molte  stauze,  ed  anche 
assai  mediocremente  ornata,  la  quale,  oltre  1'altre  stanze,  tiene 
tre  classi  assai  capaci  et  buone.  Si  spese  in  detta  fabrica  gia 
piu  di  due  milla  scudi  d'oro,  i  quali  si  hebbero  per  limosina, 
parte  da  Mons.or  R.mo  vescouo  di  questa  citta  *,  che  e  protettore  a  et 
benefattore  del  collegio,  parte  dal  senato  di  Bologna,  che  si 
chiama  il  Magnifico  Regimento  delli  quaranta,  et  il  restante  da 
molti  gentilhuomiui  et  altri  benefattori  et  deuoti  della  Compa- 
gnia  nostra.  Et  con  tutto  che  in  cio  et  in  altro  si  sia  speso 
molto,  mai  pero  per  gratia  d'  Iddio  e  mancato  cosa  alcuna  ne- 
cessaria  in  casa  per  il  uiuere  et  uestir  di  14,  o  15  tra  Padri  et 
Fratelli  che  di  continuo  si  mautengono  iu  questa  casa,  oltre 
molti  altri  che  alla  giornata  di  qui  passano.  Et  ha  proueduto 
il  Signor  Iddio  d'  una  gentildonna  uecchia,  uedoua  senza  figliuo- 
li  2,  la  qual'  con  tanta  charita  s'  affattica  per  li  nostri,  che  e 
molto  da  lodar'  Iddio  N.  S.  Et  si  e  osseruato  che  quest'  anno 
passato,  nel  quale  tanta  fu  la  carestia  del  uiuere,  che  molti  di 
fame  morirono,  mai  nel  collegio  nostro  si  pati,  anzi  alcuna 
uolta,  essendo  gia  hora  di  pranso,  et  non  si    trouando  in  casa 


a  Del.  di. 


1  Ioannes  Campegius.  Mense  Augusto  anni  1560  nominatur  legatus  S.  Se- 
dis  apud  Cosimura  Florentiae  ducem ;  ad  finem  anni  mittitur  legatus  in 
Hispaniam,  et  sequenti  anno  in  Lusitaniam.  Cf.  Biaudet  :  Les  Nontiatures 
permanentes,  258. 

3  Vidua  haec  fuisse  videtur  Margarita  Gigli  et  Fantuzzi.  Vide  eius  epi- 
stulam  die  1  Aprilis  1559  ad  P.  Generalem  datam  (Lainii  Monum.  IV,  271,). 
Uxor  fuerat  loannis  Francisci  Fantuzzi.  Cf.  Menchaca  :  Epistolae  Sti.  Ignatii 
Louolae,  p.  101. 


529.  —  Bononia  16  Maii  1561  327 

cosa  alcuna  per  mangiare,  accadeua  che,  prima  di  esser  finita 
1'  oratione  che  dalli  nostri  fratelli  si  suol'  fare  inanti  pranso,  era 
portata  robba  in  grande  copia  per  limosina.  Presto  sara  un'anno 
che  Mons.re  R.mo  vescouo  dono  a  questo  collegio  alcuni  campi  di 
terra  insieme  con  una  casa  et  chiesa,  intitolata  santa  Reparata, 
fuori  della  citta  due  miglia,  in  un'  bpnissimo  aria;  di  modo 
che  seruira  per  un  locho  di  ricreatione  per  li  fratelli,  facendo- 
uisi  giardino  et  uigna,  si  come  con  il  tempo  si  puotra.  Di  piu, 
essendo  noi  insino  a  questo  tempo  stati  nella  citta  senza  chiesa 
nostra,  et  hauendo  essercitati  li  ministerij  del'  instituto  nostro 
nella  chiesa  di  santa  Lucia,  uolse  nostro  Signore  ultimamente 
che  un  gentil'huomo  bolognese,  rettore  di  detta  chiesa,  si  mosse 
a  ressignarla  nelle  mani  della  Compagnia  nostra;  et  adesso  si 
tratta  che  sia  perpetuamente  unita  alla  Gompagnia  per  uia  del 
sommo  pontefice,  et  gia  la  cosa  sta  in  bonissimo  termine  l.  E  a 
chiesa  molto  buona,  et  capace,  et  (che  molto  importa)  frequentata 
grandissimamente  dal  populo  ;  et  di  piu  ha  congiunto  un  casa- 
mento,  il  quale  medesimamente  sara  della  Compagnia,  et  facil- 
mente  si  puotra  unir'  col  collegio  doue  al  presente  habbitiamo. 
Quanto  alle  cose  spirituali  di  casa,  uedesi  nelli  Padri  et  fratelli 
(per  la  Iddio  gratia)  grandissimo  feruore  et  desiderio  di  perue- 
nire  alla  perfettione  religiosa,  et  grande  studio  de  intendere  et 
osseruare  perfettamente  le  regole  della  Compagnia,  essortandosi 
a  cio  spesso  l'un'  1'altro  in  priuato  et  in  publico.  Al  che  fare, 
et  a  rassignarsi  in  tutto  et  per  tulto  nelle  mani  di  Dio,  molto 
caldamente  ci  esorto  il  R.do  P.  Benedetto  2,  prouinciale,  il  quale 
passo  di  qui  quesfOttobre  passato,  et  ci  consolo  grandissima- 
mente  con  alcune  esortationi  sue  feruentissime.  Predico  ancora 
detto  Padre  tre  uolte  nella  chiesa  nostra  con  tanta  admiratione 
di  tutti  et  aiuto  di  molti,  che  non  si  potrebbe  dire  piu.  Sola- 
mente  diro  che  lascio  tanto  desiderio  di  se  stesso,  che  dicono 
alcuni  non  uolersi  acquietare  prima  che  non  ottengano  che  sua 
R.a  un'  anno  uenga  a  predicare  in  questa  citta.  Doppo  la  partita 
di  detto  Padre  si  fece  la  rinouatione  delli  uoti  dalli  fratelli  nostri 
con  quella  consolatione  et  piacere  dell'  animo  che  Iddio  bene- 
detto  suole  in  queste  operationi  communicare. 


a  Et   ms. 


x  Sequenti  anno  1562   templum  hoc  Stae.  Luciae  collegio  Societatis  attri- 
hutum  est.  Cf.  Sacchinum  :  Historiae  Soc.  lesu  p.  II,  1.  VI,  n.  22. 
2  P.  Benedictus  Palmio. 


328  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

2.  Quanto  alli  studij  stanuo  qui  di  continuo  in  questo  col- 
legio,  come  bene  sa  V.  R.,  tre  mastri:  il  primo  di  rhetorica  et 
graeco;  il  2°  d' humanita;  il  3°  di  grammatica.  II  numero  delli 
scholari  adesso  passara  cento,  et  sarebbe  molto  maggiore,  se  noi 
fossimo  piu  liberi  nel  riceuerli;  ma  perche  non  riceuiamo  ordi- 
nariamente  se  non  quelli,  che  con  intentione  buona  d'  imparare 
et  di  a  perseuerare  uengono  b,  pero  non  sonno  piu.  La  maggior 
parte  pero  di  loro  sonno  flgliuoli  di  persone  nobili,  dotte,  et 
da  bene,  et  fra  gLaltri  ui  sonno  tre  nipoti  del  R.mo  Mons.  ve- 
scouo  di  Ragusi  4,  et  due  altri  della  casa  sua.  Item  il  figliuolo 
del  c  s.re  Francesco  Robortello  2,  il  quale  tiene  il  primo  loco 
delli  professori  di  lettere  latine  et  grece  in  questa  citta,  et  e 
persona  dottissima.  Oltre  di  questi  ui  sonno  molti  cittadini  et 
figliuoli  di  gentil' huomini  bolognesi.  II  profitto  che  fanno  tutti 
nelle  lettere  e  grande,  percioche  quelli  che  sonno  un  poco  piu 
inanzi  nelle  lettere  compongono  belle  orationi,  et  alcuna  uolta 
hanno  disputato  publicamente  nella  chiesa  nostra,  doue  conco- 
reuano  molti  huomini  dotti,  et  religiosi  di  diuersi  ordini,  i  quali 
restauano  ammirati  della  prontezza  et  dottrina  loro;  et  s' in- 
citauano  molti  per  cio  a  mandare  gli  suoi  figliuoli  alle  nostre 
schole.  Fra  li  quali  fu  uno,  che,  hauendo  un'  figliuolo  di  bello 
ingegno,  il  quale  andaua  ad  altre  schole,  uolse  che  disputasse 
con  li  nostri  scholari,  percioche  haueua  disputato  con  molti  altri 
et  li  haueua  superati.  Ma  subito  che  con  li  nostri  disputo,  fu 
uinto;  et  cosi  il  padre  suo,  incitato  daTistesso  figliuolo,  lo  misse 
nelle  nostre  schole.  Per  li  tempi  passati  si  sonno  recitate  molti 
dialoghi  di  materie  bellissime  et  molto  accomodate  alli  christiani, 
composti  dalli  nostri  che  qui  si  trouauano.  Et  a  questi  concor- 
reuano,  prima,  tutti  li  magistrati  quasi  della  citta;  item  tutti  li 
professori  di  tutte  le  scientie  delLuniuersita;  et  altre  persone 
forastiere  nobili  d  che  al'  hora  qui  si  trouauano ;  et  dopoi  infinita 
multitudine  d'  ogni  sorte  di  gente,  i  quali  tutti  prendeuano  gran- 
dissimo  piacere  et  non  picciolo  giouamento.  Doppoi  nelle  rino- 


a  di  supra  vers.  —  b  uengono  supra  vers.   —   c  Del.  eccellentiss.mo  — 
d  Del.  et  illustri. 


1  Ludovicus  Beccatelli,  bononiensis. 

3  De  Francisco  Robortello  vide  sis  Tirabosghi  :  Storia  della  Letteratura 
italiana,  VII,  part.  II  (Roma  1784),  209  sqq. 


529.  -  Bononia  16  Maii  1561  3-29 

uationi  delli  studij,  che  ogn'  anno  si  faauo,  si  soao  recitate 
diuerse  oratioui,  secoodo  il  costurne  della  Gompagnia  nostra, 
alle  quali  sono  state  presenti  persone  di  qualita  et  dottrina,  et 
quesfanno  a  s'e  fatto  il  simile,  et  la  oratione  piacque  grandis- 
simamente  a  tutti  li  huomini  dotti,  i  quali  diceuano  non  hauer' 
udita  una  piu  bella  et  meglio  pronunciata  quesfanno,  con  tutto 
che  si  erano  trouati  a  tutte  quelle  che  nell'  uniuersita  si  reci- 
torno:  di  modo  tale,  che,  per  queste  et  molfaltre  ragioni  le 
nostre  schole  sono  in  grandissimo  credito,  massime  appresso 
gl'huomini  di  dottrina.  Et  questo  si  accresce  grandemente  con 
la  buona  relatione  che  di  noi  in  publico  da  il  sopradetto  s.re 
Fran.co  Robortello.  Cosi  molti,  parte  eccitati  da  questa  fama, 
parte  mandati  da  altri  scholari  nostri,  che  sono  stati  instituiti 
nelle  nostre  schole  et  gia  odono  le  lettioni  in  publico,  lasciano 
li  proprij  mastri  et  con  grandissima  speranza  et  alegrezza  uen- 
gono  da  noi:  et  per  la  Iddio  gratia  non  si  trouano  ingannati. 
Fassi  nelli  medesimi  scholari  grande  frutto  spirituale  con  la 
lettione  della  dottrina  christiana,  la  quale  ogni  settimana  odono, 
et  con  le  prediche  che  nella  chiesa  si  fanno,  et  altri  aiuti  che 
si  sforzano  li  loro  mastri  darli.  Et  sono  alcuni,  li  quali  priua- 
tamente  in  casa  dichiarano  la  dottrina  christiana,  che  hanno 
udita,  alli  loro  padri  et  parenti ;  altri  li  mandano  a  confessarsi; 
altri,  non  bauendo  ardire  dirglielo  apertamente,  li  pregano  che 
uadino  dal  mastro  a  intendere  se  loro  fanno  frutto  nelli  studij ; 
et  dipoi  auisano  il  mastro,  che,  quando  uerra  il  suo  padre,  lo 
riprendi  delli  uitij,  et  lo  facci  confessare.  Altri  sonno  che,  uo- 
lendo  li  suoi  padri  mandarli  ad  altre  schole,  uicine  a  casa  sua, 
per  nissun'  modo  uogliono  lasciare  le  nostre.  L'  affettione  che 
loro  portano  alli  suoi  mastri  et  alla  Compagnia,  in  molte  cose 
si  mostra;  ma  principalmente  in  cio,  che,  quantunque  accada 
alcuna  uolta  intermettere  le  lettioni,  o  uero  che  il  tempo  cosi 
porta,  o  per  indispositione  d'alcuni  delli  mastri,  niente  dimeno 
loro  non  mancano  di  uenire  al  collegio,  dicendo  che  non  sanno 
doue  andare  in  miglior  loco.  Non  lasciaro  ancor  de  dire  questo, 
che  par'  cosa  notabile :  cio  e  che  alcuna  uolta  si  sonno  trouati 
alcuni  di  loro  in  classe  sopra  delle  banche  predicare:  il  che 
non  d'  altro  nasce,  che  dal  piacere  che  loro  pigliano  nel  raggio- 
nare  delle  cose  de  Iddio.  Si  che,  in  somma,  la  consolatione  che 
loro  adesso  ci  danno  con  li  suoi  buoni  deportamenti,  compensa 


a  Verba  quae  seq.  usque  ad  con  tutto  in  marg. 


330  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

il  trauaglio  et  fattica  che  altre  uolte  c'  hanno  dato.  Et  questo 
basti  quanto  alle  schuole.  Vltimamente  un  scholar'  nostro  di 
retorica,  che  era  il  miglior  sugetto  di  tutte  le  schole,  fu  rice- 
uuto  a  li  giorni  passati  nella  Compagnia.  Questo  giouane  e  cit- 
tadino  bolognese  di  buoni  parenti ;  et  facendoli  loro  qualche 
resistentia,  si  che  il  nostro  R.  P.  Rettore  non  lo  uoleua  riceuere, 
lui  per  il  gran  feruore  che  haueua  di  iutrare  in  nostra  Compagnia, 
fece  tanta  instantia  al  suo  padre,  che  lo  meno  da  nostro  Padre 
accio  lo  pregasse  che  fosse  contento  di  accettarlo  la  domenica 
prossima;  et  cosi  entro  cou  grandissima  consolatione  nostra  et 
de  suoi,  la  quale  ogni  giorno  cresce  piu  negl' uni  et  negl'altri, 
per  la  grande  bonta  sua,  et  espettatione  anchora  che  ha  di  fare 
profitto  grande  nelle  lettere. 

3.  Resta  a  dire  del  frutto  spirituale  che  si  fa  con  il  populo 
bolognese  per  mezzo  delli  altri  essercitij  della  Compagnia  nostra. 
Et  quantunque  di  grandissima  importanza  sieno  le  confessioni 
frequenti  che  si  fanno,  pur  perche  questa  e  cosa  solita  di  farsi 
in  tutti  i  collegij,  pero  saro  breue  in  questo,  contentandomi  so- 
lamente  di  dire  il  numero  delli  penitenti.  Quelli  adunque  che 
ogni  domenica  del  niese  b  si  confessano  et  communicano,  sono 
circa  ceuto.  Ogni  prima  domenica  del  mese,  200.  Le  feste  prin- 
cipali,  come  il  Natale,  quest'  anno  sonuo  stati  500.  Et  la  Pascqua 
sonno  passati  il  numero  di  1500;  molti  delli  quali  hanno  fatto 
confessione  generale.  Et  tra  questi  e  stato  un'huomo,  il  quale 
e  molto  cognosciuto  in  questa  citta,  et  per  le  sue  grandi  scele- 
ratezze  tenuto  per  infame.  Questo  tale  un  giorno  uenne  a  pre- 
gare  un'  delli  nostri  Padri  che  facesse  oratione  per  lui,  perche 
uoleua  fare  una  confessione  generale,  et  desideraua  di  raccor- 
darsi  tutti  li  peccati  suoi,  et  doppo  essersi  confessato,  pigliar'  il 
santissimo  sacramento  per  le  mani  di  quel  sacerdote,  quale  lui 
chiamaua  santo  et  benedetto.  Et  cosi  fece  la  confession'  gene- 
rale,  et  adesso  lui  perseuera  confessandosi  ogni  settimana,  stu- 
diando  di  emendare  feruentemente  la  sua  uita  :  il  che  e  di  gran- 
dissimo  essempio  a  tutti.  Vn'  altra  persona  fu  che,  essendo  an- 
data  dinanci  al  confessore,  comincio  a  dire  che  non  era  uenuta 
la  per  confessarsi,  et  che  per  niun'  modo  uoleua  farlo  ;  ma  che 
era  uenuta  per  forza  ;  et  nientedimeno  piacque  a  Iddio  di  com- 
mouerla  in  tal  modo  per  le  parole  del  confessore,  che  prima  che 
di  la  si  partisse,  si  confesso  generalmente  di  tutta  la  uita  sua. 


a  Prius  riceuto.  —  b  Verba  del  mese  lihea  subducta  notata  sunt  in  ms. 
Videntur  superflua. 


529.  —  Bononia  16  Maii  1561  331 

4.  Sempre  si  e  predicato  nella  chiesa  nostra  ogni  festa  dal 
R.  P.  Reltore  con  auditorio  mediocre  ;  ma  da  certo  tempo  in 
qua  e  cresciuto  1'  auditorio,  non  solo  in  numero,  ma  etiam  in 
qualita  di  persone.  Perche,  doue  che  prima  ueniuano  pochi 
huomini,  adesso  uengano  molti,  dotti  et  nobili,  i  quali  poi, 
quando  si  trouano  in  compagnia  d'  altri,  publicamente  esaltano 
la  Gompagnia,  laudando  grandemente  le  prediche  che  hanno 
udito.  Quest'  auno  si  comincio  a  fare  una  esortatione  priuata 
da  uno  delli  nostri  Padri  nella  capella  nostra  a  certi  huomiui 
che  si  congregauano  ;  et  adesso  tanti  concorrono,  che  non  pos- 
sono  piu  capire  ;  et  penso  passaranno  spesso  il  numero  di  70. 
Quali  quauto  siano  auidi  di  udir  la  parola  d'  Iddio  (special- 
mente  da  quelli  della  Gompagnia)  molto  beue  lo  mostrano  in 
cio  che,  dopo  d'hauer  udita  la  predica  del  R.  P.  Rettore  in 
chiesa,  et  anchora  le  uespere  che  dalli  nostri  si  cantano,  uen- 
gono  poi  subito  con  grandissima  diligenza  et  diuotione  ad  udire 
1'  esortatione ;  alla  quale  alcuna  uolta  sonno  uenuti  anchora 
delli  primi  professori  publici  della  citta,  et  sonno  restati  molto 
sodisfatti. 

5.  Per  li  tempi  passati  quando  che  in  questa  citta  fu  grande 
carestia,  il  nostro  Padre  fece  si  con  quelli  che  nel  nostro  uici- 
nato  si  trouauano,  che  si  unirono  insieme,  et  souennero  con  ele- 
mosine  alli  poueri  che  in  esso  si  trouauano.  Et  similmente  pro- 
curo  nostro  Padre  che  si  tenesse  cura  delle  anime  de  mendichi 
di  questa  citta,  insegnando  le  cose  necessarie  alla  salute,  et 
distribuendo  delle  corone  della  Madonna  a  chi  non  n'  haueuano. 
Dopoi  per  mezzo  di  detto  Padre  si  sonno  fatte  molte  paci,  cosi 
dentro  della  citta,  come  fuori.  Item  aiutati  molti  monasterij  de 
monache  con  prediche  et  essortationi  et  altri  buoni  officij,  et 
alcuni  si  sonno  in  tutto  et  per  tutto  riformati  et  ridotti  alla 
frequente  confessione  et  communione  ;  di  modo  che  tale  e  la 
fama  delli  nostri  Padri  appresso  le  monache,  che  quando  al- 
cuna  desidera  esser'  admessa  in  qualche  monasterio,  domandano 
se  si  e  confessata  con  quelli  della  Compagnia ;  et  se  non  e,  la 
mandano  alla  chiesa  nostra,  et  poi  1'accettano  molto  uolentieri. 
Per  tutte  queste  cose,  si  serue  molto  nostro  Signore  del  gran 
credito  che  ha  il  nostro  Padre  appresso  di  tutti  di  questa  citta, 
et  massime  di  Mons.  Reuerendissimo,  il  quale  si  e  serui[to]  di 
lui  in  cose  di  molta  importanza,  et  fra  1'  altre  ha  uoluto  che 
molte  uolte  andasfsi]  a  a  uisitar'  tutta  la  sua  diocesi,  la  quale  e 


a  Consumpta  charta  in  extrema  linea. 


332  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

molto  grande,  rapresentando  la  persona  sua  con  autorita  di 
scacciar'  tutti  quelli  sacerdoti,  che  non  li  pareuano  idonei  a 
tener'  cura  d'  aoime.  La  qual  cosa,  benche  fosse  di  grandissima 
fattica  et  disturbo,  pure  arreco  grandissimo  frutto.  Perche  se 
rimedio  a  molti  disordini  che  causaua  1'  ignoranza  et  malitia 
delli  preti,  percioche  quasi  nessuno  sapeua  la  forma  del' abso- 
lutione,  et  una  gran  parte  si  trouaua  in  peccati  publici.  Oltre 
di  cio  uuole  ii  medesimo  Mons.  vescouo  che  il  Padre,  o  chi  da 
lui  harra  tal  cura,  essamini  tutti  quelli,  che  in  Bologna  s'hanno 
da  promouere  alli  ordini  sacri ;  et  se  da  lui  non  sonno  admessi, 
non  ponno  per  altra  uia  o[ttenerJ  a  il  grado  che  ricercano.  Di- 
poi  quello  che  adesso,  in  absentia  del  R.mo  vescouo,  e  vicario 
di  questa  citta  ;  item  li  vicarij  di  tutti  li  monasterij  di  monache 
si  reggono  tutti  per  conseglio  del  Padre  nostro,  ne  uogliono 
deliberare  cosa  alcuna  senza  saper'  prima  il  parer'  suo,  et  che 
e  merauiglia,  molte  uolte  uengono  in  persona  a  trouarlo  in 
[casa]  b  per  alcun'  negocio  d' importanza. 

6.  Vllimamente  mi  resta  di  dire  che  questo  anno  passato, 
il  giorno  che  si  celebra  la  festa  di  santa  Reparata  l,  alla  quale 
e  dedicata  quella  chiesa,  la  quale  e  fuori  della  terra,  et  ci  fu 
donata  da  Mons.re  R.mo  vescouo  di  Bologna,  concorse  la  piu 
di  cinque  o  sei  milla  persone,  percioche  hanno  una  grandissima 
deuotione  a  detta  santa  ;  et  pero  fu  rinouata  la  chiesa  et  molto 
ben  ornata  ;  et  doppo  quel  giorno  li  due  uolte  si  predico  ;  dil 
che  restorno  edificati  tutti ;  perche  gl'  altr'anni  soleuano  trouar' 
la  chiesa  molto  mal  acconcia  et  disordinata.  Poi,  perche  li  in- 
torno  si  erano  radunati  molti  huomini  et  donne  in  diuersi  luo- 
ghi  a  sonare  et  ballare,  cantare  et  giocare,  mando  il  P.  Rettore 
due,  o  tre  fratelli  che  predicassero  ;  et  cosi  si  turborno  tutti  li 
canti  et  giochi  con  dispiacer'  d'  alcuni,  ma  pero  con  edificatione 
uniuersale  di  tutti.  Di  modo  che,  solendosi  fare  gLaltri  anni  in 
quei  luogo  molti  disordini,  come  di  questioni  et  homicidij,  que- 
st'  anno  per  la  diuina  gratia  la  cosa  passo  molto  pacificamente 
et  religiosamente. 

Questc  e  quello  che  occorre  di  scriuere  a  V.  R.  P.  di  questo 
collegio.    Speraremo    per   1'  auenire   scriuerli   cose   maggiori  et 


a  Ob  atramenti  maculam  non  potest  verbum  bene  legi.  —  b  Vide  annot. 
praeced. 


1  Eius  festum  die  8  Octobris  celebrari  solebat. 


530.  -  Toleto  16  Maii  1561  333 

migliori,  se  sarernmo  raccomandati  nelle  sante  orationi  et  sa- 
crificii  di  V.  R.  P.,  la  quale  il  Signore  Iddio  si  degni  conser- 
uare  a  maggior  gloria  di  sua  diuina  maiesta.  Di  Bologna  alli 
16  di  Maggio  MDLXI. 

Di  V.ra  R.da  P.ta  —    Per   commissione   del  R.do  P.   Fran.co 
Palmio,  rettore  di  questo  collegio.  Minimo  in  Jesu  X.°  figliolo. 

Lud.c:o  Gagliardi  l. 
Indigniss.0  della  Gompagnia   di  Jesu. 


530 

P.   RAPHAEL    PEREGRIN 

TOLETO    16   MAII    1561    2. 

Sociorum  numerus.  —  Cives  frequentes,  et  cum  fructtt  ad  nos- 
trorum  templum  accurrunt.  —  Civitas  et  aliqui  privati  se 
erga  socios  beneficos  exhibent. 

■j-  Muy  R.dj  P.e  en  X.°  Pax  Gbristi  etc.  [Scribit  ex  oboedientia.J 
Estamos  en  este  collegio  onze,  de  los  quales  cinco  son  sacer- 
dotes  que  entienden  en  confessiones,  y  vno  dellos  en  predicar. 
Ay  en  esto  para  gloria  del  Sefior  ansi  concurso  en  los  sermo- 
nes,  como  en  las  confessiones.  Ay  vna  cosa  de  que  particular- 
mente  dar  cuenta  a  V.  P.  :  que  la  maior  parte  de  los  que  fre- 
qiientan  esta  casa,  son  hombres,  y  de  buena  estimation  en  el 
pueblo,  allende   de  que    muchas   mugeres    tambien    concurren ; 


1  Hic  circa  finem  anni  1559  Societatem  ingressus  est ;  nara  in  catalogo 
collegii  patavini  ineuntis  Ianuarii  1560  de  eo  dicitur  :  intro  questi  di  passati. 
Celebris  fuit  eius  ingressus  in  Societatem  cum  duobus  aliis  germanis  fra- 
tribus  Achille  et  Leonetto.  Cf.  Sacchinum,  1.  c.  lib.  III,  n.  35.  In  «  Informa- 
tione  delli  Padri  della  Compagnia  di  Jesu,  che  si  trouano  nella  Prouincia 
di  Lombardia  1'  anno  1573  fatta  nel  mese  di  Marzo  »  de  eo  dicitur :  «  P.  Lu- 
douico  Gagliardi  Padouano  d'anni  30  entro  in  Padoua  nella  Compagnia  sono 
anni  14 ;  fece  professione  di  3  uoti  1'anno  1571  in  Roma  per  esser  fatto  sa- 
cerdote ;  ha  studiato  il  corso  et  Theologia ;  ha  buon  talento  di  predicare  ». 
(cod.  Venet.  36,  f.  46  v.). 

2  Ex  autogr.  in  cod.  Hisp.  98,  f.  215 ;  prius  140.  Est  exemplum  latinum 
in  f.  216. 


334  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

vienen  los  vnos  por  la  freqiientia  de  los  sacramentos,  otros  a 
oir  missa  con  toda  edification  y  deuotion  ;  de  lo  qual  se  conoce 
fruto  en  crecimiento  de  virtudes,  porque  muchos  de  los  que 
aqui  freqiientan  la  confession,  se  exercitan  a  en  la  oration  ;  que 
aunque  casados  parece  que  aspiran  a  la  perficion  de  su  estado, 
lo  qual  por  la  bondad  del  Senor,  es  notorio  en  toda  la  ciudad 
del  aprouechamento  de  los  que  en  casa  comunican. 

Pocos  dias  a,  que  como  los  regidores  deste  aiuntamiento  nos 
hiziessen  limosna  de  ochocientos  ducados  para  aiuda  a  comprar 
vna  casa,  algunos  sintiendo  de  otra  manera,  quisieron  reuo- 
carlo,  y  llamando  otra  vez  a  ayuntamiento,  tornaron  a  hazernos 
la  misma  limosna ;  lo  qual  no  solamente  resulto  en  prouecho 
desta  casa,  pero  tambien  en  vn  poco  de  mas  credito  para  gloria 
del  Senor ;  porque  como  algunos  de  los  que  contradezian  for- 
massen  scriipulo  de  applicar  los  dineros  de  la  republica  para 
otra  cosa  que  obras  publicas,  quisieronse  assegurar  de  personas 
de  scientia  y  cooscientia,  los  quales  dieron  su  parecer,  diziendo 
quanto  era  meritorio,  y  aprouando  en  todo  la  Compaiiia  y  a 
los  subiectos  della,  mostraron  el  deseo  que  tenian  estos  varones 
graues,  que  en  esta  ciudad  aya  collegio  con  fundamento.  Otros 
ay  que  nos  prometen  aiudarnos,  y  otros  nos  offrecen  sus  fuer- 
cas ;  y  aun  algunos,  siendo  personas  de  calidad,  que  pediran 
para  ello  limosna  entre  los  principes  desta  corte.  Vno  prometio 
que  daria  500  ducados ;  otro  se  offrecio  tambien  a  otra  gruessa 
limosna ;  por  lo  qual  se  conoce  la  deuocion  que  el  Senor  les  da 
con  la  Compahia,  al  qual  plega  darnos  fuercas  con  que  satisfa- 
gamos  al  credito  que  tienen,  y  a  ellos  pagarles  esta  caridad,  y 
nos  de  ansi  mismo  a  nosotros  agradescimiento  a  su  diuina  bon- 
dad,  de  quien  todo  lo  bueno  procede,  lo  qual  esperamos  alcan- 
car,  si  V.  P.  se  acordare  de  nosotros  en  sus  sanctos  sacrificios 
y  orationes,  lo  qual  tambien  pedimos  a  los  charissimos  Padres 
y  hermanos  dessa  casa. 

De  Toledo  a  16  de  Maio  de  1561. 

D.  V.  P.  indigno  hijo  y  sieruo  en  el  Senor. 

Raphael  Peregp.Lv  !. 
Inscriptio  :  Quadrimeslre  para  nro.  Padre  General. 


s 


a  exerciten  nis. 


1  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  809. 


531.  —  Caesaraugusta  19  Maii  1561  335 

531 

HIERONYMUS    ROS 

CAESARAUGUSTA    19   MAII    1561    l. 

1.  Duo  adulescentes  in  certamen  singulare  de  vita  iam  iam  di- 
micaturi  a  nostris  conciliati.  —  2.  Genitor  ex  filii  morte 
furiosus  pacatur.  —  3.  Aliae  conciliationes.  Caedes  coniu- 
gum  imminens  vitatur,  utroque  in  religionem  ingresso.  — 
4-6.  Ministeria  apud  aegrotos,  reos,  pueros,  populum  pro- 
miscue  et  loca  vicina.  —  7.  Confessionum  frequentia  et 
fructus.  —  8.  Concubinarius  suae  conscientiae  consulit.  — 
9.  Populi  de  nostris  opinio;  et  ad  eos  frequentior  in  dies 
accessio ;  norma  meditandi  pluribus  data.  —  10-11.  Nostro- 
rum  status,  valetudo,  virtates.  Casuum  conscientiae  stu- 
dium.  Templum  ornatius,  bibliotheca  locnpletior,  domus 
amplificata.  —  12.  Tres  Societati  adiuncti.  —  13.  Per  heb- 
domadam  sanctam  in  nostro  templo  assidna  frequentia,  et 
adoratio  pergrata.  —  14.  Episcopi  oscensis  erga  Societatem 
benevolentia.  —  Abbas  Patres  postulat  qui  verbum  Dei 
praedicent  in  sua  dicione,  cui  P.  Rector  annuit.  —  15.  Vo- 
torum  renovatio. 

1.  f  IHS.  —  Admodum  R.de  in  Cbro.  Pater  [Epistulae  ordi- 
nem  proponit].  Duo  nobiles  adolescentes  sese  in  singulare  certa- 
men  prouocarunt,  et  socium  vterque  vocans  in  arenam  descen- 
derunt.  Res  ad  nostros  statim  delata  est,  ac  illuc  duo  ex  Patribus 
illico  properant  (coeteris  qui  domi  manserant,  Deum  pro  eadem 
ipsa  re  deprecantibus),  et  licet  locus  pugoae  deslinatus  fere  tria 
millia  passuum  distaret  a  ciuitate,  ad  eum  tamen  Patres  oppor- 
tune  peruenerunt;  jam  enim  simul  omnes  aderant,  et  necdum 
ad  congressum  ventum  luerat:  segregarunt  eos  Patres  ab  inui- 
cem,  et  cum  de  pace  inter  ipsos  concilianda  ageretur  (quod  ipsi 
libenter  audiebant),  ecce  adest  regni  praefectus,  Patrum  eorum- 
dem  diligentia  de  re  certior  factus,  qui  homines  compraehendens, 
pacem  inter  ipsos  composuit.  Res,  ut  notissima  fuit  omnibus, 
ita  non  modicam  animorum  excitauit  aedificationem. 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Hisp.  98.  ff.  218,  219 ;  prius  290. 


336  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

2.  Alius  quoque  ex  equestri  ordine  agens  in  oppido  quodam 
hujus  regni  cum  genero  quodam  suo,  duobus  ejusdem  ordinis 
viris  bella  indixit,  quod  existimaret  eorum  causa  filio  vulnus 
intlictum  fuisse:  cumque  melius  iam  se  habere  coepisset  fllius, 
facile  pater  amplexatus  est  pacem,  ira  deposita;  at  uero  cum 
iuuenis  postea  morti  esset  proximus,  et  pater  ejus  ingenij  esset, 
vt  inde  maxima  incotnmoda  timerentur,  praeses  regni  cum  Patre 
nostro  Rectore  egit,  vt  simul  cum  alio  nobili  sibi  conjuncto 
sanguine,  ad  locum  ubi  is  homo  erat,  proficiscerentur;  eo  autem 
peruenientes,  efficiunt  hominem  suis  monitis  quietissimum,  adeo 
vt  promiserit  Patri  se  non  plusquam  in  diem  sequentem  confes- 
sionem  dilaturum,  vnde  factum  est  vt,  mortuo  filio,  omnia  pacis 
ac  concordiae  plena  fuerint.  Hoc  etiam  negotij  multis  arrisit  plu- 
rimum;  et  officium  praefatum  in  eos  collatum  est,  qui  nobis 
magno  affectu  haerent,  quique  ejusmodi  sunt,  vt  culpa  eos  va- 
care  merito  credantur  [sic]. 

3.  Multi  fuerunt  et  alij,  qui  nostrorum  studio  in  pristinam  re- 
diere  amiciciam,  inter  quos  quidam  nobilis  fuit,  qui  non  latenter 
gubernatoris  regni  inimicum  agebat;  is,  cum  aliorum  suasu  et 
Patris  cujusdam  ex  nostris  praesidem  ipsum  amice  fuisset  allo- 
cutus,  firmauit  postea  se  nounisi  a  Patre  fuisse  persuasum  vt 
id  tandem  ejus  causa  tantum  perficeret.  Neque  tamen  existiman- 
dum  est  potissimum  Palris,  sed  Dei  amore  id  effecisse.  Laudauit 
iJle  plurimum  modum  quo  secum  egerat  dictus  Pater;  neque 
enim  pluribus  adhibitis  calcaribus,  sed  suauius  agens  id  obtinuit. 
Sit  Deo  gloria.  Iuuenis  quidam  infimae  conditionis  clandestinum 
matrimonium  et  contraxit  et  consummauit  cum  puella  quadam 
genere  nobilissima,  resque  eo  deducta  est,  vt  si  in  consaugui- 
neorum  puellae  aures  peruenisset,  certe  periculum  erat,  vt  ipsa 
cum  juuene  vitae  discrimen  subiissent :  curauit  quidam  Pater  ex 
nostris,  vt,  deposita  praua  consuetudine  quae  iam  multis  prae- 
bebat  offendiculum,  vterque  religionem  ingrederetur,  quod  vtique 
salutis  eorum  vnicum  erat  medium,  atque  id  ex  corde  se  pro- 
miserunt  facturos;  et  res  a  Domino  foelicem  hac  via  exitum 
sortita  est,  multisque  imminentibus  obuiatum  est  malis. 

4.  Patres  frequentius  quam  antea  ad  aegrotos  et  in  extremis 
agentes  uocari  solent.  Proxime  elapsis  diebus  Pr.  Rector  vocatus 
adfuit  cum  altero  Patre  morti  cujusdam  comitis,  cujus  habitatio 
ab  hac  vrbe  non  modico  spatio  distabat,  quo  facto  et  defuncti 
vxor  et  successor,  vt  illo  deuincti  officio,  gratitudinem  non 
vulgarem  exhibuerunt. 

5.  Dominicis  ac  festiuis  diebus  doctrina  christiana  (vt  solet) 


531.  —  Caesaraugusta  19  Maii  1561  337 

pueris  explicatur,  xenodochiumque  infirmorum  et  publica  reorum 
custodia,  vt  antea,  ita  et  nunc  saepius  inuisuntur.  Singulis 
hebdomadis  ipso  in  carcere  concionem  habet  vnus  ex  Patribus; 
atque  audiunt  ibidem  multorum  confessiones  Patres,  eosque  co- 
mitantur  qui  extremo  supplicio  afficiuntur.  Haec  ipsa  quidem 
obsequia  Deo  grata  esse  confidimus,  animosque  populi  non  me- 
diocriter  confirmantia. 

6.  Pater  quidam  singulis  diebus  dominicis  in  ecclesia  nostra 
ecclesiastem  agit,  populo  satis  gratus;  alter  cum  fratre  saepius 
missus  est  (inquisitorum  etiam  accedente  auctoritate)  ad  varios 
populos,  vt  concionibus  et  doctrinae  christianae  explicatione, 
hujus  regni  neophitos  informarent.  Hactenus  peragrarunt  populos 
nobilium  quorumdam,  qui  et  beneuolentia,  et  multis  beneficijs 
de  nobis  optime  meruerunt;  modo  vero  versantur  in  oppidis 
ducis  Villaeformosae  l,  qui  sane  rem  multum  expetierat,  atque 
efflagitauerat,  concessamque  vt  gratissimam  admisit  a.  Pater  ille 
singulis  fere  diebus  concionatur,  et  frater  eisdem  doctrinam 
explicat:  fructus  sane  vberrimus  inde  percipitur,  qui  non  pa- 
rum  populorum  dominos  consolatur  simul  et  aedificat. 

7.  Tempore  quadragesimae  ingens  fuit  omnigenae  gentis  apud 
nos  confessionum  numerus;  in  causa  fuit  tum  operariorum  nu- 
merus  auctus,  tum  etiam  quod  ad  opinionem,  quam  de  Socie- 
tate  nostra  caesaraugustani  conceperant,  plures  in  dies  fiant 
accessiones.  Eo  tempore  nostrorum  studium  fuit  diuersis  homi- 
num  conscientijs  a  vitijs  oppresis  adhibere  remedia,  alijs  quidem 
aliena  restituentibus.  alijs  vero  occasiones  peccati  fugientibus, 
alijs  etiam  sese  a  varijs  labyrinthis  extricantibus,  diuersa  de- 
mum  alijs  vitantibus  mala.  Generales  confessiones  auditae  sunt 
plurimae,  et  nonnulli  beneficiarij  sacerdotes,  qui  injuste  eccle- 
siae  redditus  possidebant,  temporalis  commodi  cura  posthabita, 
justitiae  ac  conscientijs  simul  consuluerunt ;  quorum  quidam, 
atque  ex  alijs  non  pauci  ad  nostros  accedentes,  petere  veniam 
ex  ijs  solent,  quae  de  nobis  antea  sinistre  concipiebant :  qui 
quidem,  cognitis  iam  a  se,  quae  experiuntur  in  nostris,  suscep- 
toque  animorum  eorum  conuersatione  leuamine,  exprimentes 
apud  alios,  quae  nunc  sentiunt,  reparant  ea,  quae  ex  veri  igno- 
rantia  antea  his  contraria  dictitabant. 


a  Praec.  v.  obscure  exaratum. 


1  Martinus  de  Gurrea  et  Aragon,  Sti.  Francisci  de  Borja  levir.  Cf.  S.  Fran- 
ciscus  Borgia,  I,  420. 

LlTTBRAE   CjCADRIMESTRES.   —  ToM.   VII.  22 


338  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

8.  Homo  quidam  inter  coeteros,  qui  per  longum  tempus,  con^ 
cubina  domi  retenta.  singulis  annis  peccata  confitebatur,  ad 
quendam  ex  nostris  sacerdotibus  ad  hoc  ipsum  accedens,  Dei 
gratia  malum  vitae  statum  in  bonum  mutauit ;  contraxit  enim 
cum  muliere  matrimonium.  Et  haec  dixisse  ex  his  sufficiat,  ne 
plus  ad  particularia  descendens,  tempus  teram. 

9.  Ea  apud  populum  de  nostris  opinio  est,  vt  multi  etiam  ex 
primaria  gente  conscientiae  casus  ad  Patres  deferant  deciden- 
dos,  nec  ex  hac  solum  ciuitate,  sed  ex  alijs  etiam  locis :  ijs 
autem,  vt  plurimum,  Pater  Rector  satisfacere  solet.  Ex  his  a,  qui 
frequenter  Patribus  confiteri  solent,  (quorum  multus  est  nume- 
rus),  non  pauci  in  meditandi  exercitio  instructi  suDt,  et  sic  per- 
seuerantes  multum  in  spiritu  profecisse  videntur.  Frequentissi- 
mus  autem  eorum  numerus  est,  qui  in  festis  anni  praecipuis 
ad  confitendum  et  sacram  sumendum  sinaxim  ad  ecclesiam  nos- 
tram  veniunt,  festaque  ipsa  per  aliquot  etiam  dies  non  pauci 
praeuenientes,  confessarijs  suis  negocium  facessunt. 

10.  Vt  autem  ad  res  iam  domesticas  me  conuertam,  de  nobis 
habeat  R.da  T.  P.  quod,  qui  ad  praesens  hoc  habitamus  collegium, 
numerum  tredecimum  attingimus :  e  quibus  Patres  nimirum 
septera  sunt ;  fratres  sex ;  et  ex  his  scholares  duo,  et  tempora- 
les  coadjutores  quatuor.  Nonnulli  cum  P.  Rectore  in  quadrage- 
sima  et  post  festa  resurrectionis  Domini  aduersa  laborarunt  va- 
letudine,  sed  iam  omnes  Dei  gratia  beue  valent,  et  vnusquisque 
injunctum  sibi  a  sancta  obedientia  munus  libenter  exequitur  : 
atque  omnes  ex  animo  student  regularum  observantiae,  volun- 
tatum  mortificationi,  virtutumque  profectui :  non  solum  autem 
earum  conseruationi,  quas  adepti  sunt.  Nec  in  hoc  deest  eorum 
et  non  modica  diligentia,  quibus  hoc  munus  praecipue  incum- 
bit,  quo  fit,  vt  omnes  nos  et  vnanimes  simus,  et  dilectione  non 
vulgari  conjungamur.  Atque  vltra  solita,  et  priuata  et  publica 
auxilia,  non  parum  b  conferunt  mutua  colloquia,  quae  de  rebus 
spiritualibus  noctu  tempore  quietis  certis  quibusdam  diebus  in 
septimana  haberi  solent ;  neque  etiam  modicum  praestare  credo 
conciones  quae  festiuis  diebus  in  refictorio  fiunt,  cum  solito 
sermone  sextae  feriae  de  virtutibus. 

11.  Omnibus  profestis  diebus  a  prandio  Patres  cum  fratribus 
scholasticis  de  conscientiae  casibus  inter  se  conferunt,  propo- 
nente  vno  ex  Patribus  quaestionem  sua  hebdomada,  eodemque 
decidente,  postquam  suam  vnusquisque  sententiam  dixit ;  atque 


a  Prius  iis.  —  b  parunt  ms. 


531.  —  Caesaraugusta  19  Maii  1561  339 

ex  hoc  fructus  elicitur  non  exiguus.  Templutn  nostrum  his 
mensibus  optimis  ornamentis  auctum  et  decoratum  est ;  sunt 
etiam  qui  plura  se  daturos  obtulerint.  Bibliotheca  etiam  locu- 
pletior  effecta  est ;  quidam  enim  nobilis,  qui  nos  amore  prose- 
quitur  non  vulgari,  libros  non  paucos,  eosdemque  non  exiguae 
aestimationis,  itidemque  nostris  vsibus  acommodatissimos,  do- 
nauit  nobis.  Domus  praeterea  materialis  incrementum  aedificio- 
rum  suscepit,  non  euim  apte  auctum  iam  fratrum  nostrorum 
numerum  capiebat,  susceptura  in  dies  plures,  fauente  Deo. 

12.  His  mensibus  multi  sese  nobis  adjungere  cupierunt,  sed 
repulsi  sunt  quidam  non  satis  instituto  nostro  apti,  nec  voto 
aequales.  Admissi  sunt  tres,  vnus  sacerdos,  qui  id  per  multum 
iam  tempus  optarat,  quique  confessarium  aget  idoneum  ;  duo 
etiam  optimae  indolis  juuenes  haud  obscuris  parentibus  orti, 
alter  grammaticem,  alter  dialecticem  cum  philosophia  medio- 
criter  edocti  \  Speramus  etiam,  fauente  Domino,  fore  vt  non 
multo  abhinc  tempore  nonnulli  ad  nos  transeant,  nostro  satis 
idonei  instituto,  qui  iam  saepe  suorum  in  hoc  votorum  signa 
explicarunt. 

13.  In  sancta  hebdomada  templum  nostrum  cum  monumento 
egregie  ornata  fuere,  hospitatusque  est  apud  nos  vnus  ex  do- 
minis  inquisitoribus,  qui  sacra  trium  dierum  peregit  officia  cum 
deuotione  simul  et  aedificatione  astantium  non  vulgari.  Accessit 
tunc  praeter  popularium  magnum  numerum,  procerum  etiam 
multitudo ;  dictitabant  plurimi  gratissimam  sibi  esse  eo  tem- 
pore  ecclesiae  nostrae  tranquillitatem,  modum  etiam  illis  plu- 
rimum  arridere,  quo  in  persoluendis  sacris  officijs  vtimur. 

14.  R.mus  Oscensis  episcopus  2  solito  nos  fauore  et  beneuo- 
lentia   prosequitur,  bisque   in  templo  nostro    missam  solenniter 


1  In  cod.  Aragon.  15,  ff.  90-91  exstat  «  Catalogo  de  todos  los  P.es  Hr.os  que 
han  sido  rescebidos  o  han  muerto  en  este  coll.°  de  Carag.a  hasta  los  vlt*.°sde 
Junio  1567  ».  In  hoc  catalogo,  in  quo  iam  fortasse  aliqua  errata  irrepserunt, 
sequentes  recensentur  admissi  anno  1561:  Franciscus  Deca,  mense  Martio ; 
Fr.  Petrus  Palacios,  eodem  mense ;  P.  Ioannes  Fernandez,  mense  Iunio ;  Fr. 
Philippus  de  Arcos,  mense  Septembri ;  Fr.  loannes  Aguirre,  Fr.  Ioseph  Gon- 
calez,  Fr.  Hieronymus  Spinel,  mense  Octobri ;  Fr.  Petrus  de  Vera,  mense  No- 
vembri. 

3  Petrus  Augustinus,  qui,  ut  Alvarez  in  Historia  mss.  prov.  Aragoniae 
cap.  75  asserit,  in  festo  SSmae.  Trinitatis,  die  9  Iunii  1560,  collegii  templum 
consecrarat.  Cf.  etiam  Litt.  Quadrim.  VI,  774.  Hinc  sequitur  aut  irrepsisse 
errorem  in  notatione  temporis  quo  haec  epist.  data  dicitur,  aut  anniversa- 
riam  commemorationem  non  esse  factam  die  9  Iunii,  nec  die  festo  SSmae. 
Trinitatis,  qui  anno  1561  in  diem  1  Iunii  incidit. 


340  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

celebrauit,  semelque  in  anniuersaria  die  consecrationis  ejusdem, 
quam  ipse  elapso  anno  confecerat.  Alio  etiam  die  festo,  Abbas 
quidam  ex  primarijs  bujus  regni  l  qui  et  nos  diligit,  sacrum  in 
templo  nostro  solenniter  fecit.  Is  cum  Patre  Rectore  instanter 
egit,  vt  sibi  duo  ex  Patribus  darentur  ad  verbum  Dei  praedi- 
candum  et  christianam  edocendum  doctrinam  in  populis  ditionis 
ipsius,  qui  in  montanis  siti  sunt,  et  gens  illa  quidem  indigen- 
tissima  sacrae  doctrinae  esse  cognoscitur,  et  Pater  Rector  votis 
illius  libenter  annuit,  cum  intelligat  Patrum  missionem  Deo 
Opt.  Max.  gratissimam  esse  futuram. 

15.  Sub  festis  paschalibus  vota  nostra  solitis  et  consolatione 
et  modo  renouauimus,  postquam  omnes  generalem  suorum 
peccatorum  confessionem  praemiserunt.  [Preces  postulat].  Cae- 
saraugustae  14  Kalen.  Junij  an.  1561.  R.  P.  T.  filius  et  seruus 
in  Ghristo.  Ex  commissione  Patris  Romani  Rectoris. 

i 
Desideratur  inscriptio.  Hibronimus  Ros  -. 


532 

IOANNES   PAULUS  OLIVA 

PERIISIA  23   MAII    1561    3. 

Sociorum  numerus.  Scholastici  in  litteris  et  pietate  progres- 
sus  faciunt.  —  2.  Sacerdotes  contionando,  confessiones  au- 
diendo,  aliisque  laboribus  non  spernendum  fructum  colli- 
gunt.  Odia  exstinguuntur.  Inopes  adiuvantur.  Desperatus  ad 
pacem,  redit.  —  3.  Excursus  ad  vicina  loca.  Parum  hones- 
tae  saltationes  impediuntur.  Detenti  in  custodiis  publicis 
sublevantur.  P.  Rector  in  virginum  coenobiis  contionatur 
et  confessiones  audit.  —  4.  Cives  benevolentiores  erga  socios 
effecti.  Episcopus  in  dioecesi  visitanda  et  clericis  exami- 
nandis  Patris  Rectoris  auxilio  utitur.  —  5.  Duo  in  Socie- 
tatem  admissi ;  duoque  alii  cito   admittendi  videntur. 


1  In  epist.  Caesaraug.  die  12  Ianuarii  1562  data,  dicitur  illum  esse  abba- 
tera  monasterii  assanensis,  seu  Sti.  Victoriani,  qua  dignitate  tum  temporis 
insignitus  erat  dominus  Ioannes  de  Pomar.  Cf.  Sainz  de  Baranda  :  Espaila 
Sagrada,  48  (Sta.  Iglesia  de  Barbastro),  p.  168. 

3  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  465. 

8  Ex  autogr.  in  cod.  Rom.  126  A,  f.  144 ;  prius  164. 


532.  —  Perusia  23  Maii  1561  341 

1.  |  Yhs.  M.a  —  Molto  R.do  in  X.°  Pre.  Pax  X.1  [Bre- 
viter  se  scripturum  promittitj.  Siamo  donque  sedici,  quattro 
Patri  [sic],  li  altri  fratelli,  li  quali  tutti  secondo  1'istituto  nostro 
fanno  molto  profitto  nel  spirito,  et  corrono  secondo  le  sue  forze 
alla  perfettione.  II  numero  delli  scholari  si  accresce,  et  si  usa 
ogui  diligentia  accio  si  nelle  lettere,  si  anco  nelli  costumi  fac- 
ciano  profltto,  ne  pensamo  d' hauer  speso  indarno  quest' opera, 
essendo  che  uiuooo  assai  modestamente ;  et  nella  prima  classe 
(per  non  dire  hora  delle  altre)  sonno  alcuni  giouani,  li  quali 
sonno  in  tal  modo  andati  auanti  nelle  letere,  che  se  entrassero 
nella  Compagnia,  (il  che  Iddio  si  degni  operare)  gia  potriano 
affatigarsi  nella  uigna  del  Signore. 

2.  Nella  chiesa  li  nostri  Padri  hanno  hauuti  li  solitj  esercitij 
della  Gompagnia,  cioe  di  predicare.  dichiarar  la  dottrina  chri- 
stiana,  et  udir  confessione,  dalle  quali  si  e  cauato  non  puoco 
frutto;  perche  alcuni,  fatta  la  confession  generale,  si  son  ridotti 
a  buon  stato  di  uita;  alcuni  che  nutriuano  in  casa  sua  la  causa 
del  peccato,  1'hanno  da  se  discacciata;  alcuui  altri,  che  prima 
non  haueano  conosciuti  molti  suoi  brutti  peccati,  hanno  rino- 
uato  le  confessioni  de  molti  anni.  Molti  ancora,  huomini  di  non 
uil  conditione  (tra  li  quali  ci  sonno  stati  alcuni  parenti,  li  quali 
haueuano  tra  se  grand' odio  et  inimicitia),  per  opera  de  nostri 
si  sonno  reconciliati  et  ridotti  in  pace.  Ci  e  stato  uno  che  ha- 
ueua  deliberato  ammazzare  non  so  chi  sacerdote:  costui  essendo 
uenuto  nelle  mani  d'un  nostro  Padre,  mosso  dairadmonitione 
et  conseglio  di  quello,  si  leuo  dal  suo  cattiuo  proposito,  et  libe- 
ramente  perdono  alPinimico.  Si  sonno  agiutati  molti  poueri, 
delli  quali  la  nostra  casa  mai  sta  uacua,  anzi  par  che  tutti 
quelli  che  allronde  uengono  in  questa  citta,  siano  indrizzati  a 
noi.  Vn  certo  huomo  che  piu  uolte  haueua  cercato  darsi  la 
morte,  anzi  una  uolta  si  era  buttato  giu  da  una  feuestra,  et 
un'altra  uolta  in  un'  fonte,  menato  da  nostro  Pudre,  et  da  quello 
piaceuolmente  trattato,  ritorno  a  sanita.  Hauemo  scritto  queste 
cose  in  sucuma,  perche  si  potrian  scriuere  molte,  le  quali  me- 
glio  s'  imaginarauno  da  queste.  Pur  qualunche  sonno.  le  rico- 
noscemo  in  tutto  dalla  pietosa  mano  d'Iddio,  senza  1'aiuto  del 
quale  non  a    potiamo  pensare  cosa  di  buono,  non  dirro  fare. 

3.  Questa  quaresima  un  Padre  li  giorni  di  festa  ha  pre- 
dicato  in  un  castello  doue  ci  fo  un  gran  concorso  delli  populi 
uicini,  con  gran  sodisfattione;  et  b    attese  ancora  ad  udire  con- 


a  Seq.  del.  posser.  —  b  Del.  udir. 


34^  LlTTERAE    QtJADRIMESTRES 

fessioai,  et  ordino  che  li  giorai  di  festa  (il  che  prima  non  sole- 
uano)  tutti  udissero  il  uespro,  et  institui  ruult'  altre  opere  pie. 
Nel  medesimo  luoco  fo  mandato  li  giorni  passati,  accio  leuasse 
un  cattiuo  costume  che  li  era  inuecchiato,  perche  soleuano  la 
notte  dell'ascensione  del  S.re  (nel  qual  giorno  li  si  fa  gran 
festa)  li  huomini  mesciati  insieme  colle  donne  ballare,  et  far 
molte  cose  non  molto  honeste ;  et  con  la  gratia  del  S.re,  hauendo 
fatta  una  breue  essortatione,  opero  che  al  meno  all'  hora  cessas- 
sero  da  tali  balli  et  feste,  et  con  piu  cura  et  sollecitudine  che 
prima  attendessero  al  diuino  seruitio.  De  qui  uediamo  ch' il 
Signore  non  solo  se  uol  seruire  dell'opera  delli  nostri  in  casa, 
ma  ancora  fuori,  puoiche  in  questo  tempo  ancora  si  sonno  uisi- 
tate  le  pregioni,  celebratosi  in  quelle  messe,  et  uditosi  molte 
confessioni.  Oltre  a  questo,  il  nostro  Pre.  Rettore  J  e  stato  chia- 
mato  in  molti  mouasterii  di  donne,  doue  molte  uolte  ha  predi- 
cato,  udite  confessioni  ct  fatto  molt'  altre  cose,  che  il  stato  di 
quelle  ricercaua,  et  erano  conuenienti  et  necessarie  al  diuino 
seruitio. 

4.  Penso  sia  bene  hormai  auisare  vostra  R.  P.  del  grand' 
amore  che  tutta  questa  citta  ci  porta,  il  quale  s' accresce  ogni 
di  piu,  et  tutta  quella  maleuolentia  et  odio  che  prima  ci  a  di- 
mostrauano,  si  e  conuertita  in  grande  beneuolentia  et  amore; 
anzi  il  modo  dell' insegnare  che  prima  tanto  riprehendeuano  b, 
adesso  molto  li  piace  et  e  lodato.  Questo  oltre  che  c  li  cittadini 
particolarmente  il  dimostrano,  ancora  tutta  la  citta  insieme  li 
giorni  passati  cil  confirmo.  Imperoche  essendoci  bisogno  di  doi 
sue  potteche  per  poter  edificar  la  nostra  chiesa,  hauendo  li  magi- 
strali  congregato  tutto  il  popolo,  li  proposero  se  uolesse  d  con- 
cedercile;  il  qual  tutto  insieme,  sen/.a  che  niuno  repugnasse, 
delibero  se  ci  douessero  donare,  et  cosi  hauutole  speramo  presto 
uedere  incominciata  la  fabrica  et  della  chiesa  et  del  collegio, 
della  quale  per  1'altre  lettere  piu  copiosamente  auisaremo  vo- 
stra  R.  P.  E  marauigliosa  et  da  non  possersi  dire  1'  affettione 
et  charita  che  il  R.mo  Monsignor  vescouo  di  questa  citta  -  ci 
dimostra,   ne  potria  credersi  in  quanta  stima  et  autorita  tenghi 


a  Del.  portau  imperf.  —  1)  riprehendeuamo  (?)  ms.   —   c  oltre  che  supra 
vers.,  deleto  benche.  —  d  Del.  se  ci  do  imperf. 


1  P.  Ioannes  Nicolaus  de  Notariis. 
a  Hippolytus  Corneus. 


533.  —  Panormo  26  Maii  1561  343 

il  nostro  Padre,  seriza  il  conseglio  del  quale  non  fa  cosa  alcuna; 
anzi  ha  uoluto  che  di  continuo  li  sia  stato  compagno  nella  ui- 
sita  che  ha  fatta  nel  suo  uescouato,  et  Diuno  promoue  alli  or- 
dini  sacri  che  prima  non  sia  stato  ben  da  quello  esaminato. 

5.  Si  sonno  riceuuti  doi  nella  Compagnia,  li  quali  hanno 
data  buona  speranza  di  se;  l'uno  attendeua  alle  letere,  et  l'ha- 
uemo  mandato  a  Loreto ;  F  altro  e  coadiutore,  et  potra  occuparsi 
nelle  cose  di  casa.  Sonno  anco  doi  altri  li  quali  presto,  come 
penso,  se  riceueranno ;  imperoche  V.  R.  P.  par  che  1'  habi  con- 
cesso  a  nostro  Padre.  Questo  e  quanto  ci  e  parso  de  scriuere 
delle  cose  che  con  la  gratia  del  S.re  si  sonno  operate.  Resta 
solo  che  ci  ricommandiamo  alF  orationi  et  sacrificij  de  V.  R.  P. 
—  Di  Peruscia  li  23  di  Magio  1561. 

Per  commission  del  P.re  Rettore. 

D.  V.  R.  P.  indegno  in  X.°    figliuolo. 

Jo.  Paolo  Oliua  l. 


533 


ANTONIUS     MACTO 

PANORMO   26   MAII    1561   2. 

1.  Sociorum  munera  et  occupationes.  —  2.  Alumnorum  nu- 
merus,  quontm  non  pauci  Societatem  ingredi  cupiunt.  — ■ 
3.  Contiones  in  nostro  templo  et  in  aliis.  Aegroti  invisun- 
tur.  Concursus  ad  paenitentiae  et  eucharistiae  sacramenta 
occasione  iuhitaei.  Laborum  fructus  peccatorum  conversione, 
dissidentinm  conciliatione,  pecuniae  abtatae  restitutione, 
vitae  perfectioris  proposito  demonstratur.  Crescit  in  dies 
Societatis  apud  cives  existimatio. 

1.  f  Molto  R.do  in  Ghro.  P.re  Pax  Christi  [Brevi  se  scripturum 
dicitj.  Siam  (per  la  Dio  gratia,  che  qui  n'ha  condotto  e  mantiene) 
da  cinquanta  alF  ordinario,  senza  quattro  che  stanno  nel  podere 


1  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  968. 

2  Ex  origin.  in  cod.  Sic.  181  —  Sic.  182,  ff.  242-243 ;    prius   18-19.  Sequi- 
tur  aliud  exemplum  in  ff.  244^245. 


344  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

di  questo  collegio;  stiam  tutti  sani,  di  modo  che  ognuno  puo 
attender  bene  all'esercitio  dall'obedientia  impostoli.  Delli  noue 
sacerdoti  che  qui  abbiamo,  due  gouernano  il  collegio;  altri  doi 
son  maestri  delle  due  ciassi  inferiori  delli  scolari;  tre  ordina- 
riamente  attendono  a  confessare;  de  gli  altri  duo,  1' un  predica 
nella  chiesa  nostra,  1'altro  ha  cura  delli  nouiti.j.  Delli  laici  quattro 
leggono  nell'  altre  classi  con  buono  concorso  de  discepoli,  come 
di  sotto  se  dira ;  sedeci  sono  nouitij  che  studiano,  e  s'  esercitano 
con  molta  diligenza  in  componere,  disputare  e  leggere  tanto  in 
schola,  come  in  casa,  si  che  ogni  giorno  si  risolueno  meglio  in 
quel  che  imparano,  e  non  minor  profitto  fanno  nello  spirito  per 
quanto  dimostrano  co'l  desiderio  ch'hanno  di  mortificarsi  perfet- 
tamente,  e  d'acquistar  le  uirtu.  N.  S.re  autor  di  questo  e  d'ogni 
altro  bene,  li  promuoui  ogni  di  nel  suo  santo  seruigio,  accio  si 
compijsca  in  essi  sua  diuina  uolunta.  II  resto  delli  fratelli  alcuni 
fanno  gli  offitij  di  casa,  alcuni  han  cura  della  uigna  che  que- 
sfanno  s'e  comprata. 

2.  Li  scolari  fuorastieri  che  uengono  alle  nostre  schuole,  sono 
da  ducento  cinquanta,  e  li  maestri  si  forzano  con  patientia  e 
charita  aiutarii  nelle  lettere  e  costumi  christiani,  fra  quali  molti 
d'assai  buone  parti  desiderano  intrar  nella  Gompagnia,  ma 
s' intertengono,  si  per  prouarli  meglio,  si  perche  hora  non  u'e 
commodita  di  tener  piu  persone  di  queste;  pur'alcuni  che  cio 
il  R.  P.  prouintiale  li  promese,  presto  si  riceueranno.  Questo  e 
quanto  hor  m'occorreua  di  scriuere  a  S.  M.  R.da  P.  circa  li  fra- 
telli  nostri  e  delli  nostri  scolari.  Resta  ch'in  breuita  1'auuisi 
delTaltre  cose  che  si  son  fatte  per  aiuto  de  prossimi. 

3.  S'e  cantato  1'offitio  questa  settimana  santa  nella  chiesa 
nostra  con  gran  sodisfatione  del  populo,  come  piu  uolte  da  molti 
s'e  inteso,  et  habbiam'  ancho  possuto  cognoscere  per  la  frequentia 
delJa  gente  ui  concorreua,  fra  quale  ui  uennero  alcune  uolte 
quelli  che  gouernano  la  cita,  il  pretore,  li  giurati,  che  qua  chia- 
mano.  Puoi  pregati  da  molti  nostri  deuoti  habbiam  seguitato 
dell'  hora  in  qua  de  dir'  il  uespro  tutte  le  domeniche  e  feste 
priucipali,  e  fenito  il  uespro,  il  P.  Reftore  l  legge  1'epistola  di 
S.  Jacouo  in  loco  del  R.  P.  prouintiale  2,  il  quale  se  parti  da 
qui  circa  la  meta  d' Aprile  per  uisitar  gli  altri  collegij.  Legge 
anchora  il  P.  Rettore  la  dottrina  christiana  ogni  uenerdi  per  li 
scholari,  et  oltra  quelli,  ui  uengono  molti  del  populo  ad  udirla. 


1  P.  Paulus  de  Achilles. 

a  P.  Hieronymus  Domenech. 


533.  —  Panormo  26  Maii  15<51  345 

II  P.  Garlo  Faraone  ha  predicato  ogoi  di  la  quaresima  passata 
et  hor  tutte  le  domeniche  e  feste  occorrenti.  II  nostro  anche  P. 
prouintiale  alcuni  gioroi  fra  la  settimana  per  tutta  la  quaresima 
predico  in  un  principale  monasterio;  un'altro  P."  alPhospitale 
de  gli  incurabili,  doue  confessaua  molti  deir  infermi.  Vd  fratello 
ha  dechiarato  la  dottrina  christiana  in  una  delle  prime  parrochie 
di  questa  cita ;  e  da  tutte  queste  prediche  e  lettioni  s'  e  cauato 
sempre  per  gratia  de  Dio  N.  S.r  molto  frutto  spirituale,  e  molto 
maggior  si  caua  di  per  di  dall'ordinarie  confessioni  e  com- 
munioni,  percioche  nel  giubileo  concesso  per  il  conseglio  da 
farsi  l  si  confessorno  e  communicorno  nella  nostra  chiesa  da 
domila  persone,  e  fra  loro  ui  son  stati  molti  che  longo  tempo 
erano  stati  in  diuersi  errori.  fSequuntur  conversionum  exempla 
quaedamj.  S'e  procurato  anchora  che  se  siano  fatte  alcuue  re- 
stitutioDi  de  beni  altrui.  Molti  cittadini  che  sin  qui  si  portauano 
poco  bene  con  noi  altri  per  la  mala  informatione  che  n' haueauo, 
gia  sodo  molto  Dostri  deuoti,  e  si  coDfessano  coa  li  nostri,  mo- 
straodo  ua'aDimo  molto  amoreuole  uerso  la  Compagnia.  Si  pu- 
blico  anchora  il  giubileo,  che  di  sopra  habbiam  detto,  nelle 
priggioni,  et  udissi  la  maggior  parte  delle  coofessioni;  ma  non 
potendo  sodisfare  a  tutti,  per  non  lasciar  la  nostra  chiesa,  pro- 
curorno  li  nostri  con  l'arceuescouo  -  li  mandasse  alcuni  d'altre 
religioni,  il  che  s'esegui  con  molto  frutto  loro.  Per  mezo  ancho 
delli  nostri  alcuni  infermi  che  u'erano,  n'haueano  commodita 
di  sanarsi,  se  mandorno  a  gli  hospidali  sin  che  ricoperassero  la 
sanita.  Altri  se  liberorno  dalla  prigione  con  1'elemosine  che  li 
Dostri  li  trouoroo.  S'e  aiutato  et  aiuta  molto  col  medesimo  mezo 
un  monasterio  che  qui  e  delle  repentite.  Ordinariamente  nella 
chiesa  nostra  (come  di  sopra  ho  tocco)  si  confessa  e  communica 
gran  numero  di  persone  e  spetialmente  nelle  feste  principali  e 
le  domeniche  anchora,  di  guisa  tale  ch'a  pena  si  puo  loro  so- 
disfare,  onde  per  la  frequentatione  di  questi  santi  sacramenti 
molte  persone  principali  han  fatto  notabile  mutation  di  uita  e 
danno  molto  buono  odore  de  se  stessi  e  della  Compagnia  per 
tutta  la  citta.  Si  son  dati  gli  essercitij  ad  alcune  doooe,  tra 
quali  tre  uergiui  haD  da  iotrare  io  religiooe,  altre  che  gia  eraoo 
maritate,  uiueoo  molto  meglio  cod  li  lor  mariti.  secoodo  allo 
stato  loro  coooieoe.  Hora  si  daooo  ad  alcuoe  altre  et  ad  alcuui 
homioi,  duo  de  quali  sou  geatilhoiniDi  di  cooditiooe,  e  speriamo 


1  lntellige  iubilaeum  pro  concilio  tridentino  continuando. 

2  Franciscus  Orozco  de  Arce. 


346  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

gioueranno  a  molti.  Vna  giouene  nobile  che  frequenta  la  nostra 
chiesa,  essendo  constretta  molte  uolte  da  suoi  che  se  maritasse, 
accesa  dall'amor  del  sposo  celeste,  si  taglio  e  capelli  per  non 
esser  piu  molestata,  e  sin' ad  hora  sta  molto  constante  nel  suo 
proposto  di  seruir  al  suo  creatore  in  santa  purita.  Ma  che  diro 
in  generale  de  tutti  e  nostri  deuoti?  Grande  certo  e  il  desiderio 
e  zelo  ch' hanno  d'aiutar  gli  altri,  come  in  opera  spesse  uolte 
dimostrano,  del  che  seria  longo  a  scriuerne.  Gloria  ne  sia  al- 
1'origine  de  tutti  e  beni.  Non  si  manca  al  tempo  suo,  come  gia 
han  per  costume  li  nostri,  aiutar  a  ben  morire  li  prossimi.  II 
credito  della  Gompagnia  (come  altre  uolte  s'e  scritto)  cresce 
assai  in  queste  parti,  onde  molti  nelle  loro  occorrenze  ricorreno 
alli  nostri  per  conseglio,  e  se  ne  partono  molto  satisfatti  et  al- 
legri.  [Exilitatem  fructuum  excusat  et  preces  postulat]. 
Da  Palermo  alli  26  di  Maggio  1561. 


'fiC 


Di  V.  M.  R.a  P.  indegno  seruo 


Antonio  Macto  l. 


534 

P.    IOSEPHUS    FABRICIUS 

NEAPOLI   28   MAII    1561    ~. 

1-2.  Sociorum  numerus.  P.  Balthassaris  de  Torres  mors.  —  3. 
Perfectionis  religiosae  studium.  —  4.  Vatetudo.  —  5.  Socii  in 
litteris  proficiunt.  —  6.  Candidati  ad  Societatem,  quorum 
unius  vocatio  singutaris  exstitit.  —  7.  ScJtolastici  externi 
numero  crescunt  et  existimatione.  Etiam  grandiores  ad 
tinguam  graecam  addiscendam  accedunt.  —  8.  Novae  exer- 
citationes  parantur.  —  9.  Patris  Provincialis  contiones.  — 
10.  P.  Rector  aliiqne  socii  doctrinam  christianam  in  scholis 
exponunt,  ad  quam  ediscendam  multi  homines  cum  fructu 
concurrunt.   —  11-13.    Idem  fit  ab  aliis  sociis  in  templo  et 


1  Vide  p.  33. 

2  Ex  origin.  in  cod.  Neap.  193,  ff.  28-31 ;  prius  243-24H.  Praecedit  in  eo- 
dem  cod.  exemplum  latinum  ab  eodem  subscriptum  in  ff.  24-27.  Scriba  saepe 
scripserat  ch  pro  c;  quod  in  plerisque  locis  iam  in  ms.  correctum  est;  in 
paucis  adhuc  manet. 


534.  —  Neapoli  28  Maii  1561  347 

in  aliis  urbis  locis.  —  14-15.  Dominicis  diebus  socii  aegro- 
tos  in  nosocomiis  visitant,  consolantur,  instituunt.  —  16. 
Vinctis  in  carcere,  etiam  cum  magna  incommoditate  et  la- 
bore,  subvenitur.  —  17.  Nostri  ad  contionandum  in  qua- 
dragesima  expetuntur ;  sed  unus  tantum  concedi  potuit.  — 
18.  Socius  in  insulam  Capri  mittitur.  —  19.  Cuidam  soda- 
litati  adhortator  conceditur.  —  20-21.  Societatis,  et  maxime 
Patris  Provincialis  existimatio  apud  proceres  exemplis 
ostenditur. 

1 .  IHS.  Pax  Xpi.  Molto  R.do  in  Xpo.  Pre.  II  Signor  nostro  Iesu 
Xpo.  come  per  li  altri,  cosi  per  questi  quattro  vltimi  mesi  non 
ha  lasciato  manchare  alli  suoi  serui  occasione  di  esercitarse 
nel'  suo  santo  seruitio.  Onde  ci  a  fosse  al'  presente  alcuna  cosa 
da  scriuere  a  V.  R.da  Pat.ta,  secondo  1'vsanza  della  Compagnia 
nostra,  il  che  si  fara  con  questa  piu  breuemente  che  si  potra,  * 
et  al  meglio  che  la  memoria  ci  seruira  in  ricordarci  parte  delle 
cose  che  sono  occorse  nel'  spatio  di  detto  tempo. 

2.  Et  primo,  il  numero  di  quelli,  che  hora  si  trouano  in 
questo  collegio,  arriua  a  40,  fra  quali  sono  sacerdoti  dieci,  mae- 
stri  sei,  scolari  tredici,  con  tutto  che  sette  o  otto  siano  partiti 
di  qua  (come  sa  V.  P.)  per  diuersi  luoghi,  et  vltimamente  il 
P.  D.  Torres  l  per  il  cielo,  quale  questi  giorni  rese  1'  anima  aP 
creator'  suo,  doppo  1'  hauer'  visto  in  esso  grande  patientia,  et 
in  quelli  b  che  lo  gouernauano  c  grande  charita  uella  sua  longa 
et  fastidiosa  malatia. 

3.  Della  vnione  fraterna,  et  della  cura  di  osseruare  le  regole 
nostre,  che  quiui  communemente  si  uede  in  tutti,  e  cosa  che 
ogniuno  puo  restar'  molto  aedificato,  et  mouersi  a  lodare  sempre 
Dio  nostro  Sig.re  Oltra  la  diuotione  et  il  sentimento  che  ognun' 
monstra  nelle  orationi,  communioni  et  altri  essercilij  ordinarij 
della  Compagnia,  estraordinariamente  appare  grande  desiderio 
in  tutti  de  discipline  et  altre  penitentie  et  mortificationi,  quale 
si  fanno  molte  con  licentia  de  superiori,  et  molte  ancora  si  la- 


a  Emend.  ex  si.  —  b  Emend.  ex  questi.  —  c  Emend  ex  giouernauano. 


1  P.  Dr.  Balthassar  de  Torres.  Obiit  die  9  maii.  (Cf.  Epist.  P.  Nadal,  I. 
465  :  Epist.  P.  Salmeronis,  1,  429,  455).  Hic  fama  optimi  medici  et  mathematici 
antequarn  Societatem  anno  1553  ingrederetur,  gaudebat.  (Cf.  Epist.  Mixtae, 
III,  239-240:  Polancum  :  Chroti.,  III,  219-220). 


348  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

sciono  di  fare  per  non'  poter'  hauere  detta  licentia.  Et  se  bene 
ogni  giorno  alcuno  de  fratelli  o  sacerdoti  aiuta  il  cuoco  nella 
cucina  a  lauare  i  piatti  et  le  scotelle,  nondimeno  questa  setti- 
mana  sancta  et  la  sequente  in  Albis,  nel'  qual'  tempo  non  si 
tenne  schuola  per  i  forestieri,  tutti  i  maestri  et  scolari,  et  al- 
cuni  di  sacerdoti,  vn'  giorno  per  vno  intiegramente  passorno 
sotto  1'  obbedientia  di  detto  cuoco  in  tutte  le  cose  che  all'  offitio 
suo  perteneuono,  non  senza  raolta  consolatione  spirituale,  che 
per  cio  accresceua  in  quelli  giorni  sancti  et  festiui. 

4.  E  occorso  in  questo  terapo  che  duoi  sacerdoti  et  vn'  fra- 
tello  sono  stati  infermi  di  mali  grauissimi,  onde  assai  et  non 
poco  si  temeua  della  vita  loro  ;  quali,  raccommandati  alToratione 
delli  fratelli  sono  subito  megliorati,  et  adesso  stanno  sani  per 
poter  fare  tutto  quello  che  prima  faceuono,  massime  i  duoi  sa- 
cerdoti,  insieme  con  tutti  li  altri  del'  collegio,  fuori  d'un'  fra- 
tello,  che  tiene  la  febbre  terzana,  et  sta  debole  alquanto,  gia 
sono  circa  15  giorni. 

5.  Li  studi.j  ancora  delli  fratelli  noslri  vanno  bene  in  lettere, 
tanto  graece,  quaoto  latine  per  la  diligeotia  che  si  vsa  circa 
questo,  si  in  pubblico  con  altri  scholari  che  di  fuori  uengono, 
come  aocora  in  particolare,  di  lettione,  dispute  et  declamatione, 
quali  continuamente  fra  noi  si  fantio  con  frutto  delli  studenti 
et  consolatione  di  tutti  li  altri. 

6.  Alcuni  sono  che  vorriano  entrare  alla  probatione  della  Cora- 
pagnia,  suggietti  buoni  di  spirilo  et  di  lettere,  et  gia  quattro  sono 
entrati  :  duoi  giouani  di  20,  o  22  anni,  quali  sono  della  terra 
di  Otronto  [sic],  et  studiauono  quiui  in  legge,  doppo  hauer  perse- 
ueratoalcun'  tempo  in  confessarsi  et  communicarse  nella  chiesa 
noslra,  di  buone  parte  secondo  il  mondo,  ma  piu  secondo  Dio. 
Onde  (come  fin'  qui  dimostrano),  tengo[no]  a  molte  conditioni 
buone  di  animo  et  di  corpo  per  seruir'  S.  M.sta  nella  vocatione 
della  Gompagnia.  II  terzio  e  vn'  giouene  de  anni  1S,  o  20,  di 
bello  ingegno,  ch[e]  e  stalo  noslro  scolare,  et  ha  vdilo  nel'  collegio 
nostro  humanita  et  relorica  alcuni  anni  con  alcun'  frutto.  Que- 
sto  era  vnico  al  padre  suo,  del  quale  non  voglio  tacere  vna 
cosa.  che  mi  par'  notabile  a  gloria  di  Dio.  Per  molto  terapo  ha 
hauto  il  buon'  giouane  questa  buona  intentione  di  essere  della 
Corapagnia  ;  et  accio  potesse  meglio  essequirla,  se  parti  dalle 
schuole  nostre,  raa  non  dalla  chiesa  nostra,  continuaudo  al  so- 
lito  i  sacrameuti    et  la    parola  di  Dio.    Con    tutto  questo   parue 


a  Consumpta  charta. 


534.  -  Neapoli  28  Maii  1561  3i9 

al  P.  nostro  prouinciale  *  (faceDdo  il  giouane  molta  instantia 
per  essere  riceuuto)  che  egli  (per  euitare  alcuni  romori)  par- 
lasse  con  il  padre  suo,  cercando  di  hauere  da  esso  huoua  li- 
centia  di  questo.  Parea  primo  la  cosa  difficile  et  quasi  impos- 
sibile,  per  esser'  figliolo  vnico  al  padre.  II  giouane,  raccoman- 
datose  a  Dio,  fece  1' obbedientia.  II  che  sentendo  il  padre,  in 
piu  uolte  fece  resistentia  a  tal'  volonta  del  figliolo.  Ma  in  fine 
sollecitato  di  continuo,  in  tal  modo  si  rese  vinto  alla  gratia 
diuina,  che  esso  in  persona  vn'  giorno  uenne  in  collegio  in- 
sieme  con  il  figliolo,  et  trouato  il  prouinciale,  offerse,  come 
vn'  altro  Abraham,  con  le  proprie  mani  il  figliolo  alfholocausto 
della  religione,  dicendo  queste  parole:  Padre,  io  dono  questo 
mio  figliolo,  primo  a  Dio,  et  poi  alla  R.tia  V.  II  quarto  final- 
mente  e  ancora  allieuo  delle  schuole  nostre  antiquo,  giouane  di 
anni  vinti,  che  tiene  mediocri  principij  di  lettere  graece  et  la- 
tine  ;  et  in  tal  modo  atto  al  seruitio  di  Dio,  si  per  tutto  questo, 
come  per  la  modestia  et  bonta  che  ha  dimonstrato  longamente 
nel  conuersar'  con  li  nostri ;  che,  essendo  solito  il  Padre  pro- 
uinciale  di  ricercare  assai  probatione  nelli  suggetti  che  si  ri- 
soluono  per  la  Compagnia,  non  ha  dubitato  di  pigliar'  questo 
in  casa  subito  che  se  ha  inteso  la  volonta  sua  ferma  et  con- 
stante  circa  tal'  stato  di  viuere  religioso. 

7.  Quanto  alli  forestieri,  le  schuole  crescono  in  numero  et 
profitto,  et  se  intende  che  appresso  alcuni  tengono  tal'  credito, 
che,  quando  un'  giouene  si  parte  di  qua  per  vdire  altre  scientie, 
o  di  legge,  o  di  philosophia  (come  molti  sono  partiti  vltima- 
mente  doppo  queste  feste  di  Pasqua),  e  giudicato  atto  per  ogni 
lettione,  solamente  per  dire  d'  essere  stato  scolare  nel  nostro 
collegio,  senza  essame,  come  in  altri  si  suole  fare.  Et  di  questi 
forastieri  sono  alcuni  di  eta  grande,  che  odono  il  greco  con 
molta  modestia  et  diligentia  et  affettione  al'  luogo  nostro,  stu- 
denti  in  altre  scientie  maggiori.  Fra  quali  vn  molto  ben'  creato 
et  nobile  (come  appare)  secondo  il  mondo,  hauendo  cominciato 
a  prattichare  nelle  schuole  nostre,  per  la  molta  satisfattione  che 
piglia  da  quelle,  ha  fatto  questi  belli  uersi  in  lode  di  questo 
collegio,  la  copia  de  quali  si  manda  a  V.  R.  P.,  che  e  questo: 

«  Iam  mihi  frondosus  Capimontius  atque  Patulcis 

Sordet  cumque  suis  Antiniana  rosis. 
Nec  me  Pausilypi  colles,  nec  caerula  Naesis 

Nec  Mergelline,  nec  iuuat  Aegla  nitens. 


1  P.  Alfonsus  Salmeron. 


350  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

Quaeque  placent  alijs  et  jucundissiuia  habentur. 

Sunt  loca  Partenopes  cuncta  molesta  mihi, 
Postquam  uestra,  Patres  venerandi,  claustra  frequento, 

Et  licet  angelicis  semper  adesse  choris  ». 

8.  Non  sono  mutati  li  essercitij  da  quello  che  m  scrisse  nelle 
altre  lettere  circa  le  declamationi,  dispute  et  simil'  cose  scola- 
stice,  saluo  che  per  quest'  istate  si  prepara  vna  lectione  buona 
delfarte  metrica  con  desiderio  di  molti  scolari,  che  gia  vengono 
alle  schuole  nostre,  et  di  molti  che  verranno  per  questo  fine 
et  con  speranza  di  assai  profltto  di  tutti  che  vdiranno,  tanto 
domestici,  quanto  forastieri,  teoendo  per  duce  nostro,  non  vn' 
fabbuloso  Appolline,  ma  Cbristo  fesu  saluator'  del  mondo. 

9.  Sono  altri  essercitij  di  grande  importanza,  nelli  quali  quiui 
i  nostri  si  affatichono  con  quella  gratia  che  il  Signor  si  degna 
concedere  alli  operarij  et  ministri  suoi  di  buona  volonta  et  in- 
tentione.  Et  primo,  cominciando  dalli  capi,  il  Padre  nostro  pro- 
uinciale,  tralasciando  la  lettione  della  Epistola  di  santo  Giovanni, 
che  leggeua  ogni  festa  doppo  vespro  (come  per  altre  nostre  e 
stato  scritto),  ha  predicato  tutta  questa  quadragesima  ogni  di 
sopra  li  3  comandamenti  della  prima  tauola,  et  il  psalmo  119, 
«  Beatus  vir,  qui  timet  Dominum  »  etc,  con  tanta  consolatione 
et  vtilita  di  tutto  lo  auditorio,  che  sempre  e  stato  nobilissimo 
et  pienissimo,  che,  essendoche  il  Padre  habbi  letto  et  predicato 
in  questa  citta  per  spatio  di  anui  otto,  o  10,  pare  nondimeno 
sempre  nuouo  a  tutti.  Et  questo  massime  e  stato  questa  quadra- 
gesima  circa  le  superstitioni  et  altri  casi  di  conscientia,  che 
molti  ha  trattato,  assai  pratticati  et  tanto  poco  intesi  dal  po- 
pulo,  che  facilmente  si  potria  condiscendere  in  quella  oppinione, 
che  alcuni  tengono,  che  forse  le  prediche  di  quest'  anno  sono 
delle  prediche  piu  fruttuose,  et  piu  necessarie  che  habbi  fatto 
il  Padre  in  Napoli  et  altroue. 

10.  II  P.  Rettore  J  ancora  doppo  queste  feste  di  Pasqua  ha 
cominciato  a  esercitare  il  talento  in  dechiarare  la  doctrina  cri- 
stiana  ogni  domenicha  nella  classe  o  schuola  maggiore  alli  di- 
uoti  nostri,  che  soleano  uenire  molti  ogni  festa  ad  impararla 
da  pranso  insino  al  vespero,  et  adesso  ua  crescendo  il  numero 
di  continuo,  perche  tutti  mirabilmente  sono  restati  edifficati, 
vedendo  la  cura  che  di  cio  si  tiene  in  casa,  per  questa  fatticha 
che  si  piglia  vn  superiore  nostro,  insieme  con  tre  altri  sacerdoti 


1  P.  Ghristophorus  de  Mendoza. 


534.  —  Neapoli  28  Maii  1561  351 

et  vn'  fratello,  quali  parte  dechiarono  nell'altre  feste  della  setti- 
mana  la  medesima  doctrina,  parte  hanno  cura  di  farla  recitare  alla 
mente  da  quegli  che  piu  piccholi  sono,  o  meao  essercitati.  El  tutto 
questo  ueramente  non  si  fa  in  vauo,  perche  (quanto  appare) 
questo  e  vn'  esercitio  delli  migliori  che  si  possono  fare  in  aedif- 
ficatione  del  prossimo  nel  modo  che  quiui  si  fa  con  ordiue  et 
charita,  non  solo  dalli  nostri  di  casa,  ma  dalli  forastieri  ancora, 
quali  si  recitano  et  iustruischono  uno  et  1'altro,  et  passano  cosi 
santamente  i  padri  con  i  figlioli,  et  altri  amici  con  li  amici 
suoi  tutto  il  giorno  della  festa.  Non  dico  altro  sopra  cio,  saluo 
che  ha  bisoguato  far'  tre  classi  di  quegli  che  uengono  a  tal'  esser- 
citio  continui,  non  potendo  tutti  commodameute  star'  in  vna 
classe,  con'  tener'  riguardo  alla  capacita  di  ciaschuno.  Et  spe- 
ramo  che  in  breue  questa  citta  ha  da  vedere  tutte  le  altre  schuole 
nostre  non  meno  nelli  giorui  festiui  piene  di  suggetti  dati  al 
studio  di  cose  diuine,  che  nelli  giorni  di  opera  di  quelli  che 
attendono  a  scieuze  humane.  Sia  laudato  nostro  Sig.re  iesu 
Xpo.  di  ogni  cosa. 

11.  Vu'  altro  sacerdote  nostro  seguita  la  predicha  ogni  festa 
nella  chiesa  nostra,  si  come  faceua  innanzi  quaresima  ;  il  che 
ancora  e  un'  trattenimento  non  fuori  di  proposito  per  li  deuoti 
nostri  et  altri.  Medesimamente  e  vn'  altro  Padre,  che  ogni  sexta 
feria  legge  la  doctriua  christiana  a  tutti  li  scolari  nostri  forestieri, 
pur'  nella  detta  chiesa,  con  molto  frutto  di  essi  scolari,  et  edif- 
ficatione  d'  ogni  uno  che  cio  uede,  o  intende.  Ma  di  questo  altre 
uolte  e  stato  scritto. 

13.  Vna  cosa  e  di  nuouo  che  non  bisogna  in  modo  alcuno 
tacerla,  et  e  questa:  che  li  superiori  nostri  hanno  pensato  che 
saria  assai  vtile  che  1'  esercitio  della  doctrina  christiana,  che  si 
fa  ogni  festa  nel  collegio  nostro,  se  introducesse  in  molti  altri 
luoghi  di  questa  citta,  si  per  instruir'  quegli  che  non  sanno, 
delle  cose  piu  necessarie  alla  salute,  come  per  dare  occasione 
a  tutti,  et  massime  a'  figlioli,  di  spender'  bene  quel'  tempo  della 
festa.  Et  cosi  per  mezzo  di  alcuni  nostri  deuoti  fu  mandato  vn' 
Padre  con  un'  fratello  delli  nostri  a  vna  chiesa  alquanto  di- 
scosta  dal  loco  nostro,  doue,  dato  il  segno  della  campana,  ven- 
nero  alcuni  per  la  nouita  della  cosa ;  et  non  contento  di  questi 
il  fratello  nostro,  ando  inuitando  per  la  via  tutti  alla  doctrina 
christiana,  et  massime  alcuni  che  stauono  a  giocare  alle  carte, 
quali  subito,  lasciando  il  giocho,  andorno  alla  chiesa,  che  al 
fine  si  trouo  in  buona  parte  occupata.  II  Padre,  che  pensaua  di 
douer   hauere    solamente    figlioli,  o  non   tale   audientia,    senza 


352  LlTTERAE     QlJADRlMESTRES 

esser'  preparato  di  fare  sermone,  o  altro  ragionamento  longo, 
confidato  nella  obbedientia  sancta,  et  in  quello,  qui  dat  verbum 
euangelizantibus  uirtute  multa  l,  disse  alcune  parole  tanto  ac- 
commodate,  et  edifficatiue,  come  ci  ha  refferito  il  fratello  che  si 
trouo  presente  ;1,  che  non  manco  sono  restati  instrutti,  quegli 
che  odirno,  della  buona  dottrina,  che  noi  altri  aedifficati  del 
buono  essempio,  quanto  vaglia  nelli  bisogni  la  virtu  della  ob- 
bedienza,  et  il  diffidarsi  di  se  medesimo,  et  il  confidarsi  in  Dio. 
Infin'  fu  dato  1'ordine  che  se  hauea  da  tener  circa  tal'essercitio 
ogni  festa,  et  si  distribuirno  alcuni  libbretti  della  doctrina  chri- 
stiana,  onde  si  seguita  in  questa  chiesa  tal'  essercitio  d'esporre 
alcuna  cosa  della  dottrina  christiana  ogni  festa,  et  di  farla 
imparare  alla  mente  et  recitare.  non  solo  a  figlioli,  ma  etiamdio 
a  homini  grandi,  con  speranza  di  molto  frutto  mediante  la  gratia 
del  nostro  Signor  Iesu  Xpo. 

13.  II  medesimo  si  cerca  fare  in  altri  luoghi,  che  piu  com- 
modi  per  questo  pareranno  nella  citta,  et  gia  se  ha  trouata 
un'altra  chiesia,  vicina  al  merchato,  doue  poi  che  una  uolta 
comincio  andar'  un'altro  Padre  delli  nostri,  non  e  restato  de 
andare  tutte  le  feste.  Et  la  prima  uolta  che  ando,  il  fratello  che 
li  fu  dato  per  compagno,  fece  il  medesimo  che  di  sopra  si  e 
narrato,  onde  tale  fu  la  moltitudine  delli  huomini  che  si  con- 
gregorno  insieme,  quali  parte  in  ocio,  parte  in  giochi  perdeuono 
il  tempo  nella  via,  che  arriuorno  in  numero  circa  200.  Et  non 
potendo  esser'  inteso  da  tutti,  il  Padre,  che  da  luogho  basso  ra- 
gionaua,  si  tratto  fra  essi  che  nello  aduenire  si  preparasse  un 
luogho  piu  alto,  donde  egli  piu  commodamente  facesse  il  ser- 
mone  al  populo,  che  ogni  giorno  haueua  da  multiplicarse  b.  Di 
piu  ancora  in  quel'  giorno  occorse  questo :  che  un'  delli  nostri 
diuoti,  persona  semplice,  et  di  eta  matura,  staua  fra  quella 
moltitudine;  et  non  potendosi  contenere  per  la  molta  allegrezza 
che  sentiua  per  1'  honore  di  Dio,  proroppe  in  queste  parole  con 
alta  et  chiara  uoce,  dicendo:  Vditemi,  fratelli.  Io,  se  hauesse  a 
leggere  la  dottrina  christiana  come  sta  in  libro,  non  saprei  dire 
vna  parola,  perche  non  conosco  una  sola  lettera;  et  con  tutto 
questo,  hauendomi  proposto  di  sapere  quanto  pertiene  al  chri- 
stiano,  con  la  gratia  del  Signore  in  poco  tempo  c  l'ho  imparato, 


a  vv.  come  —  presente  in  marg.  —  b  multiplicasse  tns.  —  c  r  supra  vers. 


1  Cf.  Ps.  LXVII,  12. 


534.  —  Neapoli  28  Maii  1561  353 

et  tuttauia  la  tengho  alla  mente.  Et  detto  questo,  tacque.  II  che 
fu  come  vn'  oraculo  a  per  mouere  tutti  ad  abbrazzare  quanto  li 
nostri  diceuano  et  essortauano. 

14.  Oltra  di  questo,  chi  saria  che  non  si  edificasse  con  vedere 
li  fratelli  nostri  quasi  tutte  Ie  domeniche  doppo  il  vespro  (perche 
1'altre  feste  si  attende  in  casa  all'  essercitij  delle  lettere  sopra- 
detti)  andare  per  li  hospitali  con  tanta  charita  confortando  quelli 
poueri  infenni  alla  patientia,  et  donandoli  rosarij,  o  libbretti 
della  dottrina  christiana,  che  l'obbedieotia  suol'  concedere  a  essi 
fratelli  nostri  quando  vanno  in  simili  luoghi,  et  alle  uolte  in- 
segnando  il  Pater  noster  et  altre  simili  coseaqueglichenonsanno? 

15.  Ancora  tutte  le  feste  ordinariamente  un  fratello  nostro 
ha  il  carico  di  fare  un'  sermone  in  commune  a  tutti  1'  infermi 
nell'hospitale,  che  qui  si  chiama  dell'  lncurabili,  grande  et  ce- 
lebre,  il  che  e  stato  richiesto  al  Padre  rettore  con  grande  in- 
stantia  da  quelli  che  hanno  la  cura  di  detto  hospitale,  quali  sono 
persone  di  conditione  et  ben'  merite  del  collegio  nostro. 

16.  Appresso  le  prigioni  non  si  lassano,  doue  e  mandato 
vno  nelle  feste,  che  fa  qualche  predicha,  o  sermone,  in  consola- 
tione  di  quelli  che  iui  stanno,  et  doue  si  fanno  alcune  confes- 
sioni  per  i  sacerdoti  nostri,  che  a  questo  pur'  sono  mandati  in 
detto  luogho  tanto  spesso,  quanto  patono  1'altre  occupationi, 
che  non  si  puonno  tralasciare.  II  fin'  nostro  principale  era,  et 
e,  d'aiutar'  1'anime,  ma  e  stata  occasione  che  li  corpi  ancora 
si  hanno  aiutati.  Imperoche  occorse  quesfanno  innanti  la  qua- 
dragesima  che  tanti  cascorno  ammalati  nelle  prigioni,  che  uera- 
mente  pareua  una  peste.  Fu  parlato  circa  questo  da  un'  Padre 
delli  nostri  con  uno  delli  signori  reggenti,  quale  si  confessa 
nel'  collegio  nostro,  et  cosi  poi  si  uide  che  molti  infermi  heb- 
bero  licentia  di  vscire  dalle  pregioni,  onde  ne  veniano  duoi 
beni :  che  questi  si  risanauono,  et  quelli  che  erano  sani  non  si 
infettauano  con  il  mal'  d'altri.  Ognuno  che  in  quel  tempo  ue- 
dea  li  nostri  andare  alle  prigioni,  si  potea  marauigliare.  et  essi 
prigionieri  gli  diceuono:  Non  uenite  qua,  Padri,  che  ui  amma- 
lerete,  perche  qua  e  la  peste.  Ma  dicendoci  il  Padre  nostro  pro- 
uinciale  che  e  sententia  di  santo  Gregorio  Nazzanzeno  b  ,  che 
ne  in  hospitali  ne  in  prigioni,  ne  in  altri  simili  luoghi,  doue 
praticha  1' huomo  per  1'amor  di  Dio  (et  massime   interuenendo 


a  oraculo  in  marg.,  deleto  spione  (?)  —  b  Duo  vv.  praec.  in  marg. 

LlTTEBAE    QuADRIMESTRES.    —    ToM.    VII  23 


354  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

1' obbedientia)  piglia  alcima  mala  contagione  l,  sempre  si  e  an- 
dato  dalli  nostri  con  animo  et  senza  timore.  Et  un'  giorno, 
stando  due  di  nostri  sacerdoti  nella  infermeria  di  esse  pregioni, 
doue  erono  circa  100  infermi,  posti  tanto  spesso,  che  non  si 
poteuono  ascoltare  nelle  confessioni,  si  procuro  che  in  duoi 
letti,  piu  discosti  dalFaltri,  fossero  condotti  tutti  quegli  che  si 
uoleano  confessare,  quali  erono  molti;  et  cosi  li  medesimi  Padri 
pigliauano  li  infermi  sotto  le  brazza,  et  li  aiutauono  a  passare 
da  un'  luogho  nefaltro,  insieme  con  altri  che  di  cio  ha- 
ueano  la  cura.  Et  vn'  Padre,  vedendo  che  non  staua  capez- 
zale  nel  letto  (come  sono  tutte  le  iucommodita  in  simili  luo- 
ghi),  si  spoglio  la  propria  veste  soprana,  et  la  messe  per 
capezzale  alli  poueri  infermi,  insino  che  li  ascolto  nelle  confes- 
sioni,  che  assai  furono.  Doppoi  questo  Padre  torno  a  casa  con 
un'  buon'  paghamento  di  quelli  amici  addosso,  quali,  secondo 
1'vsanza  loro,  credo  che  forsi  li  diedero  da  meritare  per  alcuni 
giorni. 

17.  Questa  quadragesima  d'alcune  parti  erano  dimandati  li 
nostri  a  predicare  dentro  et  fuori  della  citta  ;  ma  non  si  ha  po- 
tuto  far'  piu,  massioie  per  1'innrmita  de  alcuni  de  nostri  (come 
di  sopra  si  e  detto)  saluo  che  in  vn'  monasterio  di  monache  ha 
predicato  vn'  fratello  con  molta  satisfattione,  per  testimonio 
non  solo  di  esse  monache,  ma  etiamdio  d'  un'  Padre  nostro,  che 
con  esso  ando  alcune  uolte,  che  meglio  intende  et  sa  cio  che  e 
ben'  predicare. 

18.  II  vescouo  di  Capri,  che  e  un'isola  non  molto  discosta 
di  Napoli  a  ,  ha  impetrato  per  3,  o  4  giorni  dal  Padre  nostro 
prouinciale  vno  delli  nostri  sacerdoti  per  predicare  nella  sua 
diocesi,  doue  si  fa  una  certa  festa  ogni  anno  in  questo  tempo 
doppo  Resurretione  del  Signore,  non  hauendo  potuto  obtenere 
questo  prima  per  tutta  la  quadragesima  con  tutto  che  1'  hauesse 
richiesto  piu  et  piu  uolte,  et  con  iostantia. 

19.  Vltimamente  tre  sono  uenuti  nel'  collegio  nostro,  per- 
sone  honorate,  et  capi  d' una  certa  compagnia  di  secolari  ch' e 
de  alcuna  importanza  nella  citta,  supplicando  de  hauere  vn' 
delli  nostri  che  ogni  domenicha  gli  facesse   alcuna  essortatione 


a  Del.  et. 


1  Cf.  Sti.  Gregorii  Nazianzeni  orat.  XIV  [De  pauperum  amore],  n.  XXVII : 
Migne,  PG.  35,  894. 


534.  —  Neapoli  28  Maii  1561  355 

spirituale,  nel  qual'  tempo  si  sogliono  congregare  in  un'  luogho 
suo  certo.  Et  hanno  ottenuto  1'intento  suo,  che  uno  de  nostri 
Padri  gli  visiti,  non  pero  tanto  spesso  come  voleano,  ma  una 
volta  il  mese,  per  altre  occupationi  che  hanno  li  nostri. 

20.  Tiene  a  gloria  di  Dio  la  Compagnia  nostra  buon'  cre- 
dito,  tanto  fuori  di  Napoli,  doue  e  desiderata,  et  domandata  in 
alcuni  luoghi,  quanto  dentro  di  Napoli,  et  di  questo  ne  rende 
testimonio  la  frequentia,  che  e  grande,  di  quelli,  che  continua- 
mente  si  confessono  et  commuuicono  nella  nostra  chiesa,  fra 
quali  sono  de  principali  del  regno  in  uno  et  1'altro  sesso.  An- 
cora  quello  e  buono  argumento  della  buona  opinione  nella 
quale  quiui  sta  la  Compagnia  nostra,  che  molti  al'  spesso  uen- 
gono  a  domandare  dalli  nostri  risolutione  di  casi  di  conscientia, 
risoluti  in  se  medesimi  prima,  che  in  niun'  luogho  puonno 
hauere  miglior'  consiglio  et  risolutione  di  quanto  uogliono  et 
dimandono. 

21.  Alcune  cose  restano  del  Padre  nostro  prouinciale,  che  in 
poche  parole  spediro.  quale  pur'  fanno  a  questo  medesimo  pro- 
posito,  di  che  ragioniamo.  Primo,  il  vicire  di  Napoli  *,  oltra  i 
grandi  segni  di  amore  che  spesso  monstra  al  detto  Padre,  nelli 
giorni  passati  lo  mando  a  chiamare,  et  con  instantia  li  domando 
quattro  de  nostri  per  mandarli  in  una  parte  del  regno  a  rime- 
diare  alcuni  disordini  circa  la  religione  et  fede  christiana,  si 
con  la  doctrina,  come  con  la  uita  buona.  Et  rispondendo  il 
Padre  che  cio  non  poteua  fare,  et  che,  se  uolesse  S.  Eccl.,ia  esso 
saria  andato  in  persona  per  seruirla  in  opera  di  tal  maniera, 
disse  il  vicire,  che  non  uoleua  che  esso  si  partissi  da  Napoli ; 
et  non  potendo  mandar'  alcuno  de  nostri,  lo  pregho  che  almeno 
facese  elettione  di  quattro,  che  a  cio  li  paressero  atti  de  1'altre 
religioni,  che  sono  in  Napoli.  Appresso  il  Card.le  d'Aragona  2, 
douendo  partire  di  qui  per  Roma,  mando  ancor'  egli  a  chia- 
mare  il  Padre  noslro.  La  causa  di  questo  fu  per  uolerse  infor- 
mar  con  esso  come  haueua  da  portarse  in  Roma  in  quella  di- 
gnita  nuouamente  hauuta,  di  cardinale  ;  nel  che  hebbe  1'  intento 
suo  cou  molta  consolatione,  et  molto  credito  nel  Padre  et  nella 
Compagnia,  dicendoli  che,  hauendo  egli  con  seco  alcuni  ve- 
scoui,  non  con  quelli,  ma  con  esso,  se  hauea  uoluto  consigliare 
circa  questo  ;   et   pregandolo  che  scriuesse  una   sua  a  V.  R.  P. 


1  Petrus  Afan  de  Ribera,  dux  de  Alcala. 

2  Inicus  de  Avalos.  Cf.  Eubel,  III,  41,  43. 


356  LlTTERAE  QlJADRlMESTRES 

(come  penso  hauera  scritto)  a  per  hauer  cognitione  et  praticha 
della  Compagnia  iu  Roma,  come  dicea  che  in  ogni  modo  volea 
hauere.  Oltra  cio  occorse  nelli  giorni  passati  che,  trattandosi 
d'  una  cosa  di  grande  importanza  nel'  consiglio  collaterale,  con- 
siglio  supremo,  parue  al  vicere  sopradetto  ch'  el  Padre  nostro 
si  trouasse  presente ;  et  cosi  chiamato  da  S.  Ecc. tia,  si  trouo ; 
doue  non  entrono  se  non  pochissimi,  che  sono  i  principali, 
quali  hanno  da  gouernare  tutto  il  regno.  Questo  forsi  tanto  piii 
da  occasiooe  di  marauiglia  ad  alcuni,  quanto  meno  e  stimato 
dal  Padre,  secondo  il  mondo.  Non  mancono  finalmente  quelli, 
che  tuttauia  desiderono  et  cercono  le  prediche  del  Padre,  et  gia 
e  stato  ottenuto  d'  alcuni,  a'  quali  con  difficulta  si  poteua  ne- 
gar'  questo,  che  predicasse  due  uolte  b  nella  chiesa  dell'  hospi- 
tale  dell'  Incurabili,  come  ha  predichato  c,  che  f'u  1'Ascensione 
del  Sigoore,  et  d  il  secondo  giorno  della  Pentecoste.  Hor  que- 
sto  basti. 

22.  Le  cose  nostre  temporali  vanno  come  di  quelli  che  met- 
tono  il  pensier  suo  neP  Signore,  et  esso  li  notriscie  S  o  come 
di  quelli  che  niente  hanno  et  possedono  il  tutto  2.  La  chiesa 
nostra,  per  essere  di  gran  spesa  quello  che  resta,  che  e  quasi 
la  meta,  non  e  ancora  finita.  Lauorasi  tuttauia,  et  il  Padre  ha 
determinato  che  non  si  leui  mano  insino  che  non  e  finita,  spe- 
rando  in  Dio  che  egli  si  puo  fare  una  casa  tale,  et  altre  molte 
maggiori  senza  difficulta  quando  uuole. 

Altre  cose  sariauo  da  scriuere  a  V.  R.  P.,  quale  si  lassono, 
si  per  non  occorrere  adesso  a  la  memoria.  come  per  non  hauere 
ocio,  per  altre  occupationi.  Tutto  cio  che  e,  desideramo  humil- 
mente  che  sia  riferito  alla  gloria  deli'  autore  d'ogni  bene,  Iesii 
Xpo.  N.r0  Sig.re,  et  insieme  raccomandato  alla  benedilione  di 
V.  R.  P.,  onde  nelLaduenire  si  moltiplichi  et  uada  di  bene  in 
meglio  alla  giornata.  Di  Napoli  alli  28  di  Maggio  1561. 

Per  commissione  del  Prouinciale. 

De  V.  R.  P.  seruo  indignis.0 

IOSEPFO  FABRITIO   3. 

Desiclera tur  inscrip t io . 


a  Emend.  ex.  scripto.  --  b  Seq.  del.  in  passato  (?).  —  c  Seq.  del.  pro- 
mettendo  di  far'.  —  d  vv.  che  fu  —  et  scripta  sunt  partim  in  marg.,  partim 
supra  alia  verba  deleta,  et  difficilius  legi  possunt. 


1  Cf.  Ps.  LIV,  23. 

a  Cf.  II  Corinth.  VI,  10. 

3  Vide  sup.  p.  111. 


335.  —  Ameria  2  Iunu  1561  357 

535 

P.  SUETONIUS  DE  CRESCENTIIS 

AMERIA     3    1UNII    1561    *. 

1.  Societatis  adversarius  in  meliorem  vitam  mutatur.  —  2.  Spi- 
ritualis  fructus  in  virginum  coenobio.  —  3.  Ministeria  erga 
proximos  ob  Patris  Rectoris  discessum  nonnihil  remissa, 
novi  rectoris  adventu  reftorescere  incipiunt.  —  4.  Scholastici 
in  litteris  et  bonis  moribus  proficiunt.  —  5.  Socii  bene  va- 
lent,  etsi  nimiis  occupationibus  obruuntur. 

1.  f  Pax  X.'  Molto  R.do  in  X.°  Padre.  Per  dar  breuemente 
raguaglio  a  sua  R.  di  quello  che  cqui  questi  quattro  mesi  si  e 
adoprato,  cominciaro  prima  (essendo  anche  prima  accaduto)  dalla 
conuersione  de  un  cetadino  a  di  cqua,  tanto  grande  et  capitale 
iuimico  della  Compaguia,  che  non  ha  maj  cessato  di  darcj  la 
caccia,  oltra  di  b  ccio  persona  tanto  religiosa  che  (secondo  la 
opinione  de  moltj  et  secondo  suj  porlamentj  et  suo  parlare),  re- 
doleua  molto  de  quel  morbo  germanico  (forsi  solo  in  tutta  que- 
sta  terra),  non  dicendo  niente  de  altre  specialj  c  sue  dotj  et 
ornamentj  de  animo,  come  essere  stato  in  diuorsio  tantj  annj  d; 
il  resto  delle  uirtu  lasso  da  queste  considerarle  a  sua  R.  La 
sua  vita  flnalmente  e  stata  tale,  che  ce  ha  dato  occasione  faces- 
semo  oratione  continuamenne  per  luj,  per  il  che  per  gratia  et 
bonta  de  Dio,  qui  non  uult  mortem  peccatoris,  sed  magis  vt 
conuertatur  et  uiuat  2,  fo  tocco  dal  S.re  di  tal  sorte  che  ritro- 
uandose  con  alcunj  noslrj  deuotj  et  familiarj,  parlando  delle 
cose  della  Compagnia,  poi  de  hauer  decte  molte  laude  de  essa, 
dette  ad  intendere  che  uolentierj  se  sarrebbe  confessato  dalla 
Compagnia,  ma  che  non  sapeua  in  che  modo  pigliare  occasione ; 
al  che  respondendo  alcunj  delli  dettj  nostrj  deuotj  et  amicj,  che 


a  Emend.  ex  cedadino.  —  b  Del.  ccio.  —  c  Prins  speciale.  —  d  Seq.  del. 
e  concubinario. 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Bom.  126  A,  ff.  120-121 ;  prius  276-277. 
3  Cf.  Ezech.  XVIII,  23;  XXXIII,  11. 


358  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

loro  harriano  tractato  destramente  la  facenda,  se  resto  cusj  per 
qualche  giorno  che  non  si  intese  niente  di  esso.  Delli  poj  ad 
alcun  giorno  uisitato  dal  S.re  de  vna  infirmita,  mando  vna  matina 
per  il  nostro  R.  P.  Georgio  4,  quale  ritrouandose  in  chiesa  con- 
fessando,  imperoche  era  vna  dominica,  con  tutto  che  1'  hora  era 
tarda  et  non  fusse  preparato  per  leger'  la  doctrina  christiana, 
lassata  ogni  cosa,  senne  ando,  et  tinalmente  fece  el  suo  debito 
tanto  bene,  che  le  lacrime  che  il  lasso  buttando,  et  le  parole  che 
disse  innanzi  che  il  nostro  P.  se  partisse,  testificorno  1'  hauesse 
grande  dolore  de  sua  mala  vita  passata,  dicendo  che  temeua 
molto  non  morisse  senza  far  poenitentia  de  sui  peccatj.  II  no- 
stro  P.  il  visito  spesso  in  sua  infirmita,  et  sempre  il  trouo  con 
bonissimi  desiderij  de  aiutarsj,  in  tal  modo  che  adesso  ce  uede 
molto  uolentierj  et  monstra  essercj  molto  affectionato.  Dio 
benedecto  sia  quello  li  dia  perseueranza  in  far  sempre  sua  sancta 
uolunta. 

2.  L'  altro  me  occorre  esser  sequito  poj  di  questo,  e  stato  il 
frutto  grande  si  era  principiato  in  vn  monastero  de  monache, 
quale  sua  R.  haueua  dato  al  decto  R.  P.  Georgio  le  hauesse 
confessato  doj  volte:  quale  ancorche  trattando  con  le  decte  mo- 
nache  prima  le  confessasse  se  haueuano  animo  da  aiutarsi,  mon- 
strandosi  molto  duro  nelle  parole,  ritrouo  con  effetto  piu  che 
quello  che  prometteuano,  che  erano  preparate  a  fare  qualseuo- 
glia  cosa  che  selli  fusse  commandata.  Per  il  che  nella  prima 
uolta  li  fe  lassare  quanto  haueuano  di  proprio  et  porre  in  com- 
mune,  et  gia  erano  per  rinouar'  li  uotj  secondo  le  regole  di 
San  Benedetto  del  cuj  ordine  sono,  ma  che  non  se  sia  andato 
piu  innanzj  e  restato  dal  nostro  P.  Georgio  che  e  mancato  2. 
Lasso  de  dire  de  molte  terribilj  che  in  altro  tempo  non  se  ser- 
riano  curate  ne  de  scommuniche,  ne  di  cosa  alcuna  per  far  sua 
uolunta,  che  confessandole  il  nostro  P.,  subito  non  cedessero  a 
qualsiuoglia,  sottomettendosj  a  quanto  commandaua  la  madre 
abatessa,  quale  non  era  per  preterir'  un  jota  di  quanto  il  nostro 
P.  decto  li  commandaua. 

3.  Del  nostro  P.  Georgio  quasi  tutta  questa  terra  se  seruiua, 
non  solo  in  far  pace,  quale  molte  per  Dio  gratia  ne  ha  recon- 
ciliate,  ma  anche  in  altre  opere  de  charita.  Vltimamenteinnanzi 
che   si    partisse,    vn   predicatore   de   sancto  Augustino    haueua 


1  P.  Georgius  Passiu,  tunc  collegii  rector. 

a  Nempe  P.  Georgius  Passiu  in  Sardiniam  insulam  missus  est.  Cf.  Lainii 
Monum.,  V,  622. 


335.  —  Ameria  2  Iunii  1561  359 

messo  su  con  el  potesta  et  communita  se  componessero  tutte  le 
paci   di   questa  terra,  per   il   che    haueuano    facta   electione  de 
moltj    piu    sufficientj    della    terra;  fra    li    quali   era   il   nostro 
P.  Georgio,  et  a  ogniuno  si  era  dato  suo  numero.  Fra    tutti   li 
altri  se  uedeua  euidente  fructo  in  colloro  con  li  quali   tractaua 
il  nostro  predecto  Padre.  Tutto  me  pare  adesso  essersi  lassato. 
Non   dico   gia   niente  delle  confessionj  fora  della  nostra  chiesa ' 
che  faceua,  et  altre  opere   de   charita    verso  li  infermj,  et  assi- 
sterli  in  extrema    necessita,  et  aiutar'  incarceratj,  qual  medesi- 
mamente  si  e  faclo  poj  sua  partita.  II  fructo  anche  grande  che 
faceua  con  alcune   exortatioD.j    nelli    monasterij  et  nella   nostra 
chiesa    legendo    la    doctrina    christiana,  circa   1'aumento   delle 
confessionj  et  communionj.  Finalmente  han  tanto  reluxe  le  bone 
opere  del  sopradetto  Padre    apresso  de  tuttj  a,  che  tuttj  per  in- 
sino  alli  inimicissimi  se  son  dolutj  et  resentitj    de   sua  partita. 
Pur  con  tutto  di  ccio  con  la  venuta  del  nouo  rectore  *  per  gratia 
de  Dio  non  si  e  andato  niente  in  drieto  in  quanto  al  fructo  spi- 
rituale,  et  maxime  circa  le  confessionj,  anzj  poj  sua  partita  son 
cresciutj  assaj  piu  penitentj,  non  solo  di  ogni  mese,  ma  de  otto 
in  otto  giornj,  et  tutta  uia  uan  crescendo.  Se  e  uisto   anche  in 
questo  mese  di  Magio  euidente  fructo  facto  questa    pasca   nelle 
confessionj  che  moltj  che  haueuano    promesso  de  uoler  confes- 
sarsi  ogni  mese,  non  han  mancato,  ma  hanno  grande  animo  de 
perseuerare,  che  hormaj    uien    tanto   crescendo    il  numero,  che 
bisognera  habiamo  coadiutorj,  perche  li  doj  che  continuamente 
cqui  sono,  non  possono  bastare,  contutto  che  se  ne  mette  molto 
tempo  di  nocte,  et   questo   maxime   accadera  se  colloro   che   ce 
han  promesso  questa  pentecoste,  perseuereranno,   delli    quali    e 
stato  un  grande  numero,  tanto  di  huomini  come  de  donne.  An- 
che  e  stata   tanta  la  moltitudine  che  si  e  confessata    in    queste 
feste,  che  me  ha  parso  la  pascha  della   resurrectione :  di    modo 
che,  benche   non   tuttj    quelli    che   cqui  se  sonno   confessatj  se 
siano   in   nostra  chiesa  b    communicatj,  nondimeno,  secondo    il 
iudicio  di  tuttj    questi   fratelli  che   l'han    uisto,   serran   statj  li 
communicantj  in  nostra  chiesa  incirca  ducenti  persone,  tanto  de 
donne,  come  homini,  et  delli  piu  nobilj  della  terra,  fra  li  quali 
e  stato  il  magistrato.  Anche  sono  moltj  delli  principalj  cetadinj 


a  de  tuttj  supra  vers.  —  b  in  nostra  chiesa  supra  vers. 


1  P.  Petronius.  Vide  p.  182. 


360  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

che  han  cominciato  per  a  confessarsi  vna  uolta  il  mese:  il  che 
se  succedera  come  spero,  questa  terra  serra  come  vna  religione, 
stando  la  difficulta,  per  quanto  se  po  comprender',  che  alcunj 
cominciano,  per  far  che  altrj  sequiteno,  et  sarremo  constrettj  ad 
hauer'  altrj  sacerdotj.  Ad  questo  non  poco  han  giouato  alcuni 
familiarj  ragionamentj  che  il  nouo  rectore  ha  facto  tanto  cqui 
in  casa  a  quelli  che  in  essa  ueneuano  a  spasso  et  per  uisitarcj, 
delli  quali  alcunj  non  se  partiuano  prima  de  esser'  confessi, 
ma  anche  per  la  terra  dandoselj  la  oportunita.  II  Padre  Mi- 
chaele  *  ha  predicato  tuttj  li  tre  dj  con  grande  auditorio  et  sa- 
tisfactione  de  tuttj  non  poca;  se  spera  non  serra  anche  stato 
senza  grande  fructo.  La  beneuolentia  et  affectione  li  hanno,  e 
grande,  per  il  che  desiderauano  fosse  stato  cqui  al  manco  al- 
cunj  altrj  giornj,  et  il  magistrato  uoleua  scriuer'  a  sua  R.ma, 
il  P.  Michaele  cello  leuo  del  animo  dandoli  speranza  de  altre 
uolte  ritornarebbe. 

4.  Le  nostre  schole  vanno  tuttauia  impiendose,  et  pigliano 
molta  authorita  apresso  di  tuttj ;  per  il  che  se  pensa  con  el  tempo 
non  hauerce  ad  esser'  altra  schola  della  nostra.  Odono  missa 
ogni  giorno,  se  confessano  ogni  mese,  al  solito,  et  li  magiorj  et 
apti  ad  communicare  nelle  feste  maggiorj  se  communicano,  et 
alcunj  ogni  otto  di  si  come  nelie  altre  si  e  scripto,  sono  ordi- 
nate  al  modo  de  prima.  Le  feste  imparano  la  doctrina  christiana 
et  recitano  l'officio  in  chiesa. 

5.  II  nostro  P.  Petronio,  nouo  rectore,  va  tutta  via  pigliando 
familiarita  con  questa  gente  et  cognoscendo  li  humorj  di  essa, 
per  posser'  piu  aiutarla  in  Dno.,  al  che  se  sforza  ogni  dj.  Le 
cose  nostre  familiare  vanno  sempre  al  suo  solito,  come  in  altre 
ho  scripto.  Tuttj  (de  Jo.  Castro  in  parte)  stiamo  bene,  non  senza 
pero  grande  miraculo  de  Dio,  per  la  faticha  doppia  che  ogniuuo 
bisogna  che  piglia,  per  il  che  se  patiscono  molti  dissagi,  quali 
il  corpo  non  troppo  uolintierj  sostiene;  tutte  pero  per  non  pos- 
ser  far  de  manco.  Per  tanto  sua  R.  Paternita  specialmente  ce 
offerisca  al  S.re  in  suj  sanctj  sacrifitij  et  orationj,  et  faccia  fare 
1'istesso  ad  altrj  Padri  et  fratellj,  accio  ce  habbj    misericordia, 


a  per  supra  vers.,  deleto   forsan   eod.  v.  male  scripto. 


1  Probabiliter  hic  erat  P.  Michael  Botello,  qui  tum  temporis  in  collegio 
Romano  theologiae  studio  operam  dabat,  ut  apparet  in  catalogo  collegii  a 
P.  Sommervogel  edito  (Les  Jdsuites  de  Bome  et  de  Vienne  en  M.  D.  LXI). 


536.  —  Colonia  4  Iunii  1561  361 

et  non  risguarda  alla  tepidezza  nostra,  ma  alli  nostrj  bonj  de- 
siderij,  poiche  non  sonno  minorj  a  di  quelli  delli  altrj  de  aiutar' 
prima  a  noj  stessj,  et  poj  far  fructo  asaj  nelli  altrj  secondo  cesse 
conuiene  a  maggior  sua  laude  et  gloria.  De  Ameria  a  di  2  de 
Junio  1561.  Per  commissione  del  nostro  R.  Padre. 
D.  S.  R.  P.  obedieute  figliolo  et  seruo  indegno. 

SUETONIO    DE    CRESCENTIIS    l. 

Sigilli  vestigium. 


536 

HENRICUS     SOMALIUS 

COLONIA   4   1UNII     1561    2. 

1.  Sociorum  numerus ;  valetudo.  — ■  2.  Praecedentis  curriculi 
exitus.  Multi  ad  gradus  litterarios  cum  laude  promoti : 
quantae  spei  iuvenes  ab  ingenio  et  virtute.  —  3.  Contiones 
frequentes  in  sitmmo  templo  habentur.  —  4.  Becens  admissi 
in  Societatem.  —  5.  Socii  Colonia  in  alia  loca  missi.  — 
6.  De  parando  futuro  collegio  moguntino.  —  7.  Sociorum 
occupationes.  —  8.  Convictorum  et  reliquorum  alumnorum 
numerus;  exercitationes.  —  9.  Legati  pontificii  adventus 
Religioni  et  Societati  perutilis.  —  10.  De  numburgensi 
episcopo.  —  11.  De  quodam  libello  in  catholicam  doctrinam 
et  in  Societatem  germanica  lingua  edito. 

1.  j  IHS  Pax  Christi.  Admodum  Reuerende  in  Christo  Pater. 
Quadrimestris  spatij  rationem  breuiter  explicaturus,  ab  eo  pri- 
mum  ducam  initium,  cuius  imprimis  T.  R.  P.  desiderio  teneri 


a  Bel.  delli. 


1  Vide  superius,  p.  146. 

2  Ex  autogr.  in  cod.  Germ.  139,  ff.  81,  82 ;  prius  172,  173  (155,  156).  Ma- 
gnam  partem  edidit  Hansen  in  opere  :  Rheinische  Akten  stir  Geschichte  des 
Jesuitenordens.,  pp.  393-395. 


362  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

existimo.  Sumus  hic  Societatis  plus  minus  42,  quorum  nouem 
sunt  sacerdotes,  magistri  artium  12,  baccalaurei  sex:  caeteri 
vero  linguae  tum  latinae,  tum  etiam  graecae  vel  rebus  domes- 
ticis  suam  operam  impendunt.  Omnes  summo  Dei  beneficio  et 
corpore  et  animo  recte  valent,  praeter  R.  Prm.  M.  Franciscum 
Hemerolum,  qui,  antegressa  hyeme,  quartana  febri  laborauit ; 
quem  tamen  valetudini  pristinae,  quod  aere  patrio  fruatur,  re- 
stitutum  arbitramur  *. 

2.  Superiori  quadragesima  philosophiae  cursum  absoluimus, 
ex  quo  nostrum  gymnasium  25  artium  magistros  produxit,  inter 
quos  Societatis  erant  duodecim,  adolescentes  quidem  praeclaris 
dotibus  ornatj,  et  ad  salutem  proximi  propagandam  satis  in- 
dustrij ;  item  artium  etiam  baccalaureos  27,  in  quibus  sex  ex 
nostris  fratribus  erant  bonae  indolis  et  ingenij.  Hi  porro  tales 
in  examine,  atque  (ut  hic  loquimur)  tentamine,  sese  exhibuerunt, 
vt  prae  aliorum  collegiorum  studiosis  magnam  laudem  et  glo- 
riam,  idque  non  a  nostris  modo,  verum  etiam  ab  alijs  profes- 
soribus,  sint  consecutj.  Studia  sua  ita  persequuntur,  vt  semper 
sint  suae  vocationis  memores,  ac  perfectionis  consequendae.  Adeo 
pij  sunt,  modestj,  charitateque  coniunctj,  vt  mirentur  plerique  in 
iuuenibus  tantam  animorum  coniunctionem.  In  obedientia  exe- 
quenda,  et  prompti  sunt  et  alacres.  Nec  eliam  verentur  aut  ex- 
horrescunt,  si  quae  grauia  imponantur :  imo  sponte  Superiorem 
odeunt,  ab  eo  poenitentias  expetiturj,  quibus  partim  negligen- 
tiae  notam,  si  quam  incurrerint,  deleant;  partim  etiam  ad  ma- 
iora  contendant.  In  regularum  obseruatione,  quae  saepius  ex- 
plicantur,  sunt  saeduli  et  diligentes.  In  festo  Deiparae  Virginis 
Mariae  denuo  Vota  singuli  innouarunt,  non  absque  magno  cu- 
iusque  consolationis  incremento. 

3.  Vt  autem  de  concionibus,  quae  octauo  quoque  die  et  frae- 
quentius  subinde  in  summo  templo  a  R.do  P.  D.  Henrico  Dio- 
nysio  fiunt,  aliquid  dicam,  tanta  est  in  ijs  hominum  fraequentia 
vt  plerique  non  vereantur  affirmare  plures  interesse,  quam  ho- 
minum  quatuor  milia.  Nam  cum  non  euangelium  modo,  sed 
etiam  catechismum  explicet,  omnes  accurrunt,  et  ad  illius  expli- 
cationem  quodam  studio  feruntur,  qua  non  parum  imbecillium 
animi    (quorum    longe   maximum    numerum   in    his  Germaniae 


i 


P.  Hemerolus  (Homerolus,  Emerulus,  Dachverlies)  ortus  erat  in  urbe 
Buscoducis  (Bois-le-Duc ;  's  Hertogenbosch) ;  die  28  Iulii  adhuc  in  patria  ver- 
sabatur ;  sub  finem  vero  mensis  Augusti  iam  Colonia  Moguntiam  missus  est. 
Cf.  Hansen,  1.  c,  395,  annot.  4 ;  399,  annot.  2. 


536.  —  Colonia  4  Iunii  1561  363 

locis  reperies)  confirmantur.  Singulis  enim  fere  de  rebus  catho- 
lice  audiunt,  quae  passim  haeretici,  aut  dubia  faciunt,  aut  por- 
tenta  hominum  acclamant.  Hinc  a  auide  admodum  ac  studiose 
catholici  audiunt,  tum  quod  multis  retro  saeculis  nihil  tale  au- 
dierint,  tum  quod  fides  quam  sumus  a  parentibus  maioribusque 
edoctj  non  sint  anilia  quaedam  et  stulta  hominum,  vt  haeretici 
mentiuntur,  commenta.  Idem  Pater  in  scholis  nostris  de  pas- 
sione  Dominj  contionem  die  ipso  palmarum  in  quartam  vsque 
horam  diduxit,  quam  putamus  non  fructum  exiguum  tulisse 
auditoribus. 

4.  Hoc  praeterea  quadrimestri  septem  in  Societatem  praeclarj 
adolescentes  admissi  sunt,  quorum  tres  suut  leodienses,  egregia 
forma  et  indole.  Et  in  ijs  quidem  vnus,  cum  a  parentibus  ad 
negotia  causasque  forenses  esset  admotus,  coepissetque  ab  ijs 
exhorrescere,  ex  magno  salutis  discrimine,  in  quo  id  hominum 
genus  versatur  plurimum,  iamque  expeteret  Ghristi  potius  ves- 
tigijs  pauper  insistere,  quam  in  causis  tractandis  rebusque 
forensibus  versari,  clam  a  parentibus  sese  subducens,  huc  pro- 
fugit  tanquam  ad  quoddatn  suae  salutis  asylum,  et  ad  extremam 
post  naufragium  tabulam.  At  vbi  parentes  eius  studij,  et  cuius 
in  Societatem  esset  animj,  tandem  ab  eo  factj  sunt  conscij,  vo- 
cationi  nullo  pacto  repugnarunt.  Ad  culinae  ministerium  pri- 
mum  admissus  est,  in  qua  vili  et  sordida  veste  indutus,  tanta 
animi  submissione  atque  diligentia  suo  perfunctus  est  officio, 
vt  insigne  suae  indolis  specimen  nobis  reliquerit,  quod  et  ad 
Societatis  munia  obeunda  sit  futurus  idoneus,  et  ecclesiae  Dei 
quaudoque  vtilis  et  accommodus.  Annos  forte  natus  est  19,  aut 
20  ad  summum.  Alter  est  nobilibus  ortus  parentibus,  inter  fra- 
tres  natii  maximus,  ad  quem,  si  saeculum  fuisset  amjtlexus, 
paterno  et  patrio  iure  quidam  dominatus  deuoluebatur.  Hic  an- 
num  22  excessit,  vt  opinor;  militiam  iuuenis  primum  secutus 
est;  post  cuiusdam  abbatis,  tum  nobilis,  tum  opibus  affluentis, 
factus  est  oeconomus.  Quem  demum  vbi  vitae  saecularis  tederet, 
ad  Societatem  animum  adiecit,  et  postquam  non  nihil  rbetoricae 
studuisset,  in  Societatem  adoptatus  est.  Verum  parentibus,  qui 
Leodij  commorantur,  dum  animi  sui  propensionem,  cum  ad 
religionem,  tum  vel  maxime  ad  Societatis  institutum  aperiret, 
ita  eos  suo  sermone  commouit,  vt  lachrymis  profusi,  summam 
ei  libertatem    fecerint    Christum    insequendi,    et  eo   se   nomine 


a  Del.  enim. 


364  LlTTERAK    QUADRIMESTRES- 

solari  et  gaudere  plurimum  testati  sunt,  quod  Societatem  esset 
ingressurus.  Neque  hic  ea  in  re  conquiescit;  fratrem  post  exactis 
aliquot  mensibus  ad  se  euocat,  qu[o]cum  ;|  ita  religiose  vixit,  vt 
dutn  in  Germaaiam  cum  quibusdam  mitteretur  (quorum  postea 
meminero),  frater  iunior  seniorem  a  se  distrahi  atque  diuelli 
non  passus,  Monachium  vna  congressus  est;  idque  factum  est, 
vti  contidimus,  accepta  a  Deo  Opt.  Max.  prius  benedictione,tet 
angelo  etiam  comite:  iuuenis  enim  est,  cuius  indoles  praeclara 
nobis  visa  est.  Tertius,  vt  forma  est  egregia,  ita  animo  est  prae- 
stanti,  natus  annos  17.  Speramus  illum  aliquando  non  parua 
praestiturum.  Nam  animi  candor,  et  corporis  forma,  nescio  quae 
nobis  magnifica  de  illo  polliceantur.  Duo  superioribus  diebus 
adolescentes  Moguniia  ad  nos  a  Patre  Iodoco  '  adducti  sunt,  qui 
nunc  cum  humilitate  et  alacritate  culinae  inseruiunt,  postmo- 
dum  literis  operam  daturj,  vt  Germaniae,  magna  praecipitia 
minantj,  opem  ferant.  Sexfus  est  quidam  adolescens  animo  et 
corpori  venustus.  Hic  cum  multis  mensibus  non  quiesceret.  nisi 
in  Societatem  esset  admissus,  tandem  ea  1111  ratione  factus  est 
liber  ingressus,  modo  parentibus  id  fieret  conscijs.  Quod  vbi 
intellexit,  nihil  cunctatus,  mox  in  patriam  festino  quodam  gressu 
se  rapuit,  a  patre  facultatem  impetraturus.  Pater  quidem  id  pri- 
mum  aegrius  tulit,  vt  fere  solent  omnes  principio  parentes  esse 
difficiles,  quod  ab  ijs  non  tam  malo,  aut  iniquo  animo,  quam 
Societatis  instituti  ignoratione  fierj  existimo.  Goeterum,  vbi  et 
viuendi  Societatis  rationem,  et  quo  eiusdem  conatus  et  studium 
ferretur,  a  filio  audiuisset,  petitioui  annuit  perlibenter,  ea  porro 
lege,  vt  Leodium  proticisceretur,  obtenturus  etiamasuo  auunculo 
veniam,  qui  iam  pluribus  eum  literis  Colonia  exciuerat,  vt  aliquo 
beneficio  ecclesiastico  donaretur.  Hic  patris  dicto  audiens,  Leo- 
dium  petit,  auunculo  animi  sui  desideria  retegit.  Sed  vbi  eum 
difficilem  animaduerteret,  et  iam  se  esse  deducendum  (sic  a- 
uunculo  crebris  sermonibus  hortante,  et  quodammodo  impellente) 
ad  quemdam  virum  illustrem,  a  quo  beneficio  ecclesiastico  do- 
nandus  erat,  clauculum  ab  eius  aspectu  se  subducens,  Coloniam 
redit.  Quod  vt  ab  eo  factum  praeclare  audiuimus,  ita  in  So- 
cietatem  admissus  est.  Is  partim  officijs  domesticis,  partim 
rhetoricae  et  graecae  linguae  incumbit.  Annum  iam  18  excessit. 


a  Consumpta  charta. 


1  P.  lodocus  Carcineus  (Carcaeneus).  Cf.  Lainii  Monum.,  V,  483. 


536.  -  Colonia  4  Iunii  1561  :',<>."> 

Septimus  demum  quidam  anglus  est,  sacerdos  et  artium  ma- 
gister,  qui  se  propter  haeresim  in  Anglia  grassantem  longius  a, 
et  saeuientem  grauius,  in  has  partes  importari  iussit.  Vir  est 
sua  lingua  disertus,  in  philosophia  lnediocriter  versatus,  quam 
in  oxoniensi  academia  aliquo  tempore  professus  est,  et  in  sacris 
literis  quaedam  iecisse  initia  videtur  4. 

5.  Verno  tempore  missi  sunt  plerique,  partim  in  Germaniam, 
tum  superiorem,  tum  inferiorem;  partim  etiam  in  Vrbem.  Tor- 
nacum  quidem  vnus  e  sacerdotibus,  artium  magister  hoc  anno 
effectus,  ad  confessioncs  audiendas  missus  est  2,  qui  non  modo 
ad  id  futurus  est  vtilis,  sed  etiam  ad  multa  alia  Societatis  offitia, 
ad  quae  illum  natura  propensum  aduertimus;  duo  Louanium, 
R.  Pr.  D.  Nicolaus  Gaudanus  cum  fratre  vno  valetudinis  seruan- 
dae  gratia;  Treueros  tres,  quorum  duo  sunt  artium  magistrj.  ter- 
tius  vero  logicus  3;  Monachium  quinque  in  quibus  unus  b  artium 
erat  magister,  reliqui  adolescentes  sunl,  humanioribus  liteiis 
operam  daturj,  qui  eam  ob  rem  a  R.  Pre.  D.  Theodorico  Ga- 
nysio  fuerunt  expetiti ;  tres  demum  in  Vrbem  profecti  sunt; 
vnus  M.  Petrus  Coloniensis;  secundus.  anglus  sacerdos;  tertius, 
adolescens,  qui  primum  logicae  studuit,  deinde  factus  est  culinae 
adminisler  4. 

6.  R.  Pr.  Ioannes  Rhetius,  nostri  collegij  rector.  adiuncto 
sibi  ex  fratribus  nostris  comite  et  socio  Moguntiam  profectus  est. 
pluribus   a  R.disiimo   archiepiscopo    mogunlino  5  literis    excitus 


a  lteratum,  sed  del.  longius,  et.  —  b  unus  supra   vers. 


1  De  quo  plura  seribit  P.  Mercurianus  in  epistula  die  16  Aprilis  data. 
(Cf.  Lainii  Monutn.  V,  486-87),  nomen  vero  omittit.  Romam  cum  duobus 
aliis  sociis  (de  quibus  paulo  inferius)  ineunte  Iulio  pervenit  (ibid.  601-602). 
In  cod.  Bom.  78b  n°.  21  exstat  catalogus  sociorum  qui  in  Urbem  venerunt, 
aut  ex  Urbe  alio  missi  sunt  aestate  et  autumno  1561.  Hic  sub  numero  21 
recensetur  «  II  P.e  Thomas  Inglese  che  uenne  di  Colonia  ».  Videtur  esse 
P.  Thomas  King  (Kinge)  de  quo  agitur  in  Epist.  P.  Nadal,  II,  587-88;  et 
apud  Foley  (Eecords  of  the  Eni/lish  Province  of  the  Society  of  Jesus), 
vol.  VII,  Part  the  first  (London,  1882)  pag.  419 :  Part  the  second  (London, 
1883),   p.  1437-38. 

2  P.  Henricus  a  Quercu.  Cf.  Hansen,  1.  c.  396,  annot.  1. 

3  Iuxta  Hansen,  1.  c.  p.  394.  annot.  2,  hi  fuernnt  M.  Iodocus  Septi,  M.  Pe- 
trus  Michael  et  Iacob  Mtintz. 

4  Praeter  sacerdotem  anglum.  de  quo  supra  in  annot.  4diximus,  nominantur 
in  Lainii  Monnm.,  V,  601-602,  Petrus  Coloniensis,  seu  Petrus  Hauptius,  et 
Petrus  leodiensis,  quem  ex  his  quae  P.  Braunsberger  (B.  P.  Canisii  Epist. 
III,  358)  collegit,  apparet  esse  P.  Bracherium. 

5  Daniel  Brendel  de  Homburg. 


366  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

vt  domum  instruat  futuro  Societatis  collegio,  et  aduenturis 
Roma  fratribus,  et  pluribus,  quorum  operam  flagranti  studio 
boui  omnes  expetunt. 

7.  Quid  autem  singuli,  qui  apud  nos  sunt  reliqui,  profiteantur, 
item  quibus  offitijs  occupentur,  qui  vocentur,  et  ad  quae  viden- 
tur  munia  obeunda  accommodj,  alijs  literis,  quae  cum  bis  per- 
feruntur,  sigillatim  R.  Pr.  D.  Leonardus  scribet  l. 

8.  Praeter  fratres,  conuictores  nobis  commorantur  52  a,  in 
quibus  quamplurimi  sunt  genere  uobiles;  plures  autem  multo 
ad  collegium  commigrarent,  nisi  loci  angustia  nos  premeret. 
Nam  statim  atque  discedit  quispiam,  non  tam  discedere  b, 
quam  alteri  cedere  videtur.  Post  festum  paschae  pro  huius 
scholae  consuetudine  studia  instaurauimus,  quo  non  parum 
ad  studia  studiosi  inflammatj  sunt.  Quae  porro  lectiones  in 
singulis  classibus  praelegantur,  et  qui  praeceptores  profitean- 
tur,  R.  Pr.  Leonardus  seorsim  cum  catalogo  expressit,  qui  vna 
cum  his  literis  mittitur  2.  Discipulorum  autem,  si  T.  R.  P.  quae- 
rat  numerum,  physici  sunt  25,  logici  32,  rhetores  52,  poetae 
seu  humanistae  96,  grammatici  superiores  110,  grammatici  de- 
nique  rudes  et  inferiores  160;  quos  si  in  summam  contrabas. 
futuri  sunt  vniuersi  475.  Tanta  his  quatuor  mensibus  facta  est 
discipulorum  accessio.  vt  non  meminerim  me  maiorem  hic  aut 
vidisse  vnquam,  aut  audiuisse.  Comperio  enim  rectoris  catalogo 
112  hoc  quadrimestri  ascriptos.  Omnes  gnauiter  tum  in  pietate, 
tum  in  literis  ac  philosophia  instituuntur.  Confessi  sunt  a  Fe- 
bruario  singuli  quinquies  sacerdotibus  nostris  ad  id  constitutis, 
qui  in  ijs  audiendis  quatriduum  c  fuerunt  occupatj,  in  quibus 
plurimi  fuerunt  qui  uon  sola  confessione  contenti  ad  sanctissimae 
etiam  eucharistiae  sumptionem  accesserunt.  Nullus  dies  neque 
dominicus,  neque  festus  praetermittitur,  quin  aliquis  aut  car- 
mine,  aut  prosa,  aut  vtroque  genere,  in  omuium  discipulorum 
et    magistrorum    conuentu    declamet.    Vix    etiam    vlla    vnquam 


a  52  supra   vers.     -  b  discere  ins.  —  c  Eitiend.  ex  quadriduum. 


1  Has  litteras  invenire  non  valuimus. 

2  Hic  Catalogus  lectionum  et  praeceptorum  editus  est  simul  cum  aliis 
catal.  antiquis  a  P.  Duhr  apud  Mitteilungen  der  Gesellschaft  filr  deutsche 
Erziehungs  -  und  SchuJgeschichte  (Jahrgang  VIII  [1898J,  Heft,  2-3,  S.  130- 
146)  sub  titulo  :  «  Die  altesten  Studienplane  des  Jesuitengymnasiums  in  Koln  ». 
Aliud  exemplum  huic  simillimum  invenitur  in  cod.  Germ.  142,  f.  223;  prius, 
171  (154). 


536.  —  Colonia  4  Iunii  1561  367 

recurrit  B.  Virginis  Mariae  festiuitas,  aut  aliquis  festus  dies 
celebrior,  quin  parietes  ad  id  apparati  carminibus  graecis  et 
latinis  onerentur.  Sed  de  fratribus,  conuictoribus  et  discipulis 
hactenus. 

9.  Nunc  quae  sunt  reliqua  breuiter  expediarn,  ne  diutius 
quam  par  sit,  T.  R.  P.  detineam.  Paulo  ante  festum  paschae 
huc  appulit  R.mus  suae  Sanctitatis  Nuntius  vna  cum  legato  cae- 
sareo,  et  R.  P.  D.  Lamberto  l;  cuius  R.mi  aduentus,  vt  reipu- 
blicae  fuit  gratus,  ita  nobis  non  parum  vtilis.  Nam,  vt  Socie- 
tatem  hic  promoueret,  magnam  semper  operam  posuit.  Et  in 
primis  quidem  cum  ad  se  venisset  episcopus  Osnaburgensis  2, 
vir  et  genere  clarus,  et  doctrina  illustris,  adeo  de  erigendo  So- 
cietati  collegio  a  cum  ipso  egit,  vt  is  se  id  facturum  non  modo 
reciperet,  sed  etiam  affirmaret  se  daleros  500  in  promptu  habere 
pro  primis  collegij  initijs  ac  censibus,  et  interim  se  despectu- 
rum,  vt  commoda  domus  iuuenum  institutionj  apparetur.  Cum 
autem  ad  R.sinmm  archiepiscopum  Coloniensem  3  se  contulisset, 
ita  cum  eo  de  nobis  est  locutus,  vt  is  se  deinceps  nobis  de  aede 
aliqua  sacra  prospecturum  illi  affirmaret.  Apud  consules  etiam 
et  reipublicae  coloniensis  senatores,  cum  esset  in  prandio,  post 
multa  de  Societate  encomia,  dixit  illos  [sic]  se  nescire  qualem 
et  quantum  in  sua  ciuitate  habeant  thesaurum,  quem  tandem 
agnoscerent,  vbi  templum  nohis  donarint  ad  Societatis  functio- 
nes  libere  obeundas.  Praeterea  voluit  sua  etiam  praesentia  nos- 
trum  collegium  cohonestare,  iu  quod,  postquam  esset  scholam- 
que  aliquam  ingressus,  finita  breui  quadam  oratione  a  puero 
pronunciata  memoriter,  is  ad  nostram  domesticam  iuuentulem 
sermonem  habuit,  hortans  eos,  vt  ecclesiae  sua  studia  consecra- 
rent,  quam  viderent  hoc  tempore  haereticorum  telis  grauiter 
impetitam.  Ante  tamen  nostros  fratres  adierat  in  sacello  ipsum 
praestolantes,  apud  quem  cum  de  loci  angustijs  quereremur; 
imo,  inquit,  angustus  est  locus,  quem  ita  Dominus  hoc  summo 


a  collegio  supra  vers. 


1  Indicantur  hic  Ioannes  Franciscus  Commendone,  Gaspar  von  Sehonaich 
et  P.  Lambertus  Auer.  Plura  invenies  apud  Hansen,  1.  c.  n°  265  (p.  385  sqq.) 
Cf.  etiam  Lainii  Monum.  V,  433,  487. 

2  Ioannes  de  Hoya.  Collegii  tamen  fundatio  ad  effectum  perducta  non  est 
nisi  anno  1625.  Cf.  Duhr  :  Geschichte  der  Jesuiten  in  den  Landern  deut- 
scher  Zunge.  Zweiter  Band,  Erster  Teil  (Freiburg  i.  B.  1913),  p.  84  sqq. 

a  Ioannes  Gebhard. 


3(38  Litterae  Quadrimestres 

iuuenum  Societatem  iogressorum  delectu  ;l  auget,  et  ornat.  Ma- 
xima  nos  semper,  quanto  hic  fuit  tempore,  amoris  significatione 
priuatim  et  publice  est  prosecutus.  Et  ne  hoc  silentio  praete- 
ream,  cum  R.mus  noster  archiepiscopus  ad  suam  Dominationem 
duo  plaustra  vini  misisset,  mox  altero  voluit  nos  et  ornare  et 
nostram  inopiam  leuare.  Pauperem  quoque  apud  nos  alit>ado- 
lescentem,  quem  cupit  Germaniae  esse  subsidio,  quod  eum  foe- 
licius  praestiturum  existimat,  si  Societatis  instituto  sese  addi- 
xerit,  in  quam  maxime,  si  nobis  vtilis  fuerit,  cupit  ingredj. 
Multa  sunt  quidem  et  praeclara  huius  viri  monumenta  et  faci- 
nora  egregia,  quae  spero  longo  tempore  suspiciet  tota  b  Ger- 
mania. 

10.  Scripsit  superioribus  etiam  diebus  episcopus  numburgen- 
sis  J  ad  R.  P.  rectorem  id  sibi  gratiae  a  nostris  concedi  expe- 
tens,  vt  adolescentfs  quos  suae  destinabit  ecclesiae,  velimus  in 
contubernium  et  conuictores  admittere.  Vir  autem  tanta  huma- 
nitate  praeditus,  et  non  mediocri  eruditione  oruatus,  vt  facile 
ab  eo  nobis  collegium  polliceamur. 

11.  Prodijt  his  diebus  quidam  libellus  haereticus  germanico 
idiomate  scriptus  -,  qui  eo  videtur  institutus,  vt  Societatis  fa- 
mam  proscinderet,  eamque  in  odium  apud  vulgus  traheret ;  ve- 
rum  dum  rem  expendimus,  plus  laudis  et  gloriae  nobis  tribuit, 
quam  velimus  agooscere.  Nos  etenim,  et  colonienses  maxime. 
ecclesiae  romanae  columen  vocat,  nosque  esse  praedicat  autho- 
res,  quod  papistica  adhuc  religio  in  orbe  cohaereat  ac  retiueatur. 

Haec  sunt,  R.de  iu  Ghristo  Pr.,  quorum  T.  R.  Paternitatem 
consciam  esse  voluimus.  Praecamur  aulem  obnixe  singulj,  vt 
cum  fructu  vberiorj  in  vinea  Domioj  versari  possimus,  vestrae 
imprimis  P.  ita  etiam  fratrum  ac  Patrum  precibus  et  sacrificijs 
iuuemur.  Goloniae  1561.  4  Junij  —  T.  R.  P.  filius  iudigous. 

HENRICUS   SOMALIUS  3. 

Desideratur  inscriptio. 


a  Emend.  ex  delectat.  —  l>  tota  supra  vers. 


1  Iulius  Ptlug,  quo  mortuo,  anno  1564,   cessavit   ille   episcopatus.   Eubel, 
III,  279. 

2  De  hoc  libello  vide  sis  quae  habentur  apud  Hansen,  1.  c.  n°  268  (p.  391), 
et  Bradnsberger,  1.  c.  III,  813. 

3  Vide  Litt.  Qaadrim.,  V,  141,  annot.  1. 


537.  —  Patavio  10  Iunii  1561  369 

537 

PROSPER     MALAVOLTA 

PATAVIO    10    IUNII    1561    l. 

Licet  res  parvae  sint,  eas  tamen  ex  mandato  scribit.  —  Socii, 
viginti  quinque  numero,  ad  religiosam  perfectionem  alacres 
tendunt,  oboedientiae  praesertim  operam  dantes,  adhortatio- 
nibus  Patris  rectoris,  et  identidem  Patris  Provincialis  ani- 
mati.  — Iuvenis  in  Societatem  admissus ;  alios  admittendos 
speratur.  —  Scholae  consueto  modo  procedunt.  Magistri 
bona  apud  cives  existimatione  gaudent.  Domtis  a  publicis 
scholis  nimis  distans  impedit  quominus  scholastici  qui  u- 
trasque  scholas  frequentare  vellent,  ad  nostras  accedant.  — 
Solita  erga  proximos  ministeria  exercentur.  —  P.  Rector 
evangelium  secundum  Matthaeum  populo  exponit.  Societatis 
fautores  numero  crescunt.  Speratur  fore  ut  hortus  muro 
concludi  possit. 

Pax  X.1  [Licet  res  parvae  sint,  ex  oboedientia  scribit].  Qua 
adunque  siamo  25,  i  nomi  et  ufficij  de  quali  per  comandamento 
di  quella  in  questo  indice,  che  qua  si  li  manda,  sono  conte- 
nuti  2.  Tutti,  la  Iddio  gratia,  non  meno  con  prospera  salute  del 
corpo,  che  con  diligente  desiderio  in  dar  opera  a  quel  tanto  che 
la  raggion  de  1'  instituto  nostro   richiede,  si  trouano... 

Ne  la  Compagnia  entro  a  li  giorni  passati  uno  de  scholari 
de  le  nostre  schole,  il  quale  hora  con  rara  humilita  et  ubidienza 
da  saggio  del  buon  proposito  suo  nel  refetorio,  ministrando  a 
li  fratelli,  a  quali  excita  non  piccola  espettatione  di  se... 

Li  mastri,  che  qua  sonno  3,  (laudato  Iddio)  con  ogni  laude 
exercitano  1'  ufflcio  et  charico  loro,  i  quali  non  solo  a  li  scho- 
larj,  ma  a  moiti  graui  et  dotti  huominj,  che  per  diporto  uen- 
gono  alcuna  uolta  a  sentirli,  satisfanno  molto;  et  sapiamo  che 
una  uolta  il  publico  dottor  de  la  rhetorica  in  non  poco  numero 


1  Exstat  origin.  in  cod.  Venet.  100,  ff.  88-89 ;  prius  186-187.  Sequitur  exem- 
plum  latinum  in  ff.  90-91.  Res  in  epist.  contentae  nimis  generaliter  enarran- 
tur ;  ideo  praeter  summam  pauca  tantum  damus. 

2  Hunc  indicem  non  invenimus. 

LlTTERAE  QUADRIMESTRES.   —  ToM.    VII.  24 


370  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

de  nobili  auditorj  hauer  1'  ingnegno  del  professor  nostro  ne  la 
istessa  faculta,  il  modo  di  dire,  et  la  facilita  nel  insegnare, 
molto  et  laudato  et  esortato  li  suoi  discepoli  a  uenirlo  a  udire. 
Gio  nientedimeno  molti  sprezano,  poiche  (come  per  relatione 
d'  alcuni  s'e  inteso)  la  nostra  casa  e  troppo  remota,  et  a  pena 
niuno  da  opera  a  tal  scienza,  et  quelli  che  1' odono,  poiche  non 
la  studiano  sola,  per  piu  ageuolezza  et  comodita  loro  accio  d'una 
faculta  possino  passar  aPaltra,  piu  tosto  la  uogliono  intendere 
nel  gymnasio  publico. 

Da  la  disciplina  de  li  altrj  doi  maestrj  e  fama  peruulgata 
uscir  li  discepuli  et  piu  dotti  et  migliorj  di  qualsiuogli  altra; 
per  il  che,  essendo  li  autorj  da  loro  si  ueramente  et  dottatnente 
interpretatj,  et  continuandosi  le  lettioni  de  la  dottrina,  et  exer- 
citationi  de  tali  ufficij  di  pieta  christiana,  tanta  e  la  multitu- 
dine  de  quelli  che  qua  menano  li  figliuoli  suoj  per  essere  amae- 
stratj,  che  [parej  questa  casa  quasi  una  botega  di  grande  ex- 
pettatione,  belle  uirtu  et  optime  lettere... 

Cresce  ogni  giorno  piu  in  questa  citta  la  uecchia  estima- 
tione  et  autorita  de  la  nostra  Compagnia,  et  si  aumenta  ogn'hora 
il  numero  deli  amici  nobili  et  potentj,  con  la  beniuolenza  et 
liberalita  de  quali,  essendo  che  s'e  hauuto  da  la  casa  di  Ve- 
netia  bona  quantita  de  danarj,  se  si  riceueranno  anchor  li  cento 
scudi  del  R.  P.  Paulo  Candij,  potremo  ageuolmente  quesfanno 
serar  il  giardino  con  1'altro  pezzo  di  muro  per  tal  effetto  R 
manca... 

Di  Padoua  a  li  10  di  Giugno  1561. 

D.  V.  R.  indegno  seruo  et  filio. 

Prosper  Malauolta  l. 
Inscriptio  :  Per  la  prouintia  di  Thoscana. 


a  affetto  ms. 


1  Vide  p.  40,  annot.  2. 


538.  —  Montalto  1-2  Iunii  1561  371 


538 


P.    LUCIUS    CRUCIUS 

MONTALTO    12    IUNII     1561     l. 

De  haereticorum  punitione  in  urbe  Montalto,  et  de  iis  quae 
PP.  Crucius  et  I.  Xavierre  acl  illos  cum  catholica  ecclesia 
reconciliandos  egerunt.  Consilia  in  posterum. 

f  Pax  X.'  Non  habiamo  scritto  piu  presto  per  non  hauer  auta 
comodita.  Arriuassimo  iu  Cosenza  la  domenica  2  tutti  sani,  doue 
stessimo  un  solo  giorno,  et  non  trouando  il  vicerre  3  in  Cosenza, 
mi  parse  con  parer  de  altri  ch'  il  P.  Sciauer  andasse  a  trouar 
il  uicere,  il  quale  staua  in  Moltalto,  12  miglia  discosto  de  qui, 
et  portasse  le  litlere  del  sig.or  uicere  di  Napoli  4.  Subito  arri- 
uato,  fo  receuto  con  molte  carezze,  et  adomandanno  [sic]  del 
compagno.  li  disse  ch'  restaua  in  Cosenza.  Subito  mi  mandd  una 
littera  pregandome  ch'  al  alba  la  matina  sequente  con  Monsig.or 
suffraganeo  5  mi  trouasse  in  Montalto.  Arriuato,  mi  fece  molte 
carezze,  pregandoci  ch'  uolessemo  aiutare  questi  poueri  ho- 
mini  accio  moressero  c  ittolicamente.  Andassimo  nel  castello, 
doue  il  P.  Sciauer  et  io  li  facessimo  alcune  exortationi.  Piacque 
al  Sig.or  ch'  tutti  questi  ch'  sonno  stati  sententiati  mentre  sia- 
mo  stati  qui,  si  sonno  ridotti;  et  dopoi  li  habiamo  confessati 
et  accopagnatili  al  supplitio  uno  per  uno,  forno  tutti  scan- 
nati  et  squartati ;  oltra  de  quelii  che  prima  forno  abrusciati,  et 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Ital.  117,  f.  286 ;  prius  41.  In  Arcliivio  Storico  ita- 
liano,  IX  (1846),  p.  193-195  editae  sunt  tres  epistulae  anonymae  datae  ex 
Montalto  diebus  5,  11  et  12  Iunii  1561,  quae  agunt  de  eadem  haereticorum 
punitione.  In  enumerandis  his  de  quibus  poena  capta  est,  satis  cum  hac  et 
sequenti  concordant.  De  tota  hac  re  cf.  inter  alios  Sacchinum  :  Histor.  Soc. 
lesu  part.  II,  lib.  V,  n.  81-82 ;  Balan  :  Sioria  d"Italia,  (Ed.  2*  Modena  1896), 
VII,  20-21  ;  Amabile  :  11  Santo  Offtzio  della  lnquisisione  in  Napoli  (Vol.  I), 
233-257.  Ex  quibus  solus  Sacchinus  has  nostras  litteras  novit. 

2  Dies  8  Iunii.  PP.  L.  Crucius  et  Ioann.  Xavierre  Roma  disceserant  die 
25  Maii,  ut  habetur  in  cod.  Rom.  78.b  f.  18.v  Vide  sis  in  Epist.  P.  Salme- 
ronis,  I,  457,  litteras  quibus  eos  Polancus  commendat  die  24  Maii  datas. 

3  Ut  ex  sequenti  epistola  satis  apparet,  erat  is  marchio  de  Bucchianico, 
Narinus  Caracciolo. 

*  Petrus  Afan  de  Ribera,  marchio  de  Alcala. 

5  Episcopus  lesinensis,  ut  dicitur  in  sequenti  epistola.  Episcopus  vero 
Cusentinus  erat  Thaddaeus  de  Gaddis,  S.  R.  E.  cardinalis. 


372  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

altri  precipitati  de  una  torre  delia  altezza  della  nostra  torre  rossa  l; 

altri  li  quali  non  si  uolsero  rendere,  forno  amazzati  nella  cam- 

pagna  a.  II  numero  delli  presi  tra  donne  et  homini  b,  me  dicono 

che  passono  mille  et  seceDto,  delli  quali  sonno  stati  sententiati 

ceDto  cinquanta,  delli  quali  hieri  ne  morsero  octanta  et  octo,  li 

quali  tutti  sonno  stati  redotti  et  confessati  da  noi.  Quello  che  piu 

uolte  ci  diceuano  li  pouerettj,  era   che   si   fossemo  arriuati  doi 

mesi  auanti,  non  se  uederehheno    in  quelli  termini,    et   se   ha- 

uessero  hauto  per  il  passato  chi  li  hauesse  iustrutti,  dod  se  ser- 

rebeoo  lasciati  sedure  cosi  facilmeDte.  Subito    che  questi  siaoo 

expediti,  facciamo  cooto  di  aodare  a  Coseoza  doue  soddo  tutte 

le  doune  et  putti,  doue  procuraremo  de  aiutarli  con  quelli  me- 

glior  modi  che  sapremo;  ma    pensamo   non    fermarci    molto  in 

Cosenza  perche  per  quel  poco  che  habiamo   uisto   et  per   quel 

che  tutti  ci  dicano,  e  terra   molto    mal    sana,  et   sono  pochi  li 

anni  che  non  ci  sia  una  spetie  di  contagione  doue  more  molta 

gente,  la  quale  e  gia  incomiaciata.  Per  questo  rispetto  la  corte 

del  vicere  fa  conto  non  accostarsi  questa  estate.  Monsig.01'  suffra- 

geneo  ci  ha  detto  che  dopo   alcuni  giorni  che  serremo  stati  in 

Cosenzi  uole  uisitare  c  la  diocese  et  desidera  grandetnente  me- 

narci  seco,  spetialmente  accio  predicamo   in   certi  castelli  doue 

c'e  suspitione  de  heresia.  L'  habiamo   detto   che  farremo  quel 

tauto  che  sua  Sig.ria  R.ma  ci  commandara.  Altro  non  dico,  parte 

per  non  hauer  tempo,  mala  penna  et  pegio  iochiostro;  como  hab- 

biamo  piu  tempo,  procuraremo  scriuere  piu  miDutameote  le  cose 

successe  et  quelle  che  succederauDO.  Nelle  oratiooi  di  V.  P.  et 

de  tutti  li  altri  Padri   et  fratelli  molto  ci  racommaodamo,  et  d 

che    preghino   per    queste   pouere    anime,    le   quali    stanno   in 

grandissima  necessita.    Di   Montalto   alli    12  di  Iunio   1561.    Di 

V.  P.  indignus  filius. 

Lutius  Crucius  2. 


a  compagna  ms.  Sequit.  delet.  et  perche  il  P.  Sciauer  scriue  piu  copio- 
samente,  no  conto  in  particulare  del  numero.  —  b  homini  supra  vers.,  de- 
leto  poueri.  —  c  Del.  el  Arce  imperf.  —  d  et  supra  vers. 


1  Turris  domus  romanae  Societatis  Iesu,  quae  amplius  non  exstat. 

3  De  hoc  legimus  in  catalogo  domus  venetae  ineunte  Ianuario  1564 : 
«  II  R.  P.  D.  Lucio  Croce  da  Tiuoli  nostro  soprastante  intro  in  Roma  nel 
mese  di  7bre.  1'  anno  1549.  Era  giouane  quando  intro  di  eta  di  anni  16,  o,  17 
nella  Compa.  Ha  fatto  sua  professione  nell'anno  1560  alli  15  de  Agosto  nella 
festa  dell'Assup.  della  Mad^.  E  ben  conosciuto  da  tutti  li  superiori  di  Roma 
etc.  »  (In  cod.  lnform.  antiquae,  n.  101;  prius  300).  De  difficultatibus,  quae 
eius  in  Societatem  ingressum  subsequutae  sunt,  agit  Polancus  in  Chron. 
II,  16. 


539.  —  Montalto  12  Iunii  1561  373 

539 

P.  IO.  XAVIERRE  P.  SALMERON 

MONTALTO    12   1UNII    1561     *. 

1.  Cum  sociis  Consentiam  sanus  pervenit.  A  vicario  cardinalis 
de  Gaddis  peramanter  excipiuntur.  Inde  Montaltum  profi- 
ciscitur,  quo  socii  paulo  post  eum  sequuntur.  —  2.  Morti 
damnatos  tota  nocte  consolari  nituntur^  et  peccata  confessos 
absolvunt ;  tum  iugulandos  P.  Crucius  ad  horrendi  supplicii 
locum  assiduo  levamine  comitatur.  —  De  collegio  Societatis 
Consentiae  fundando.  —  Poenae  remissio  a  prorege  impe- 
tranda  ducibus  et  Patribus  videtur ;  orphanisqne  pueris  pro- 
videndum. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  in  X.°  P.  Pax  X.1  Ayer  con  la  estafeta 
que  se  partio,  escreui  a  V.  R.  no  mas  de  lo  que  el  tieuapo  me 
concedio,  contentandome  con  que  V.  R.  supiesse  nuestra  llegada, 
pensando  de  hacello  mas  largamente  el  domingo,  con  el  per- 
cacho.  Todavia  diziendonos  el  S.r  Marques  que  escriuiessemos, 
que  siempre  hauria  estafeta,  por  esta  hreuemente  dire  lo  que  se 
offreze.  Y  por  comenzar  de  nosotros,  digo  que  el  P.  Lucio,  Do- 
minico  y  yo  estamos  muy  buenos,  gracias  a  Dios  nuestro  Senor. 
Llegamos  a  Cosenza  el  doraingo  ~  a  las  24  oras,  y  por  no  tener 
lugar  el  Dean  de  Cosenza  para  recogernos,  y  el  factor  del  Car- 
denal  estar  fuera,  nos  estuuimos  aquella  noche  en  la  hosteria. 
EI  otro  dia  viniendoncs  a  buscar  el  Dean  a  parecio  al  P.  Lucio 
y  al  Dean  que  yo  deuia  venir  a  Montalto  adonde  b  el  S.r  Mar- 
ques  por  respeto  de  los  pressos  estaua.  Los  cuales  con  las  mu- 
geres  llegauan  c  al  numero  de  1600.  Despues  de  comer  fuimos 
a  visitar  a  Mons.1'  de  Lesina  3,  vicario  del  Cardenal  de  Gadi,  el 


a  Del.  les ;  pro  quo  adcl.  supra  vers.  al  P.  Lucio  y  al  dean.  —  b  Script. 
supra  vers.  et  del.  estaua.  —  c  llegaual  ms. 


1  Ex  autogr.  in  cod.  ItaJ.  117,  ff.  288-289;  prius  42.  Vide  epist.  praec. 

2  Dies  8  Iunii. 

s  Episcopus  lesinensis  erat  tunc  Horatius  Graecus.  (Eubel,  III,  240). 


374  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

qual  nos  recibio  con  muy  grande  alegria,  que  ya  hauia  sabido 
de  nuestra  llegada.  Haze  con  nosotros  cosas  que  para  lo  poco 
que  ha  estamos  aqui,  y  que  conosce  la  Gompania,  parecen  in- 
creybles.  Me  contentare  por  aora  con  dezir  que  adonde  nosotros 
ymos,  dize  que  quiere  ir ;  y  en  effeto  lo  haze.  Dize  mas  :  que 
hauia  imbiado  a  pedir  licentia  al  Gardenal  para  irse :  pero  que 
aora  que  nosotros  hemos  venido,  aunque  el  Gardenal  se  la 
diesse,  no  se  ira  a  hasta  que  nosotros  nos  vamos.  Dize  mas  : 
que  quiere  visitar  todo  este  arcobispado,  que  son  mas  de  90,  6, 
100  b  casales,  con  nosotros  c.  PareQio  tambien  al  mesmo  Mons.01' 
que  yo  deuia  venir  a  ver  lo  que  el  S.r  Marques  mandaua,  y 
que  si  era  menester,  que  scriuiesse  al  P.  Lucio,  que  luego  ven- 
dria.  Pero  quiso  que  viesse  antes  las  mugeres  y  nifios  y  ninas 
presas,  que  creo  pasauan  de  seiscieotas,  que  no  poca  compa- 
siou  nos  dieron.  Creo,  cierto,  ques  es  de  las  cosas  grandes  que 
espero  ver,  aunque  sera  mayor  aora  por  hauer  hallado  otras 
dozientas.  Visto  esto,  yo  me  parti  con  vn  hombre,  criado  del 
Dean,  dex.mdo  al  P.  Lucio  (por  no  ser  venido  el  fator)  en  casa 
de  vna  S.a  tia  suya,  vna  de  las  mas  principales  S.as  y  rica  de 
Cosenza,  a  grande  importunacion  del  Senor  Camilo  Sarzala, 
marido  desta  S.a  ;  el  qual  no  quiso  salir  de  la  hosteria  hasta 
que  yo  tuuiesse  caualgadura,  y  la  rop.i  huuiesse  imbiado  a  su 
casa,  y  que  el  P.  Lucio  fuesse  coh  el.  Yo  me  parti  lunes  para 
Montalto  adoude  del  S.1'  Marques  fui  con  muchas  caricias  y 
mucho  contento  recibido,  y  no  menos,  antes  por  conoscerme 
el  S.r  Escanio  Carachulo,  y  ser  deuoto  de  nuestro  P.  y  de  V.  R.  y 
de  la  Compagnia,  mostro  mayor  contentamiento.  Lo  mismo  hi- 
zieron  estos  sehores,  y  en  particular  el  S.r  Auditor  Vaion,  so- 
brino  del  S.r  Rigente  Albertino,  el  qual  nos  d  hizo  muchos  of- 
frecimientos.  Parecio  el  S/  Marques  que  para  la  justitia  que 
aqui  se  hauia  de  hazer,  no  solamente  uiuiesse  el  Padre  Lucio, 
mas  juntamente  con  el  Mons.r  el  Vicario  y  asi  luego  despacho 
vno  con  cartas.  La  cel  P.  Lucio  contenia  estas  palabras :  R.do 
S.or :  Gon  mia  gran  sodesfatione  ho  iuteso  la  venuta  de  V.  S. 
Sara  contenta  per  l'amore  del  S.r  Iddio,  et  per  far  gratia  a  me, 
domatina  per  tempo  esser  qua  col  S.r  Vicario,  al  quale  scriuo, 
et  cosi  aspetando  con  desiderio  anche  a  V.  S.  mi  raccomando 
di  cuore.  Di  Montalto  a  9  di  Giugno.  61.  Al  comando  di  V.  R.. 
il  Marqs.  di  Ruchianico. 


a  no   se  ira  supra  vers.  —    b  o   100  supra    vers.   —   c  con   nosotros   in 
marg.  —  d  nos  supra  vers. 


539.  —  Montalto  12  Iunii  1561  375 

2.  Venidos  Mons.r  el  obispo  y  el  P.  Lucio,  y  con  muchas 
carigias  el  P.  Lucio  recebido,  porque  se  speraua  que  se  haria  la 
justitia  aquella  tarde,  que  era  el  martes,  despues  de  hauer  des- 
pues  de  comer  reposado  vn  poco,  nos  fuimos  al  castillo  a 
confessar.  Pareciendo  al  P.  Fray  Valerio  l,  ques  aqui  comis- 
sario  a  (el  qual  juntamente  nos  ha  hecho  muchos  offrecimientos 
y  mostrado  allegrarse  con  nuestra  venida),  que  confessassemos 
algunos  que  a  el  parecia  hauer  mayor  necessidad  de  ayuda,  los 
demas  imbiaron  a  S.to  Domingo  (a  donde,  segun  me  dixo  oy  vn 
frayle  dellos,  ay  quinze  sacerdotes)  y  a  S.  Fran.<0  de  Paula ;  de 
manera  que  a  las  23  oras  se  hallaron  confessados  en  vna  yglesia 
60  personas,  sin  seis  que  nosotros  confessamos  en  el  castillo, 
y  por  ser  tarde,  diffiriendose  la  justitia  al  miercoles,  estuuimos 
con  los  dichos  sesenta  conortandolos  toda  la  noche,  hauiendoles 
hecho,  por  mandado  del  S.r  Marques,  como  fueron  todos  con- 
fessados,  vna  essortacion,  con  la  qual  demostraron  mucha  con- 
solacion,  y  tanto  aquella  tarde,  come  aquella  noche,  dizian  mu- 
chas  vezes:  «  o  P.,  si  fuerades  venidos  antes,  mucho  nos  hu- 
uierades  ayudado  ».  El  miercoles  se  comengo  aqui  a  hazer  la 
justicia,  confessandose  otros  22,  6  23:  de  manera  que  con  los 
que  fuera  lleuaron,  fueron  el  n°.  de  88  personas,  y  treze  se 
hauian  justiciado,  y  otros  50  muertos:  seran  todos  hasta  ciento 
y  cinqiienta.  Ay  sin  estos  quasi  157,  cosa  cierto  de  gran  con- 
sideracion.  El  P.  Lucio  aqui  a  los  que  degollauan  contbrtaua 
con  gran  caridad,  y  el  mesmo  dia  confesso  algunos.  Ha  sido 
la  justicia  tal  y  tan  rigurosa,  que  no  solo  pondra  espanto  a  los 
desta  tierra,  mas  aun  a  donde  quiera  que  se  oyere.  Si  con  esta 
no  van  los  arliculos  que  estos  pobretes  tenian,  con  lo  demas 
que  se  hauia  de  escreuir  en  esta  los  imbiare  con  el  primero  2. 
No  dire  por  esta  mas  de  que  ay  gran  disposition  de  hazer  co- 
legio  en  Cosenza,  por  lener  el  P.  Lucio  los  parientes  tan  prin- 
cipales,  y  hauerse  ya  hablado  otra  vez,  y  deterrninado  se  hi- 
ziesse  3.  V.  R.  con  el  P.  don  Cristobal  4,  y  todos  essos  Padres 


a  Del.  en  este. 


1  Secundum  Araabile  1.  c.  hic  erat  Fr.  Valerius  Malvicino  0.  P. 

2  Haec  non  vidimus. 

3  De  collegio  Societatis  Iesu  Consentiae  fundando  agebatur  mense  Iulio 
1560  (Cf.  Epist.  P.  Sahneronis,  I,  384) ;  sed  res  nondum  perfecta  erat,  nec 
nisi  multis  post  annis  ad  effectum  deducta. 

4  P.  Christophorus  de  Mendoza  collegii  neapolitani  rector. 


376  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

y  hermanos  nos  tengan  por  muy  encomendados.  El  P.  Lucio  y 
yo  muy  particularmente  a  V.  R.  nos  encomendamos. 

En  esta  ora  nos  imbio  a  llamar  el  S.r  Marques,  porque 
viessemos  vno  que  hauian  tomado,  que  cada  hora  (como  hay 
tassa)  se  toman.  Oy,  despues  de  comer,  tomar[on]  a  otro,  que 
era  entre  ellos  de  los  b  mas  principales. 

Creo  que  se  holgarian  aca  si  V.  R.  alcancasse  de  su  Ex.ia 
alguna  remission;  que  si  an  de  morir,  siendo  con  los  muertos 
mil  y  seiscientos  o  mas,  es  gran  cosa.  V.  R.  haga  lo  que  en  el 
Sefior  juzgare  ser  mas  su  seruicio,  y  a  mi  esta  caridad  de  de- 
mostrar  esta  a  Mons.re  mio  Samano  y  al  S.r  dottor  Castillo;  a 
los  quales  no  escriuo  c.  —  De  Montalto  a  12  de  Junio  de  1561  — 
D.  V.  R.  menor  sieruo. 

Joan  Xauierre  l. 

Porque  el  P.  Lucio  escriue  breue  a  nuestro  P.,  y  desear  dar 
estas  al  S.r  Marques,  porque  nos  ha  demaodado  si  hauiamos  es- 
crito,  V.  R.  nos  hara  esta  caridad  de  imbiar  esta  a  N.  P.  A  las 
orationes  y  S.,os  Sacrificios  de  su  R.  y  del  P.  Madrid,  P.  Po- 
lanco,  P.  Estrada  y  de  todos  los  P.  y  hermanos  nos  huinil- 
mente  encomendamos. 

Porque  estos  S.res  demostraron  se  holgarian  nosotros  hi- 
ziessemos  esto,  se  escriue  a  su  Ex.ia  2  pidiendo  misericordia  con 
personas  principalmente  [de  las  que]  d  no  se  puede  esperar 
mal ;  y  que  se  diesse    orden  para    que  los  niiios    y    nihas   que- 


a  Del.  vno.  —  b  de  los  supra  vers.,  del.  in  textu  iisdem  vv.  male 
scriptis.  —  c  Emend.  ex  a  los  quales  escriuo  breuem.te.  —  d  Haec  tria  ver- 
ba  ad  faciliorem  textus  inteUigentiam  addimus. 


1  Quaedam  personalia  de  epistulae  auctore  inveniuntur  in  tribus  catalogis 
collegii  patavini  [cod.  Inform.  Antiquae,  nn.  49  (381v),  50  (380),  52  (382)], 
quorum  priraus  et  tertius  anni  notatione  carent,  alter  est  mensis  Augusti 
1564 ;  et  in  catal.  domus  romanae  anni  1574.  Ex  quibus  colligitur  P.  Io.  Xa- 
vierre  natum  esse  circa  annum  1522  in  oppido  Daroca  dioecesis  caesaraugu- 
stanae,  in  Hispania ;  et  ingressutn  esse  Societatem  anno  1557.  De  eius  voca- 
tione  agit  Polancus  in  Chron.  VI,  142.  Eius  cognonem  varie  scribitur;  saep» 
Xavier.  Sed  nihil  est  cur  ab  auctoris  scriptione  recedamus :  praesertim  cum 
non  unum  Aragoniae  oppidum  ita  appelletur. 

a  Intellige  proregem  neapolitanum  Perafan  de  Ribera.  Has  litteras  non  vi- 
dimus,  neque  quem  successum  habuerint  proprie  novimus.  Vide  tamen  in- 
ferius  quae  dicuntur  in  epistula  die  25  Iunii  data. 


540.  —  Gandia  13  Iunii  1561  377 

son  en  muy  gran  numero,  tengan  algun  remedio  y  sean  en- 
seiiados.  Aca  no  se  si  esto  haura;  pero  esta  ay  Santa  Maria 
de  Loreto  l.  Obra  es  a  esta,  a  mi  parecer,  de  grandiss.a  impor- 
tantia,  porque  creo  llegan  al  numero  de    b. 

Inscriptio.  —  Al  muy  R.do  P.  mio  en  Jesu  X.°  el  P.  Alfonso 
Salmeron  Provincial  del  Reyno  [de  Napoles].  Napoles. 


540 

P.    IOANNES   GARCIA 

GANDIA     13  IUNII     1561     2. 

Cuncta  prospere  procedunt.  Contionum  fructus.  Peccatorum 
conversiones.  Fratres  doctrina  christiana  pueros  instituunt. 
Unus  e  nostris  theologiae  doctor,  atter  artium  magister 
creatur.  Mox  artium  cursus  praelegetur. 

f  Ihs.  Muy  R.do  P.  nuestro  —  Pax  X.1  —  Lo  que  en  esta  qua- 
drimestre  ay  que  hazer  saber  a  V.  P.  de  las  cosas  deste  collegio 
es,  que  por  la  bondad  de  nuestro  Sehor  vam  prosperamente. 
Todos  los  Padres  y  hermanos  estan  buenos  de  salud,  y  de  cada 
dia  les  crece  el  deseo  de  yr  adelante  en  el  diuino  servicio,  como 
se  vee  por  experiencia  en  las  publicas  y  secretas  penitencias 
que  hazen,  y  desean  hazer,  pidiendolas  amenudo.  Ay  en  todos 
gram  pax  interior  y  exterior,  y  entranable  amor  vnos  con  otros. 
Los  Padres  entiendem  en  confesar  y  comulgar  y  predicar,  ansi 
en  nuestra  iglesia,  como  en  la  mayor  deste  pueblo.  En  lo  qual 
se  vee  bien  el  fructo  que  se  haze  de  cada  dia,  apartandose  mu- 
chos  de  grandes  peccados;  entre  los  quales  vna  muger  que 
muchos  anos  avia  estaua  en  torpe  peccado  mortal,  y  no  solo 
se  a  apartado  del,  pero  ase  recogido  tanto,  que    freqiienta    mu- 


a  es  supra  vers.  —  b  Sic,  spatio  vacuo  relicto. 


x  Doraus  pueris  et  puellis  orphanis  sublevandis,  quara  anno  1537  loannes 
de  Tapia  sacerdos  hispanus,  corrogatis  eleeraosynis,  fundarat.  Cf.  Sigismondo 
(Giuseppe) :  Descrizione  della  cittd  di  Napoli  e  suoi  Borghi,  III  (1789),  201. 

9  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  f.  238 :  prius  338. 


378  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

cho  los  sacramentos,  y  tiene  ordinarias  tres  horas  de  oration 
eada  dia;  donde  se  manifiesta  hien  el  toque  de  nuestro  Senor, 
porque  siempre  que  se  contiesa  muestra  gran  sefial  de  contri- 
cion  derramando  lagrimas  en  ahundantia.  Otra  muger  avia 
hartos  ahos  que  estaua  con  vn  homhre  puhlicamente,  avnque 
con  aparente  matrimonio:  confesose  con  vn  Padre,  y  apartose 
del  peccado,  y  el  honhre  se  ahsento,  y  ella  procede  muy  hien 
en  diuino  seruicio:  gloria  al  Sefior  por  todo.  Otras  muchas 
cosas  semejantes  questas  se  podrian  escreuir,  y  dexanse  por  no 
ser  prolijo.  Los  hermanos  ensehan  la  doctrina  christiana  a  los 
ninos  deste  lugar,  y  agora  se  a  ordenado  que  vm  Padre  en- 
tienda  en  predicarla  a  nihos  y  a  mayores.  Estos  dias  se  gra- 
duaron  dos  Padres  de  los  nuestros;  vno  en  doctor  en  theologia, 
y  otro  en  maestro  en  artes.  Mostraron  sus  letras  y  hahilidad 
tam  bien,  que  dieron  mucho  contentamiento  a  los  nuestros  y 
a  los  de  fuera.  Este  mes  de  Agosto  primero,  leera  vm  P.e  las 
artes,  y  se  juntaran  a  oyrle  algunos  de  los  nuestros,  y  otros 
de  fuera  que  oyen  aqui  agora  latinidad.  Nuestro  Sehor  se  sirua 
de  todo,  y  nos  guarde  a  V.  P.  para  que  por  medio  de  sus  rue- 
gos  passen  sus  indignos  hijos  adelante  en  el  diuino  amor.  De 
Gandia  a  XIII  de  Junio  de  1561.  —  Indigno  hijo  y  sieruo  de  V.  P. 

GAKCiA   l. 

Fol  238.v  Quadrimestra  del  collegio  de  Gandia. 


541 

P.    LAURENTIUS  SCORZINI 

TUSCULO    16    1UNII     1561    2. 

Tuscalani  frequentiores  iam  ad  sacramenta  accedunt,  et  nostris 
peccata  confiteri  malnnt.  Monita  clericis  data.  Benevolen- 
tiae  signa  a  Priore  coenobii  cryptoferratensis,  a  cardinali 
Aragoniae,  a  Rmo.  domino  Rufino  edita.  Frater  Ordinis 
P raedicatorum  nostros  pro  contione  valde  commendat.  — 
Quid  fieri  possit  cum  pueris. 


1  Cf.  Litt.  Quadrim.,  V,  796. 

a  Ex  autogr.  in  cod.  Ital.  117.  ff.  297-298 ;  prius  109. 


541.  —  Tusculo  16  Iunii  1561  379 

Molto  R.fl°  in  X.p°  P.  Pax  X.P'  —  Poce  cose  sono  che  potro 
anisare  de  nostri  fatti,  le  quali  mosso  dalla  solita  obedientia 
diro.  Quanto  alle  comunioni  dal  Natale  fino  a  hoggi,  rara  festa 
e  stata  che  nella  nostra  chiesa  non  siano  comunicati  quando 
poci,  et  quando  assai,  secondo  il  loco;  et  se  molti  restano,  e  per 
li  negotij  delle  biade;  et  a  questi  par  hora  miracolo  che  tre 
uolte  1'  anno  si  confessano  assai,  perche  inanzi  credo  che  poci 
si  confessauano  ogni  anno  al  suo  tempo,  come  i  medesimi  pu- 
blicamente  dicono;  onde  spero  per  V  auenire  si  uada  in  meglo. 
Tutti  quasi  della  terra  hanno  cominciato  a  confessarsi  con  noi 
altri,  et  quelli  che  restano,  e  per  non  potere  sodisfare  a  tuttj 
nella  quaresima,  nella  quale  io  et  il  R.do  P.  Niccolo  fiandrese  l 
confessassimo  circa  a  500  persone,  cominciando  io  a  confessare 
la  seconda  settimana  di  quaresima  fino  al  giouedi  santo,  oue 
non  potei  piu  per  il  mio  mal  del  stomaco  che  mi  acresce,  pur 
nelle  feste  di  pasqua  ne  spedi  alcuui  altri;  et  come  ho  inleso 
da  piu  persone,  dicono  cbe  mai  hebbono  piu  satisfatione  nel 
confessarsi  che  coi  nostri,  onde  quando  alcuno  s'  amala,  son 
chiamato  a  confessarlo  et  esortarlo:  et  alcune  persone  che  sta- 
uano  assai  male,  uennero  cosi  amalate  a  la  nostra  chiesa  a 
confessarsi  per  sua  deuotione,  il  che  li  dissi  uon  mi  parer 
bene  per  il  pericolo  che  ne  potea  succedere.  Poci  si  confessano 
con  i  proprij  curati,  et  di  qui  e  che  il  peso  uiene  a  noi  a.  Fui 
auisato  da  certe  persone  da  bene  che  io  amonissi  i  lali  curati 
che  facessino  V  officio  suo  in  piu  cose  b,  come  doueano;  il  che 
fatto  al  suo  tempo,  si  hanno  da  poco  in  qua  cominciato  c  a 
confesare  con  meco.  Ho  dato  alcuni  buoni  auisi  al  R.do  Prior 
di  S.  Basilio  et  a  i  suoi  monaci  2,  il  qual  si  suol  confessar 
meco,  quando  io  uo  al  suo  loco,  et  ama  motto  i  nostri  et  li 
acarezza,  quando  uanno  li  a  ricrearsi.  II  cardinal  d'  Aragona  s 


a  Del.  et.  —  b  in  piu  cose  snpra  rers.  eaclem  niann.  —  c  Prins  cominciati. 


1  Ex  iis  quae  de  illo  dicuntur  in  Epist.  P.  Salmeronis,  I,  302,  et  ex  eius 
responsis  ad  interrogationes  Patris  Nadal  (IV,  303),  constat  illum  esse  dio- 
nantensem  (Dinant),  ingressum  Societatem  anno  1551.  Familiae  nomen  omit- 
tihir. 

2  Intellige  monachos  vicinae  abbatiae  Cryptae  Ferratae  (Grotta  Ferrata), 
cui  praeerat  tunc  temporis  Iacobus  Sicilianus.  Cf.  Sciommari  :  Note  ed  os- 
servasioni  istoriche  spettanti  alV  insigne  Badia  di  Grotta-Ferrata...  114. 

3  Inicus  de  Avalos,  cardinalis  renuntiatus  die  26  Februarii  1561.  Eubel,  III, 
41,  43,  91. 


380  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

che  stette  qui  circa  a  quatro  di,  molte  carezze  mi  fece,  quando 
lo  uisitai,  con  abracciarmi  et  far  assai  proferte,  et  poi  uenne 
con  assai  humilita  nella  nostra  pouera  casa  con  tutta  la  sua 
corte,  monstrando  buono  amore  allj  locj  nostri.  II  R.mo  Mons.or 
Ruffino  *  mi  fa  carezze  assai,  et  specialmente  dopo  che  mi 
mando  a  chiamar  per  confessarssi,  che  spero  sempre  si  fara  qual- 
che  bene.  Li  nepoti  del  cardinal  di  Montepulciano  2,  et  altri  a 
suoi  fin  che  stanno  qui  a  recrearsi,  si  confessano  e  comunicansi 
con  molto  contento.  Questi  della  terra  par  che  siano  assai  amici 
da  la  quaresima  in  qua,  et  massimo  con  certi  maleuoli,  i  b  qualj 
il  R.do  P.  della  Minerua  che  predico  qui,  li  riprese  bene,  et 
nelle  sue  prediche  ci  racomando  molto.  Io  et  altri  spesso  tiriamo 
alle  confessioni  di  questi  homini  grossi  danioli  dotrine  a  chi 
sa  leggere,  et  corone  et  cosi  a  questi  figlolini  della  citta,  se 
ben  non  nostri  scolari,  i  quali  se  fossero,  si  faria  gran  fatto, 
perche  tutti  sariano  nostri,  et  par  che  nella  loro  scola  io  non 
possi  far  alcuno  frutto  per  il  maestro  che  non  si  contenta  con 
timore  che  non  li  sia  leuata.  In  casa  quei  poci  di  fratelli  che 
ci  sono,  si  portano  bene  in  tutte  le  cose.  All' orationi  di  V. 
R.da  P.a  sempre  mi  racomando,  et  Dio  nel  suo  prossimo  uiaggio 
la  conserui. 

Di  Frascati  alli  16  di  Giugno  1561  —  Di  V.  R.da  P.a  sempre 
minimo  in  X.p°  seruo. 

LORENZO   SCORZINJ   3. 


a  altri  supra  vers.  —  b  Emend.  ex  ai. 


1  Intelligi  videtur  Alexander  Rufini,  episcopus  melfiensis  (coadiutor  cum 
iure  successionis)  ab  anno  1548 ;  S.  S.  cubicularius  secretus.  et  dominus  vil- 
lae  «  Rufina  »  (dictae  post  «  Falconieri  »).  Eubel,  1.  c.  258;  G.  Biasiotti  e 
G.  Tomassetti  :  Tusculana  (Roma,  1912),  39-40. 

2  Cardinalis  politianus  erat  Ioannes  Riccius  a  die  20  Novembris  1551. 

3  Vide,  sis,  quae  de  illo  dicuntur  in  Epist.  P.  Salmeronis,  I,  300.  Anno 
1567  ob  afflictam  valetudinem  licentiam  a  Sto.  Francisco  de  Borja  habuit 
vivendi  extra  domos  Societatis  cum  obligatione  iterum  redeundi,  si  sanitatem 
recuperaret,  ut  constat  ex  eius  autographo  in  cod.  Vota  simplicia. 


543.  —  Segovia  23  Iunii  1561  381 


542 


P.   ANTONIUS   DE   TORRES 

SEGOVIA    23    IUNII     1561     l. 

1.  Sociorum  numertis  et  valetudo.  —  2.  Mors  P.  Alfonsi  Car- 
dona,  hospitis.  —  3.  Sacramentorum  frequens  usus.  Cari- 
tatis  opera  erga  eos,  qui  in  carcere  detinentur.  —  4.  P.  Rec- 
toris  contiones.  —  5.  Scholasticorum  mores.  —  6.  Urbis 
confessarii  a  P.  Rectore,  episcopi  rogaiu,  examinantur. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  P.e  nro.  en  Christo.  Pax  Ghristi  etc.  [Scri- 
bit  ex  consuetudine] .  Somos  por  todos  diez,  cioco  Padres  y  otros 
tantos  hermanos ;  todos,  bendito  sea  nuestro  Seiior,  sanos, 
avnque  a  la  entrada  del  verano  ubo  algunas  terclanas,  mas 
todas  muy  ligeras,  y  que  ninguna  duro  ocho  dias. 

2.  La  pascua  de  resurrection  fue  seruido  nuestro  Senor  dar- 
nosla  mezclada  de  dolor  y  alegria,  lleuando  para  si  al  P.e  Car- 
dona  2,  rector  que  era  de  la  casa  del  Villar  3,  el  qual  llego 
aqui  de  camino  ei  miercoles  antes  de  la  dominica  in  passione. 
Auiale  dado  vn  dia  antes  que  llegasse  vn  dolor  de  costado,  lento 
al  parecer,  mas  que  al  fin  le  acabo,  avnque  fue  curado  con  toda 
la  diligencia,  regalo  y  charidad  que  nos  fue  possible.  Murio  el 
segundo  dia  de  pascua  4  a  las  diez  del  dia ;  fue  lleuado  el  mesmo 
dia  en  la  tarde  ha  enterrar  en  vn  atahud  en  hombros  de  dos 
Padres  y  dos  hermanos,  a  vna  parochia  ^erca  de  nuestro  col- 
legio.  La  pompa  fue  mui  mo  'erada,  pareciendole  asi  cumplir  al 
P.e  Rector  al  diuino  seruicio,  que  no  quiso  que  se  dilatasse  el  en- 
tierro,  ni  se  diesse  parte  sino  algunos  deuotos,  personas  principa- 
les,  para  atajar  la  occassion  de  murmurar  a  los  poco  beneuolos  a 
la  Compahia,  que  en  menores  cosas  paran.  Hizose  el  officio  mui 
cumplidamente  por  el  cura  y  clerigos  de  la  parrochia;  y  antes 
fue  menester  irles  a  la  mano,  porque  no  excediesen.  Edificonos 


1  Ex  autogr.,  ut  videtur,  in  cod.  Hisp.   98,   ff.   246,   247 ;   prius   280.   Est 
etiam  exeraplum  latinum  in  f.  245. 

a  P.  Alfonsus  Cardona.  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  234. 
8  Ibid.  675,  annot.  3. 
*  7  Aprilis. 


382  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

el  bendito  Padre  en  toda  su  enfermedad  con  su  mucha  pacientia 
y  obedientia,  que  era  tanta,  que  en  algunas  agonias  en  que  le 
venian  grandes  temores,  diziendole  el  P.e  Rector  que  no  temiese, 
dezia  que  se  lo  mandase  en  obediencia,  y  quedaba  con  aquello 
grandemente  consolado.  Fue  siempre  grande  el  deseo  que  tubo 
(siendo  la  voluntad  de  Dios  nuestro  Senor)  de  morir.  Fuenos 
materla  de  consuelo  y  de  alegria  tener  quasi  certidumbre  de 
que  nuestro  Seiior  Dios  le  lleuaba  a  gozar  de  si,  porque  le 
agradaba,  y  porque  la  malicia  del  mundo  no  le  peruirtiese ;  y 
no  con  menos  verdad  se  pueden  dezir  del  las  palabras  que  ba 
estas  preceden ;  conuiene  a  saber :  que  en  breue  tiempo  negocio 
bien  con  nuestro  Senor  l.  Con  este  vibo  exemplo  se  animaron 
los  de  casa  al  trabajo  que  a  los  fieles  mnistros  en  la  vifia  del 
Seiior  se  les  offrece,  viendo  que  el  premio  del  no  se  libra  muy 
a  la  larga.  Y  ansi  todos,  bendito  sea  nuestro  Senor  Jesu  Christo, 
proceden  adelante  en  el  camino  del  diuino  seruicio,  sacriflcando 
cada  vno  al  Senor  su  voluntad  y  quereres ;  para  consecucion 
de  lo  qual,  se  suelen  ayudar  de  los  remedios  ordinarios  de  pe- 
nitencias,  mortificaciones,  guarda  de  las  reglas  y  demas  cosas 
que  a  esto  ayudan. 

3.  Las  confessiones  y  communiones  se  continuan  y  freqiien- 
tan  con  mucbo  aprobechamiento  de  las  almas,  especialmente  el 
jubileo  pasado  -  fue  grande  el  concurso  que  bubo  de  penitentes. 
Padre  ay  que  tiene  ordinarias  cada  mes  docientas  personas  de 
confession,  sin  los  estudiantes,  lo  qual  es  mucho  para  esta 
ciudad,  donde  tan  poco  a  se  corria  esta  mercaduria.  Ansi  mesmo 
se  acude  frequentemente  a  ayudar  los  que  estan  en  el  transito 
y  enfermos,  a  hazer  paces  y  otros  semejantes  ministerios.  De- 
mas  desto  se  ha  acudido  a  la  carcel  a  dezir  la  doctrina  chris- 
tiana  las  fiestas  y  confessar;  y  el  dia  de  pascua  de  Espiritu 
Sancto  fue  alla  vu  Padre,  que  les  dixo  missa,  y  les  b  comulgo, 
auiendo  antes  cumplido  con  el  mandamiento  de  la  Iglesia;  y 
quando  se  canta  la  doctrina,  responden  todos  de  qualquier 
condicion  que  sean,  que  cierto  nos  consuela  mucho.  La  doctrina 
christiana  se  canta  todas  las  fiestas  por  las  calles  con  gran 
concurso  de  ninos. 


a  tampoco  ms.  —  b  Itel.  dixo. 


1  Cf.  Sap.  IV,  11  sqq. 

2  Iubilaeum  pro  felici  exitu  concilii  tridentini. 


543.  —  Montalto  25  Iunii  1561  383 

4.  El  P.e  Rector  ha  procedido  siempre  con  sus  sermones  con 
gran  satisfacion  del  pueblo  y  aprobechamiento  de  muchas  almas. 
Predico  esta  quaresraa  los  viernes  alternatim  con  otro  Padre  de 
la  orden  de  S.  Francisco  en  Ja  iglesia  mayor,  y  otros  dias  en 
las  tres  mas  principales  parochias  deste  pueblo. 

5.  Los  estudios  de  humanidad  van  prosperamente  creciendo 
en  numero  de  estudiantes,  los  quales  se  aprobechan  en  letras 
y  costumbres,  y  dan  en  todas  partes  buen  exemplo  de  si.  Al- 
gunos  dellos  piden  la  Compafha,  los  quales  al  presente,  por 
justos  respectos,  no  se  admiten.  Visitaban  esta  quaresma  los 
sabados  el  hospital,  y  seruian  a  los  pobres  con  gxan  alegria 
suya  y  consuelo  dellos. 

6.  El  R.m0  sehor  obispo  l,  el  qual  se  espera  que  entrara  en 
esta  ciudad  esta  semana,  que  hasta  aqui  no  ha  entrado,  se  quiso 
esta  quaresma  comenQar  a  ayudar  de  los  de  la  Gompania,  y 
assi  embio  a  rogar  al  Padre  Rector,  se  quisiese  encargar  de 
examinar  los  clerigos  que  hubiessen  de  confesar  por  las  pa- 
rochias  de  la  cludad,  lo  qual  se  hizo  ansi  con  toda  la  satisfa- 
cion  que  fue  possible.  [Preces  postulat  ac  valedicitj.  De  Segouia 
y  de  Junio  a  XXIII  de  mil   y  quinientos  y  sesenta  y  vn  ahos. 

Por  commission  del  P.e  Santander,  rector.  D.  V.  P.  sieruo 
indigno  en  el  Sehor  nuestro. 

f  Antonio  de  Torres  f  2. 


543 

P.   IOANNES    XAVIERRE 

MONTALTO    25    IUNII     1561    3. 

1.  De  P.  Crucii  aegrotatione.  De  marchionis  de  Bucchianico  hu- 
manitate  in  Patres.  —  2.  Qui  haereticis  nuper  in  custodiam 
datis  Ecclesiae  reconciliandis  instant.  —  3.  Reliquorum 
supplicium  usque  ad  archiepiscopi  rheginenis  adventum 
differtur.  Hic  multos  Ecclesiae  conciliat,  et  erga  Societatem 


1  Vide  p.  136. 

2  Vide  Litt.  Qnadrim.  V,  70. 

3  Ex  autogr.  in  cod,  Ital.  117,  ff.  326-327 ;  prius   44.  Vide  superius  epist. 
538,  539  de  hac  missione  agentes. 


384  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

benevolentiam  ostendit.  PP.  Crucius  et  Xavierre  superstites 
cives  instituere  et  in  vera  fide  confirmare  satagunt.  Ex- 
cursio  in  oppidum  Baccarizso. 

1.  f  IHS.  Molto  R.d°  in  X.°  P.  N.  Pax  X.1  Per  quella 
ch'  il  P.  Lucio  a  V.  P.  scrisse  l,  hauera  inteso  la  giustitia  che 
qui  s'ha  fatto  insieme  con  1'altre  cose  ch'  all'  hora  s'  offeriuano. 
Dipoi  io  ho  vna  hreue  scritto  2  sopra  il  modo  che  qui  se  potria 
tener  et  1'  occasion  che  c'  e  di  far  vn  buon  collegio.  Per  questa 
sera  V.  P.  auisato  di  quello  che  questi  giorni  qui  s'ha  fatto. 
Et  per  cominciar  da  noi,  diro  come  noi  stiamo  per  gratia  de 
Dio  nostro  S.or  bene  di  sanita,  eccetto  il  P.  Lucio  che  si  sente 
anchor  vn  poco  fiachetto;  et  per  questo  si  ricercara,  che  non 
s'  affatiche  troppo,  accio  si  possa  conseruar.  Del  uiuer  nostro 
habbiam  sempre  magniato  nilla  tauola  dil  S.r  Marquesse,  vicere 
di  questa  Prouintia ;  fuor  del  teinpo  ch'  il  P.  Lucio  ha  hauuto 
male,  ch'  in  camara  se  gl'  ha  datto  largamente  tutto  quanto  e  stato 
dimandato  dal  medico,  et  le  medecine  con  molta  diligentia  et 
amoreuollezza ;  e  questo  S.r  tanto  benigno  et  cortesse  verso  di  noi, 
che  ne  ha  a  datto  occasione  di  confunderci,  etalla  partita  mandan- 
doci  a  chiamar,  disse  che  se  pur  volessimo  andar  con  lui,  che  non 
ce  manchariano  tutte  le  cose  necessarie,  et  che  se  non  volesimo 
mangar  nella  tauola  sua,  che  ce  faria  dar  il  piato  in  camara 
nostra:  et  offerendoci  altre  cose,  anchora  ce  offerse  il  bracchio 
seculare  per  le  cose  che  hauesemo  da  fare.  V.  P.  per  amor  de 
Dio  nostro  S.r  faccia  che  s'  habbia  memoria  di  lui :  chiamasi  il 
S.r  Marquesse  di  Buccianico. 

2.  Fatta  quella  gran  giustitia  di  quelli  88  homini  che  parte 
qui  et  fuora  sono  stati  morti;  perche  ne  restauano  molti  altri, 
questi  S.ri  matina  et  sera  non  faceuano  se  non  essaminar  et  dar 
corda  tanto  a  questi,  come  a  donne  che  di  Gosenza  fecero  venire, 
insino  al  numero  di  cinquanta  o  sesanta.  Noi  in  questo  tempo 
non  cessamo  mai  di  consolar  a  tutti  con  grande  loro  contenteza 
et  satisfattione :  et  perche  se  ne  pigliauano  ogni  di  per  esserci  la 
tassa,  et  andar  a  caccia  di  loro,  non  manchaua  sempre  di  nuouo 
occasion  de  essercitarci.  Fra  tutti  questi  ne  habbiam  trouatto 
ostinati  dui :  et  dubij  tre  che  non  mostrauano  in   tutto   non  D 


a  Seq.  del.  posto.  —  b  non  supra  vers. 


1  Vide  epist.  538. 

2  Hanc  invenire  non  potuimus. 


543.  —  Montalto  25  Iunii  1561  385 

voler  cognoscer  la  verita,  ne  mancho  la  pigliauano.  Et  fra  que- 
sti  era  vn  predicator  loro,  che  a  chi  lo  vedeua,  pareua  piu  tosto 
zappatore,  che  predicatore :  il  qual  hauea  di  taglia  cento  scudi : 
che  si  s'  hauessi  a  vendere,  con  difficulta  se  ne  trouaria  trenta : 
e  ignorante,  ne  sa,  secondo  lui  dice,  latino.  II  P.  Lucio  li  parlo 
il  primo  giorno  et  gli  rispose  alli  articuli  che  colui  proposse, 
di  manera  che  non  sapendo  respondere,  disse  che  quello  ch'  il 
P.  gli  diceua,  gli  pareua  bene:  non  pero  non  si  risoluete  al- 
tramente,  ne  dimostra  saper  altro  che  quelli  quatro  parole,  le 
quale  perche  credo  che  le  dicessi  molte  volte  et  studiasse  bene, 
per  esser  tutto  quello  che  lui  insegnaua,  li  sapeua  bene.  Io  1'  ho 
parlato,  et  lui  mi  ha  detto:  io  non  sa  niente;  et  dimandandoli, 
che  facceui  donche  tu?  respondeua:  legeua  il  Euangello  in  vuol- 
gare,  et  non  altro ;  et  alle  cose  ch'  io  li  proposse  et  disse,  non 
mi  risposse  mai.  La  dominica  passata  ne  mandarono  in  Go- 
senza  ottanta,  o  nouanta,  che  di  questi  si  pensa  pochi  viuiranno. 
Andandol'  io  a  visitare,  mi  disse:  P.  mi  dispiace  che  non  ce 
vederemo ;  s'  io  1'  hauesi  saputo,  ce  hariamo  piu  comunicato ; 
io  1'animai  dicendo  ch'  in  Cosenza  trouaria  homini  che  lo  con- 
solariano. 

3.  Intessa  in  Napoli  la  giustitia,  scrisse  1'  Ex.ia  dil  S.r  Vicere  a, 
che  seguitando  pur  d'esseguirla  in  quelli  che  la  meritauano, 
1'altri  che  restassero,  tanto  homini,  quanto  donni,  ce  fussero 
datti  a  noi  per  esser  instrutti  nella  fede:  et  questo  scrisse  su 
Ex.ia  tanto  al  S.r  Vicere,  o,  S.or  Ascanio  Caracciullo,  come  al 
P.  fra  Valerio  l.  Insieme  si  scrisse  come  Mons.r  1'arceuescouo 
di  Regio  *  veniua,  et  con  1'autorita  che  su  S.ta  et  su  Ex.ia  l'ha- 
ueano  datto ;  et  per  questo  parse  a  questi  S.ri  differir  la  giustitia 
insino  alla  venuta  di  su  S.  R.ma.  Venuto  il  S.r  Arceuescouo,  il 
S.r  Ascanio  se  parti,  et  anchor  che  la  partita  per  respetto  di 
fuorusciti  fussi  secreta,  tutta  via  su  S.  venne  nella  camara  a 
visitar  al  P.  Lucio,  et  a  offerirsi,  et  dirci  come  la  partita  seria 
la  matina.  Io  andai  a  vesitar  il  sudetto  Mons.or,  il  quale  mostro 
rallegrarsi  asai,  et  mi  disse  dui  uolte:  P.  mi  ralegro  di  hauerui 
trouato  qui,  perche  haueua  commissione  di  Mons.or  111. mo  Ales- 


a  Del.  scrisse. 


1  Vide  sup.  p.  375. 

a  Gaspar  de  Fosso.  Ord.  Minim.  translatus  die  17  Iulii  1560  a  dioec.  Calven. 
ad  Rheginensem.  (Eubel...  III,  302). 

LlTTERAE  QUADRIMESTRES.   —  ToM.   VII.  25 


386  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

sandrino  *  che  trouandoci  a  Napoli,  ui  dicessi  non  passassino  a 
inanzi ;  et  hoggi  mangiando  con  su  S.  Rma  mi  disse :  ho  scritto 
al  Car.le:  a  V.  S.  111. ma  non  pareua  che  questi  P.  venessero,  et 
pur  c'  e  statto  necess.0,  perche  fanno  questo  bene,  etc.  Sia  V.  P. 
certo  che  parla  molto  b  bene  della  Comp.a  et  dimostra  gran  af- 
fettion,  como  1'  ha  fatto  qui,  che  essendo  la  camara  sua  piena  di 
gente,  disse  le  opere  della  Comp.a  et  la  necessita  che  c'  e  delli 
homini  d' essa  in  ogni  locho.  Lunedi  passato  (hauendo  mandato 
li  pregioni  ch'  s'  hanno  di  giustitiar  o  mandar  in  galera  a  Co- 
senza)  se  parti  il  S.1'  Marquesse  c,  et  in  questi  dui  giorni  hanno 
fatto  abiurar  quelli  che  restarono  con  le  donne,  et  liberato  a 
pregeria  tutti.  Noi  siam  restati  qui  a  Montalto  per  instruire 
tanto  li  tramontani  che  sono  qui,  como  altri  di  certi  casali,  et 
questo  per  questi  dui  messi :  che  per  esser  1'  aria  di  Gosenza 
mal  sana,  seria  pericolo  1'  andarci  hora ;  questo  si  fara  con  gran 
diligentia,  come  s'ha  cominciato  a  fare,  perch'  hieri,  che  fu  il 
giorno  di  S.t0  Gio.,  io  andai  a  vn  casale  che  si  chiama  Bacca- 
rizzo,  doue  haueano  a  venire,  et  venero  li  homini  et  donne  de 
altri  dui  casali  d.  Disse  la  messa;  dopo  la  messa  se  li  disse 
qualche  cosa,  con  la  quale  dimostrarono  esser  consolati ;  et  per- 
che  le  donne,  come  intrauano  nella  chiesa,  si  sedeuano,  si  fece 
che  se  mettessero  in  ginocchione,  et  a  cosi  dicessero  il  Pater  nos- 
ter  et  Aue  Maria ;  et  li  homini  con  dui  ginochi  e  lo  fecero  molto 
volentieri.  Et  perche  in  questi  reuolutioni  sono  statti  sacche- 
giati  insino  alla  chiesa,  mi  parse  proporli  che  la  prima  cosa  si 
mettesi  in  ordine  la  chiesa  de  Dio,  et  facessero  vna  casetta  per 
il  suo  capellano;  et  perche  sono  poche  case,  et  diuise  in  tre 
parte,  gli  disse  che  saria  bene  si  ragunasero  tutti  in  vn  luocho, 
cioe  in  Baccharizzo.  A  tutti  parse  tutto  questo  bene,  et  dimo- 
strarono  di  volerlo  fare.  Dopo  magnar'  si  lesse  la  doctrina  chri- 
stiana,  dilla  qual  cosa  restarono  tanto  contenti,  che  non  lo  po- 
tria  fac  lmente  dire;  et  mi  diceua  il  principal  (il  quale  me  hauea 
datto  da  magniar  con  tre  altre  che  di  Montalto  erano  venuti) : 
Padre,  se  ce  fussi  stato  appresso  di  noi  di  vostri  pari,  hariamo 
tutti  fatto  bene.  Sia  V.  P.  certo  che  la  colpa  e  delli  operari. 
Letta  la  doctrina   christiana,  mi   pregorono   mi   restasi  a  cena, 


a  Ob  textus  emend.  non  apparet  utrum  legendum  sit  passassino  an 
passassimo,  an  soltim  passassi.  —  b  molto  supra  vers.,  deleto  tanto.  — 
c  Tria  vv.  praec.  in  marg.  —  d  4  vv.  praec.  in  marg.  —  e  Emend.  ex 
ginochione. 


1  Michael  Gislerius,  0.  P.,  summus  Inquisitor ;  post  S.  Pius  V. 


543.  —  Montalto  25  Iunii  1561  387 

perch'  il  caldo  era  grande.  La  quale  ce  dettero  con  molta  amo- 
reuolezza  et  asai a  bene  da  inagnar.  Tornato  a  Montalto  b,  Mons.r 
il  arceuescouo  si  rallegro  di  sentir  quello  che  s'era  fatto.  Noi 
in  questo  tempo  ch'ho  detto,  intenderemo  non  solo  ajutar  questi 
casali.  ma  altri  piu  lontani.  II  S.r  Saluator  Spinelli,  tio  carnalle 
dil  S.r  ducha  di  Seminara,  et  dil  S.r  duca  di  Gastro  Uillare, 
morto,  mandando  vn  suo  gentilhomo  al  S.r  Marques,  venne  a 
noi,  et  da  parte  da  sua  S.  111. a  ce  prego  che  uolesimo  farli  tanto 
piacere  d'andare  da  lui.  E  signore  della  Guardia  eh'e  il  prin- 
cipal  luogho  di  questi  dui  brusciati;  et  dipoi  con  questi  che  sono 
scapollati  ce  ha  mandato  a  dimandar  la  promessa.  Lunedi  che 
viene,  vltimo  di  questo,  penso  andar  a  Paula  a  vesitar  alla 
S.ia  duquessa  di  Castro  Villare,  che  per  vna  sua  da  dimostrato 
rallegrarsi  con  la  nostra  venuta,  et  piu  con  la  promessa  che  le 
fece  di  visitarla;  et  di  la  andaro  al  S.r  Saluatore,  et  essendo 
necessario,  mi  fermaro  con  quelli  pouerini  alcuni  giorni.  Quello 
che  io  posso  dire  di  questa  terra  e  che  c'e  tanta  necessita  di 
buoni  et  veri  operarij,  non  solo  per  questa  gente  et  setta,  che 
di  questa  quasi  in  ogni  luogo  dicono  ce  n'e;  ma  per  la  refor- 
matione  de  ogni  genere  de  persone;  et  fra  tanti  dua  possono 
far  poco;  pur  si  ricercara  de  lasciar  a  quelli  che  con  questi  re- 
starano,  tale  ordine  che  si  riformarano  bene;  et  homini  pij  s'in- 
tende  ch'in  vna  citta  di  questa  prouintia,  chiamata  Tauerna, 
ce  ne  sono  tali,  li  quali  si  farano  venire ;  li  quali  venuti,  facil- 
mente  li  reformarano;  et  fuorsi  piu  facilmente  che  le  altri  chri- 
stiani ;  perche  questi  poueretti,  fuor  della  peste,  circa  le  costumi 
erano  mirabilmente  instrutti.  Xon  si  vedeua  mai  biastemare;  la 
robba  la  lasciauano  per  la  strada;  non  faceuano  fra  loro  que- 
stione,  ne  se  accusauano  1'  vno  al  altro ;  et  cosi  dell'  altre  cose 
et  virtii  morale;  de  manera  che  se  tengono  buoni  mastri  della 
religione,  con  poca  fatica  seran  c  bonissimi  christiani.  Dio  no- 
stro  Signor  che  qui  1'  ha  lasciati,  li  conceda  gratia  che  possano 
abbracciar  la  sua  vera  et  santa  fede;  et  a  noi  de  gratia  pos- 
siamo  far  cose  che  siano  a  maggior  gloria  sua  et  vtilita  delle 
sue  creature.  Tutti  noi,  et  io,  come  piu  bisognoso,  mi  racco- 
mando  nelle  orationi  et  santi  sacrificij  di  vostra  Paternita  et 
delli  P.  et  fratelli  di  Roma.  Di  Montalto  a  25  di  Giugno  di  1561. 
Di  V.  P.  minor  in  X.°  seruo  et  indegno  figliuolo. 

Gio.  Xauierre  l. 


a  Seq.  del.  compli.  —  b  Bel.  il.  —  c  sera  ms. 


1  Vide  p.  376. 


388  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

544 

P.    LUCIUS    CRUCIUS 

MONTALTO    5    IULIl     1561     l. 

Contiones  ad  populum.  Lectio  doctrinae  christianae  et  casuum 
conscientiae.  Excursus  ad  vicinum  oppidum.  —  Patres  co- 
nantur  sacramentorum  frequentationem  illis  in  locis  inso- 
litam  inducere. 

f  Pax  X.i   Molto  R.do  in  X.°  Padre.    Dopo  ch'  siaino  in  Ga- 

labria  habiamo  scritto  ongni    settimana;  non   sapemo  se  siano 

arriuate  a  saluamento.   Questo  dico  perch'    non  habiamo  hauta 

risposta  de  niuna.  Quello  ch'  al  presente  mi  occorre  di  aduisare 

a  uostra   Reuerentia,  e  come   se   e  incominciato  a  predicare.  II 

P.  Xiauier  predica  ongni   domenica  et  festa  con  molta   satisfa- 

ctione  et  concorso,    secondo  ch'  mi  e  referito.    Dopo   mangiare 

legge  la   doctrina   christiana,    et   tra  la  settimana   alli   putti  et 

altri  ch'  iui  uengono  3  uolte.  Io  uo  a  un  casale  discosto  di  qua 

un  poco   piu   di  un  miglio,    doue  ci  conuengono   genti   de   doi 

altri    casali   circumuicini,  et  li  dico    messa   cosi   le  domeniche, 

como  feste.  Dopoi  li  fo  un  ragionamento  sopra  la  festa,  o  euan- 

gelio.   Dopo   mangiare  li  lego   la  doctrina    christiana.  Tra  la  a 

settimana  qui  in  Montalto   lego  casi  di  conscientia  doi  uolte  la 

settimana,  doue  uengono   preti,  frati  et  altri  gentilomoni  fsicj. 

E  cosa  grande   1'affectione  ch'  tutta   questa   terra  ci  porta.  In- 

cominciamo   ad   exortar  la  gente   alla    frequentatione    delli   sa- 

cramenti,  la  qual   cosa  e  quasi    inaudita   in  questi   paesi.    Non 

dimeno  alcuni   incominciano,  et  habiamo  speranza  nel  Signore 

introdure  la  compagnia   del   sanctissimo    Sacramento,    et  ch'  li 

confrati  se  confessino  spesso,  et  cosi  alcuni  hanno  promesso  di 

farlo.    Altro   non  ci  occorre  al  presente,  si  non  racommandarci 

alli  sacrifitij  et  orationi  di  V.  R.tia  et  delli   altri    Padri   et  fra- 

telli  di  Roma.  Di  Montalto  alli  4  di  Julio  1561. 

Di  V.  R.tia  indignus  filius. 

Lucius  Crucius  2. 

a  Emend.  ex  nella. 


1  Ex  autogr.  in  cod.  ltal.  118,  f.  15 ;  prius  38.  Vide  sis  epist.  338,  339,  343. 
3  Vide  p.  372. 


545.  —  Montalto  10  Iulii  1561  389 

545 

P.    LUCIUS    CRUCIUS 

MONTALTO    10    IULII     1561    l. 

De  litteris  Romam  missis.  Haereticorum  negothim  finitum. 
Proregis  neapolitani  hissu  PP.  Crucius  et  Xavierre  super- 
stites  cives  in  fide  catholica  erudiunt.  P.  Xavierre  Paulam 
excurrit.  Societas  Iesu  in  magna  existimatione  apud  vul- 
gus  est. 

f  Pax  Christ'.  Molto  R.do  in  X.°  Padre.  Dopo  ch'  siamo  in 
queste  parti,  habiaino  scritto  ongni  settimana  aduisando  V.  R.tia 
de  tutte  a  le  nostre  occupationi,  ne  mai  ne  habiamo  receuta  ri- 
sposta.  Dubitamo  non  siano  arriuate  a  saluamento.  Questi  giorni 
si  e  dato  fine  alli  negotij  de  questi  heretici,  delli  quali  una  parte 
ne  e  stata  iustitiata,  altra  in  galera,  1'altra  non  tanto  colpeuole 
e  stata  lassata  con  pigiorie  [?]  ingiongniendoli  diuerse  sorte  di 
penitentie ;  non  dimeno  e  stato  facto  un  statuto  ch'  non  possino 
piu  rehabitare  le  terre  brusciate,  et  quasi  tutti  son  stati  priuati 
delle  loro  robbe.  Questi  di  passati  scrisse  ii  Sig.or  Vicere  di 
Napoli  al  vicere  di  questa  Prouintia  ch'  li  Padri  della  Compagnia 
del  Iesu  uenuti  in  Calabria  per  su  ordine  si  occupassero  in 
istruir  questi  ch'  restauano,  como  sonno  putti,  donne  et  altre 
persone,  et  cosi  si  e  fatto,  et  ongni  di  si  continua;  le  feste  et 
domenica  si  predica  le  matine  in  doi  lochi  et  dopo  mangiare 
legemo  la  doctrina  christiana  nelli  medesimi  lochi.  Tra  la  set- 
timana  il  P.  Xiauier  3  uolte  legge  la  doctrina  christiana,  io  lego 
doi  uolte  casi  di  conscientia,  et  cosi  continuaremo  li  nostri 
exercitij  fino  a  tanto  ch'  ce  sia  detto  altro.  II  P.  Xiauer  e  andato 


a  tutta  ms. 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Ital.  117,  f.  284 ;  prius  39.  Epistula  data  dicitur  die 
10  Iunii ;  sed  si  comparatur  cum  epistulis  praecedentibus  PP.  Crucii  et  Xa- 
vierre,  clare  apparet  hanc  esse  illis  posteriorem.  Ita  v.  g.  P.  Xavierre  in  epi- 
stula  die  25  Iunii  data  dicit  se  iturum  Paulam  ad  ducissam  de  Castro  Villar 
invisendam  :  in  hac  vero  dicitur  «  il  P.  Xiauer  e  andato  a  uisitar  la  duchessa 
di  Castro  Villar  » etc.  Vide  epist.  538,  539,  543,  544. 


390  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

a  uisitar  la  duchessa  di  Gastro  Uillar,  la  quale  desideraua  ueder- 
lo;  sta  in  una  terra  discotto  di  qua  9  miglia,  chiamata  Paula,  io 
son  restato  accio  li  nostri  exercitij  non  se  interponessero.  II  P. 
Xiauier  andaua  con  intentione  di  predicare,  et  al  tornare  uoleua 
uisitare  un  altra  terra  et  fare  il  medesimo  per  auerci  fatta  in- 
stantia  piu  uolte.  Siamo  spesso  inuitati  et  pregati  de  molte  terre 
qui  circunuicine  ch'  uogliamo  uisitarle,  et  cosi  pensamo  farlo 
con  alcune,  tanto  piu  ch'  il  Sig.or  Vicario  di  Gosenza  ci  ha 
pregato  ch'  lo  uogliamo  fare.  E  tanta  la  opinione  ch'  tutti  questi 
populi  tiene  fsicj  della  nostra  Compangnia  ch'  mi  confondo  a 
intendere  le  cose  ch'  de  noi  se  dicono  doue  si  uoglia  ch'  andamo : 
beneditus  Dominus.  Questo  e  quello  ch'  al  presente  mi  occorre 
di  scriuere;  ci  racommandamo  molto  nelli  sacrifitij  et  oratoni 
di  uostra  R.tia  et  delli  altri  Padri  et  fratelli  di  Roma.  Di  Montalto 
alli  10  di  Giuugno  fsicj  1561  —  Di  V.  R.,ia  indignus  filius. 

Lutius  Grucius  l. 


546. 

P.    FERDINANDUS   ALVAREZ 

PALANTIA    27    IULII     1561    (?)    2. 

1.  ReUgiosa  disciplina  viget.  Cives  frequentes  ad  sacramenta 
apud  nostros  suscipienda  accurrunt,  quos  inter  externi 
scholastici.    Grammatices  magister   nostris   sese   adiungere 


1  PP.  Crucius  et  Xavierre  cum  socio  Dorainico  per  totura  mensem  Iulium 
et  Augustum  in  Calabria  permanserunt.  Sed  tum  quia  ad  flnem  fructus  la- 
bori  non  respondebat,  tum  quia  subsidii  satis  non  dabatur,  tum  aliis  fortasse 
de  causis,  e  missione  redire  iussi  sunt.  (Cf.  Epist.  P.  Salmeronis.  I,  486, 
491,  493).  Interea  P.  Crucius  gravissime  aegrotavit ;  frater  vero  Dominicus 
febribus  correptus  obiit  (ib.  499 ;  Lainii  Monum.  VI,  35,  44).  Episcopus  lesi- 
nensis,  Cardinalis  de  Gaddis  vicarius  Consentiae,  pulcrum  elogium  de  horum 
Patrum  laboribus  edidit  (Lainii  Monum.  VI,  34-35). 

3  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  97,  f.  234,  prius  84,  inter  epist.  anni  1560 ;  sed 
probabilius  ad  annum  1561  pertinere  dicenda  est,  quando  pluviae  defectus 
Castellam  et  alia  Hispaniae  loca  vexavit.  Cf.  superius  p.  307. 


546.  —  Palantia  27  Iulii  1561  391 

cupit.  Feminae  meretricis  conversio.  —  2.  Publicae  suppli- 
cationes  ad  pluviam  impetrandam.  —  3.  Festum  Smi.  Cor- 
poris  Christi,  opera  clericorum  certatim  praestita,  sollem- 
nissime  in  templo  nostro  celebratum. 

1.  f  Ihs.  Admodum  R.e  P.r  Gratia  et  pax  X.»  etc.  [Breviter 
ex  oboedientiae  praescripto  scribet.  Religiosae  disciplinae  cura 
vigetj.  Vt  a  confessionibus  ergo  initium  sumam,  quae  per  totum 
annum  fere  nunquam  dessunt,  idque  precipue  tempore  qua- 
dragessimali  magna  multitudo  promiscui  sexus  rationem  nostris 
suae  concientiae  dedit,  maxime  cum  ciuitatis  huius  non  pauci 
ex  proceribus  idem  fecerunt.  Porro  ex  vrbis  huius  literario  gram- 
matices  studio,  cuius  scolastici  trecenti  et  eo  amplius  continen- 
tur  numero.  horum  maxima  pars  apud  nos  etiam  confessi  sunt, 
quorum  preceptorum  vnus  valde  nobis  conjunctus  est;  de  quo 
aliquando  furtiue  accepit  auris  mea  velle  se  perjungere  a  nostris, 
imo  iam  fixo  stat  animo  se  aliter  minime  rem  haberi.  Nec  dan- 
dam  obliuioni  existimaui  quandam  meretricem  que  preteritis 
nunc  diebus  de  morte  migrauit  ad  vitam.  Haec  etiam  vni  ex 
nostris  sub  confessionis  sigillo  suam  aperuit  mentem;  pre- 
camurque  Deum  optimum  maximum,  vt  ea  se  et  benefitium  sibi 
collatum  cognoscat ;  ita  enim  fiet  vt  Dominus  ipsi  suum  tribuat 
auxilium  perseuerantiae,  ob  cuius  gratiam  a  noua  vita  quam 
nunc  cepit  agere,  nunquam  desistat. 

2.  Plurime  etiam  procesiones,  que  hac  in  vrbe,  vt  Dominus 
plubiam  tribueret  congruentem,  facte  sunt,  etiam  nostram  pe- 
tiere  basilicam,  precipue  due  sancti  Lazari  ac  sancti  Michaelis; 
altera  etiam  solennis  satis,  quae  exijt  a  dibo  Paulo,  domo  S.u 
Dominici  fratruum,  etiam  ad  nostram  peruenit  domum,  licet 
haec  templum  non  sit  ingressa  nostrum ;  ad  januam  tamen 
subsistens  ecclesiae,  inde  suas  preces  obtulere  Domino.  Omitto 
enim  illam  celeberrimam  que  a  multis  fundentibus  confratribus 
sanguinem  tempore  dominicae  pasionis  fit.  Haec  etiam  ad  nos- 
tram  venit  ecclesiam  per  vnam  ipsius  januam  intus  ingrediens, 
per  aliam  vero  foras  egrediens.  Deo  creatori  maximo  debite 
reddantur  laudes. 

3.  Nostrum  tamen  corporis  Christi  festum  cuius  solemnitas 
me  compellit  vt  nonnulla  referam,  non  pretereundum  duxi ;  quia 
certe  tam  solemniter  tamque  jocunde   celebratum  est,  vt  astan- 


a  Praec.  v.  obscnre  exaratum. 


392  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

tium  animis  magna  fuerit  exultatio ;  at  quia  Domini  festum  est, 
ipsi  laus  et  honor  sit,  qui  semper  pauperum  est  adjutor  in 
oportunitatibus  l.  Sed  ne  videar  omnia  generice  enarrare,  aliqua 
scitu  digna  speciatim  tangam.  Sit  ergo  primum :  templum  nos- 
trum  ita  ornatum  esse,  vt  omnium  oculis  nimis  gratum  apa- 
reret;  quia  pendebant  in  ipso  ex  omnj  parte  tentoria  versi  co- 
loris  [sicj.  Maiori  sacro  vnus  ex  nostris  dedit  operam,  diaconi 
vero  duo  ex  canonicis  maioris  basilicae;  auditores  qui  adfuere 
contioni,  quam  vnus  ex  nostris  satis  ac  satis  omnibus  perutilem 
fecit,  excedebant  numero,  ita  vt  ipsos  vix  caperet  ecclesia.  Ve- 
nerunt  preterea  tam  multi  ex  ecclesiasticis  maiorum  edium, 
quam  ex  sacerdotibus  duarum  parrochiarum,  de  quarum  vna 
organa  traxere,  ob  cuius  gratiam  maioris  templi  adfuit  citharoe- 
dus,  qui  ita  suauiter  citharizabat  a  vt  audient;um  animos  fere 
in  extasim  teneret;  nec  defuere  alij  sex  predicte  ecclesiae  can- 
tores;  et  quod  hac  in  re  magis  stimandum  perpendendumque 
apparet,  hos  omnes  gratis  ac  libentissimo  animo  aduenisse.  Pro- 
cesio,  que  domi  apud  nos  facta  est,  per  consuetam  portam  exiit 
fbras ;  viam  quam  sanctissimum  X.1  corpus  pertransijt,  mira 
varietate  pictura  decorabat,  in  qua  erant  altaria,  in  quibus  ali- 
quantulum  sanctissimi  X.1  corpus  morabatur.  Tandem  peruenit 
ad  nostrum  templi  altare,  vbi  cum  maxima  animorum  alacritate 
ad  laudem  et  gloriam  omnipotentis  Dei  nostrum  solemne  festum 
finem  obtinuit.  [Preces  postulat,  ac  valedicit.J 

Palantiae  sexto  calendas  Augusti. 

Minimus  in  X.°  filius. 

Ferdinandus  Alvarez  -f-  2. 


a  zitaredus...  zitarizabat  ms. 


1  Cf.  Ps.  IX,  10. 
■  Vide  p.  174. 


547.  —  Sassari  21  Augusti  1561  393 

547 

P.    FRANCISCUS   ANTONIO 

SASSARI    21    AUGUSTI    1561    l. 

1.  Sociorum  numerus.  Religiosa  disciplina.  —  2.  Sassaritani 
crebrius  in  dies  ad  sacramenta  accedunt.  —  3.  Et  fructus 
inde  perceptus  exemplis  demonstratur.  —  4.  P.  Passiii  op- 
pidanos  per  vicina  loca  sardice  erudit.  P.  Rector  in  urbe 
Algher  sermones  ad  populum  habet.  —  5.  Calaritanus  ar- 
chiepiscopus  cupit  ut  P.  Rector  eo  se  conferat  de  collegio 
acturus.  —  6.  In  nosocomio  et  in  carceribus  detenti  invi- 
suntur  a  sociis. 

1.  7  Ihs.  Muy  R.d0  P.e  nro.  en  Chro.  Pax  Chri.  etc.  [Epi- 
stulae  ordinem  indicat/.  Somos  al  presente  7  por  todos  (cuyos 
nombres  y  naciones  pondre  abaxo)  en  este  collegio;  scilicet  4 
Padres  y  3  hermanos,  de  los  quales  vno  con  el  fauor  diuino 
pienso  se  ordenara  presto,  por  tener  harto  buen  talento  y  ha- 
bilidad  para  ello.  Cada  vno  assi  de  los  Padres,  como  de  los 
hermanos,  attiende  segun  sus  fuercas,  a  lo  que  les  es  enco- 
mendado,  con  buena  voluntad  y  desseo  de  aprouechar  algo  en 
esta  vina  del  Senor,  y  de  padecer  mucho  por  su  diuino  amor 
y  reuerenQia.  Hemos  teoido  todos  (bendito  Dios)  buena  salud 
corporal,  y  en  la  spiritual  todos  cregen  y  se  aprouechan  cada 
dia  mas,  applicandose  bien  a  la  guarda  de  las  reglas  y  a  la 
mortifica^ion  de  sus  voluntades  y  juizios;  y  se  tiene  gran  di- 
ligencia  en  que  todos  den  de  si  buen  exemplo  y  edificacion  a 
los  proximos.  Para  lo  qual  ayudan  mucho  las  platicas  de  los 
viernes  que  se  han  comencado  a  hazer  sobre  las  reglas,  y  los 
auisos  particulares  y  generales  y  tambien  las  penitencias  pu- 
blicas  del  refitorio.  Plega  al  Sefior  con  el  soplo  de  su  diuina 
gracia  inspirarnos  y  henchirnos  de  su  Santo  Spiritu  para  que 
de  cada  dia  mas  nos  aprouechemos,  no  buscando  otro  que  su 
gloria  y  honrra  y  la  saluacion  de  las  almas  redemidas  con  la 
preciosa  sangre  de  Jesu  Christo. 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Sardin.  13,  ff.  120-121  ;  prius  481- 


394  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

2.  Quanto  a  lo  de  fuera  puedo  dezir  a  V.  P.  que  riega  ya 
tan  prosperamente  el  Sefior  con  el  rocio  de  su  gracia  la  miez 
de  buenas  almas  que  tiene  en  esta  ciudad,  que  marauillosamente 
vemos  crecer  el  augmento  de  virtud  y  deuocion  tanto  en  los  ya 
ganados,  y  aun  granados,  como  en  muchos  que  cada  dia  se 
ganan  para  el  diuino  seruicio.  Hase  conoscido  todo  esto  ge- 
neralmente  en  las  confessiones  destos  4  meses  passados:  porque 
en  ellos  quasi  todos  los  domingos  y  iiestas  apenas  podian  bastar 
dos  Padres,  y  algunas  vezes  tres :  lo  que  en  a  los  otros  meses 
passados  no  solia  ser  sino  vna  vez  al  mes;  en  lo  que  se  vee 
la  perseuerancia  y  augmento  de  los  antigos  en  freqiieutar  cada 
ocho  dias  lo  que  no  solian  sino  cada  treinta ;  y  veese  tambien 
la  nueua  gente  que  de  ordinario  suele  acudir,  tanto  de  la  ciudad 
como  de  las  villas  circunvezinas,  y  aun  de  algunas  bien  lexos  de 
aqui  se  han  venido  a  confessar  con  los  nuestros  dos  o  tres  sa- 
cerdotes  y,  segun  creo,  se  han  consolado  y  aprouechado  mucho. 
Particularmente  han  sido  muchos  los  que  se  han  confessado  y 
comulgado  por  pasqua  de  Spiritu  Sancto,  por  la  visitacion  de 
Sta.  Elizabeth,  y  agora  por  la  Assumpcion  de  N.a  S.a 

3.  Del  particular  aprouechamiento  de  todos  estos  quien  podria 
explicar  la  humildad,  castidad,  deuocion,  simplicidad  y  llaneza, 
abstinencia,  el  dexar  los  jurameatos,  juegos,  murmuraciones 
etc?  Finalmente  ay  algunos  que  dan  harta  b  admiracion,  y  que 
hablar  al  pueblo,  auerlos  visto  poco  antes  lo  que  eran,  y  verlos 
agora  io  que  son :  y  eu  estos  4  meses  han  hecho  marauillosa 
mudanca  algunas  personas,  y  entre  otras  vn  sacerdote  que  pu- 
blicamente  era  tenido  por  vno  de  los  no  muy  recogidos  ni  de- 
uotos :  a  este  quiso  N.  S.  de  subito  inspirar,  y  con  vu  nueuo  y 
biuo  coracon  buelto  en  si,  y  aparejado  como  conuenia  con  las 
armas  de  la  penitencia,  vino  a  hazer  vna  confession  general  de 
toda  su  vida,  y  perseuera  siempre  de  bien  en  mejor;  y  estos 
dias  ha  tomado  la  cura  y  gouierno  del  hospital  desta  ciudad, 
en  donde  con  gran  aprouechamiento  suyo,  aliuio  y  regalo  de 
los  pobres  enfermos,  da  muy  buen  exemplo  y  edificacion  de  si 
a  todos  los  que  tan  poco  ha  le  conoscian  harto  ageno  de  se- 
mejante  assumpto.  Tambien  ha  auido  vn  mercader  viejo  c  en 
dias  y  en  aigunos  publicos  malos  tratos,  el  qual  andando  de 
muchos  dias  mouido  a  mudar  vida,  y  restituir,  si  algo  tenia 
mal    ganado,    todavia  le    retiraua   el  amor    mundano  y  carnal : 


a  Del.  todo.  —  b  harta  supra  vers.,   deleto  tanta.  —  c  viejos  tns. 


547.  —  Sassari  °21  Augusti  1561  395 

denique  tocado  vna  noche  de  la  mano  de  Dios  con  vn  siibito  y 
fuerte  accidente,  fue  forcado  a  media  noche  embiar  a  llamar 
vn  Padre,  y  assi  creo  su  alma  aura  sido  libre  de  los  lazos  en 
que  tan  enredado  le  tenia  tanto  tiempo  ha  el  demonio.  Otro 
tambien  ha  venido  a  pedir  consejo  en  que  manera  podria  satis 
hazer  por  sus  pecados  y  vsuras  que  auia  hecho,  ofreciendo  res- 
tituir  usque  ad  nouissimum  quadrantem,  y  antes  de  mas  que 
de  menos :  y  assi  ha  comencado  ya  a  poner  por  obra  y  en  ef- 
fecto  sus  buenos  desseos,  y  de  cada  dia  spero  en  el  Sehor  vra 
mejorando.  Estos  y  otros  semejantes  toques  suele  dar  la  ma- 
gestad  de  nuestro  buen  Dios  en  esta  tierra,  y  muchos  mas 
serian  los  tocados,  si  no  los  tuuiesse  el  demonio  tan  ciegos  y 
atados  con  la  vejez  y  antigiiedad  del  peccado  nunca  castigado  ni 
repreheodido,  y  con  el  mal  exemplo  de  grandes  y  pequenos ;  de 
suerte  que  para  este  negocio  es  menester  muy  particular  ayuda 
de  oraciones  de  los  sieruos  de  Dios ;  y  assi  V.  P.  haga  se  tenga 
siempre  memoria  desta  vina  del  Senor  tan  estragada,  que  en 
lugar  de  vuas,  facit  labruscas  l. 

4.  Despues  de  la  venida  del  P.e  Jorge  Passiu  2  se  ha  ydo 
alguuos  domingos  a  predicar  a  dos  villas  cercanas,  porque  la 
calor  no  daua  lugar  para  yr  muchas  vezes,  ni  muy  lexos ;  y 
creo  no  sera  poco  el  fructo  que  dello  resulta,  porque  como  se 
les  predica  en  lengua  sarda,  gustan  mucho,  y  entienden  bien  lo 
que  se  les  dize  y  enseha ;  y  ansi  quedan  todos  muy  consolados, 
y  querrian  tenello  siempre  de  ordinario.  Por  ventura  refrescando 
el  tiempo,  y  augmentando  el  Sehor  el  numero  de  los  operarios, 
no  se  dexara  de  yr  por  algunas  villas  de  largo  a  coger  la  mucha 
miez  que  de  madura  parece  estar  dando  bozes  a  los  segadores. 
Tambien  ha  ydo  el  P.e  Rector  dos  vezes  a  predicar  a  la  ciudad 
del  Alguer  (que  esta  20  millas  de  aqui)  donde  se  han  todos 
harto  consolado  y  aprouechado,  y  halos  dexado  tan  mouidos  y 
tan  ganadas  las  voluntades,  assi  de  ecclesiasticos,  como  de  los 
principales  de  los  seglares,  que  dessean  harto  hazer  vn  collegio 
o  casa  de  la  Gompahia ;  y  ansi  pedian  al  P.e  Rector  les  qui- 
siesse  predicar  la  quaresma  que  viene :  lo  que  no  pudo  con- 
cederles  por  auerla  ya  offrecido,  y  dado  la  palabra  a  los  jurados 
de  aqui  de  Sacer,  que  mucho  antes  ellos  mismos  en  persona, 
acompahados   de    otros    ciudadanos    principales,    auian    venido 


1  Cf.  Isai.  V,  2,  4. 
3  Vide  sup.  p.  358. 


396  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

hasta  casa  a  pedirle   con    mucha    instancia;    no   faltando    pre- 
dicadores  a  que  harto  la  andauan  procurando. 

5.  Dende  la  ciudad  de  Caller  tambien  ha  scrito  vn  deuoto 
nuestro  al  P.e  Rector,  de  parte  del  arcobispo  l,  que  quisiesse 
yr  hasta  alla  para  predicar  y  tratar  de  fundar  alli  algun  pe- 
quefio  collegio  de  la  Compania;  por  ventura  este  inuierno  se 
dara  por  alla  alguna  buelta ;  porque  seria  gran  seruicio  de  N.  S. 
que  la  Compafiia  tomasse  alguna  entrada  en  aquella  ciudad, 
por  ser  como  cabeca  deste  reyno,  y  donde  siempre  reside  la 
corte  y  muchos  caualleros.  Ordene  el  Senor  lo  que  mas  fuere 
su  gloria  y  honrra  y  prouecho  de  sus  ovejas;  y  de  todo  lo  que 
succediere  se  dara  largo  auiso  a  V.  P.  En  esta  ciudad,  aunque 
con  los  calores,  no  ha  cessado  de  predicarles  tambien  algunos 
domingos  el  P.e  Rector;  y  tanto  gustan  de  oyrle,  que  jamas 
parece  que  se  cansan.  De  lo  qual  todo  se  collige  bien  a  la 
clara  quan  grande  sea  el  credito  y  accepcion  de  la  Compahia 
en  estas  partes;  que  cierto  es  tanta,  que  no  se  si  hay  quilate 
mas  alto  a  donde  pueda  subir.  Sit  benedictus  Dominus. 

6.  Las  visitas  del  hospital  y  carceles  siempre  se  han  con- 
tinuado,  y  muchas  vezes  se  confiessan  los  que  alli  son  detenidos 
y  algunas  vezes  son  ayudados  en  lo  temporal.  La  doctrina  chris- 
tiana  y  platica  se  ha  dexado  por  los  calores,  y  en  refrescando 
el  tiempo,  con  la  ayuda  del  Sehor,  se  boluera  a  todo  ello. 
[Preces  postulatj. 

De  Sacer  de  Cerdena  a  21  de  Agosto  de  1561. 

Los  que  al  presente  somos  en  este  collegio  son: 
El  P.e  M.  Balthasar  Pinas,  Rector.  Catalan. 
El  P.e  Jorge  Passiu.  Sardo. 
El  P.e  Pedro  Spiga.  Sardo. 
El  P.e  Fran.co  Antonio.  Portuguez. 
El  Her.°  Fran.c0  Garcia.  Siciliano. 
El  Her.°  Juan  Aml)rosio.  Nauarro. 
El  Her.°  Juan  Ignacio.  Andaluz. 

Por  commission   del  P.e  Rector.  De  V.  P.  minimo  y  inutil 
sieruo  en  Christo.  Francisco  Antonio  *. 

fol.  121.v  f  Quadrimestre  de  Cerdena  de  21  de  Agosto  1561. 


a  Bel.  de. 


1  Antonius  de  Castillejo.  Anno  1564  initium  datum  est  collegio  Societatis 
in  urbe  calaritana.  Vide  sis  Polanci  Compl.,  I,  482,  485. 

2  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  214. 


548.  —  Praga  25  Augusti  1561  397 

548 

P.   HENRICUS   BLISSEMIUS 

PRAGA    25    AUGUSTI    1561    '. 

1.  De  domestica  disciplina.  De  sociis.  De  Patris  Provincialis 
visitatione.  —  2.  Novi  collegii  alumni  laudantur ;  quorum 
aliqui  ad  Societatem  aspirant.  Parantur  scholae  superiores. 
—  3.  Navant  nostri  operam  hussitis  et  iudaeis  ut  hi  catholi- 
cam  veritatem  capiant.  —  4.  Paces  inter  ecclesiasticos  viros 
cum  aliorum,  etiam  lutheranorum,  aedificatione  componun- 
tur.  —  5.  Ferdinandi  principis  erga  socios  studium. 

1.  Pax  Christi  R.de  in  Ghristo  Pater.  [Ex  consuetudine  scri- 
bit.J  In  hac  igitur  Bohemica  Domini  messe,  exceptis  illis  quos 
oybinense  monasterium  habet,  sacerdotes  tres  et  fratres  15,  om- 
nes  per  Dei  clementiam  utroque  homine  sani  uersamur.  Et  quo 
praecipue  confirmetur  interior  animi  sanitas,  assidua  constitu- 
tionum  nostrarum  declaratione  R.  P.  rector  2  plurimum  satagit. 
Ex  fratribus  autem  septem  spiritualia  Societatis  exercitia  tanto 
fructu,  quanta  diligentia,  nuper  absoluerunt,  quorum  unus, 
licet  suae  probationis  biennium  nondum  omnino  transegisset, 
eo  tamen  in  hac  uocatione  progressus  est,  ut  sensu  quam  ae- 
tate  maturior  existat,  ac  proinde,  quod  uehementer  desideraue- 
rat,  a  R.  P.  prouinciali  sit  consequutus,  ut  emissis  uidelicet 
simplicibus  uotis  a,  arctius  cum  Ghristo  in  hac  Societate  con- 
iungeretur  3.  Idem  quoque  beneficium  diuina  gratia  R.  P.  rec- 
tori,  et  mihi,  licet  omnium  iudignissimo,  contigit ;  cum  b  uota 
nostra   simplicia  4,  nobis   in    R.  P.  prouincialis   manibus,  cum 


»•  uotis  supra  vers.  —  b  Bel.  nra. 


1  Ex  apographo  coaevo  in  cod.  Germ.  139,  f.  85 ;  prius  270  (286).  Aliud 
apogr.  invenitur  in  cod.  Germ.  143,  f.  134.  Exstat  etiam  apogr.  Vindobonae 
in  Biblioth.  nation.,  cod.  13601.  Particulam  edidit  Braunsberger  :  B.  Petri 
Canisii  Epist.,  III,  720. 

2  P.  Paulus  Hoffaeus. 

3  Fuit  is  Alexander  Voyt.  Cf.  Braunsberger,  1.  c. 

*  Intellige  vota  quae  professi  quattuor  votorum  emittunt  post  sollemnem 
professionem,  quam  hi  Patres  die  16  Martii  voverant.  Vide  p. 


398  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

summa  et  communi  omnium  consolatione.  Deo  licuerit  offerre. 
Goeteri  denique  fratres,  cum  uirtutibus  omnibus,  tum  ea  praeser- 
tim  uiuendi  ratione,  quam  baec  postulat  Societas,  plurimum,  et 
quasi  certatim,  adiuuante  Domiuo,  proficiunt,  adeoque  commu- 
nem  Ecclesiae  causam  et  statum,  sed  praecipue  grauissima  illa 
catbolicae  religionis  negotia,  quorum  gratia  summus  pontifex 
R.  P.  V.  in  Gallias  misit,  non  precibus  modo,  sed  quotidianis 
etiam  corporum  maceratiouibus,  Deo  commendant ;  ne  peccatis 
hominum  tantus  tantae  legationis  fructus  impediatur.  Haec  alia- 
que  similia  eo  certe  maiori  alacritate  et  feruore  praestant  om- 
nes,  quo  R.  P.  prouincialis  ea  nobis  diligentius,  quanti  nimi- 
rum  sint  momenti,  declarauit.  Cuius,  licet  paucorum  dierum, 
praesentia  nobis  omnibus,  ac  nostris  patronis  et  amicis  ita 
grata  et  utilis  tamen  extitit,  ut  tam  cito  non  fuisset  binc  dis- 
cedere  permissus,  nisi  magna  quaedam  negotia,  quae  nomine 
illustriss.  cardinalis  augustani  *  susceperat  alibi  expedienda,  uel 
omnibus  inuitis,  eum  binc  auulsissent  ~. 

2.  Qui  modo  uiuunt  a  in  collegio  nouo  suut  saelecti  ac  mag- 
nae  spei  adolescentes,  qui  nescio  magisne  b  literis,  an  pietate, 
progrediantur :  utrisque  certe  reliquam,  quantumuis  florentis- 
simam  iuuentutem  nostram,  multis  parasanguis  \sic\  excellunt. 
Ex  illis,  et  quidem  praecipuis,  qui  singularibus  animi  corporis- 
que  dotibus  pollent,  quiuque  studiosi,  ac  sartor  unus,  modis 
omnibus  ad  Societatem  aspirant,  anhelant,  atque  ut  quamprimum 
admitantur,  contendunt.  Deus  piorum  uotorum  eos  faxit  com- 
potes,  simulque  confirmet  in  eis  quod  operatus  est.  Studis  [sic] 
etiam  siue  scholasticis,  siue  domesticis,  incrementum  non  me- 
diocre  iam  accidit,  quod  praeter  lectiones,  repetitiones,  disputa- 
tiones  et  declamationes  consuetas,  nouae,  uidelicet  linguae  he- 
braicae,  mathematicae,  logicae  atque  ethicae,  lectiones  ad  fu- 
turam  studiorum  innouationem  sint  auspicandae.  Gum  enim 
assiduitate  magna  scholae  nostrae  discipuli  per  aliquot  iam  an- 
nos  inferiorum  disciplinarum  diffieultates  apud  nos  superarint, 
suo  quidem  iure  postulant  et  obtinent  altiora  studia,  quae  Deus 
ad  suam  gloriam  Bohemiaeque  salutem  prosperare  dignetur. 

3.  Quod  uero  spectat  ad  externa  pietatis  opera,  quibus  per 
Societatem  Deus  proximi    salutem    promouere   solet,  penitentes 

a  uiunt  ms.  —  b  Del.  in. 


1  Otto  Truchsess.  Cf.  Braunsberger,  1.  c.  721,  annot.  2. 

a  P.  Petrus  Canisius,  provincialis,  fuit  Pragae  a  die  11  ad  15  Iulii.  ibid.  718. 


548.  —  Praga  25  Augusti  1561  399 

his  quatuor  mensibus  circiter  200  habuimus,  quanquam  hic 
pauci  sint  a  catholici,  sed  pauciores  qui  frequenter  confiteri 
soleant.  Quinque  insuper  hussitas  Deus  per  nostrorum  indus- 
triafmj  ad  uerum  Ecclesiae  tramitem  reduxit,  ut  taceam  de  alijs 
pluribus,  qui  per  nostros  ita  sunt  instructi,  ut  certo  promitte- 
rent,  se  fidem  catholicam  propediem  amplexuros  esse.  Nec  alij 
desint,  qui  per  humilem  poenitentiam  Deo  et  Ecclesiae  apud 
nos  reconciliati  b  sunt,  quorum  unus  a  quinquennio,  alius  a 
septennio,  alius  rursum  propemodum  decrepitus,  per  totam  uitam 
non  fuerat  confessus;  nec  solum  confiteudi  rationem,  sed  etiam 
sub  una  uel  utraque  specie  communicandi  c  discrimen  penitus 
ignorabat,  licet  interim  se  catholicum  esse  putaret.  Augetur 
etiam  paulatim  hominum  bonorum  pietas  et  deuotio,  ut  d  non 
solum  plures  quam  antea  templum  nostrum  frequentent,  uerum 
etiam  nonnulli  donaria,  nimirum  imagines  et  pecuniam  offerant. 
Doctrinam  christianatn  non  in  templo  nec  in  schola  tantum,  sed 
in  aedibus  etiam  nostris  priuatim  quibusdam  neophytis  hebraeis 
serenissimi  principis  e  iussu  aliquandiu  professi  sumus;  ac  ne 
quid  omitteretur  quod  ad  judaicae  gentis  conuersionem  faceret, 
etiam  nobis  celsitudo  sua  coram  iudeis  semel  in  hebdomada 
concionandi  munus  delegauit,  quae  conciones  nihilo  minus  a 
christianis,  quam  ab  hebraeis  frequentatae  sunt.  Quin  etiam 
pickardos  duos  apud  nos  sereniss.  princeps  institui  uoluit,  quo- 
rum  unus  magni  nominis  pickardorum  episcopus  per  Bohemiam 
celebratur  l.  Qui,  cum  sincere  nollet  amplecti  sanam  doctrinam 
a  sereniss.  principe  iuxta  consilium  et  instructionem  nostram 
retrusus  est  in  carcerem,  quauiuis  nonnulli  potentes  ac  catholici 
homines,  ut  uidebatur  f,  nescio  quo  pietatis  affectu  liberatum 
cuperent.  Sic  in  alijs  quae  pertinent  ad  conscientiam  ac  spi- 
ritualem  proximorum  profectum,  solet  celsitudo  sua,  ut  alij 
multi,  tam  pauperes  quam  magnates,  opera  ac  consilio  nostro 
frequenter  uti. 

4.  Quamuis,  quod  hic  s  omittendum  non  uidetur,  per  nostros 
frequenter  animi  dissidentium  hominum  fraterna  concordia  et 
christiana  pace  compositi  sunt,  nuper  tamen,  ut  multi  testaban- 
tur,    magna    Dei   prouidentia   factum  est,    ut    cum    in    quadam 


a  Emend.  ex  sunt.  —  b  Priiis  conciliati.  —  c  Praec.  v.  dbscnre  exarat. 
in  ms.  —  d  Del.  plures..  —  e  Prius  princeps.  —  f  uidebantur  (?)  ms.  — 
g  hic  supra  vers. 


1  Vide  p.  66. 


400  LlTTEBAE    QUADRIMESTRES 

Bohemiae  ciuitate  tres  capitales  inimici,  homines  tamen  eccle- 
siastici,  diuturnum  atque  intestinum  odium  hahentes,  sese  co- 
ram  seculari  ciuitatis  domino  mutuis  conuicijs  ac  minis  impe- 
terent  ac  proscinderent ;  dominus  ille,  quarauis  lutheranus,  quen- 
dam  ex  nostris  accerseret,  atque  obnixe  rogaret  ut  exacerbatis 
et  litigantibus  hominibus  concordiam  persuadere  conaretur.  Hoc 
ille  quidem  adeo  foeliciter,  fauente  Ghristo,  conatus  et  conse- 
cutus  est,  ut  eadem  hora,  depositis  rixis,  sese,  qui  inimici  fuerant, 
amplecterentur,  illatas  iniurias  sibi  mutuo  remittentes.  Propter 
quod  pacis  beneficium,  non  ipsi  solum  qui  reconciliati  fuerant, 
sed  dominus  quoque  ciuitatis  cum  tota  familia  uehementer  ga- 
uisi,  dicebant,  nostros  Spiritu  Sancto  illuc  adductos  esse,  ac  se 
suasque  facultates  Societati  offerebant. 

5.  Hic  nihil  attinet,  credo,  dicere  de  sereniss.  principis  nos- 
tri  J  fauore,  quo  collegium  hoc  sedulo  promouet.  Nam  Rdo. 
P.  prouinciali  nuper  currum  dedit,  quo  hinc  Augustam  uehe- 
retur.  Pro  fabrica  nostra  quoque  800,  et  ad  ampliorem  collegij 
sustentationem  300  thaleros  quotannis  addendos,  donec  causa 
redituum  oybinensium  sit  absoluta,  a  S.  C.  M.  nobis  impetrauit, 
quamquam  duo  postrema  negotia  R.  P.  Victoria,  pro  consueta 
sua  in  pragense  collegium  charitate  atque  industria,  uehementer 
iuuerit,  ut  causas  nostras  apud  S.  C.  M.,  etiam  nobis  inscijs, 
diligenter  agere  solet.  [Preces  postulat  et  valedicit.J  Pragae  e 
caesareo  Societatis  Iesu  collegio  apud  S.  Clementem,  25  Augusti 
anno  Domini  1561. 

Rdae.  P.  V.  indignissimus  in  Christo  filius. 

Henricus  Blyssemius  2. 


549 

EMMANUEL     GOIS 

EBORA  26  AUQUSTI    1561   3. 

1.  Sociortim  valetudo.  Obitus  et  elogium  P.  Francisci  Enriquez 
et  fr.  Simonis  Corderii,  cuius  parens  per  occasionem  lau- 
datur.  —  2.  Pris.  Nadal  adventus  et  infirmitas.  —  3.  P.  Ton- 

1  Ferdinandus,  imperatoris  fllius. 

2  Vide  p.  67. 

3  Ex  orig.  in  cod.  Lus.  51,  ff.  207,  208 ;  prius  77,  79.  Aliqua  quae  in  epi- 
stula  habentur,  edita  sunt  apud  Epist.  P.  Nadal,  I,  802-803. 


549.  —  Ebora  26  Auqusti  1561  401 

da  in  Indiam  profechirus  Eboram  cum  sociis  venit.  Alii 
huc  adventantes.  —  4.  Humiliora  officia  vacationum  tem- 
pore.  —  5-6.  Caritatis  opera  erga  carcere  inclusos,  erga 
aegrotantes.  Contiones.  Laborum  fructus.  —  7.  Scholasti- 
corum  mores.  Profectus  in  studiis.  Litterariae  exercitatio- 
nes.  Praemia  collata.  Examina.  —  8.  Aedium  perfectio. 
Henrici  principis  benevolentia. 

1.  f  Iesus.  Venerande  admodum  in  X.°  Pr.  Pax  X.1  Cum  ad 
calcem  proximarum  litterarum  ad  te,  venerande  Pr.,  scriptum 
fuerit  a,  esse  quosdam  ex  nostris,  qui  periculose  aegrotarent  *, 
congruere  uidetur,  ut.  his  litteris  primo  de  eorum  successu  ex- 
plicemus ;  postea  uero  ad  alia  transeamus,  quae  se  hoc  tempore 
tuae  P.  scribenda  offerunt.  Vnus  erat  ex  aegrotis  Matthaeus  ger- 
manus,  qui  cum  decem,  aut  octo  dierum  spatio,  magnam  san- 
guinis  copiam  euomuisset,  grauiter  aliquandiu  laborauit.  Reualuit 
tamen  X.°  gratia,  et  iam  plane  confirmatus  est.  Alius  erat  Pr. 
D.  Franciscus;  hic  etiam  iam  pridem  sanguinem  euomuerat,  et 
calculos  etiam  quosdam  initio  huius  extremi  morbi,  ex  tenaci 
crassaque  pituita  ui  caloris  in  b  pulmone  concretos,  ore  emit- 
tebat.  Visum  est  diuino  numini  eum  ex  huius  corporis  uinculis 
ad  caelestem  patriam  euocare  ea  nocte,  quae  sacrosancti  X.1  cor- 
poris  festum  proxime  secuta  est  2,  cum  tres  menses,  et  amplius 
magnis  laboribus  doloribusque  conflictatus  esset,  quibus  illum 
Deus  Op.  M.  aliquantulum  uexari  uoluit,  tanquam  filium  dilectis- 
simum,  et  aeternis  praemijs  egregias  eius  uirtutes  copiosius 
remunerare:  renunciauerat  enim  hic  plane  omnibus  rebus  hu- 
manis  c,  atque  huius  uitae  uanitati  pene  mortuus  et  sepultus, 
nihil  praeter  Dei  gloriam  et  honorem  quaerebat,  hunc  sibi  sco- 
pum  in  omnibus  uitae  actionibus  proposuerat,  suoque  exem- 
plo  fratres  ad  quam  perfectissimam  officij  rationem  incitaue- 
rat.  Erat  enim  ille  nobis  omnibus,  tum  sanus,  tum  aegrotus, 
uiuum  quoddam  d  exemplar  omnium  uirtutum,  maxime  uero 
obedientiae  et  patientiae,  quibus  praeterquam  quod  caeteros  ad 
imitationem  inflammabat,  omnes  etiam  pro  tam  eximijs  uirtu- 
tibus  ad  immortales  gratias  Deo  agendas   impellebat.  Gaeterum 


a  Emend.  ex  fuit.  —  b  in  supra  vers.  —  c  Videtur  emend.  ex  humani- 
bus.  —  d  Unum  d  supra  vers. 


1  Vide  p.  237. 

2  Anno  1561  festivitas  Corporis  Christi  incidit  in  d.  5  Iunii. 

LlTTERAE    QUADRIMESTRES.    —   TOM.    VII.  26 


402  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

quae  in  eius  obitu  scitu  digna  acciderunt,  quia  temporis  et  epi- 
stolae  breuitate  excludimur,  uisum  est  in  praesentia  omittere; 
illud  unum  satis  sit  affirmare  iudicio  Patrum,  qui  res  Societatis 
ab  ipsius  incunabulis  perspectas  habent,  raram  fuisse  illius  uir- 
tutem,  ingenium,  reliquasque  dotes,  denique  uitam  atque  obitum. 
Defunctus  est  etiam  ex  eodem  morbo  11  calend.  Septembris  fr. 
Simon  Corderius,  qui  nos  etiam  sua  uirtute  et  patientia  non 
mediocriter  recreabat;  iactabatur  enim  iandiu  continuis  febribus, 
quanquam  lecto  non  decumberet.  Vtrique  iuxta  morem  Societatis 
iusta  persoluimus.  Quo  uero  die  fr.  Simon  Corderius  sepultus 
est,  qui  ex  hac  urbe  erat  oriundus,  adfuit  sine  lacrymis,  aut 
ullo  doloris  signo,  ipsius  pater,  ut  pius  ac  uere  christianus,  cui 
etiam  filius  alter  in  Societate  Conimbricae  ante  aliquot  annos 
mortuus  fuerat;  atque  hoc  ipso  die  mane  in  nostro  templo,  ex- 
piatis  confessione  criminibus,  sacrosanctum  X.1  corpus  sumpsit. 
Nec  mors  duorum  filiorum  quidquam  effecit,  quominus  reliquos, 
atque  etiam  se  ipsum,  nisi  matrimonij  ius  obstaret,  in  Socie- 
tatem  admitti  magnopere  exoptet.  Cum  uero  de  eius  uirtute 
multa  Pr.  Natalis  accipisset,  illum  efflagitantem  Societatis  nos- 
trae  participem  effecit.  Sit  soli  Deo  laus  et  honor  in  omnem 
aeternitatem.  Hoc  eodem  tempore  Pr.  Leo  *,  duos  menses,  et 
semissem,  ut  solet,  grauiter  admodum  morbo  colico,  et  calculo 
laborauit.  Nunc  uero  tum  ipse,  tum  reliqui  aegroti,  ad  pristinam 
ualetudinem  restituti  sunt. 

2.  Quanquam  Deus  Opt.  Max.,  qua  est  bonitate,  ardens  quod- 
dam  profectus,  et  perfectionis  spiritualis  desiderium  nostris 
semper  inijciat  et  renouet;  tamen  id  maxime  apparuit  aduentu 
P.  Natalis,  cuius  opera,  et  uiam,  quam  aggressi  sumus,  ma- 
nifestius  et  docemur,  et  ad  progrediendum  totisque  uiribus  in 
uinea  Domini  elaborandum,  non  mediocriter  omnes  accendimur. 
Peruenit  ille  in  nostrum  collegium  ad  quintum  decimum  calend. 
Augusti;  cumque  ea  interim  obiret,  quae  ad  suum  munus  per- 
tinent,  nos  omnes  et  uerbis,  et  exemplo  magnopere  recreauit. 
Sed  cum  haec  agentem  febris  inuasisset,  uisum  est  medicis  ut 
Olyssipponem  discederet,  ne  nimio  huius  urbis  aestu  morbus  a 
ingrauesceret ;  cumque  singula  gymnasia  percurrisset,  praecepto- 
res  praelegentes  audiuisset,  interfuissetque  promotioni  cuius- 
dam  magistri,    et  publicis  etiam    theologiae  disputationibus,    in 


a  morbus  supra  vers. 


1  P.  Leo  Henriquez,  rector. 


549.  —  Ebora  26  Augusti  1561  403 

quibus  unus  e  uostris  assertiones  quasdam  tuebatur,  condisci- 
pulis  et  doctoribus  easdem  impugnantibus  [sic].  ltaque  secutus 
medicorum  consilium  recepit  se  Olyssipponem,  ubi  coepit  melius 
habere;  hinc  iterum  est  inuisurus  hoc  nostrum  collegium,  et 
mox  in  Hispaniam  citeriorem  discessurus.  Egit  ex  animi  sen- 
tentia  cum  Gardinale  de  his  quae  ad  hanc  academiam  spectant, 
quam  cum  eidem  significasset  sibi  magnopere  placuisse,  uix 
dici  potest,  quantam  ille  ceperit  animo  uoluptatem. 

3.  Paucis  ante  diebus  ab  aduentu  P.  Natalis,  peruenerunt 
in  nostrum  collegium  Pr.  Tonda  *,  et  tres  fratres,  qui  e  Sicilia 
missi  fuerant;  omnes  quidem  prospera  ualetudine  praeter  Sci- 
pionem,  qui  ex  podraga  [sic]  laborat.  Is  et  Michael  missi  sunt 
Olyssipponem ;  Pr.  uero  Tonda,  et  fr.  Vincentius  magno  animi 
ardore  expeditionem  indicam  expectantes  in  hoc  collegio  interim 
degunt.  Missi  sunt  etiam  huc  a  Gonimbrica  Rogerius  italus  *  ex 
morbo  adhuc  languidus  conualescendi  gratia;  et  Emanuel  Lopez, 
ut  in  gymnasio  elementario  praeceptorem  ageret  in  litteris  deli- 
neandis.  Atque  haec  sola  mutatio  tacta  est  in  nostro  collegio  a 
postremis  litteris;  sumus  autem  sexaginta  et  septem. 

4.  Antequam  Pr.  Natalis  Olyssippohem  proficisceretur,  exhor- 
tationibus  excitauit  omnes  ad  maiores  in  uirtute  progressus 
faciendos,  hoc  praesertim  tempore,  quo  ab  studijs  litterarum 
otium  erat  futurum;  proposuitque  catalogum  mortiticationum, 
ut  iude  unusquisque  eligeret,  quae  sibi  in  Domino  magis  pla- 
cerent.  Quanquam  uero  fratres  hanc  feriarum  occasionem  semper 
expectent,  ut  se  in  similibus  rebus  exerceant,  tamen  hisce  ad- 
monitionibus,  uelut  calcaribus  quibusdam,  accedente  X.1  gratia, 
maiorem  in  modum  sunt  inflammati,  atque  ita  certatim  magna 
contentione  petunt,  ut  humilibus  destinentur  ministerijs.  et 
nonnullis  conceditur,  ut  emptori  seruiant,  atque  ab  eo  empta 
in  collegium  humeris  baiulent.  Alij  se  ad  spiritualia  Societatis 
exercitia  colligunt;  alij  peregrinantur;  alij  in  recreatione  publicas 
reprehensiones  impetrant;  alij  se  ultro  publice  flagris  caedunt. 
Neque  desunt,  qui  secundo  quoque  die  ad  minirnum  deseruiant 


a  huc  supra  vers. 


1  Vide  p.  199. 

3  Hic  solet  dici  Rogerius  italus,  mutinensis  (modones).  In  catalogo  coll. 
conimbricensis  anni  1559  (Cod.  Lus.  43,  f.  107)  dicitur  R.  Spacinus  italus. 
Medio  anno  1562  remissus  est  in  patriam.  Cf.  Lainii  Monum.  VI,  367,  et 
loca  ibi  citata  sub  voce  Rogerius  mutinensis. 


404  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

ijs,  qui  in  custodijs  publicis,  et  in  ualetudinario  sunt;  quod 
etiam  (ut  alias  scriptum  est)  reliquo  anni  tempore  diebus  feria- 
rum  fieri  solet.  Domi  binae  singulis  diebus  horae,  altera  tempore 
matutino,  altera  vero  pomeridiano,  ad  caelestium  rerum  con- 
templationem  designatae  sunt.  Sic  omnes  domi,  et  foris,  in  pijs 
ac  religioso  homine  dignis  actionibus  sunt  continenter  occupati. 
5.  Quemadmodum  animi  perfectioni  omnes  student,  sic  pro- 
ximorum  commodis,  et  animorum  profectui  a.  Nec  enim  solum 
uinctis  seruiunt,  sed  etiam  ad  eosdem  de  diuinis  rebus  sermo- 
nes  habent;  ex  quo  non  mediocris  fructus,  X.°  gratia,  perci- 
pitur.  Adducuntur  enim  interdum  ilii  ad  peccatorum  confes- 
sionem,  ut  his  proximis  diebus  accidit.  Idem  quoque  in  ualetu- 
dinario  fieri  solet,  nam  aegroti  nostrorum  exhortationibus  re- 
creantur,  et  confessione  arcana  purgant,  sanantque  animum  b. 
Habentur  etiam  nunc  plures  conciones,  quam  solebant;  tum 
quia  concionatores  a  praelegendo  uacant,  tum  quia  auditorum 
numerus  longe  maior  est,  mulieribus  toto  hoc  tempore  feriato  c 
ad  nostrum  templum  confluentibus,  quod  reliquo  tempore  non 
licet.  Habentur  itaque  in  hoc  collegio  conciones  d  omnibus  festis 
diebus,  ad  quod  etiam  munus  obeundum,  tum  in  urbis  huius 
templo,  tum  extra  moenia  nonnulli  e  nostris  mittuntur.  Idem 
fit  reliquo  anni  tempore,  sed  parcius  pro  maioribus  nostrorum 
occupationibus.  Efflagitantur  enim  nostri  ad  idem  ministerium, 
ut  ex  eorum  concionibus,  quas  uehementer  approbant  auditores. 
multum  fructum  percipiunt. 

6.  Gontinenter  sanorum,  aegrotorumque  hominum  confes- 
siones  a  nostris  audiuntur,  et  qui  eius  rei  curam  habent,  ubi 
quenquam  egestate  premi  intelligunt,  illum  omni  ope  iuuare 
conantur.  Multi  uero  his  exemplis  ad  rectam  uiuendi  rationem 
incitautur.  Graues  quorundam  etiam  inimicitiae  e  nostrorum 
opera  extinctae  sunt.  Erant  enim  ex  illis  nonnullae  primariorum 
uirorum,  qui  inter  se  capitali  odio  dissidebant.  Gautum  est  etiam 
ne  sibi  quidam  uiolentas  manus  inferret.  Praeterea  dissipatum 
est  dissidium  f  multorum  uicinorum,  de  quo  uir  quidam  nobilis 
intelligens  quanta  mala  ob  eam  rem  imminerent,  ad  Patrem 
Rectorem  scripsit  obsecrans  eum,  ut  ijs  perditis  hominibus  suc- 
curreret.  Alia  quoque  huiuscemodi  officiose  perfecta  sunt,  et 
tum  ij  qui  ad  amicitiam  redibant,  tum    caeteri  qui  aderant,  ad 


a  Del.  magnopere  student.  —  b  aniraura  supra  vers.  —  c  feriato  supra 
vers.  —  d  Emend.  ex  concionibus.  —  e  Praec.  v.  add.  in  marg.  —  f  Emend. 
ex  dissipatum  est  iteratum. 


549.  —  Ebora  26  Augusti  1561  405 

confitendum  deinceps  peccata  apud  nostros  adducebantur.  Haec 
sunt  quae  Deus  Optimus  Maximus  suae  Societatis  opera  in  his 
locis  effecit;  faxit  idem.  ut  haec  ad  ipsius  gloriam  et  honorem 
maiora  in  dies  incrementa  surnaftt. 

7.  Quod  attinet  ad  studia  litterarum,  augetur  adhuc  numerus 
scholasticorum,  seque  nostrorum  institutionibus  in  dies  liben- 
tius  assuefaciunt,  ac  studiose  utuntur  ijs,  quae  ad  ipsorum  pro- 
fectum  Societas  a  adhibere  solet.  Plurimi  sepenumero  ad  sacro- 
sanctam  synaxim  accedunt.  Alij  totius  uitae  crimina  confessione 
eluunt;  alij  quoque  optima  spe  adolescentes  in  Societatem  ad- 
mitti  maguopere  exoptant;  ex  quibus  unus  mediocri  aetate,  pe- 
ritus  linguae  latinae,  id  iam  diu  magnopere  contendens,  idoneus  b 
ad  institutum  Societatis,  his  proximis  diebus  fuit  admissus.  Ver- 
satus  est  ille  biennio  in  primo  gymnasio  ea  uitae  moderatione, 
et  morum  probitate,  ut  caeteris  condiscipulis  exemplum  quod- 
dam  esset,  et  incitamentum  ad  uirtutem  l.  Alij  quoque  cito,  ut 
arbitror,  recipiendi  sunt.  Hoc  anno  in  studijs  litterarum  magni 
progressus  facti  sunt,  quod  et  ex  ipsis  praec^ptoribus  constat, 
et  scholastici  in  litterarijs  exercitationibus,  maxime  in  exami- 
nibus  et  orationibus,  quas  praemiorum  causa  composuerant, 
satis  ostenderunt.  Qui  dialecticae  operam  dant,  praesertim  tyro- 
nes,  multum  etiam  profecisse  uidentur,  et  plerique  magnam 
sui  praebent  expectationem  fratres  qui  in  eadem  facultate  uer- 
santur;  etiamsi  his  ferijs  litterarijs  se  quoque  in  humilibus 
ministerijs  exerceant,  tamen  singulis  diebus  statuto  c  tempore 
conferunt  inter  se  quae  audierunt,  accedente  etiam  disputatione ; 
quod  etiam  externi  tyrones  coram  magistro  suo  in  quodam 
gymnasio  faciunt  d.  Habitae  fuerunt  publicae  hoc  anno  ab  ado- 
lescentibus,  qui  maiores  in  lingua  latina  progressus  fecerant, 
ornatae  et  elegantes  orationes,  tum  prosa,  tum  carmine.  A  cae- 
teris  autem  inferiorum  classium  tres  dialogi,  quos  etsi  priuatim 
in  suis  quique  gymnasijs  exhibuerunt,  ut  litterarum  amore  in- 
cenderentur,  tanta  hominum,  atque  etiam  nobilium  multitudo 
ex  urbe  adfuit,  ut  publicum  quoddam  spectaculum  uideri  pos- 
set ;  magnam  certe  ea  ex  re  omnes  spectatores  ceperunt  uolup- 


a  Emend.  ex  Societatis.  —  b  idoneus  supra  vers.  —  c  Prius  stato.   — 
d  Prius  fuerint. 


1  In  quodam  catalogo  eorum  qui  ingressi  sunt  Societatem  in  collegio  ebo- 
rensi  (cod.  Lus.  43,  f.  332)  dicitur  sub  num.  47 :  «  Antonio  Mendez  fue  ad- 
mitido  a  la  pr.a  probacidn  a  los  21  de  Agosto  de  1561  ». 


406  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

tatem.  Quo  die  publica  praemia  scholasticis  distributa  sunt,  ad- 
fuit  Pr.  Natalis.  Habitae  sunt  initio  duae  orationes  praesenti 
celebritati  accommodatae ;  altera  ligata,  altera  uero  soluta.  Deinde 
eximio  quodam  apparatu  uictoribus  praemia  data  sunt.  Nam 
praeterquam  quod  spectatorum  numerus  ingens  erat,  ipse  etiam 
locus,  nempe  peristylium  internum  collegij,  miriflce  instructus  a, 
atque  ornatus  ex  modulatis  cantorum  uocibus  et  instrumentorum 
per  interualla  repetitis  concentibus,  multum  gratiae,  et  celebri- 
tatis  accessit.  Vltimo  exhibita  est  quaedam  ecloga  non  aliena  ab 
eodem  instituto  ;  quam  auditores  primi  gymnasij  composuerant. 
Secuta  sunt  statim  scholasticorum  examina,  et  ex  ijs  qui  apud 
nos  idonei  sunt  inuenti  (sunt  autem  hi  non  pauci),  et  qui  aliun- 
de,  ut  assolent,  uenturi  sunt ;  dialecticam  hoc  anno  audire  inci- 
pient.  Superioribus  etiam  diebus  orsus  est  quidam  ex  nostris 
docere  pueros  characteres  literarum  delineare.  Sunt  hi  supra 
ducentos,  inter  quos  nonnulli  etiam  uirorum  nobilium  liberi 
censentur.  Essent  uero  longe  plures,  si  sine  discrimine  quotquot 
uellent,  admitterentur ;  quod  hactenus  non  b  est  obseruatum  ; 
solum  enim  admissi  sunt,  qui  ante  hac  in  ludo  elementario, 
Cardinalis  opera  et  sumptu  excitato,  erudiebantur :  sic  enim 
expedire  uisum  fuit.  Quo  tempore  studia  c  intermissa  repeti 
solent,  omnibus  patebit  aditus.  Quantus  sit  huius  ministerij 
futurus  fructus,  ex  his  initijs,  uelut  ex  herba  cepimus  intelli- 
gere  ;  solent  enim  parentes  magistro  gratias  agere  ob  indolem, 
et  nouae  cuiusdam  uirtutis  semina,  quae  in  liberis  deprehen- 
dunt. 

8.  Quod  ad  huius  collegij  et  academiae  structuram  pertinet, 
ultima  fere  manus  utrique  iam  imponitur,  perficiunturque  non- 
nulla,  quae  necessaria  uidebantur,  ut  honestior  esset,  atque  com- 
modior  habitatio.  His  peractis,  sic  erunt  omnia  absoluta,  ut  nihil 
sit  defuturum,  quod  et  ad  ornatum,  et  ad  commoditates  domesti- 
cas  pertineat.  Externum  peristylium  continet  duodecim  gymnasia, 
praeter  aulam  quandam  publicae  bibliotecae,  et  domum  aliam, 
in  qua  pueri  prima  scribeodi  rudimenta  edocentur.  Est  etiam 
iuxta  ianuam  paruum  quoddam  domicilium  ianitori  externo  de- 
stinatum.  In  nostro  templo  deinceps  promouendi  sunt  scholastici 
ad  publicos  gradus,  quandiu  aliud  maius  non  extruitur,  cum 
quo  etiam  quaedam  cubicula  nostro  usui  necessaria  excitanda 
sunt.  Singulari  enim  cura  prospicit  Cardinalis,  ut  hoc  suum 
aediflcium  quam  perfectissime  absoluatur.  Nec  minus  ea  curat, 


a  instruetructus  ms.  —  b  non  supra  vers.  —  c  studia  supra  vers. 


549.  —  Ebora  26  Augusti  1561  407 

quae  ad  diuinum  cultum  pertinent;  nuper  enim  ornamentum 
quoddam  candidum  undulatum,  attalicis  limbis  distinctum,  ad 
Virginis  Genitricis  festa,  tres  nempe  sacerdotales  uestes,  toti- 
demque  altaris  ornamenta  et  unum  suggesti  Olyssippone  misit : 
nec  cessat  multis  nos  alijs  donis  afficere ;  ea  enim  re  summopere 
deleetatur.  Peculiaris  quaedam  ratio  nos  ad  perfectissimam  ratio- 
nem,  et  proximorum  utilitatem  in  hoc  collegio  uidetur  impelle- 
re,  quandoquidem  ex  diuina  liberalitate  prouenit,  ut  et  hic  prin- 
ceps,  et  omnes  alij  singulari  quodam  a  studio,  et  beneuolentia 
erga  Societatem  afficiantur;  quod  sane  non  parum  confert,  ut 
proximos  in  Domino  iuuare  possimus.  Magnam  spem  habemus 
immortali  Deo  [sicj  suam  nobis  gratiam  benigne  concessurum, 
ut  id  perfecte  exequamur,  eamdemque  tu  nobis,  uenerande  Pr., 
sacris  tuis  precationibus  impetrabis.  Reliquum  est,  ut  a  b  re- 
uerenda  c  P.  T.  omnium  huius  domus  Patrum,  fratrumque 
nomine  summis  precibus  contendam,  ut  nobis  usque  insthinc 
[sicj  bene  preceris.  Ex  hoc  collegio  eborensi  VIJ  calend.  Sep- 
tembris  anno  1561.  De  mandato  Patris  D.  Leonis. 
Indignus  filius  in  Domino  T.  P. 

Emmanuel  Gois  *■-. 
Inscriptio.  Mittendae  in  prouinciam  Italiae  citra  Romam. 


a  quoddam  tns.  —  b  a  supra  vers.  —  c  Prius  reuerendam. 


1  De  epistolae  auctore  cf.  sis  Sommervogel  :  Bibliotheque...  sub  v.  Goes. 
Mira  videri  possent  quae  de  hoc  viro  in  priscis  catalogis  invenimus.  In  ca- 
talogo  eorum  qui  Societatem  ingressi  sunt  Eborae  ab  anno  1553  ad  1568  (cod. 
Lus.  43,  f.  332  sqq.),  qui  certe  originale  album  novitiorum  non  est,  sub 
n.  41  dicitur  admissus  ad  primam  probationem  die  31  Augusti  1560.  In  catal. 
mensis  Sept.  1560  et  mensis  Iulii  1561  (ibid.  ff.  117,  141)  ponitur  inter  coad- 
iutores ;  in  catalogis  vero  mensis  Maii  1562,  Ianuarii  1564  (ibid.  ff.  2O0.v, 
215.v)  et  in  catal.  conimbricensi  mensis  Augusti  1564  (ibid.  f.  213)  recensetur 
inter  theologiae  auditores.  Litterae  Quadrimestres  latinae  ab  ipso  subscriptae 
iam  sunt  die  2  Sept.  1560  (Cf.  Litt.  Quadrim.  VI,  841,  annot.  2).  Quae  om- 
nia  explicari  posse  videntur,  si  ponimus  illum  post  artium  studia  ingressum 
esse  Societatem,  et  tirocinii  tempore  humilioribus  officiis  dicatum  fuisse. 


408  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 


550 

SEBASTIANUS   DE   CORDUBA 

HISPALI    28    AUGUSTI     1561     *. 

1.  Sqciorum  numerus.  Valetudo.  —  2.  Laborum  fructus.  —  3. 
Cuiusdam  clerici  ei  mulieris  conversio.  —  4.  Cives  fre- 
quentes  ad  sacramenta.  Perditae  mulieris  fuga.  —  5.  Mer- 
catores  spiritualia  exercitia  peragunt .  Quae  res  ab  aliquibus 
impugnatur.  —  6.  Sacerdotes  duo  et  iurisperitus  in  Socie- 
tatem  admissi.  Candidati.  —  7.  Duae  sorores  Patris  Avel- 
laneda  religiosam  perfectionem  sectantur.  —  8.  P.  Rectoris 
excursus  in  montana  clericis  praecipue  utilis.  Divitis  laici 
mutatio.  —  9.  Duorum  Patrum  in  gaditanam  dioecesim 
excursus.  Acta  inter  eos  qui  ad  thunnorum  piscationem 
accurrerant.  —  10.  P.  Avellaneda  archiepiscopi  vicarium 
in  dioecesis  lustratione  comitatur.  Acta  in  hac  lustratione.  — 
11.  Conversio  iuvenis,  qui  captus  a  turcis  puer,  et  in  mahu- 
metana  secta  educatus,  cum  ad  captivos  faciendos  venisset, 
captus  ipse  est  et  a  matre  post  viginti  annos  cognoscitur. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  P.e  nro.  ea  X.°  Pax  X.'  Estamos  al  presente 
en  este  collegio  treinta  :  los  doze  sacerdotes,  y  los  demas  her- 
manos ;  y  tres  Padres  que  an  estado  mal  dispuestos,  van  con- 
valeciendo,  gloria  al  Senor.  Exercitanse  en  lo  acostumbrado, 
de  que  en  otras  hemos  escripto,  procurando  cada  vno  y  todos 
ayudarse  en  la  obseruancia  de  las  reglas,  y  prompta  obediencia 
en  lo  que  se  les  ordena. 

2.  De  los  sermones  publicos  y  doctrina  christiana  que  en 
casa  a  se  haze  los  domingos  en  las  tardes,  se  vee  notable  fructo. 
Seran  los  que  ordinariameute  freqiientan  los  sanctissimos  sa- 
cramentos,  mas  de  quatrocientos,  paresciendoseles  la  frequencia 
en  el  concierto,  honestidad  y  buen  exemplo  que  dan  de  si. 


a  en  casa  supra  vers. 


1  Ex  orig.  in  cod.    Hisp.  98,  ff.  279,  280 ;   prius  174,  175.    Praecedunt  duo 
exempla  latina  (ff.  273-278)  a  Ioanne  a  Leon  quinto  calend.  Sept.  subscripta. 


550.  —  Hispali  u28  Augusti  1561  409 

3.  Y  entre  las  personas  que  nuestro  Senor  a  mouido  en  este 
tiempo,  a  sido  vn  beneficiado  no  de  los  menores  de  la  yglesia 
mayor,  del  qtial  se  avian  visto  muchas  y  muy  malas  costum- 
bres  publicas;  y  apretandole  nuestro  Senor  en  vna  enfermedad, 
le  parescio  vn  dia  que  los  demonios  le  lleuauan  visiblemente, 
y  no  hallando  de  quien  se  valer,  pareciole  que  esfauan  al  re- 
dedor  de  si  Padres  de  Ia  Compania,  y  dize  que  se  comenco  a 
trauar  de  las  faldas,  pidiendo  que  le  tfaliesen ;  y  asi  a  quedado 
desde  estonces  tan  asido,  que  pocos  dias  son  los  que  falta  de 
casa.  Recogiose  a  confesar  generalmente  luego  despues,  de  donde 
resulto  el  tenerle  a  ya  puestas  b  muy  en  concierto  sus  cosas,  y 
averse  hordenado  de  evangelio  y  missa,  dichola  en  nuestra 
casa  el  dia  que  hezimos  la  fiesta  del  SSmo.  Sacramento,  con- 
curriendo  a  ella  muchos  de  los  primjipaleS  de  la  yglesia  mayor, 
solenizandola  cada  vno  como  si  fuera  propia.  Vino  la  musica 
de  1&  yglesia  con  otra  representacion  muy  sehalada  (que  hizie- 
ron  los  ninos  del  choro)  c  de  la  guetra  que  ay  entre  los  vicios 
y  virtudes;  y  ansi  hechauamos  de  uer,  avn  aca  en  la  tierra,  lo 
que  el  evangelio  dize:  «  Quoniam  maius  gaUdium  est  super  vno 
peccatore  penitentiam  agente,  quam  supra  nonaginta  nouem 
iustis,  qui  non  indigent  penitentia  »  *.  De  donde  a  resultado  el 
aver  quedado  mouidos  algunos  beneficiados  de  la  misma  ygle- 
sia,  para  se  recoger  y  mejorar  las  vidas.  Van  tratando  dello,  y 
a  su  tiempo  se  escriuira.  Anse  edificado  tambien  mucho  de  que 
vna  muger,  asaz  vana  y  profana,  y  bien  ocasionada  para  en- 
lacar  a  muchos,  que  publicamente  tenia  el  dicho,  se  a  recogido 
en  vn  monasterio  por  orden  de  los  Padres,  y  se  a  confesado 
con  notable  sentimiento,  dando  muestra  de  su  arrepentimiento 
e[n]  la  mucha  penitencia  que  haze ;  que  no  a  sido  pequeno  con- 
tento  para  el  consorte,  el  qual  vno  del  los  mayores  cuidados 
que  aora  tiene,  es  atraer  a  todos  cuantos  pudiere  a  la  Compahia. 

4.  Confessiones  generales  se  an  hecho  en  este  tiempo  mas 
de  ciento,  mudandolos  nuestro  Senor  las  vidas  en  mejores  por 
este  medio  con  notable  edificacion  de  que  los  veen  y  conocian 
antes.  Y  dexadas  otras  cosas  particulares,  aconteQio  a  vn  Padre 
que  trayendo  consigo  vn  hombre  perdido  de  muchos  anos,  y 
viendolos   venir  juntos    vna   persona,  se   lo   fue  a  dezir  a  vna 


a  le  supra  vers.  —  b  2  vv.  praec.  in  marg.,  deletis  aliis  in  textu.  — 
c  Emend.   ex  coro. 

1  Luc.  XV,  7. 


410  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

perdida  a  muger  que  tenia  b.  Fue  tanto  el  miedo  que  le  cayo, 
que  luego  tomo  todas  sus  halhajas,  y  se  mudo,  de  manera  que 
boluiendo  el  hombre  alla  c,  hallo  la  casa  dessierta,  boluiendo- 
selo  a  dezir  al  Padre  con  gran  alegria. 

5.  Exercitantes  siempre  emos  tenido  tres,  quatro,  y  entrellos 
tres  mercaderes  de  los  principales  de  Seuilla,  los  dos  casados, 
y  el  vno  soltero,  que  con  aver  visto  los  demas  lo  mucho  que 
se  aprouecharon  en  ocho  o  diez  dias  de  recogimiento,  an  de- 
seado  y  desean  hazer  lo  mesmo,  teniendo  mas  embidia  a  sus 
buenas  vidas,  que  no  a  las  grandes  haziendas;  avnque  otros 
mas  olvidados  de  Dios  que  acordados  de  si  mesmos,  no  an  de- 
xado  de  poner  en  qiiestion,  si  licet  al  casado  poner  algun  mejor 
recaudo  en  su  conciencia  por  este  medio ;  como  sino  fuera  obli- 
gado  cada  vno  a  mirar  por  si  primero  que  no  por  su  muger  y 
hijos,  mayormente  no  se  oluidando  lo  vno  por  lo  otro;  y  por 
auer  sido  esta  condicion  vieja  deste  lugar  so  titulo  de  libertad 
evangelica,  dar  largas  licencias  a  los  hombres  y  ensancharles 
mucho  el  camino  del  cielo,  llamando  estotras  estrechuras  y  no- 
vedades,  no  nos  a  espantado  nada,  aunque  algun  graue  de  los 
que  predicauan,  dezia  que  no  podia  acabar  de  entender  como 
podia  caber  en  vno  tanta  christiandad  y  mercaderia  d,  como  si 
para  el  que  bien  negocia  estuuiera  cerrado  el  reyno  de  los 
cielos;  y  holgarame  yo  de  seruir  al  Padre  8  dias  e  en  exerci- 
cios,  que  luego  creo  que  lo  entendiera. 

6.  Dos  sacerdotes  y  vn  lego,  buen  jurista,  de  veinte  y  quatro 
anos,  se  an  rescebido.  El  vno  de  los  sacerdotes  a  leydo  dos  cur- 
sos  de  artes  en  Xerez,  y  oydo  toda  su  theologia,  y  predicara 
bien ;  y  el  otro  sacerdote  confesara  bien,  por  aver  sido  cura  10 
afios  en  vn  lugar  cerca  de  aqui.  Es  licenciado  en  artes,  y  oyo 
su  theologia  f.  Otros  sacerdotes  y  legos  que  la  piden,  se  entre- 
tienen  hasta  ver  su  perseuerancia. 

7.  Dos  hermanas  del  P.e  doctor  Avellaneda  que  estauan  ahos 
avia  s  en  casa  de  la  marquesa  del  Valle,  aconsejadas  por  el 
que  continuasen  los  sermones,  se  confesaron  generalmente,  y 
pocos  dias  despues,  dexaron  el  regalo  y  fauor  del  mundo,  y 
entendieudo  la  vanidad  del,  se  entraron  ambas  en  religion  con 
mucho  contento  suyo  y  del  monasterio,  que  a  sido  cosa  que  [ha] 
admirado  a  los  que  las  h  conocian  y  no  conocian. 


a  perdida  supra  vers.  —  b  JJel.  perdida.  —  c  Emend  ex  halla.  —  d  Obscure 
emend.  ex  alio  verbn.  —  e  8  dias  supra  vers.  —  f  Seq.  del.  sin.  —  g  Prius 
avian. —  h  In  ms.  la  et  supra  vers  s;  quare  videtur  auctor  voluisse  emen- 
dare  in  las. 


550.  —  Hispali  -28  Augusti  1561  411 

8.  Dos  meses  deste  verano  a  estado  el  P.e  rector  *  en  algunos 
lugares  de  la  sierra  de  Gostantina  y  Cacalla  etc,  y  con  los 
sermones  los  mouia  y  consolaua  nuestro  Senor,  en  especial  con 
algunas  platicas  que  entre  semana  hazia  solos  a  los  clerigos, 
comunicando  y  conferiendo  con  eJlos  (en  horas  sehaladas  que 
para  ello  se  juntauan)  los  casos  y  contratos,  que  mas  a  hordi- 
nariamente  les  podrian  venir  en  las  confessiones  b,  conforme  a 
la  qualidad  y  costumbres  y  negogios  de  la  tierra,  de  lo  qual 
quedauau  muy  animados  y  deseosos  de  vnirse  en  las  confessio- 
nes,  tratando  de  medios  y  remedios  como  poder  mas  fructuosa- 
mente  oyrlas,  y  remediar  las  necesidades  spirituales  que  a  sus 
manos  viniesen,  deseando  que  el  Padre  les  dexase  para  suplir 
la  memoria  algunos  breues  avisos  de  lo  que  avian  conferido; 
lo  qual  comunicado  primero  en  casa,  y  con  el  sehor  prouisor  2 
podria  ser  que  se  les  diese,  porque  an  tornado  a  hazer  instancia 
por  ello;  y  porque  los  buenos  deseos  que  nuestro  Sehor  les  comu- 
nicaua  se  les  asentasen  mas  de  rraiz,  y  no  se  cayese  lo  comenca- 
do,  con^erto  con  los  que  le  parecieron  mas  capaces  (vicarios, 
curas,  confesores  etc.  que  seran  catorze  o  quinze)  para  que  se 
viniesen  a  rrecoger  vnos  dias  a  casa,  diziendoles  quan  bueno 
seria  para  cumplir  mejor  sus  ministerios,  y  quan  buenas  nueuas 
para  el  S.or  prouisor,  quando  del  Padre  lo  entendiese;  y  ansi  a 
recebido  c  en  sabello  contento  muy  particular,  repitiendo  mu- 
chas  veces :  si,  Padres  mios,  demonos  priesa  a  hazer  buenos  cu- 
ras  y  clerigos,  que  luego  abra  buenos  legos,  y  comencemos  por 
la  matriz,  pues  Dios  a  comencado  a  habrir  los  ojos  de  algunos 
della ;  dando  por  memoria  al  P.e  algunos  de  los  mas  principales 
para  que  primero  fuesen  ayudados.  A  despertado  este  nueuo 
animo  en  averse  visto  notable  mudanca  en  la  vida  en  vno  de 
los  principales,  que  ei  Padre  comunico  en  vn  lugar  de  los  di- 
chos  de  la  sierra,  que  se  avia  ydo  alla  por  ciertas  yndisposicio- 
nes,  a  donde  despues  de  aver  mejorado  dellas,  se  rrecogio  d 
algunos  dias,  y  hizo  su  confession  general  con  los  exercicios  de 
la  primera  semana,  y  le  troco  nuestro  Sehor  tan  trocado  por 
este  medio,  que  a  puesto  admiracion  a  toda  la  giudad,  grandes 
y  pequehos,  de  uer  mudado  vn  hombre   que  tan   sobre   si  avia 


a  Emend.  ex  muy.  —  b  Bel.  tratando.  —  c  Bel.  contento.  —  d  rrecojo  tns., 
ut  videtnr. 


1  P.  Gundizalvus  Gonzalez. 

2  Ioannes  de  Ovando. 


412  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

biuido  hasta  halli,  y  tantos  malos  exemplos  tenia  dados;  y  co- 
miencalos  a  dar  tan  buenos,  que  casi  no  se  habla  en  otra  cosa. 
Aora  tiene  en  su  casa  mucho  concierto;  a  hecho  confesar  a  todos 
los  mas  a  della  en  presencia  suya ;  en  su  coro  y  yglesia  no  a 
de  pasar  cosa  yndecente  al  culto  diuino,  porque  preside  en  ella 
algunas  veces.  Anle  hecho  grandes  platicas  sobre  que  pare 
mientes  lo  que  comienca,  poniendole  delante  las  caydas  de  mu- 
chos;  que  no  quiera  hilar  tan  delgado;  y  lo  que  les  parece 
delgadeza,  es  desear  vn  hombre  saluarse  y  escoger  el  camino 
mas  seguro  para  esto;  y  porque  no  le  veen  murmurar,  ni  ma- 
tar,  ni  biuir  sueltamente,  creen  que  ya  esta  todo  hecho;  cosa 
que  a  todos  nos  admira  y  haze  lastima,  de  uer  que  este  tal  el 
mundo,  que  de  cosas  tam  pocas  se  marauillan :  Dios  nuestro 
Sehor  le  ayuda;  calla  y  haze,  y  quando  conuiene  responder, 
satisfaceles  con  dezir  que  ya  que  no  vaya  adelante,  hallara 
menos  en  su  cargo  estos  dias  que  desea  biuir  como  eclesiastico ; 
pienso  dexara  quatro  o  cinco  beneficios  simples;  y  aunque  los 
dexe,  le  quedaran  de  su  preuenda  y  otras  cosas  mas  de  mill  y 
quinientos  ducados  de  renta,  fuera  de  su  patrimonio  que  tiene. 
Vna  cosa  no  dexare  de  dezir,  que  puso  admiracion  a  todos  los 
frailes  que  estauan  en  vn  monasterio  a  donde  se  recogio  a  ha- 
zer  los  exercicios,  y  es  ver  que  los  primeros  dias  no  cabia  b  en 
todo  el  monasterio  ;  y  despues  que  comenco  a  entrar  en  si,  no 
avia  quien  lo  sacara  de  vna  celda,  llorando  con  tantos  sollocos, 
que  a  la  media  noche  nos  despertaua;  y  asi  les  fue  forcado  a 
dezir,  viendo  vna  tan  subita  mutacioo:  vere  digitus  Dei -est  iste  l. 
Y  aunque  al  principio  dauan  muy  buenos  consexos  al  P.e  de 
como  avia  de  tratar  al  exercitante  alla  c,  al  fin  se  los  venian  a 
pedir  para  como  tratarian  a  si  mesmos,  como  con  Dios  y  con 
los  proximos,  excusandose  el  Padre  de  la  mucha  instancia  que 
le  hazian  por  esto,  diziendo  que  el  no  avia  venido  sino  a  de- 
prender  de  los  buenos  exemplos  que  avia  visto  de  sus  Reue- 
rencias.  Otra  quasi  semejante  mudanca,  como  la  dicha,  obro 
nuestro  Seiior  en  esta  mesma  salida  con  vn  cauallero  muy 
principal  y  rico  desta  ciudad,  y  veinte  y  quatro  della  2,  que 
tanbien  a  puesto    admiracion  al  pueblo,    que    nunca    acaba  de 


a  Prius  demas.  —  b  Emend.  ex  caufa.  —  c  alla  supra  vers. 


1  Cf.  Ex.  VIII,  19. 

3  Hoc  nomine  «  veinte  y  quatro,  veinticuatro  »  appellabantur  civitatis  hi- 
spalensis  rectores. 


550.  —  Hispali  28  Augusti  1561  413 

dezir  los  bienes  que  Dios  le  a  hecho  por  la  Compafiia,  y  espera 
le  hara,  diziendo  muchas  veces:  «  esta,  esta  es  religion  de 
fructo  » ;  y  otras  cosas,  que  es  menester  yrle  a  a  la  mano :  desea 
traer  a  todos  etc.  A  dado  muy  buenas  muestras  senaladas  de 
su  niudanya  de  vida,  que  todos  an  visto.  Dixoseles  la  doctrina 
a  los  ninos  en  estos  lugares ;  acudieron  muchas  confesiones, 
avnque  no  se  podiaa  oyr  todas.  Hazen  mucha  iustancia  por  vna 
casa  en  vno  de  los  mas  frescos,  que  es  Gonstantina.  Sale  el 
lugar  al  edeflcio  *,  y  dos  o  tres  particulares  hombres  ricos  para 
la  doctacion  [sicj  suficiente  para  diez  o  doze :  a  su  tiempo  se 
escriuira. 

9.  Tanbien  fueron  otros  dos  Patres  en  peregrinacion  al  obis- 
pado  de  Gadiz,  sufraganeo  a  este,  en  el  qual  estuuieron  dos 
meses.  Mouio  nuestro  Sefior  ansi  en  la  matriz,  como  en  las 
demas  yglesias,  a  la  clerecia  con  platicas  particulares  que  les 
hazian,  conferiendo  cosas  de  conciencia,  al  modo  que  arriba  se 
dixo,  exercitando  los  modos  de  aprouechar  al  proximo  conforme 
al  horden  que  lleuauan  del  Padre  rector;  estuuieron  en  cinco  o 
seis  puebtos,  para  los  vicarios  de  los  quales  el  S.or  prouisor 
de  aquel  obispado,  con  quien  primero  communicaron  a  lo  que 
yban,  les  dio  cartas,  en  las  quales  les  encargaua  les  oyesen  y 
se  aprouechasen  de  su  doctrina  y  buen  exemplo;  y  asi  se  siruio 
nuestro  Sefior  mucho  dellos  en  cosas  particulares  de  las  b  que 
la  Compania  acostumbra.  Confesaronse  muchos  clerigos  gene- 
ralmente.  Asentauan  comunmente  en  cada  lugar  la  cofradia  de 
los  juramentos,  con  que  se  refrenauan  mucho;  exortandolos  al 
cumplimiento  de  los  mandamientos,  en  las  placas  a  veces,  ha- 
ziendo  procesiones  con  los  ninos,  visitandoles  sus  escuelas, 
dauan  algunos  auisos  a  los  maestros  dellas,  para  que  con  mas 
fructo  hiziesen  aquel  ministerio.  Nunca  les  faltauan  confessiones 
de  hombres  muy  necesitados  ;  a  mugeres  oyan  raras  veces.  Lo 
mas  particular  de  lo  que  se  siruio  nuestro  Senor  dellos,  fue  en 
dos  lugares  de  las  almadrauas,  donde  se    pescan   los   atunes  2, 


a  le  supra  vers.  —  h  las  supra  vers. 


1  ld  est :  populus  aediflcium  se  daturum  promittit. 

3  Haec  thunnorum  piscatio  flebat  in  littore,  quod  est  inter  Gades  et  Ta- 
rifam.  Oppida  vero,  quae  frequentius  in  litteris  de  hac  re  agentibus  (nam 
per  multos  annos  haec  missio  facta  est)  nominantur,  sunt  Conil  et  Vejer, 
quae  ad  ducem  de  Medina  Sidonia  pertinebant.  De  hac  missione  agit  Roa  : 
Hist.  de  la  Prov.  de  Andalucia,  lib.  2.,  c.  6  ;  et  Santibanez  :  Hist.  de  la  Prov. 
de  Andalucia,  lib.  2.,  c.  13. 


414  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

y  concurren  sobre  dos  mill  personas,  y  los  mill  de  ellos  gente 
bagabunda  y  perdida  y  la  hez  de  toda  esta  tierra.  Entre  estos  se 
andauan  ensenando  la  doctrina,  predicandoles,  confesaudoles,  y 
ayudandoles  a  tirar  de  las  redes,  los  deshenrredauan  de  sus 
grandes  misserias.  Ayudauanles  muchas  veces  para  el  dolor  y 
satisfacion  de  sus  peccados  con  disciplinas,  cilicios  y  otras  cosas 
de  penitencia  que  ellos  tomauan  de  buena  gana.  Hizieron  vna 
procesion  general  con  ellos  el  dia  del  Corpus  X.',  nunca  vista 
en  aquellas  partes;  en  la  qual  comulgaron  mucho  numero  dellos, 
que  estauan  ya  aparejados  para  ello,  y  procurauan  muchos  dellos 
sacar  su  invencion  para  yr  delante  del  SS.mo  sacramento ;  y  por 
no  hallar  otros  instrumentos  de  musica  mas  a  mano,  con  la 
gana  de  bendezir  a  Dios  por  la  merced  que  les  avia  hecho, 
y  solenicar  la  fiesta,  le  bendecian  con  flautas  hechas  de  cana, 
que  aunque  no  serian  muy  finas,  devian  de  sonar  muy  bien  a 
las  orejas  de  Dios  y  de  los  angeles.  Ya  de  ay  adelante,  ellos 
mesmos  se  venian  a  acusar  delante  de  los  Padres  de  los  descui- 
dos,  si  algunos  hazian,  en  lo  que  se  les  avia  hordenado,  ma- 
yormente  en  el  no  blasfemar  y  jurar.  Bendecianles  la  mesa,  y 
ensehauanles  como  lo  avian  de  hazer  ellos  de  ay  adelante.  Em- 
biaron  muchos  hombres  a  sus  mugeres,  que  dellas  se  avian 
venido  con  otras  perdidas  a  aquel  lugar  de  la  pesqueria;  muchos 
hijos  de  hombres  de  bien  a  casa  de  sus  padres,  que  por  gozar 
del  mundo  se  vienen  perdidos.  Trauajaron  de  dexar  en  estos 
lugares  algunas  personas  de  mejor  exemplo  para  que  lleuasen 
adelante  algo  de  lo  en  que  nuestro  Senor  se  auia  seruido  dellos, 
y  boluiendo  a  por  el  lugar  do  reside  el  sehor  de  aquella  tierra, 
se  confesso,  y  con  el  b  mucha  gente  de  su  casa,  dando  por  todo 
infinitas  gracias  al  Sehor  c,   auctor  d  de  todo. 

10.  Tanbien  acompaho  al  S.or  visitador  general  deste  arcobis- 
pado,  el  P.e  doctor  Avellaneda  con  vn  hermano  en  la  visita 
de  algunos  lugares  que  tenian  mas  necesidad.  Siruiose  nuestro 
Sehor  de  su  ministerio  muy  mucho,  especial  en  los  clerigos, 
con  las  platicas  particulares  y  casos  de  conciencia  que  les  leya; 
y  ansi  an  benido  algunos  a  exerciyios,  y  creo  se  recibiran  dos 
dellos.  Confesso  a  otros  generalmente;  y  finalmente  se  ocupo 
mas  de  dos  meses  en  los  mesmos  exercicios  arriba  dichos,  ayu- 
dando  al  S.or  visitador   en  dar   orden   algunas  cosas    de  mayor 


a  Del.  se.  —  b  PHus  videtur  seripttim  se  confessaron  y  con  ellos  muy.  *- 
c  S.or  supra  vers.  —  d  Del.  dello. 


550.  —  Hispali  28  Augusti  1561  415 

necesidad,  como  en  a  que  oyesen  misa  los  esclauos  y  esclauas  y  b 
criados,  domingos  y  fiestas;  en  la  doctrina  de  los  nynos  c,  y  des- 
pertar  vn  poco  de  mas  spiritu  en  los  monasterios  de  las  monjas 
con  platicas,  confessando  algunas  dellas,  y  ensenandolas  a 
recogerse  y  mortificar  sus  propios  quereres,  y  a  las  que  lo 
vsauan,  como  lo  harian  mas  fructuosamente;  de  donde  quedaron 
mas  animadas  algunas  que  en  ahos  pasados  avian  tractado  con 
algunos  de  la  Gompania,  y  procurando  biuir  recogidamente,  avian 
sido  perseguidas  por  ypocritas  y  amigas  de  nouedades,  no  so- 
lamente  de  las  de  casa,  pero  de  las  que  las  visitauan  ;  lo  qual 
avia  sido  causa  que  algunas  se  auian  resfriado  en  sus  buenos 
propositos.  Pero  viendo  que  el  Sr.  visitador  Ueuaua  Padres  de 
la  Gompania  consigo,  anse  animado  mucho  para  pasar  adelante 
en  lo  comencado,  y  quedado  confusas  y  avergoncadas  las  que 
las  aviaa  desanimado:  ansi  quedaron  todas  con  mucho  feruor 
y  cuidado  en  el  cumplimiento  de  sus  estatutos,  oracion  y  mor- 
tificacion,  tanto  que  escriuen  al  visitador  que,  segiin  piden  todas 
officios  humildes,  ay  mas  falta  de  officios  que  de  quien  los  haga. 
11.  Eutre  otras  cosas  de  que  en  esta  ciudad  nuestro  Seiior 
se  a  seruido,  an  [sic]  sido  vna  esta,  que  a  todos  nos  a  puesto 
admiracion,  y  es  que  por  orden  de  los  sehores  inquisidores  nos 
embiaron  a  casa  vn  moco  d  de  hedad  de  hasta  25  anos,  el  qual 
siendo  de  hedad  de  4  ahos,  fue  captiuado  por  turcos,  el  y  su 
madre,  y  otro  su  hermano.  Rescataronse  la  madre  y  su  hijo,  y 
quedo  este  captiuo;  y  lleuaronle  a  Gonstantinopla  a  presentar 
al  turco  con  otros  ;  y  como  se  crio  entre  ellos,  tomo  su  ley, 
como  si  oviera  nascido  en  ella,  y  a  cabo  de  17  ahos  o  mas  que 
estaua  desta  suerte,  vino  en  vn  vergantin  a  captiuar  a  algunos 
christianos  con  otros  sus  companeros,  como  suelen,  y  captiua- 
ronles  a  ellos  los  cristianos.  Estuuo  al  pie  de  4  ahos  captiuo 
en  vn  puerto,  y  no  aprouechaua  con  el  se  tornase  christiano, 
y  el  avia  procurado  de  tractar  de  su  rescate,  a  lo  qual  fue  a 
aquel  mesmo  puerto  a  concertarlo,  que  se  lo  enbiauan  donde 
avia  estado;  y  vn  dia  topose  en  la  calle  con  este  moco  vna 
muger,  y  luego  le  reconocio,  diziendole  que  hera  su  hijo,  el 
qual  la  dezia  que  se  fuese,  que  el  hera  turco;  y  ella  instaua 
mas,  fasta  que  se  fue  a  la  justicia,  y  les  dixo  como  hera  su 
hijo  aquel  moco,  y  que  le  haHarian  en  su  cuerpo  dos  lunares, 
vno  al  lado  derecho  y  otro  al  hizquierdo,  que  a  cabo  de  veinte 


a  en  supra  vers.  —  by  supra  vers.  —  c  Obscure  exarat.  —  d  mogo  su- 
pra  vers.,  deleto  hombre. 


41(5  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

y  vn  ahos  que  no  le  avia  visto,    con  entrahas  de    madre  no  se 

le  avian  holuidado;   y  la  justicia  le  miro,  y  se  los  hallaron,    y 

con  otros  yndicios  que  dio,  se  le  entregaron,  y  a  luego  sin  otra 

cosa  se  torno   christiano,    viendo  que    su  madre    lo  hera,    y  la 

obedecia  como  si  se  ouiera  lj  criado  con  ella  siempre,  no  bastando 

hasta  alli  sus  amos  ni  clerigos  a  conuertille,  riendose  de  quien 

se  lo  dezia ;  y  quiso  c  de  ay  adelante,  siendo  christiano,  quedar 

mas  captiuo  de  su  amo,    que  no  ser  rescatado  y  libre.    Embia- 

ronle  los  senores  inquisidores  a  nuestra  casa  para  que  le  ense- 

nasemos  la  doctrina  christiana,  y  ansi  la  aprendio  toda  y  tan  de 

buena  gana,  que  es  para  alabar  a  nuestro  Sehor.  Ase  confesado 

generalmente,    y  otras  muchas  veces,    y  da  gran   priesa    por  la 

santissima   comunion.    Alabado  y  glorificado   sea   el   Sehor   en 

todo  y  por  todos.  Amen.  De  Seuilla  28  de  Agosto   1561   ahos. 

Por  comission    del  P.e  Goncalez,  rector.  D.  V.  P.d  indigno 

hijo  en  el  Senor  nuestro. 

t 
Sebastian  l. 

Inscriptio.  f  Ihs.    Quadrimestre   del  collegio  de    Seuilla  de 
Agosto  1561  ahos  para  Roma. 


551 

P.    GASPAR    DE    DUENAS 

BURGIS  39   AUGUSTI    1561    2. 

1.  Beligiosa  disciplina  viget.  Aegroti  invisuntnr.  Cives  frequen- 
tes  ad  sacramenta,  praesertim  in  festo  B.  V.  Mariae  as- 
sumptae.    Maritns   iratus  placatur.  —  2.    In    bellimarensi 


a  y  supra  vers.  —  b  Emend.  ex  huuiera.  —  c  Etnend.  ex  quixo. 


1  In  epist.  die  28  Dec.  data  idem  ipse  subscribit  Sebastian  de  Cordoua. 
Exstant  eius  responsa  ad  interrogationes  Patris  Nadal  [IV,  663]  scripta  Hispali 
die  11  Novembris  huius  anni,  ex  quibus  colligitur  illum  esse  toletanum, 
annum  vigesimum  sextum  aetatis  exegisse.  ante  sex  annos  cum  dimidio  So- 
cietatem  ingressum;  et  variis  officiis  antea  occupatum,  nunc  litterarum  stu- 
diis  serio  vacare. 

2  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  269,  270;  prius  326.  In  ff.  306-309  exstant 
duo  exempla  latina,  data  die  1  Septembris. 


551.  —  Burgis  29  AuguSTi  1561  417 

collegio  mediocris  valeUtdo.  Per  viciniam  cttra  nostroram 
frumentum  inopibus  suppeditatur,  litaniae  Sanctorum  pro 
Ecclesiae  pace  recitantur. 

1.  f  Ihs  —  Muy  R.do  P.e  nro.  en  Chro.  —  Pax  Chri.  etc. 
fScribit  ex  consuetudine.  Socii  undecim.  Cuncti,  praeter  Recto- 
rem,  qui  ex  febri  convalescit,  et  alium  fratrem,  mediocri  utuntur 
valetudine ;  regularum  observationi  incumbunt  et  humilibus  exer- 
citiis].  En  lo  que  toca  a  los  proximos,  los  Padres  procuran  todo 
lo  que  pueden  de  no  perder  ocasion  en  que  aprouecharles  puedan ; 
y  ansi  se  visitan  los  enfermos  con  alegria  y  diligencia,  ayudase 
a  morir,  confiessan  de  contino,  y  hazense  muchas  confessiones 
generales.  El  dia  de  la  Assumcion  de  nuestra  Senora  se  comul- 
garon  dozientas  personas,  entre  la  vispra  y  el  dia.  Tambien  se 
tiene  cuenta  de  hazer  amistades,  siendo  nuestros  P.es  llamados 
para  ello.  Vno  aborrescia  mucho  a  su  muger,  tanto  que  para 
matarla,  puso  debaxo  la  cabecera  de  la  cama  vna  espada ;  pero 
tratando  vn  P.e  de  su  amistad,  la  concluyo,  y  biuen  en  paz.  En 
suma  los  exercicios  solitos  van  siempre  adelante  con  augmento, 

%  En  el  collegio  de  Bellymar  estan  todos  con  mediana  salud, 

tal   que  no  impide  que  no  se  exercite  en    su   ministerio  a  cada 

vno.  En  donde  tambien  prosiguen  con  crecimiento  los  ministe- 

rios  spirituales.  Hacense  confessiones,  y  algunas  generales.  Son 

embiados  a  llamar  de  los  clerigos  que  estan  en  los  lugares  cer- 

canos,  para   tratar   sus   cosas  con  ellos.  An  tratado  los  P.es  en 

estos  pueblos  a  donde   van  a  predicar,   y   hazese   ansi    que    vn 

hombre,  el  mas   rico  de  cada  pueblo,  allegue  b  algun  trigo  de 

lymosna,  y  lo  guarde  en  su  casa,  para  que  al  tiempo  de  la  ne- 

cessidad  sean  fauorecidos  los  pobres.  La  letania  que   se  ordeno 

se  dixesse    por  la  paz  de  la  Yglesia,  se  dice  en  nuestra  yglesia 

piiblicamente,    adonde   acuden   los   que  pueden  ;    y  los  que  no 

pueden,  en  oyendo  la  campana,  rezan,  por  amonestacion  de  los 

Padres,  hincadas   las  rodillas,  los   que  pueden.  Esto   mismo  se 

a  procurado  que  se  haga   en   los   pueblos    adonde    van   a    pre- 

dicar,  y  succede   todo  bien.  [Preces  postulat  etc.] 

De    Burgos   a  29  de  Agosto  de  1561  ahos.  —  De  V.  P.  in- 

digno  hijo  y  sieruo  en  Chro. 

T 
Por  comision  del  P.  Rector.  Duenas  l. 


a  Priiis  exerciten  en  sus  ministerios.  —  b  allege  ms.,  prius  hallege. 


1  Vide  p.  107. 

LlTTERAE   QUADRIMESTRES.    —  TOM.    VII.  27 


418  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 


552 

P.    PETRUS    NAVARRO 

GRANATA   30   AUGUSTI    1561    l. 

1.  Res  domesticae.  —  2.  De  domo  albaicinensi.  —  3.  Patris 
rectoris  in  urbem  Guadix  fructuosus  excursus.  —  4.  Man- 
dante  archiepiscopo  granatensi  Nostri  mauricos  pueros  or- 
bos  in  domo  albaicinensi  collectos  instituunt,  quo  postea 
suis  utiles  esse  possint. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  P.e  n.  en  X.°  Pax  Christi  etc.  Lo  que  ay 
que  auisar  a  V.  P.ad  acerca  del  stado  de  este  collegio  des- 
tos  4  meses,  es  lo  que  sigui  [sicj.  Aqui  estamos  34  :  los  diez 
Padres  y  los  demas  hermanos;  y  hemos  tenido  salud  corporal 
en  este  medio  tiempo,  hasta  aora  que  ay  dos  henfermos,  el 
vno  peligroso,  y  el  otro  no.  En  el  Albayzin  ay  12,  los  tres 
Padres,  y  los  nueue  hermanos.  Los  de  la  prouacion  se  ocupan 
en  su  exercicio  solito  de  oracion  y  mortiticacion  con  algiin 
aprouechamiento  suyo,  y  edificacion  de  todos.  A  hauido  ser- 
mones  ordinariamente  de  quatro  Padres,  y  platica  de  la  doc- 
trina  en  las  carceles,  coino  de  antes  se  solia  hazer,  y  se  a 
scripto  a  V.  P.ad  otras  uezes;  de  lo  qual  el  Seiior  se  a  seruido 
mucho,  y  en  las  conffessiones  y  comuniones  a  avido  la  fre- 
quentacion  solita,  y  al  modo   que  por  otras  e  antes  scripto. 

%  Del  Albayzin  se  ofrece,  que  acuden  los  morisquitos  a  nuestra 
scuela,  como  solian;  y  en  este  estio  a  auido  mas  de  ellos  que 
el  afio  pasado,  y  en  el  exercicio  que  con  ellos  hazen,  aproue- 
chan,  por  el  gran  cuydado  que  tienen  los  nuestros  con  ellos.  Lo 
que  nos  consuela  mucho,  es  que  muchos  de  los  mas  principales 
moriscos  confiessan  y  comulgan  en  nuestra  casa  algunas  vezes 
entre  a  ano,  y  esperamos  en  el  Seiior  que  yra  creciendo  el 
numero  dellos. 


a  ente   ms. 


1  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  281,  282;  prius  330.  Exstant  duo  exempla 
latina  in  ff.  285,  286. 


55°2.  —  Granata  30  Augusti  1561  419 

3.  Los  dias  passados  el  Sr.  obispo  de  Guadix  *  a  scriuio  al 
P.e  Rector  pidiendole  por  charidad  se  llegase  hasta  alli  para 
comunicar  con  su  R.  ciertos  negocios  que  tenia  que  tratar.  Y 
pidioselo  esto  tantas  vezes,  que  no  pudo  dexar  de  condescender 
con  la  peticion  de  su  S.a,  y  ansi  fue  con  otro  Padre,  a  los 
quales  recibio  con  grande  amor  y  charidad ;  y  en  obra  de  quinze 
dias  que  alli  estuuieron,  el  Padre  por  mandado  de  su  Senoria 
predico  ciertos  dias,  en  los  quales  vuo  muy  grande  auditorio 
de  gente,  y  se  edificaron  y  consolaron  mucho  de  su  doctrina; 
y  muchas  personas  mouidas  de  los  sermones  se  confessaron  con 
el  otro  Padre,  algunas  generalmente ;  y  fue  el  Senor  seruido  que 
algunas  salieron  de  peccado.  Tambien  ciertas  personas  princi- 
pales  de  aquel  pueblo  quedaron  que  auian  de  procurar  de  hazer 
vna  casa  de  la  Gompania  en  el  2.  Junto  con  esto  se  hizo  mucho 
prouecho  en  algunos  clerigos;  y  de  todo  esto,  y  de  la  comu- 
nicacion  que  tuuo  su  Sefioria  con  el  Padre,  se  consolo  tanto, 
que  no  queria  dar  licencia  para  que  se  uiniese  hasta  que  uio 
su  S.a  la  gran  falta  que  hazia,  por  lo  qual  lo  dexo  venir. 

4.  El  senor  arcobispo  3,  antes  que  se  partiesse  de  aqui  para 
el  concilio,  ordeno  que  se  buscasen  morisquitos  pequenos,  que 
no  tuuiesen  padre  ni  madre,  los  truxiesen  a  nuesta  casa  del  Al- 
bayzin,  para  que  los  nuestros  los  instruyesen  de  doctrina  y  cos- 
tumbres,  y  los  que  saliessen  habiles,  pudiessen  aprouechar  a 
los  de  su  nacion,  y  para  ello  mando  que  se  diese  b  lo  que  ho- 
uiesen  menester;  y  que  fuessen  tantos,  como  al  P.e  Rector  le 
paresciesse.  Ahora  andamos  buscandolos,  y  se  hazen  las  dili- 
gencias  c  que  se  pueden:  plega  al  Sefior  succeda  para  mayor 
gloria  suya.  [Preces  postulat.]  De  Granada  30  de  Agosto  de  1561. 

De  V.  P.  hijo  indigno  en  el  Senor. 

Por  commission  del  P.e  Doctor  Placa,  rector. 


Sigilli  vestigium. 


-J-  Nauarro  f  4. 


a  Gradix  ms. ;  exempla  latin.  episcopus   guadixensis.  —  b  Emend.  ex 
diesen.  —  c  diligencia  ms. 


1  Melchior  Alvarez  de  Vozmediano. 

3  De  fundatione  domus  Societatis  in  urbe  Guadix  anno  1592  sqq.  vide  As- 
train,  III,  228  sqq. 

3  Petrus  Guerrero. 

4  Vide  p.  214. 


420  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

553 

P.    IACOBUS    PUELLAS 

BARCINONE   31    AUGUSTI    1561    l. 

1-2.  Sociorum  numerus.  Admissi  in  Societatem.  Candidati.  Con- 
tiones  P.  Bamirez  et  aliorum.  Earum  fructus.  Morum  re- 
formatio.  3-4.  Societatis  existimatio  apud  cives,  et  regios 
iudices,  qui  litem  contra  collegium  intentatam  impediunt. 
—  5.  Maioricensis  collegii  initia.  —  6.  P.  Provincialis 
doctrinam  christianam  pueros,  magna  civium  admiratione 
docet. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  Padre  en  Chro.  Pax  Ghri.  etc.  [Scribit  ex 
oboedientia].  Los  que  al  presente  estanios,  somos  quinze:  los 
diez  sacerdotes  y  los  cinco  hermanos.  Estamos,  gloria  al  Sehor, 
buenos  de  salud;  y  en  lo  que  toca  a  la  guarda  de  las  reglas  y 
diligencia  en  el  seruicio  de  nuestro  Sehor,  se  tiene  el  cuydado 
que  vsa  la  Conipahia;  principalmente  agora  con  la  venida  de 
nuestro  P.e  Prouincial  2,  se  a  encendido  mucho  el  heruor  en 
penitencias  y  otras  mortificaciones.  An  entrado  tres  subjectos 
buenos,  con  otros  dos  que  estan  para  entrar;  tambien  a  entrado 
vn  predicador,  buen  letrado,  theologo  y  artista  de  buenas  partes 
naturales  con  buena.  edad,  que  da  esperanca  de  buen  obrero. 
Tambien  a  instado  mucho  vn  sacerdote  viejo,  y  que  avnque  en 
el  mundo  es  virtuoso  y  tiene  bien  lo  que  a  menester,  a  impor- 
tunado  mucho  que  lo  reciban  para  gastar  su  vejez  en  la  Com- 
pania.  No  se  a  recebido  por  sola  la  edad,  avnque  a  sido  de 
mucha  edificacion  su  importunidad.  El  P.e  doctor  Ramirez  3 
aura  tres  meses  que  llego  aqui,  y  a  sido  muy  accepto  en  la 
ciudad ;    siguele    toda    la  mas    gente    principal,   et  a  con    gran 


a  et  add.  supra  vers. 


1  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  2  ff.  nn.  283,  284 ;  prius  344,  345.  Exstat 
exemplum  latinum  sine  anni  notatione  in  cod.  Hist.  ISoc.  172,  f.  329,  inter 
epist.  quadrim.  anni  1555  praepostere  collocatum. 

3  P.  Antonius  Cordeses. 

3  P.  Ioannes  Ramirez. 


553.  —  Barcinone  31  Augusti   1561  121 

concurso  de  gente,  predica  los  domingos  y  fiestas;  y  los  do- 
mingos  en  las  tardes  la  doctrina  christiana  en  sancta  Maria  de 
la  Mar,  que  es  la  mayor  parochia  desta  ciudad.  Carga  tanta 
gente,  que  admira  ver  tanta  junta.  Anse  sentido  grandes  se- 
nales  de  fruto  en  lagrimas  y  motiones  de  personas  que  salen 
de  peccado,  y  que  vienen  a  nuestra  casa  por  remedio,  pidiendo 
consejo.  et  a  confiessase  mucha  gente  principal  en  nuestra  casa 
y  comulga  a  menudo. 

2.  Otro  Padre  a  predicado  a  la  puerta  de  la  mar,  donde  se 
a  juntado  en  cada  sermon  mas  de  tres  mil  animas,  porque  an 
sido  en  fiestas  en  la  tarde,  y  sale  alli  gran  parte  de  Barcelona. 
Conuirtiose  alli  vn  moro  en  vn  sermon  con  vna  motion  ma- 
rauillosa,  que  le  dio  vn  gran  temblor  con  vn  trasudor  pares- 
ciendole  que  se  via  en  h1  infierno ;  y  assi  vino  a  nuestra  casa 
a  que  le  instruiessen,  donde  se  haze  cathequizandole  para  que 
se  baptize.  Vase  tambien  a  la  carcel,  donde  se  les  predica  la 
doctrina  christiana.  Aqui  se  an  visto  grandes  senales  de  fruto, 
porque  se  an  confessado  gran  numero  de  presos,  y  b  anse  re- 
frenado  de  juramentos.  Tambien  se  predica  a  monasterios,  donde 
tambien  paresce  gran  prouecho,  porque  se  allegan  muchas  re- 
ligiosas  a  la  oracion. 

3.  Ay  tanto  heruor  en  la  ciudad  y  tantas  loas  de  la  Com- 
pahia,  que  es  para  alabar  al  Senor,  porque  antes  auia  grandes 
murmuraciones.  Vn  sefior  de  titulo  dixo  que  auia  oido  el  mesmo 
en  sermones  dezir  a  personas,  que  nunca  auian  sido  christianos 
hasta  agora.  De  aqui  a  succedido  algun  fauor  en  la  gente,  y 
muchas  pkiticas  de  como  se  ayudara  la  Compania,  por  ser  esta 
casa  pobre.  Entre  otras  cosas  sucedio  que  tratando  el  P.e  Pro- 
uincial  con  el  P.e  doctor  Ramirez  de  labrar  vn  pedaco  de  vn 
quarto  con  quinientas  libras  que  auia  dado  vna  persona,  ha- 
llaron  que  eostaria  mil  libras,  y  por  esso  lo  dexaron;  y  sabiendolo 
vn  cauallero,  porque  lo  supo  por  alguno  de  los  obreros  con 
quien  se  trataua,  embio  ofrescimiento,  de  arte  que  es  cierto : 
que  el  daria  las  otras  quinientas,  que  se  edificasse. 

4.  El  audiencia  real  embiando  cierta  limosna,  envio  a  llamar 
a  vn  Padre,  y  hablandole  vno  en  nombre  de  todos,  se  le  ofrescio 
que  la  Compania  tuuiesse  a  todos  los  de  la  audiencia  por  her- 
manos,  y  que  auian  entendido  el  mucho  fruto,  y  que  asi  su- 
piessemos  que  ellos  ternian   particular    cuenta  de  fauorescernos 


a  et  add.  sapra  vers.  —  b  y  add.  snpra  vers. 


432  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

y  defendernos,   como   paresceria   quando  se  ofresciesse,  y  pidio 
que  nos  pedian  que  vuiessemos  de  nuestro    Padre   general   vna 
patente  de  hermandad    para  que  se  ayudassen  de  las  oraciones 
de  la  Gompania  l,  y  se  ofreseieron  a  embiar  vn  embaxador  (como 
lo  haze  aqui  el  audiencia  en  cosas  graues)  al  obispo  2  para  que 
nos  sea  muy   propicio;  y  esto  no    nascio  de  que   en  el   obispo 
aya  desgracia    ninguna,    porque  tambien  nos  ama  mucho,  sino 
para  mostrar  el  amor  que  nos   tenian  a.  Este  fauor  se   tiene  en 
esta  tierra  en  mucho,  por  ser  aqui  el  audiencia  muy  poderosa; 
y  asi  como  lo  ofrescieron,  lo  an  comencado  a  mostrar ;  que  su- 
cedio  desde  a  poco,  que  vn  monesterio  del  Garmen  de  claustra- 
les  nos  mouio  pleyto  por  su  maremagnum  sobre  que  estauamos 
dentro  de  las  canas,  y  para    vexarnos    mas    sefialaron  juez   en 
Girona,   jornada  y  media  de  aqui,  y  citaronnos   que   parescies- 
semos  alla ;  y  como   esto  se  entendio  por  el  audiencia,    citaron 
al  juez,  y  haziendole    venir   aqui,    toman    ellos    el  pleyto,    por 
cierto   breue   que  tienen   para  esto,  y  de  tal  arte  le  an   metido 
en  el  audiencia,    que   nunca   mas  se  perseguira;  y  asi  esta  ve- 
xaeion  se  les   boluio   en  harto   trabajo  a  los   del    monesterio b, 
sin  ningun  estruendo  de  entredichos  y  trabajos  que  suelen  su- 
ceder  en  las  tales  cosas.  Agora  andan  los  jurados  y  giertos  se- 
nores  muy  encendidos  en  auernos  vn  priorato  con  vn  moneste- 
rio,    que  si  se   alcanca,    sera   mucha    cosa     El  Sefior   haga   en 
todo  su  uoluntad. 

5.  Tambien  a  su^edido  que  cierto  collegio,  que  se  trataua  de 
fundar  en  Mallorca,  se  a  concluido  agora;  y  asi  an  ydo  de  aqui 
tres  Padres  y  dos  hermanos.  El  vno  dellos  es  el  P.e  maestro 
Verdolay  3.  Ase  hecho  la  dotacion  de  trecientas  libras  con  vna 
yglesia  y  casa,  donde  se  puede  habitar  hasta  veinte,  y  en  el 
mejor  sitio  de  la  ciudad  de  Mallorca.  An  sido  c  reQebidos  los 
nueslros  con  grande  fauor,  porque  el  mesmo  visorey  4  salio  tres 


a  Emend.  ex   tienen.  —  b  add.  supra   vers.  et  fu  fatto.  —  c  Emend.  ex 
sidos. 


]  Cf.  Lainii  Monum.,  VI,  396. 

3  Gulielmus  Cassador. 

3  De  initiis  collegii  raaioricensis  agit  epist.  scripta  die  1  Augusti  1562  ab 
Iosepho  Goncales.  Vide  etiam  Alvarez  :  Historia  de  la  Provincia  de  Aragon 
de  la  Compailia  de  Jesus,  I,  cap.  83 ;  Astrain  :  Historia...  II,  lib.  I,  cap. 
III,  n.  9,  ubi  nomina  sociorum  illuc  missorum  invenies.  De  P.  Verdolay  cf. 
Polanci  Chron.,  IV,  345,  annot.  4.,  et  Litt.  Quadrim.  V,  36. 

*  Guilelmus  de  Rocafull. 


554.  —  Murcia  31  Augusti  1561  4-23 

leguas  a  recebirlos,  y  toda  la  ciudad  a  dado   grandes  muestras 
de  alegria. 

6.  Nuestro  P.e  Prouincial  a  comencado  la  doctrina  christiana 
de  los  ninos  aura  quinze  dias  en  nuestra  iglesia,  y  el  mesmo  la 
enseiia  a  los  ninos.  Cargan  tantos,  que  es  para  alabar  a  nuestro 
Seiior.  Gomencose  a  ruego  del  rector  de  la  vniuersidad,  que 
vino  a  pedillo  en  nombre  de  los  conselleres.  Viene  mucba  gente 
a  uerlo  con  grande  edificacion  por  ver  al  Prouincial  baxarse  a 
hazerse  nino  con  los  ninos.  Esperase  dello  mucho  prouecho. 
Plega  al  Senor  de  darnos  gracia  para  que  siempre  le  siruamos, 
y  que  no  seamos  desagradescidos  a  sus  beneficios. 

Nuestro  P.e  Prouincial  y  el  P.e  Rector,  y  todos  los  desta 
casa  se  encomiendan  en  las  oraciones  de  V.  P.  De  Barcelona, 
vltimo  de  Agosto  1561. 

De  V.  P.  hijo  y  sieruo  en  el  Senor,  indigno. 

Puellas  *. 

Inscriptio.  IHS.  Quadrimestre  en  romance  para  Roma.  [Et 
alia  manu]  Es  de  Barcelona. 


554 

FRANCISCUS    XIMENEZ 

MURCIA   31    AUGUSTI    1561    2. 

1.  Socioram  numerus.  Religiosa  disciplina.  Contiones  Patris 
Govierno  populo  valde  acceptae.  —  2.  Excursus  per  varia 
dioecesis  oppida.  Episcopi  gaudium.  —  3.  Pia  opera  in  urbe. 
Doctrina  christiana  per  vias  et  plateas  docetur.  —  4.  Scho- 
lasticorum  profectus  in  litteris. 

1.  f  Muy  Reuerendo.  Padre  en  Xpo.  Pax  Xpi.  etc.  [Breviter 
se  scripturum  dicit.  Sacerdotes  septem;  laici  fratres  octo.  Viget 
regularum  observatio,  et  orationis,  mortificationis  oboedientiae- 


'  Vide  Litt.  Quadrim.,  V,  5,  annot.  2. 

2  Ex  orig.  in  cod.  Hisp.  98,  f.  289 ;  prius  378.  In  ff.  287-88,  345-346  sunt 
duo  exempla  latina  eiusdem,  quibus  subscribit  Ioannes  Legatius.  Alterum 
datum  est  pridie  idus  Sept. 


424  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

que  studium].  Entre  los  Padres  ay  tres  que  predican;  todos 
aceptos,  por  la  boadad  del  Sehor;  mas  el  uno,  que  es  el 
P.e  M.  Gouierno,  mas  que  todos  los  de  casa  y  los  demas  pre- 
dicadores  de  esta  ciudad,  por  ser  seguido  de  todo  el  concurso 
del  pueblo,  y  con  mucba  razon,  por  auerle  nuestro  Senor  comu- 
nicado  mucbo  a  talento  en  este  miuisterio. 

2.  El  P.e  M.  Xuarez  l,  con  otro  companero  confesor,  andan 
por  el  obispado  predicando  la  doctrina  cbristiana  y  confesando  b. 
Esta  es  una  de  las  obligationes  que  este  collegio  tiene.  El  fructo 
que  se  baze  es  muy  grande,  que  para  escreuirlo  seria  menester 
particular  carta.  Esta  en  cada  pueblo  15  dias  en  vnos,  y  tres 
semanas  en  otros.  Es  tanto  el  prouecbo  que  se  baze,  que  antes 
que  acabe  con  mucbo  en  vn  pueblo,  otros  pueblos  con  santo 
zelo  procuran  qual  le  lleuara  primero.  El  S.or  obispo  2,  funda- 
dor  de  este  collegio,  esta  muy  alegre  y  consolado  por  este  mi- 
nisterio,  porque  los  curas  de  los  pueblos  le  vienen  a  dezir  con 
grandes  encarecimientos  el  fructo  que  se  baze. 

3.  Los  confesores  se  ocupan  en  yr  a  la  carcel  y  ospitales, 
donde  hazen  platica  cada  8  dias,  y  se  paresce  el  fructo  en  las 
confesiones  que  oyen.  En  casa  ay  gran  coucurso  de  gente  al 
uso  de  los  sacramentos,  y  con  aprouechamiento.  Vn  Padre  y 
vn  hermauo  de  casa  andan  todas  las  flestas  cantando  la  doctrina 
christiana  por  las  calles  con  grande  multitud  de  ninos,  y 
acaban  en  vna  iglesia  donde  particularmente  se  les  ensena, 
animandolos  a  la  obra  de  ella.  Por  esto  y  por  los  demas  mi- 
nisterios  que  en  la  Compania  se  usan,  somos  queridos  en  el 
pueblo,  y  nos  aman  con  particular  affiction. 

4.  Los  studios  uan  adelante :  ay  tres  maestros  muy  sufficien- 
tes,  y  muchos  discipulos  muy  aprouechados,  specialmente  en 
screuir  en  verso,  y  bablar  en  prosa,  y  hazer  orationes  por  sus 
preceptos  de  rhetorica,  en  la  qual  se  exercitan  mucho,  porque 
el  Padre  M.°  Bartolome  3  es  muy  docto  en  esta  facultad,  y  alos 
aprouechado  mucho.  Todo  esto  redunda  con  mucha  gloria  de 
Dios  nuestro  Sefior  y  contentamiento  grande  del  sehor  obispo, 
que  se  muestra  muy  bien  en  acabar  el  collegio,  que  ha  comen- 


a  Prius  muncho,  sed  n  cancell.   est :  et  sic  pluries  inferius.  —  b  Delet. 
a  los  que  se  quieren  confesar. 


1  P.  Didacus  Xuarez.  Vide  sis  Litt.  Quadrim.  VI,  945  sqq.,  960  sqq. 

2  Stephanus  de  Almeyda. 

3  P.  Bartholomaeus  Coquius. 


555.  —  Salmanttca  31  Augusti  1561  425 

cado,  y  edificar  vna  iglesia,  en  la  qual  pensamos  dentro  en  vn 
ano  celebrar  los  sacramentos  por  la  mucha  furia  que  en  edificar 
pone.  Los  calores  de  esta  tierra  son  grandes,  y  aprietan  mucho 
a  los  nueuos  moradores  de  este  collegio;  pero  con  los  muchos 
aliuios  de  la  tierra,  y  el  mucho  esfuerco  que  nuestro  Sefior  les 
da,  los  pasan,  y  con  alegria.   [Preces  postulat.] 

De  Murcia  y  de  Agosto  31  de  1561. 

De  V.  P.  hijo  indigno  en  el  Sehor. 

Ximexez  *. 

Manet  integrum  sigillum. 


555 

LUDOVICUS    DE    VICTORIA 

SALMANTICA   31    AUGUSTI    1561    l. 

1.  Sociorum  numerus.  Valetudo.  Fratris  Philippi  mors.  —  2. 
Admissi  in  Societatem.  Unius  constantia  probatur.  Tiro- 
num  humilia  exercitia.  —  3.  Scholasticorum  in  litteris  pro- 
fectus.  —  4.  P.  Bectoris  labores.  Qui  enixe  curat,  ut  omne 
hominum  genus  in  christiana  doctrina  instruatur.  —  5. 
Festum  Corporis  Christi  sollemnius  a  nostris  agitur.  —  6. 
Contiones.  Paces  initae.  Sublevantur  afflicti.  Particulares 
casus  narrantur. 

1.  f  1HS.  Muy  R.d0  P.e  nro  en  Chro.  Gratia  et  pax  X.1  etc. 
Por  esta  en  breue  entendera  V.  P.  lo  que  nuestro  Sehor  se  ha  dig- 
nado  obrar  en  estos  4  meses  por  medio  de  los  que  aqui  estamos, 
que  son  al  presente  32,  de  los  quales  10  son  sacerdotes.  Algunos 
enfermos  hemos  tenido  de  tercianas  y  quartanas.  Eslau  ya  libres, 
gloria  al  Sehor.  Otros  3  de  dolor  de  costado;  dos  dellos  sesca- 
paron ;  el  ultimo,  que  hera  vn  hermano  lego,  cuya  virtud  hera 


1  In  cat.  Provinc.  toletanae  anni  1565,  inter  «  Hermanos  scholares  aproua- 
dos  con  uotos  »,  recensetur :  «  Francisco  Ximenez  de  28  [afios],  de  Sancta  »J< 
de  la  Qarca,  dioces.  Toledo.  Antes  siruio  a  senor.  Entro  en  Marco  de  56 ;  ase 
ocupado  en  offlcios,  y  estudiado  latin,  que  lo  lee  aora  en  Murcia.  Muestra 
buena  abilidad  para  leer,  maxime  latin  ».  In  cod.  Tolet.  12 a,  f.  33. 

2  Ex  autogr.,  ut  videtur.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  291,  292;  prius  224,  225. 
Sunt  duo  exempla  latina  in  ff.  293-294,  295-296. 


426  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

arto  conoscida,  murio  al  8.uo  dia  de  la  mesma  enfermedad,  el 
qual  asi  con  lagrimas  y  dolor  interno  de  sus  culpas  de  las  quales 
muy  de  corazon  pidio  perdon  a  todos,  como  con  la  gran  pena 
que  dezia  tener  de  aber  a  su  juyzio  aprouechado  tan  poco  en  la 
Gompania,  dio  grandes  muestras  de  su  buen  fin ;  el  qual  fue, 
recebidos  ya  todos  los  sacramentos,  con  frenesia  que  le  duro  un 
dia  y  vna  noche.  Pidio  ser  encomendado  a  nuestro  Senor,  y  asi 
con  harta  deuocion  offrecio  a  Dios  en  satisfaction  de  sus  culpas 
todo  lo  que  por  su  alma  se  hiziese.  Dignese  la  inflnita  bondad 
de  nuestro  Dios  darle  el  eterno  descanso  L.  No  nos  traxo  a  todos 
poco  prouecho  la  muerte  deste  hermano  para  caminar  con  mayor 
cuydado  y  diligencia  en  el  camino  del  diuino  seruicio,  princi- 
palmente  para  conseguir  la  perfecta  obediencia,  a  la  qual  dos 
dias  antes  que  muriese,  como  el  que  en  tal  stado  conozia  bien 
el  ualor  della,  con  mucbo  feruor  nos  incito.  [Floret  religiosa 
disciplina,  multis  postulantibus  mortificationes  etc.]. 

2.  Dos  se  han  rezebido  a  probacion,  canonistas  de  dos  y  3 
anos ;  el  vno  de  24,  y  el  otro  no  tiene  cumplidos  18  ahos  2.  El 
menor  dellos  es  rara  habilidad,  y  muy  bien  inclinado  y  virtuoso. 
El  qual  despues  que  entro  a  probacion,  lo  qual  muchos  dias  an- 
tes  con  arta  instancia  el  habia  pedido,  fue  importunado  el  P.e 
Rector  de  algunos  caballeros  principales  y  del  Rector  de  la  vni- 
uersidad,  pidiendo  que  le  depositasen  en  algun  lugar  fuera  de 
casa,  donde  biendose  libre,  pudiese  claramente  entender  si  estaua 
perseuerante  en  su  proposito,  o  si  habia  sido  mouido  a  entrar 
solo  por  ruegos  de  los  de  la  Compahia :  lo  qual  entonces  no 
se  les  concedio,  porque  entendiamos  estaban  muy  afficionados 
al  hermano.  Empero  con  esto  uian  en  le  P.e  Rector  voluntad 
de  que  lo  hiziera,  si  le  pareziera  conuenir.  Concedioseles  esto 
despues  que  le  hablasen  en  casa  a,  y  el  hermano  quedo  quieto, 


a  vv.  que  le  hablasen  en  casa  in  marg. 


1  Collatis  inter  se  catalogis  defunctorum  collegii  salmantini,  qui  exstant 
in  cod.  Cast.  13,  ff.  80,  82,  solum  apparet  fratrem  hunc  domesticum  adiutorem 
vocari  Philippum. 

3  In  cod.  Salmant.  I  recensentur  Alfonsus  de  Segura  ex  urbe  Guadix 
admissus  in  coll.  salmanticensi  die  11  Maii  1561,  et  Ioseph  de  San  Julian, 
ex  urbe  Medina  del  Campo,  admissus  die  17  Iulii  eiusdem  anni.  De  quibus 
in  catalogo  collegii  salmantini  die  17  Ianuarii  1562  scripto  (cod.  Cast.  13,  f. 
75)  paulo  aliter  quam  in  quadrimestri  epistula  dicitur :  «  El  her.no  Alonso  de 
Segura.  veinte  y  seis  afios  [de  edad],  ocho  meses  [de  Compania],  dos  anos 
y  medio  de  canones  ».  «  El  Hro.  Josepho  de  S.  Julian  diez  y  siete  anos  [de 
edad],  seis  meses  [de  Compania],  dos  anos  de  canones  ». 


I 
555.  —  Salmantica  31  Augusti  1561  427 

y  ellos  fueron  satisfechos.  Otro  se  ha  recebido  para  coadiutor 
temporal,  el  qual  uino  huido  de  sus  padres,  de  mas  de  60  leguas 
de  aqui,  por  solo  esto  l.  Estos  3  con  dos  que  en  casa  estaban, 
que  aun  no  habian  acabado  el  tiempo  de  su  probacion,  proce- 
den  con  mucha  edificacjon  y  prouecho  de  sus  almas.  Reciben 
con  alegria  los  officios  bajos,  como  la  cozina  y  refitorio  y  los 
demas;  y  fuera  de  casa  a  acompaiiando  al  comprador  ban  con 
pobres  uestidos  y  con  vna  spuerta ;  huelgan  pasar  por  las  scue- 
las  para  que  siendo  vistos  de  los  amigos  que  alla  fuera  tenian, 
mas   se    mortifiquen.    Sea    Ihus.    bendito  por  todo. 

3.  De  los  32  que  dixe,  3  que  han  acabado  sus  studios,  se 
exercitan  en  confessar,  uisitar  enfermos  y  otros  ministerios  de 
la  Compania.  Ban  a  las  scuelajs]  13  theologos,  y  4  artistas  ; 
los  quales  studian  con  mucho  cuydado,  aunque  el  tiempo  por 
ser  al  tin  del  aiio,  y  de  muchos  calores,  no  pida  tanto  en  tos 
studiantes  de  fuera.  Ay  entre  ellos  muy  buenas  habilidades,  y 
otros  de  quienes  se  spera  lo  mesmo.  Tienese  muy  buena  oppinion 
de  sus  letras  y  ingenios  en  las  escuelas,  la  qual  no  poco 
augmentaron  dos  actos  b  publicos  que  se  tubieron  en  las 
scuelas,  de  los  quales  quedaron  muy  satisfechos  los  maestros  de 
la  vniuersidad.  Ueyse  esto  tambien  en  las  conclusiones  ordina- 
rias  de  artes  y  theologia  que  en  casa  se  tienen,  a  las  quales 
uiene  mucha  gente. 

4.  Procura  el  P.e  Rector  2  conseruar  este  buen  nombre,  lo 
qual  no  puede  hazer,  si  no  es  con  muy  gran  trabajo  suyo, 
porque  tiene  todo  el  asumpto  de  proueer  en  lo  spiritual  y  tem- 
poral  sin  tener  ayuda  alguna  de  renta,  y  muy  poca  de  limosnas, 
y  muchos  los  que  tiene  de  proueer.  Es  mucha  la  ayuda  que  da 
a  los  caballeros  desta  ciudad,  asi  con  exortaciones  y  conuersa- 
ciones,  como  con  continuas  confessiones ;  porque  muchas  uezes 
a  la  condesa  de  Monte  Rey,  y  a  la  mayor  y  mas  principal  parte 
dellos  confiesa.  Tienele  el  conde  muy  particular  afficion  3.  Tra- 


a  Del.  ban  (?).  —  b  Del.    mayor. 


1  Ut  ex  eisdem  locis  colligitur,  is  fuisse  videtur  Emmanuel  de  Tavares, 
ex  oppido  Roje  in  dioecesi  conimbricensi  (nunc  Roge  in  recentiore  dioecesi 
aveirensi),  qui  admissus  est  in  coll.  salmanticensi  die  7  Iulii  1561. 

3  P.  Bartholomaeus  Hernandez. 

3  Comes  de  Monterrey  erat  eo  tempore  Hieronymus  de  Acevedo  et  Zuiiiga, 
cui  uxor  erat  Agnes  de  Velasco  et  Tovar.  De  hoc  comite  dicit  Lopez  de  Haro 
solitum  esse  commorari  in  urbe  Salmantica,  aut  in  oppido  Bavilafuente,  non 
procul  ab  ea  distanti.  Vide  Litt.  Quadr.,  VI,  752. 


428  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

baja  con  mayor  cuidado  por  aprouechar  al  nueuo  obispo  *  (al 
qual  es  muy  grato),  porque  entiende  quanto  sea  mayor  el 
fructo  que  en  el  se  biziere,  que  en  otro  alguno,  por  ser  mas 
uniuersal.  El  qual  huelga  mucho  ser  abisado  de  lo  necessario, 
y  lo  mesmo  hazen  sus  ministros;  y  no  solo  esto,  raas  aun, 
queriendose  partir  para  el  santo  concilio,  le  encargo  mucbo 
tubiese  qiienta  de  ayudar  en  lo  que  pudiese  a  sus  obejas.  La 
mesma  ayuda  da  a  los  caballeros  que  moran  en  sus  aldeas  en 
el  contorno  de  esta  ciudad,  particularmente  en  exercicios,  por 
ser  mas  apto  aquel  lugar  para  esto,  que  otro  alguno.  Comuni- 
canle  muchos  los  negocios  tocantes  a  sus  almas,  y  se  huelgan 
y  satisfacen  con  su  parezer.  No  con  poca  diligencia  insiste  en 
ensenar  la  doctrina  christiana  a  toda  suerte  de  hombres,  por  ser 
muy  grande  y  comun  la  necessidad  que  ay  deste  su  trabajo; 
porque  aunque  algunos  la  digan  de  meinoria,  empero  faeilmente 
se  entiende  que  la  dicen  ore  tenus,  sin  entender  a  que  significa 
lo  que  hablan;  y  por  esto  a  puesto  cuidado  en  que  entiendan 
todos,  dandoselo  el  a  entender  que  estan  obligados  a  saberla  de 
suerte  que  la  entiendan,  a  lo  menos  los  articulos  de  la  fe,  man- 
damientos  de  la  ley  de  Dios  y  de  la  Iglesia,  y  sacramentos  y 
oracion  dominica;  lo  qual  se  ha  recebido  con  grande  acception, 
no  solo  de  la  gente  popular,  mas  aun  de  los  caballeros  y  per- 
sonas  de  lustre ;  y  asi  como  el  P.e  Rector  es  tan  accepto  entre 
ellos,  se  suele  yr  a  los  lugares  donde  ellos  comunmente  se 
juntan  a  sus  conuersaciones,  y  tratarles  desto  de  la  doctrina; 
y  esto  no  solo  lo  toman  (como  dixe)  con  gran  respecto,  raas 
dicen  serles  cosa  muy  importante,  y  que  no  se  les  habia  de 
tratar  otra  cosa,  y  que  a  nadie  han  uisto  tomar  este  assumpto 
sino  a  los  de  nueslra  religion;  y  no  pocos  dellos  dicen  haber 
estado  en  muchas  ignorancias  azerca  del  entender  las  4°.  cosas 
dichas.  Qua  re  ex  his  multi  y  sus  mugeres  ban  despertado  y 
tomado  temor,  y  traen  platica  dello,  diziendo  a  otros  que  miren 
como  la  saben  y  entienden,  y  traen  consigo  los  libricos  della, 
y  los  dan  a  otros.  Lo  mesmo  a  hecho  con  personas  eclesiasticas 
y  dignidades;  los  quales  con  ser  personas  de  mucha  edad,  han 
confessado  no  entender  los  articulos  de  la  fee.  Lo  mesmo  tam- 
bien  ha  hecho  en  dos  monesterios  de  monjas,  en  las  quales  es 
comun  este  deffecto    con  la  demas  gente.  Finalmente  ha  hecho 


a  ententlender  ms. 


1  Petrus  Gonzalez  de  Mendoza. 


* 
555.  —  Salmantica  31  Augusti  1561  4^9 

de  raodo  que  asi  estas,  como  las  demas  gentes,  compren  ruuchos 
libricos  de  la  doctrina  christiana  que  compuso  el  P.e  M.°  fray 
Domingo  de  Soto;  porque  alli  pone  muy  bien  la  doctrina,  y 
pone  vna  breue  declaracion  de  las  quatro  cosas  que  dice  estan 
todos  obligados  a  saber  so  pena  de  peccado  mortal,  no  solo  de 
memoria,  pero  entendiendo  la  substancia  dello. 

5.  Hizose  con  mucha  solemnidad  la  8.aa  de  Corpus  X.1  en 
nuestra  iglesia,  la  qual  con  sedas  y  otros  pafios  estaba  muy 
bien  atauiada.  Tambien  los  lugares  por  do  habia  de  andar  la 
procession  fuera  de  casa,  por  forzarnos  a  ello  la  grande  strechura 
de  nuestra  iglesia,  estaban  muy  bien  aderezados  con  brocados, 
sedas  y  ricos  tapizes  y  altares  muy  bien  adornados  con  vasos 
de  oro  y  plata;  parte  dellos  hazian  algunas  personas  sin  ser 
llamados  (por  ser  grande  la  deuocion  que  ay  a  esta  fiesta),  y 
trayan  consigo  lo  necessario  para  ellos.  Hubo  gran  concurso  de 
caballeros  y  senoras,  entre  las  quales  hubo  dos  condesas  que 
aqui  ay,  y  de  studiantes  y  gente  del  pueblo.  Uinieron  tambien 
religiosos  de  san  Francisco,  y  el  prior  de  la  orden  de  santo  H 
Domingo,  y  otros  maestros  y  catredaticos  de  la  Vniuersidad. 
Fueron  muy  contentos  del  sermon  y  musica  de  cantores  y  otros 
instrumentos.  Gomieron  con  nosotros  algunos  caballeros,  maestros 
y  catredaticos,  y  los  religiosos  de  las  ordenes  que  dixe,  los 
quales  con  las  demas  ordenes  nos  tienen  muy  buena  uoluntad. 
La  costa  de  la  comida  hizo  vn  deuoto  nuestro. 

6.  Los  sermones  ordinarios  se  continuan  los  domingos.  los 
quales  han  sido  por  la  mayor  parte  de  la  doctrina.  Algunos  han 
hecho  los  exercicios,  y  sacado  el  fructo  que  deseauan.  Tienen  los 
nuestros  gran  concurso  de  penitentes,  maxime  de  scolares,  a  los 
quales  coeteris  paribus  primum  se  satisface.  Confiesan  algunas 
monjas,  las  quales  son  dechado  de  sus  monasterios;  porque 
entienden  que  los  nuestros  b  ban  por  aprouechar  a  sus  almas  c ; 
y  asi  la  que  pretende  confesarse  con  ellos,  determina  tambien 
de  caminar  camino  derecho,  y  de  obedescer  a  los  consejos  que 
los  nuestros  las  dieren;  las  quales  dan  muestra  de  su  aproue- 
chamiento  en  la  buena  uida  que  hacen.  Anse  hecho  algunas  amis- 
tades.  Dire  dos  o  tres  dellas.  \  n  hombre  traya  pleyto  con  su 
muger  7  aiios  habia,  con  la  qual  en  conciencia  estaba  obligado 
casarse,  del  qual    pleyto  se  seguian   muchos   pecados  mortales, 


a  Prius  scriptum  erat  san  Fr.co ;   eadem  manus  delevit  Fr.co  et  add. 
to  etc.  —  b  Del.  mas.  —  c  Del.  que  por  conuersar  con  ellas. 


430  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

y  iba  de  arte  que  pensaban  no  se  acabaria  en  otros  tantos. 
Eoipero  con  el  ayuda  de  Dios,  por  niedio  de  vno  de  los  nuestros 
sacerdotes  se  acabo  se  casasen ;  y  agora  uiuen  en  paz.  Otro  que 
tambien  estaba  desposado  con  vna  de  mas  baja  suerte  sin  con- 
sentimiento  de  sus  padres,  por  lo  qual  corria  peligro  su  uida, 
y  el  no  lo  osaua  descubrir,  vm  P.e  lo  declaro  a  los  padres  del 
mozo,  y  bizo  que  consintiesen  en  el  casamiento.  Esto  solo  afia- 
dire,  que  creo  sera  para  dar  gracias  a  Dios,  que  vn  manzebo 
estando  aqui  estudiando,  sin  saberlo  su  padre,  que  estaba 
algo  lexos,  se  caso.  Desde  algunos  dias,  sospechando  el  padre 
lo  que  habia,  le  scribio  se  ordenase  de  misa ;  el  moco  temeroso 
no  osso  resistir  al  mandato.  Hazelo.  Despues  de  algunos  dias 
mouido  del  remordimiento  de  la  consciencia,  uase  a  su  padre ; 
qiientale  lo  que  pasa;  el  padre,  aunque  lo  tomo  con  pena,  man- 
dole  que  uiniese  por  su  muger.  Uenido  el  mozo,  los  padres  della 
no  se  la  quieren  dar,  temiendo  no  la  quieran  matar,  para  poder 
libremente  husar  del  sacerdocio.  No  sabiendo  coino  quitar  esta 
falsa  sospecha,  stando  sin  consejo  ni  ayuda  alguna,  aconsejanle 
algunos  otros  que  uenga  a  los  nuestros,  a  vno  de  los  quales 
conto  lo  que  pasaua.  Va  a  nuestro  sacerdote  con  el  a  los  padres 
de  su  muger,  y  satisfaceles ;  quitales  la  sospecha ;  finalmente 
hizo  de  suerte,  que  dandole  al  manzebo  su  muger,  prometida 
la  emienda  de  la  uida,  habitasen  vnos  y  otros  en  paz  l.  Son 
llamados  los  nuestros  para  ayudar  a  morir,  y  confessar  enfer- 
mos.  Los  quales  quedan  tan  contentos  y  agradescidos,  que  no 
saben  con  que  les  pagar  b,  pues  la  comun  paga  no  toman ;  desto, 
aunque  quedan  con  pena,  no  es  sin  mucha  edificacion.  Visitan 
los  ospitales  donde  dan  el  ayuda  que  pueden,  asi  a  los  cuer- 
pos,  como  a  las  almas  de  los  enfermos,  consolandolos  y  ani- 
mandolos  a  la  paciencia,  y  ensenandoles  la  doctrina.  Varrenles 
tambien  los  aposentos,  y  hazenles  las  camas  y  lo  demas.  Son 
fauorescidos  algunos  pobres  secretos.  Especialmente  uiniendo 
aqui  c  vna  sehora  honrrada,  que  se  habia  uisto  muy  rica  y 
de  muy  buen  linaxe,  con  vn  padre  sordo  y  vna  hija  y  un  nino 


a  Sttpra  va  et  satisfaceles  est  depictus  apex,  quasi  auctor  scribere  vo- 
luisset  van  et  satisfacenles.  —  b  pager  ms.  —  c  aqui  obscure  exarat. 


1  Matrimonium  in  ecclesia  catholica  latina  impedit  susceptionem  ordinis 
sacri,  et  suscepti  ordinis  exercitium.  Quare  hic  iuvenis  ut  uxoratus,  non 
vero  ut  sacerdos  se  gerere  debebat.  Cf.  Decretal.  Gregor.  IX,  lib.  III,  tit.  III, 
De  clericis  coniugatis,  cap.  I,  II ;  Cod.  Iur.  canon.,  cc.  968,  987. 


I 
556.  —  Valentia  31  Augusti  1561  431 

pretendian  pasar  a  Seuilla,  y  por  falta  de  dineros  no  lo  hacian. 
Estaba  en  gran  peligro  de  entregar  su  hija  a  muchos  que  an- 
daban  tras  ella;  mas  nuestro  sehor  la  remedio  abundantissi- 
mamente  por  donde  no  pensaua.  Vino  a  nuestra  casa  y  propuso 
su  necessidad  al  P.e  Rector  y  conliesanse  y  comulganse  con 
un  P.e  ,  y  en  tanto  el  P.e  Rector  les  allego  para  su  despacho 
12  ducados.  Otras  mugeres  honrradas  muy  pobres,  por  inter- 
cession  del  P.e  Rector  son  ayudadas.  Vn  religioso  de  cierta 
orde[n]  pasando  rauy  pobre,  por  el  gran  trabajo  del  camino  en- 
fermo.  Siipolo  el  P.1'  Rector,  y  hizole  ayudar  con  dineros  y  al- 
gunos  regalos  para  la  enfermedad.  [Preces  postulat.J 

De  Salamanca,  ultimo  de  Agosto   de   1561.  —  D.  V.  P.  in- 
dignissimo  hijo  en  el  Senor. 

LUIS    DE   VlCTORIA    4. 


556 

P.  IOANNES  PAULUS  MOXICA 

VALENTIA   31   AUGUSTI    1561    2. 

1.  Sociorum  numerus.  Religiosae  disciplinae  adiumenta.  Ad- 
missi  in  Societatem.  Candidati.  Scholasticae  exercitationes. 
—  2.  Fructus  ex  contionibus  et  sacramentorum  ministra- 
tione.  Aegroti  et  vincti  invisuntur  et  iuvantur. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  P.e  nro.  Christo.  Gratia  et  pax  Christi 
etc.  [Breviter  se  ad  Dei  gloriam  scripturum  dicit.]  Al  pressente 
estan  en  este  collegio  nueue  Padres  y  quinze  hermanos.  De  los 
quales  los  quatro  son  legos,  harto  agibles,  modestos  y  deuotos. 
Los   nueue   studiantes,    diligentes  en  approuecharse,    praecipue 


1  In  catal.  paulo  superius  citato,  de  eo  dicitur :  «  El  Hro.  Luis  de  Victo- 
ria ;  va  para  veinte  y  vn  afios  [de  edad] ;  va  para  seis  afios  [de  Compafiia] ; 
va  en  el  3°  afio  de  artes  ».  Cum  his  concordant  eius  responsa  ad  interroga- 
tiones  P.  Nadal  (IV,  65)  die  14  Ianuarii  1562  data.  Natus  est  Burgis,  fratrem 
habuit  P.  Ioannem  de  Victoria.  Ante  ingressum  in  Societatem  mercaturam 
exercuerat.  Polancus  (Chron.,  VI,  p.  585)  dicit  eum  non  perseverasse  in  So- 
cietate. 

2  Ex  autographo,  ut  videtur,  in  cod.  Hisp.  98,  2  ff.  nn.  301,  302;  prius 
366.  Praecedunt  bina  exempla  latina  in  ff.  299 ;  300. 


432  LlTTERAE    QUADRTMESTRES 

los  que  vau  a  las  scuelas;  de  manera  que  siempre  se  senalan 
enlre  otros  muchos.  El  Padre  Rector  *  ordinariamente  haze 
platicas  tres  vezes  en  la  semana  acerca  de  las  reglas  a  todos 
los  de  casa  con  grande  approuechamiento.  A  los  nouicios  en 
casa  tambien  se  hazen  particulares  platicas  tres  vezes  en  la 
semana,  declarandoseles  cosas  con  que  se  approuechen  en  el 
spiritu  y  caminen  a  la  perfection;  y  se  tiene  grande  qiienta  en 
que  no  se  les  passe  el  tiempo  sin  hazer  algo.  Hanse  recebido 
en  dste  tiempo  quatro  huenos  subiectos :  dos  sacerdotes  exer- 
citados  en  virtud  y  letras,  con  buenas  hahilidades ;  de  los  quales 
el  vno,  de  nation  catalan.  es  theologo  y  praedicador  2.  El  otro. 
castellano,  es  buen  latino,  que  por  ser  tal,  leyo  algun  tiempo 
antes  que  entrasse  en  la  Gompaiiia  latinidad.  De  los  legos  el 
vno  ha  oydo  su  curso  de  las  artes;  el  otro,  avnque  solamente 
es  latino,  tiene  empero  buena  pluma,  y  es  moco  de  quien  se 
tiene  grande  expectation  3.  Todos  ellos  hasta  ahora,  loado  sea 
el  Senor,  estan  quietos  y  con  grandes  desseos  de  seruir  a  Dios 
en  la  Compahia.  No  faltan  algunos  que  estan  mouidos  para  la 
Compahia,  a  los  quales  el  Senor  trayga  a  ella,  si  para  mayor 
gloria  suya  ha  de  ser.  Gonclussiones  se  tienen  por  los  stu- 
diantes  nuestros  en  casa,  tres  dias  de  la  semana,  para  que  con 
este  exercitio  se  aclaren  mas  las  cosas  difficilles,  y  se  auiue  el 
entendimiento,  y  la  memoria  confirme. 

2.  Vn  Padre  solo  es  el  que  en  este  tiempo  ha  praedicado  en 
casa  los  domingos,  haziendo  platieas  sobre  algunos  psalmos  de 
Dauid,  y  fuera  de  casa  por  la  manana  en  las  yglessias  con  ac- 
ceptacion.  Es  muy  seguido,  segiin  son  muchos  los  praedicadores 
en  esta  ciudad.  Conocesse  el  fructo  que  haze  en  los  sermones, 
por   los   muchos  ,que  se  vienen  a  confessar  a  nuestro  collegio. 


1  P.  Antonius  Ivanez. 

2  In  catal.  coll.  valentini  exeuntis  anni  1561  (cod.  Aragon.  15,  f.  59)  re- 
censetur  P.  Antonius  Menant,  ex  oppido  Puigcerda,  cui  hic  dicta  conveniunt. 
Cf.  etiam  catal.  collegii  maioricensis  anni  1565  (ibid.  f.  44).  Ea,  quae  pro- 
xime  sequuntur,  conveniunt  P.  Ioanni  de  Olmeda,  de  quo  rector  collegii  gan- 
diensis  die  18  Novembris  anni  1561  scribit :  «  El  P.e  Olmeda.  Es  natural  de 
Uilla  nueua  de  la  Xara,  en  Castilla.  A  31  anos ;  fue  recebido  en  Valentia 
aura  5  meses.  Entiende  bien  latinidad.  Es  cuerdo  y  edificatiuo ;  procede  bien 
segiin  nuestro  instituto.  Es  buen  confesor  *.  In  cod.  Aragon.  15,  f.  27. v 
Similia  de  eo  dicuntur  in  catal.  coll.  sassaritani  anni  1565  in  cod.  Sard.  3. 
f.  l.v 

3  Haec  quadrant  cum  his,  quae  in  catal.  citato  dicuntur  de  Antonio  Me- 
rino,  ex  oppido  Iniesta.  Alter  fuit  Vincentius  Bru  ex  urbe  Tortosa,  ingressus 
die  10  Augusti,  ut  dicitur  in  catal.  coll.  maioricensis  1565  (ibid.  f.  44). 


556.  —  Valentia  31  Augusti  1561  433 

Praedicando  vn  dia,  mouio  Dios  a  vna  muger  peccadora  de 
harto  tiempo,  y  se  confesso  con  grande  sintimiento,  la  qual  se 
casso  y  viue  ahora  muy  recogida.  Con  esta  se  conuirtieron  otras 
tres.  Vna  persona  de  diez  y  seys  anos  de  confession  a  se  mouio 
en  vn  sermon,  y  vino  luego  a  nuestro  collegio  con  grandes  la- 
grimas  para  hazer  vna  confession  general ;  y  echandose  a  los 
pies  del  que  praedicaua,  dixo  que  la  hauia  herido  en  su  co- 
razon,  y  que  no  podia  resirtir  a  Dios.  A  otras  personas  tam- 
bien  ha  mouido  el  Senor  por  medio  de  los  sermones  y  platicas 
a  confessar,  que  hauia  mucho  tiempo  que  no  lo  hazian,  y  viuen 
ahora  recogidas,  las  quales  seria  largo  screuir.  No  menores 
fructos  haze  el  Sefior  en  las  confessiones  por  medio  de  los 
nuestros,  apartando  a  muchos  de  peccados  en  los  quales  estauan 
enrredados  mucho  tiempo  hauia,  quitando  muchas  occasiones 
propinquas  de  peccado  mortal  en  todo  genero  de  personas. 
Hazense  pazes  por  los  nuestros  no  pocas  vezes  entre  casados  y 
otras  personas.  Vase  dos  vezes  a  la  carcel  en  la  semana,  y 
muchos  de  los  praessos  se  confiessan,  y  se  procura  en  que  se 
prouean  sus  necessidades  corporales  y  spirituales.  Tambien  se 
vissita  el  hospital  otras  dos  vezes  con  grande  aediffication  y 
prouecho  de  los  pobres.  [Preces  postulat.]  De  Valencia  a  31 
de  Agosto  de  1561.  Por  comission  del  Padre  Rector. 
D.  V.  P.  indigno  hijo  y  sieruo  en  el  Senor. 

Moxica  l. 


a  quae  per  sexdecim  annos  a  confessione  cessauerat  Ex.  lat. 


1  In  catalogo  coll.  valentini  anni  1560  (cod.  cit.  f.  58)  recensetur :  «  £1 
her.o  Juan  de  Muxica  »  ;  non  tamen  iam  invenitur  in  cat.  anni  1561  paulo 
superius  citato.  In  catal.  coll.  caesaraugustani,  qui  videtur  scriptus  mense 
septembri  anni  1561  (ibid.,  f.  78)  haec  dicuntur :  «El  P.e  Juan  Paulo  alias  M6- 
xica  natural  de  Aragon  del  lugar  de  la  Almunia  de  Sant  Juan  junto  a  Mon- 
con,  de  edad  de  28  afios,  tiene  tres  afios  de  Compafiia ;  ha  oydo  su  curso 
de  artes  y  vn  afio  de  theologia.  Es  de  subjecto  algo  fiaco ;  tiene  talento 
bueno  para  confessar,  y  para  predicar  razonable.  Es  ministro  deste  collegio». 


LlTTBRAH   QUADRIMESTRES.   —  ToM.   VII. 


434  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

557 

P.    IOANNES    QUADRA 

BELLOMONTE  1  SEPTEMBRIS  1561  l. 

Confitentium  et  communicantium  frequentia  et  fructus  auctus. 
—  Contiones  ad  populum  habentur,  tum  in  nostro,  tum  in 
maiori  urbis  templo.  —  Scholae  florent.  —  Nostrorum 
hortatu  quidam  vir  vindictae  propositum  deserit ;  alius  ad 
consortium  cum  uxore  quam  dereliquerat,  redit ;  alius, 
multis  exosus,  cum  iis  quos  iniuriis  affecerat,  reconcilia- 
tur.  Adolescens  puellam  seductam  in  uxorem  accipit.  Fiunt 
aeris  alieni  restitutiones.  —  Eeligiosa  disciplina  viget.  — 
Populi  erga  socios  affectus,  donatis  pulcris  ornamentis  ad 
cultum  divinum   aptis,  ostenditur. 


558 

PETRUS    DE   SYLVA 

CONIMBRIGA   1    SEPTEMBRIS   1561   2. 

1.  Sociorum  valetudo.  Numerus.  Antonii  Valente  mors.  —  2-3. 
P.is  Nadal  adventus.  Acta  ab  eo  per  duos  circiter  menses. 
—  4.  Iubet  inter  alia  ut  tempore  vacationum  humiliora 
opera  fiant.  Ordinis  exsecutio.  —  5.  Recens  admissi  in  So- 
cietatem.  —  6.  Patris  Nadal  industria  novum  templum 
exstruitur,    et   aedes,    regina   adiuvante,  amplificantur.    — 


1  Exstat  originalis  in  cod.  Hisp.  98,  f.  304 ;  prius  294.  Visum  est  solam 
summam  dare.  Vide  p.  318  annot.  2. 

a  Ex  origin.  (duabus  aut  tribus  manibus  scripto)  in  cod.  Lus.  51,  3  ff., 
nn.  103,  104,  105 ;  prius  60,  61,  62.  Exstant  duo  exempla  latina  a  P.  Michaele 
Venegas  subscripta,  in  ff.  192  sqq.  In  exemplo  hispano  ponitur  data  anno 
1560  ;  sed  ex  his  quae  narrantur  de  Patris  Nadal  visitatione,  constat  irrepsisse 
errorem  pro  1561.  Geterum  error  iam  emendatus  est  in  ipsa  inscriptione,  et 
in  exemplis  latinis.  Non  pauca  verba  more  plus  minus  lusitano  scripta  sunt. 
Ex  exemplo  latino  multa  iam  edita  sunt  in  Epist.  P.  Nadal,  I,   803-807. 


558.  —  Conimbrica  1  Septembris  1561  435 

7.  Horologinm  in  nova  aedium  parte  collocatur.  —  8.  Pie- 
tatis  opera  erga  proximos.  Rectoris  universitatis  et  episcopi 
benevolentia.  —  9.  Studentium  mores.  Exercitationes .  Dia- 
logus,  dum  praemia  distribuuntur.  —  10.  Festum  Btae. 
Elisabeth  de  more  sollemnius  celebratur.  —  11.  Summi 
PontipZcis  legatus  festive  excipitur.  —  12.  Litterae  ex  lndia 
accipiuntur. 

1.  f  Ihus  Mui  R.do  eu  X.°  P.e  Pax  X.1  [Ad  Dei  gloriam 
scribere  intendit.]  Comencando  por  las  cosas  de  casa,  lo  que 
priraeramente  me  occurre  dezir,  es  que  estamos  al  presente  de 
salud  buenos,  gloria  sea  al  Sefior;  porque  auiendo  sido  los 
aiinos  passados  bien  trabaiosos  en  esta  parte  de  las  enferme- 
dades,  y  esto  en  mucha  parte  por  causa  de  los  excessiuos  ca- 
lores,  que  en  esta  tierra  auia  ;  este  aniio  ha  sido  tan  templado 
dellos,  que  todo  el  nos  ha  parecido  como  si  fuesse  el  mes  de 
Marco  o  de  Abril.  Vuo  todauia  algunos  enfermos,  aunque  pocos, 
y  no  mui  peligrosos,  de  los  quales  algunos  ia  conualescieron  ; 
otros  que  aun  de  las  enfermedades  son  detenidos,  se  uan  allando 
mejor.  Vn  hermano  se  morio,  y  tuuo  tal  muerte  qual  fue  su 
uida  a;  morio  tomados  todos  los  sacramentos.  Lhamauase 
Ant.°  Ualente.  [Mira  caritas  inter  socios  viget]. 

2.  El  P.e  maestro  Nadal  lhego  a  este  collegio  en  el  fin  de 
Maio,  y  estuuo  aqui  dos  meses  poquo  menos.  Los  Padres  y 
hermanos  le  recibieron  con  tanta  consolacion  y  alegria  en  el 
Senor,  quanto  era  el  deseo  que  de  su  uenida  auia  dias  tenian; 
y  con  razon,  pues  que  ultra  del  ser  medio  por  el  qual  N.  S.or 
tantos  bienes  auia  de  communicar  a  todos  ellos,  su  misma 
uirtud  y  santidad  lo  merecia  todo,  y  mucho  mas ;  porque  uer  y 
considerar  su  profunda  humildad  y  llaneza,  y  de  otra  parte  su 
facilidad  y  alegria  admirable  en  los  excessiuos  y  continuos 
trabaios,  y  con  todo  esto  pensar  su  charidad,  y  zelo  de  la 
honrra  de  Dios,  y  prouecho  y  augmento  de  la  Compania;  es 
cosa  de  que  quedamos  mui  marauilhados.  Y  ansi  empeco  luego 
en  lo  b  que  uenia  hazer,  y  a  tomar  cuenta  y  uer  todas  las  cosas, 
etiam  las  minimas  desta  casa,  ordenandolas  todas  c  segun 
nuestras  constitutiones,  y  manera  de  proceder  dese  colegio  de 
Roma,  dandonos  por  scrito  muchos  auisos  que  ya  se  comiencan 
a  poner  en  platica,  y  succeden  mui  bien ;  y  esto  ansi  en  lo  que 


a  Del.  porque.  —  b  Prius.  en  o.  —  c  2  vv.  praec.  supra  vers. 


436  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

toca  al  spiritual,  como  tambien  a  lo  temporal  del  collegio.  En 
este  tiempo  que  aqui  estuuo,  hizo  ueyente  y  dos  platicas,  iuntos 
los  Padres  y  hermanos  todos;  y  estas  con  tanto  spirito,  zelo,  y 
feruor,  como  V.  P.  bien  entendera  a,  considerada  su  uirtud,  y 
intelligencia  en  las  cosas  de  Dios  y  de  la  Compahia.  Gon  ellas 
dio  mucha  lus  y  claridad  de  las  cosas  de  nuestro  instituto, 
declarando  la  gracia  de  la  Compania  y  su  modo  de  proceder, 
los  trabajos  y  perseguciones  della,  la  conuersion,  uida  y  costum- 
bres  de  nuestro  Padre,  de  gloriosa  memoria,  y  specialmente 
tratando  mui  largamente  lo  proprio  y  particular  de  cada  stado 
de  la  Compahia,  y  de  que  manera  cada  uno  se  auia  de  aiu- 
dar  en  el,  ynflammando  los  animos  de  los  que  le  oyan  en  viuos 
deseos  del  maior  seruicio  diuino,  y  amor  de  las  cosas  de  la 
Cornpahia,  y  zelo  de  la  perfection  suia  y  de  los  proximos.  Diose 
orden  como  se  escreuiesen  todas,  y  ansi  nos  quedassen,  y  pen- 
samos  tener  en  ellas  un  gran  tesoro  L.  Y  no  solamiente  com- 
municaua  con  los  hermanos  en  estas  platicas  generales,  pero 
tambien  se  iuntaua  con  ellos  muchas  uezes  en  los  reposos,  y 
les  contaua  muchas  cosas  de  la  Compahia  y  de  algunos  par- 
ticulares  della,  con  los  que  mucho  nos  consolaua  y  instruia; 
y  para  mas  los  conocer  y  conuersar  en  particular,  hizo  que 
todos  los  de  casa  se  confessasen  con  el  quasi  generalmente, 
repartiendolos  por  los  dias  de  la  semana,  sin  otras  communi- 
caciones  particulares  que  con  ellos  tenia,  haziendolos  comer 
consigo  2,  quando  unos,  quando  otros,  con  que  tambien  los 
corrio  todos  por  orden.  Ansi  que,  como  digo,  aora  con  platicas 
y  exhortaciones  publicas,  aora  con  auisos  y  amonestaciones 
particulares  que  a  cada  uno  hazia,  trabaiaua  de  encenderlos 
todos  en  el  amor  diuino,  ordenando  algunos  buenos  medios 
para  esso,  como  fue  que  b  cada  semana  el  uiernes  ouiese  por 
espacio  de  una  ora  platica  o  conferencias  de  cosas  spirituales 
alternatim,  y  esto  a  todos  en  general,  y  a  los  nouicios  en  c 
particular  mas  a  menudo,    dos  o  tres    ueses  en  la  semana.    Ha 


a  entendera  supra  vers.,  deleto  sabra.  —  b  que  supra  vers.  —  c  en  supra 
vers.,  deleto  mas. 


1  Harum  adhortationum  exstat  apographum  hispanum  coaevum  Matriti  in 
bibliotheca  nationali.  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  1.  c,  p.  L. 

a  Hinc  apparet  P.  Nadal,  commissarium  generalem,  non  in  triclinio  cum 
communitate,  sed  separatim  cibum  sumere  solitum,  prout  Superioribus  ma- 
gnarum  domorum  commendaverat  Stus.  Ignatius.  Cf.  Congregat.  gener.  pri- 
mae  decretum  76. 


558.  —  Conimbrica  1  Septembris  1561  437 

tambien  ordenado  que  uayan  ensehar  los  nuestros  la  dotrina 
christiana  a  los  ninos  por  las  parrochias  desta  ciudad,  y  hase 
ia  comencado  en  algunas  dellas  ;  de  lo  que  resulta  no  menor 
edificacion  en  los  de  fuera,  que  consolacion  en  los  de  casa.  El 
P.e  queriendo  hazer  fiesta  a  los  hermanos,  determino  hazer  dis- 
tribucion  de  las  reliquias  que  para  ellos  traya,  y  de  algunas 
ymagenes;  y  hecho  un  gran  orden  de  mesas,  se  dispusieron 
por  su  orden  las  mismas  reliquias,  y  despues  de  todo  prepara- 
do,  y  iuntos  los  Padres  y  hermanos,  empecaron  inuocar  el  au- 
xilio  diuino  y  sufragios  de  los  santos  con  unas  letanias  canta- 
das  que  causauan  mucha  deuocion,  y  ansi  se  empecaron  a  dis- 
tribuir,  escogendo  cada  uno  de  las  reliquias  y  ymagenes  lo  que 
por  suerte  le  caya;  y  consolaronse  los  hermanos  mucho  con 
este  exercicio,  specialmente  por  no  se  auer  aun  aqua  acostum- 
brado. 

3.  Ordeno  tambien  el  P.e  que  renouassen  todos  los  uotos 
en  dia  de  S.  Pedro  y  S.  Pablo,  precediendo  para  ello  tres  dias 
de  letanias  delante  del  sautissimo  sacramiento,  confessiones 
generales,  y  disciplina,  como  se  acostumbra  en  Roma ;  y  ansi 
se  partio  de  aqui  el  P.e  tan  afficionado  a  este  collegio,  y  el 
coliegio  tanto  a  el,  que  parece  que  no  menos  lleuaua  el  a  todos 
en  su  pecho  y  en  su  anima,  de  lo  que  quedaua  &n  el  coracon 
de  todos  y  entranhas.  El  Sehor  que  a  estas  tierras  le  embio 
para  tanto  bien  de  nuestras  animas,  y  prouecho,  y  augmento 
de  la  Compahia,  El  segun  su  infinita  clemencia  y  bondad  le 
conserue  y  dee  fuercas  para  que  esta  obra  que  trae  en  sus  ma- 
nos  de  tanto  su  seruicio,  y  de  la  qual  tanto  fruto  speramos,  la 
pueda  lleuar  adelante  (como  speramos  lle  dara)  a  maior  honor 
y  gloria  de  su  diuina  Magestad. 

4.  Dexo  el  P.e  ordenado  que  en  tiempo  d^  uacaciones  se 
proposiesse  a  los  hermanos  una  lista  de  mortificaciones,  para 
que  aquel  tiempo  que  uacan  de  los  studios,  pudiesen  atender 
mas  particularmiente  a  su  prouecho  spiritual ;  y  ansi  algunos 
dias  antes  que  ellas  comencasen,  el  P.e  Miron  hizo  una  platica 
a  los  hermanos,  y  en  cabo  della  publico  la  lista  de  las  mortifi- 
caciones,  y  la  hizo  poner  en  diuersas  partes  de  la  casa,  para 
que  cada  uno  pudiese  uer  despacio  aquello  a  que  el  Sehor  mas 
le  inclinaua  *.  Y  fue  tanto  el  feruor  con  esto  en  los  hermanos, 
y  deseo   de  su  aprouechamiento,    que   todos    querian  todas  las 


1  Quaenam  essent   hae  mortificationes   colligi  potest  ex  catalogo  edito  in 
Epist.  P.  Nadal,  IV,  447- 


438  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

mortificaciones,    y  tuuo    bien  que  hazer  el  P.e  en  reprimir  sus 
deseos ;  y  cierto  cosa  era  de  admirable  consolacion  uerlos  occu- 
pados  y  aun    inflammados  en  desear,    pedir  y  hazer   cosas  tan 
repugnantes  a  la  humana  naturaleza.  Muchos  poniendo  la  carne 
y  sangre  debaxo  de  los  pies,  abracauan  con  todo  affecto  los  mas 
baxos  y  humildes  officios  de  casa,  aiudandose  a  si  a  mismos  en 
spirito,  y  edificando  a  los  demas  que  los  mirauan ;    quien    ser- 
uiendo  en  la  cozina,  quien  en  la  despensa,  quien  en  officio  de 
comprador,    etc.    Otros  hazian  disciplinas   en   el  refectorio,   pi- 
diendo    con    humildad    perdon  de   su   defectos   y   faltas    en    la 
obseruancia  de  las  reglas,    quien   aiunando,  quien  con  silicios, 
etc.  Muchos  que  eran  antigos,  biuiendo  a  modo  de  nouiQios  con 
sus  policas  *,  y  se  faltauan  en  ellas,  les  b  dauan  sus  disciplinas 
como  a  los  otros.    Muchos  c  pedian,    et  se   les   concedian,    que 
em  el  tiempo  de  la  quiete   les  d  dixessen  sus  faltas ;    otros   con 
reprehensiones  piiblicas  en  el  refectorio.'  Muchos  con  ropas  baxas 
y  viejas,  yendo  con  las  bestias  de  casa,  leuando  en  ellas  por  la 
ciudad  a  una   parte  y  otra   lo  que  es  menester.    Muchos  traba- 
iando  en  las  obras  del  collegio,  saccando  de  una    parte  a  otra, 
quando  tierra,  quando  piedra,  quando  madera.  Otros  muchos  se 
recoyan  por  algunos  dias  a  hazer  los  exerci[ciJos  spirituales,  y 
estos  serian  50,  poco  mas  ;  30  fueron  a  peregrinar  e  a  diversas 
partes;  y  eran    muchos  mas   los  que  lo    pedian  se  el    Padre  lo 
quisiera  conceder.    Porque  son  los    hermanos  muy  afficionados 
a  este  exercicio   f  como   proprio    de    toda  su  vida;    y   no  les  s 
faltaua   alla    sus  mortificationes   y    buenos   capelos.  A  algunos 
quisieron  echar  en  la  carcel,  diziendo  que  eran  vagabumlos,    y 
que  no  querian  trabajar  h,  y  assy  les  dio  el  Sehor  diuersas  oc- 
casiones  de  merecimientos.  Ia  son  uenidos  la  major  parte  dellos ; 
uienen  muy  consolados  y  contentos.    Finalmente  cada    uno  por 
su  parte  trabajaua   no  perder   tan  grande  thesoro,   como  se  of- 
frecia  ajudandose  todos  a  una  mano  destos  medios,  y  aspirando 
a  su  mayor  perfection  en  el  Sefior  nuestro. 

5.  Anse  admitidos  en  la  Comp.a  en  estos  meses  passados  18 
subiectos,  y  de  buenas  partes  para  nuestro  instituto.  Esperamos 
que  se  seruira  nuestro  Senor  dellos  en  la  Compahia  segiin  las 
muestras  que  de  aquesso  mismo  hasta  ahora  se  han  uisto  nellos. 


a  ansi  (?)  ms.  —  b  le  ms.  —  c  Del.  que.  —  d  le  ms.  —  e  Prius  pelegrinar. 
f  excertio  ms.  —  g  les  supra  vers.,  deleto  lhe.  —  h  trabragar  ms. 


Vide  ibid.  497. 


558.  —  Conimbrica  1  Septembris  1561  439 

Algunos  eran  collegiales  de  los  que  biuen  en  el  collegio,  otros 
studiantes    forasteros,    y    otros    dellos    pera    coadiutores    tem- 

porales  a. 

6.  Viendo  el  P.e  Nadal  la  gran  necessidad  que  auia  de  una 
iglesia  en  este  collegio,  por  la  que  hasta  aora  teniamos  ser  muy 
pequenha,  y  por  esta  causa  no  se  poder  bien  exercitar  en  ella 
nuestros  mynisterios ;  dio  orden  como  se  hiziesse  luego  otra  in- 
terim  que  no  se  hazia  la  propria,  que  segiin  la  tra^a  del  col- 
legio  uiene  tarde  y  es  muy  costosa.  Esta  es  muy  capas  y  ancha 
y  hecha  la  propria,  queda  esta  seruiendo  de  dormitorio,  sin  se 
perder  nada.  Pienso  se  acabara  para  todos  Santos.  Estauan 
cerca  de  nosotros  unas  casas  de  un  canonico  que  entrauan  en 
la  traca  de  nuestra  obra.  y  a  mucho  tyempo  que  fueron  apre- 
ciadas  b  por  mandado  del  rey  en  1200  ducados  c,  y  no  se  to- 
mauan  por  fatta  de  dineros,  y  por  aiin  aora  no  lhegar  alha 
la  obra;  uyolas  el  P.e  Nadal,  y  pareciole  muy  necessario  que 
se  tomassen  para  apozentar  alha  d  la  gente  de  seruicio  que  ay  en 
este  collegio,  para  con  esto  quedaren  los  hermanos  mas  quietos 
y  con  mas  recogimiento ;  y  antes  que  se  partiesse  deste  collegio 
quedaron  compradas.  Ya  pagamos  a  su  dueno  parte  de  los  di- 
neros,  de  una  limosna  que  la  reyna  nos  hizo  pera  esso.  Tambien 
entendimos  aora  de  Lisbona  que  lhegado  alha  el  P.e  Nadal,  se 
a  dado  cuenta  a  la  reyna  de  la  iglezia  que  se  haze,  y  de  la  ne- 
cessidad  que  ay  de  acabar  de  guarnecer  el  aposiento  que  se  hizo 
el  anno  passado,  pera  mas  comodamente  e  lo  habitar  los  her- 
manos,  pidiendole  que  aiudasse  pera  ello.  A  dicho  que  era  con- 
tenta,  y  esperamos  que  nos  de  una    buena  aiuda. 

7.  Tenia  el  rey  Don  Juan,  que  esta  en  gloria,  fundador  deste 
collegio,  mandado  hazer  en  Flandes  un  relox  f  para  el ;  el  qual  se 
acabo  agora.  Ia  nos  seruimos  del ;  es  muy  grande,  y  tiene  quar- 
tos;  costaria  al  rey  con  dos  campanas  de  los  quartos  y  horas 
mas  de  600  ducados  ? ;  y  con  estos  nos  dio  tambien  la  reyna 
otra  campana  asas  grande  para  tanher  a  las  missas  y  predica- 
tiones.  Ase  assentado  este  relox  en  una  parte  del  edificio  nueuo ; 
y  como  es  la  mas  alta  parte  de  la  ciudad,  y  el  es  muy  grande, 
sirue  no  solamente  a  nosotros  y  al  collegio  h  de  abaxo,  que  se 
rigen  por  el ;  pero  tambien  a  la  maior  parte  del  pueblo. 


a  Del.  Viendo.  —  b  apreciadas  in  marg.,  deleto  verbo  quod  legi  non  pot- 
est.  —  c  ducados  stipra  vers.;  prius  cruzados.  Seq.  del.  y  no  se  tomauan 
por  falta  de  dineros.  —  (i  Del.  los  esclauos  y.  —  e  2  vv.praec.  in  marg.  — 
i  Videtur  emend.  ex  relogio.  —  g  ducados  supra  vers.,  deleto  cruzados.  — 
h  al  collegio  supra  vers.,  deleto  a  los. 


440  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

8.  Con  los  proximos  se  ocupan  los  P.es  y  hermanos  en  los 
acustumbrados  exerci[ci]os  conforme  a  nuestro  modo  de  proceder. 
Continuanse  las  predicationes  los  domingos  en  nuestra  iglesia; 
y  confessiones  en  cada  uno  de  los  dos  collegios,  y  adminis- 
tracion  de  los  sacramentos.  Muchas  uezes  son  lhamados  los 
P.es  para  confessar  enfermos,  y  aiudarlos  a  bien  morir,  en  lo 
que  se  haze  mucho  seruicio  a  nuestro  Sehor.  Tambien  son  pe- 
didos  los  nuestros  para  praedicar,  assy  en  la  ciudad  como  en 
lugares  cercanos,  y  a  todos  se  satisfaze  con  assas  fructo  y  edi- 
ficaci6n ;  los  de  las  carceles  son  muchas  vezes  visitados  de  los 
nuestros,  y  especialmente  cada  dominguo  va  un  Padre  despues 
de  comer  hazerles  una  platica,  y  dos  o  tres  hermanos  lheuan 
una  limosna  de  casa,  de  lo  que  se  custrumbra  dar  a  los  po- 
bres;  y  en  quanto  ellos  la  reparten  entre  sy,  no  estan  los  her- 
manos  ociosos,  porque  les  toman  todas  las  vazijas  a  que  elhos 
tienen,  y  se  las  van  enchir  de  agoa,  que b  creo  ellos  tanto 
estiman,  como  la  limosna ;  porque  estan  algunos  dias  sin  beber 
por  no  tener  quien  se  las  traiga;  y  con  esto  nos  son  muy  be- 
neuolos  los  de  la  ciudad,  especialmente  el  obispo  '  y  el  rector 
de  la  uniuersidad  2,  que  son  las  dos  personas  mas  principales 
que  aqui  ay.  Iendo  los  nuestros  uisitar  al  obispo  al  tiempo  que 
se  auia  de  partir  para  el  concilio,  entre  otras  cosas  que  les 
dixo,  fue  una  dellas  que  el  se  partia  muy  consolado  y  quieto 
con  pensar  que  dexaua  con  sus  oueias  ios  P.es  de  la  Comp.a  de 
Iesu,  declarando  en  esto  el  concepto  que  dellos  tenia  y  el 
amor  com  que  los  amaua;  y  dexo  orden  a  un  canonico  a  quien 
dexaua  encargado  su  obispado,  que  en  las  cosas  de  importancia 
recorriesse  a  los  P.es  y  se  aiudasse  dellos;  y  ansi  mismo  a 
dado  este  y  otros  anhos  passados  c  los  praemios  que  cada  anho 
se  soelen  dar  en  el  collegio;  en  lo  qual  todo  muestra  el  buen 
animo  que  tiene  para  con  nos  otros. 

9.  A  auido  este  anho  en  nuestras  escuelas  gran  niimero  de 
studiantes  y  mucho  mas  que  los  otros  passados,  y  anse  apro- 
uechado  muy  bien  en  las  letras,  por  el  mucho  cuidado  que  los 

maestros  tienen  dellos;  y  lo  que  nos  daa  maior  consolacion  que 
todo,  es  que  de  tal  manera  floreee  la  uirtud  y  honestidad  entre 


a  vazijas  supra  vers.,  deleto  uasilhas  (?)  —  1>  Emend.  ex  y,  et  iteratum 
que  creo.  —  c  Del.  a  dado. 


1  Ioannes  Soares,  0.  S.  A. 

2  Georgius  de  Almeida. 


558.  —  Conimbrica  1  Septembbis  1561  441 

ellos,  como  se  en  otra  cosa  no  studiassen.  Testigo  desto  son 
sus  buenas  costumbres  y  freqiientacion  de  los  sacramentos 
y  mudanca  del  stado  de  uida,  assy  a  la  Gomp.a  como  a  otras 
religiones ;  y  ansi  lo  dizen  los  otros  religiosos  de  todo  el  reyno, 
que  no  tuuieron  gente  y  personas  que  poblacen  sus  casas  y 
monasterios,  sino  quando  los  nuestros  empecaron  a  ler  y  doc- 
trinar  en  este  collegio.  Ni  esto  es  causa  de  que  en  las  letras  no 
uaian  adelante,  antes  al  contrario,  pues  es  uerdad  que  buscado 
primeramente  el  reyno  de  Dios  y  su  iusticia,  lo  demas  elk)  por 
si  mismo  se  uiene  l ;  y  ansi  en  los  mas  prouectos,  que  son  los 
de  la  primera  y  2a  classe,  se  uee  esto,  specialmente  quando 
a  la  imitacion  de  los  antiguos  se  exercitan  unas  vezes  en  decla- 
mationes  fingidas,  y  no  menos  lepidas  que  utiles,  y  otras  uezes 
en  oraciones  de  prosa  y  uerso  en  loor  de  los  Santos,  estando 
el  collegio  todo  congregado  a  oirles;  lo  que  no  es  poca  re- 
creacion  de  los  que  oyen,  y  prouecho  de  los  que  se  exercitan. 
Los  actos  publicos  que  cada  anfio  se  tienen  en  este  collegio,  se 
bizieron  bien,  scilicet  las  conclusiones  generales  de  los  tres  a 
cursos  d'  artes,  a  los  quales  se  alho  presente  el  P.e  Nadal,  y  los 
examenes  de  los  lecenciados.  Los  premios  se  dieron  como  cada 
anno  se  acostumbran,  muy  bien;  y  porque  el  tiempo  que  se 
gasta  en  destribuirlos  es  largo  algun  tanto,  y  que  puede  causar 
algun  bastio  a  los  que  estan  presentes,  ordenose  bum  dialogo 
breue  y  artificioso,  con  el  cual  se  destribuiessen.  Los  interlocu- 
tores  eran  quatro,  scilicet:  la  justicia  para  dar  a  cada  uno  lo 
suio  segun  lo  mereciessen,  y  la  uictoria  para  mas  particular- 
mente  tener  cuenta  de  premiar  a  los  uencedores,  y  la  speranca 
para  con  su  uista  y  presencia  animar  a  los  uencidos;  la  4a  fi- 
gura  era  bum  nino  que  lo  bizo  muy  bien  y  con  mucha  gracia ; 
este  pregonaua  los  uencedores  dando  los  premios  por  cada  uno. 
Costaron  los  premios  ueyente  ducados. 

10.  Dia  de  S.  Ysabel  2,  reina  que  fue  de  Portogal,  se  hizo 
la  fiesta  del  collegio,  uestiendo  los  studiantes  las  paredes  del 
con  sus  composiciones  de  prosa  y  uerso,  trasladadas  en  buenas 
y  grandes  cartas,  mui  lindas  y  hermosas,  pintadas  de  oro  y 
diuersas  colores.  Vuo  7  enigmas,  todos  ellos  de  mucho  precio. 
Ni  faltaron  buenos  Aedipos  que  con  su  sotil  ingenio  leuassen  al- 


a  tres  supra  vers. 


Cf.  Matth.,  VI,  33. 
3  Secundum  exempl.  lat.  «  Quinto  nonas  Iulii  »,  seu  die  tertia  Iulii. 


442  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

gunos  dellos.  La  oracion  de  la  reina  santa  tuuo  un  hermano,  y 
estuuo  presente  el  retor  y  la  vniuersidad;  tuuo  mucha  gracia, 
y  recitdla  muy  bien,  de  que  todos  se  mostraron  mui  contentos. 

11.  Al  fin  del  anno  l,  pocos  dias  antes  de  las  uacaciones, 
passo  por  esta  ciudad  el  legado  de  su  santidad,  Prospero  de  la 
Gruz,  que  uaa  a  Francia ;  y  aunque  buena  parte  de  los  scolares 
estauan  absentes  por  seren  ia  cerqua  las  uacaciones ;  y  tambien 
auia  mui  poco  tiempo,  porque  no  se  supo  sino  ocho  dias  antes 
que  ueniesse;  con  todo  ordeno  el  P.e  que  se  ordenasse  alguna 
fiesta  para  quando  uiniesse  uisitar  el  collegio.  Lhegado  a  esta 
ciudad,  le  fueron  los  P.es  a  visitar,  y  el  los  recebio  con  mucho 
amor  y  benignidad,  mostrando  gran  afficion  a  la  Gomp.a  ;  y 
dandole  los  epigramas  que  le  tenian  echo,  los  leyo  algunas  ue- 
zes,  y  se  espantaua  de  auer  tan  buenos  poetas  en  el  collegio; 
y  despues  fue  una  tarde  uisitar  nuestro  collegio,  el  qual  estaua 
bien  aderezado  a  para  lo  recebir;  donde  dos  hermanos  de  casa 
sustentaron  conclusiones,  y  cada  uno  le  hizo  su  oracion,  uno  en 
prosa,  otro  en  griego  y  otro  en  uerso.  Acabadas  las  conclusiones, 
se  le  represento  un  dialogo,  hecho  y  acommodado  a  su  uenida; 
y  aunque  uuo  poco  tiempo  para  se  lhe  aparejar,  era  tan  bueno 
y  de  tanta  gracia,  y  las  personas  tam  bien  instruidas  y  uestidas, 
que  dixeron  algunos  doctores  de  la  vniuersidad  que  era  uno  de 
los  buenos  actos  que  se  auia  hecho  en  nuestro  collegio.  Estuuo 
a  todo  esto  presente  el  retor  y  toda  la  uniuersidad.  Dio  el  Nuncio 
a  los  mochachos  que  represeotaron  este  dialogo,  10  ducados,  y 
legitimoo  uno  o  dos  dellos.  Pedio  tambien  el  treslado  de  las 
oraciones,  epigramas  y  el  dialogo  que  le  hizieron  para  lleuarlo 
todo  consigo.  El  Nuncio  dezia  que  deuia  mucho  todo  Portugal 
a  la  Comp.a  por  el  gran  fruto  que  en  el  se  haze. 

12.  Muchas  cartas  nos  an  uenido  de  la  India,  las  quales  se 
tresladan  para  se  embiaren  a  esas  partes.  Son  de  mucha  conso- 


a  aderecedado  ms. 


1  Intellige  annum  scholasticura.  Prosper  Santa  Croce,  romanus,  episc. 
chissamen.,  post  paucos  menses  in  lusitana  legatione  transactos,  in  Galliam 
non  parvo  suo  dolore  ire  iussus,  brevibus  itineribus  illuc  contendebat.  Die 
enim  decimo  tertio  Iulii  Olisipone  discedens,  Parisios  sub  finem  mensis  Sep- 
tembris  pervenit.  Cf.  Della  vita  e  delle  varie  Nunziature  del  cardinale 
Prospero  Santa  Croce  edite  la  prima  volta  ed  annotate  per  cura  di  Giovam- 
battista  Adriani,  pp.  530,  531,  560,  959,  1168,  1170  (Apud  Miscellanea  di 
Storia  patria,  tomo  V).  Vide  etiam  Eubel,  III,  182 ;  Biaudet  :  Les  Nontia- 
tures... 


' 


559.  —  Corduba  1  Septembris  1561  443 

lacion  per  las  buenas  nueuas  que  cuentan  asi  de  nuestros  P.es 
y  hermanos  que  alla  andan,  como  tambien  de  la  conuersion  de 
los  gentiles.  Esto  es  lo  que  se  me  ofrece  screuir  destos  4  meses 
passados.  [Preces  postulat.]  De  Coymbra  al  primer  de  Setiembre 
de  1560  *. 

Por  comission  del  P.e  D.tor  Miron.  Hijo  en  X.°  de  V.  P. 

Pedro  da  Sylua  2. 

Inscriptio.  f  Literae  quadrimestres  Collegii  Conimbricensis 
calend.  Septemb.  anno  1561,  mittendae  Romam. 
Alia  manu:  Volgar  del  1561. 


559 

P.  PETRUS  ACEVEDO 

CORDUBA    1    SEPTEMBRIS    1561   3. 

1.  Sociorum  numerus.  Quibus  mediis  religiosa  disciplina  fo- 
veatur.  —  2-3.  Alumnorum  numerus,  mores.  Quidam  eo- 
rum  alios  ad  virtutem  trahere  conantur.  Litterariae  exer- 
citationes.  Praemia  diligentioribus  collata.  Festum  SSmi. 
Sacramenti  et  Sti.  Ioannis  Bapt.  carminibus  et  ludis  sce- 
nicis  celebratur.  —  4.  Frequens  civium  concursus  ad  sa- 
cramenta  in  nostro  templo.  Nostri  aegros  cum  in  nosoco- 
miis,  tum  per  domos  privatas  visitant.  Fidei  rudimenta  in 
carcere  docent.  —  5.  Bini  excurrunt  ad  urbem  Cabra. 

f  Ihs.  Muy  R.do  P.e  nro.    en    Chro.    Pax   Chri.,    etc.  [Licet 
parva  sint   quae  evenerunt,   scribetj .  Los  que  al  presente  esta- 


1  Vide  annotationem  initio  epistulae  positam. 

2  In  catalogo  colleg.  conimbricensis  mensis  Sept.  1561  (cod.  Lus.  43,  f. 
136)  censetur  inter  eos  qui  secundo  cursui  artium  student.  In  cat.  mensis 
Iul.  1559  (ibid.  f.  82)  dicitur  17  annorum  et  ingressum  in  Societatem  mense 
Augusto  1556.  Demum  in  cat.  eborensi  anni  1565  ibid.  f.  262  v.)  vocatur  oli- 
siponensis.  Quae  conflrmantur  ex  responsionibus  ad  interrogationes  Patris 
Nadal  (IV,  392). 

3  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  1,  2 ;  prius  160,  161.  Exstant  duo  exempla 
latina  in  ff.  310  sqq. ;  313  sqq. 


444  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

mos  en  este  collegio  son  29 :  los  9  Padres  y  los  demas  hermanos. 
Dellos  son  scholares  a  y  lectores,  dellos  coadiuctores.  Vno  oye 
en  la  clase  de  mayores ;  5  oyen  philosophia,  y  5  theologia,  con 
approuechamiento  para  si,  y  edifica^ion  de  los  que  de  fuera 
vienen  a  nuestras  scuelas.  El  P.e  rector  4  tiene  dado  orden  como 
en  casa  los  studios  se  traten  de  manera  que  se  emplee  bien  y 
frutuosamente  el  tiempo  a  gloria  de  N.  S. ;  y  en  las  cosas  spi- 
rituales  se  ayudan  vnos  a  otros  con  la  vnion  y  fraterna  cha- 
ridad  que  el  Sehor  tiene  por  bien  aya  siempre  entre  todos.  Mucho 
nos  ayuda  el  buen  gouierno  y  zelo  del  P.e  rector,  que  aunque 
anda  quebrado  de  salud,  con  la  gracia  del  Sehor  se  esfuerca 
en  su  ministerio  con  alegria  y  consolacion  de  todos,  y  particu- 
larmente  en  las  conferencias  de  los  domingos,  donde  respondien- 
do  a  las  dubdas,  nos  enseha,  anima  y  consuela  b  muncho  en  el 
Sehor;  y  ansi  ay  cada  dia  mortificaciones  en  que  sin  detrimento 
de  la  salud,  los  Padres  y  hermanos  se  aprouechan,  incitandose 
vnos  a  otros  con  el  buen  exemplo.  El  Sehor  lo  lleue  adelante, 
de  cuya  mano  viene. 

2.  Acerca  de  nuestra  scuela,  las  plantas  della  llegaran  a 
quatrocientas,  poco  mas  o  menos,  repartidas  en  quatro  clases 
de  gramatica,  vna  de  philosophia  y  otra  de  theologia.  Destos, 
los  mas  con  la  doctrina  y  buen  exemplo  de  los  nuestros  y  exor- 
taciones  particulares,  cre^en  en  virtud,  y  se  uee  en  ellos  fruto 
grande,  y  en  la  cibdad  dan  muj  buen  olor,  visitando  los  hos- 
pitales  freqiientemente,  lleuando  consigo  a  otros  de  la  cibdad, 
exortandolos  a  la  confession.  Entre  estos,  vn  mocito  de  fasta 
14  6  15  ahos  se  sehala  en  modestia,  en  frequentar  los  sacra- 
mentos,  en  cuydado  de  atraer  a  munchos  a  la  confession.  A  tres 
o  quatro  hombres  perdidos  c  tomo  a  pechos  dissuadirlos  que  se 
apartasen  de  mal,  que  estauan  dentro  en  su  casa,  y  no  se  aparto 
de  su  proposito  con  iniurias  que  le  hazian  hasta  que  los  co- 
nuencio  y  Jleuo  a  los  hospitales  y  cargel,  y  induciendolos  a  se 
confesar.  Este  mesmo  a  hecho  confesar  a  sus  padres  y  a  toda 
su  familia,  y  es  como  despertador  de  los  studiantes  que  en  cosas 
de  virtud  se  descuydan.  Munchos  ay  zelosos  y  de  gran  virtud, 
que  con  toda  diligencia  procuran  reduzir  al  camino  de  nuestro 
Sehor  a  otros  munchos  studiantes  que  sienten  andan  fuera  del, 


a  schorares  ms.  —  b  consula  ms.  —  c  perdidos    supra  vers. 


1  P.  Alfonsus  Zarate. 


' 


559.  —  Corduba  1  Septembris  1561  445 


trauando  con  ellos  amistad,  pasando  las  lectiones  ;  y  desto  a  en 
algunos  se  a  experimentado  fruto;  y  asi  se  toma  por  vno  de 
los  medios  para  los  que  son  discolos.  En  las  letras  trabajan  con 
diligencia  y  aprouechamiento,  por  el  particular  cuydado  que 
nuestro  Senor  pone  en  los  maestros,  a  quien  los  studiantes 
aman  y  tienen  reuerencja.  Tienense  disputaciones  cada  sabado ; 
el  principio  de  cada  mes  generales;  en  las  quales  se  animan 
muncho  con  premios  que  se  proponen,  asi  a  los  que  sustentan, 
como  a  los  que  arguyen;  vnas  vezes  libros,  otras  cartapacios, 
otras  ymagines  y  rosarios,  haziendo  entre  las  preguntas  de  gra- 
matica  algunas  de  la  doctrina  christiana.  A  las  de  los  philo- 
sophos  y  theologos  vienen  religiosos  de  otras  ordenes,  y  van 
de  todo  muj  satisfechos.  Sea  el  Sehor  por  ello  bendito.  Amen. 
Los  mayores  an  hecho  exercicios  conforme  a  las  preceptiones  de 
retorica,  y  cada  lunes  por  la  manana,  juntos  en  vn  general,  se 
pronuncia  vna  oration  hecha  por  vno  de  los  prouectos,  dandole 
alguna  materia  tocante  a  costumbres,  con  que  muncho  se  ani- 
man  los  demas  a  trabajar. 

3.  En  la  fiesta  del  sanctissimo  sacramento,  que  se  hizo  junta 
con  la  de  Sant  Juan  Baptista,  mostraron  los  studiantes  muncho 
calor  de  deuocion,  haziendo  cada  classe  su  altar  en  el  patio  de 
las  scuelas,  con  muncha  vnion  y  concordia  entre  si,  ayudandose 
vnos  a  otros,  y  prestandose  cosas  para  que  todo  estuuiese  muj 
ornado.  Hizieron  vn  monte  Galuario  que  puso  grande  deuocion 
a  la  gente.  Hizose  la  procession  con  muncho  orden  y  quietud, 
aunque  vuo  grande  concurso.  Ocho  dias  antes  se  puso  vn  edicto 
para  versos  latinos  y  hyspanos,  propuestos  themas  del  S.t0  sa- 
cramento  y  de  Sant  Juan.  Estuuieron  los  dos  patios  ornados 
de  munchos  versos  y  coplas.  Los  de  casa  hizieron  buena  parte 
en  vna  lengua  y  otra.  Pocos  dias  despues,  examinados  los  scrip- 
tos,  se  dieron  los  premios,  que  fueron  vn  Testamento  nueuo, 
Horas  de  N.ra  S.a,  Contemptus  mundi,  vna  tabla  de  N.ra  Senora, 
con  algunos  de  los  libros  que  este  ano  se  an  de  leer,  epistolas 
de  S.or  Sant  Hyeronimo,  Lucano,  Suetonio  Tranquillo ;  haziendo 
a  todos  juntos  primero  vna  platica.  En  la  tarde,  dia  de  Sant 
Juan,  se  represento  vna  comedia,  a  que  se  hallara  presente  el 
R.mo  S.or  obispo  l,  si  su  enfermedad  no  lo  impidiera.  Hallaronse 


a  Del.  se. 


1  Didacus  de  Alava  et  Esquivel. 


446  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

presentes  los  senores  inquisidores,  prouisor  *  y  visitador,  mu- 
chos  caualleros,  religiosos  de  algunas  ordenes ;  de  Sant  Pablo, 
el  P.e  prior,  fray  Lorenco  2,  con  algunos  de  sus  frayles;  de 
gente  de  la  cibdad  vuo  grande  niimero,  mas  que  ninguna  otra 
vez.  Oyose  con  grande  attencion,  mocion  y  lagrimas,  que  con 
sus  affectos  verdaderos  sacauan  los  representantes,  porque  el 
argumento  de  la  comedia  fue  de  penitencia.  Vuo  en  el  proceso 
della  pasos  que  causauan  grande  aduertencia,  y  dauan  grande 
aviso.  Rematose  con  vn  alma  de  los  impenitentes  en  el  infierno, 
y  otra  en  el  cielo,  pasando  primero  por  purgatorio.  Los  actores 
se  confesaron  y  comulgaron,  los  de  edad,  aquel  dia,  y  ansi  lo 
recitauan  muj  de  ueras.  Hizose  en  munchas  almas  fruto,  por- 
que  despues  se  uinieron  algunos  a  confesar,  a  quien  el  Sehor 
alli  toco.  El  S.or  obispo  y  cabildo  de  la  yglesia  embiaron  a 
pedir  con  instancia  al  P.e  rector  se  representasse  en  la  yglesia 
mayor;  y  asi  se  hizo.  Hallaronse  a  ella  todos  los  sehores  de  la 
yglesia,  y  gente  de  todo  orden,  doblada  que  en  nuestra  casa, 
por  ser  el  lugar  muj  mas  capaz.  Oyose  esta  segunda  vez  con 
mas  atencion  y  no  menor  mocion,  ni  creo  que  fruto.  Conuirtie- 
ronse  en  romance  algunas  scenas,  y  lo  que  las  dos  almas  dixe- 
ron,  que  fue  lo  que  tuuo  el  auditorio  mas  suspenso.  Sea  al 
Sehor  gloria  por  ello,  a  quien  se  deue.  Concluyo  con  los  stu- 
dios,  do  uenido  el  dia  de  las  vacaciones,  se  tuuieron  vnas  con- 
clusiones  generales  de  las  4  classes.  Di6se  orden  como  los  scho- 
lares  vnos  con  otros  en  este  tiempo  pasasen  lo  oydo,  y  ansi  lo 
an  hecho. 

4.  Vengo  a  lo  de  las  confessiones  y  sermones,  que  aunque 
ay  pocos  obreros,  hazen  con  el  fauor  del  Sehor  hazienda.  Siem- 
pre  ay  confessiones  entre  semana.  Los  domingos  y  fiestas  co- 
mulgan  munchos  en  nuestra  yglesia.  A  auido,  por  exortaciones 
de  los  nuestros,  munchas  restituciones,  vidas  de  personas  muj 
perdidas  reduzidas  al  seruicio  de  nuestro  Sehor  y  a  que  se 
confiessen.  Vn  Padre  da  buelta  por  los  hospitales,  confesando 
gente,  specialmente  por  los  de  las  bubas  3,  do  se  a  hecho  mun- 
cho  fruto.  Anse  confesado  todos,  y  el  dia  de  la  Assumption  de 
nuestra  Sehora,  recibieron  el  santissimo  sacramento.  Animanse 
a  padecer  aquella  enfermedad  con  muncha  paciencia,  que  es  tan 
trabajosa.  A  la  carcel  suele  aqueste  mesmo  Padre  acudir,  donde 


1  Vide  p.  224  annot.  1. 

2  Vide  p.  222. 

3  «  Qui  gallico  morbo  laborant  ».  Ex.  lat. 


559.  —  Corduba  1  Septembris  1561  447 

vna  vez  hallo  a  vno  con  la  candela  en  la  mano,  que  por  no 
poder  confessar  ni  recebir  el  sacramento,  le  auian  dado  la  ex- 
trema  vncion.  Visitdlo  este  Padre  luego  otro  dia  muj  de  maiiana 
encomendando  a  nuestro  Seiior  el  negocio,  y  confeso  muj  en  su 
juizio  y  bien,  y  recibio  luego  el  sanctissimo  sacramento,  y 
ansi  desde  a  un  rato  murio.  Afiadire  a  esto  otra  cosa  particu- 
lar.  Vn  hombre  ciego  em  pleytos  24  anos,  en  que  avia  gastado 
toda  su  hazienda,  que  era  muj  gruesa,  y  el  ya  de  mas  de  se- 
tenta  afios.  No  auia  quien  lo  apartase.  Este  mesmo  Padre  tra- 
tando  con  el  familiarmente  algunas  vezes,  hizo  que  pusiese  fin 
a  tantos  pleytos,  y  mirase  por  su  alma;  y  ansi  lo  ha  hecho 
puniendo  en  manos  del  Padre  todo  su  negocio,  y  diziendo  que, 
aunque  el  era  el  agrauiado,  se  queria  prostrar  a  a  los  pies  de 
sus  aduersarios.  Al  Sefior  sean  dadas  gracias  por  ello.  De  los 
hermanos  que  estudian  theologia  vno  ua  los  domingos  a  la 
carcel  a  dezirles  la  doctrina.  Esta  constituydo  vno,  con  vo- 
luntad  de  todos  los  presos,  que  tiene  cargo  de  auisar  de  los 
juramentos,  para  que  hagan  alguna  senal  de  arrepentimiento, 
o  rezando,  o  besando  la  tierra,  y  otro  que  les  repita  la  doctrina 
christiana.  A  los  que  justician,  conflesan  los  nuestros,  y  ayudan 
a  bien  morir.  Lo  mesmo  se  haze  en  la  cibdad,  siendo  freqiien- 
temente  llamados  para  enfermos,  y  algunas  personas  de  quali- 
dad.  Particularmente  vn  cauallero,  veynte  y  quatro  *,  conienco  a 
freqiientar  la  confession  con  el  P.e  rector.  Vino  a  morir,  y  fue 
deJ  Padre  muncho  ayudado  en  las  cosas  de  su  conciencia.  En 
sus  honrras  predico  vno  de  casa;  hallaronse  presentes  munchos 
caualleros.  Otro  sehor,  canonigo  desta  yglesia,  que  al  presente 
esta  enfermo,  se  ayuda  del  consejo  del  P.e  rector  para  su  con- 
ciencia,  embiandole  a  pedir  con  instancia  y  ruegos  sea  visitado. 
5.  Dos  Padres,  ordenandolo  asi  el  P.e  prouincial,  fueron 
embiados  a  la  villa  de  Cabra,  donde  an  estado  algunos  dias 
predicando  y  confesando.  La  S.a  marquesa  de  Gibraleon  2  a  sido 
de  su  doctrina  y  consejos  muj  aiudada  em  platicas  particulares, 
de  a  do  ella  con  toda  su  gente  se  confeso,  holgando  de  tomar 
auisos  de  los  Padres  para  el  gouierno  de  su  casa  y  de  los  de- 
mas,  y  de  las  cosas  del  seruitio  de  nuestro  Sehor.  Y  ansi  queda 


a  Del.  se  queria. 


1  Vide  p.  412,  annot.  2. 

3  Francisca  Fernandez  de  Cordova  y  de  la  Cerda  (1521-1597).  Cf.  Fernan- 
dez  de  Bethencodrt:  Historia  genealogica...  VII,  101-104. 


448  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

muj  afficionada  a  la  Gompania.  En  el  mismo  pueblo  se  hizieron 
munchas  amistades,  specialmente  entre  personas  algunas  de 
qualidad,  entre  quien  auia  enemistades  tan  grandes  y  tan  tra- 
uadas,  que  se  speraua  grande  dano  de  vna  parte  y  otra.  La 
S.a  marquesa  auia  tratado  de  hazer  las  amistades,  y  no  pudo 
alcancarlo.  Los  nuestros,  con  el  fauor  del  Sefior,  tomando  el 
negocio  entre  las  manos,  con  facilidad  los  reconciliaron  y  die- 
ron  orden  como  se  confesasen,  para  que  iuntos  recibiesen  el 
sanctissimo  sacramento;  que  fue  testimonio  firme  de  su  verda- 
dera  amistad.  [Preces  postulat  et  valedicit.J 

Deste  collegio  de  Cordoua,  y  de  Setiembre  primero  de  1561. 
Por  commision  del  P.  rector. 

D.  V.  P.  indigno  hijo  y  sieruo  en  el  Sehor. 

f  Acbuedo  j-  l. 


560 

N.   N. 

FERRARIA    1    SEPTEMBRIS    1561   2. 

1.  De  sociorum  numero,  domestica  disciplina,  valetudine.  —  2. 
Scholae  et  aedes  amplificantur.  —  3.  Commoratio  Patris 
generatis  Ferrariae  quantum  animarum  saluti,  et  bonae 
existimationi  Societatis  incrementum  attulerit.  —  4.  Crescit 
frequentatio  sacramentorum.  Cuius  consequens  fructus  ex- 
emplis  monstratur. 

1.  Pax  X.i  Molto  R.do  in  X.°  Pre.  Per  eseguir'  1'ordine  della 
santa  obedienza  auisaremo  V.  P.  quanto  e  successo  nelli  4  mesi 
passati  in  questo  collegio  di  Ferrara,  doue  siamo  stati  16,  cioe 
cinque  sacerdoti,  delli  quali  uno  fu  mandato  in  Franza,  due 
mastri,  sei  scolari,  et  resto  coaiutorj.  Et  tutti  renouammo  per 
la  festa  della  santa  Pentecoste  li  uoti,  precedendo  le  confessioni 
generali  de  sei  mesj,  et  ciascuno  mostro  farlo  con  molta  pron- 


1  Vide  p.  225. 

2  Ex  apogr.  coaevo  in  cod.  Venet.  100,  ff.  74-75;  prius  306-307.  Praecedit 
aliud  exemplum  italum  in  ff.  72-73 ;  prius  304-305.  In  utroque  exemplo  desi- 
deratur  subscriptio  et  inscriptio. 


560.  —  Ferraria  1  Septembris  1561  449 

tezza  d'animo,  come  uarie  mortificationj  in  parte  lo  mostrauano. 
Et  in  questo  tempo  siamo  stati  tutti  sanj  de  corpo  per  la  diuina 
gratia.  Et  si  e  seguita  la  solita  esortatione  de  otto  dj  per  il 
P.  Rettore  l,  et  si  e  uisto  in  tutti  desiderio  d'  andare  auanti 
nelle  uirtu  et  santa  uocatione. 

2.  Delle  scuole  potemo  dirlj  come  del  nostro  refettorio  se 
ne  fecero  2,  che  riescano  nella  uia  publica,  et  pero  con  tale 
commodita  si  da  occasione  a  di  accrescer'  piu  numero  di  sco« 
larj  et  far  conoscer'  nostro  instituto.  Et  nel  medesimo  tempo 
fu  alquanto  fabricato  in  nostro  collegio,  et  bonificate  alcune 
cammere,  di  che,  oltre  la  commodita,  si  e  leuata  occasione  de 
infermita  per  1'anguste  cammere  et  altre  cause,  come  V.  P. 
uidde  quando  passo  di  qua,  con  cui  uisita  tutto  questo  collegio 
mirabilmente  si  consolo  con  tutti    1'  amicj  et  benefattori  nostri. 

3.  Li  uostri  sacerdoti  si  sonno  in  questo  tempo  occupati  in 
confessar  iu  chiesa  et  fuori,  massime  nel' hospitale,  et  [aiutar'] 
a  ben  morjr'  molti,  et  in  trattare  ogni  dj  insieme  di  casi  di  con- 
scientia,  esercitio  molto  utile  per  nostro  instituto.  Ne  manca- 
remo  dirlj  come  ogni  dj  piu  la  nostra  Compagnia  e  conosciuta 
qua,  alla  qual  cosa  ha  data  buona  occasione  la  passata  di  V.  P. 
col  R.mo  legato  in  Franza  2;  et  era  talmente  commossa  questa 
citta,  et  desiderosa  di  uederla  et  odirla  in  pulpito,  come  gle  ne 
fu  fatta  instantia,  che  e  da  lodarne  Iddio  Sig.r  N.,  massime  per 
li  buoni  effetti  de  cio  resultatj,  come  fu  di  far  battezar  quella 
putta  marrana,  che  per  le  cauillationj  et  importunita  di  tale 
generatione  si  prolongaua  talmente,  che  era  in  grande  pericolo; 
et  de  quel  signore  illustre,  il  quale,  sendosi  infirmato  graue- 
mente,  ne  bastando  1'animo  alli  suoj  ricordarli  la  confessione 
per  1'humanj  respetti,  pensorno  li  suoi  che  uno  de  nostri  an- 
dasse  a  uisitarlo  in  nome  de  V.  P.,  et  cosi  fu  fatto  ;  et  per 
il  buon  concetto  che  di  lej  hauea  detto  signore,  con  tale  uisita, 
in  nome  suo  fatta  da  uno  de  nostri  et  esortatione  a  confessarsj, 
se  propose  uolersi  confessare,  il  che  fece  con  uno  de  nostri 
Padrj,  quale  abbracciaua  molto  teneramente,  et  per  sue  esorta- 
tioni  anco  se  communico,  et  due  di  doppo,  hauendo  da  se  stesso 
domandato  1'estrema  vntione,  et  molto  instantemente  detto  suo 


a  si  da  occasione  supra  vers. 


1  P.  Fulvius  Androtius. 

2  P.  Lainez  cum  Hippolyto  Estensi,  Cardinali  ferrariensi,  in  Galliam  tendens, 
primis  mensis  Augusti  diebus  Ferrariae  fuit.  Cf.  Lainii  Monum.  VI,  1  sqq. 

LlTTERAB    QUADRIMESTRES.   —   TOM.   VII  29 


450  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

confessor\  rese  1'anima  al  suo  creatore  ;  et  la  notte  prima,  in 
alcuni  deuoti  colloquij  che  facea  al  crucifisso,  prometteua,  re- 
sanando,  lassare  le  uanita  del  mondo  et  seruir'  Iddio  benedetto 
in  nostra  Gompagnia.  Della  cui  a  mutatione  tutti  quelli  de  casa 
restorno  marauigliatj ;  et  si  causo  che  doppo  alcuni  di  detta 
casa  si  confessorno  conlli  nostri.  Et  de  tutto  crediamo  se  sia 
seruito  1'autor  d' ogni  bene.  Et  alla  buona  opinione  non  poco 
anco  giouorno  le  due  prediche  fatte  in  quel  tempo  dal  nostro 
Padre  prouinciale  l  nel  duomo,  poiche  V.  P.  per  la  sua  infir- 
mita  non  lo  potette  fare ;  perche  sendouj  molto  auditorio,  ha 
lassato  tanto  buono  odore  et  opiuione  de  nostra  Compagnia,  che 
doppo  la  partita  de  V.  P.,  il  vicario,  che  tuttauia  seguita  confe- 
sarse  con  li  nostri,  per  commissioDe  del  vescovo,  che  e  il  R.mo 
card.le  giouene  2,  facea  instantia  douesse  questo  anno  restar 
qua,  et  preparauansi  scriuer'  al  R.mo  legato  in  Eranza,  et  ap- 
pena  con  molte  ragionj  1'hauiamo  impedito,  doueudo  quesfanno 
predicar'  a  Padoua  per  ordine  de  V.  P.  Et  se  uede  che  di  tal 
buono  odore  spesso  si  serue  Iddio  Sig.*'  N.ro  che  altri  se  muo- 
ueno  a  coufessarsj  con  noi,  altri  a  domandar  consigli,  altri  per- 
dono  del  male  che  de  noi  hanno  detto,  et  altri  ad  hauerne  in 
buon  concetto  et  farne  rivereuza,  del  che  pare  ne  douiamo  ale- 
grare  in  Domino,  poiche  tutto  torna  in  sua  maggior  gloria.  Ne 
poco  aiuto  a  cio  da  il  buono  odore  che  si  da  dallj  nostri  in  Roma, 
in  Uenetia  et  in  Loreto,  delli  quali  luoghi  suole  la  gente  tor- 
nare  molto  edificata  ;  tal  che  molte  uolte  con  tale  occasione  al- 
cuni  sonno  uenuti  a  posta  in  nostro  collegio  a  offerirsene  ;  et 
sappiamo  che,  doue  loro  stanno,  non  possono  patir  si  dichj 
male  di  noj.  Ne  lassaro  dirlj  come  sendosi  saputo  che  V.  P. 
procuraua  che  li  marrani  fussero  leuati  de  qua,  o  almeno  che 
insieme  colli  giudej  portassero  il  segno,  non  poco  ha  consolato 
questo  popolo,  che  cio  molto  brama,  et  spera  che  alla  tornata 
sua  de  qua  lo  eompira.  come  dallo  istesso  R.mo  card.le  legato 
li  fu  data  intentioue. 


a  cui  supra  vers,  deleto  luj. 


1  P.  Benedictus  Palmius. 

3  Episcopus  ferrariensis  ab  anno  1550  erat  Ludovicus  Estensis,  natus  anno 
1538,  cardinalis  creatus  die  26  Februarii  1561  ;  qui,  ait  Ughellus,  «  usus  suf- 
fraganeo  est  in  Ferrariensis  Ecclesiae  administratione  Alphonso  Rossetto, 
Episcopo  Comaclensi,  in  quem  post  duodecim  annos  sacerdotium  illud  con- 
ferendum  curavit  ».  (Italia  Sacra,  II,  557).  Cf.  etiam  Eubel,  III,  43,  212. 


560.  —  Ferraria  1  Septembris  1561  451 

4.  Quanto  al  frutto  spirituale,  si  e  letta  la  lettione  ordinaria 
il  di  delle  feste  fino  alli  caldi  grandj;  et  nella  Pasqua  de  Pen- 
tecoste,  Ascensione  et  Corpo  de  X.o  si  e  confessato  et  commu- 
nicato  in  nostra  chiesa  buon  nutnero  di  gente,  et  fattesi  molte 
confessionj  generali;  et  tuttauia  se  e  piu  accresciuto  il  numero 
di  quelli  che  frequentano  i  sacramenti,  fra  quali  e  quasi  tutto 
il  nostro  vicinato,  de  quali  altri  se  confessano  ogn'otto  dj,  altri 
ogni  mese,  altri  4  uolte  1'  anno ;  la  qual  cosa  da  a  noi  occasione 
di  lodar  1'autor  d'ogni  bene,  et  ailj  nostri  amicj  de  respondere 
a  quellj  che  de  noj  mormorano,  che,  se  tali  fussemo,  li  uicinj 
che  meglio  possono  sapere  i  fatti  de  vicinj,  non  si  confessariano 
con  noi,  con  tutti  di  casa  loro,  nelle  qualj  se  uede  mirabil  pace 
et  mutua  charita.  II  frutto  di  dettj  che  frequentano  i  sacramenti 
e  stato  in  questi  4  mesi  per  glorificar'  la  diuina  maesta,  perche 
li  huominj  seguitano  a  congregarsj  ogni  festa  in  nostre  scuole 
doppo  la  lettione,  doue  dicono  alle  uolte  il  rosario  della  Ma- 
donna,  alle  uolte  le  letanie,  et  poi  trattano  fra  loro  di  cose  pie 
prouedendo  a  molte  occorrenze  di  molto  piacere  a  Dio  Sig-r 
N.  Tra  essi  e  stato  uno,  che  hauendo  4  figlioli,  et  essendo  stati 
senza  causa  assaltati  da  uno,  quale  feritto  un'  suo  minor  figliolo 
d'  acni  9,  et  1'  altri  stati  in  molto  pericolo,  il  sequente  di,  re- 
cercato  di  far  la  pace,  uolentierj  la  fece  per  amor  de  Dio,  di 
che  noi  stessi  siamo  restati  molto  marauigliatj.  Vn'altro  a 
cui  a  fu  amazzato  un  suo  figliolo  d'anni  26  incirca,  oltre  il 
non  hauer  mai  lassati  sue  confessioni  et  communionj  ogni  7.na , 
subbito  che  da  suoi  inimicj,  o  dal  figliolo  fu  recercato  di  pace, 
con  hilarita  de  animo  gle  la  fece  per  instrumento  publico. 
Hauea  insemo  uno  tre  nepote  in  un  monostero  de  suore,  doue 
sendouesene  stata  accettata  una  per  suora  senza  saputa  di  suoi 
parenti,  ta[ato]  se  ne  alterorno,  che  quanto  piu  presto  con  as- 
tutia  cercorno  farle  tutte  tre  tornare  a  casa,  doue  non  cessauano 
persuader'  la  detta  accettata  nel  monostero  a  maritarsj,  pensando 
che  non  con  buona  intentione  si  facesse  suora,  o  uero  a  intrare 
in  altro  monostero,  per  il  che  li  parenti  delle  altre  suor'  se  ne 
cominciorno  a  resentir',  et  far  chiamare  et  trattar  tal  cosa  in 
judicio  seculare  li  sodetti  altri  parenti,  li  quali  per  defensione 
loro,  sendosi  resolutj  uoler  dir'  molte  cose  ch'erauo  per  tor- 
nare  in  molta  infamia  di  quel  monostero  et  d'  altri  religiosj, 
furno   da    uno    de   nostri    ritenuti,    et   finalmente  doppo  alcuni 


a  a  cui  a  cui  »«.s. 


452  LlTTERAE   QUADRIMESTBES 

esercitij  dati  a  detta,  che  uolea  esser'  suora,  et  confessione  ge- 
nerale,  restando  in  suo  proposito,  furno  suoi  parenti  consigliati 
dal  rnedesiino  Padre  a  metterla  in  detto  monastero,  et  cosi  hanno 
fatto  doppo  molte  fatighe ;  et  oltre  sua  conteotezza  et  del  mo- 
nostero,  si  leuo  1'occasione  di  molti  malj  et  dicerie,  inconue- 
nienti  in  questi  miseri  et  calamitosi  tempi.  [Iuvenis  quidam 
vehementem  et  periculi  plenam  tentationem  superat] . 
De  Ferrara  il  primo  de  Settembre  1561. 


561 

MICHAEL   LAURETANUS 

FOROLIVIO    1    SEPTEMBRIS    1561    l. 

1.  Sociorum  numerus.  Optima  valetudo.  Viget  religiosa  disci- 
plina.  —  2.  Socii  in  proximorum  auxilium  sese  impendunt. 
—  3.  Difficiles  paces  componuntur.  —  4.  Orbae  puellae 
mores  in  melius  mutant.  —  5.  Vir  extremo  supplicio  affi- 
ciendus  resipiscit.  —  6.  Iocis  inhonestis  relictis,  festa  pie 
celebrantur.  —  7.  Nobilis  puella  a  maligno  spiritu  libera- 
tur.  —  8.  Desperatus  homo  ad  cor  redit. 

1.  f  Pax  Xpi.  etc.  Molto  R.do  in  X.°  Pre.  \Scribet  breviter.] 
Et  per  comminciar'  dalli  nostri,  li  quali  sonno  13,  per  gratia 
di  Dio  et  bonta  di  questo  aere,  si  come  per  il  passato,  cosi 
adesso  si  ritrouano  tutti  sanissimi,  per  il  che  senza  impedi- 
mento  alcuno,  tutti  con  gran'  diligenza  se  danno  alla  cura  de- 
1'anima,  manifestando  cio  nella  obseruanza  delle  regole  et  buono 
procedere  nella  uia  del  seruitio  diuino  secondo  1'  instituto  della 
Compagnia  con  desiderij  di  mortilicationi  et  peregrinationi,  le 
quali  instantemente  dimandano.  Particolarmente  con  1'  amore 
et  fraterna  charita  dimostrando  1'  amore  et  affetto  qual'  hanno 
uerso  Dio  N.  S.re. 


1  Ex  originali  in  cod.  Venet.  100,  ff.  80-81 ;  prius  334-335.  Sequitur  exem- 
plura  latinum  in  ff.  82-83.  Exstat  apogr.  in  archiv.  colonien.  Hansen,  1.  c.  766. 


561.  —  Forolivio  1  Septembris  1561  453 

2.  Circa  di  quello  che  in  aiuto  delli  prossimi  si  fa,  breue- 
mente  diro  che  il  tempo  che  dalli  studij  di  ciascuno  e  concesso, 
tutto  si  spende  in  aiutar'  1'anime  con  uarij  essercitij  pij ;  parti- 
colarmente  li  nostri  Padri,  pigliando  pochissimo  tempo  per  la 
necessita  del  corpo,  il  resto  spendono  in  uarie  cure,  prese  per 
la  a  salute  di  questo  et  di  quello.  Et  il  nostro  R.do  P.  Rettore  l, 
predicando  le  domeniche  nella  chiesa  nostra,  aiuta  di  molte 
anime,  uedendosi  cio  nel  crescere  de  deuoti  della  Compagnia, 
et  de  penitenti,  per  il  numero  de  quali  alcune  uolte  non  ba- 
stando  li  nostri,  fa  bisogno  chiamar'  confessore  forastiero.  Dalle 
qual  cose  Pistessi  nostri  inimici  pare  si  muouano;  perche  uno 
cittadino,  spinto  dal' odio  che  ci  portaua.  hauendo  fatto  quel 
che  seppe  et  puote  contra  di  noi,  riconoscendosi,  et  mandando 
il  suo  figliuolo  alle  nostre  schuole,  per  gratia  de  Dio  queP 
grandissimo  odio  si  e  mutato  in  molto  maggiore  beneuolenza, 
qual'  hora  ci  porta. 

3.  I  grandissimi  frutti  che  dalli  santissimi  sacramenti  rice- 
uono  li  deuoti,  lassando  molti  essempi,  con  un  solo  mi  bastera 
dichiarargli.  Vn  huomo  b  fra  quelli  che  per  consiglio  de  nostri 
Padri  uiueno  christianamente,  inscontrandosi  in  una  persona, 
la  uita  et  costumi  della  quale  erano  molti  diuersi,  et  Panimo 
uerso  di  se  poco  amico,  si  lamento  d'alcune  iagiurie  che  a 
torto  gli  eran  state  fatte.  Poi  dal  contrastare  essendo  uenuti 
alle  ingiurie,  questo  huomo  c  da  bene  ui  receuette  un'  grande 
schiaffo,  del  che  grandemente  sdegnatosi  (per  esser'  persona, 
che  per  il  passato  del  honor'  mundano  haueua  fatto  gran  sti- 
ma),  d  ricordandosi  della  frequentatione  delli  santissimi  sacra- 
menti,  difficilissimamente  si  astcnne  di  non  fare  subitamente 
la  uendetta,  determinando  pero  faie  questo  per  mezzo  della  ju- 
stitia  publica.  Ma  scontrandosi  poi  in  una  persona  da  bene,  gli 
fu*detto  che  tal  cosa  non  si  doueua  fare  senza  conseglio  del 
suo  confessore.  Lui  adunque,  uencndo  subito  al  collegio,  et 
hauendo  con  grande  affanno  narrato  il  caso,  domando  presto 
resolutione.  II  nostro  Padre  con  il  quale  parlaua,  hauendo 
come  Dio  uolse    nelle  mani  i  sacri   euangelij,  legendo,  in  quel 


a  per  la  supra  vers.,  deleto  della.  —  b  humo  ms.  —  c  huomo  supra  vers. 
d  Del.  pure. 


1  P.  Leonettus  Clavonius. 


454  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

punto  era  uenuto  alle  parole  del  Signore :  «  Si  quis  te  in  unam 
maxillam  percusserit,  praebe  illi  et  alteram  »  * ;  rengratiando 
la  prouidenza  di  Dio,  li  porse  il  libro,  dicendoli,  che  non  da 
se,  ma  dal  Signore  pigliasse  conseglio  et  conforto  del  suo  do- 
lore.  Poi,  essendogli  dechiarate  a  le  parole,  domando  quel  che 
bisognaua  fare.  Gli  fu  risposto  che  del  tutto  bisognaua  perdo- 
nar'  la  ingiuria;  et  se  hauesse  tanto  spirito,  farebbe  christia- 
namente  se  chiedesse  perdono  d'  ogni  occasione  che  hauesse 
dato  di  questo  all'inimico.  Lui  commosso  dalla  uolonta  de 
Dio,  senza  replicar'  altro,  si  parti;  et,  ritrouato  1'aduersario, 
ingenochiandosegli  auanti,  ottenne  da  lui  perdono,  et  insieme 
la  pace.  Maggiore  cosa  non  poteua  accadere  a  nostri  tempi  in 
questa  citta  tanto  seditiosa,  et  nella  quale  la  gente  fuor'  di 
modo  e  inclinata  alle  ingiurie  et  questioni. 

4.  Delle  cose  b  che  fuor'  di  casa  son'  fatte  scriuero  anche 
uno  o  doi  essempi.  La  casa  delle  orfane  per  li  pessimi  costumi, 
da  tutta  la  citta  era  tanto  odiata,  che,  domandando  loro  l'ele- 
mosina,  non  solo  non  gli  era  data,  ma  con  ingiurie  et  uillanie 
erano  riprese  et  schacciate;  et  per  abreuiarla,  fu  dato  il  carico 
alli  Padri  della  Gompagnia  accio  prouedesseno  a  tanto  male. 
Li  quali  con  grande  fatiga,  hauendo  leuate  finalmente  le  cause 
di  tanta  peruersita,  dandogli  poi  un'  modo  di  uiuer',  per  mezzo 
delli  santissimi  sacramenti  hanno  riformato  in  modo  i  loro  co- 
stumi,  ch'  hanno  (come  speriamo)  racquistata  la  gratia  di  Dio 
et  delli  suoi  cittadini.  Le  quali  cose  uedendo  una  donna  nobile, 
et  molto  religiosa,  con  consenso  del  R.do  P.  Rettore  e  intrata 
al  gouerno  loro,  doue  sta  con  grande  utilita  di  quelle  anime, 
essortandole  alla  perseueranza  nella  renouatione  della  buona 
uita,  et  gia  per  gratia  de  Dio  questa  opera  e  in  tanto  accresci- 
mento,  che  tanto  grande  multitudine  di  donne,  etiam  nobili, 
desidera  esser'  admessa  nel'  numero  di  quelle,  dalle  quali  poco 
auanti  abhorreuano,  che  al  desiderio  di  tutte  sodisfar'  non 
si  puo. 

5.  Vn  huomo  dalla  justitia  condennato  a  morte,  fu  essortato 
da  persone  da  bene  a  pentirsi  della  sua  mala  uita ;  ma  lui,  mo- 
strando  non  saper'  quel'  che  fosse  confessione,  et  quando  fosse 


a  Prius  dechiarite.  —  b  Prius  cuose. 


1  Cf.  Matth.,  V,  39. 


561.  —  Forolivio  1  Septembris  1561  455 

fuor'  delli  presenti  mali,  non  pareua  curarsi  dell'auenire,  non 
essendoci  piu  speranza  di  ridurlo,  et  gli  nostri  Padri  per  il  pas- 
sato  non  essendose  in  questa  citta  essercitati  in  quel  ufficio, 
per  ultimo  remedio  furno  chiamati ;  et  con  la  gratia  di  Dio  fec- 
cero  tanto,  che  quella  anima  non  solo  si  ridusse  a  penitenza, 
ma  a  tanta  cognitione  de  suoi  peccati,  che  intese  essere  grande 
beneficio  di  Dio  che  lo  castigasse  in  questo  mondo  delli  suoi 
peccati.  Essendo  poi  menato  alla  morte  fuori  della  citta,  hauendo 
impetrato  un  grano  benedetto  dal  confessore,  fu  tanto  constante 
nel  osseruar'  quello  che  gli  fu  insegoato,  che  non  cesso  di  chia- 
mar'  Iesus,  benche  fusse  essortato  dalla  gente  che  dicesse  altre 
orationi. 

6.  Ma  gli  nostri,  non  solo  nella  citta,  ma  anche  nelli  campi 
et  uille  si  studiano  redurre  1'  anime  al  suo  creatore.  Imperoche 
ad  una  chiesa,  essendosi  radunati  molti  contadini  a  con  giochi, 
balli  et  canti  de  nostri  tempi,  piu  presto  offendeuano  Dio,  che 
honorauano  il  santo,  la  cui  festa  iui  si  celebraua ;  doi  delli  nostri 
disturborno  quelli  inconuenienti,  stracciando  le  carte  piu  uolte, 
et  insegnando  con  grande  attentione  et  utilita  di  quelle  anime 
quali  fussero  le  feste  delli  christiani,  et  come  si  honoraua  Dio 
nelli  suoi  santi.  Et  questo  bastera  di  quel'  che  publicamente  si 
e  fatto. 

7.  Finiro,  scriuendo  prima  doi  essempi  per  mostrar'  quanto 
Dio  nostro  S.re  priuatamente  ancora  e  stato  honorato.  Perche, 
lassando  per  adesso  che  di  et  notte  li  Padri  sonno  chiamati  alle 
confessioni  delli  infermi,  fu  vna  giouanne  nobile  in  questa  citta, 
alla  quale  per  alcuno  tempo  vn'  spirito  (che  chiamano  folletto) 
soleua  quasi  scherzando  dare  impaccio,  et  in  processo  di  tempo 
commencio  leggiermente  nuocergli.  Li  parenti,  pensando  questo 
esser'  ignominia  della  sua  casa,  tennero  la  cosa  in  secreto;  ma 
crescendo  il  male,  perche  quel  spirito  gia  affoccaua  la  giouane, 
spinti  dalla  necessita,  corsero  a  domandar'  aggiuto  dalli  nostri 
Padri.  Et  andandoui  un'  a  uedere  quel'  ch'era,  et  gli  altri  ri- 
tirandosi  in  chiesa  a  fare  oratione,  subito  uenne  uno  dicendo 
che  la  giouane  non  poteua  piu  parlar',  et  che,  se  ui  era  rimedio, 
non  bisognaua  tardar'.  II  Padre  subito  ch'  aggiunse,  inuoco  il 
nome  del  Saluatore,  et  fatto  il  segno  della  santa  croce,  la  gio- 
uane  con  grandissimo  stupor  b,  delli   circonstanti,    subitamente 


a  Emend.  ex  cittadini.  —  b  Prius  stuppor. 


456  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

fu  libera;  et  confessandosi   con   quelli    di   casa,  non    senti  piii 
trauaglio  alcuno. 

8.  Vltimamente  scriuero  un'  essempio,  per  il  quale  1'  infinita 
pieta  del  nostro  Signore  uerso  gli  peccatori  mirabilmente  si  ma- 
nifesta.  Vn  cittadino  (come  nei  trauaglij  di  questa  uita  piu  uolte 
accade),  essendo  afflitto  da  diuersi  mali,  determino  uiolentemente 
finir'  la  sua  uita,  la  quale  nel  suo  pensiero  era  piena  di  tanti 
affanni,  che  la  morte  di  piu  crudeli  non  hauea.  Vna  sera  adun- 
que,  stando  con  gli  suoi  di  casa,  subito  si  leuo,  et  ritirandosi 
in  una  camera  nella  suprerna  parte  della  casa,  apparecchio  un 
capestro  per  appicarsi.  Ma  il  naturale  timor'  della  morte,  raf- 
frenando  1'  impeto  della  desperatione,  et  il  demonio  temendo 
perder'  quell' anima,  gli  apparue  con  spauentosa  figura,  quasi 
aiutandolo  et  essortandolo  a  finir'  1'  impresa,  se  uolesse  uscire 
da  continoa  morte,  la  quale  patiua  nelli  continoi  et  infiniti  guai. 
Ma  la  misericordia  di  Dio  e  pur'  grande.  Imperoche  li  suoi  di 
casa,  marauigliandosi  della  subbita  partita,  dubitando  di  qualche 
male,  commenciorno  cercarlo;  et  uenuti  alla  camera,  et  non 
essendoli  aperto,  benche  picchiassero,  si  pensorno  che  fusse  quel 
che  in  effetto  era.  Adunque  buttata  in  terra  la  porta,  ueddero 
quel'  infelice  huomo,  che  gia  pendeua,  ma  ancora  non  era  morto. 
Li  uicini,  sentendo  il  rumore,  et  pianti  della  famiglia,  concor- 
sero  a  ueder'.  Li  nostri  Padri,  auisati  del  caso,  et  pregati  a 
dar'  aggiuto,  subbito  ui  andorno,  et  trouorno  quel  huomo  con 
occhi  et  faccia  tanto  spauentosa,  che  piu  simiglianza  haueua 
di  demonio  che  di  huomo.  Facendo  il  segno  della  santa  croce, 
essortandolo  et  benignamente  parlandogli,  finalmente  con  diffi- 
culta  feccero  che  chiamassero  a  il  nome  di  Giesu,  il  che  hauendo 
fatto,  quasi  suegliandosi  dal  sonno,  marauigliosamente  commen- 
cio  tornar'  a  se  et  conoscer'  1'  inganno  del  demonio.  Vltimamente, 
conosciuto  1'error'  suo,  et  la  grande  misericordia  di  Dio,  con 
gran'  dolore  si  confesso,  et  ordino  la  sua  uita  christianamente. 

Et  queste  sonno,  molto  R.do  in  X.°  Padre,  le  cose  b  che  mi 
occorrono  al  presente  delle  schuole;  del'  hospitale  che  uisitano 
li  nostri,  delle  prediche  in  diuersi  monasterii,  nelle  passate  si  c 
dette  pieno  auiso.  [Preces  postulat.]  II  primo  di  Settembre  1561. 
Di  Forli. 


a  Sic  ms.,  videtur  error  pro  chiamasse.  Exempl.  latin.  ut  Jesum  invo- 
caret.  —  b  Prius  chose.  —  c  Emend.  ex  di. 


561.  —  Forolivio  1  Septembris  1561  457 

D.  V.  R.  P.,  per  conitnissione  del  R.do  P.  Rettore,  seruo  in 
Christo  indignissimo.  Michaele  Lauretano  i. 

]  Hic  ab  anno  1573  ad  annum  1587  in  quo  obiit,  collegium  germanicum 
Romae  sapienter  rexit.  Cf.  inter  alios  Sacghinum  :  Hist.  Soc.  Iesu,  part.  V, 
tom.  prior.  lib.  VII,  n.  9  sqq.  ;  Cordara  :  Coll.  Germ.  Hungar.  Hist.  lib.  II, 
n.  14  sqq.:  Steixhuber:  Geschichte  des  Coll.  Germ.  Hungar.  in  Bom.,l,9b, 
102,  116-119;  Sommervogel :  Bibliographie...  IV,  1566.  Cum  vero  in  his  auc- 
toribus  diversa  inveniantur  circa  annum  et  locum  quo  Michael  ingressus  est 
Societatem  et  circa  locum  nativitatis  eiusdem,  breviter  indicabimus  quae  no- 
bis  securiora,  secundum  antiqua  documenta,  videntur.  Nullum  dubium  esse 
videtur  quin  Michael  noster  sit  ille  Michael  a  Gaspare  de  Doctis,  lauretanae 
Domus  gubernatore.  commendatus,  qui  mense  novembri  1555  in  romana  domo 
Soc.  Iesu  spiritualia  exercitia  peragit,  et  in  Societate  vivere  statuit ;  in  col- 
legium  romanum  die  3  Ianuarii  1556  venit.  et  die  12  Sept.  eiusdem  anni  Pa- 
tavium  mittitur.  Cf.  Monum.  Ignat.  ser.  la,  X,  90-91,  152,  184,230,231,383, 
391 ;  Polanci  Compl.,  II.  582,  589.  Quod  Romae  Societatem  ingressus  sit, 
confirmatur  ex  epigrammaie  quod  paucis  ante  mortem  mensibus  sub  titulo : 
«  Virgini  Matri  Gratiarum  Votum  »  scripsit,  in  quo  haec  habentur : 

Virgo  Recineti  bivia  quae  valle  quiescis, 

Gratia  cui  merito  Nomina  tanta  dedit. 
Huc  mea  me  genitrix  primis  tibi  duxit  in  annis, 

Parvulus  hic  didici  prima  elementa  puer. 
Dein  Lauretani  colui  miracula  Templi, 

Et  cecini  laudes  inclita  Virgo  tuas. 
Hinc  ad  Romani  processi  Tybridis  Arcem, 

Et  Vaticanae  limina  sacra  Domus. 
Hic  me  terrenae  meditantem  gaudia  vitae, 

Ad  bona  tu  Virgo  non  peritura  vocas. 
Errantemque  animam  radiis  coelestibus  imples, 

Et  servum  Nati  me  facis  esse  tui... 

Hoc  epigramma  invenitur  in  cod.  Vocat.  illustr.  I,  f.  158,  simul  cum 
litteris  P.  Petri  Ant.  Spinelli,  Patris  Michaelis  in  regendo  collegio  germanico 
successoris,  datis  Neapoli  die  20  Augusti  1610,  ad  P.  Octavium  Lorenzini 
Romae  degentem,  in  quibus  multa  de  P.  Michaele  narrat.  Michael  Laureta- 
nus  censetur  in  catalogo  collegii  patavini  mensis  Iunii  1557,  in  catal.  mensis 
Ianuarii  et  mensis  Aprilis  1560  (cod.  Informat.  antiq.,  nn.  57.  60,  61). 
In  catalogo  scripto  sub  finem  mensis  Aprilis  1560  (ib.  n.  60)  de  eo  dicitur : 
«  M.°  Michele  italiano  da  Reccanati  maestro  d'humanita  di  eta  di  24  anni  [in 
catal.  mensis  Ianuarii  dictum  erat  illum  habere  22  aetatis  annos],  entro  nella 
Compagnia  in  Roma  et  e  stato  in  quella  circa  5  anni ».  P.  Petrus  Ant.  Spinel- 
lus  in  epist.  superius  citata  dicit :  «  Lui  era  de  origine  da  Dalmatia,  ma  nato 
in  Italia  Recanati  ».  P.  lacobus  Rorghesius  in  epist.  data  Laureto  die  19  Sep- 
tembris  anni  1601  ad  P.  Oct.  Lorenzini  (cod.  Vocat.  illust.  I,  f.  159)  dicit :  «  II 
P.  Michael  e  nato  in  Recanati  di  parenti  Albanesi  ».  Et  hic  quidem  dicit  se 
fuisse  discipulum  P.  Michaelis  Forolivii  circa  annum  1562,  et  postea  novisse 
quemdam  illius  germanum  fratrem  Laureti.  Qui  dicunt  P.  Michaelem  natum 
in  Dalmatia,  nescimus  quibus  fundamentis  fulciantur.  In  quadam  notitia  de 
eius  vita  et  moribus  scripta  circa  annum  1577  (nam  asserit  eum  esse  recto- 
rem  novi  collegii  germanici  iam  a  quatuor  annis)  dicitur  illyricus  et  ingres- 
sus  Societatem  Laureti  anno  1554.  (Cod.  Bom.  78.b  n.  117). 


458  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

562 

INNOCENTIUS  SPATAFORA 

GENUA    1    SEPTEMBRIS    1561    l. 

1.  Sociorum  numerus.  Religiosa  disciplina  floret,  praesuhim 
hortationibus  et  exemplis  fota.  —  Anniversarius  dies  in- 
gressus  in  Societatem  ab  aliquibus  speciali  modo  celebratur. 
—  Preces  pro  Galliae  salute.  —  P.  Rectoris  excursus  in 
Montemregalem.  —  P.  Francisci  de  Borgia  transitus  sociis 
bono  exemplo  est.  —  2-4.  Fructus  ex  contionibus,  sacra- 
mentorum  usu,  et  fratrum  colloquiis.  —  Peccatorum  conver- 
siones.  —  Lusores  correpti.  —  5.  De  institutione  schola- 
sticoriim,  quos  inter  non  pauci  nobiles  inveniuntur.  Socie- 
tatis  canditati. 

1.  f  Jhs.  Maria.  Molto  R.do  in  Chro.  Pre.  nro.  Pax  Ghri.  Gon 
questa  V.  P.  intendera  il  frutto  che  in  questi  quattro  mesi  s'e 
raccolto  in  questa  uigna  del  Signore.  Siamo  in  questo  collegio 
fra  tutti  16,  sei  sacerdotj,  4  maestri,  et  gl'altri,  parte  schoiari, 
parte  coadiutori  temporalj.  Fra  li  quali  non  metto  un  fratello, 
il  quale  hauendo  una  infermita  incurahile,  e  stato  mandato  a 
casa  sua  per  curarsi,  ch'e  di  qua  lontana  due  giornate,  et  per 
la  pouerta  de  parenti  segli  manda  da  questo  collegio  quel  che 
li  bisogna  pe  '1  uiuere  2.  Tutti  gl'  altri  per  la  Dio  gratia  stanno 
assai  sani.  E  '1  P.  Simone  3  (ch'altroue  sempre  quasi  e  stato 
infermo)  in  questo  sanissimo  aere  s'e  a  rihauuto  ch' aiuta  a  por- 
tare  il  peso  de  sanj.  Et  gia  che  ho  cominciato  a  scriuere  delle 
cose  domestiche,  dico  in  genere  che  coloro  che  stanno  in  questo 
collegio,  mostrano  grandi  desiderij  di  andar'  innanzi  nello  spi- 
rito,  et  percio  uanno  molto  auanti  nell'  obedientia,  humilta,  ab- 
negatione  di  se  stessi,  etc.  11  che  in  gran  parte  riconosciamo  dal 
R.  P.  Rettore  4,  il  quale  con  parole  et  essempi  in  tal  modo  edi- 


a  Delet.  di  tal  sorte. 


1  Ex  autogr.,  ut  videtur,  in  cod.  Med.  75,  ff.  30,  31;  prius  182. 
3  Videtur  indicari  Ioannes  Biano.  Cf.  Bibadeneira,  I,  362. 
3  Simon  Rodriguez. 
*■  P.  Gaspar  Loarte. 


562.  —  Genua  1  Septembris  1561  459 

fica  quelli  che  ha  in  sua  cura,  che  pare  spinger  con  spronj  a  quelli 
che  da  se  stessi  assai  corrono.  L'  essortationj  etiandio  del  R.  P. 
Prouintiale  *  auanti  la  sua  partita,  grandemente  c'  aiutorno.  Alle 
quali  son  succedute  quelle  del  R.  P.  Rettore  non  con  minore 
utilita.  Alcuni  de  nostri  pigliorno  diuotione  di  celebrare  il  giorno 
ch'erano  entrati  nella  Compagnia  con  qualche  penitentia  otte- 
nuta  da  superiori,  per  dar  segno  di  gratitudine,  et  accendersi  a 
uiuere  meglio  per  1'auenire.  Al  che  ci  fece  la  strada  il  R.  P. 
Rettore,  il  quale  uolse  celebrare  il  giorno  dell'  Ascensione  (nel 
quale  egli  fece  professione)  con  seruire  in  tauola,  et  essercitarsi 
in  b  opere  basse.  II  medesimo  fece  pochi  giorni  fa,  quando  ri- 
nouammo  i  uoti  ultimamente,  nel  qual  tempo  assai  apertamente 
si  poteua  uedere  quanto  gran  desiderio  hauessino  i  nostri  di 
uiuere  secondo  1'  instituto  della  Compagnia,  i  quali  dopo  la  con- 
fessione  generale  di  sei  mesi,  come  si  suole,  domandorno  e  con 
grande  instanza  ottennero  penitenze  per  li  mancamentj  commessi 
contra  le  regole;  et  certo  fu  di  grande  edificatione  uedere  che 
ciascuno  haueua  domandato  per  singolar  benefitio  quella  mor- 
tificatione,  nella  quale  sentiuano  maggior  repugnanza.  Hora  la 
cousolatione  che  segui  dopo  queste  penitenze,  quando  rinouammo 
i  uoti  dopo  un' essortatione  del  R.  P.  Rettore,  la  lascio  consi- 
derare  a  coloro  che  questa  leggeranno  o  ascolteranno.  Li  mesi 
passatj  hauendo  noj  inteso  che  a  V.  P.  non  dispiacerebbe  che 
li  nostri  con  penitentie  et  orationj  piegassero  Iddio  nostro  Si- 
gnore  a  spegnere  questa  pestifera  heresia,  ch'ha  infettata  quasi 
tutta  Francia,  con  grande  allegrezza  di  tuttj  fu  dal  R.  P.  Ret- 
tore  dato  ordine  che  dui  di  noi  ciascuno  giorno  facessero  disci- 
pline,  et  gl'  altri  dicessero  le  litanie.  Nel  principio  di  questi  4 
mesi  il  R.  P.  Rettore  ando  al  Mondeui  (che  e  due  giornate  da 
qui  lontano)  per  assettare  le  cose  del  nuouo  collegio,  ch'  ha 
fondato  l'Ill.m0  S.or  duca  di  Sauoia,  et  apparecchiar  il  luogo  per 
quelli  fratelli  che  di  Roma  s'  aspettauano.  Non  posso  lasciar  di 
scriuere  la  consolatione,  e  spirituale  edificatione  che  ci  arreco 
la  uenuta  da  Spagna  del  R.  P.  Francesco  Borgia,  il  quale  in 
quei  pochi  di  che  si  fermo  in  questo  collegio,  con  una  essorta- 
tione  ci  animo  mirabilmente  all'  amor  di  Dio,  et  dispreggie  delle 
cose  terrene.  Et  questo  basti  delle  cose  di  casa. 


a  2  vv.  praec.  supra  vers.  —  b  Beh  altre. 


1  P.  Petrus  Ribadeneira. 


460  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

2.  Quanto  alle  confessionj,  prediche  et  altri  essercitij  di  no- 
stra  Gompagnia,  s'e  fatto  gran  frutto  nei  prossimi  per  la  Dio 
gratia.  Et  accio  meglio  et  con  piu  frutto  a  possan  farsi  quesfuf- 
fitij,  legge  il  R.  P.  Rettore  a  sacerdotj  di  casa  una  lettione  di 
casi  di  conscientia.  II  P.  Battista  Vellatj,  (che  V.  P.  ha  qua 
mandato  per  predicare),  predica  in  una  delle  principali  paroc- 
chie  di  questa  citta  ad  instanza  et  prieghi  di  certi  cittadini  et 
preti  che  in  quella  chiesa  stanno.  II  che  certo  c'e  stato  causa  di 
grande  marauiglia,  ricordandoci  ch' altre  uolte  s'era  fatta  gran 
resistenza  ch'  i  nostri  non  predicassero  in  quella  chiesa,  et  hora 
1'hanno  da  se  stessi  domandatj.  II  medesimo  accadette  al  P. 
Francesco  Adorno,  il  quale  fu  instantemente  pregato  da  un 
principal  cittadino  (ch' auanti  c'era  stato  molto  contrario)  che 
per  quelli  pochi  giorni  che  doueua  fermarsi  in  questa  citta, 
dopo  desinare  facesse  una  lettione  in  S.  Siro,  il  che  fece  con 
gran  concorso,  massime  di  persone  principalj.  Gl'  altrj  predica- 
tori  nostri  han  pur  qualche  uolta  predicato  nelle  sue  chiese, 
benche  non  si  spesso  come  prima,  per  questi  caldj.  Gon  l'es- 
sempio  di  nostri,  altri  religiosi  si  son  mossi  a  far'  il  simile. 
Tal  che  in  alcunj  monasterij  si  predica  ogni  festa  et  domenica. 
II  numero  di  coloro  che  si  coufessano  da  nostri  ogni  festa  et  do- 
menica,  non  e  poco  cresciuto  in  questi  4  mesi.  Et  io  credo  che 
passino  di  molti  b  il  numero  di  300,  che  nell'  altra  quadrimestre 
si  scrisse.  Non  potrei  dire  il  numero  quasi  infinito  di  coloro 
che  nella  Pentecoste  et  Assontione  della  Madonna  si  sonno  qua 
confessatj.  Fra  quali  habbiamo  ritrouatj  molti,  i  quali,  o  uero 
non  s'  erano  per  molti  anni  confessatj,  o  uero  non  intieramente ; 
tal  che  bisognaua  farli  confessare  generalmente.  Molti  che  per 
1'  adietro  attendeuano  ad  altri  religiosi,  tirati  dalla  buona  fama 
che  per  la  diuina  bonta  di  nostri  corre,  uengono  qua  per  aiuto 
et  consiglio,  et  restano  molto  sodisfattj.  Vno  il  quale  era  stato 
in  galera  otto  o  piu  annj  senza  maj  confessarsi,  subito  che  fu 
liberato  uenne  al  collegio  nostro,  et  hauendo  lasciata  c  la  soma 
de  peccatj,  promise  d'  andar  in  peregrinatione  alla  Madonna  di 
Loreto.  Un'  altro,  che  sette  anni  incirca  era  stato  parimenti  in 
galera,  liberato  per  mezzo  di  nostri,  rese  gratie  a  Dio  et  a  noj. 
Non  mancano  etiandio  li  nostri  di  aiutar'  a  ben  morire  quelli 
che  sono  in  extremis,  et  pochi  giorni  fa,  ch'  essendo  un  di  de- 
uotj  nostri  in  tali  termini  fece  chiamare  un  Padre  di  nostri  suo 


a  4  vv.  praec.  supra  vers.  —  b  2  vv.  praec.  supra  vers.  —  c  Emend. 
ex  scasciata. 


562.  —  Genua  1  Septembris  1561  461 

confessore,  dal  quale  confortato  s'armo  corue  buon  christiano 
de  tutti  i  sacramentj,  et  stando  presente  il  suo  confessore  in- 
sino  a  molte  hore  dj  notte,  rese  lo  spirito  a  Dio.  La  compagnia 
di  deuoti,  ch'  ogni  festa  et  domenica  si  ragunano  in  questo  col- 
legio,  e  a  cresciuta  grandemente,  cosi  di  spirito,  come  di  nu- 
mero.  Molti  di  loro  uolentieri  passarebbono  da  quella  compa- 
gnia  alla  nostra,  se  fussino  admessi.  Alcuni  de  quali  s'  intrat- 
tengono  con  speranza  finche  si  mostrino  degni  della  Compagnia 
nostra.  Altri  non  potendo  aspettar  tanto,  et  non  parendo  idonei 
per  la  Compagnia,  si  mandano  ad  altre  religionj. 

3.  Le  donne  che  si  confessano  da  nostri,  non  cedono  a 
gl' huomini  ne  di  numero,  ne  d'andar'  innanzi  nel  spirito;  et 
lasciando  star  molte  che  son  state  ridotte  dalla  deshonesta  uita 
a  confessarsi  et  communicarsi  spesso,  vna  donna  ch'  haueua  tre 
figliuole  da  marito,  era  stata  molti  annj  sotto  falso  nome  di 
matrimonio  con  un  scelerato  huomo  che  fingeua  di  non  hauer 
moglie,  et  benche  dopo  alcun  tempo  s'  accorse  dell'  inganno, 
niente  di  meno  non  poteua  distaccarsi  da  lui,  il  quale  non  con- 
tento  di  quel  peccato,  uendeua  etiandio  b  1'  honore  delle  figliuole. 
Finalmente  per  la  diuina  bonta  accadette  che  la  madre  et  le 
figliuole  furono  menate  da  nostri  Padri,  et  si  confessorono 
da  loro,  et  da  1'hora  in  qua,  abbandonata  la  uita  dishonesta 
de  prima,  danno  grande  edificatione  con  la  lor  uirtu  et  deuo- 
tione,  dando  infinite  gratie  a  Dio,  et  a  nostri  Padri  che  1'  hanno 
cauate  dalla  gola  del  crudelissimo  leone.  Due  altre  ch'  erano 
state  molti  annj  concubine,  hora  lasciato  il  stato  di  prima,  si 
confessano  da  nostri  ogni  otto  giornj  con  grande  frutto  loro  et 
edificatione  de  gl'altrj.  Si  sono  anche  accordatj  due  consortj  et 
ridottj  ad  habitare  insieme,  il  che  prima  non  faceuano. 

4.  1  fratelli  nostri  che  non  hanno  anchora  ordini  sacri,  non 
mancano  di  aiutar'  i  prossimi  con  parole  et  essempi,  imperoche 
spesso  uisitano  le  prigionj  et  hospedalj,  et  se  per  auentura  s'in- 
contrano  con  giocatorj,  rompon  loro  le  carte  ;  la  qual  cosa  rie- 
sce  tanto  bene  alli  nostri,  ch'  hauendo  certi  fratelli  nostri  c  rotto 
le  carte  ad  uno  de  sbirri  o  (come  qua  dicono)  caualierj,  che 
giocaua  nell'  istesso  palazzo,  et  ripresolo  perche  castigando 
gPaltri  che  giocauano,  esso  faceua  il  medesimo,  coluj  che  gio- 
caua  seco,  rispose  che  diceua  la  uerita.  Pochi  giornj  dipoi  lo 
sbirro  incontrandosi  co'l  medesimo  fratello  che  gl' haueua  strac- 


a  Emend.  ex  ha.  —  b  Praec.  v.  supra  vers.  —  c  Delet.  ch'h. 


462  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

ciate  le  carte,  lo   ringratio  molto,  et    promise   d' emendarsi  per 
1'auenire  et  confessa[r]si  et  coramunicarfsi]  a  ogni  mese. 

5.  Quanto  alle  scuole  nostre,  habbiamo  in  4  classi  circa  200 
scolari,  i  quali  imparano  et  s'  approfittano  nelle  lettere,  costumi 
buoni  et  dottrina  christiana  ;  et  il  P.  Hieronimo  l,  ministro  di 
questo  collegio,  ogni  otto  giorno  dichiara  loro  i  sacramenti.  E 
grande  (laude  al  Signore)  in  questa  citta  1'  opinione  ch'  hanno 
della  dottrina  de  nostri,  per  la  qual  cosa  il  marchese  di  Vigeui  b 
di  casa  Triuultia  (il  quale  se  bene  e  nato  in  Milano,  gran  parte 
dell'anno  sta  in  questa  citta),  mosso  dalla  fama  de  nostri,  uenne 
qua,  et  ci  dette  i  suoi  figliuoli  accio  F  insegnassimo,  i  quali 
quasi  tutto'1  giorno  stanno  nel  collegio,  et  non  altrimente  sot- 
toposti  al  maestro,  et  obedienti  che  qualsiuoglia  de  gl'  altri. 
Ad  essompio  di  questo  marchese  altri  principali  cittadinj  di 
questa  terra  han  fatto  il  medesimo.  Vno  de  nostri  scholari  della 
casa  de  Centurionj  molti  mesi  fa  ch'  ha  gran  desiderio  d'  esser 
della  Compagnia  nostra,  et  hauendo  inteso  dal  R.  P.  c  Rettore 
che  nessuno  de  nostri  scolari  puo  esser  admesso  nella  Compa- 
gnia  senza  licenza  di  parentj,  ha  fatto  tanta  instanza  a  sua  ma- 
dre  (conciosia  che  non  ha  padre),  ch'e  stata  constretta  a  uenir 
a  trouar  il  R.  P.  Rettore,  et  offerir'  il  figliuolo  suo  al  seruitio 
diuino,  com' un  altra  Auna  Samuele,  et  hora  non  s'aspetta  al- 
tro,  se  non  che  il  figliuolo  sia  di  eta  piu  matura.  I  fratelli  no- 
stri  che  studiano  rhetoriea  nella  priraa  classe,  uanno  auantj  a 
tutt.j  nel  studio  et  diligenza  ;  et  oltre  le  communi  lettionj  ch'  o- 
dono  in  scuola,  hanno  anchora  dispute  domestiche  et  altri 
essercitij   di  lettere.  [Preces  postulat.] 

Da  Genoua  al  primo  di  Settembre  1561. 

Per  commessione  del  R.do  P.  D.or  Loarte,  Rettore  nostro. 

Figliuolo  indegno  in  Christo  de  V.  P. 

[XNOCENZO    SPATAFORA   2. 


a  Consumpta  eharta.  —  b  Praec.    verb.    in   marg.,   cleleto  Bujgeuj' 
c  Litt.  P.  supra  vers. 


1  P.  Hieronymus  Galvanellus. 

2  Vide  p.  6. 


563.  —  Ingolstadio  1  Septembris   1561  463 

563 

P.    HENRICUS    ARBOREUS 

INGOLSTADIO    1    SEPTEMBBIS    1561    *. 

1.  Sociorum  valetudo.  Nwmerus.  Ingressi  in  Societatem.  —  2. 
Disciplina  religiosa  floret.  Pro  felici  concilii  tridentini  exitu 
preces  Deo  funduntur.  —  3.  Fructus  ex  sacramentorum 
administratione.  —  4.  Comoedia  ab  scholasticis  exhibita.  E- 
piscopi  eistatensis  benevolentia.  —  5.  Aedes  perficiuntnr.  — 
—  6.  In  catholicorum  coemeteriis  sepnltura  haereticis  ne- 
gatur. 

1.  j-  Ihs.  Transacto  nunc  quatuor  proximorum  rnensium  cur- 
riculo,  Reuerende  in  X"  Pr.,  ea  paucis  aperiam  de  quibus  Reue- 
rendam  Paternitatem  vestram  iuxta  receptum  ac  lauda*bilem 
nostre  Societatis  morem  conuenit  certiorem  fieri.  Primo  omnium 
(quae  Dei  est  gratia)  nos  omnes,  tam  Patres  quam  Iratres,  in 
hoc  collegio  prospera  sic  satis  fruimur  valetudine.  Sumus  autem 
16,  quorum  quinque  sacerdotij,  tres  autem  dyaconatus  eminent a 
dignitate,  reliqui  adhuc  in  minoribus  aut  laicali  statu  sunt  con- 
stituti;  ex  his  tres  sunt  nouitij,  quorum  2  nuper  huc  Colonia 
venerunt,  tertius  autem  Salisburga  a  1'ratre  suo,  dominicani  in- 
stituti  doctore  italo,  nomine  Feliciano  b  (qui  apud  Salisburgen- 
ses  c  agit  episcopum)  2.  missus,  vt  et  ipse  nostrae  Societati 
adiungeretur,  qua  de  re  iam  aliquoties  cum  Pre.  Rectore  nostro 
per  literas  egerat.  Gum  autem  is  sit  vir  doctus  et  pius,  nostrcr- 
rumque  Patrum,  adeoque  Societatis  nostrae  amicus  haud  vul- 
garis,    noluit  d    1'ratrem,    alioquin    pro    ratione    aetatis    animo 


a  eminent  in  marg.,  deleto  v.  quod  Jegi  nequit.  —  ^  In  ms.  videtur  le- 
gendum  Felicoano.  —  c  Prius  rectius  Salisburgensem.  —  d  In  ms.  legitur 
voluit;  supra  v  scriptum  est  alia  manu  n,  ut  legeretur  noluit,  quod  contexta 
oratio  postidare  videtur.  In  utroque  ex.  codicis  Germ.  143  legitur  noluit, 
sed  in  alt.  correctum  ex  voluit. 


1  Ex  originali  in  cod.  Germ.  139,  f.  87;  prius  279  (298).  Est  aliud  exem- 
plum  in  cod.  Germ.  143,  f.  142;  tertium,  ibid.  fol.  143. 

2  Felicianus  Ninguarda  a  Morbenio  0.  P.,  qui  post  fuit  episc.  Scalae,  S.  Aga- 
thae  et  Comensis,  consiliarius  erat  episcopi  salisburgensis.  Gf.  Concilium 
Tridentinum....  (edidit  Societas  Goerresiana),  VIII,  504  sqq.  De  eius  fratre, 
tirone  nostro,  nihil  potuimus-invenire. 


464  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

el  corpore  satis  praestantem  ac  mediocriter  doctum,  ab  eo  sancto 
proposito,  quod  pridem  Viennae  uostrorum  in  schola  discipulus 
conceperat,  dehortari  et  ad  suum  ordinem  suscipiendum  pellicere, 
quemadmodum  suis  ad  dictum  Reuerendum  Prem.  Rectorem  lit- 
teris  testatus  est. 

2.  Prebent  se  omnes  in  hoc  nostro  collegio  in  rebus  ab  obe- 
dientia  iniunctis  faciles  ac  morigeros;  si  quid  tamen  humana 
fragilitate  erroris  fuerit  admissum,  aut  aliquid  secus  quam  dictat 
ratio  gestum,  facile  Societatis  medicina  curatur.  Hoc  tempore 
quo  tridentinum  concilium  fertur  ac  speratur  propediem  instau- 
randum,  sacra  precationesque  quotidie  fiuut,  non  sine  corporis 
afflictionibus,  ad  impetrandum  foelicem  eiusdem  concilij  pro- 
gressum,  et  ad  propulsandas,  Deo  miserante,  graues  istas  eccle- 
siae  calamitates.  De  concionibus  vtriusque  linguae  pariter  et 
lectionibus  publicis,  cum  parum  aut  fere  nihil  immutatum  vi- 
deatur,  nisi  quod  auditorum  numerus  in  omnibus  lectionibus 
potius  auctus,  quam  diminutus  sit,  nihil  scribendum   duximus. 

3.  De  fructu  autem  administralionis  sacramentorum  id  bre- 
uiter  dixerim,  quod  licet  hic  moris  non  sit  vt  saepius  homines, 
quam  semel  in  anno,  confiteantur,  neque  promptum  sit  illos  ab 
ista  tam  inueterata  consuetudine  reuocare;  nunquam  tamen  de- 
fuerunt  aliqui,  potissimum  foeminei  sexus,  homines  quorum  alij 
siugulis  mensibus,  alij  vero  crebrius  id  facerent,  maxime  in 
praecipuis  anni,  ac  a  solemnibus  festis,  quando  etiam  admodum 
reuerenter  sacram  comunionem  suscipiunt. 

4.  Quantum  vero  ad  scholas  nostras  attinet  priuatas,  ille  magis 
magisque  in  dies  florere  videntur,  adeo  vt  viri  apprime  nobiles 
suos  filios  nobis,  quam  alijs,  instituendos  libentius  tradant. 
Suntque  hoc  tempore  nonnulli  baronum  aliorumque  nobilium 
filij  in  nostram  disciplinam  admissi.  Proximis  diebus  isti  scho- 
lastici  nostri  publice  exhibuerunt  comoediam  non  minus  venus- 
tam  quam  piam,  qua  in  re  sic  perfuncti  sunt  illi  egregio  suo 
munere  actores,  vt  dubium  non  sit  actionem  mirum  in  modum 
omnibus  placuisse ;  complures  etiam  ex  terrificis  verbis  ac  spec- 
tris  illis  permotos,  de  fugiendis  vitijs  ac  virtutibus  amplectendis 
serio  cogitasse,  quod  deprehendere  licuit  tum  ex  spectandi  aui- 
ditate,  tum  ex  persistendi  constantia.  Omnes  enim,  vix  vllo 
excepto,  per  quatuor  plus  minus  horarum  b  spacium,  quamdiu 
scilicet  ipsa  durauit  actio,  constantem  cum  silentio  ac  modestia 


a  ac  supra  vers.  —  b  horarum  supra  vers. 


563.  —  Ingolstadio  1  Septembris  1561  465 

praebuere  attentionem.  R.diss  episcopus  eystattensis  *,  nobis  vi- 
cinus,  et  huius  accademiae  cancellarius,  a  nostris  superioribus 
nuper  contendit,  vt  collegium  hoc  susciperet  curam  alendi  et 
instituendi  12  juuenes  studiosos,  quos  in  studio  fouet  futuros 
ecclesiarum  suarum  ministros  seu  pastores.  Multum  enim  ipse, 
vt  et  alij  fere  Germaniae  praelati,  tribuit  nostrorum  et  doctrinae 
et  fidei  in  erudienda  et  excolenda  juuentute;  is  igitur  quo  suum 
erga  nos  amorem  testaretur,  praecioso  et  peruenusto  missali  nos 
donauit,  et  alia  pleraque  beneuolentiae  signa  declarauit. 

5.  Scholae  veteres,  in  quibus  hactenus  nostri  pueri  solebant 
institui,  commodum  praebent  nobis  refectorium,  cui  adiecta  est 
noua  culina,  a  fundamentis  nuper  extructa,  cum  nonnullis  aedi- 
ficijs  habitationi  nostrae  multum  accommodis;  nouae  siquidem 
jussu  illustrissimi  principis  nostri  2  iam  sunt  nunc  ad  vmbili- 
cum  perductae;  vnde  factum  est,  vt  collegium  hoc  nostrum  longe 
aliam  nunc  habeat  faciem  atque  prius,  et  maiores  illi  sint  com- 
moditates,  quas  hic  attexere  non  est  opere  praecium. 

6.  Postremo  illud  vnum  addam,  anno  superiori,  quod,  mortuo 
quodam  medico  doctore,  ingens  contentio  nostris  theologis  exti- 
tit  cum  nonnullis,  quibus  res  commisse  sunt  vniuersitatis,  vtrum 
in  loco  sacro,  an  prophano,  deberet  cadauer  sepeliri.  Causam 
vero  isti  controuersiae  prebuit  potissimum  suscepta,  paulo  prius 
quam  obiret  morte,  sub  vtraque  specie  sacra  communio,  quam- 
uis  alioquim  constans  fama  esset  hominem  fuisse  a  fide  et  reli- 
gione  catholica  alienum,  sed  multis  contradicentibus,  tum  iacuit 
nostrorum  theologorum  sententia;  hoc  tamen  videntur  illi  effe- 
cisse,  vt  iam  non  amplius  in  hac  ciuitate  locum  habeat  mos 
humo  promiscue  condendi  in  terra  sacra  haereticorum  et  ca- 
tholicorum  corpora.  Nam  cum  nuper  filius  consulis,  viri  oppido 
catholici,  haereticus  pertinacisshnus,  vitam  cum  morte  commu- 
tasset,  cunctis  pastoribus  ipsi  sepulturam  negantibus,  apud  lu- 
theranos  in  Palatinatu  pater  non  sine  dolore  et  lachrimis  filium 
humo  tradere  est  coactus.  Idem  quoque  proximis  his  diebus 
contigit  exemplum ;  cum  enim  baroni  cuidam,  contra  morem 
ecclesiae  sub  vtraque  specie  communicato  ac  mortuo,  sepultura 
in  coemiterijs  ab  amicis  opportune  importune  frustra  petitafuis- 
set,  tandem  postquam  fere  octo  diebus  in  agro  Dei  (quem  vo- 
cant)  3  insepultus   iacuisset,  in  campo  et    agro  prophano,   iuxta 


1  Martinus  a  Schaumberg  (1560-1590). 

a  Albertus  V,  Bavariae  dux. 

3  Germanice  «  Gottesacker  »,  coemeterium. 

LlTTERAE    QUADRIMBSTRES.   —  TOM.   VII.  30 


466  LlTTERAE  QUADRIMESTRES 

oppidum  (sepultura  scilicet  asini)  a  terre  conditus  est.  Haec 
sunt,  R.de  in  X.°  Pr.,  quae  nobis  sese  nunc  offerunt  tue  R.dae 
P.  scribenda.  Precamur,  vt  eadem  R.da  P.  tua  nos  filios  suos 
in  suis  orationibus  et  sacrificijs  vsque  Deo  commendet.  Ingol- 
stadij  Galendis  Septemb.  anno  1561.  In  Christo  filius. 

Henricus  Arboreus  l. 

Quadrimestres  ingolstadianae. 


564 

STEPHANUS    TUCCIUS 

MESSANA    1    SEPTEMBRIS    1561    2. 

1.  Sociorum  numerus,  munera,  valetudo,  disciplina  religiosa. 
Alacriter  omnes  in  scholis  et  in  templo  laborant.  —  2.  At- 
que  unius  hortatu  filius  occissori  matris  suae  ignoscit.  — 
3.  Aliae  paces  componuntur.  —  4.  Concubinarius  mire  a 
peccato  recedit.  —  5.  Aliqui  viam  perfectionis  ineunt.  —  6. 
Aegroti  et  milites  pro  confessione  exaudiuntur.  —  7.  Resti- 
tuuntur  male  parta.  —  8.  Contiones  continuantur .  —  9-13. 
Prorex,  Patre  provinciali  excitante,  opera  non  pauca  in 
communem  utilitatem  exsequitur.  —  14-15.  Annituntur 
quoque  socii  ut  monachae  religiosam  disciplinam  et  commu- 
nem  vitam  observent. 

1.  f  Jbs.  Pax  Cbristi.  etc.  [Epist.  ordo.]  Ci  ritrouiamo  in 
questo  collegio  da  quaranta  tre,  dei  quali  noue  sono  sacerdoti, 
et  di  questi  uno  e  b  il  P.  Rettore  3,  1'altro  ministro,   un    altro 


a  sepulturam  (.s.  asini)  ms.  —  b  e  supra  vers. 


1  In  responsis  datis  anno  1562  ad  interrogationes  P.  Nadal  (II,  612)  dicit 
se  esse  ex  oppido  Peer  dioecesis  leodiensis,  30  aetatis  annos  habere,  et  6  in 
Societate  vixisse  :  esse  sacerdotem  et  linguae  graecae  professorem.  Confer  sis 
Epist.  P.Nadal,  II,  554-555;  Braunsberger  :  B.  Petri  Canisii  Epist.,  II,  454, 
annot.  1. 

3  Ex  origin.  in  cod.  Sic.  181,  ff.  231-232;  prius  101-102.  Sequuntur  duo 
exempla  latina  in  ff.  233-236. 

s  P.  Pantaleo  Rodino. 


564.  —  Messana  1  Septembris  1561  467 

predicatore,  tre  confessori  ordinarij,  vn  mastro  di  nouitij,  il 
quale  anche  legge  1'hebreo,  due  maestri.  Del'altri,  quattro  in- 
segnano  nelle  schuole,  tredeci  sono  studenti.  Quelli  che  restano, 
fanno  li  essercitij  di  coadiutori  temporali,  chi  in  collegio,  chi 
nella  vigna.  [Cuncti,  duobus  exceptis,  bona  utuntur  valetudine; 
et  progredi  in  religiosa  perfectione  conantur.  Scholae  ftorent. 
Confitentium  et  communicantium  in  templo  nostro  numerus 
augetur,  praesertim  in  sollemnioribus  festis.  Fructus  exemplis 
ostenditur.] 

2.  Vna  persona  la  quale  erano  dodeci  anni  che  haueua  cer- 
cato  uno  che  li  vccise  a  la  madre,  per  gran  parte  della  Spagna 
et  d'  Italia  per  uindicarsene,  nel  qual  tempo  haueua  mancato 
dalla  communione  et  confessione,  essendo  b  essortato  da  un  della 
Compagnia,  non  solamente  perdono  a  quello,  et  riceuette  li 
sanctissimi  sacramenti,  ma  anche  promesse  di  confessarsi  al 
meno  ogni  mese.  [Alii  similes  casus  enarrantur.] 

3.  Si  hanno  fatto  fare  alcune  paci,  ben  che  hauessero  pre- 
cesso  morti  d'amici  o  parenti.  Molti  altri  simili  si  potriano 
contare,  li  quali  ben  che  siano  frequenti,  pur  non  sonno  di  poca 
importanza.  Altri  sono  che  hanno  reiterato  le  confessioni,  le 
quali  per  alcuni  mancamenti  non  giouauano;  altri  si  confes- 
sorno  generalmente  di  tutta  la  sua  uita.  Altri  essendo  infermi 
fanno  instantia  di  morir  nelle  mani  delli  nostri.  Altri  per  il 
bon  odore  et  bon  esser  delli  nostri  promettono  di  emendar  la 
uita  sua. 

4.  Non  lasciaro  pur  di  raccontar  un  caso,  il  qual  non  mi  par 
douersi  tacere  a  maggior  gloria  di  Dio,  per  parer  quasi  un  mi- 
raculo.  Uno  delli  nostri  Padri  trattando  d'  un  negotio  con  due 
gentilomini,  riuolgendosi  uide  un  altro  che  li  staua  appresso, 
col  qual  non  haueua  niente  da  fare  per  non  conoscerlo;  et  non 
so  come  il  detto  Padre  mosso  da  Iddio  (il  qual  come  un  bon 
padre  usa  diuersi  modi  a  ridur  li  suoi  figlioli  a  se),  si  messe  a 
ragionar  con  quel  terzo,  et  ben  che  di  lui  niente  ne  sapesse, 
pur  1'essortaua  a  confessarsi  et  lasciar  la  concubina;  il  qual 
F  intendeua  uoluntier,  et  hauendosi  partito,  doppo  alcuni  giorni 
mando  a  chiamar  a  casa  sua  detto  Padre,  dimostrandoli  esser 
deliberato  c  lasciar  la  concubina,  et  confessarsi ;  et  mandando- 
seli    un    altro,    disse,    non    uoglio    altro  se  non  quello  il  qual 


a  Prius  vcisse.  —  b  J)el.  essendo  iter.  —  c  Emend.  ex  delliberato. 


468  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

tni  seppe  a  dir  il  mio  interiore,  come  auenne  alla  donna  satna- 
ritana  l. 

5.  Vn  Padre  nella  confessione  essortando  alcuni  b  alla  reli- 
gione,  due  sono  andati  a  Sto.  Placito  2,  tre  altri  alli  Scappu- 
cini  c,  tra  li  quali  ui  fu  un  caualier  di  Rhodo  d. 

6.  Vanno  frequentemente  li  nostri  a  confessar  ammalati,  et 
tra  1'  altre  uolte  essendo  uenuti  molti  soldati  spagnoli  fu  bisogno 
che  anche  alcuni  delli  nostri  si  occupassero  in  confessarli  chia- 
mati  dal  spedalero.  Essendo  morto  un  gentilomo,  et  essendo 
congregate  molte  e  donne  a  far  il  pianto,  o  il  repulo  f  (che 
chiamano),  il  che  in  questa  cita  e  molto  usitato,  essendo  iui 
andato  un  delli  nostri  Padri  s'  incommincio  a  sdegnar  contra 
questo  abuso,  di  modo  che  alcune  con  bone  parole  lascio  con- 
solate,  altre  con  riprensioni  li  mando  uia. 

7.  Si  han  fatte  molte  restitutioni,  delle  quali  alcune  con  bona 
edificatione  della  citta.  Si  han  procurate  anche  molte  ellemosine 
non  senza  dar  buon  e  odor  et  essempio  a  gli  altri. 

8.  Perseuera  il  nostro  Padre  predicator  3  predicar  le  dome- 
niche,  et  doppo  il  pranso  nella  matre  chiesa  dichiara  li  salmi 
di  Dauid,  et  ogni  venerdi  espone  la  dottrina  christiana  alli  scho- 
lari  et  alli  altri  che  uengono,  et  in  tutti  questi  essercitij  con- 
corre  gran  numero  di  persone,  et  di  pochi  giorni  in  qua  alcuni 
gintilomini  delli  principali  uengono  alla  chiesa  nostra  frequen- 
tando  le  prediche,  et  si  confessano  et  communicano  una  uolta 
il  mese,  mediante  le  quali  prediche  et  essortationi  de  gli  altri 
Padri,  di  nuouo  si  sono  mossi  parechi  al  intrar  nella  Com- 
pagnia  et  altre  religioni,  et  molti  giouanetti  di  buono  ingegno 
et  anche  nobili,  fanno  grande  instantia  per  esser'  riceuuti,  delli 
quali  tre  gia  sono  stati  admessi,  due  altri  uenuti  di  Gatania  et 
uno  da  Siracusa.  II  medesimo  Padre  essendo  andato  a  certe 
terre  e  casali  uicini,  con  la  predicatione  ha  fatto  non  poco  fruto 
et  ha  lasciato  un  buono  h  odor  deila  Gompagnia,  et  in  molti  un 
gran  desiderio  d' hauer  alcuni  de  i  nostri. 


a  Prius  sepe.  —  b  alcuni  supra  vers.,  deleto  due.  —  c  unum  p  add.  sti- 
pra  vers.  —  d  h  add.  supra  vers.  —  e  raolte  supra  vers.,  deleto  piu  di  tre- 
cento.  —  f  Ita  in  ms.  Videtur  error  scribae  pro  reputo  aut  repito  (repitu, 
reputu),  quae  duae  formae  in  Sicilia  usurpantur.  Cf.  Pasqualino:  Voca- 
bolario  siciliano  italiano.  —  g  Emend.  ex  bon.  —  h  Prius  bono. 


1  Cf.  Ioann.,  IV,  1  sqq. 

a  Monasterium  ordinis  Sti.  Benedicti.  Cf.  Buonfiglio:  Messina  descritta,  f.3. 

3  P.  Hieronymus  Otello. 


564.  —  Messana  1  Septembris  1561  469 

9.  Et  questo  basti  in  general  hauer  detto  delli  esercitij  di 
casa,  hor  resta  di  dichiarare  quel  che  li  nostri  han  fatto  in  ut- 
tilita  di  tutta  V  isola,  o  di  questa  cita,  et  in  quanto  bon  con- 
cetto  stiano  li  nostri  appresso  tutti.  Quasi  in  tutte  le  opere  pie 
di  questo  regno  si  fa  ricorso  al  R.  Padre  Prouintiale  *>,  et  con 
il  credito  che  ha  sua  Excellentia  2  in  essi,  per  mezo  suo  si  fanno 
molte  opere  pie. 

10.  Particolarmente  ha  procurato  si  dessino  mille  scudi  d'  una 
compositione  per  comprar  tanta  rendita,  et  dar  principio  a  un 
hospitale  delli  incurabili  di  Catania. 

11.  Ha  fatto  anche  che  la  corte  pagasse  altri  mille  scudi 
per  le  conuertite  di  Palermo,  douendoli  dar  piu  anni  sono,  delli 
quali  se  ne  comprera  rendita  che  sara  gran  sussidio  a  quel 
monasterio.  Procuro  il  medesiino  Padre  che  si  pagasse  un  certo 
debito,  il  qual  si  teneua  per  perso,  di  cinque  cento  scudi  al 
monte  della  pieta  di  qua ;  et  ducento  cinquanta  per  la  fabrica 
d'  una  chiesa. 

12.  Questi  giorni  passati  per  la  molta  neccessita  che  patiuano 
li  poueri  per  la  carestia.  uolse  sua  eccellentia  che  due  princi- 
pali  cercassero  la  ellemosina  per  loro,  comminciando  da  esso  et 
dandoci  una  grossa  ellemosina  ;  poi  la  dispensatione  uolse  che 
fusse  fatta  per  mezo  d'  un  coadiutor  nostro,  il  qual  la  dispenso 
con  gran  edificatione  et  aggiuto  delli  poueri  bisognosi.  Volendo 
far  sua  eccellentia  un'  hospitale  per  li  soldati  et  curiali,  al  modo 
di  quel  della  corte  di  Spagna,  hauendo  hauuto  una  pensione  di 
sei  a  cento  scudi  sopra  una  abbazia  di  questo  regno,  et  poi 
d'ogni  paga  delli  soldati  leuando  un  tarino  (che  uenera  a  esser 
una  buona  somma)  per  dar  ordine  che  li  soldati  et  curiali  siano 
ben  curati,  si  ha  dato  il  carigo  di  questo  negotio  al  detto  Padre. 

13.  Oltre  di  cio,  quando  pare  ad  alcuni  che  in  alcuna  cosa 
sia  agrauata  la  consientia  di  sua  eccellentia,  riccorono  al  detto 
Padre  accio  che  lui  ce  lo  dica,  se  ben  sanno  ch'il  detto  Padre 
non  ha  cura  della  consientia  d'esso,  ma  per  conoscer  il  gran 
credito  et  respetto  che  sua  eccellentia  porta  al  detto  Padre, 
credono  che  tanto  fara,  quanto  il  Padre  ci  dira  esser  per  ben 
farse. 


a  sei  supra  vers.,  deleto  siete. 


1  P.  Hieronymus  Domenech. 

2  Siciliae  prorex  erat  Ioannes  de  la  Cerda,  dux  de  Medinaceli. 


470  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

14.  Tre  o  quattro  monasterij  han  fatto  ricorso  al  medesmo 
Padre  pregandolo  che  li  uoglia  aggiutar,  perche  uorrebheno  re- 
formarsi  et  far'  a  1' osseruancia ;  per  tanto  il  detto  Padre  ha 
datto  carigo  ad  alcuni  de  i  nostri  che  con  le  prediche  et  essor- 
tationi  si  sforzassero  di  redurle  a  buon  b  stato  ;  et  benche  tal 
sorte  di  gente  suol  esser  molto  ostinata,  pur  sempre  sene  caua 
alcun  fruto  per  la  Dio  gratia,  per  che  in  un  di  quelli  nel  qual c 
quasi  tutte  soleuano  mangiar  in  camera  sua,  hora  tutte  si  sono 
redutte  a  mangiar  in  refetorio.  Nel  medesimo  auenne  ch'  una 
monaca,  mossa  dalla  parola  di  Dio,  subito  se  ne  ando  alPabba- 
dessa  offerendoli  quanto  haueua  et  spogliandosi  d'ogni  cosa 
dicendo  che  la  cura  del  suo  uiuere  la  lasciaua  alle  mani  di  Dio 
et  della  sua  superiora. 

15.  In  un  altro  monasterio  reprendendo  il  Padre  ch' iui  pre- 
dicaua,  il  mal  costume  delle  monache,  le  quali  nel  suo  entrar 
nella  religione,  della  dote  (come  la  chiamano)  che  portano,  la 
minor  parte  la  lasciono  al  monasterio,  et  la  magior  se  la  riser- 
uano  per  se,  ci  fu  una  ch'inspirata  da  Iddio,  et  mossa  per  que- 
ste  parole,  di  subito  fe  chiamar  il  notaro,  et  doue  era  scritto  : 
tanto  per  me  et  tanto  per  il  monasterio,  uolse  che  fusse  scritto : 
tutto  per  il  monasterio.  et  niente  per  me. 

Potrei  moite  altre  cose  simili  qui  narar,  se  io  non  mi  ha- 
uesse  proposto  di  piu  tosto  dir  in  breuita  li  capi  delle  cose,  che 
fermarmi  in  ogni  cosa  particolare.  [Preces  postulat.]  Di  Messina 
al  primo  di  Settembre  1561. 

Della  V.  R.  P.  indignissimo  in  Xpo.  figliuolo. 

Stephano  Tuccio  l. 


a  far'  supra  vers.  —  b  Prius  bon.  —  c  qual  supra  vers. 


Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  684. 


565.  —  Monachio  1  Septembris  1561  471 

565 

CHRISTOPHORUS   LYNDAURUS 

MONACHIO    1    SEPTEMBRIS    1561    l. 

1.  Octodecim  socii,  ex  quibus  quinque  sacerdotes.  —  Alii  ex- 
spectantur.  —  2.  Piae  Superiorum  industriae  ut  subditi  ad 
perfectionem  excitentur.  —  3.  Spes  est  aliquos  adulescentes 
Societatem  ingressuros.  Hebraeus  iuvenis  ad  catholicam 
fidem  conversus.  —  4.  Be  domesticis  alumnis  ac  praecepto- 
ribus.  Discipulorum  in  litteris  ac  bonis  moribus  progressus. 
—  5.  Novae  aedes  perficiuntur.  Bibliotheca  munificentia 
principis  ornatur.  —  6.  Accessus  ad  sacramenta  non  in- 
frequens :  quid  obsit.  Doctrinae  christianae  expositio.  —  7. 
Principis  et  aliorum  magnatum  erga  socios  benevolentia. 

1.  -J- Jhs.  Gratia  et  pax  Christi  sit  semper  in  cordibus  nostris. 
Amen.  Temporis  ratio  a  nobis  efflagitat,  R.de  in  Ghro.  Pater, 
ut  paucissimis  uerbis  ea  perstringamus,  quae  diuina  clementia 
hisce  quatuor  elapsis  mensibus  per  seruos  suos,  licet  indignos, 
in  vinea  Christi  filij  sui  operari  dignata  est.  Vt  autem  primo 
loco  ea,  quae  de  rebus  priuatis  et  domesticis  scribenda  occur- 
runt,  significem,  commorantur  in  hoc  ducali  collegio  nostrorum 
octodecim,  ex  quibus  quinque  sunt  sacerdotes,  tres  coadiutores, 
reliqui  autem  aut  praeceptores  aut  classis  rhetorices  discipuli. 
Exspectamus  autem  quotidie  sex  aut  septem  alios  Colonia  ad 
nos  uenturos.  Omnes  se  diligenter  exercent  dictis  superiorum 
morem  gerendo,  ea  quae  incumbunt  agenda,  suo  loco  et  tempore 
ex  ordine  persolueudo,  cordi  sui  secreta  spiritalibus  Patribus 
pandendo,  et  eorum  doctrinis  et  consilijs  acquiescendo,  passio- 
nes  fraenando,  vitia  extirpando,  diabolicas  tentationes  et  assi- 
duas  malignantium  spirituum  pugnas  patientiae  clypeo  et  fidei 
galea  superando,  exteriores  etiam  sensus  a  suis  uagationibus 
et  delectationibus  cohibendo ;  corpusculum  subinde  flagellis  cas- 
tigando;  obseruantias  quoque  et  regulas  Societatis  nostrae  di- 
ligenter  seruando;  Deum  denique  toto  corde  synceriter  et  con- 


1  Ex  originali,  aut  apogr.  coaevo,  in  cod.  Germ.  139,  ff.  88-89;  prius  233- 
234  (232-233).  Particulam  edidit  Braunsberger:  B.  Petri  Canisii  Epist.,  III,  692. 


472  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

stanter  quaerendo.  Sedulam  interim  superiores  nauant  operam, 
vt  in  officijs  humilioribus  omnes  contineant,  et  explorent  mores, 
diligentiam  constantiamque  singulorum  in  arrepto  vitae  propo- 
sito,  num  scilicet  praediti  sint  ijs  dotibus,  quas  haec  sancta 
Societas  summopere  desiderat. 

2.  Vt  uero  ad  uotorum  adimpletionem,  ad  charitatis  diuinae 
et  fraternae  perfectionem,  expeditius  possimus  pertingere,  solent 
superiores  nostri  saluberrima  nobis  quaedam  et  compendiosis- 
sima,  eademque  ex  sanctis  Patribus  desumpta,  proponere  incita- 
menta,  quibus  horis  et  quasi  momentis  singulis  fructuose  occu- 
pari  nos  deceat;  et  hactenus  quidem  non  sine  egregio  spiritus 
emolumento  ista  amplectuntur  et  sectantur  plerique  omnes.  Ad 
haec,  in  more  apud  nos  poni  coeptum  est,  vt  quae  quisque  nos- 
trum  ex  lectione  ad  mensam  habita  memoriae  mandauit,  statim 
a  prandio  alicui  sacerdotum  (cui  illius  septimanae  cura  com- 
missa)  coram  omnibus  reddat,  ut  hora  alioquin  recreationi  cor- 
porali  concessa,  collatis  pijs  sermonibus  et  bonis  conceptibus 
in  medium  prolatis,  cum  vtriusque  hominis  vtilitate  transigatur. 
R.dus  etiam  Pater  Rector  noster  *  non  cessat  octauo  quoque  die 
fratres  (nisi  legittimis  distineatur  impedimentis)  suis  cohortatio- 
nibus  ad  culmen  perfectionis  incitare  ac  inflammare.  Mirum 
autem  in  modum  animos  omnium  in  hoc  sancto  vitae  instituto 
confirmauit  annua  illa,  quae  a  P.  prouinciali  2  iuxta  regulas 
fit  collegiorum  visitatio.  Hac  enim  factum  est,  vt  quae  suis 
sunt  officij  plenius  singuli  intelligerent,  scrupuli  multis  exi- 
merentur,  perturbationibus  non  leuibus  nonnulli  liberarentur, 
et   in    meliorem    multa   ordinem  redigerentur. 

3.  Hoc  quadrimestri  nulli  in  probationem  sunt  admissi.  Fuere 
quidem  nonnulli  qui  diu  multumque,  vt  nostrorum  possent  as- 
scribi  numero  efflagitarint ;  sed  quia  non  admodum  uidebantur 
ad  nostrae  vitae  rationem  et  consuetudinem  idonei,  repulsam 
passi  sunt.  Spem  interim  non  paruam  concepimus  de  quibusdam 
praeclarae  indolis  et  magnae  exspectationis  adolescentibus,  quos 
Christo  in  hac  sui  nominis  Societate  nomina  aliquando  daturos 
plane  confidimus.  Affuit  nobis  superioribus  diebus  adolescens 
quidam  non  contemnendae  indolis,  genere  hebraeus,  et  hebraicae 
linguae  non  ignarus,  apud  germanos  tamen  et  natus  et  educatus. 
Hic  paternae  perfidiae  perlaesus,  ante  quinquennium  ad  christia- 
nos  clanculum  confugit.  Verum  ut  sunt  haereticorum  hic  plena 


1  P.  Theodoricus  Canisius. 
3  P.  Petrus  Canisius. 


565.  —  Monachio  1  Septembris  1561  473 

omnia,  in  hereticos  incidit  catechistas  a,  a  quibus  et  institutus 
et  demum  est  baptizatus.  Cum  autem,  Deo  ordinante,  catholicos 
semel  conuenisset,  quod  et  ipsi  hebraei  genere  b  (ni  fallor)  erant, 
et  ex  ijs  discrimen  in  quo  propter  haeresim  uersaretur,  didi- 
cisset,  orthodoxos  illico  praeceptores  quaerendos  sibi  putauit. 
Dum  eius  c  rei  gratia  hac  in  Italiam  transire  cogitat,  instinctu 
et  suasu  quorundam  nostras  accessit  aedes,  suique  nobis  con- 
silij  rationem  aperuit.  Nos  adolescenti  decepto,  et  humano  iam 
omni  praesidio  destituto,  compatientes,  ad  dies  aliquot  susten- 
tandum  eum  curauimus,  ut  et  catholicam  interea  fidem  doceretur, 
et  plenius  eius  nobis  intentio  innotesceret.  Tandem  vtcunque 
exploratum  et  probatum  isthuc  mittendum  putauimus,  vbi  re- 
motior  a  scandalis  et  erroribus,  securius  uerae  religionis  im- 
bueretur  rudimentis. 

4.  Fratres  nostri  qui  operam  dant  literis,  bonos  tam  in  grae- 
cis,  quam  in  latinis  fecerunt  progressus.  Hi  praeter  quam  quod 
octauo  quoque  die  in  coenaculo  nostro  orationes  et  contiones, 
tam  latinas,  quam  germanicas,  frequentes  quoque  lectionum 
repetitiones  et  disputationes  intra  domesticos  parietes  ex  ordine 
et  habeant  et  audiant ;  publice  etiam  ad  discipulos,  quando  ordo 
illos  attingit,  latine  perorant.  Praeceptores,  qui  classibus  prae- 
sunt,  sunt  numero  octo.  Omnes  pro  uirili  dant  operam  vt  officio 
suo  satisfaciant,  et  talentum  sibi  a  Deo  concreditum  bene  col- 
locent  et  expendant.  Dantque  operam,  ut  non  secus  atque  patres 
discipuli  ipsos  suspiciant  atque  obseruent;  et  eam  sane  apud 
omnes  existimationem  habent  et  authoritatem,  quam  possunt 
habere  maximam.  Quo  quidem  fit,  vt  nouorum  discipulorum 
magna  semper  ad  scholas  nostras  fiat  accessio,  et  ipsi  qui  di- 
sciplinae  nostrae  scholasticae  impatientes  turpiter  aliquando  nos 
deseruerunt,  mirum  quanta  humilitate,  quot  et  quantis  melioris 
vitae  promissionibus  nobis  factis,  quot  denique  intercessoribus 
subornatis,  denuo  a  nobis  recipi  postulent.  Qui  uero  ex  ijs  in 
gratiam  sunt  recepti,  eiusmodi  mutati  in  melius  animi  specimen 
praebere  pergunt,  vt  nulli  dubium  esse  possit,  quin  aequissime 
nunc  de  suis  praeceptoribus  sentiant,  quos  temere  aliquando 
contempsisse  videbantur;  et  non  praeceptorum,  sed  propria  ip- 
sorum  culpa  factum,  quod  a  scholis  aliquando  nostris  defecerint. 
Discipuli  vnanimiter  omnes  impense  anxieque  student  ut  palae- 
strae   literariae   milites   exercitatissimi    euadant.   Speramus  eos 


a  Emend.  ex  cathecistas.  —  b  Del.  erant.  —  c  Emend.  ex  huius. 


474  LlTTEHAE    QUADRIMESTBES 

hunc  (si  suo  numine  dexter  affuerit  Deus)  ardorem  animi  tandem 
aliquando  expleturos.  Classis  certe  rhetorices  discipulis  (qui 
octauo  quoque  die  disputationes  in  scholis,  orationes  publice 
habent)  vnum  id  est  propositum,  vt  summa  cum  gratia,  nec 
minori  verborum  elegantia  atque  sermonis  venustate,  sua  aliis 
sensa  explicare  queant.  Reliquarum  uero  classium  auditores  in 
hoc  vnice  incumbunt,  vt  sua  epistolia  sint  quam  elaboratissima  l. 
Quantum  porro  in  pietate  et  bonis  moribus  progrediantur,  haud 
facile  dixerim.  Lubenter  equidem  mensibus  singulis  peccata  sua 
sacerdoti  detegunt,  nonnulli  etiam  crebrius.  Eucharistiae  quoque 
sacramentum  non  raro  sumunt,  vbi  praesertim  solennior  dies 
aliquis  occurrerit.  Augustissimo  altari  sacrificio  quotidie  mira 
quadam  deuotione  intersunt;  vbi  hoc  inter  alia  uidere  iucundis- 
simum  est,  nobilissimos  quosque  sancta  quadam  ambitione  de- 
seruiendi  officio,  dum  sacris  sacerdos  operatur,  inter  se  conten- 
dere.  Quid  quod  multi  auitam,  sed  pene  iam  sepultam,  pietatem 
reuocantes  adolesceutuli  altaria  domi  suae,  parentum  consensu, 
extruunt,  imaginibus  ornant,  preculis  frequentioribus  honorant? 
Sed  desino  minima  quaeque  persequi.  Verae  religionis  omnes, 
germanaeque  pietatis  solidam  et  expressam  prae  se  ferre  uiden- 
tur  effigiem. 

5.  Nouo  collegij  aedificio,  quod  a  fundamentis  superiori 
anno  auspicatum  fuit,  extrema  iam  manus  accessit.  Curauimus 
autem  illud  a  R.'10  P.  Prouinciali  praecedenti  mense,  solennibus 
adhibitis  ceremonijs,  benedici,  et  iam  bona  eius  pars  a  fratribus 
nostris  coepta  est  habitari.  Benedictus  vsque  Dominus  qui  adij- 
cit  nobis  affatim  omnia,  vt  custodiamus  iustificationes  eius,  et 
legem  eius  exquiramus.  Deerat  collegio  locus  commodus  vnde 
aquam  vsibus  quotidianis  necessariam  peteremus.  Iussit  ilico 
illustriss.  princeps  2  puteura  in  aedibus  nostris  parari,  ne  lon- 
gius  petendo  grauarentur  nostri.  Bibliothecam  insuper  habemus 
selectissimis  quibusque  authoribus  ornatissimam,  non  latinis  a 
tantum,  sed  et  graecis  et  haebraicis ;  et  si  qui  forte  nobis  de- 
sunt,  liberrime  eos  ex  opulentissima  atque  praestantissima  il- 
lustriss.  ducis  bibliotheca  depromendi    potestas  nobis  facta  est. 


a  non  latinis  in  marg.,  deletis  non  lectis  (?). 


1  In   cod.  Germ.  142,  f.  224  exstat  ordo  scholarum   coll.  monacensis  tem- 
pore  autumn.  1561,  et  discipulorum  numerus. 
3  Albertus  V,  Bavariae  dux. 


565.  —  Monachio  1  Septembris  1561  475 

6.  Numerus  confitentiuni  et  communicantium  apud  nos,  tam 
in  festo  Penthecostes,  quam  in  Assumptione  B.ae  Virginis  Ma- 
riae,  non  infrequens  pro  ratioue  huius  noui  collegij  fuit.  Et 
pauci  occurrunt  festi  dies  quibus  non  externi  aliqui  a  nobis 
sacram  percipiant  communionem.  Vnum  est  quod  pijs  nostris 
conatibus  potissimum  hactenus  obsistit,  nimirum  iniquior  quo- 
rundam  ex  clero  in  nos  animus  ex  falsis  suspitionibus  et  ru- 
moribus,  vt  credo,  profectus.  Speramus  tamen,  Domino  operante, 
syncere  eos  aliquando  Societatis  procedendi  modum  intellectu- 
ros,  et  nostra  deinde  studia  omnibus  etiam  modis  prouecturos. 
Est  collegiurn  hoc  afflictorum  et  desolatorum  omnium  ueluti 
asylum  vnicum  et  perfugium,  et  cum  salutis  vix  ulla  spes  re- 
liqua  esse  putatur,  ad  nos  tanquam  ad  sacram  anchoram  con- 
fugitur.  Concionatori  nostro  non  deest  gratia  et  frequens  audi- 
torium.  Doctrina  christiana  non  multo  post  Spiritus  Sancti  festa 
publice  a  nobis  populo  proponi  coepta  est,  concesso  in  eum 
vsum  nobis  ab  Illustriss.  principe  insigni  quodam  templo,  ae- 
dibus  nostris  vicino.  Habet  haec  lectio  auditores  plurimos,  et 
noui  quotidie  accedunt.  Exornat  autem  eam  mirifice  cantus  sua- 
uissimus  nostrae  scholae  discipulorum,  qui  ipsi  lectioni  praemitti 
et  subiungi  solet.  Litaniae  etiam  et  preces  vespertinae  nonnun- 
quam  adduntur,  ut  modis  omnibus  ad  maiorem  Dei  gloriam 
auditoribus  satis  fiat.  Quam  uero  haec  eis  placeant,  facile  in- 
telliget  qui  assiduam  et  constantem  ipsorum  in  his  percipiendis 
deuotionem  obseruauerit.  Verum  ne  nimis  a  longa  summatur 
oratio,  haec  de  domesticis  obiter  dicta  sufficiant. 

7.  Nunc  ad  externa  veniamus,  quae  quidem  cursim  breui- 
terque  attingam.  Et  primo  quidem  pauca  dicenda  occurrunt  de 
illustrissimo  principe  nostro,  cuius  quidem  animi  erga  nos  pro- 
pensio,  etsi  T.  R.  P.  antea  satis  sit  perspecta,  non  tamen  si- 
lentij  velo  hoc  tempore  omnino  inuoluenda.  Illustrissimus  itaque 
princeps  noster.  vti  alias  semper,  ita  et  hoc  quadrimestri  sum- 
mam  erga  nos  beneuolentiam  non  semel  declarauit,  principibus 
quibusque  viris,  et  uerbis  b  et  scriptis,  vbi  ita  ferret  occasio,  nos 
commendando  ;  pretiosis  aliquot  casulis  collegio  huic  dono  da- 
tis,  diuinum  apud  nos  cultum  promouendo,  esculentis  etiam 
animalibus.  duce  tanto  dignis,  subinde  nos  honestando.  Cumque 
superioribus  mensibus  quinque  reginae,  clementissimi  impera- 
toris  nostri    filiae,  animi  gratia   Oeniponto  huc  venissent,  et  ad 


a  nimis  supra  vers.,  deleto   alio  verbo. —  b  uerbis  supra  vers. 


476  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

varia  deinde  castra,  illustrissimum  principem  comitatae,  sese 
contulissent ;  iussu  et  uoluntate  illustrissimi  principis  secundo  et 
tertio,  unus  ex  nostris  euocatus  fuit,  qui  coram  eis  et  frequen- 
tissima  nobilitate  diuini  verbi  ecclesiasten  ageret.  Alia  sunt 
huius  generis  quam  plurima,  quibus  praeclaram  illam  suam, 
quam  de  nobis  concepit  opinionem,  omnibus  facit  testatissimam. 
Experimur  etiam  non  uulgarem  aliarum  honestissimarum  per- 
sonarum  erga  nos  propensionem,  cum  uidelicet  nunc  casulis, 
nunc  pannis  elaboratis,  nunc  statuis  et  imaginibus  deauratis, 
alijs  id  genus  ornamentis,  altare  nostrum  decorare  student. 
Rdiss  Delphinus,  nuncius  apostolicus  dignissimus,  cum  Mona- 
chium  elapsis  mensibus  ad  concilium  illustriss.  principem  vo- 
caturus  accessisset,  eximiam  quandam  sui  erga  nos  amoris  de- 
dit  significationem  ;  et  post  multa  familiariter  nobiscum  tractata, 
omnia  tandem  se  nostri  causa  facturum  benigne  promisit.  Ad 
haec  curaturum  se  recepit,  vt  labores  et  studia  nostra,  quae 
iuuandae  ter  miserae  huic  Germaniae  impendimus,  ad  vnguem 
intelligat  summus  pontifex.  Sunt  permulti  alij  primates  viri, 
quos  recensere  nimis  longum  foret,  abbates  etiam,  qui  omnibus 
modis  suo  nos  fauore  fulcire,  suaque  authoritate  tueri  et  pro- 
mouere  contendant.  Haec  sunt,  R.  P.,  quae  hoc  quadrimestri 
tibi  significanda  censuimus.  Quod  reliquum  est,  tibi  res  nostras 
omnes  nosque  totos  tuis  sacriflcijs  et  orationibus  sanctis  com- 
meudamus,  atque  tradimus.  Vale.  Monachij  1561  Galendis  Sep- 
tembris.  T.  R.  P.  indiguus  filius. 

Ghristophorus  Lyndaurus  l. 

Inscriptio.  Literae  quadrimestres  monachienses  pro  prouin- 
cia  Italiae  citra  Romam. 


1  Dicitur  etiam  Lindauer.  Humaniores  litteras  in  collegio  docebat.  Anno 
praecedenti  ex  Italia  in  Germaniam  remissus  (Cf.  Bracjnsberger,  B.  Petri 
Canisii  Epist.,  II,  596,  730),  anno  1562  iterum  in  Italiam  missus,  a  Societate 
defecit  (ibid.  III,  418,  443,  452,  45i,  460,  461). 


566.  —  Nola  1  Septembris  1561  477 

566 

P.    THOMAS    RAGGIUS 

NOLA    1    SEPTEMBRIS    1561    l. 

1.  Terraemotus  nihil  sociis  nocet.  —  Vota  cum  spirituali  pro- 
fectu  renovantur.  —  2.  Pro  communi  Ecclesiae  bono  pre- 
ces  et  mortificationes  fiunt.  —  3.  P.  Provincialis  collegium 
visitat,  et  publice  contionatur.  —  Frumentum  emendicatur. 
Quidam  Societatem  ingredi  cupiunt.  —  4.  Curant  magistri 
ut  alumni  a  pravis  sociis  avertantur.  —  5.  Alia  solita  mi- 
nisteria  exercentur.  —  6.  Haereticus  episcopo  traditur.  —  7. 
Instantibus  sociis  episcopus  iubet  ut  pro  animabus  in  pur- 
gatorio  detentis  campanae  pulsentur  ;  ut  curiones  doctrinam 
christianam  inter  missarum  sollemnia  doceant.  Curatur 
etiam  ut  dioecesis  ab  episcopo  lustretur.  —  8.  Civium  erga 
socios  benevolentia. 

1.  f  IHS.  Molto  Reu.do  in  Cristo  Padre.  Pax  Xpi.  etc.  \Sperat 
litteras  gratas  fore.  Omnes  bene  valent.]  La  sera  di  quel  terre- 
moto  (che  in  questo  regno  ha  guastate  alcune  terre)  cascorno 
pietre  molto  grosse  del  tetto  nel  cortile,  sopra  il  luogo  de  la 
porteria,  doue  suole  sempre  stare  alcuno;  ma  all'hora  (Dio  lo- 
dato)  non  ui  si  trouo  niuno. 

La  domeuica  fra    rottaua    dell' Assontione,  fatta    prima  la 
confessione  generale,  si  rinouorono  li  uoti  non  senza  frutto. 

2.  Si  affaticano  nell'  andare  auanti  nelle  uirtu  et  nelle  lettere 
con  ogni  loro  sforzo,  agiutati  all'  uno  et  all'  altro  con  essorta- 
tioni  in  commune  et  in  particolare;  benche  molto  si  dogliono 
di  non  fare  tanto  frutto,  quanto  si  desidera.  Et  dopoi  che  a 
V.  P.  R.  ordino  si  pregasse  per  la  Francia  et  altre  necessita  de 
la  santa  chiesa  2,  non  si  e  mancato  di  fare  tale  ufficio  in  com- 
mune  et  in  particolare;  et  di  piu  si  sono   fatte  ordinarie  disci- 


a  Emend.  ex  poiche. 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Neap.  193,  f.  55 ;  prius  356.  Est  aliud  exemplum  ita- 
lum  in  f.  53,  et  latinum  in  f.  57. 

»  Cf.  Lainii  Monum.,  V,  530,  536,  539,  543. 


478  LlTTERAE     QlJADRIMESTRES 

pline,  compartite   di    uiodo,  che  ad  ognuno   tocca  di  farla    una 
uolta  la  settimana. 

3.  E  stato  uisitato  questo  collegio  dal  R.  P.  prouinciale  l,  la 
cui  uenuta  ci  ha  sommamente  rallegrati,  et  e  stata  di  molto 
frutto,  si  nel  collegio,  come  di  fuori.  Predico  il  giorno  di 
S.  Bartholomeo  nel  uescouato,  et  sodisfece  molto  al  popolo, 
come  sempre  esso  suole. 

Si  e  ancho  fatta  la  cerca  del  grano  con  edificatione  2. 

Alcuni  di  buone  partidesiderano  entrare  nella  Compagnia^ 
fra  quali  ue  n'e  uno  fuori  di  questa  terra,  che  solo  per  la  fama 
si  e  mosso. 

4.  Li  maestri  si  affaticano  affinche  li  loro  scolari  faccino 
profitto  si  nelli  buoni  costumi,  come  nelle  lettere;  et  fra  1'altre 
cose  attendono  a  prohibirli  le  male  pratiche,  come  cosa  pesti- 
fera  per  la  gente  giouane.  II  giorno  de  S.  Giouanni,  passando 
auanti  la  porta  nostra  la  processione,  si  recitorno  da  li  scolari 
alcuni  uersi  latini  con  un  dialogo  in  uersi  uolgari,  et  tutto  con 
molta  sodisfattione  del  popolo;  tal  che,  se  bene  molti  erano 
molestati  dal  sole,  tuttauia  per  udire,  uolentieri  soffriuano  il 
dissagio.  Alli  di  passati,  essendosi  inteso  che  un  giouane,  quale 
gia  ueniua  ad  udire  tutte  le  lettioni  a  questo  collegio,  ma  al- 
1'  hora  solamente  greco,  haueua  subornato  uno  scolaro  dell'  in- 
feriori,  et  tiratolo  alla  scuola  che  alcuni  mesi  sono  egli  ha  po- 
sto,  li  fu  dato  comiato  de  le  scole. 

5.  Si  e  perseuerato  con  li  soliti  essercitij  cli  predicare,  inse- 
gnar  la  dottrina  cristiana,  et  confessare  nella  chiesa  nostra;  et 
fuori  de  la  citta  sono  etiandio  andati  li  nostri  ad  udire  confes- 
sioni,  chiamati,  non  solamente  da  quelli  signori  che  sono  solili 
chiamargli,  ma  anchora  da  altri  di  maggiore  titolo;  et  da  essi 
riceuuti  con  molta  accoglienza. 

6.  Accasco  questo  mese  di  Giugno  che,  hauendo  uno  delli 
nostri,  quale  attendeua  alle  cose  domestiche,  fra  due  o  tre  uolte 
parlato  con  doi  giouani  forastieri,  uenuti  qui  alla  fiera,  raccon- 
tasse  poi  in  casa  ad  un'  altro  il  ragionamento  hauuto  con  li 
detti,  et  parendo  alPaltro  che  eglino  hauessero  opinioni  he- 
retice,  lo  uolse  riferire  al  superiore.  II  quale,  cio  intendendo, 
ordino  che  amendue  insieme  cercassero  di  abboccarsi  con  li 
predetti  giouani.  Et  uenuta  fra  poche  hore  1'  occasione,  nel  pro- 
gresso  del  ragionare  si  scopersero   assai  piu  che  prima,  massi- 


1  P.  Alfonsus  Salmeron. 

8  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  789. 


566.  —  Nola  1  Septembris  1561  479 

mamente  1?  uno,  che  poi  si  trouo  essere  il  peruertito,  al  quale 
Taltro  era  solamente  compagno  in  quel  uiaggio.  All'  hora  pero 
si  partirono  liberi;  benche  poco  dopoi  tornassero,  meuando  seco 
una  iumenta  che  haueuano  comprata  nella  flera,  affinche  gli 
fosse  dato  ricapito  per  quella  notte  in  collegio.  Ma  il  ricapito 
fu  che  ando  subito  uno  de  li  nOstri,  uscendo  per  un' altra  porta 
a  dare  di  cio  auiso  a  Mons.re  R.mo  vescouo  ' ;  et  alcuni  altri 
in  quel  mezzo  gli  tratteneuano  con  parole.  Vennero  adonque  li 
ministri  et  menorongli  prigioni ;  benche  quello  che  non  era 
machiato,  presto  ne  usci.  L' altro  fu  essaminato,  uolendo  Mons.re 
predeto  che  uno  de  li  nostri  sempre  si  trouasse  presente  a  gli 
essaminj.  Et  auengache  nel  principio  negasse,  tuttauia  poi 
confesso  gli  errori  suoi,  scoprendo  etiandio  molti  altri  de  la 
medesima  farina.  Onde  gia  fbrmato  il  processo,  insieme  co  '1  reo 
fu  mandato  in  Napoli  a  requisitione  del  signor  vicere  2,  quale 
ordino  si  prouedesse  a  gli  altri.  Auenne  anchora  che,  andando 
li  nostri  fuora  de  la  terra,  trouorno  in  una  capella  presso  un 
casale  una  creatura,  la  quale  auengache  fosse  ueduta  da  molti 
altri,  la  lasciauano  pero  stare,  et  forsi  (per  essere  quella  gente 
grossa)  1'  hauerebbe  lasciata  senza  battesimo :  onde  se  li  pro- 
curo  rimedio. 

7.  Oltra  di  cio  si  e  procurato  che  Monsig.re  R.mo  ordini  che 
per  tutta  la  sua  diocesi  si  osserui  1' usanza  di  sonare  per  l'a- 
nime  del  purgatorio,  et  che  tutti  li  piouani  la  domenica  a  mezo 
la  messa  insegnino  la  dottrina  cristiana  al  popolo ;  et  finalmente 
che  si  faccia  la  uisita  per  la  diocesi,  la  quale  per  molti  anni 
auanti  non  si  era  fatta.  Et  speriamo  nel  Signore  che  di  quella 
riuscira  non  piccolo  frutto. 

8.  Hora  ci  resta  ch'  io  dica  de  la  beneuolenza  et  diuotione  di 
tutti  uerso  di  questo  collegio,  la  quale  pero  alcuni  de  li  prin- 
cipali  piu  particolarmente  dimostrano  con  suoi  presenti.  Due 
gintildonne  de  le  prime,  con  hauer  uoluto  pigliare  assonto  di 
far  bianchi  li  panni;  vn'altra,  pur  nobile  religiosa,  con  dare 
tutto  1'olio  necessario  per  la  lampada  che  continuamente  si 
tiene  accesa  auanti  il  S.mo  Sacramento;  et  di  piu  una  signora 
napolitana,  di  casa  illustre,  con  hauerci  dati  50  ducati  di  limo- 
sina.  Molti  anchora  sono  quelli  che  con  molta  instantia  ricer- 
cano  1'  orationi  de  li  nostri ;  ma  molto  piu  saranno  quegli  che 
amino  la  Compagnia  per  la  loro  salute,  quando  il  Signore  sara 


1  Ioannes  Scarampa. 
3  Perafan  de  Rivera. 


480  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

seruito  con  la  sua  copiosissima  gratia  disporgli  a  riceuere  mag- 
giore  lume  et  piu  chiara  cognitione  dell'  instituto  di  quella.  II 
che  preghiamo  V.  P.  R.  uoglia  impetrare  a  loro  da  la  diuina 
bonta,  et  a  noi  di  sempre  essere  un  uiuo  essempio  di  uirtu  et 
uita  cristiana  alli  prossimi,  desiderando  et  procurando  la  loro 
salute  per  1'  honore  et  gloria  di  Dio.  Di  Nola  il  primo  di  Set- 
tembre  MDLXI. 

Per  commissione  del  R.  P.  Rettore  nostro  l. 

Di  V.  P.  R.  indegnissimo  seruo  in  Christo. 

Thomaso  Raggio  2. 


567 

ERASMUS    VOLKERO   SAXO 

PANORMO    1    SEPTEMBRIS    1561   3. 

1.  Sociorum  numerus.  Omnes  suo  munere  diligenter  fungi  co- 
nantur.  Fiunt  preces  et  corporis  macerationes  pro  Ecclesiae 
et  patriae  bono.  —  2.  Noviciorum  sedulitas  in  religiosa  per- 
fectione  acquirenda.  —  3.  Contiones  et  catecheses.  —  4.  Fruc- 
tus  ex  sacramentis  aliisque  ministeriis  perceptus.  Spiritualia 
exercitia  a  diversis,  cum  viris,  tum  feminis  singulari  pro- 
fectu  peracta.  —  5.  Pia  sodalitas  a  sociis  instituta  numero 
et  spiritus  fervore  crescit.  —  6.  Pauca  de  collegio  Montis- 
regalis. 

1.  -j-  Pax  Ghristi.  [Promittit  se  breviter  et  clare  scripturum.] 
Gi  retrouiamo  in  questo  collegio  55,  li  quali  con  le  rendite  del 
preditto  collegio  uiuemo.  Fra  li  quali  un  sacerdote  con  tre  laici 
sta  nel  nostro  fego;  li  altri  51  qui  in  Palermo,  parte  nel  colle- 
gio,  parte  in  casa  delli  nouitij,  parti  anchora  nella  nostra  uinea, 
la  quali  li  mesi  passati  comprammo.  Tutti,  per  gralia  del  Si- 
gnore,  stanno  bene,  benche  alcuni  per  questi  caldi  siano  stati 


1  Ioannes  Montoya. 

a  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  619. 

s  Ex  originali  (A)  in  cod.  Sic  181,  ff.  246-247 ;  prius  38-39.  Subsequitur 
aliud  exemplum  (B)  in  ff.  248-249.  Ab  auctore  italicae  linguae  parum  perito 
scripta  epistula  soloecismis  scatet. 


567.  —  Panormo  1  Septembris  1561  481 

al  quanto  deboli,  et  anchora  alcuni  habiano  hauuto  febre,  tutti 
pero  in  for  di  doi,  uno  delli  quali  da  questa  uita  passo  nell'al- 
tra,  et  il  secondo  anchora  non  e  guarito  per  hauere  un  poco 
di  febre,  benche  ligera,  recuperate  le  pristine  forci,  se  ritrouano 
bene.  Li  sacerdoti  son  dieci,  delli  quali  tre  sonno  solamente 
occupati  nelle  confessioni,  duoi  altri  nelle  classi  piu  basse  in- 
segnano  li  primi  elementi  della  grammatica,  li  altri  si  exerci- 
tano  in  offitij  tanto  di  casa  come  di  pieta.  Tutti  pero  quanti 
sonno,  mentre  che  non  sono  occupati  in  altroT  soglino  odire  le 
confessione,  et  specialmente  le  dominiche  et  feste  principali, 
doue  ci  concorre  tanto  gran  numero  dei  penitenti,  che  apena 
bastano  li  confessori  udirli  et  satisfarli.  Fra  li  laici  quattro  sono 
maestri,  li  quali  nelle  sue  schole  molto  diligentimente  si  de- 
portano,  donde  succede  che  li  scholari  non  poco  profltto  faccia- 
no  nelli  studij,  ne  minore  nelli  boni  et  santi  costumi.  Perche 
tutti  li  maestri  a  molto  si  sforzano,  et  si  ingegnano  che  non 
solamente  nelle  litere  deuentino  dotti  li  scholari,  ma  anchora 
impiano  li  loro  uasi  di  uertu  et  pieta.  Quelli  li  quali  attendino 
alle  lettere  sonno  21,  delli  quali  sedici  stanno  in  casa  di  no- 
uitij,  li  altri  5  nel  collegio.  Li  altri  sonno  quoadiutori  tempo- 
rali,  li  quali  fanno  le  facende  di  casa,  et  le  cose  necessarie. 
Tutti  per  gratia  di  Dio  Segnor  nostro  contenti  della  uocatione 
tendano  al  suo  fine.  che  e  la  perfectione,  et  si  sforzano  a  os- 
seruare  molto  deligentimente  li  reguli;  et  quanto  si  apartiene 
alla  obedientia,  tutti  quella  esequiscano  con  gran  pronteza  et 
alacrita  di  animo.  Da  sua  spontania  uolunta  domandano  peni- 
tentij  spesse  uolte,  e  quelle  alloro  concessi,  o  b  iniunte,  multo 
allegramente  et  con  gran  modestia  le  fanno.  Ma  che  diro  delle 
opere  humili  nelle  quali  tutti  molto  si  esercitano,  et  che  e  piu 
1,  uno  si  sforza  uincer  1'  altro ;  nelle  quali  opere  e  stato  un  gran 
sperone  et  stimolo  alli  fratelli  il  Re.°  Pr.e  Rectore  ?  tanto  nella 
cuzzina  lauando  le  scutelle,  quanto  anchora  in  refectorio  ser- 
uendo  in  tauola  a  quelli  che  magniano;  et  che  e  piu  opera  di 
charita,  lauando  li  piedi  alli  fratelli  nelle  lor  camere.  La  qual 
cosa  anchora  il  ,Pr.e  Alpidio  2  l'a  fatto.  Ogni  giorno  si  recitano 
li  letanie  nella  chiesa,  et  ogni  mercordi  si  fanno  disciplini  per 


a  Del.  tutti.  —  b  Prins  ho. 


1  P.  Paulus  de  Achilles. 

2  P.  Elpidius  Ugoletto. 

LlTTERAE   QUADRIMESTRES.   —  TOM.   VII.  31 


482  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

la  conuersione  delli  heretici  et  anchora  per  il  felice  stato  della 
chiesa.  II  simile  alcuni  fanno  il  uenerdi  per  questo  regno,  ac- 
cioche  dalli  turchi  non  qua  siamo  offesi,  ma  liberati. 

2.  Li  nouitij,  per  dire  alcune  cose  di  loro,  son  16,  li  quali 
come  sonno  ben  nati  et  anche  di  nobil  sangue,  cossi  anchora 
tanto  nelle  littere,  come  nello  spirilo,  uanno  auanti  et  nobil 
profitto  fanno.  Et  quel  che  piu  e  da  marauiglarsi,  essendo  tutti 
juueni,  il  piu  grande  delli  quali  appena  deidotto  [sic]  anni  po 
hauere,  e  multi  dai  suoi  parenti  delicatamente  alleuati,  nenti- 
dimanco  con  totto  questo  ne  pur  uno  se  mai  e  curato  di  uisitarli, 
ma  con  ogni  studio,  allegreza  et  diligenza  cercano  di  imparar 
le  littere  et  bone  costumi,  si  corne  per  li  nostre  constitutioni 
sonuo  informati ;  et  questo  tanto  diligentimente  si  sforzano  fare, 
che  ogni  uolta  che  io  li  uedo,  non  poco  di  loro  mi  edifico,  ne 
minore  allegreza  mi  piglo.  Dio  Signor  nostro,  il  quale  si  bon 
principio  li  ha  dato,  si  degni  farli  ogni  giorno  profittare,  et  in 
sino  al  fine  nel  suo  santo  seruitio  perseuerare.  Nel  mese  pas- 
sato  di  Augusto  son  stati  reciuuti  per  la  Compagnia  tre,  delli 
quali  duoi  son  iouene  mediocrimente  nelle  littere  esercitati,  ma 
il  terzo  e  calzolaro  ia  di  eta  matura,  e  per  la  sua  arte  a  noi 
molto  necessario.  Molti  altri  sono  anchora  li  quali  molto  cal- 
dameute  domandano  et  supplicand  per  esser  receuuti,  li  quali 
mentre  intertenemo  dandoli  speranza,  si  perche  noi  uediamo  si 
son  constanti,  si  anchora  per  potere  sustentare,  la  qual  cosa 
per  ora,  per  la  gran  multitudine  che  ci  e,  non  far  si  po. 

3.  II  Pr.e  Carlo  Pharaone  predica  nella  nostra  chiesa  le  do- 
miniche  et  feste,  doue  concorre  assai  gente.  Perche  multo  me- 
glo  adesso  che  prima  si  sa  accomodare  al  populo.  Sole  anchora 
in  un  monasterio  di  monache  ragionare.  II  R.°  Patre  Rettore 
fra  molte  occupatione  nelli  quali  e  occupato,  le  domeniche  dopo 
li  uesperi,  li  quali  habiamo  sequitato,  si  come  inanzi  a  V.a  R.a  e 
stato  scritto,  sequita  esplicare  la  epistola  di  Santo  Jacumo,  et 
la  doctrina  christiana  il  uenerdi  della  nostra  chiesa  con  grande 
satisfatione  di  tuti  et  molto  piacimento.  Vn  altro  Padre  nello 
ospitale  delli  incurabili  et  in  un  monasterio  di  sacre  virgini, 
dalle  quali  molto  e  stato  pregato,  ogni  settimana  racconta  il 
uerbo  diuino,  nel  quale  offitio  cossi  si  porta,  che  li  malati  con- 
sola,  et  le  monache  a  ben  uiuere  esorta.  Le  esortationi,  le  quali 
il  R.°  P.e  Rettore  il  uenerdi  far  soleua,  mai  da  lui  son  stati 
intermessi.  Ma  la  dottrina  christiana  la  quale  il  Patre  ministro 
haueua  incominciato  explicare  le  domeniche  et  feste  alli  quoad- 
iutori,    adesso   per  li  sue  occupationi   ha   lasssate.    la    quale  il 


567.  —  Panormo  1  Septembris  1561  483 

R.°  P.e  Don  Alpidio  alli  medemmi  esplica.  Oltra  questo  aiuto 
spirituale,  anchora  li  giorni  passati  son  stati  dechiarati  le  con- 
stitutioni  della  nostra  Compagnia  dal  R.°  P.e  Rettore. 

4.  Le  confessioni  sonno  molto  spesse,  tanto  nella  nostra 
chiesa,  quanto  fora  di  quella.  Spesse  uolte  sonno  chiamati  li 
nostri  sacerdoti  per  confessar  ammalati  forastieri,  delli  qualli 
ci  ui  e  un  gran  numero  per  li  gran  caldi  della  esta  che  qui 
sono.  Nelle  feste  della  Pentecoste  et  Assuntione  della  Beata 
Vergine,  tale  e  tanta  fu  la  multitudine  delli  penitenti  nella 
nostra  chiesa,  che  il  desiderio  di  tutti  satisfar  non  si  potti, 
benche  tutti  molto  si  siano  affatigati  in  questo,  donde  non  si 
po  sperare  altro  che  bene,  se  non  un  grandissimo  et  uberrimo 
frutto  del  anime.  [Narrat  aliquem  casum.] 

Molti  anchora  del  uno  et  1'altro  sesso  si  confessorno  gene- 
ralmente  di  tutta  la  uita  loro,  di  tal  bona  et  honesta  uita  si 
son  redotti.  Molte  elemosine  da  deuerse  persone  sonno  dalli 
nostri  procurate,  et  ogni  giorno  si  procurano.  Dieci  matrone 
piu  nobile  di  questa  cita,  alcuni  delle  quali  erano  stati  alla 
nostra  chiesa,  hanno  hauuto  dalli  nostri  li  essercitij  spirituali, 
dalle  quali  aiutate  hanno  incominciato  a  motar  la  uita  passata, 
et  cominciando  loro  sequitare  piu  santa  regola  di  uiuere  et  piu 
aplicarsi  alle  cosi  spirituali,  piu  spesso  nel  mese  nella  nostra 
chiesa  si  confessano  et  communicano,  benche  alcune  siano  state 
inpedite  dalle  loro  mariti,  amici  et  parenti.  Similmente  sei  gin- 
tilhomini  persone,  nelle  medesimi  esercitij  si  essercitano,  altri 
de  i  quali  hanno  animo  de  intrare  nella  religione  di  San  Be- 
nedetto,  altri  nella  nostra,  et  tutti  finalmente  quasi  ogni  gior- 
ni  otto  si  communicano  nella  nostra  chiesa.  Sonno  oltra  di 
quelle,  altre  pie  matrone,  le  quale  da  noi  hanno  richiesto  li 
preditti  essercitij,  pur  al  loro  desideria  non  si  e  anchora  sa- 
tisfatto  per  Ji  gran  caldi  di  questa  esta  ;  ma  per  1'auenire  piu 
commodamente  ce  se  satisfarra.  In  questo  mezo  si  intertengano 
con  questa  speranza,  et  non  cessano  frequentare  li  santissimi 
sacramenti.  Vna  sol  cosa  tacere  non  uoglo,  la  quale  per  mezo  a 
deli  nostri  mediante  la  diuina  gratia  si  e  fatto  che  gia  cessi 
una  molto  brutta  b  et  disonesta  usanza  che  le  donne,  non  so 
con  che  unguenti  et  colori  (li  quali  uolgarmente  chiamano  ros- 
setto)  soleuano  machiare  et  mettere  a  la  fachia,  et  tbrma  na- 
turale.  Molte    monache  di    diuersi    monasterij   desiderano   et  si 


a  nezo  A.  —  b  butta  A. 


484  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

sforzano  essere  dalie  nostri  aiutate  grandimente,  pur  a  tutti  per 
mancamento  di  sacerdoti,  et  perche  e  cosa  molto  dificile  per 
stare  cossi  male  qui  li  monasterij,  non  si  puo  satisfare.  Pur 
nondimeno  si  sono  udite  le  confessioni  d'  alcuni,  donde  si  e 
cauato  alcun  frutto,  et  si  caueria  magiore,  si  a  quelle  attendere 
potessimo.  II  R.°  Monsignor  Vicario  e  molto  affetionato  uerso 
di  noi,  et  fa  gran  conto  della  nostra  religione,  la  qual  cosa  da 
questo  si  uede  manifestamente,  che  nelle  cosi  di  importanza  di 
spesso  li  da  il  suo  loco  et  piena  licentia  di  far  quel  che  alloro 
pare. 

5.  La  compagnia  dalli  nostri  instituta,  della  quale  altre 
uolte  e  stato  scritto  a  alla  R.a  V.a,  ogni  giorno  tanto  b  ui  e 
[sic]  numero,  quanto  il  feruore  cresce,  et  tutti  che  sonno  in 
essa  allegramente  essercitano  1'  opere  della  misericordia  nello 
ospitale.  Tutti  anchora  (si  come  comandono  le  loro  constitutio- 
ni)  al  minimo  si  confessano  et  communicano  ogni  quindeci 
giorni  nella  nostra  chiesa  c.  Fra  le  nostre  deuote  molte  con 
animo  generoso  et  pio  remettono  le  iniurie,  sopportano  oppro- 
brij,  sprezano  queste  cose  frale  et  caducbe,  consolano  li  afflitti, 
uisitano  li  infermi,  et  finalmente  aiutano  li  poueri.  Alcuni  an- 
cbora  son  tanti  accesi  et  zelosi  dell'  anime,  che  niente  altro,  et 
piu  presto  far  uorriano,  quanto  tirar  gli  altri  alla  confessione. 
Molti  sono  che  uengano  al  nostro  collegio,  et  con  le  nostri 
delle  cose  dubie  si  consiglano ;  tutti  certo  con  grandi  allegreza 
et  contentimento  si  partino. 

6.  Per  ora  non  resta  altro  dire,  si  non  che  breuimente  ra- 
colte  a  V.a  R.a  alcune  cose  del  Regio  Montano  collegio  l,  nel 
quali  fra  tutti  stanno  dieci  fratelli,  tre  delli  quali  son  sacer- 
doti,  tre  maestri,  due  scholari,  duoi  altri  fanno  li  esercitij  di 
casa,  tutte  le  cose  che  le  son  commesse  diligentimente  et  con 
grande  alacrita  d'animo  esequiscano,  et  alla  perfetioni  aspi- 
rano.  Le  domeniche  et  feste  mai  mancano  delle  prediche,  alle 
quali  gran  concorso  di  genti  sol  uenire;  il  gouernator  an- 
cho  della  cita  spesse  uolte  con  li  patri  conscritti,  li  quali 
tutti  con  gran  desiderio  ascoltano  la  parola  diuina.  Sono  molte 
frequente  confessioni,  non  tanto  le  domeniche  et  feste,  ma  an- 
chora  li  di  di  lauoro,  donde  e  successo  che  multi,  li  quali  uita 


a  Desideratur  hoc  verbum  in  A.  —  b  Del.  che.  —  c  Del.  fra. 


1  Intellige  collegium  in  urbe  Monreale. 


568.  —  Parisiis  1  Septembris  1561  485 

profani  rninauano,  adesso  loro  costumi  motassero,  et  piglas- 
sero  piu  santo  modo  di  uiuere.  Li  scholari,  li  quali  sono  circa 
cento  quaranta,  moito  fanno  profitto,  tauto  nelle  boni  costumi 
et  pieta,  quanto  nelli  suoi  studi.j,  mando  a  fra  loro  gioueni  di 
molta  l)ona  indole,  li  quali  con  molti  preghi  domandano  es- 
sere  accett  iti  nella  nostra  Compagnia,  pur  per  certi  cause  non 
si  receuono,  ne  anchora  e  stato  alcuD  di  loro  preso.  [Preces 
postulat.] 

Da  Palermo  Calendis  Septembris  anno  1561. 

De  V.a  R.a  P.la  indegno  figlolo  in  Xpo. 

Erasimo  Volkero  Saxo  l. 


568 

IOANNES    RINATTUS 

PARISIIS   1    SEPTEMBRIS    1561    2. 

1.  Ut  oboedientiae  satisfaciat,  scribit  citius  quam  voluisset.  — 
2.  Adversarii  et  fautores  Societatis  in  regno  Galliae  de- 
scribuntur.  —  3.  Billiomenses  erga  socios  mitiores  fiunt. 
Cardinales  Lotharingius  et  Turnonensis  pro  Societatis  ad- 
missione,  in  concilio  cleri  gallicani  verba  faciunt.  —  4.  Pris. 
Pontii  Cogordani  opera.  —  5.  Eomanorum  imperator  pro 
Societate  ad  Galliae  reginam  epistulam  mittit.  —  6.  Labo- 
res  P.  Provincialis  et  aliorum  sociorum.  —  7.  Socii  Ro- 
mam  missi.  Pestis  Parisiis  grassatur.  Precum  postulatio. 

1.  Gratia  et  pax  Dni.  nostri  Jesu  Christi  cum  omnibus  nobis. 
Amen.  Libenti  quidem  animo,  R.de  in  Chro.  Pater,  has  quadri- 
mestres    tardius    misissem    ad   R.  P.  T.,  nisi  hoc  ipsum  facere 


a  Sic  in  utroque  exemplo ;  forsan  legendum  sit  trouandosi. 


1  Thuringius.  Circa  annum  1541  natus,  Societatem  mense  Septembri  1559 
Romae  ingressus,  rhetoricam  et  litteras  graecas  Panormi  docebat.  Anno  1564 
in  Germaniam  remissus  est.  Cf.  Braunsberger  :  B.  Petri  Canisii  Epist.,  IV, 
527-528. 

3  Ex  origin.  in  cod.  Gal.  53,  ff.  56,  57 ;  prius  328,  329  (229,  230).  Aliud 
exemplum  in  ff.  58,  59.  Secundum  Hansen,  1.  c.  est  exemplum  in  archiv.  co- 
lonien.  Ea  usus  est  Fouqueray  :  Histoire...,  I,  253. 


486  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

sacrae  obedientiae  praescriptum  vrgeret.  Gupiebam  enim  eam 
certiorem  reddere  de  ijs  omnibus,  quae  acta  essent  in  concilio 
boc  (quod  nationale  quidam  uocant)  L,  et  in  secretiori  regis  con- 
silio,  necnon  et  in  senatu  parisiensi  circa  Societatis  nostrae  ad- 
missionem;  sed  quoniam  tardius  baec  omnia  geruntur,  quam 
essem  arbitratus,  paucioribus  nunc  agemus,  reliqua  dicturi 
proximis  literis. 

2.  Atque  boc  in  primis  non  praetermittendum  puto,  quod 
institutum  scilicet  nostrum  summopere  Deo  Opt.  Maximo  pla- 
ceat,  quoniam  daemon  omnibus  quibus  potest  modis,  efficere 
conatur  ne  boc  in  regno,  in  quo  est  magna  messis  et  pauci  ope- 
rarij  2  (pauci  enim  sunt  qui  quaerant  ea,  quae  sunt  Jesu  Cbristi)  3 
radices  figat.  Optime  Deus,  quot  habet  bic  bumanae  naturae 
inimicus  satellites,  qui  eius  regnum  diiatare  satagunt?  Quam 
vero  paucos  Christus,  qui  eius  dominationi  subesse,  et  ecclesiae 
catholicae  obedire  uelint?  Qui  sunt  ex  Deo,  nobis  utique  fauent; 
qui  sunt  ex  parte  illius  homicidae  qui  ab  initio  peccat,  aduer- 
santur.  Qui  instituti  nostri  rationes  norunt,  prae  gaudio  exul- 
tant,  quod  hisce  temporibus  Christus  Dominus  noster  Societatem 
hanc  in  lucem  eduxerit,  cuius  ministerio  subortae  tenebrae  luce 
perfundantur;  ij  vero  quorum  infinitus  est  numerus  4,  et  qui 
diligunt  magis  tenebras  quam  lucem,  ut  non  arguantur  opera 
eorum  5,  omnibus  neruis,  et  manibus,  ut  aiunt,  pedibusque  co- 
nantur,  ne  quid  Societati  a  nostrae  deferatur  honoris,  neue  in 
regno  hoc  recipiatur.  Qui  claudicant  in  fide,  imo  uero  qui  non 
ecclipsim  modo,  uerum  caecitatem  patiuntur,  antropofagorum 
more  nos  libenti  animo  non  solum  deuorarent,  sed  et  deglutirent. 
Scribae  uero  et  pharisaei  (qui  et  sanctitatis  et  scientiae  se  nor- 
mam  prae  omnibus  b  habere  contendunt)  non  minori  nos  odio 
prosequuntur,  arbitrantes  a  nobis  status  sui  pendere  periculum. 
Sed  licet  in  cubiculis  obmurmurent,  necnon  in  concionibus  pu- 
blicis  nonnumquam  aliquid  euomant,  cum  tamen  maiorem  car- 
dinalium  partem,  plurimos  qui  sunt  ex  secretiori  consilio  regis, 
reginam    matrem,    et    supremae    curiae   nonnullos  praesides  ac 


a  Emend.  ex  Societatis.  —  b  Del.  se. 


1  Concilium  ad  Poissy  congregatum. 
3  Cf.  Matth.,  IX,  37. 
8  Cf.  Philip.,  II,  21. 
*  Cf.  Eccle.,  I,  15. 

8  Cf.   IOANN.,   III,   20. 


568.  —  Parisiis  1  Septembris  1561  487 

consiliarios  partibus  nostris  audiunt  fauere,  ancipites  redduntur, 
nosque  nonnunquam  amicorum  more  salutant,  aliquando  vero 
nec  auere  dignantur.  Nos  vero  quid?  Bonum  pro  malo  reddentes, 
oramus  obnixe  Ghristum  dominum  ut  auferat  ab  eis  uelamen, 
quod  positum  est  super  cor  eorum  l,  ne  cum  hoc  mundo  dam- 
nentur  2,  gratiasque  agimus  ei  qui  uocauit  nos  in  sortem  (ut 
pie  arbitramur)  a  sanctorum,  educens  nos  de  tenebris  et  caligine 
huius  seculj,  humili  animo  tantum  eius  in  nos  agnoscentes  be- 
neficium,  quod  sua  dignatus  sit  dignatione,  in  militum  nos  suo- 
rum  coaptare  numerum.  Haec  forte  nonnulli  uiderentur  praeter- 
mittenda,  quod  magis  tribulationes  nobis  instare,  quam  conso- 
lationes  prae  se  ferant ;  sed  qua  de  re  magis  gloriatur  ille  Christi 
praeco  Paulus  quam  de  infirmitatibus,  quam  de  tribulationibus, 
quas  pro  Christo  suo  patitur?  Haec  sane  est  via  illa  regia  per 
quam  imus  ad  astra,  ut  compatiamur  scilicet  cum  Christo,  si 
cum  Christo  uolumus  conglorificari 3.  Vnde  miseros  eos,  omnique 
lamentatione  dignos  esse  arbitror  b,  qui  cum  Christi  regnum 
tantopere  significent  uerbis  se  quaerere,  opere  tamen  et  via  crucis 
nihil  nimus  faciant. 

3.  Biliomenses  qui  aduersus  nos  cristas  erexerant  4,  hisce 
proximis  diebus  vna  cum  Pre.  Bap.a  Violaeo  ad  nos  venere 
mitiores  facti,  nihil  amplius  petentes  quam  quod  Societas  nostra 
in  hoc  regno  admittatur;  eaque  de  re  supplicationem  (quam 
vocant)  R.mis  car.bus  a  Lothoringia  5  et  turnonensi  6  porrexerunt 
(ij  enim  sunt  inter  praecipuos  concilij  huius),  eos  autem  adeo 
benigne  ac  obuijs  vlnis  excepere  ij  R.mi  Patres,  ut  nihil  supra, 
addentes  et  hoc:  o  vos  beatos  quos  diuina  maiestas  hisce  tem- 
poribus  horum  probissimorum  uirorum  munere  sit  dignata. 
Vtinam  eius  misericordia  fieret  ut  singulae  huius  regni  prouin- 
ciae  tanto  potirentur  bono.  Quare  amplexamini  sodalitium  hoc 
Jesu  Ghristi,  eius  imitamini  vestigia,  nos  vero  et  nomine  uestro 
nostroque    operam    dabimus,    ut    Gallia    tanto    Dej    dono    non 


a  Del.  pie.  —  b  Del.  eos. 


1  Cf.  ii  Cor.,  III,   14-16. 

2  Cf.  i  Cor.,  XI,  32. 

3  Cf.  Rom.,  VIII,  17. 

1  Billiomaei  contendebant  ut  legata  quae  Guilelmus  de  Prato,  episcopus 
claromontanus,  collegio  billiomaeo  reliquerat,  ipsis  administranda  traderen- 
tur.  Cf.  Lainii  Monum.,  V,  404. 

6  Carolus  de  Guisa. 

6  Franciscus  de  Tournon. 


488  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

priuetur.  Cum  huic  vero  spectaculo  adessent  nonnulli  eorum, 
quos  testamenti  sui  reliquit  executores  foel.  mem.  episcopus 
claramontensis,  uel  pietate  moti,  uel  uerecundia  suae  ignauiae, 
ijsdem  R.mis  car.bus  eiusdem  sententiae  supplicationem  dedere; 
quos  eadem  humanitate  ijdem  Patres  exceperunt,  et  ad  munus 
suum  obeundum  sunt  hortati.  Postridie  eius  diej,  conuentu  Pa- 
trum  facto,  insignis  ille  et  admirabilis  ingenij  vir  ill.s  car.lis  a 
Lothoringia,  suscipiens  in  se  patroni  nostri  causam,  orationem 
in  sodalitij  nostri  gratiam  apud  Patres  habuit,  illudque  a  quibus 
potuit  modis,  laudibus  omnibus  exornauit,  eiusque  admissionem 
in  hoc  regno  petiuit.  Hunc  subsecutus  est  antiquus  ille  dierum 
card.1'9  turnonensis,  qui  quantum  fructus  adferat  haec  Societas 
non  solum  in  regnis  christianorum,  uerum  etiam  apud  Indos, 
publice  retexit.  Hoc  vnum,  inquit,  inter  caetera  uos  ignorare 
nolo,  nempe  me  ipsum  (ob  eorum  vitae  probitatem  sanctioremque 
doctrinam)  collegium  illud  meum,  quod  apud  meos  non  sine 
magnis  sumptibus  aedificaueram,  cum  b  vniuerso  prouentu  suo, 
huic  sodalitio  perpetuo  munere  concessisse.  Tres  alij  card.les, 
D'Armagnac  £  scilicet,  Guisianus  *  et  ille  qui  de  Borbonum 
est  familia  3,  in  horum  sententiam  iuere.  Ex  episcopis  plurimi 
eiusdem  fuere  sententiae.  Aderant  nonnulli  scribae  et  praelati, 
qui  alio  oculos  conuertebant.  Nondum  lata  est  sententia.  Qua- 
propter  R.mus  a  Lothoringia,  et  sanctissimus  ille  senex  turnonen- 
sis,  bono  animo  nos  esse  jubent;  futurum  (inquiunt)  speramus 
vos  tandem  admittendos,  uelint,  nolint  et  scribae  et  pharisaej, 
et  qui  non  sunt  purioris  farinae  4. 

4.  Pater  Pontius  5  a  latere  istorum  cardinalium  et  pontificum 
non  discedit,  expectans  negotij  finem,  eoque  fit  animosior,  quo 
plures  sibi  obijciuntur  aduersarij.  Vtitur  perpetuo  consilio  eorum 
car.lium  quos  paulo  ante  commemoraui,  Rmi.  episcopi  de  Mira- 
poys  6,  et  doctoris  Vincentij  Laurej,  qui  omnes  negotium  hoc 
nostrum  suum  esse  reputant,  eamque  ob  rem  digni  existimandi 
sunt  qui  omnium  Patrum  et  fratrum  orationibus  commendentur. 


a  Prius  eamque.  —  b  Del.  reditibus  suis. 


1  Georgius  cTArmagnac. 
8  Ludovicus  de  Guisa. 
3  Carolus  Borbonius. 

*  Quibus   conditionibus   admissa  sit  Societas  vide   sis   apud  Fouqueray, 
c.  I,  253  sqq. 

5  P.  Pontius  Cogordan. 

6  Petrus  de  Villars. 


568.  —  Parisiis  1  Septembris  1561  489 

5.  Hisce  diebus  Romanorum  imperator  '  ad  reginam  matrem 
dedit  literas,  quibus  nititur  persuadere  sodalitium  nostrum  in 
hoc  reguo  admittendum  esse.  Accepit  illa  literas,  legit a,  ac 
Patri  Pontio  omnem  suam  operam  promisit. 

6.  Pater  Paschasius  2,  rerum  Sccietatis  nostrae  optimus  pro- 
curator  et  pater,  nullum  non  mouet  lapidem  ut  Societas  reci- 
piatur,  maiorque  pars  diei  hac  in  re  ab  eo  absumitur;  reliquum 
quod  superest  temporis,  confessionibus  audiendis  et  oecono- 
miae  b  impendit;  adeoque  nullus  ei  datur  locus,  quo  senescens 
corpus  aliquantula  recreatione  conquiescat.  Reliqui  Patres  con- 
fessionibus  quotidie  audiendis  occupantur  in  proximo  templo,  et 
diebus  festis  in  aede  D.  Germanj ;  reliquum  temporis  inpendunt, 
sicut  et  fratres  domestici,  literarum  studijs  et  orationibus  sacris. 

7.  Binos  jamdiu  fratres  itineri    romano   destinauimus,    quos 

iam  prope  Romam  esse  arbitramur  3.  Hisce  diebus  elapsis  ma- 

gistrum  Nicolaum  Lietardum  et  alium  fratrem  domesticum  cum 

quatuor    alijs   qui  Societatem  ingredi  cupiunt,  ad  R.  P.  T.  mi- 

simus  4;  quorum  iunior  facile  in  regis  consiliarium    erat  coap- 

tandus  absolutis  legum  studijs.  Interea  quoniam  uiget  Lutetiae 

ac  crassatur  [sic]  in  dies  magis  morbus  is  (quem  pestem  vocant), 

ne  fines  nostros,  immo  nec  alienos  ulterius  inuadat,   petimus  a 

R.  P.  T.  iubeat  orationes  a  Patribus  et  fratribus  fieri.  De  peste 

illa  quae  animos  obsidet  et  non  corpora,  nullam  hic  mentionem 

facio,  sperans  cuilibet  christiano  id  negotij    satis  esse  commen- 

datum,  si  modo  diligit  proximum  suum  aeque  ac  se  ipsum.  Bene 

valeat  R.  P.  T.  in  Chro  Dno.  Jesu,  quam  nos  c  omnes  precibus 

et  sacrificijs  suis,  ut  iuuet  obsecramus.  Cal.  Septemb.  1561. 

R.  P.  T.  indignus  filius. 

Jo.  Rinattus  5. 

Ex  mandato  Patris  prouincialis. 

Fol.  57v  .  Quadrimestres  collegii  parisiensis. 


a  Emend.  ex  perlegit.  —  b  Praec.   v.   in  marg.,  deleto  in  textu,  quia 
obscure  exaratum.  —  c  Prius  nosque. 


1  Ferdinandus  I. 

2  P.  Paschasius  Broet,  Galliae  prov.  praepositus. 

3  Cf.  Epist.  PP.  Broet...,  189. 
*  Ibid.,  192. 

5  In  responsis  ad  interrogationes  P.  Nadal  (III,  237)  datis  Tornaci  anno 
1562,  dicit  inter  alia  se  esse  ex  dioecesi  viennensi  in  Delphinatu,  triginta  et 
duos  aetatis  annos  natum  et  ingressum  Societatem  Romae  ante  quattuor 
annos,  et  fuisse  Parisiis  et  Tornaci. 


490  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 


569 


P.    IOANNES    ROGELIUS 

TOLETO    1    SEPTEMBRIS    1561   l. 

1.  Disciplina  religiosa.  —  Novitiorum  institntio.  —  2.  Cives 
frequentes  ad  sacramenta.  —  Pauperibus,  vinctis,  graviter 
aegrotantibus  assistitur.  Mulier  a  peccato ;  maritus  ab  uxo- 
ris  damnatione  procuranda  avertitur.  —  3.  Socii  sedulo 
in  theologiae  studium  incumbunt.  —  4.  Domus  in  media 
urbe  emitur. 

1.  f  Jhs.  Admoclum  R.de  in  Chro.  Pater.  Pax  Christi  etc. 
[Dicit  se  breviter  scripturum.] 

Ac  primum,  sumus  hoc  tempore  pauci,  sed  hene,  gloria 
Christo,  occupati.  [Cuncti  ad  religiosam  perfectionem  aspirant.] 

Sunt  nonnulli  nouitij  domi,  quos  quidam  sacerdos  quotidie 
vna  congregatos  instruit,  quodam  spirituali  lihro  eis  exponendo ; 
quorum  fructus  in  tolerandis  laborihus  perspicue  enitescit.  Pro- 
ponitur  etiam  ipsis  meditandi  materia,  cuius  deinde  rationem 
reddere  consuescunt ;  edocti  nihil  tentationis  debere  occultum 
retineri,  quod  sit  in  ipsis  detegendis  vtilitas  amplissima. 

2.  Sacerdotes  quoque  se  in  suis  ministerijs  perpetuo  exer- 
cent,  tanta  confitentium  copia  concurrente,  quantam  alijs  literis 
intelligere  T.  P.  potuit;  et  cum  hinc  discesserint  contionatores 
famosissimi  2,  quibus  hoc  frequentiae  beneficium  acceptum  ferri 
posse  videbatur,  et  praeterea  curia  ex  hac  vrbe  iam  disces- 
serit  3,  ex  qua  plurimi  ad  nos  confluere  solebant ;  tamen  nihi- 
lominus  tantus  est  concursus,  vt  omnibus  diebus  nobis  occupa- 
tionem  praebeant  non  exiguam.  Xenodochia  praeterea  inuisuntur 
a  Patribus,  vbi  pauperes  corpore  et  spiritu  recreantur,  mundatis 
eorum  animis  et  corporibus,  exercendo  officia  hutnilia  ad  eorum 
munditiam,  et  confessiones  audiendo.  A  vinctis  etiam  vocantur, 
partim  vt  ipsos  consolentur,  et  confitentes  audiant,  partim  etiam 


1  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  318  et  321.  Subsequitur  aliud  exemplum 
latinum  in  ff.  319,  320. 

a  Celeberrimus  fuerat  P.  Ioannes  Ramirez.  Cf.  Litt.  Quadrim.  VI.,  486, 
670,  832. 

8  Matritum  discesserat. 


569.  —  Toleto  1  Septembris  1561  491 

vt  addant  deficientibus  animuin,  quo  sint  paratiores  ad  supplicia 
patienter  toleranda ;  quod  cupiunt  nonnulli  vt  saepissime  fiat, 
vt  animo  firmiori  patiantur,  et  a  nostris  quid  eos  oporteat  fa- 
cere  intelligant.  Nec  vero  infirmis  ciuitatis  negatur  nostra  opera, 
quin  saepius  ad  eos  iuuandos  nostri  sese  conferunt ;  non  modo 
confessionibus  audiendis,  sed  etiam  morientibus  assistitur,  do- 
nec  animam  (Deo  annuente)  exhalauerint ;  vnde  fructus  non 
solum  morientes  a,  sed  etiam  assistentes  plurimus  consequitur. 
Videt  enim  vnusquisque  oculis,  et  audit,  quomodo  se  ad  eius- 
modi  terminum  deceat  praeparare,  qui  nullum  est  praeteriturus 
mortalium.  In  alijs  denique  operibus  charitatis  occupantur  nos- 
tri,  vtpote  animas  cacodemonis  imperio  subditas  in  veram  li- 
bertatem  vendicare  [sic].  Quaedam  enim  mulier  alienigena,  cum 
amatorem  sequuta,  paternam  deseruisset  domum,  ministerio 
nostrorum  ad  meliorem  frugem  se  recepit,  religionis  coenobium 
ingressa,  vbi  magna  cum  aedificatione  omnium  perseuerat  in  vir- 
tute.  Homo  quidam  praeterea  vxorem  in  vincula  coijciendam 
curauerat,  et  eam  de  adulterio  constantissime  accusabat,  certus 
rem  ad  finem  vsque  perducere,  nisi  vnius  ex  nostris  monitis 
sententiam  mutasset,  dummodo  ipsa  in  monasterium  aliquod  se 
reciperet,  pollicitus  se  non  vlterius  progressurum,  quin  eam,  si 
vere  resipisceret,  recepturum. 

3.  Inter  haec  omnia  negotia  solent  etiam  nostri  quod  su- 
perest  temporis,  rei  literariae  impendere,  quo  commodius  sua 
munia  exequantur.  Conueniunt  enim  vna  singulis  diebus,  vt 
lectionem  theologiae  a  Patre  Rectore  '  audiant,  quam  deinde 
ipsi  inter  se  ventilare  possint,  cuius  rei  fructum  optimum  fore 
speramus. 

4.  Domus  propria  in  hac  vrbe  nobis  hactenus  non  fuerat ; 
hanc  tamen  emimus  hoc  tempore  commodissimam ;  tametsi, 
quoniam  eius  est  generis  vt  vendi  facile  nequeat,  fuit  eius  ven- 
dendae  facultas  a  rege  impetranda,  quae  iam  est  ex  parte  im- 
petrata  ;  quae  res  fuit  voluptati  quam  plurimis  ciuibus,  partim 
quod  nobis  omnes  bene  cupiunt.  partim  etiam  quod  est  sita  in 
media  vrbe,  loco  commodissimo  2.  Statim  a  principio  (vt  in  re- 


a  Emend.  ex  morientibus. 


1  P.  Petrus  Domenech. 

a  Vide  certiorem  situs  descriptionem  in  litt.  quadrim.  1  Ianuarii  1562. 
Loca  in  quibus  nostri  Toleti  habitarunt,  priusquam  propriam  domum  ha- 
buerunt,   bene  exponit  Alcazar  :    Chrono-historia,  I,  366  (an.  1559),  II,  39 


492  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

rum  nouitate  fieri  solet)  nonnulli  ex  vicinis  religiosis  obstare 
voluerunt;  primuni  praecibus,  deinde  etiam  lites  minitando ; 
nunc  vero  non  solum  ab  instituto  destiterunt,  verum  etiam  aequo 
animo  nostri  se  viciniam  expectare  dicunt,  etiamsi  templis 
templa  coniungantur,  quod  idem  sit  tinis  omnium.  Est  sita  do- 
mus,  vt  dixi,  in  vrbe  media  iuxta  templum  maximum  ducentis 
fere  passibus,  qui  locus  est  totius  vrbis  frequentissimus  ;  emi- 
tur  autem  praecio  quinque  millium   aureorum. 

Faxit  Ghristus  vt  vtraque  domus,  interna  praecipue,  extrua- 
tur  et  ornetur  non  putribilibus  auro  et  argento,  sed  feruentis- 
sima  cbaritate  perpetuo  duratura.  Quod  vt  nobis  facilius  obtin- 
gat,  tuae  Paternitatis  orationibus  et  sacrificijs  suppliciter  iuuari 
poscimus.  —  Toleti  Galendis  Septembris  anni  1561.  Ex  com- 
missione  R.di  P.  Rectoris. 

T.  R.  P.  indignissimus  filius  et  seruus. 

i 

IOANNES   ROGELIUS    J. 


570 

PETRUS     HOLANDUS 

VINDOBONA    1    SEPTEMBRIS    1561   2. 

1-2.  Sociorum  numerus.  Religiosa  disciplina.  —  3.  Socii  alio 
missi.  —  4.  Novicii  ultimis  mensibus  admissi.  —  5-7.  Can- 
didati.  —  8-9.  Catalogus  mittendus  promittitur.  Inferiores 
scholae  ob  pestem  clausae.  —  10-11.  Superiores  scholae  flo- 
rent,  spesque  est  illas,  adiuvantibus  principibus,  florentiores 


(an.  1562).  Cum  primum  nostri  anno  1558,  mense  Octobri,  Toletum  adierunt, 
per  aliquot  menses  hospitati  sunt  in  aedificio  quod  pueris  educandis  («  Cole- 
gio  de  los  Infantes»)  archiep.  Siliceus  exstruxerat.  Post  in  domo  Rui  Ldpez 
de  Avalos,  quae  templo  D.  Magdalenae  contigua  erat.  (Cf.  et  Astrain  :  His- 
toria...,  II,  43-44).  Inde,  anno  1560,  ut  locus  daretur  domino  Ioanni  de  Aus- 
tria,  in  alias  aedes  migrare  coacti  sunt,  ubi  prius  piae  feminae  habitarant 
(Cf.  et  Epist.  P.  Nadal,  II,  69,  87).  Haec  domus  dicebatur  Sancti  Spiritus, 
et  sita  erat  «  al  torno  de  las  Carretas  »,  quam  postea  moniales  D.  Bernardi 
incoluerunt. 

1  Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  236. 

2  Ex  origin.  in   cod.  Germ  139,   ff.  90-94 ;  prius   64-68.    Particulam  edidit 
Braunsberger  in  B.  P.  Canisii  Epist.,  III,  759-761. 


570.  —  Vindobona  1  Septembris  1561  493 

futuras.  —  12-14.  Contiones  aliaque  erga  proximos  ministe- 
ria.  —  15-20.  Fructus  ex  sacramentorum  administratione. 

—  21-23.  Institutae  rogationes  et  decantatae  litaniae  in- 
stinctu  Hosii  Cardinalis,  qui  se  nostris  benevolentissimum 
exhibet.  —  24.  Corporis  afflictationes  ad  Ecclesiae  bona  ob- 
tinenda.  —  25-27.  Discidia  composita.  —  28-30.  Carceratis 
et  aegrotis  auxilium  fertur.  —  31.  Curatur  ut  gravioribus 
malis  remedium  adhibeatur.  —  32.  Collegii  existimatio 
apud  diversos  populos  crescit.  —  33-35.  Acta  in  synodo 
strigoniensi.  De  collegio  Neosolii  erigendo  tractatur.  — 
36-37.  Patris  rectoris  ad  episcopatum  transsylvaniensem 
afflictum  profectio.  —  38.    De  collegii  tyrnaviensis  initiis. 

—  39.  Caesar  viennense  collegium  pecunia  iuvat.  —  40.  De 
tyrnaviensis  collegii  fabrica.  —  41-43.  Alia  Caesaris  bene- 
ficia.  —  44.  Civitas  viennensis  locum  horto  et  rusticationi 
accommodum  nostris  concedit.  —  45.  Aliqui  socii  vota  vo- 
vent.  —  46.  P.  Provincialis  exemplo  et  hortationibus  ad 
perfectionem  excitat.  —  47.  Cui  imperator  litterarium  nego- 
tium  commendat.  —  48.  Sacerdos  anabaptista  ad  Ecclesiam 
redit.  —  49.  Religiosus  moravus  contendit  ut  nostri  eius 
scripta  liment.  —  50.  Ecclesiasticus  vir  ab  animi  anxieta- 
tibus  liberatur.  —  51-56.  Confessionis  sacramentum  a  sa- 
cerdotibus  frequentatur ;  et  vires  suas  mirabiles  in  illis  et 
in  aliis  exserit. 

1.  f  Ihs.  Pax  Chri.  etc.  Referam,  Rde.  admoduni  in  Chro. 
Pater,  vnis  his  litteris,  praecipua  quaedam  eorum,  quae  in  hoc 
caesareo  minimae  nostrae  Societatis  viennensi  collegio  Dominus 
Ihus.  per  inutiles  seruos  suos,  proxime  exacto  quadrimestri  per- 
ficere  dignatus  est. 

2.  Septem  et  quadraginta,  qui  hic  sunt,  instituti  nostri  me- 
mores  ad  Penthecostes  festum  vota  sua  imprimis,  pro  more 
nunquam  satis  laudato  Societatis,  maximo,  non  dubito,  affectu 
renouarunt.  Circa  idem  tempus  non  sine  fructu,  quod  ex  effec- 
tibus  licet  colligere,  domestica  offitia  fuerunt  distributa;  ut  et 
veterani  milites  labore  leuarentur,  et  recentiores  hac  ratione 
instituerentur;  deinde  vero  tanta  pietate  abnegationi  propriae 
voluntatis  student,  tantique  sunt  in  refrenandis  proprijs  animi 
aegritudinibus,  ut  frequenter   gradum    sistere,   frequenter,    vt  a 


a  vt  snpra  vers. 


494  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

dici  solet,  fractis  ceruicibus  retrocedere  (quae  diuina  est  bonitas) 
cogatur  antiquus  humani  generis  hostis.  Idem  hoc  temporis  in- 
fenssissimus,  si  vnquam  ante,  sane  nobis  a  atque  molestissi- 
mus.  Continent  nos  omnes  in  acie  b  hac  strenue,  Deo  sit  honor, 
Rector  noster  4,  atque  magister  Gornelius  2,  totius  collegij  con- 
fessarius  (qui  duo  soli  apud  nos  sunt  professi)  et  sex  alij  sa- 
cerdotes  Domini,  quorum  vnus  Adamus  Heller,  modo  vicerector 
collegij,  primitias  suas  Deo  Opt.  Max.  in  ipsis  Pentecostes  fes- 
tiuitatibus  pie  obtulit.  Hij  [sic]  itaque  omnes  precibus  et  sacri- 
ficijs,  verbo,  exemploque  imprimis  inculpatae  vitae,  ac  singulari 
quadam  industria  id,  per  Dei  bonitatem,  efficiunt,  vt  et  cada- 
mus  rarius,  et  surgamus  citius  atque  feruentius,  et  pugnemus 
libentius,  et  stemus  cautius,  et  vincamus  iucundius.  Poeniten- 
tias  voluntarias  multo  frequentiores  esse  dixerim  ipsis  impositis. 
Augescit  in  dies  magis  magisque  obseruantia  erga  maiores, 
mutua  charitas,  studium  obseruandarum  legum  nostrarum;  et 
ut  semel  hoc  dixerim,  ita  charitate  atque  fraterno  amore  in 
Chro.  Ihesu  aestuant  nonnulli,  ut  castigatione  corporis  vltro 
suscepta,  plagis  sibi  ipsis  impositis,  tanta  constantia  aliorum 
peccata  deflere,  eorumque  restaurare  lapsus  pia  oratione  apud 
Dominum  contendant,  quanta  uix  forte  a  multis  credi  possit. 
Equidem  non  dubito  quosdam  e  nostrls  illud  attigisse  perfectio- 
nis  fastigium,  ut  etiam  anathema  fieri  a  Christo  pro  fratribus 
suis  cupiant  3.  Exaudiuntur  autem  pauperes  Christi  nonnun- 
quam;  tantoque  feruore  istis  auxilijs  ad  cor  nonnulli  redire 
videntur,  ut  pium  quemuis  hominem,  prae  nimio  gaudio,  horum 
conuersiones  ad  Dominum  adigere  ad  lachrymas  possint.  Sed 
de  his  plura,  non  dubito,  daremus,  nisi  frequentes,  ob  rectam 
huius  collegij,  et  aliorum,  institutionem,  distractiones  c  perne- 
cessariae  Rectorem,  nostrosque  alios  Patres,  quasi  furtim  a 
nobis  saepe  abducerent. 

3.  Missi  sunt  quatuor  his  mensibus  hinc  alio,  magister  Ca- 
rolus  Grim,  dextra,  ut  ita  dicam,  rectoris  nostri  manus  d,  Oeni- 
pontum ;  ut  illic  primo  quoque  tempore   locum  et  suppellectilia 


a  nobis  supra  vers.  —  b  aciae  ms.  —  c  Prius  distractionem.  —  d  manus 
snpra  vers. 


1  P.  Ioannes  de  Victoria. 

2  P.  Cornelius  Broghelman. 

3  Cf.  Rom.  IX,  3. 


• 


570.  —  Vindobona  1  Septembris  1561  495 

his  praeparet,  qui  breui,  Deo  duce,  eo  mittentur  l.  Doctor  Her- 
mes  2  et  Pr.  Henricus  3  in  Flandriam,  breui,  ut  speramus,  ne- 
gotijs  illic  confectis,  huc  reuersuri.  M.  Volfgangus  Maria  4  et 
Vrbanus  5  Pragam.  Caspar  Labacensis,  et  Pascualis  6,  in  Ita- 
liam.  D.  Saidel,  Anthonius  fiander  7,  Palma  ad  collegium  tyr- 
nauiense  in  Vngariam.  Pr.  Dauid  Eckius,  qui  hinc  Au[gu]stam 
versus  profectus  erat,  Italiam  reuisurus  breui  dicitur  8.  Dirigat 
horum  Dominus  Ihesus  et  iter  et  actiones,  nosque  tueatur  om- 
nes,  pro  bonitate  sua,  semper.  Praeter  hos  quam  plures  alij  de 
sententia  R.di  Pris.  prouincialis  9,  hinc,  circa  renouationem 
studiorum  dimittentur;  vt  nostra  abundantia  aliorum  sit  sup- 
plementum  collegiorum.  M.  Ogerius,  Volfgangus  Arcularius,  ac 
Orthnerus  10  Augustam  sunt  profecti. 

4.  Insignes  praeterea  magnaeque  spei  adolescentes  tredecim 
in  nouo  illo  tyrocinio  degunt,  de  quo  alias  ad  R.  P.  T.  scrip- 
simus,  a  nobis  et  loco,  et  mensa,  et  exercitijs,  et  conuersatione, 
ut  probationis  ratio  exigit,  in  hoc  eodem  collegio  quidem  sepa- 
rati.  in  eo  vitae  genere  nostram  sane  fere  omnium  expectatio- 
nem  exemplo  prorsus  a  superarunt,  ac  breui  temporis  curriculo 
tantum  in  virtutibus  solidis  uidentur  profecisse,  ut  iudicio  mul- 
torum  approbationeque  R.  Patris  Prouincialis  ad  studia,  quae 
post  vnum  atque  alterum  mensem,  Christo  Ihesu  bene  propitio, 
restaurabuntur,  merito  illinc  educi  debeant.  His  succedent,  paris 
expectationis,  ut  speramus,  alij.  Ex  his  tres  tantum  hocce  qua- 
drimestri  proxime  exacto,  locum  hunc,  dignitatemque  ac  singu- 
lare  Dei  beneficium  sunt  consecuti ;  quorum  vnus  quidem  flan- 
der,  est  diaconus;  alter  uero  tyrolensis,  venusta  facie,  corpore- 


a  Del.  v.  separa  imperf. 


1  Cf.  sis  Lainii  Monum.  VI,  231,  233,  235,  353. 

3  P.  Hermes  Winghenius  tornacensis,  theologiae  professor.  Cf.  Braunsber- 
ger:  B.  Petri  Canisii  Epist.,  III,  151,  annot.  5;  191,  annot.  3.;  272,  annot.  2. 

3  Secundura  Braunsberger,   1.  c.  272,  annot.  2,  erat  is  P.  Henricus  Goch. 

*■  De  eo  Cf.  Braunsberger,  ibid.  186,  annot.  5 :  718. 

5  Urbanus  Frentzel  bohemus.  ibid.  718. 

0  Cf.  ibid.  225,  annot.  7.  In  catal.  coll.  viennensis  anni  1559  censetur  Cas- 
parus  Textor  labacensis,  iuvenis  16  annorum.  (Cod.  Germ.  131,  f.  216.  v ). 

7  De  Antonio  Guis  flandro  vide  Litt.  Quadrim.,  VI,  608. 

8  De  itinere  P.  Eckii   multa  invenies   apud   Braunsberger,    III,  sub  v.o 
Eckius. 

9  P.  Petrus  Canisius. 

10  De  Ogerio  Davantiano  vide  Braunsberger,  1.  c.  223 ;  Orthero  nomen  erat 
Ioannes  (Ibid.  225,  et  Catal.  mensis  Oct.  1561,  de  quo  paulo  inferius). 


496  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

que  ornato;  tertius  viennensis,  non  indocti  [sic].  Hic  autem 
matrem,  honestam  matronam  viennensem,  multis  atque  assiduis 
pretibus  [sic]  exorauit,  ut  a  parente  imprimis,  deinde  vero  a 
nobis  rogatu  suo  impetraret,  ne  tantum  eius  tamque  assiduum 
seruiendi  Deo  Opti.  in  Societate  desiderium,  uel  a  parente  im- 
pediretur,  uel  a  Rectore  nostro,  quem  putabat  se  offendisse,  a 
quo  alioquin,  ut  filius,  ille  amabatur  in  Domino,  retardaretur. 
Obtinuit  matrona  illa  pia,  quod  suo  ipsius,  ac  filij  nomine, 
christiano  affectu  petebat.  Adolescens  vero  Gabriel  dictus,  ut 
nomen,  ita  quoque  animi  puritatem  speciemque  angeli  cuiusdam 
Dei  immortalis  ac  Opti.  Max.  refert  l. 

5.  Fuerunt  interea  temporis  plures  qui  non  dissimili  religione 
affectuque  permoti,  maioribus  nostris  suam  hanc  ipsorum  animi 
sententiam  notam  esse  voluerunt,  ac,  adhibitis  etiam  interces- 
soribus,  numero  nostrorum  asscribi  apud  eos  studiose  conten- 
derunt.  Verum,  qu[od]  hoc  tempore  certas  ob  causas  non  sunt 
assecuti,  id  ipsum  commodiori,  Deo  fauente,  maiorique  haud 
dubie  cum  fructu  ac  animi  solatio  assequentur. 

6.  Egit  praeterea  circa  hoc  tempus  idem  serio,  cum  rectore 
nostro  (quem  summo  quodam  affectu  in  Hungariam  abeuntem 
est  prosecutus,  ac  redeuntem  amplexus)  2  vir  quidam  prima- 
rius,  natione  hyspanus,  elate  satis  maturus,  doctrina,  prudentia, 
atque  authoritate  ad  res  magnas  expediendas  aptus,  germani 
idiomatis  peritus,  et,  quod  ante  omnia  est  commendatione  di- 
gnum,  insigni  certe  pietate  atque  religione,  iam  ab  ineunte  etate 
educatus  exercitusque ;  serio  inquam  agit  de  abrutnpendis  hu- 
ius  mundi  nequam  tricis,  atque  pedicis,  quibus  grauissime  im- 
pediebatur,  quo  minus  totum  sese  statim  Societati  Ihu.  traderet, 
eiusque  fidei  committeret  gubernandum. 

7.  Eo  autem  proximis  hisce  diebus  hac  in  re  ventum  est,  vt 
quesita  ac  inuenta  videantur  media  accommodatissima  a,  quibus 
et  negotia  illa  grauia  admodum  quae  virum  hunc  pium  quo- 
dammodo  dilacerant,   queque  eius  sunt   generis,  vt,  citra  con- 


a  Del.  eo  modo  (?). 


1  In  catal.  coll.  viennensis  mensis  Octobris  1561,  in  ,cai,al.  ineuntis  anni 
1562  et  in  catal.  mensis  maii  1563  invenitur  Gabriel  Hartman,  qui  anno  4565 
est  in  collegio  pragensi  (God.  Germ.  131,  ff.  241,  268.  v;  Bohem,  89,  f.  12). 
Exstant  etiam  eius  responsa  ad  interrogationes  Patris  Nadal.  [II,  334]. 

2  P.  Victoria  in  Hungariam  ad  synodum  tyrnaviensem  profectus  est.  Vide 
inferius. 


570.  —  Vindobona  1  Septembris  1561  497 

scientiae  grauamen  aliquod  deseri  posse  quibusdam  non  videan- 
tur,  citius  a  rectiusque  expediantur,  et  compos  tanti  voti  sanctius 
efficiatur.  Faxit  b  Deus  Omnipotens  ne  interea  temporis  subortae 
nebulae  aliquae  piae  huic  menti  ex  sese  offundant  tenebras. 

8.  Nomina,  studia,  officiaque  domestica,  quibus  nostri  hic 
omnes  exercentur,  vt  sunt  antea  priuatis  litteris  R.  T.  P.  nota, 
ita  etiam  ab  alijs  cognosci  facile  poterunt,  ex  eo  indice,  quem 
breui  simul  cum  romano  coniungemus,  ac  typis,  ut  alias,  non 
sine  spirituali  solatio,  ac  fructu,  fuit  factitatum,  committemus. 
Cuius  exemplaria  tot  numero  dabimus,  vt  harum  quadrimestrium 
copiae  correspondeant  l. 

9.  Inferiores  scolae,  tametsi  aliquot  abhinc  diebus,  ob  pestis 
exortae  timorem,  fuerint  occlusae  quatuor  (est  enim  magnus  in 
illis  studiosorum  numerus),  tamen  neque  praeceptores  tempus 
suum  frustra  terunt,  neque  in  altioribus  classibus  cessatum  est 
a  consuetis  litterarum  exercitamentis.  Quorum  omnium  exem- 
plaria  c,  pariter  atque  authorum,  qui  hic  praeleguntur,  P.  T.  R. 
breui  mittemus. 

10.  Numerus  studiosorum  et  nobilitate  et  praestantia  augetur 
in  dies  magis  magisque;  nec  sane  germani  modo,  sed  omniura 
fere  nationum  huc  cateruatim,  huc  aliquando  concurrunt.  Ex 
quibus  duo  inter  alios  priraae  nobilitatis  vehementissime  a  d  car- 
dinali  reuerendissimo  Hossio  sunt  nobis  commendati.  Quodsi 
noua  auditoria  quae  caessareae  maiestatis  sumptibus,  hic  apud 
nos  exstruuntur,  absoluta  breui,  ut  speramus,  fuerint;  si  ex 
Vrbe  copia  nobis  fiet  gratis  eos  promouendi,  qui  in  hoc  nostro 
gymnasio  et  litteris  operam  strenue  dederint,  et  doctrina  pariter 


a  cicius  ms.  —  b  Facsit  ms.  —  c  Del.  ad  —  d  a  supra  vers. 


1  Hunc  catalogum  invenit,  et  iterum  edidit  Bruxellis  anno  1892  P.  Som- 
mervogel  sub  titulo :  «  Les  Jesuites  de  Bome  et  de  Vienne  en  M.D.LXI 
d'  apres  un  Catalogue  rarissime  de  Vdpoque  ».  Et  quidem  catalogus  roma- 
nus,  ut  in  ipso  dicitur,  refert  statum  Societatis  romanae  sub  finem  mensis 
Maii  1561 ;  catalogus  vero  viennensis  mense  Octobri  scriptus  videtur  cum 
iam  in  eo  recenseatur  P.  Hurtadus  Perez,  qui  die  25  Septembri  adbuc  Au- 
gustae  versabatur  (Braunsberger  :  B.  Petri  Canisii  Epist.  III,  233)  et  die  6 
Octobris  Ingolstadio  Viennam  versus  profectus  est  (ibid.  246).  Recensetur 
etiam  P.  Ferdinandus  Jaen,  qui  ex  Urbe  profectus  est  exeunte  mense  Sep- 
tembri  (ibid.  227),  et  die  18  Octobris  adhuc  P.  Canisius  Augusta  scribebat : 
«  Nondum  de  adventu  Doc.  Jaen  cognovimus  »  (ibid.  263).  Ante  finem  No- 
vembris  concinnatus  est  catalogus,  quia  illo  mense  P.  Victoria  desiit  esse 
collegii  viennensis  rector  (ibid.  313). 

LlTTBRAB   QUADRIMESTRES.    —  TOM.    VII.  32 


498  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

ac  pietate,  facultatum  gradibus,  ut  ornentur,  meriti  fuerint;  ea 
sane  est  communis  plurium  sapientum  sententia,  ut  non  dubi- 
tent,  quin  sit  vndique  magnus  buc  ad  nos,  totius  etiam  nobili- 
tatis  futurus  concursus  *;  illudque  diuino  tandem  fauore  maxi- 
me  futurum  sperem,  vt,  vel  hac  sola  ratione  et  solertia  iila, 
qua  Societas  nostra  minima  a,  pie  in  boc  genere  officiorum  erga 
studiosam  iuuentutem  vtitur,  multae  baereticorum  scolae  stu- 
diosis  destituantur,  ac  prorsus  desolatae,  ut  par  est,  iaceant; 
ad  quas,  procb  [sic]  dolor,  non  modo  uariae  farinae  homines, 
sed  primarij  quoque  viri,  qui  catbolici  et  esse  et  haberi  volunt, 
non  secundos  tertiosque  filios,  sed  primogenitos  etiam  suos 
vndique,  parum  circumspecte,  nescio  quas  ob  paruulas  commo- 
ditates,  mittunt.  Neque  vident  illi  sane,  quara  sint  ex  hoc  in- 
gentia  subsecutura  mala.  Sunt  enim  horum  principum  filij  hi, 
qui  olim  (ut  fert  huius  saeculi  nequam  conditio)  tametsi  depra- 
uatj  moribus  et  fide  fuerint  b,  ciuitatum  tamen,  prouintiarum, 
regionum  apicem  clauumque  tenuerunt  c. 

11.  Haec  mala,  quia,  quoad  fieri  poterit,  uel  sublata  omnino, 
uel  maxima  saltem  ex  parte  impedita  exoptamus,  in  illud  neruos 
omnes  nostros  intendimus,  ut  et  collegij  huius  exercitamenta 
literaria  sint  quam  optime  pijssimeque  fieri  queat,  instituta,  et 
commoditates  aliae  plurimae  studiosis  huc  confluentibus  suppe- 
tant  habitationum  honestarum,  librorum  atque  expensarum.  Hanc 
rem  D.  Ferdinandi  primi,  domini  nostri  ac  patroni  clementissimi, 
insignis  pietas,  zelusque  orthodoxae  religionis  erigendae  ac  pro- 
pagandae,  non  parum  promouent.  Et  sunt  sane,  Deo  laus,  eidem 
a  consilijs  viri  primarij,  quibus  haec  ipsa  res,  nostrique  omnes 
conatus,  et  approbati  sunt,  et  cordi.  Dicam  etiam  bic  quod  ratio 
ipsa  suadet,  quodque  mirum  baereticis  videbitur,  ac  magno  animi 
solacio  pij  contemplabuntur.  Praebet  profecto  non  ita  raro,  no- 
bis  magnam  quamdam  spem,  huius  rei  perficiendae  serenissimus 
rex  Maximilianus,  qui  ut  humanissime  nostros  excipere  solet  pro 


a  nostra  iter.  in  ms.  —  b  Del.  se.  —  c  Obscure  exaratum  in  ms.  Vide- 
tur  script.  tenerfit. 


1  Facultatem  conferendi  academicos  gradus  suis  alumnis  Pius  IV  per 
Breve  «  Exponi  nobis  »  die  19  Augusti  1561  datum  collegiis  Societatis  Iesu 
concessit  (Gf.  Institutum  Soc.  Iesn,  I,  34-37) ;  sed  tum  ob  universitatum  in- 
vidiam,  tum  ob  professorum  defectum,  magna  prudentia  in  privilegii  usu  opus 
erat;  nec  viennenses  nostri  hoc  tempore  illo  privilegio  usos  esse  constat. 
Cf.  Braunsberger,  1.  c,  III,  144-145;  151;  306;  313-314. 


570.  —  Vindobona  1  Septembris  1561  499 

sua  clementia,  ita  quoque  petitos  ab  eo  fauores,  in  causa  ma- 
xime  religionis,  nec  nobis,  nec  alijs,  quod  sciam,  viris  religiosis 
denegauit  vnquam.  Plura  hic  consulto  his  omnibus  de  rebus 
omittimus,  commodiori  tempore,  et  loco  eadem  fortasse  relaturi 
maiori  cum  fructu. 

12.  Contiones  nostrorum  ad  populum  frequentissime  etiam 
primarias  ciuitatis  ecclesias  a,  toto  hoc  tempore  habitae  fuerunt, 
tanto  omnium  applausu,  solacio,  fructuque,  ut  certo  constet, 
maiorem  plerumque  eo  fieri  concursum,  ubi  nostri  contionantur, 
quam  alio.  Hinc  est  quod  solemnioribus  festiuitatibus,  illisque 
temporibus  quando  frequentissimum  religionis  causa  solet  esse 
auditorium,  non  alio  quam  huc  ad  nos  ab  illis,  qui  curam  tem- 
plorum  gerunt,  concurratur  obtinendorum  e  nostris  contionato- 
rum  ergo.  Neque  ideo  tamen  vsitata  erga  infirmos  atque  incar- 
ceratos  nostrae  Societatis  officia  negliguntur.  Magnam  siquidem 
haec  virtutum  exercitamenta,  quibus  ratione  instituti  nostri  se- 
dulam  impendere  operam  tenentur,  populo  huic  viennensi  aedi- 
ficationem  peperisse  pro  comperto  habemus.  De  contionibus 
autem  M.  Gregorij  *  in  templo  nostro  mira  sane,  Deo  sit  laus, 
sparguntur.  Quidam  enim  nuperrime  (ut  de  alijs  taceam)  doctor 
nobis  amicissimus,  ac  vir  fide  dignus,  et  qui  ob  fidei  catholicae 
defenssionem  multa  ab  haereticis  passus  dicitur,  has  aliorum 
rectori  nostro  referebat  voces:  iuuenem  hunc  nihil  aliud  praeter 
euangelicam  doctrinam  contionari;  mirabili  facundia  sanctitateque 
esse  praeditum ;  plurimos  ab  haereticorum  figmentis,  ad  solidam 
matris  nostrae  catholicae  Ecclesiae  b  doctrinam,  contionibus 
huius,  nobis  inscijs  esse  reuocatos ;  qua  de  re  ipsimet  gloriaren- 
tur,  quorum  aliquos  affirmabat  idem  doctor  (si  recte  memoria 
teneo)  sibi  et  antea  et  nunc  etiam  temporis  esse  notissimos.  Adde- 
bat  ille  quoque  animi  sui  sententiam :  totam  nimirum  Syllesiam 
haereticorum  figmenta  pedibus  conculcaturam,  ac  ad  sanam 
mentem  redituram,  si  per  annum  saltem  M.  Gregorium  Wradis- 
lauiae  contionari  contigeret  [sicj.  Huius  contionibus  atque  allo- 
quio  spiritali  matronam  quandam  honestam,  quae  ab  aliqui- 
bus  c  energumina  credebatur,  grauissima  quadam,  vt  multorum 
est  sententia,  agitatione  melancholiae,  fuisse  liberatam  d  audi- 
uimus. 


a  Sic.  ms.,  videtur  tamen  dicendum...  in  primariis  ciuitatis  ecclesiis. 
b  Del.  contio  imperf.  —  c  aligijs  (?)  ms.  —  d  liberaratam  ms. 

1  Gregorius  Rossefflus. 


500  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

13.  Gum  Reuerendissimo  viennensi  l  non  vacaret,  ut  antea 
saepe,  coram  S.  G.  M.  contionari,  iussit  caesarea  ipsius  maiestas, 
quantum  intelleximus,  vt  hinc  aliquem  acciperet  e  nostris,  quem 
suo  substitueret  loco.  Is  vero  fuit  idem  M.  Gregorius. 

14.  Diebus  quidem  veneris  mane  in  scolis  nostris  a  M.  Gor- 
nelio  pro  more  latine,  ab  alijs  germanice,  dominicis  vero,  in 
templo  nostro  a  Patre  Pyringer  doctrina  christiana  a  frequen- 
tiori  solito  auditorio,  et  fructu  vberiori,  explicatur.  Doctor  etiam 
Christianus  2,  contionibus  suis  gratus  populo,  frequenter  diebus 
festis  in  scolis  nostris,  nonnulla  e  suggestu  de  festiuitatibus  ipsis, 
deque  virtutibus  christianis  auditoribus  nostris  proponit,  auditu, 
factuque  digna.  Itali  quoque,  rudiores  maxime,  exhortationibus 
atque  colloquijs  spiritualibus  non  raro  iuuantur  a  nostris. 

15.  Haec  itaque  atque  alia  pietatis  officia,  dum,  pro  more 
Societatis,  a  nostris  solerter  geruntur,  magni,  dubio  procul, 
atque  copiosi  in  hor[r]eum  Domini  segetum  manipuli  colligun- 
tur;  cuius  rei  vt  multa  alia  sunt  indicia,  illud  non  ita  incertum 
est,  quod  quam  plurimi  ad  templum  nostrum  puro  confessionis, 
contritionis,  satisfactionisque  sacramento.  diuino  beneplacito 
instituto,  conscientias  exoneraturi  suas,  pectusque  inde  christia- 
num,  ac  varijs  repurgatum  vitijs,  domum  reportaturi  b  recur- 
runt;  quorum  ita  copiosus  est  numerus,  vt,  etiamsi  plures  sa- 
cerdotes  germani  adessent,  multi  tamen  a  nobis,  vt  modo  fit, 
parum  solati  cogerentur  alio  se  conferiv.  Nunquam  interim  de- 
sunt,  qui  dominicis  festisque  diebus,  post  puram  integramque 
suorum  peccatorum  exomologesin,  sacra  synaxi,  proprias  qui- 
dem  sacramentaliter,  nostrorum  vero  atque  aliorum,  qui  specta- 
tores  sese  exhibent,  spiritaliter  refocillent  animas.  Admirantur 
plurimi  nouam  hanc  methamorphosin ;  quidam  excitantur  etiam 
tanto  virtutis  exemplo;  alij,  peractis  sacris,  quibus  numerosus 
omnis  conditionis  atque  status  populus,  summa  attentione,  sum- 
maque  reuerentia  interesse  solet,  ea,  quae  in  templo  nostro, 
quasi  in  abscondito,  viderunt  atque  audiuerunt,  vbique  supra 
tecta  praedicant,  Societatemque  hanc  minimam  nostram,  eiusque 
exercitia  christiano  affectu,  laudibus  ad  coelum  usque  prouehunt. 

16.  Est  matrona  quedam  inter  alias  viennenses  honesta,  quae, 
dum    afflictaretur  magnis    anxietatibus,    nullibi    extra   templum 


a  christiano  ms.  —  b  Privs  repurgaturi. 


1  Antonius  Brus  a  Muglitz. 
a  P.  Christianus  Rivius. 


570.  —  Vindobona  1  Septembris  1561  501 

nostrum  (est  enim  ornatissimum)  se  posse  inuenire  solacium, 
in  tantis  suis  malis,  affirmare  non  verebatur.  Paradisi  loco 
templum  nostrum  habet,  seseque  ab  angelis  vocari  cogitat,  cum 
signo  campanae  sacris  interesse  admonetur.  Verum  ne  leue  hoc 
videatur,  quasi  a  foemineo  sexu  productum ;  sunt  primarij  etiam 
viri,  qui  coram  Gaesare  nostro,  ut  videor  a  quodam  singulari 
nostro  patrono  audiuisse,  ac  alijs.  affirmare  non  dubitant, 
nos  hoc  tempore  solos  quasi  e  liminio  huc  diuinum  cultum 
reuocasse.  Quos  nisi  Deus  Opt.  Max.  solicitudine  et  pietate  in- 
clyti  nostri  Ferdinandi  ex  Italia  huc  adduxisset,  actum  a,  aiunt, 
iam  de  christiana  pietate,  cultuque  diuino  apud  nos  fuisset,  et 
loco  Christi  non  iam  haereses,  sed  impium  atheismum,  nedum 
barbarismum  passim  haberemus. 

17.  Fuit  item  matrona  alia  honestissima,  quae  eadem  pietate 
et  affectu  permota,  insigne  holosericum  beatissimae  Virginis 
altari  consecrauit  antipendium.  Quae  omnia  eo  complures  per- 
mouent,  ut  diebus  fere  singulis,  quisque  pro  ratione  facultatis 
pijque  affectus,  pulchro  aliquo  munusculo  templum  nostrum 
exornent. 

18.  Miles  quidam  turcica  tyrannide  liberatus,  cum  de  pec- 
catis  confiteretur,  uideretque  tantam  rerum  in  melius  mutatio- 
nem,  ita  fuit  prae  nimio  gaudio  in  lachrymas  resolutus,  vt  neque 
proprijs  conatibus,  neque  coufessarij  monitis,  diu  sese  ab  illis 
cohibere  potuerit. 

19.  Nuperrime  quoque  factum  audiui :  duos  ita  pure  fuisse 
cuidam  e  nostris  confessos,  tantaque  religione,  ut  facta  debita 
erroris  abiuratione,  ab  illo,  hylari  animo,  ad  fidei  christianae  in- 
dubitatam  veritatem  redierint. 

20.  Communicantium  vero  numerus,  eorumque  affectus  pie- 
tatis  multo  sane  uberior,  hoc  tempore  uidetur,  quam  anteahac 
vnquam.  Est  tamen  flagellum  quoddam  Domini  (sic  enim  sentio) 
quod  ita  misere  germanis  sacerdotibus  hic  destituamur,  ut  non 
raro  poenitentibus  ipsis  fateri  inuiti  cogamur,  nos  non  habere 
sacerdotum  germanorum  tantam  copiam  qui  pijs  eorum  votis 
facere  possint  satis.  Consolatur  interim  illud  animos  nostros, 
quod  solemnioribus  maxime  festiuitatibus,  tantus  apparet  feruor 
charitatis  in  illis,  qui  ad  mensam  accedunt  dominicam,  vt  quod 
ipse  proprijs  oculis,  non  sine  gaudio  conspexi,  non  desint  ex  b 
astantibus,  qui  stupere  propemodum,  prae  admiratione  tantae 
pietatis  videantur. 


a  DeJ.  agere.  —  b  ex  supra  vers. 


502  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

21.  lnstitutae  fuerunt  rogationes  in  templo  nostro  feria  se- 
cunda  vniuscuiusque  hebdomadae  mane  suasu  Rdissimi.  Cardi- 
nalis  Hosij  pro  foelici  auspicio  atque  progressu  generalis  concilij, 
proque  conseruatione  totius  Ecclesiae  catholicae,  ac  eorum  re- 
duetione  ad  matrem  nostram,  qui  misere  a  Ghristo  eiusque  fide 
ad  sathan  ac  impia  illius  dogmata  defecerunt.  Exaudiat  diuina 
bonitas  preces  humilium  pro  re  tanta  suorum. 

22.  Decantantur  more  solito  letaniae,  intra  ecclesiae  ambi- 
tum,  ab  adolescentibus  noui  collegij,  quos  quidam  e  nostris 
iuuant  atque  dirigunt.  lnterfuit  illis  ipsemet  Card.lis  R.mas,  quan- 
diu  hic  fuit,  summae  cuiusdam  religionis  ergo,  curauitque,  vt 
alij  etiam  praelati  interessent.  Ea  vero  fuit  huius  nostri  officij 
pietas,  opinio,  atque  sententia  praememorati  R.mi  Card.lis,  vt 
publice  diceret :  Ecce  quamprimum  uos  laetaniam  coepistis,  con- 
cilij  oecumenij  causa,  decantare,  omnia  coeperunt  recto  ordine 
procedere;  suntque  vbertim  nobis  vndique  optima  allata  noua. 
Tanta  uero  pietate  Societatem  nostram,  nosque  omnes  praesul 
hic  optimus  prosequitur,  ut  hin[c]  Tridentum  discedere  non 
prius  uoluerit,  quam  collegium  nostrum  inuiseret,  seseque,  et 
causam  religionis  precibus  nostris  commendaret. 

23.  Excitati  praeterea  rogationibus  istis  quantum  datur  col- 
ligi,  fuerunt  non  pauci  viennenses,  qui  forte  plus  aequo  dor- 
mierant.  Cantabantur  antea  laetaniae  diebus  quidem  dominicis 
et  festis,  post  vesperas;  sabbatinis  vero  atque  sanctorum  vigilijs 
ante  nocturnam  salutationem  angelieam,  eamdem  ob  causam 
praecipue,  quod  etiam  uum  non  sine  augmento  feruoris  christiani 
populi  obseruatur.  Sed  tamen  visum  hoc  tempore  fuit  R.mo  su- 
perius  dicto  legato,  ac  R.  P.  prouinciali,  qui  tunc  forte  pro 
more  uisitaturus  collegium  hoc  nostrum  aderat,  vt  die  lunae 
post  rem  sacram,  quam  studiosi  omnes  nostri  collegij  de  more 
quottidie  [audiuntj  a,  hoc  idem  ad  destinatum  aliquod  tempus 
fiere[t].  Quamobrem,  donec  aliud  nobis  ab  eodem  P.  prouin- 
ciali  significetur,  sanctum  hoc  institutum    mordicus   retinemus. 

24.  Hoc  eodem  tempore  totum  collegium  viennense  coepit 
inter  priuatos  parietes,  circa  noctis  horam  octauam,  disciplinis, 
vt  uocant,  corpus  macerare,  ac  laetanijs  eandem  ob  causam  po- 
tissimum,  religione  ac  syncero  affectu  diuinum  auxilium,  per 
merita  et  intercessionem  sanctorum,  implorare,  id  quod  labo- 
riosius  in  hoc  genere  pietatis  uidetur,  in  singulos  collegas  nostros 


a  Hoc  aut  simile  verbum  desideratur  in  ms. 


570.  —  Vindobona  1  Septembris  1561  503 

ex  aequo  distribuendo.  Perstamus,  Deo  laus,  ea  in  re  alacri 
animo;  nec  est  sane  vllus,  quod  sciam,  qui  non  libenter  tempus 
a  R.  P.  T.  nobis  hac  in  re  praescriptum  in  longius  adhuc  pro- 
trahi  pateretur,  si  id  ita  fleri  necessitas  aliqua  casu  exigeret. 
Sequuntur  vestigia  nostra  hac  in  parte,  a  longe  quidem,  et  col- 
legiati  noui  collegij  et  conuictores;  tyrones  vero  nostri  propius. 

25.  Consulto  desyderia  quorundam  erga  meditationes  nostras, 
quibus  a  nobis  exerceri  a  petebant,  silentio  nunc  temporis  in- 
uoluuntur. 

26.  Gomposita  pace  inter  duas  honestas  matronas,  quae  graui 
dissidio  aliquandiu  inuicem  exarserant,  id  sumus  consequuti 
gratia  diuina,  ut  octauo  quoque  die  iam  pure  de  peccatis  con- 
fiteantur,  ac  ad  sacram  mensam  Domini  accedentes  roborentur. 

27.  Inciderant  primates  quidam  in  periculosissimam  quandam 
animorum  contentionem,  odio  quodam  plenam  atque  liuore,  et 
que  longo  tempore  pluribusque  occasionibus,  eas  iecerat  radices, 
ut  desperatum  esset  fere  de  eorum  recontiliatione  [sic].  Et  vide- 
bantur  siquidem  graues  satis  intercedere  causae,  cur  apud  sa- 
pientes  hocce,  de  re,  esset  iudicium.  Placuit  tamen  maiestati 
diuinae,  ut  quidam  e  nostris  vtriusque  motus  animae  facili  ne- 
gotio  temperaret,  ac  ad  optatam  concordiam  reduceret. 

28.  Garceres  more  solito  ac  xenodochia  uisuntur  a  nostris, 
pluribusque  modis  iuuantur.  Quamobrem  ut  sunt  oppido  quam 
grata  omnibus  nostrorum  istehaec  [sic]  officia,  ita  in  eam  quoque 
spem  uenerunt  afflictatim  illi  miseri,  ut,  tametsi  ab  omnibus 
destituerentur,  non  dubitent  tamen,  quin  maximis  in  suis  cala- 
mitatibus  sint  apud  nostros  alteram  refugij  petram  habituri. 
Quod  ubi  tentatum  est  ab  illis  facile,  non  esse  cur  dubitent  in 
huiuscemodi  auxilijs  spem  quamdam  esse  collocandam,  tum 
quod  propensionem  animi  nostrorum  ad  pia  haec  exercitamenta 
omnes  nouerunt,  tum  maxime,  quod  neminem  lateat,  quam  sint 
primatibus  omnibus  secularibus,  ecclesiasticis  atque  adeo  Cae- 
sari  domino  nostro  clementissimo,  regi  reginaeque  Bohemiae 
serenissimis  grati.  Hinc  nuper,  antequam  rector  noster  in  Hun- 
gariam  descenderet,  factum  est,  ut  uir  quidam,  cuius  uxor  ob 
graue  quoddam  delictum  aquis  erat  suffocanda,  cum  a  primarijs 
quibusque  in  hac  aula  uiris,  quos  plurimum  sollicitauerat,  id 
quod  consequi  cupiebat,  minime  obtinuisset;  huc  tanquam  ad 
sacram,    ut    dici    solet,    anchoram   concursum  fecerat,  adductis 


a  exercere  nts. 


504  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

hispanis  quibusdam,  quos  gratos  eidem  Rectori  putabat.  Gum 
autem  Rector  nimis  tarde  hoc  a  nostris  auxilium  petitum  intel- 
lexisset,  id  tamen  efficere  nitebatur,  quod  et  factum  est,  ut  sup- 
plicij,  ac  latae  sententiae  exsequutio  aliquot  diebus  differreretur 
[sic] ;  donec  uerbo  tenus,  aut  scripto  aliquo  clementissimo  Cae- 
sari  animi  sui  afflictionem  uir  ille,  desolationem  filiorum  coete- 
raque  incommoda  plene  exponet. 

29.  Aegrotis  ut  opem  ferrent  per  ciuitatem  nostri  frequenter 
his  quatuor  mensibus  uocati  fuere.  Quod  ut  religiose,  ita  quoque 
cum  multorum  aedificatione  ac  solatio  nostro  fieri  solet. 

30.  Est  vir  quidam  Viennae  cum  honesta  sua  coniuge  pietati 
deditus.  Is  frequenter  melancholia  quadam,  aut  nescio  qua  alia 
infirmitate,  cunctaque  suppellectili  ad  desperationem  usque  fere 
laborare  solet.  Verum  tanta  est  eius  pietas,  tantusque  erga  So- 
cietatem  affectus,  ut  vel  sola  praesentia  nostrorum  atque  alloquio 
labore  hoc  molestissimo  e  vestigio  liberetur. 

31.  Guratum  est  etiam  ut  vel  mala  quaedam  grauiora,  quibus 
passim  Germania  tota  miserrime  diuexatur,  ex  integro  tolleren- 
tur,  uel  ijs  modus  aliquis  adhiberetur,  ne  (ut  maxime  id  an- 
tiquus  hostis,  pro  scelestissima  illa  sua  qua  in  genus  humanum 
fertur  inuidia,  conetur)  tam  multi  imprudentes  opprimantur. 
Qua  in  re,  quamuis  non  est  forte  optatis  piorum  semper  pleneque 
effectum  satis,  non  est  tamen  certe,  Deo  laus,  frustra  laboratum. 
Nam  non  ita  libere  aperteue,  aut  haereses  sparguntur,  aut  gra- 
uiora  mala  perficiuntur.  Imo  uero  acrius  solito  delinquentes 
qu[a]eruntur,  et  grauius  puniuntur.  Qui  si  serio  conuertantur 
ad  frugem  meliorem,  non  admodum  difficilem  ad  consequutionem 
veniae  inueniunt  aditum  a. 

32.  His  itaque  atque  alijs  huius  generis  officijs,  quae  nostrum 
a  nobis  institutum  iure  suo  exigit,  ita  collegium  hoc  nostrum 
oppinionem  illam  ac  spem,  quam  semel  de  se  concitauit,  tuetur; 
ac  authoritatem,  gratiamque  apud  omnes  cuiusuis  nationis  ac 
status  homines  in  dies  sibi,  ac  Societati  minimae  nostrae  potius, 
maiorem,  diuina  ope,  comparet.  Hoc  autem  in  magnum  Dei  ho- 
norem  maiusque  proximorum  commodum  cadere,  facile  hinc 
euadet  manifestum.  Nam  non  modo  austriaci  omnes,  sed  bauari, 
bohemi,  poloni,  hungari,  hylyrici,  flandri,  galli,  etiam  itali, 
hyspani  quoque,  atque  slaui,  atque  croatae,  mediocris  altiorisque 
conditionis  homines,  filios  amantissimos   suos   fidei    nostrorum 


a  additum  ms. 


570.  —  Vindobona  1  Septembris  1561  505 

litteris  ac  pietate  erudiendos  cominittunt.  Tot  siquidem,  tamque 
diuersarum  nationum  studiosi,  in  hoc  nostro  collegio  inueniuntur. 
In  magnis  uero  religionis  negotijs  componendis  ac  perficiendis, 
nostrorum  opera  in  primis,  magni  etiam  viri  nonnunquam  hoc 
tempore  usi  sunt  Viennae;  nonnunquam  etiam  omnem  operam 
adhibuerunt,  ut  hinc  alio  secum,  harum  rerum  expediendarum 
iam  a,  aliquem  e  collegio  abducerent.  Et  quo  facilius  id  asse- 
quantur  (non  enim  ita  ociose  panem  suum  viennenses  nostri, 
Deo  laus,  comedunt,  ut  facile  hinc  alio,  grauissimas  etiam  ob 
causas,  proficisci  queant),  collegia  Societati  nostrae  erigunt,  aut 
de  erigenrlis  certe  pluribus  uerbis  cum  Rectore  nostro  ex  animo 
agunt.  Ac  ne  generaliter  admodum  hoc  dictum  uideatur,  vnum 
atque  alterum  exemplum  huc  adferam. 

33.  R.mus  archiepiscopus  st[r]ygoniensis  4,  summus  cancel- 
larius,  ac  a  secretis  regni  Hungariae  primarius  apud  Caesarem 
Ferdinandum  primum,  cum  praeterito  anno  dioecesanam  praes- 
byterorum  tantum  synodum  Tyrnauiae  indixisset,  ac  quemdam 
ex  nostris  iussu  Caesaris  hinc  eo  secum  duxisset,  ad  cuius  sen- 
tentiam  omnia  sua  consilia,  et  maiora  synodi  negotia  (ut  antea 
P.  T.  R.  fuit  plene  scriptum)  2  efinxit,  egit  postea  serio  de 
tyrnauiensi  erigendo  collegio;  quod  Christi  gratia,  fabrica  ma- 
teriali  excepta  (quae  tamen  foeliciter  iam,  Deo  laus,  coepit  exur- 
gere)  effectui  est  demandatum. 

34.  Hoc  uero  anno,  cum  pari  ratione  idem  tentasset,  ac  apud 
Caesarem  ursisset,  descendit  iterum  quidam  ex  nostris  ad  repe- 
titam  synodum  tyrnauiensem,  ut  R.  T.  P.  Patrique  prouinciali 
placuerat,  vbi,  praeter  alia  multa,  quae,  Christo  laus,  praeclare 
fuerunt  instituta,  atque  expedita,  illud  tandem,  quod  videtur 
maximum,  post  frequentes  anni  praeteriti,  atque  huius,  Patris 
illius,  ad  clerum  latinas  exhortationes ;  post  priuata  colloquia 
plura,  post  alia  non  pauca  ad  id  eiusdem,  atque  aliorum  con- 
silio  a  R.mo  aceommodata  media  adhibita,  sumus  consequuti, 
ut  omnes  illius  dioecesis,  vno  excepto,  qui  publice  quidem,  sed 
verbo  tenus  tantum,  fuit  depositus,  ad  catholicam  fidem  sacer- 
dotes  curate  redierunt  fsicj ;  qui,  abiuratis  haeresibus,  constan- 
tiae  et  abdicandarum,  intra  certum  spatium  temporis,  concubi- 


a  Sic.  ms.  Fortasse  prius  scriptum  erat  causa. 


1  Nicolaus  Olahus. 

2  Cf.  Litt.  Quadrim.  VI,  760-762.  Hoc   anno  idem  P.  Victoria  ad  synodum 
tyrnaviensem  est  missus. 


506  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

narurn,  quas  pro  vxoribus,  putido  ac  nephario  Luteri  dogmate, 
habebant,  graui  praestito  iuramento,  flexis  genibus,  maxirno 
cum  astantium  gaudio,  absolutionem  ab  excomunicatione  et  cen- 
suris  ab  ipso  episcopo  quidam,  alij  vero  ab  eius  suffraganeo 
susceperunt. 

35.  Hunc  tam  uberem  fructum,  nos  quidem  imprimis  prae- 
memorati  R.mi  insigni  pietati  ac  solicitudinj  potius,  quam  ullis 
alijs  tribuimus.  Lachrymis  enim  uiuis,  altis  suspirijs  e  christiano 
pectore  ductis,  omnes  eo,  quo  diuina  opitulante  gratia  deducti 
sunt,  reducere  contendebat.  Ille  uero  contra,  hoc  ipsum  facilita- 
tis  genus,  propria  aliorumque  sententia,  Societati  huic  mini- 
m[a]e  defert.  Quo  fit,  ut  de  quodam  alio  Nouisolij  *  instruendo 
collegio,  deque  prioris  augmento,  cum  nostris  non  semel  egerit ; 
quod  nulla  ratione  speret,  se  posse  archiepiscopatuj  suo  proui- 
dere  melius,  neque  haereticos  ad  Christi  fidem  reducere  citius, 
ac  facilius,  quam  si  in  illis  locis  maxime  collegia  Societatis 
erigantur,  vbi  liberius  ac  periculosius  uires  suas  auernicas  exe- 
runt  illi,  qui  ciuitates,  quas  montanas  uocant,  quorl  in  montibus 
sitae  sint,  quasque  modis  omnibus  euertere  nituntur,  incolunt. 

36.  R.mus  quoque  transyluaniensis  2,  episcopatu  expulsus, 
modo  nitriensis  administrator,  cum  saepe  alias  opera  nostrorum 
sit  usus,  tum  maxime  hoc  tempore  voluit,  ac  modis  omnibus 
contendit,  ut  uel  soli  nostri  ecclesiae  nitriensi  adessent,  quando 
adfuturi  erant  aduocati  sacerdotes  totius  illius  dioeceseos,  inter 
quos  uenturus  dicebatur  pessimus  quidam  trinchiniensis  pa- 
rochus,  reliquorum  haereticorum  quasi  dux  et  antesignanus, 
nescio  qua  demonis  audatia  sperans,  fore,  ut  uel  solus,  uir 
aliquando,  ut  audiuimus,  parum  doctus,  catholicos  omnes  reuin- 
ceret.  Egit  itaque  cum  Rectore  nostro  per  litteras  instanter  pius 
ille  pater,  ut  uel  ipse  solus,  uel  cum  sotio  quouis  alio,  stato 
tempore  ad  se  descenderet;  uel  certe  quempiam  alium  ex  nostris 
eo,  nomine  suo,  si  nulla  ratione  id  ipse  praestare  posset,  mit- 
teret  synodo  adfuturum.  Literae  uero  tanta  erant  pietate  refertae, 
ijsque  uerbis  concinnatae,  ut,  uel  lapideum  cor  ad  fletum  mouere 
potuissent.  Declarabat  abunde  satis  antiquae  pietatis  atque  ma- 
turitatis  praesul  ille,  quantum  spei  in  hoc  officiorum  Societatis 
genere  collocasset;  ac  ea  pariter  Rectori  nostro  tribuebat,  quae 
sibi  ipse  arrogare  uix  vnquam   fuisset  ausus.   Negauit  se,  quod 


1  Novisolii    (Neosolii,    Neusohl)    anno    1661    tandem    collegiura  Soc.    Iesu 
erectum  est.  Cf.  Pachtler  :  Ratio  Studiorum,  III,  p.  XV. 

2  Paulus  Abstemius. 


570.  —  Vindobona  1  Septembris  1561  507 

petebatur,  praestare  posse  Rector,  hoc  videlicet  negotiorum  ge- 
nus,  non  tam  suarum  partium,  quarn  prouincialis  esse  affirmans. 
Ille  vero  contra,  negotium  per  imperatorem  vrgere :  tandem, 
misso,  iam  secundo,  abbate  quodam,  qui  nomine  episcoporum 
Hungariae  electorum  preterito  anno  ad  sanctis.m  dominum  nos- 
trum  Pium  quartum  missus  fuerat,  id  a  R.do  P.  Prouinciaii,  qui 
tunc  forte  collegium  nostrum  visitaturus  aderat,  obtinuit,  ut 
Rector  eo,  stato  tempore,  se  conferret.  Verum  ut  sunt  res  huius 
vitae  inconstantes,  negotium  synodi  longe  aliter,  quam  crede- 
batur,  cecidit.  Nam  cum  pijs  optatis  tanti  episcopi,  et  obedien- 
tiae  (non  tamen  citra  aliquod  huius  collegij  incommodum)  facere 
satis  ille  voluisset,  commodo  tempore  hinc  profectus,  synodi 
desyderatissimae  ac  pernecessariae  uestigium  inuenit  nullum. 
Erat  enim  nescio  quas  ob  causas,  magno  sane  incommodo,  ma- 
gnoque  episcopi  dolore  in  aliud  tempus  celebratio  illius  reiecta. 
Placuit  interim  diuinae  maiestati  ne  Rector  frustra  illud  itineris 
perficeret.  Nam  praeterquam  quod  illic  collegij  tyrnauiensis  ae- 
dificium  mediocriter  promouit,  in  tanta  mentis  desolatione  R.m 
prememoratum  episcopum,  tam  diuexatum,  tamque  secum  varia 
agitantem,  ac  nescio  quae  meditantem  inuenit,  quod  uel  hanc 
solam  ob  causam,  iter  multo  longius  emetiri,  ac  labores  multo 
grauiores  merito  subire  debuisset.  Recreatus  itaque  maxime 
aduentu  Patris  R.mus  ille  in  primis  fuit;  deinde  suam  totam 
animam  quamprimum  in  Patris  pectus  ultro  effudit ;  postremo 
eius  consilijs,  ac  sententiae,  absque  vlla  detrectatione,  uir  grauis 
acquieuit;  nec  latum  sane,  quod  aiunt,  unguem  ab  eiusdem 
Patris  decretis  ad  hunc  usque  diem  discessit  in  conficiendis 
negotijs  illis,  quorum  consideratione  atque  grauitate  vehementer 
angebatur,  et  quae  longe  alia  ratione,  ac  ea  quidem  periculo- 
sissima  certe  pertractare,  eodem  plane  die,  quo  Rector  noster 
eo  appulerat,  secum  statuerat.  Negotia  uero  illa,  Deo  sit  laus 
et  honor,  consilio,  authoritate,  qua  non  parum  apud  multos 
ualet,  et  opera  dicti  Rectoris  feliciter  sunt  confecta.  Tanto  prae- 
terea  pietatis  affectu  Societatem  hanc  minimam  nostram  episco- 
pus  hic  uere  pius  prosequitur,  ut  non  aliam  ob  causam  magis, 
regressum  in  Transyluaniam  optare  uideatur,  quam  ut  munifi- 
centissimum  quoddam  illic  nostrae  Societatis  collegium  statim 
erigat.  Quodsi  nitriensis  episcopatus  hoc  idem  ferre  posset,  de 
nulla  re  prius  cogitaret,  quam  ut  vnam  coloniam  ex  Vrbe  So- 
cietatis  nostrae  obtinere  contenderet.  Interim  uero  summi  cuius- 
dam  beneficij   loco  reputaret,  si  precibus  a  R.  T.  P.  alicuius  e 


508  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

nostris  familiaritatem,    quocum  de  rebus   animae  suae  conferre 
libere  possit,  frequenter  cousequeretur. 

37.  His  itaque  exemplis,  ne  leuioribus  recensendis  aequo 
simus  prolixiores,  abunde  satis  quantum  suspicor,  constat,  R.de 
admodum  in  Cbro.  P.,  quanta  cum  exaltatioue  nominis  IESV 
ac  proximorum  fructu  collegium  boc  opinionem  spemque  de  se 
concitatam  tueatur,  et  autboritatem  maiorem,  vberiorem  gratiam, 
non  tam  sibi,  quam  Societati,  comparare  studeat. 

38.  Dicam  hic  etiam  quod  fere  fueram  oblitus,  initio  huius 
quadrimestris  relictos  a  Patre  Rectore  fuisse  Tyrnauiae  D.  Seydll 
ac  Anthonium  Flandrum,  ut  mittendis  circa  finem  Octobris 
proximi,  non  tam  pararent  locum,  quam  paratum  disponerent. 
Postea  uero  missum  fuisse  Palmam,  qui  illic  ageretcocum.  Qua 
ex  re  illud,  diuina  gratia,  effectum  est,  ut  totus  populus  tyrna- 
uiensis  magno  nostrorum  teneatur  desyderio.  Mirum  est  dictu 
quanta  sit  nobis  apud  populum  illum,  eiusque  vicinos  conciliata 
gratia,  quantaque  authoritas  comparata ;  partim  doctor[is]  Seydel 
gratissimis  toti  ciuitati  contiouibus,  partim  modestia,  aliarum- 
que  virtutum  insignijs,  quae  in  nostris  relucent;  partim  Antonij 
lectionibus;  maxime  uero,  rebus  illis,  quae  uel  in  hoc  geruntur 
collegio,  quas  notas  habent  uiri  illi  boni,  uel  de  eodem,  deque 
tota  Societate  passim  sparguntur,  ut  facile  hinc  sit  sperare  breui 
magnam  illius  populi  ad  optimam  mentem  atque  frugem  conuer- 
sionem.  Haec  sint  satis  de  pijs  nostrorum  officijs  ac  de  fructu, 
quem  inde  ad  proximos  emanasse  nouimus.  Iam  vero  pauca 
alterius  generis,  pietatis  tamen  monumenta,  adijciemus. 

39.  Sub  ipsis  quadrimestris  huius  initijs,  non  tam  impetrati 
sunt,  quam  ultro  fere  a  M.te  caesarea  nobis  oblati,  floreni  octin- 
genti  rhenenses,  quibus  hoc  anno  viennense  collegium  iuua- 
retur.  Hanc  eandem  summam  octingentorum,  ut  minimum,  flo- 
reuorum,  annue  nobis  adiunctum  iri,  ad  mille  ducentos,  quos 
annis  singulis  ipsius  caesarea  M.tas  antea  huic  donauerat  colle- 
gio,  vehementer  suspicamur.  His  omnibus  floreni  item  rhenenses 
mille  additi  sunt,  quibus  fabrica  nostri  collegij,  praeterito  anno 
incepta,  sumere  incrementum  [possit]  a.  Verum  his  de  rebus 
scriptum  antea  R.  P.  T.  fuisse  suspicor. 

40.  Collegij  item  tyrnauiensis  fabricae  R.mus  strygoniensis, 
nostrorum  suasu  poecuniarum  imprimis  opem  huic  tulit;  deinde 
literae  Caesaris  ad  strygoniense  capitulum,  et  tyrnauiensem  se- 


a  Hoc  aut  simile  verbum  desiderari  videtur. 


570.  —  Vindobona  1  Septembris  1561  509 

natum,  per  Rectorem  nostrum  sunt  in  Hungariam  missae.  His, 
(ut  de  alijs  ad  principes  quosdam  illius  regni,  eandem  ob  cau- 
sam,  missis  nihil  interim  dicam)  et  affectu  singulari,  quo  nos- 
tros  tum  capitulum,  quam  senatus  prosequuntur,  permoti,  citra 
moram  soluta  fuit  ex  integro  domus  collegio  empta.  Translati 
quoque  nostri  ad  eandem,  bonorum  auxilijs,  eodem  die  fuerunt. 
Quam  laetanijs,  disciplinis,  atque  re  sacra  tunc  primum  dedi- 
cauerunt  Deo.  Eorundem  opera  patronorum  atque  amicorum 
empti  statim  lateres,  non  pauci  simul  cum  calce  domum  adue- 
hebantur.  Muri  autem  veteres  non  modo  tunc  temporis  deicie- 
bantur,  sed  per  primarium  Caesaris  architectum,  qui  eo,  iussu 
eiusdem,  ad  hoc  fuit  missus,  futuri  collegij  designati  (cuius 
exemplar  breui  T.  R.  P.  mittemus)  fundamenta,  ex  altero  domus 
ueteris  latere  aperiebantur.  Promissiones  uero  magnae  a  ciuibus 
factae,  atque  ex  parte  praestitae  sunt.  Quae  si  ex  integro  red- 
dantur,  ut  speramus,  decimam,  imo  uero,  ut  quidam  aiunt, 
quartam  expensarum  partem  totius  aedificij  facile  excedent.  Ad 
haec  ursit  idem  Rector  hoc  institutum  ulterius,  non  modo  apud 
capitulum,  sed  apud  alios  quoque  non  absque  fructu.  Haec, 
trium  spatio  fere  hebdomadarum,  quibus  nuper  in  Huugaria  ille 
egit,  Chro.  Ihu.  bene  propitio,  expediebantur.  Neque  enim  prius 
illinc  huc  regredi  ad  nos  uoluit,  quam  haec  ipsa,  quae  modo 
retulimus,  cum  illis,  que  ad  spiritualem  fabricam,  internamque 
collegij  constitutionem  spectant,  conficerentur.  Qua  re  cognita 
plures  aedificati  simul  atque  eorum  animi  excitati  ad  maiora 
uisi  sunt.  Quod  cum,  praeter  mentem,  scitumque  Rectoris,  ad 
legati  apostolici  aures,  ac  aliorum  episcoporum  peruenisset; 
primo  quidem  maioris  hominem  facere  coeperunt ;  deinde  uero 
Posonij  cum  huc  reuerteretur,  singulari  humanitate  apud  R.m 
Dnum.  Quinque  ecclesiensem  '  ab  ijsdem  fuit  ad  coenam  uoca- 
tus  atque  exceptus,  non  citra  quandam  eiusdem  animi  desola- 
tionem ;  eam  maxime  ob  causam,  quod  frequenter  de  rebus 
ipsius  in  eadem  mensa,  coram  pluribus  ignotis  (quibus  propter 
semetipsum  incognitus  fuisset  libentius)  honorificus  nimium 
sermo  institutus  esset.  Itaque  nocte  illa,  qua  hinc  Posonium, 
recreationis  ergo,  R.mus  apostolicus  nuntius  se  contulerat,  quo- 
que  Rector  ipse  illinc  huc  erat  profecturus,  ui  quasi  Posonij 
detentus  fuit.  Sequenti  uero  die  mane,  peracta  ab  eodem  re 
sacra,  difficulter  abeundi  copiam  consequutus,  Viennam  se 
contulit,  constitutis,  ut  melius  fieri  potuit,  rebus  Tyrnauiae. 


Georgius  Draskowich. 


510  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

41.  Experti  praeterea  sunt  pragenses  nostrorura  auxilium 
vienuensium  caesareamque  liberalitatem  his  quatuor  mensibus. 
Nara  primo  quidem  octingenti  daleri  ad  fabricam  illius  collegij ; 
deinde  uero  trecenti  annui,  donec  fundatio  eiusdem  plene  fiat, 
et  res  oibienenses  expediantur  (quarutn  ad  rectam  dispositionem, 
seu  comrautationem,  aut  locationem  ad  emphyteosym,  et  mis- 
sionem  comissariorum,  qui  bona  taxarent  vniuersa,  non  parum 
est  hoc  tempore  hic  laboratum)  a  M.te  ipsius  caesarea  tuto 
loco  fuerunt  assignati,  ac,  ut  intelligimus,  commodo  tempore 
illis  redditi. 

42.  Dedit  praeterea  M.,as  ipsius  caesarea  clementissime  ad 
reginam  Galliae  literas,  Ferdinandi  primi  erga  hanc  nostram 
minimam  Societatem  uera  pietate,  ac  officijs,  plusquam  paternis, 
plenas,  quibus  res  Societatis  in  Gallia  ex  animo  reginae  com- 
mendabat  L.  Qua  de  re  [ad]  alios  quoque  regni  illius  proceres 
libentissime  pariter  atque  clementissime  scripsisset,  nisi  grauis 
quaedam  causa,  quam  hic  referre  minirae  licet  a,  intercessisset. 
Expeditae  quoque  fuerunt  sub  finem  lunij  eiusdem  caesareae 
M.tis  literae,  quibus  archiepiscopo  treui[r]ensi  collegium  illic 
Societati  creatum  uehementer  commendabatur. 

43.  Consequuti  praeterea  sumus  eadem  Caesaris  libertate  b  at- 
que  clementia  sectionem  centura  mensurarum  lignorum  annue  in 
proxima  sylua :  consequuturi  non  modo  plura,  si  sint  opus,  ut 
reuera  erunt,  sed  integram  quoque  syluam  aliquam,  si  modo 
illa  non  admodum  abhinc  longe,  atque  ad  fluminis  ripam  in- 
ueniri  queat. 

44.  Concessit  quoque  ciuitas  viennensis  ampliorem  locum, 
ubi  et  hortus  honestus  satis  recreationis  pernecessarius  nostro- 
rum,  fieri,  et  domus  debilibus  atque  conualescentibus  apta  ae- 
dificari  poterit.  Huius  constructionera,  (quam  caesarea  liberali- 
tate  perficiemus  spero)  ob  lignorum  poenuriam  accommodatorum, 
M.tas  ipsius  caesarea  in  proximum  ver  censuit  esse  reijciendam. 

45.  Sub  idem  fere  tempus,  prouinciali  huius  collegij  absoluta 
visitatione,  M.  Carolus  Grim,  tyrolensis,  trium  quidem  votorum 
solemnem,  Saluator  uero  subminister,  Gratianus,  atque  Ramus  2, 


a  Aut  libet;  ms.  lt.  —  b  Sic  ms.  pro  liberalitate,  ut  videtur. 


1  Vide  p.  489. 

2  Hi  vota  voverunt  die  2  lulii.  In  catalogo  de  quo  supra,  Salvator  sine 
cognoraine  ponitur.  In  catal.  anni  1559  (Cod.  Germ.  131,  f.  210  v  et  236)  di- 
citur  S.  de  Vagune ;  in  cod.  vero  Austr.  122,  f.  2  v  dicitur  Guilielmus  Sal- 
vator  Bascos  hispanus.  Ramos  autem  nomen  erat  Iacobus.  Erat  etiam  hispanus. 


570.  —  Vindobona  l  Septembris  1561  511 

coadiutorum,  quos  formatos  vocamus,  temporalium  professionem, 
R.do  Patri  [sic]  prouinciali  rem  sacram  celebrante,  pro  more  ac 
instituto  Societatis  fecerunt,  non  absque  uberi  spiritus,  religio- 
nis,  atque  pietatis  incremento.  M.  autem  Cornelius,  iam  diu 
Romae,  quatuor  votorum  professione  a,  in  Societatem  professam 
cooptatus  4,  eodem  die  in  templo  nostro,  cum  alijs  quatuor 
praememoratis,  vota,  fieri  solita  ab  ipsis  professis,  simplicia 
emisit. 

46.  Egit  R.dusPr.  prouincialis  eo  tempore  nobiscum  quindecim, 
aut  amplius,  diebus,  nosque  omnes  officijs  bumilioribus,  se[r]- 
uiendo  mensis.  ac  exbortationibus  tum  communibus  tum  pri- 
uatis,  ut  ad  bonestissimarum  virtutum  perfectionisque  apicem, 
quod  nostrum  a  nobis  institutum  iure  optimo  exigit,  contendere- 
mus  impellere  nisus  est.  Fuit  pergratus  eius  aduentus  Caesari 
lmprimis,  ac    alijs  deinde  primariae  conditionis  bominibus. 

47.  Dedit  illi  M.tas  ipsius  caesarea  tunc  temporis  negotium 
quoddam  literarium,  ut  laboriosum,  ita,  quemadmodum  spera- 
mus,  non  inutile  futurum ;  cui,  antequam  binc  discederet,  finem 
imposuit.  Suscepit  illud  imperator  grato  animo  post  discessum 
P.  Prouincialis,  ac  uicissim  librum  cuiusdam  quasi  baeresiar- 
cbae  nostrorum  censurae  subiecit. 

48.  Caeterum,  cum  adbuc  nobiscum  R.  P.  Prouincialis  ageret, 
quendam  sacerdotem  anabaptistam  apud  R.mum  Hosium,  tunc 
apostolicum  nuntium,  consilio  iuuit,  atque  fauore,  ut  ad  catbo- 
licam  fidem  rediret.  Is,  cum  deposita  sacerdotis  dignitate,  lani- 
ficium  apud  illos  aliquandiu,  maiori  credo  studio  uirtutis  (non 
tamen  secundum  scientiam)  quam  impij  illi  ferre  poterant,  exer- 
cuisset,  resipuit  tandem  diuina  gratia  ille;  atque  fucos,  impo- 
sturas,  impietatemque  anabaptistarum  aperte  satis  agnoscens, 
capta,  aut  potius  oblata  a  Deo  occasione,  quas  diutius  quam 
debuisset  traxerat,  moras  disoluit,  atque  ad  nos  confugit.  Con- 
fessus  est,  ut  uirum  cbristianum  decet,  de  peccatis  in  collegio 
nostro  ac  abiurata  baeresi,  bumillime  sumpta  a  R.mo  praeme- 
morato  Hosio  imposita  poenitentia,  in  gratiam  redijt  Seruatoris, 
rigore  canonum  prudenter  temperato.  Aegerrimo  animo  tulerunt 
illi  quod  italo  cuidam  catnolico  ad    mortem    decumbenti    opem 


a  professionem  ms. 


1  P.  Cornelius  Broghelman  sollemnem  quatuor  votorum  professionem  emi- 
serat  Romae  die  10  Februarii  1556. 


512  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

tulisset.  Scilicet:  haec  illorum  est  erga  Deum  et  proximum  in- 
signis  pietas,  quae  ad  praeuaricationem,  ac  defectionem  ab  illis 
ad  Chrum.,  bonum  hunc  sacerdotem  coegit.  Seruit  iam  paupe- 
ribus  in  xenodochio. 

49.  Girca  idem  tempus  vir  quidam  Deo  dicatus,  pietate,  doc- 
trina  authoritateque  inter  morauos  facile  princeps,  ac  insignis, 
ut  ferunt,  seraphici  instituti  contionator,  cum  semel  atque  iterum 
huc  ad  collegium  nostrum  diuersa  opuscula,  tam  latina  quam 
germanica,  a  se  composita  transmisisset,  non  acquieuit  prius, 
quam  eadem,  quae  nostrorum  limae  humilime  submiserat,  ca- 
stigata  reciperet. 

50.  Gontulit  eodem  tempore  maturus  pariter  ac  pius,  eccle- 
siastici  ordinis,  doctus  quidam  uir  de  animi  sui  anxietatibus, 
deque  conscientiae  timoratae  scrupulis  cum  nostris  non  abque 
fructu. 

51.  Haec  sunt,  R.  admodum  in  Chro.  P.,  de  quibus  R.  P.  T. 
certiorem  hisce  literis  reddere  statuimus,  ea,  quae  minoris  ui- 
debantur  momenti,  prudenter  praetermittentes. 

52.  Extremam  his  literis  imposueram  manum  cum  e  nostris 
quidam  mihi  retulit.  quae,  iam  commemoratis  ut  adiungantur, 
non  uidentur  indigna. 

53.  Adeo  infrequentes  uisi  sunt  hactenus  germani  catholici 
sacerdotes  ad  sacramentum  poenitentiae  accurrere,  ut  quidam 
non  indoctus  alioquin  (qui  ex  haereticismo,  in  quo  fuerat  natus, 
atque  ab  utroque,  uel  altero  certe  parente  eiusdem  farinae  diu 
educatus,  ad  christianismum,  ueritate  eum  compellente,  sese 
constanter  contulit)  persuasum  multo  tempore  habuerit,  nullum 
esse  catholicorum  sacerdotum,  qui  uel  conflteretur,  uel  ad  id 
faciendum  lege  teneretur.  Attamen  effectum  est,  hoc  tempore, 
Deo  laus,  exemplo  et  exhortatione  nostrorum,  ut  maior  sit  in 
ipsis  sacerdotibus,  qui  haeresim  non  sapiunt,  erga  sanctum  hoc 
sacramentum  feruor  et  reuerentia.  Et,  ut  de  alijs  taceam,  nuper 
quidam  non  est  arbitratus  se  fecisse  satis  Domino,  cui  omnia 
uiuunt,  ac  seruiunt,  quod  frequenter  confiteretur  de  uenialibus, 
nisi  a  confessario  suo  humiliter  impetrasset  fieri  sibi  copiam 
instituendi  peccatorum  totius  vitae  confessionem,  ac  maxime 
eorum,  de  quibus,  num  esset  antea  confessus,  merito  dubitaret. 
Hoc  ubi  factum  est,  contestim  (quod  alijs,  ut  est  sacramentum 
poenitentiae  saluberrimum,  euenire  non  raro  solet)  serui  illius 
Dei  pietas,  atque  asseruandae  animae  puritatis  cura  solicitudo- 
que  uisa  est  incrementum  satis  suscepisse  magnum. 


570.  —  Vindobona  1  Septembris  1561  513 

54.  Alij  etiam  pij  poenitentiae  obseruatores,  absolutionem 
consequuti  sacramentalem,  confessarium  vltro  adierunt  de  me- 
dijs  ad  salutem  adipiscendam  conuenientioribus  consulturi.  Alij 
serio  de  restitutionibus  quibusdam  perficiendis  egerunt.  Alij  ne, 
fictili  quod  portamus  oleum  spiritus  in  uasculo,  deficeret ;  ita 
post  susceptam  gratiam,  nouaeque  legis  sacramentum,  vitam 
in  melius  commutarunt,  ut  mensibus  singulis,  ac  maxime  so- 
lemnioribus  S.mae  Virginis  totius  [sic]  festiuitatibus,  idem  salu- 
berrimum,  ac  medendis  animae  malis  optimum,  praesentissi- 
mumque  remedium  lubentis.me  se  reposituros  affirmauerint ; 
quod  eos  facere  cepisse  alacriter,  constat. 

55.  Fuit  inter  bos  quidam,  a  turpissimae  necis,  de  a  uxoricidij 
cogitationibus  frequentibus  per  confessionem,  Chro.  Dno.  laus, 
reuocatus.  Quidam  vero,  eodem  ariete  euangelico,  eo  pie  impul- 
sus,  ut  cuidam  quantum  suspicor  virgini  datam  matrimonij 
fidem,  asseruaret. 

56.  Eodem  remedio  usus  quidam  obstiuatam  vindictae  volun- 
tatem,  qua  aduersarium  a  quo  laetale  vulnus  acceperat  viuere 
nolebat,  pie  deposuit.  Is  cum  vita  fere,  ut  medicis  [videbatur]  b 
fuisset c  destitutus;  illinito  circa  tempora  per  quendam  ex  nos- 
tris  aceto,  a  morte  est  quasi  reuocatus.  Gonfessus  est  tandem 
ille,  ut  melius  potuit,  deposita  vindictae  anxietate,  ac,  eo  tem- 
pore  singulari  quadam  pietate,  religione,  atque  cultu  percitus, 
peregrinationem  S.mae  Virginis  ad  ipsius  domum  lauretanam 
pure  ac  sponte  uouit.  Mirabile  dictu,  cum  demortuus  crederetur 
ille,  eiusque  animam  Deo  per  sacrificium  missae  confessarius 
illius  commendasset,  breuissimo  temporis  spatio,  non  citra  nos- 
trorum  admirationem,  ad  collegij  fores  pulsat,  sanitati  restitu- 
tus;  atque,  cum  bonesta  pariter  ac  pia  uxore  paratus  ad  laure- 
tanum  iter,  votumque  Deo  et  Matri  reddendum,  vtrumque  sa- 
cramentum,  poenitentiae  et  eucharistiae,  iteruni  pro  viatico 
deuote  suscepit,  christianaeque  charitatis  spiritu  hac  ratione 
confirmatus,  sequenti,  ni  fallor,  die,  hinc  Lauretum  est  profectus. 

Superest  iam,  R.  admodum  ac  nobis  semper  obseruande 
in  Chro.  P.,  ut  humillime  communes  Patrum  in  Chro.  ac  fra- 
trum  nostrorum  orationes  et  sacriticia  frequentiora  pro  hac  Dni. 
Sabaoth  viuea  a  T.  R.  P.  petamus,  quod  et  facimus  obnixe. 
Dnus.  Ihesvs,  cuius   sumus    serui  vndecumque  indigni,  in  glo- 


a  se  ms.  —  l>  Hoc  ant  simile  verb.  desiderari  videtur  in  ms.  —  c  fuis- 
se  ms. 

LlTTERAE   QUADRIMESTRES.   —  TOM.   VII  33 


514  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

riam  S.mi   nominis  sui  omnia  conuertat.  Viennae  Austriae  ipsis 
calendis  Septembris,  1561.  Ex  commissione  R.di  P.  Rectoris. 
Indignus  filius. 

Petrus  Holandus  l. 

Fol.    94v  :    «  Quadrimestres    viennensium   »    Additum    alia 
manu:  del  primo  di  Settembre  1561. 


571 

P.   HIERONYMUS   XIMENEZ 

PLAGENTIA   2   SEPTEMBRIS   1561    ~. 

1.  De  translatione  SSmi.  sacramenti  in  novum  templum,  et  de 
ludo  litterario  hac  occasione  acto.  —  2.  De  scholasticorum 
profectu  in  bonis  moribus,  et  de  candidatis  Societatis.  — 
3.  De  falsis  rumoribus   contra  socios  sparsis. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  en  Christo  P.e  Gratia  et  pax  Christi  etc. 
[Scribit  ex  consuetudinej .  Estamos  en  este  collegio  diez  y  nueve: 
cinco  Padres,  y  los  demas  hermanos.  Tienen  todos  salud  [et  ad 
religiosam  perfectionem  consuetis  mediis  tendunt,  proximosque 
usitatis  modis  iuvare  conanturj .  El  numero  de  los  que  frequen- 
tan  la  confession  a  y  communion  no  ha  crescido  por  aver  pocos 
confessores,  aunque  ha  crescido  la  devocion  despues  que  nos 
passamos  a  la  yglesia  nueva,  la  qual  es  tam  linda  y  bien  tra- 
cada,  que  pone  mucha  admiracion  a  todos  quantos  la  ven.  So- 


a  Emend.  ex  las  confessiones. 


1  In  indice  collegii  viennensis  ineuntis  Ianuarii  1561  recensetur  inter 
philosophos  secundi  anni  (Cod.  Germ.  131,  f.  250) ;  in  catalogo  mensis  Oc- 
tobris  1561  (de  quo  superius)  ponitur  inter  eos  qui  Pragam  missi  sunt ;  de- 
nique  in  catalogo  collegii  pragensis  ineuntis  Ianuarii  1562  (Cod.  Germ.  131, 
f.  312  v)  de  eo  haec  dicuntur :  «  M.  Petrus  Hamersfordiensis  vel  Holandus 
annorum  22.  In  Societate  6  annis,  in  votis  4  fuit,  corpore  vtcumque  robus- 
tus.  In  graecis  valet  et  alijs  prodest  ». 

a  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  f.  322 ;  prius  354.  In  ff.  337,  338  exstant  duo 
exempla  latina,  quae  cum  hispano  concordant,  subscripta  ab  Alphonso  de 
Heredia.  Octavo  idus  Sept.  1561. 


571.  —  Placentia  2  Septembris  1561  515 

lennizose  mucho  el  dia  de  la  dedicacion,  hallandose  a  ella,  no 
solamente  ios  de  esta  cibdad,  pero  tambien  muchos  de  los 
pueblos  comarcanos.  Hizimos  vna  muy  solenne  procession  con 
el  sanctissimo  sacramento,  llevando  delante  la  ymagen  de 
S.a  Anna,  cuya  es  la  vocacion,  y  todas  las  cruzes  de  las  yglesias 
de  esta  cibdad,  porque  ansi  lo  mando  el  senor  provisor.  Yvan 
con  nosotros  los  compaheros,  que  llaman,  de  la  yglesia  mayor; 
quatro  de  ellos  con  capas  y  cetros,  los  demas  con  sobrepellizes, 
y  algunos  de  los  canonigos  y  dignidades  con  todos  los  cantores 
y  musica  de  la  yglesia  mayor ;  y  cierto  era  cosa  de  veer  las  calles 
por  donde  pasava  la  procession,  quam  bien  entapicadas  y  en- 
rramadas  estavan  con  muy  ricos  altares  y  fuentes  de  agua  de 
azahar ;  y  finalmente  con  tanto  aparato,  que,  segiin  dizen,  nunca 
procession  de  el  sanctissimo  sacramento  se  hizo  aqui  con  ygual 
veneracion  y  solennidad :  bendito  sea  nuestro  Sehor,  que  clara- 
mente  vimos  el  amor  y  devocion  que  toda  esta  cibdad  tiene  a  la 
Compahia.  Hizo  mas  solenne  la  fiesta  vna  tragicomedia  que  se 
represeuto  el  mesmo  dia  sobre  la  reaedificacion  del  templo  de 
Salomon  y  libertad  de  la  captividad  de  Babylonia.  Agrado  tanto 
a  todos,  que  nunca  acaban  de  loar  ansi  el  argumento  y  artificio 
de  la  representacion,  como  los  representantes,  que  fueron  los 
studiantes  de  nuestra  scuela,  los  quales  dieron  mucho  lustre  a 
todo  el  studio;  y  ellos  quedaron  muy  mas  afficionados  a  los 
exercicios  de  letras  *. 

2.  Pero  porque  he  comencado  a  hablar  dellos,  sepa  V.  R.  que 
en  lo  que  toca  a  las  costumbres  van  cada  dia  aprouechando, 
como  paresce  en  tres  dellos  que  han  pedido  con  instancia  la 
Compahia,  y  en  otros  que  estan  para  entrar  en  otras  religiones. 
Dos  tambien  studiantes  han  hecho  los  exerci^ios  y  salido  bien 
aprouechados  y  con  buenos  propositos.  Vn  clerigo  rico,  ya  de 
dias,  los  hizo  el  mes  passado,  y  pide  muy  de  beras  ser  admitido 
en  la  Compahia.  Lo  mismo  pide  con  instancia  otro  sacerdote, 
pero  todos  diferimos  para  quando  venga  nuestro  P.e  Nadal. 

3.  No  dexare  de  dezir  (pues  tambien  conviene  gloriarnos  en 
la  cruz)  lo  que  los  dias  passados  acaescio;  y  es  que  el  corregi- 
dor  desta  cibdad  rescibio  vna  carta  de  vn  medico  del  rey,  que 
estava  en  Toledo,  en  que  le  hazia  saber  como  vn  Padre  de  la 
Compahia,  grande  predicador  y  muy  cognosQido  en  esta  cibdad, 


1  Vide  p.  308  ad  finem.  Arapliorem  huius  translationis  et  templi  novi  de- 
scriptionem  dat  Historia  ms.  collegii  placentini,  cap.  12  et  13.  Ibi  etiam  di- 
citur  ludi  auctorem  fuisse  Alphonsum  de  Heredia,  rhetorices  professorem. 


516  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

avia  sido  preso  en  Sevilla  por  la  sancta  inquisici6n.  El  corregi- 
dor,  como  si  se  embiara  para  toda  la  cibdad,  ansi  la  mostro  a 
todos,  y  luego  crescio  el  niimero  diziendo  publicamente  que  tam- 
bien  el  P.''  Rector  *  estaua  preso  en  Valladolid,  y  que  a  vn 
bermano  avian  sacado  desta  casa  antes  que  amaoesciese  para 
llevarle  a  la  inquisicioo  ;  y  otras  mucbas  cosas,  que  dexo  por 
abreviar.  Plugo  a  nuestro  S.  que  con  la  diligencia  que  de  nuestra 
parte  se  puso,  dentro  de  pocos  dias  vino  el  medico  a  screvir  a 
al  corregidor,  como  lo  que  avia  scripto  al  corregidor  era  falso, 
que  avia  levantado  vn  emulo  de  la  Co[rapania]  b  y  que  en  cons- 
ciencia  le  encargava  mostrase  esta  segunda  carta  a  todos  los  que 
leyeron  la  primera.  Y  a[nsi]  lo  hizo  ;  con  lo  qual,  no  solo  se 
conservo,  pero  tambien  se  aumento  la  buena  opinion  que  se 
tenia  de  nuestra  Gom[pania].  [Valedicit  etc.]  De  Plazencia  2  de 
Septiembre  de  15[61]. 

De  V.  P.  indigno  bijo  en  Gbr.° 

f   HlERONYMO   XlMENEZ   2. 

In  margine  [Pla]zentia.  61.  2.  Sept. 


572 

CAROLUS    SAGERIUS 

BILLOMO   3   SEPTEMBRIS    1561    3. 

1.  Persecutiones  contra  nostros  fere  exstinctae  sunt.  —  2.  Mi- 
matensis  episcopus  cluos  socios  ad  dioecesim  lustrandam 
petit.  —  3.  Excursus  ad  vicina  oppicla,  ex  quibus  opera 
datur  ut  haeretici  expellantur.  —  4.  Scholasticorum  nume- 
rus,  mores,  litterariae  exercitationes.  Eorum  non  pauci  So- 
cietati  ascribi  cupiunt.  —  5.  Aedium  exstructio. 


a  Prius  escrevir.  —  b  Consumpta  charta   hic  et  inferius  in  extremis 
versibus. 


1  P.  Martinus  Gutierrez. 

2  Vide  p.  17. 

3  Ex  autogr.  in  cod.  Gall.  79,  ff.  257-258 ;  prius  443-444  (303-304). 


572.  —  Billomo  3  Septembris  1561  517 

1.  Ihs.  Pax  Christi.  [Scribit  iussu  P.  RectorisJ .  Nec  enim 
hoc  loco  magnopere  necesse  haheo  commemorare  quae  et  quanta 
fuerit  moecenatis  nostri,  pie  memoriae  l,  in  Societatem  vniuer- 
sam  voluntas;  quam  se  deuinctum  illi  addictumque  moriens 
significarit;  qui  se  suaque  omnia  in  illa  quidem  certe  videtur 
posuisse;  quod  exitu  magis,  quam  principio,  cuique  nostrum 
compertum  exploratumque  satis  esse  potuit.  Dum  enim  testa- 
mentum  componeret  suum,  videbatur  nos  solos  ex  omnibus 
quasi  haeredes  scribere  velle,  meutionem  nostri  crebro  iniiciens. 
Deinde  cum  se  a  nobis  ad  alios  mente  conuertisset,  nos  ex  ani- 
mo  nunquam  deponens,  identidem  in  nostri  recidebat  memo- 
riam ;  et  quasi  eius  referbuisset  in  nos  animus,  eodem  potissi- 
mum  relababatur  oratio.  Eius  incredibilis  in  nos  benevolentia, 
et  authoritas  in  omnes,  fecit  vt  dum  viueret,  quam  honeste 
apud  omnes  audiremus,  in  honore  ac  praetio  haberemur,  cole- 
remur  omni  obseruantia  a  ciuibus  nostris.  Admiranda  eiusdem 
liberalitas.  eo  extincto,  multorum,  etiam  domesticorum  ciuium, 
simultates,  inimicitias,  obtrectationes  et  odia  in  nos  concitauit. 
Nostris  itaque  in  rebus  in  tantam  inuidiam  adductis,  dum  ita  a 
versaremur,  didicimus  id  quod  nouimus  ab  initio  Societati  vni- 
uerse  vsuuenire,  nullo  videlicet  eam  loco  constantem  firmamque 
esse  posse,  nisi  sua  in  cruce  fundamenta,  salutem  atque  prae- 
sidia  collocaret.  Videbam  mirari  nostros  quid  esset  quod  initio 
sui  in  Aruerniam  aduentus  ab  omnibus  summa  exciperentur 
comitate,  beneuolentia,  amicitiae  etiam  salutationibus;  commen- 
daretur  eorum  industria,  eruditio,  labor,  pietas.  Mutatis  autem 
ita  fortunae  velis,  fierent  fabula  omnibus,  irriderentur,  omnium 
(exceptis  perquam  paucis)  subirent  calumnias  et  inuidiam;  nihil 
amplius  fieret  doctrina;  vita  moresque  improbarentur,  desertos 
denique  ac  solos  in  cruce  Chri.  paterentur  omnes.  Postea  re- 
diisse  (nostros,  inquam)  ad  sese  atque  iudicasse  hoc  ita  sinere 
Deum  b  deprimi  nos  et  quasi  conculcari  ad  tempus,  qui  tot 
ante  tantisque  elati  laudibus  fueramus,  vt  et  nostra  probaretur 
modestia,  et  in  Deo  defixam  potius  quam  in  hominibus  spem 
ac  mentem  haberemus.  Istas  vero  tot  et  tantas  tragoedias  pe- 
cuniae  atque  facultates    nobis   ab    episcopo   legate   suscitarunt. 


a  ita  supra  vers.  —  b  Del.  fieri. 


1  Gulielmus  a  Prato  (du  Prat)  episcopus  claromontanus,  qui  die  22-23  Oc- 
tobris  1560  in  oppido  Beauregard  obierat. 


518  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

Nam  durn  plerique  ex  variis  partibus  in  alienam  possessionem 
conarentur  irruere,  et  illas  nobis  iure  mancipatas  opes  occoe- 
perunt,  volunt  os  cingere,  illas  quo  facilius  e  manibus  nostris 
extorquerent,  labefactare  vitam  singulorum,  eruditionem,  prae- 
ceptorum  nostrorum  paruitatem,  institutum  etiam  criminari  ausi 
sunt  apud  senatum  parisiensem.  Huius  totius  perturbationis  et 
calamitatis  autbores  fuere  clarmontani  ciues;  qui,  cum  viderent 
magnum  illud  auri  pondus  legatum  nobis,  magno  fore,  si  conse- 
qui  possent,  vsui  sibi  et  ciuitati  sue  commodo,  dum  se  solos 
profitentur  beredes,  nomine  pauperum  clarmontanorum,  Lutetiam 
proficiscuntur  nouam  decreturi  contra  nos  quaestionem,  et  suis 
coeperunt,  baud  scio  quibus  et  quam  iustis  rationibus,  suam 
esse  pecuniam  affirmare;  in  quo  silentio  premam  quot  et  quantas 
in  nos  calumnias  produxerint,  dum  nos  incognitos,  externos  et 
ex  barbaris  vnum  in  locum  coactos  nationibus,  parum  fideles, 
rudes  et  ignaros  et  pleraque  alia  a  criminum  b  genera,  quae 
tacitus  praetereo,  obiecerunt.  His  tamen  prudens  senatus  non 
ita  facile  obsequitur  atque  audit,  quin  prius  diligenter  verba 
testamenti  appendant,  et  ex  illis  voluntatem  eliciant  et  conse- 
quantur  episcopi ;  qua  tandem  cognita,  statuit  nobis  iure  eximi 
non  posse  pecunias  quas  nobis  vtendas  fruendasque  reliquisset 
episcopus.  Gum  itaque  vident  illas  se  obtinere  minime  posse, 
cum  autem  nibil  de  nobis,  at  tanturn  de  facultatibus  essent 
soliciti,  aliam  paulo  bumaniorem  meditantur  viam,  ac  de  inte- 
gro  litem  aduersus  ciues  nostros  mouent,  vt  collegium  nostrum 
Gergouiam  *  transferretur;  nec  tantum  de  pecuniis,  sed  de  nobis 
etiam  consequendis  agebatur,  clarmontani  sue  ciuitatis  nobili- 
tatem,  situm,  commoditatem  exponentes;  contra  nostri  ciues 
altera  ex  parte  voluntatem  episcopi,  consuetudinem  suasque 
alias  plerasque  rationes  asserentes.  Tandem  vt  victi  discesserint 
clarmontani,  ecce  vero  bilbiomei  ciues  et  canonici  easdem  pe- 
cunias,  vt  in  vsum  proprium  conuerterent,  et  clarmontanis  earum 
spem  omnem  adimerent,  Lutetiam  pariter  adeunt,  suam  expo- 
nunt  in  senatu  causam;  et  dum  ad  nos  veniunt  nomine  fauoris 
atque  praesidii,  omnem  vultu  simulantes  beneuolentiam  et  opem; 
seque  se  ac  suas  facultates  pro  nobis  contra  clarmontanos  expo- 
situros;  absentes  postea,  suis  vt  inseruiant  commodis,  nos  cu- 


a  alia  supra  vers.  —  b  criminorum  ms.  (?) 


1  i.  e.  Clermont-Ferrand. 


572.  —  Billomo  3  Septembris  1561  519 

niculis  oppugnant,  vrgent  conuitiis,  in  suis  conuitiis  et  pu- 
blicis  coronis  produnt,  omnes  abalienari  incipiunt  a  nobis, 
toruis  nos  intueri  oculis,  vix  digoari  loqui,  digitis  vnumquem- 
que  nostrum  monstrare,  nostrum  minitari  discessum,  clamitare 
et  crebris  vsurpare  inuidiose  sermonibus  nos  publico  senatus 
parisiensis  decreto  reiectos  et  exactos  e  Gallia.  Ad  haec  etiam 
in  causa  sua  fortius  persequenda  (sed  id  maxime  in  causa a 
clarmontanorum)  episcopi  parisiensis,  doctorum,  franciscano- 
rum,  dominicanorum,  carmelitarum,  augustiniensium,  puerorum 
etiam  quos  vulgo  rubros  vocant  l,  in  nos  proferunt  b  inuidiam, 
vt  vi  maiore  nos  spe  omni  disturbarent,  suique  voti  existerent 
compotes:  neque  enim  tot  tantorumque  hominum  in  nos  c  con- 
sensus  et  conspiratio  d  ad  debilitandam  et  infringendam  nostram 
causam  parum  habebat  momenti.  Ita  nobis  perquam  varius  ne- 
gotii  exitus  fuit,  vt  animi  penderemus  omnes  quid  agendum 
foret.  Quare  christiana  magis  et  relligiosa,  ac  saepe  in  Societate, 
talibus  in  causis,  vsurpari  solita  consuetudine  fulti,  quam  hu- 
manis  tecti  praesidiis,  spero,  orationibus,  abstinentia,  perpe- 
tiendis  flagris,  aduersariorum  fuisse  consiliis  peropportune  oc- 
cursum ;  vt  cum  magne  essent  aduersae  nobis  ciuitates,  vix 
pauci  a  partibus  starent  nostris,  contradicerent  prope  omnes, 
nullum  tutius  putauimus  quam  in  Deo  perfugium.  Quadra- 
ginta  horarum  spatio  perpetuate  preces  sine  intermissione ; 
multe  honestae  mulieres  cum  aliis  optimis  quibusdam  ciuibus 
non  cessarunt  e  die  quoque  veneris  ieiunare,  flere  nostram  vi- 
cem,  aliaque  pietatis  exercere  opera,  vt  a  Deo  pro  nobis  sup- 
plices  rerum  omnium  integritatem  impetrarent.  Sic  sensimus 
pedetentim  opprimi  omnem  in  nos  et  episcopi,  et  doctorum,  et 
mendicantium  inuidiam,  vt  iam  Dei  beneficio  sedatos  placa- 
tosque  existimemus.  Atque  dum  ita  se  res  habet,  senatus  inte- 
rim  decreto  facto  aduersariis  omnibus  incoeptum  cursum  inter- 
cipit,  quo  minus  progredi  longius  possent  2;  quod  cum~per  sex 
latuisset  menses,  nec  illis  venisset  in  cognitionem  nostre  cause 
dilatio,  et  illo  decreto  ad  concilium  proximum  reuocatio,  nihil 
tale  cogitantes   (aduersum  enim  senatum  nobis  rati  decretum  f 


a  in  causa  supra  vers.  —  b  proferunt  supra  vers.,  cleleto  alio  v.  quod 
legi  nequit.  -  c  in  nos  supra  vers.  —  d  et  conspiratio  supra  vers.  — 
e  Del.  diebus.  —  f  Praee.  v.  obscure  exaratum. 


1  Alumni  cuiusdam  hospitii  parisiensis  ex  vestium  colore  ita  vocati. 
a  Vide  sis  Epist.  PP.  Broet... 


520  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

quidpiam  contra  nos  suspicabantur  fore)  a  coeptis  nihil  desis- 
tunt,  quin  etiam  pergunt  vehementius.  Statim  vero  atque  patuit 
prodiitque  in  lucem,  iam  remisius  agere,  operamque  atque  suas 
se  a  facultates  inutiliter  abuti  secum  cogitant,  sibique  fore  putant 
consultius  si,  re  minime  perfecta,  cederent  nobis.  Quando 
itaque  b  vident  nos  omni  ex  parte  in  ius  asseri  pecuniarum 
sententiis  senatus,  alias  machinantur  insidias  nobis,  eamque 
fere  controuersiae  formulam  componunt,  se  pecunias  quidem 
notle  (nec  vero  eas  in  iudicio  poterant  consequi),  sed  earum 
principatum  atque  dominatum  ad  se  spectare,  cum  affirmarent 
non  nobis,  sed  vrbi  ab  episcopo  esse  relictas  ;  quare,  si  admit- 
teremur  quidem  in  Gallia,  fore  nos  scholarum  moderatores,  ac 
nobis  (dum  pecunias  tenerent  apud  se)  quicquid  esset  ad  victum 
cultumque  corporis  opus  c  dispertituros  :  sin  nobis  ius  Socie- 
tatis  in  Gallia  negaretur,  illas  pro  anitni  sententia  praecepto- 
ribus  aliis  in  gratiam  scholarum  collaturos.  Has  autem  addu- 
cebant  in  medium  rationes  :  quia  illis  abuti  et  profundere  vide- 
remur  posse,  posthabita  muneris  nostri  ratione.  Nihilo  tamen 
magis  quam  antea  proficiunt,  sed  factis  sumptibus  magnis  in- 
cassum,  aliqua  ex  parte  suam  aguoscunt  culpam ;  atque  quo 
honestius  se  purgarent  apud  nos,  omnique  liberarent  inuidiae 
suspicione  et  odii,  nos  conueniuut  de  re  leuis  momenti  aeturi ; 
quorum  petitioni  facile  acquiescendum  Patres  nostri  putaHerunt, 
modo  nihil  episcopi  voluntas,  quo  minus  impleretur,  impedi- 
retur,  nec  quicquam  collegii  nostri  commoditati  officeretur.  Fac- 
tum  itaque  tandem,  Domini  virtute,  vt  qui.'arnte  extitissent  ini- 
micissimi,  sint  nunc  nobis  coniunctissimi,  nostramque  causam 
tueantur.  Id  maxime  mirum  plerisque  fuit,  quam  repente  nostri 
ciues  sententiam  mutarint,  quam  cito  reconciliati  nobis  fuerint, 
qua  postea  beneuolentia  et  studio  polliciti  sint  omnem  suam 
operam  et  industriam  ;  qui  cum  ante  nostrum  e  Gallia  exopta- 
rent  recessum,  nihil  nunc  habeant  in  vrbe  sua  nobis  optatius  ; 
idque  vnum  maxime  metuunt  ne  in  concilio  approbetur  recipia- 
turque  Societas.  Quare  vrbis  consules  omnem  adhibent  diligen- 
tiam,  totaque  ciuitas  in  procurando  totius  Aruerniae  de  nobis 
testimonio.  Haec  sane  nos  vna  res  vehementer  solatur,  P.  R.de, 
quod  eorum  opera  perfectum  sit,  vt  tres  ordines  pontificius,  ci- 
uilis  atque  nobilium,  ac  tredecim  praecipue  Aruerniae  ciuitates, 
vno  communique  consensu,  satis  magnifice  collatis  signis  pro 
nobis  attestarentur,  tabellisque  confirmarent  quid  in  Aruerniam 


a  se  supra  vers.  —  b  itaque  supra  vers.  —  c  opus  supra  vers. 


572.  —  Billomo  3  Septembris  1561  521 

commodi,  laudis  et  fructus  ex  Societate  veniret ;  vt  in  concilio 
collatis  vnum  in  locum,  perspectisque  tam  nobilium  quam  ci- 
uium  Ecclesiaeque  presidum  testiuioniis,  nihil  vetet  quo  minus 
in  Gallia  admittamur.  Glarmontaui  (qui  in  eo  existimantur  mul- 
tum  habere  ponderis)  suaui  etiam  nostri  gratia  vocem  dederunt. 
Qui  eo  nos  animo  et  studio  prosequuntur  (licet  ante  illis  non 
fuerint  inimici  nobis  capitaliores),  vt  nunc  dicant  a  se  erecturos 
Societati  in  vrbe  sua  collegium,  ex  iis  que  pauperum  reliquae 
forent  pecuniis,  que  multe  et  magne  sunt.  Nobiles  cum  regi 
pro  nobis  supplicarent,  tantam  nostri  in  Aruernia  necessitatem 
attestati  sunt,  vt  nisi  eos  omnes  vellet  hereticos,  b  impios,  ig- 
naros  et  rudes,  Societatem  illum  probare  et  recipi  iubere  opor- 
teret,  cum  concionibus,  exhortationibus,  lectionibus,  confessio- 
nibus,  visitationibus  aliisque  piis  operibus  religiosorum  Socie- 
tatis  vniuersa  Aruernia  iu  ofticio  relligionis  contineatur.  His 
omnibus  suffragiis  facta,  opinoi,  propensa  in  nos  mater  regina, 
rex,  cardinales  quinque  magne  authoritatis  *,  multique  ex  se- 
natu  parisiensi  se  praedicant  c  ad  subsidium  nostri  d  paratis- 
simos.  Haec  nostra  Societas  quo  maius  est  ad  retinendam  in 
fide  et  pietate  Galliam  (si  recipiatur)  momentum  habitura,  eo 
maiora  illi  sathanas  infert  mpedimenta.  Quam  egregios  video 
ingenio,  et  doctrina  exquisita  praeditos  animum  adiuncturos 
Societatiy  vbi  illain  videriut  ftorere.  Noui  ego  plerosque  eam 
ob  causanuHuisse  a  nostra  Societate  alieniores  factos,  quod  in 
Gallia  approbata  non  sit  e.  Moriaci  ciues  bilhiomeis  se  adiun- 
xerunt,  vt  maioribus  f  opibus  ex  hac  illaque  parte,  Societatis 
nomine  quod  dudum  "optamus,  obtinerent.  Non  videtur  aliter 
fieri  posse,  quin  (T.  etiam-'R.a  ad  id  precibus  suffragante  nos- 
trisque  Patribus  et  fratribus)  aliquid  in  concilio  statuatur  vnde 
iure  laetari  Deumque  animo  maiore  laudare  cebeamus ;  licet 
tamen  parati  ad  onmem  euentum   simus  -. 

2.  Episcopus  Mendarum  3,  moecenatis  nostri  demortui  frater, 
scripsit  ad  Patres  nostros  se  nostrorum  teneri  vehementi  studio, 
eorumque  magnopere  desiderare  consuetudinem,  duosque  postu- 
lauit,  qui  suum  obirent  episcopatum  et   concionibus,  confessio- 


a  nunc  dicant  supra  vers.,  deletis  sint  polliciti  (?).  —  b  Del.  et.  —  c  Praec. 
v.  obscure  exaratum.  —  d  nostri  supra  vers.  —  e  vv.  quod-sit  in  marg.  — 
f  Del.  ex. 


1  Vide  pp.  487-488. 

a  Vide  p.  488,  annot.  4. 

8  Nicolaus  Dangie.  Cf.  Lainii  Monum.,  VI, 


522  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

nibusque,  omni  opinionum  prauitate  perpurgarent,  ea  spe  vt 
nobis  aliquando  collegium  erigat.  Ille  autem  est  a  secretis  et 
consiliis  regis  nauarrensis  l,  vnde  coniecturis  auguramur  quanto 
nobis  opere  illius  beneuolentia  et  patrocinium  adiumento  esse 
queat.  In  eo  quid  facto  sit  opus,  tuae  R.e,  vt  par  est,  relinqui- 
mus  iudicandum. 

3.  P.  rector  2  cum  esset  canicularibus  diebus  vicissim  data 
ad  breue  tempus  scbolarum  intermissio,  nostris  concessit  prae- 
ceptor'bus  votiuas  legationes,  in  quibus  obeundis  sunt  magna 
cum  expectatione  et  fructu  concionati.  Saepius  vero  aliquos  in 
viciua  oppida  diebus  festis  concionatum  amandat;  ac  nostri  qui- 
dem  multis  in  locis  expetuntur,  lubenter  eos  audiunt,  multum- 
que  illis  deferunt,  plurisque  faciunt  quam  caeteros  omnes  alte- 
rius  a  generis  concionatores,  vt  illis  concionandi  iocum  adimant, 
nostris  vt  conferant,  quaraquam  nec  cedant  illi  inuitus  [sicj. 
Gommendatur  in  eo  Societatis  causa  Deus,  quod  iam  increbuerit 
sermo  Tbolosam  vsque  atque  Lutetiam,  Aruerniam  monstris 
carere,  iis  presertim  in  partibus,  in  quibus  nostri  degunt,  con- 
cionantur  aut  consuetudinem  habent  aliquam.  Et  vero  datur 
opera,  vt  pellantur  ex  proximis  nobis  vrbibus  heretici.  Nam  cum 
viderunt  illi  nos  nioecenate  orbatos,  praesentiaque  M.  Roberti 3, 
coeperunt  elato  animo  iusurgere  in  nos,  calumniari,  nonnullos 
peruertere,  populum  contra  nos  irritare,  Maroti  psalmos  4  palam 
canere,  noctu  lapides  in  fenestras  nostras  mittere,  laetari  quod 
sperarent  nos  omnem  amisisse  authoritatem.  Haec  cum  viderent 
nostri  Patres,  sententiam  de  hereticis  in  vincula  coniiciendis,  et 
iis  omnibus  in  album  referendis,  qui  de  iis  aliquid  nouissent, 
ab  officiali  contenderunt.  Quare  alii  aufugerunt  perniciosi  om- 
nino  nostris  discipulis.  Vnus  erat  in  vrbe  maxime  infestus  nobis, 
quem  metuebaraus  scholas  nostras  disturbare,  qui  nisi  extremuni 
obiisset  breui  diem,  confirmatus,  opinor,  ante  sacramentis,  de- 
deramus  operam  vt  abigeretur.  Nunc  ne  vnus  quidem  auditur. 
Duos  quosdam  huius  generis  homines,  quorum  alter  nobilis  octo 
annos  nec  confessus  fuerat  nec  sacrum  Domini  receperat  corpus, 


a  oranes  alterius  bis  repet.  in  ms.  in  fine  fol.  et  initio  sequentis. 


1  Antonius  Borbonius. 

2  P.  Guido  Roilet. 

3  P.  Robertus  Claissonius. 

4  Clemens  Marot  psalmos  in  linguam    gallicam   ligata  oratione   convertit. 
Cf.  Litt.  Quadrim.,  VI,  953. 


572.  —  Billomo  3  Septembris  1561  523 

nisi  simulato  fictoque  animo,  in  viam  spero  nostrorum  opera 
reductos  et  in  fide  confirmatos.  Tres  sunt  Patres  vna  cum  rec- 
tore,  qui  confessionibus  vacent,  quibus  scio  plerosque  a  grauibus 
periculis  tectos  fuisse  ac  sartos  conseruatos.  Veneruntque  nobi- 
les  quaedam  mulieres  ex  remotissimis  locis,  vt  et  confiterentur 
nostris  et  eos  consulerent  quid  faciendum  esset  plerisque  in  re- 
bus,  in  quibus  haesitabant.  Patres  quidam  inuiserunt  monaste- 
rium  monialium,  quarum  audierunt  confessiones,  multarum  qui- 
dem  generales,  apud  quas  etiam  sunt  coucionati  magno  certe 
ipsarum  commodo,  cum  ante  variis  agitarentur  modis,  nec  satis 
nossent  sue  rationem  professionis  atque  proposite  vite;  quare 
ex  cognitione  nostrorum  maximis  se  obstringi  Deo  beneficiis 
dicebant,  et  illae  a  certe  diu  noctuque  pro  Societate  orunt.  De 
more  diebus  dominicis  concio  in  magno  templo,  magno  etiam 
cum  fructu,  babetur. 

4.  De  scholis  pauca  sunt  illa  quidem,  quae  dicam,  quas  ornat 
certe  et  commendat  honesta  selecte  iuuentutis  frequentia;  vt 
etiamsi  in  proximis  ciuitatibus  quidam  sint  et  doctrina  et  vsu 
atque  exercitatione  commendati  professores,  nomen  tamen  scholis 
nostris  non  praeripiant,  nihiloque  videantur  deteriores.  Sunt  au- 
tem  numero  plus  minus  mille  et  ducenti ;  in  quibus  erudiendis  et 
ad  omnem  humanitatem  informandis,  lubenter  commemorauero 
nostrorum  fratrum  diligentiam  (ne  me  illis  et  tardiorem  negli- 
gentioremque  moleste  feram),  quos  video  insudare  et  omnem 
adhibere  operam,  studium  atque  tempus,  vt  illud  suum  munus 
pro  dignitate  compleant.  Exercitationes  scholastice,  declamatio- 
nes,  disputationes,  scriptioues  crebro  exiguntur,  cum  insigni 
discipulorum  promotione;  et  vt  illi  singulis  quibusque  mensibus, 
aut  etiam  saepius,  confiteantur,  prospicitur  diligenter.  E  quibus 
sunt  plerique  qui  octauo  quoque  die  id  perficiant  nobiscum, 
quique  maguo  Societatis  flagrant  auiore,  seque  in  eam  cooptan- 
dos  tradidere,  vbi  primum  P.  Rector  id  viderit  tempus  postu- 
lare;  ac  bonis  et  litteris  et  moribus  iinbuti,  cum  parentes  re- 
uisunt,  mirum  quantum  in  illis  suo  exemplo  pietatis  excitent 
studium.  Audiui  ego  dum  parentes  quidam  dicerent  mirari  se 
liberos  antea  tam  petulantes  et  insolentes,  modestissimos  et  ad 
omnem  honeslatem  informatos  ad  se  redire,  vt  eorum  non  pa- 
rum  mouerentur  et  pietate  et  sanctitate.  Tres  bone  indolis  et 
eruditionis  ex  nostris  discipulis  in  Societatem  admisit  P.  Rector, 


a  ille  ms. 


524  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

quos  Romam  vna  cum  dno.  Ludouico  l  misit  a.    Plerique   alii  b 
magne  expectationis  breui  sunt  eamdem  ingressuri. 

5.  Collegiurn  nostrum  valde  promouetur,  templumque  nostrum 
mense  Octobri  absolutum  iii  speramus,  vt  eo  tempore  funebres 
exequie  episcopi  perflci  queant,  atque  in  ea  c  aede  illius  corpus 
inhumari.  Quo  etiam  tempore  et  loco  comoedia,  disputationes, 
declamationesque  babebuntur,  vt  virorum  nobilium  et  littera- 
torum,  qui  tum  aderunt,  expectationi,  quoad  fieri  possit,  cumu- 
late  respondeamus  d.  Haec  mibi  visa  sunt  tuae  R.de  Paternit. 
scribenda;  reliqua  coram  exactius  meliusque  ex  dno.  Ludouico 
nouisse  poterit  T.  R..  Vale  in  Gbro.,  P.  R.  d%  nosque  omnes 
incolumes  (vt  optamus  maxime)  babe  Deo  commendatissimos, 
quem  oramus  vt  te  seruet  incolumem.  Bilhiomi  3  Septemb.  1561. 
T.  R.  P.  inutilis  seruus. 

Garolus  Sagerius  2  e. 

Exciderat  mihi  e  memoria  id  vnum,  quo  magnopere  recrea- 
mur  in  tantis  ftuctibus  perturbationum,  videlicet  quod  heretici 
etiam  non  modo  verbis,  sed  scriptis  libris,  in  nos  inuehantur 
suamque  exacuant  facundiam.  Quorurn  calumniis  non  modo  non 
deprimetur,  aut  obscurabitur  Societatis  nomen,  sed  etiarn  auge- 
scet  splendescetque  magis.  Rogatus  fuit  P.  Rector  a  curione  isi- 
dorensis  ciuitatis,  que  tota  deprauata  hereticis  est  opinionibus, 
vt  aliquem  in  illam  vrbem  e  nostris  concionatorem  mitteret,  qui 
ciues  a  tanto  posset  errore  abducere,  bonos  autem  in  officio  re- 
tinere.  Glarmonte  a  nostrorum  quodam  synodalis  habita  fuit 
oratio,  magna  cum  attentione  virorum  nobilium  et  eruditorum, 
maximeque  mirati  sunt  quod  propositum  coronatum  aureum 
vnicuique  eam  habenti,  noluerint  vnquam  accipere  nostri,  idem- 
que  prope  fecerint,  cum  se  alii  quidam  ad  publicas  disputationes 
eodem  contulissent. 


a  Del.  multi.  —  b  alii  supra  vers.  --  c  ea  supra  vers.  —  d  Aliquantu- 
Jum  dubia  Jectio.  —  e  Quae  sequuntur  addita  sunt  ab  auctore  in  marg. 
inferiore,  et  sinistro. 


1  Ludovicus  Gerardinus. 

2  Vide  sis  Litt.  Quadrim.,  V,  365. 


573.  —  Compluto  3  Septembris  1561  525 

573 

IOSEPHUS    DE    ACOSTA 

COMPLUTO   3   SEPTEMBRIS   1561    £. 

1.  Contiones  fructtiose  continuantur ;  quibas  sacerdos  inimico 
reconciliatur.  —  2.  Aliqui  spiritualia  exercitia  peragunt ; 
quos  inter  miles,  qui  ex  captivitate  redemptus,  Societatem 
ingredi  cupit.  —  3.  Nostri  sacerdotes  passim  ad  iuvandos 
aegrotos,  pauperes  praesertim,  vocantur.  —  4.  Discidia 
componuntur.  —  5.  Puellis  periclitantibus  et  aliis  auxilium 
fertur.  Res  domesticae  optime  procedunt. 

1.  IHS.  Muy  R.do  Padre  nuestro  en  Ghristo.  Gratia  et  pax 
Christi.  [Contiones  P.  Rectoris  et  aliorum  Patrum  fructuose 
continuantur.J  En  vna  fiesta  donde  se  juntauan  todos  los  curas 
y  beneficiados  de  la  tierra  a  una  progesion  solenne,  predicando 
un  Padre  del  exemplo  que  deuen  dar  los  sacerdotes,  se  mouieron 
a  confessar  con  el  aquel  dia  alguuos,  y  entre  ellos  el  vicario  o 
superior,  el  qual  demas  de  auer  vuelto  en  amistad  con  otro 
saQerdote  con  quien  dias  auia  estaua  refiido,  quisiera  hazer  vna 
confesion  general  de  toda  su  vida,  si  el  tiempo  diera  lugar. 

2.  Exercicjos  se  han  dado  hasta  a  nueue  o  diez  personas  ; 
entre  estas  ha  sido  un  mauQebo  de  muy  buena  parte  con  deseo 
de  ser  admitido  en  casa.  Este  hailaudose  capitan  en  Berueria 
en  tiempo  de  comen^arse  la  pelea,  hizo  voto  de  ser  de  la  Com- 
pafiia,  y  viendose  despues  preso  de  los  infieles,  perdida  por 
permission  de  Dios  aquella  jornada,  trato  de  su  rescate  con 
desseo  de  assentar  de  ay  adelante  debaxo  de  ia  bandera  de 
Ghristo  nuestro  Sehor,  y  a  esta  causa  viendose  libre,  se  vino 
luego  a  este  colegio,  pidiendo  con  mucha  humildad  ser  regebido. 
Hasele  empero  dilatado  la  entrada  por  el  presente,  por  ^ierto 
respecto,  puesto  que  el  tiene  buenas  partes  y  sabe  bien  su  latin. 

3.  En  este  verano  apenas  ha  auido  dia  en  que  los  Padres 
no  sean  llamados  para  confesar  los  enfermos,  y  consolallos,  o 
para  animallos  en  su  transito.  Y  aunque  este  socorro  a  ningun 
genero  de  personas  se  niega,  pero  lo  que  mas  nos  consuela  es 
ver  la  multitud  de  los  pobres  y  necessitados  que,  conogiendo 
la  prontitud  de  los  nuestros  para  semejantes  ministerios,  acuden 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  325,326 ;  prius  211.  Praecedunt  duo  exera- 
pla  latina  in  ff.  323,  324. 


526  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

en  sus  trabajos  a  esta  casa,  como  a  propios  confessores  suyos; 
los  quales  por  su  pobreza  no  tan  facilmente  y  a  todo  tiempo 
ballaran  este  aparejo,  o  por  uentura  les  faltara  del  todo. 

4.  Hanse  con^ertado  pages  mucbas  vezes  y  euitado  grandes 
inconuinientes  entre  personas  enemistadas,  como  es  auer  re- 
concjliado  dos  bombres  que  sobre  cierto  enojo  andauan  a  punto 
de  matarse;  y  entre  estos  tratos,  por  diligencia  de  los  Padres 
dexaron  los  odios  y  enemistades.  De  la  mesma  suerte  una  perso- 
na  auia  becbo  prender  a  otra  por  una  injuria  grande  que  auia 
recebido  della,  pretendiendo  executar  su  enojo  en  la  afrenta  y 
miseria  de  su  enemigo.  Mas  mouido  por  ruegos  y  amonestacio- 
nes  buenas,  se  dexo  torcer  a  lo  que  le  rogauan  los  Padres,  y 
perdono  de  buena  voluntad  al  contrario.  De  la  mesma  manera  ay 
muchas  cosas  otras  que  dexo  por  bastar  por  exemplo  las  dichas. 

5.  Confessiones,  gloria  al  Senor,  no  han  faltado,  conforme  al 
numero  de  los  Padres  que  en  casa  se  han  hallado  y  por  ellas 
se  ha  hecbo  mucbo  prouecho,  y  fuera  dellas  tanbien,  no  con- 
tentandose  con  restaurar  en  las  almas  los  danos  regebidos  por 
los  pecados  passados,  mas  aun  esfor^andose,  con  la  diuina 
gracia,  euitar  en  lo  futuro  las  ofensas  a  que  el  enemigo  suele 
inducir.  Saben  esto  bien  dos  doncellas  honrradas  que  puestas 
a  muy  grande  riesgo  de  su  honestidad  por  ser  grande  la  po- 
breza  en  que  se  vian,  hallaron  remedio  en  a  un  sacerdote  de 
casa,  por  cuya  buena  diligencja,  se  alleguo  bastante  limosna  de 
personas  deuotas  con  que  no  solo  euitaron  el  inconuiniente 
presente,  mas  hasta  oy  dia  siruen  al  Senor  honrradamente 
sustentadas,  y  freqiientan  a  menudo  los  sacramentos.  Remediose 
tanbien  otra  alma  que  despues  de  cinquenta  aiios  biuidos  mi- 
serablemente  en  ofensa  de  Dios,  se  reduxo  a  penitencia  y  la- 
grimas  por  medio  de  vno  de  casa,  y  se  tiene  de  su  verdadera 
emienda  muy  grande  satisfacion.  Al  presente  estan  recojidos  en 
exercicjos  dos  mocos,  que  piden  ser  reQebidos  para  legos;  y 
creo  se  recebiran,  porque  parecen  bastantes  para  ello.  [Res  do- 
mesticae  optime  procedunt.  Valetudo  bona.  De  studiis  nihil 
novi,  etc.J  De  Alcala  3  de  Setiembre  1561. 

Por  comission  del  P.  Rector  l. 

D.  V.  P.  sieruo  indigno  en  el  Sefior. 

f   IOSEPH   DE   ACOSTA   2. 
a    en  en  ms. 


1  P.  Emmanuel  Lopez. 

2  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  353. 


574.  —  Abula  4  Septembris  1561  527 

574 

P.  PETRUS  MARTINEZ  A  BUXENTO 

ABULA   4   SEPTEMBRIS    1561    K 

1.  Novus  Rector  populo  carus.  —  Sociorum  numerus.  Eeligiosa 
disciplina  vigens.  —  2.  Rector  certatim  quaesitus  in  templo 
maximo  et  alibi  magno  spiritu  contionatur.  Fructuose  quo- 
que  alins  Pater  in  oppidum  magnum.  excurrit.  —  3.  Paces 
initae.  —  4.  Sacramentorum  usus  multiplicatur. 

1.  t  Jhs.  Admodum  R.d,J  in  Chro.  Pr.  Pax  Christi  etc. 
Ex  literis  4°.  abhinc  mense  ad  te  missis  a  cognouisse  te  b  arbi- 
tror,  vt  Pr.  Salazarius  in  hoc  collegium  Rector  aduenerit  ~.  Ex 
his  vero  intelliges  facile  quam  gratus  sit  omnibus,  et  acceptus 
ob  ejus  piam  vna  cum  spiritu  coniunctam  doctrinam.  Vt  auteni 
a  nostro  exordiar  collegio,  sumus  vndecim,  5  sacerdotes  et  6 
fratres  3,  quorum  duo  theologiae  vacant,  nec  sine  magno  pro- 
uentu,  ad  quod  eos  maxime  juuat  felix  suum  ingenium  et  cre- 
bra  lectionum  disputatio,  et  casuum  conscientiae  (quos  vocant) 
saepe  haberi  solita.  Spirituali  omnium  profectui  non  parum 
conferunt  spirituales  conciones,  coliationes  et  exercitationes 
mortificationum  *»t  obedientiae,  quibus  nunc  exercentur,  exac- 
tius  in  his  seruato  ordine  et  regula,  quam  hactenus  vnquam 
exiguus  nostrorum  numerus  patiebatur;  quod  in  dies  Dominus 
augeat. 

2.  Non  solum  domestici,  verum  et  externi,  praesertim  magis 
pij,  qui  spiritualibus  vacant,  nec  ex  his  vnus  aut  alter,  sed 
omnes  fere  nobis  noti,  ad  Patrem  Rectorem  conuenere,  vt  de 
ijs,  quae  ad  salutem  animi  pertinent,  seorsum  cum  eo  agerent. 
A  quo  (vt  conjectari  licet)  aedificati  nimis  discessere,  et  recreati 
ob   eius   erga   omnes   amorem  et  humilitatem.  Petitur   etiam  a 


a  Del.  te.  —  b  te  supra  vers. 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Hisp.  98,  f.  332;  prius  396.  Praecedit  aliud  exemplum 
in  f.  331. 

2  Vide  p.  317. 

8  Eorum  nomina  exhibet  catalogus,  qui  est  in  cod.  Cast.  13,  f.  167. 


528  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

monialibus,  quibus  juxta  constitutiones  nostras  subuentum  est. 
Horum  omnium  causam  fuisse  credimus  conciones  quasdam 
maximo  cum  feruore  ac  spiritu  ab  eodem  habitas  in  ecclesia 
principe  et  alijs  ciuitatis  hujus;  quibus  ad  diuinis  rebus  vacan- 
dum  valde  animati  fuerunt  omnes,  atque  solatio  affecti.  Ad  hoc 
concionandi  munus,  in  rnagno  quodam  oppido  Pater  quidam 
alter  petitus  fuit,  vbi  non  parum  suis  concionibus  satisfecit ; 
multorum  enim  animi  ad  confessiones  et  magis  pie  uiuendum 
moti  sunt. 

3.  Occasiones  resarciendi  amicitias  non  defuere :  quibusdam 
nanque  ex  quibus  hujus  ciuitatis  qui[es]  et  salus  pendebat, 
quod  inter  nobiles  essent,  Pr.  Rector  operam  suam  praestitit, 
et  eas  breui  confecit.  Aliae  praeterea  ohlatae  sunt,  quibus  alter 
hujus  collegij  Pater  occupari  solet.  Huic  tantam  Dominus  con- 
tulit  gratiam  coram  omnibus,  vt  animos  valde  dissidentes, 
quamuis  debiti  remissio  interueniat,  componat  facile.  Idem 
etiam  Pater  cum  alijs  et  de  rebus  ad  cultum  et  gloriam  Dei 
pertinentibus  agit,  praesertim  cum  nobili  quodam  hujus  ciuita- 
tis  principe,  cui  tam  arcta  conjunctus  est  amicitia,  vt  ex  ea 
idem  nobilis  et  alij,  qui  ex  huius  vita  pendent  et  operibus,  ma- 
gnum  animo  suo  fructum  decerpant. 

4.  Crescit  in  dies  confessionum  numerus,  quibus  fere  semper 
confessarij  occupati  sunt,  tam  domi  cum  ijs  qui  ad  templum 
nostrum  conueniunt  (quorum  bona  pars  princeps  est),  quam 
foris  cum  infirmis  et  in  carcere  et  hospitalibus;  quae  loca  a 
nostris  interdum  visitari  solent.  Pater  Rector  quasdam  generales 
audiuit,  ex  quarum  exemplo  prouentus  huic  speratur  collegio, 
in  quo  (gloria  et  honor  Deo)  valemus  omnes;  Dominum  nos- 
trum  orantes  idem  tuae  P.  concedat,  vt  per  te  diuina  voluntate 
imbuti  consequamur  gratiam,  qua  eam  perfecte  impleamus. 
Abulae  4  die  Septembris.  Anno  1561. 

T.  P.  indignus  in  Chro.  seruus. 

f  Petrus  Mjnz.  a  Buxento  f  J. 


1  In  «  Cathalogo  de  los  Padres  y  hros.  que  ay  en  este  collegio  da  Auila 
en  fin  de  Dizierabre  1562  »  (cod.  Cast.  13,  f.  170)  de  eo  dicitur :  «  El  P.e  Pero 
Martinez  de  Bugedo  natural  de  Vayas  [Bayas]  cabe  Miranda  de  Ebro.  De  42 
anos  de  edad;  poco  mas  de  7  de  Comp.a  ;  es  bachiller  en  artes;  ha  acabado 
su  theologia :  es  confessor;  es  muy  humilde  y  obseruante  religioso.  Tiene 
buenas  fuerzas  corporales  para  su  ministerio.  Entro  en  Salamanca;  rescibiolo 
el  Pe .  Hernandez  ».  Ingressus  est  Societatem,  iam  sacerdos,  mense  Sept.  1555, 
ut  annotatur  in  cod.  Salmant.  I,  f.  3v.  Concordant  responsa  ad  interroga- 
tiones  Pris.  Nadal  (IV,  473). 


575.  —  Treviris  4  Septembris  1561  529 

575 

P.    AEGIDIUS    FABER 

TREVIRIS   4   SEPTEMBRIS    1561   l. 

1.  Sociorum  numerus  et  classes.  —  2.  Admissi  ad  probationem. 
Aliquorum  constantia.  —  3.  Religiosa  disciplina.  —  4.  In- 
dustriae  ad  germanicam  linguam  addiscendam  adhibitae. 
5-6.  Scholasticorum  numerus.  Convictus  desideratur.  Lit- 
terariae  exercitationes.  Catalogi  lectionum  per  diversas 
provincias  sparguntur.  Religiosa  alumnorum  institutio.  — 
7-9.  Contiones  in  diversis  templis.  Excursus  ad  vicinum 
pagum.  Laborum  frnctus.  Quaeritur  templum  appositum 
Societati.  —  10.  Ex  dissitis  locis  ad  nostros  consilii  causa 
concurritur.  —  11-12.  Cives  varie  erga  socios  affecti. 

1.  Gratia  et  pax  Dni.  nostri  sit  nobiscum  semper.  Amen. 
[Breviter  se  scripturum  dicit.J  Atque  vt  ab  ijs,  quae  intra 
domesticos  parietes  acta  sunt,  exordiamur,  auctus  est  a  noua 
accessione  nostrorum  numerus,  vt  nunc  omnino  XX  hic  agamus. 
Inter  hos  XI  sacerdotes;  reliqui  vel  praeceptores,  vel  scholares, 
vel  coadiutores  temporales;  et  in  sua  quisque  functione  gnaui- 
ter  versatur,  pia  quadam,  et  vel  omuibus  aemulanda  aemula- 
tione  ducti,  ne  quis  in  muneribus  sibi  obeundis  libenter  alteri 
cedat. 

2.  Ad  probationem,  qua  Societas  nostra  vti  solet,  admissi 
sunt  praeter  duos  sacerdotes  gallos,  duo  iuuenes  Colonia  huc 
missi,  alter  artium  magister,  alter  logices  auditor.  Duo  item 
coadiutores,  nou  sine  summo,  vt  speramus,  et  fructu,  et  inter- 
na  omnium  consolatione.  Exercentur  etiam  in  vilioribus  demis- 
sioribusque  exercitijs,  cum  omnes  ex  aequo,  tum  maxime  sacer- 
dotes  qui  suo  exemplo  multos  et  alliciunt  et  inuitant.  E  quibus 


a  Del.  nuraerus. 


1  Ex  apographo  coaevo  in  cod.  Germ.  130,  ff.  95-97;  prius  93-95.  Magna 
eius  pars  edita  est  ab  Hansen  (Rheinische  Akten...  401-405)  ex  exemplo  quod 
exstat  Coloniae. 

LlTTERAB   QUADRIMBSTRHS.    —   ToM.   VII.  34 


530  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

duo  recenter  admodum  Societatem  ingressi  missi  fuerunt  ad 
parentes,  vt  de  rebus  quisque  quibusdam  suis  cum  ijs  ageret 
(erat  enim  alter  et  canonicus,  et  pastor  diuersis  tamen  in  locis), 
quos  cum  adhibitis  omnibus  etiam  machinis  retinere  conarentur, 
efficere  tamen  id  non  potuere,  cum  se  quiduis  potius  ferre  posse 
dicerent,  quam  illorum  aut  mores,  aut  vitae  institutum  a,  qui- 
buscum  antea  suauissime  vixerant  [deserere]  b,  nec  citra  indele- 
bile  ingratitudinis  cauterium  eis  licere,  missa  semel  ad  aratrum 
dominicum  manu,  respicere  retro  l.  Venit  etiam  Poppardia  (id 
est  oppidum  non  ignobile  in  finibus  dioecesis  treuere[n]sis  si- 
tum,  tridui  itinere  hinc  distans)  sacerdos  quidam  nobis  addictis- 
simus,  qui  ibi  non  pastorem  modo,  verum  etiam  et  decanum 
agit.  Is,  peractis  exercitijs,  iterum  ad  suos  reuersus  est;  interim 
tamen,  dum  hic  egit,  ne  grex  suae  fidei  concreditus  solito  ali- 
mento  defraudari  posset,  ex  nostris  quidam  in  eius  locum  suf- 
fectus  est,  qui  vices  illius  in  concionibus,  alijsque  rebus  neces- 
sarijs  ita  obijt,  vt  pauco  tempore  non  paucos  ad  meliorem 
frugem  reuocarit  2. 

3.  Summo  autem  studio  in  hoc  ab  omnibus  incumbitur,  ne 
quis  in  regularum  aut  constitutionum  perfecta  obseruatione  vel 
latum  vnguem  transgrediatur ;  quod  quo  fiat  facilius,  quoque 
recentior  illarum  memoria  omnium  oculis  obuersetur,  singulis 
cuiusque  mensis  calendis  eae  publice  recitantur,  ac  diebus  vene- 
ris  a  R.do  Pre.  Rectore  3  accurate  explicautur.  Hinc  fit,  vt 
plerique  Rectorem  adeant  pro  remissiore  illarum  et  laxiore 
obseruatione  poenitentias  sibi  iniungi  postulantes,  quas  summa 
cum  alacritate  exequuntur. 

4.  Nullus  vero  non  mouetur  lapis,  quo  eo  perueniatur,  vt  nos- 
tri  omnes  germanicum  idioma  sonare  incipiant.  In  hunc  vsum, 
et  vt  assidua  exercitatione  solitum  fiat,  quod  erat  insolitum, 
semper  in  prandlo  ac  coena  caput  aliquod  vel  ex  euangelio, 
paulinis  epistolis,  vel  apocalypsi  praelegitur,  constituto  sacerdote 
eius  linguae  perito,  qui,  si  qua  inter  legendum  occurrat  adulte- 


a  Seq.  aliquod  verb.  deh,  quod  legi  nequit.   —  b  Hoc  aut  simile  v.  de- 
siderari  videtur. 


1  Cf.  Luc.  IX,  62. 

a  Erat  is  Petrus  Fahe  (Phae)  parochus  boppardiensis,  pro  quo  suffectus 
est  illis  diebus  P.  Andreas  Valkenburgensis.  Cf.  Hansen,  1.  c.  401.  Petrus 
Fahe  Societatem  Iesu  ingressus  est  anno  1563.  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  II,  470; 
III,  45. 

3  P.  Antonius  Vinck. 


• 


575.  —  Treviris  4  Septembris  1561  531 

rina  pronunciatio,  in  genuinam,  et  vernaculam  subito  restituat. 
Huic  ipsi  haec  a  prouincia  insuper  demandata  est,  vt  traditis 
cuique  flandro,  vel  gallo  pijs  quibusdam  libellis  germanicis,  quo- 
tidie  vnumquemque  aliquot  periodos  legentem  audiat,  quod  qui 
praestare  non  potest,  is  ad  orthographiam  puerorum  more  alpha- 
betariorum  ex  literis  syllabas,  ex  syllabis  dictiones  conglutinan- 
tium  remittitur.  Conciones  praeterea,  et  toni  communes  eadem 
etiam  lingua  pronunciantur  etiamnum  ab  ijs,  qui  vix  tria  verba, 
qua  decet  ratione,  possunt  proterre.  Neue  non  satis  videri  queat, 
si  in  ferijs  tantum  exerceantur,  ne  eae  quidem  succissiuae 
horulae,  quae  post  sumptuin  cibum  recreationi  concedi  solent, 
ab  hac  formula  immunes  sunt.  Est  lusus  genus,  quod  globis  b 
per  anDulum  ferreum  fit,  germanis  haudquaquam  infrequens: 
hoc  plures  quatuor  non  recipit,  sic  vt  duo  duobus,  vel  siuguli 
singulis  committantur:  victis  succedunt  alij.  Inter  ludendum,  si 
vel  commissos  inter,  vel  spectatores  alio,  quam  germanico  idio- 
mate  loqui  contingat,  non  impune  id  fecerint;  sed  vel  cedere 
alijs  coguntur  ludentes,  vel  eminentius  aliquod  saxum  conscen- 
dere,  vel  humi  sedere,  donec  aliud  imperetur.  Si  vero  spectato- 
res  ad  eumdem  impingunt  lapidem,  perdunt  ius  succedendi  victis, 
vel  alia  poena  mulctantur.  Ita  fit,  vt  magis  magisque  omnibus 
illa  lingua  innotescere  incipiat.  Verum  haec  hactenus  de  do- 
mesticis. 

5.  Locus  iam  postulare  videtur,  vt,  quae  in^scholis  nostris 
aguntur,  non  relinquamus  intacta.  Non  est  (fateor)  is  scholasti- 
corum  numerus,  qui  praeceptorum  expectationi,  aut  pio  illorum 
quamplurimos  iuuandi  desiderio  faciat  omni  ex  parte  satis ;  adeo 
tamen  nihil  priori  decreuit,  quin  multis  eum  iam  habeamus 
parasangis  auctiorem.  Schola  enim  rhetorices,  quae  posterioribus 
quadrimestribus  *  duodecim  habebat,  iam  ad  24;  classis  huma- 
nitatis  a  36  ad  66  excreuit.  Habet  logicus  duodecim.  Coeterum 
numerus  auditorum  theologiae  ita  incertus  est,  vt  vix  certi 
quippiam  a  nobis  scribi  possit.  Interdum  enim  40,  nonnunquam 
30,  raro  autem  pauciores  habet  quam  20.  Porro  duo  praecipue 
hactenus  remorata  sunt  ne  nos  adirent.  Alterum  est,  quod  infe- 
riores  humanitate  classes  nullas  habeamus;  quae  causa  non 
parum  multos  deterruit,  quod  nostrarum  se  lectionum  capaces 
fbre  diffiderent ;  non  paucos  magnis  etiam  itineribus  a  parentibus 


a  Del.  prouincia  (?).  —  b  Del.  ferreis  (?). 


1  Vide  p.  202  sqq. 


532  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

huc  missos,  domum  remisit.  Alij  relictis  scholis  nostris  ad  S. 
Germauum  defecerunt.  Ea  schola  est  triuialis  (ita  enim  vocant, 
quae  vniuersitatis  nomine  non  censentur)  non  ante  multos 
annos  hac  in  vrbe,  celeberrima,  sed  hoc  temporis  articulo  vix 
ab  alijs,  quam  pueris  frequentata,  quorum  multitudo  numerum 
400,  vt  audio,  adaequat,  ne  dicam  excedit.  Alterum  quod  nulla 
se  nobis  adhuc  occasio  obtulerit,  vt  discipulos  in  conuictores 
admittere  potuerimus;  quamuis  ad  id  diuersis  temporibus  non 
solum  fuerimus  prouocati,  sed  lacessiti  potius  a  tribus,  qua- 
tuorue  abbatibus,  summi  templi  canonicis,  ciuibus,  ciuiumque 
potentissimis  quibusque,  qui  religiosos,  filios,  nepotesque  suos 
a  nobis  recipi  multis  precibus  contenderunt.  Quin  quod  archi- 
episcopus  ipse  *  hanc  nos  rationem  iam  inijsse  ratus,  quendam 
bonae  spei  adolescentem  ad  nos  misit,  postulans,  vt  conuictorum 
nostrorum  sodalicio  adiungeretur,  theologiae  (nam  artium  cur- 
sum  Coloniae  absoluerat)  operam  daturus.  Vtrumque  iam  sub 
incude  versatur,  atque  omnia  ex  voto  sperare  iubemur,  etiam 
breui.  Quae,  si  semel  assequamur,  plures,  non  dubito,  huc 
confluent  discipuli,  quam  vt  de  paucitate  merito  quis  conqueri 
vel  possit  vel  debeat. 

6.  Sed  dum  expectamus,  non  cessamus  tamen.  Missis  enim 
catalogis  per  Germaniam  superiorem,  Flaudriam,  Lotharingiam, 
Galliam,  aliasque  vicinas  prouincias,  non  omnino  operam  lusi- 
mus,  effecimusque,  vt  nomeu  vniuersitatis  treuericae  (quod  late- 
bris  oblituitdiu)  paulatim  caput  attolleret,  et  ita  a  in  pristinae  di- 
gnitatis  initium  sese  assereret,  vt  relictis  celeberrimis  academijs, 
louaniensi,  parisiensi,  vicinisque  lutheranorum  marpurgensi, 
duisseldorpiensi,  duisbergensi,  alijsque  tum  vniuersitatibus,  tum 
scholis,  quas  supra  triuiales  vocari  diximus,  quidam  illinc  huc 
se  contulerint.  Emissi  sunt  etiam  catalogi  recentiores,  qui  ad 
renouationem  studiorum  discipulos  aduocent.  Nec  dubitandum 
quin  haec  quoque  diligentia  in  academiam  nostram  quam  plures 
sit  adductura.  Exercitia,  quibus  tum  ad  virtutem,  tum  ad  ca- 
pessendas  bonas  artes  extimulantur,  diuersa  sunt;  nec  ea  qui- 
dem  infrequentia.  Theologi  bis  legunt  quotidie;  logicus  et  rhetor, 
ter;  humanarum  literarum  professores,  quater.  Finita  prima 
lectione,  omnes  se  conferunt  ad  sacrum,  quod  quotitie  scholas- 
ticorum    gratia  in  sacello    nostro   fit,  In  logica  singulis  hebdo- 


a  Del.  se. 


1  Ioannes  de  Petra. 


575.  —  Treviris  4  Septembris  1561  533 

madibus  bis  fiunt  disputationes,  conuenientibus  eo  reliquis  prae- 
ceptoribus,  vt  horum  praesentia    magis  inflammentur.    Rhetores 
et  humanitatis  discipuli  in  suis  segregatim  scholis  idem  agunt. 
Atque  insuper  octauo  quoque  die  duae  illae  scholae  sese  mutuo 
prouocant  exercentque,  idque  alternatim,  nunc  theses  affigentibus 
rhetoribus,    nunc   aftixas   sedulo    defendentibus.    Die    veneris  a 
quodam  ex  theologiae   professoribus  omnibus  ex  aequo  catechi- 
smus   Ganisij    praelegitur,  qui    caesareae  maiestatis  inscribitur. 
Ad  quam  lectionem  frequenter  etiam  et  sacerdotes,  et  monachi, 
interdum  etiam  viri  non  infimi  nominis,  commeant.  Nec  suo  se 
satis    munere    functos    nostri    putauere,  si    hoc   agerent,  vt  per 
hebdomadam,   quanta  quanta   est,  probe  exercitarentur  schola- 
stici;  verum  committere  noluerunt,  vt  dominici  et  festi  dies  nulla 
ducta  linea  otiosi  praeterirent.  Quibus  conueniunt  ad  nos  summo 
mane:  ibi  doctor  theologiae  illius  diei  euangelium  latine  expo- 
nit;  quod  ad  horam    durat.   Illinc   ad  sacellum    domus    nostrae 
deducuntur,  vnde,    cum    prius    sacrum   audierunt,    dimittuntur. 
Hora  2.a  a  meridie,  diebus  maxime  dominicis,  omnes  iterum  in 
schola    philosophiae   (quae    reliquis    capacior   est)    conueniunt; 
atque  ibi  duae  a  discipulis,  vt  minimum,  declamatiunculae  me- 
moriter  recitantur,  altera  a  rhetore,  altera  a  poeta,  vel  humani- 
tatis  auditore.  Confitentur  quoque  singulis  fere  mensibus,  quod 
germanis  valde  inauditum  fuit  in  principio;    nunc  alacri  etiam 
animo  paulatim  assuescunt ;  adeo  vt  inter  illos  non  desint,  qui 
15.°,  et   8.°  quoque    die    id  praestent.    Quidam  etiam    non   raro 
sacro  altaris  viatico    reficiuntur.  Vt  numero  dicam,  quamuis  in 
ijs  merito  desiderare  possimus  viuacia  illa,  ac  praecocia  ingenia, 
quae  in  quorundam  regionum  iuuenibus  cernere  est,  hac  tamen 
laude  minime  defraudandi  sunt,  quod  praeceptorum   sint  obser- 
uantissimi,  libenter  se  et  admoneri  et  redargui  patiuntur,   atque 
etiam  culturae  patientem  praebeant  aurem.  Ita  vt  plus  illis  con- 
ferre    soleat    labor   et   diligentia,  quam  alijs  quantumuis  etiam 
foelicia    ingenia.    Sed    sit   tua    pace  de  exercitijs  scholasticis  ac 
praeceptorum.  qui  septem  sunt.  munere  haec  dixisse  satis.  Neque 
enim  hoc  agimus,  vt  omnia  minutim  perscribamus  (quodquidem 
infiniti  fuerit  negotij,  vt    quidem  existimo,  et  uel  operae  precio 
cariturum),  sed  ut  ex  multis  pauca  quaedam  R.  V.  innotescant. 
Jam  dudum   enim  quid  a  nostris  sacerdotibus,  concionatoribus, 
ijsque  qui  excipiendis  confessionibus  vacant,  fructus  perceptum 
sit,  ea   qua    hactenus  vsus    sum  breuitate,  vobis  cognitum  esse 
cupio. 

7.  Duo  ex  nostris  concionatores  germani  statas  habent  diebus 


534  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

festis  atque  dominicis  conciones;  alter  apud  D.  Virginem,  alter 
in  metropolitana  ecclesia,  qui  et  apud  D.  Gangulphum,  quae 
paroechia  est  in  foro  sita,  admodum  celebris,  pastoris  absentis 
vices  multo  iam  tempore  in  concionando  supplet.  Confluunt  ad 
has  non  parum  multi,  et  maxime  ad  eam,  quae  in  aede  D.  Vir- 
gini  sacra  mane  flt;  ad  quam,  cum  paucissimi,  vltra  tria  ho- 
minum  miiia  promiscui  sexus  conueniunt ;  praeter  has,  quae 
ordinariae  sunt,  in  alijs  quoque  templis  et  monasterijs  ple- 
raeque  fiunt,  apud  carthusianos,  S.  Gatharinam,  Agnetem,  Joan- 
nem  et  Martinum;  vbi  nuper,  quodam  ex  nostris  concionante, 
sacrae  reliquiae  (quae  ante  19  annos  ostensae  non  fuerant  po- 
pulo,  quod  a  religione  christiana  factus  alienior,  talia  vilipendere 
videretur)  publice  demonstratae  sunt ;  quarum  visendarum  gratia 
in  tanta  copia  populus  cateruatim  accurrit,  vt  plures  templi  an- 
gustia  arceret,  quam  admitteret. 

8.  Elaboratum  est  etiam,  vt  rusticorum  quoque  spirituali 
vtilitati,  quoad  eius  tieri  posset,  consuleretur.  Est  pagus  huic 
vrbi  vicinus,  haud  incelebris,  eo  festis  ac  dominicis  diebus  con- 
cionator  aiiquando  mittitur,  qui  populum  doctrinam  christianam 
paulatim  edoceat.  Non  admodum  gratus  primus  eius  aduentus 
fuit  parocho,  qui  fortassis  suae  vel  authoritati,  vel  vtilitati,  hac 
ratione  aliquid  decessurum  putabat.  Verum  postquam  rem  om- 
nem  penitus  cognouit,  adeo  non  inuitus  redeuntem  postea  exce- 
pit,  vt  operam  omnem  illi  suam  et  offerret,  et  praestaret  vltro, 
quicquid  habebat  rusticana  casa  deferens.  Plebecula  vsque  adeo 
ibi  simplex  est,  et  ab  omni  vafricie  aliena,  vt  posteaquam  concio- 
nator  illam  adhortatur  ad  implorandum  D.  Virginis  suffragium 
(quod  in  exordio  concionis  fieri  assolet),  omnes  in  genua  prouol- 
uantur;  nec  prius  sese  in  pedes  erigant,  vei  standi  vel  sedendi 
gratia,  donec  concioni  finem  imponat,  quae  magna  ex  parte  per 
horam  durat.  Quibus  in  locis  conciones  fieri  soleant,  audisti; 
nunc  audi,  obsecro,  quid  emolumenti  hinc  in  horreum  Domiui 
peruectum  sit.  Omitto  quod  non  parum  multos  ad  confessio- 
nem  ac  peccatorum  poenitentiam  pertraxerint;  vt  nostrorum 
quodam  nuper  de  poenitentia  D.  Magdalenae  concionante,  mu- 
lier  quaedam  suggestu  descendenti,  multis  id  mirantibus  propter 
rei  nouitatem,  confessa  est.  Taceo  quod  alij  cum  alijs  in  gratiam 
redierint  nostrorum  opera.  Praetereo  libenter  quod  virgines  ali- 
quot  ad  subeundum  religionis  iugum  a  nostris  animatae  se 
comparauerint.  Ne  loquor  quidem  non  paucos  vtriusque  sexus 
libellos  germanicos,  aut  sphaerulas  horarias  sibi,  vt  ex  curio- 
siore   illorum    ornatu  facile  liquebat,  charissimos,  ad  nos  com- 


575.  —  Treviris  4  Septemhris  1561  535 

burendos  detulerint,  quia  admixta  quaedam  habere  credebantur, 
quae  citra  periculum  animae  legi  non  possent,  ijsque  alia  si- 
milia.  Vnius  certe  audita  est  confessio,  qui  eius  solius  gratia, 
emenso  7000  passuum  germanicorum  itiuere,  ea  25  italica  con- 
stitueat,  ad  nos  uenit.  Is  cum  nunquam  in  omni  anteacta  vita 
synceram  confessionem  suorum  criminum  fecisset,  atque  a  mul- 
tis  retro  annis  in  continuo  adulterio  vixisset,  in  somnis  visus 
est  illi  adesse,  qui  vt  Treuiros  se  conferret  admoneret ;  non  de- 
futuros  ibi,  qui  illum  iuuare  possent.  Nec  defuit  recte  monenti. 
Venit  huc,  nostros  adijt,  vbi  cum  omne  Augiae  stabulum  repur- 
gasset  *,  negabat  sibi  vnquam  contigisse,  vt  tali  contritione, 
aut  animi  demissione  confiteretur.  Mulier  quoque  nostrorum 
fama  excitata,  solius  confessionis  ergo,  admodum  vicina  partui, 
Treuerim  venit,  tra  miliaria  germanica  pedibus  conficiens.  Id 
ipsum  huc  adferri  posset  de  nobili  quadam  matrona,  quae  ali- 
quot  passuum  milibus  extra  Treuerim  domicilium  fouet. 

9.  Quod  vero  ad  eas  spectat  confessiones,  quae  a  ciuibus 
fiUnt,  non  sunt  eae  quidem  admodum  infrequentes,  multo  tamen 
frequentiores  futurae,  si  certum  aliquod  templum  haberemus; 
ad  quod  hactenus  sedulo  quidem  aduigilatum  est,  non  a  no- 
stris  modo  a,  verum  et  a  consulibus  b,  et  praecipue  R.mo  D.  ar- 
chiepiscopo,  qui  hoc  ipsum  prae  coeteris  in  votis  habet.  Verum 
quia  pleraque  oblata  videri  poterant  nostris  rationibus  minus 
futura  accommodata,  fit  vt  in  longiorem  diuturnioremque  con- 
sultationem  vocetur,  quod  statuendum  est  semel c.  Nulla  nostro- 
rum  aut  in  xenodochijs  decumbentibus,  aut  carceribus  d  man~ 
cipatis  deesset  opera,  si  sese  offerret  occasio ;  sed  et  xenodochia 
et  carceres  a  multis  iam  mensibus,  quod  mirum  videri  queat, 
hominibus  vacui  sunt. 

10.  Coeterum  nec  illud  intactum  mihi  relinquendum  visum 
est,  quod  multi  tum  ex  germanis,  tum  ex  vicinis  Lotharingiae 
sacerdotibus,  ad  nos  confluxerint,  alij  de  casibus,  quos  vocant, 
conscientiae  nostros  consulturi,  alij  totius  vitae  confessionem 
patefacturi ;  nec  rari  quid  ecclesijs  suis  expediret,  petituri ;  qui 


a  Del.  tamen  (?)  —  b  Obscure    exar.  v.   in  ms.;  sed  videtur  scriptum 
coss.  —  c  semel  supra  vers.  —  d  Del.  demandatis. 


1  Augias  Eliensiura  vel  Epeorum  rex  bubile  dicitur  habuisse  tria  milia 
boum  capiens  :  quod  cum  per  triginta  annos  expurgatum  non  fuisset,  foedo 
tara  alti  congesti  stercoris  odore  regioni  pestilentiam  inferebat.  Quod  Hercu- 
les,  immisso  Alpheo  vel  Peneo  fluvio,  purgavit.  Cf.  Perin:  Onomasticon,  I,  212. 


536  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

omnes  a  nobis,  vbi  sibi  quisque  factum  iudieabat  esse  satis, 
dimissi  sunt.  Atque  adeo  nuper  admodum  e  luceburgensi  du- 
catu,  qui  Pbilippo  regi  4  paret,  pastor  quidam  ab  abbate  S.  Mar- 
tini  ad  nos  deductus  est,  qui  postquam  peccata  sua  detexisset, 
egit  praeterea  cum  nostris  de  rebus  non  minimi  momenti,  quae 
ad  gregem  suae  fidei  creditum  pertinerent.  Confectis  quae  vo- 
lebat  omnibus,  ouem  paulo  post,  velut  communicati  consilij 
precium,  ad  nos  misit;  qua  subito  remissa  (quod  pro  impertito 
consilio  munera  sibi  recipienda  nostri  negarent),  supra  quam 
credi  posset  ingentem  animo,  vt  postea  didicimus,  admirationem 
concepit,  quod  sibi  nibil  vnquam  simile  visum  fuisse  diceret. 
Prior  quidam  cartbusianorum  in  tinibus  Lotharingiae,  nostros 
adiens,  per  sanguinem  et  passionem  Ghristi  eos  obtestatus  est, 
vt  illius  tractus  hominibus  auxilium  aliquod  impertiri  vellent. 
11.  His  alijsque  rationibus  efficitur,  vt  collegij  nostri  fama 
longe  lateque  spargatur,  et  nostrae  parti  fauentium  crescat  tum 
beneuolentia,  tum  numerus ;  emulos  vero,  si  non  omnino  ami- 
cos,  minus  certe  inimicos  habeamus.  Neque  enim  fieri  potest, 
vt  in  tanta  ingeniorum  diuersitate  omnes  omnibus  placeamus, 
hoc  maxime  in  loco  vbi  nobiles  et  docti  viri  non  ita  multi,  im- 
peritorum  ac  rudis  plebeculae  multitudo  maxima  est,  quae  vt 
vno  verbo,  quod  res  est,  complectar,  libidine  potius,  quam  vel 
ratione  vel  consilio  omnia  metitur.  Gui  quidem  rei  vel  hoc  ar- 
gumento  esse  potest,  quod  ante  tres  annos  doctorem  quendam 
Gasparum  2  germanum,  et  nisi  fallor,  etiam  treuerensem,  multis 
iam  annis  Gebennae  ad  pedes  Galuini  edoctum,  qui  purulentis- 
simum  ibi  virus  hauserat,  concionatorem  receperint,  illum  aui- 
dissima  et  confertissima  multitudine  audierint,  qui  concio- 
natorem  catholicum,  iuuente  archiepiscopo,  sanam  doctrinam 
disseminantem,  non  admodum  frequenti  bonorum  caterua  sti- 
patum,  armati  in  templo  atque  adeo  suggestu  aggressi,  illinc 
descendere  coegerint,  in  descendentem  impetum  fecerint  in  ipso 
etiam  templo,  quod  mente  conceperant  illum  occisuri,  nisi  Deus 
ex  eorum  manibus,  tanquam  e  faucibus  luporum,  diuino  ac 
praesentaneo  auxilio  eripuisset.  Hic  se  Societati  obtulit,  quamuis 
adhuc  certas  ob  causas  receptus  non  sit  3.  Neque  sane  miran- 
dum  est,  si  tales  se  erga  archiepiscopi  ministros  exhibuerint,  qui 
ne  illi  quidem  et  principi  et  electori  (uide   quid   faciat  vesanus 


1  Luxemburgensis  ducatus  tunc  Philippo  Hispaniae  regi  parebat. 
3  Gaspar  Olevianus.  Hansen,  1.  c.  334,  404. 
3  Petrus  Fahe,  supra  nominatus.  Hansen,  1.  c. 


575.  —  Treviris  4  Septembris  1561  537 

populi  furor)  pepercerint ;  sed  uullum  nou  concitationis,  ac  con- 
iurationis  genus  contra  eum  moliti  sint,  velut  contra  stimulum 
calcitrantes,  quae  citra  horrorem  ne  referri  quidem  possunt. 
Denique,  ne  vlluui  ad  incrementum  dementiue  suae  locum  sibi 
reliquum  facerent,  cum  non  pauci  religionis  causa  solum  natale 
voluntario  exilio  permutarint,  quod  dicerent  se  quoduis  potius 
pati  posse,  quam  papisticam  tyrannidem  (hac  euim  periphrasi  a 
summi  pontificis  potestatem  circumloquuntur) ;  remanent  nihilo 
tamen  secius  in  hac  vrbe  illorum  coniuges,  liberi,  pareutes  et 
amici.  Quin  quod  et  illi  quoque  interim  clanculum  vrbem  sub- 
intrant,  suorumque  animos,  quoad  fieri  potest,  a  synceriore 
fide  abalienare  satagunt.  Cupit  enim  lutulenta  sus  omnes  luto 
infici.  lnter  has  acerbitates  cogilet  R.  V.  quanti  negotij  sit  ple- 
bem  in  officio  contineri  posse,  eam  praesertim,  quae  in  medi- 
tullio  haereticorum,  velut  lilium  inter  spinas,  collocata  est.  Nam 
ad  quamcunque  vicinam  partem  te  voluas,  lutheranis  et  calui- 
nianis  ptena  sunt  omnia.  Dei  tamen  fauente  clementia  Treueris 
cuncta  iam  secura  videmus;  et  si  qui  forte  improbiores  existant, 
vt  frequenter  accidit  in  cultissimis  etiam  agris  inter  triticum 
lolium  nasci ;  illi  suum  pus  publice  euomere  non  audent,  et 
contra  nostros  ne  hiscere  quidem,  certo  scientes  nos  a  maiore, 
sanioreque  parte  populi  non  probari  modo,  verum  etiam  magni 
fieri.  Interim  tamen  intersunt  lectionibus,  interdum  et  disputa- 
tionibus  nostris  frendentes  dentibus,  prae  angustiae  spiritus  ge- 
mentes  4,  et  oculis  tantum  non  nostros  asseclas  deuorantes; 
praecipue  autem  sacerdotem  quendam  Societati  addictissimum 
suggillant,  dirisque  deuouent,  quod  treuerensis  ipse,  treuerensis 
dioecesis  proditor  fuerit,  quodque  se  illis  ducem  praestiterit,  qui 
Societatem  nostram  in  eam  introduxissent ;  sed  haec  omnia 
velut  fulgur  e  vitro,  et  vel  eo  plures  contra  se  armant,  qui  tam 
vmbratili  innitantur  fundamento. 

12.  Istud  magis  dictat  quisquis  perspexerit  quanta  beneuo- 
lentia,  humanitateque  abbates,  canonici  metropolitanae  eccle- 
siae,  ac  senatus  nos  prosequatur,  quantum  nobis  faueant  op- 
timi  quique  ciues  ac  mercatores.  Nam  de  ordinibus  mendican- 
tium  et  virginum  Deo  dedicatarum,  quid  attinet  aliquid  hic 
commemorare?    Cum    non    obscuris  argumentis  didicerimus,  et 


a  Del.  semper  (?): 


1  Gf.  Sap.  V,  3. 


538  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

discamus  adhuc  in  dies,  quam  illi  citra  coutrouersiam  toti  nostri 
sint,  quibus  nihil  gratius  accidere  potest,  quam  quod  aliqua 
praebeatur  occasio,  qua  animum  erga  nos  suum  declarare  pos- 
sint.  Haec  non  velut  audita  narramus,  sed  comperta.  [Preces 
postulat  et  valedicit.J 

Treueris  4  ■  Septembris  1561. 

R.  P.  T.  indignus  in  Christo  filius. 

Aegidius  Faber  l. 
Desideratur  inscriptio. 


576 

IOANNES     BONIFACIO 

METHYMNA   CAMPI   5   SEPTEMBRIS    1561    ~. 

1.  Epistulae  ratio.  Sociorum  census.  Occupationes.  Scholastico- 
rum  concnrsus  augetur.  —  2.  Caritatis  opera.  Fideles  fre- 
quentiores  ad  sacramenta  accedunt,  praesertim  die  festo 
Assumptionis  B.  Mariae  Virginis.  —  3-4.  P.  Rector  etiam 
in  medio  foro  contionatur,  ubi  et  christiana  doctrina  can- 
tatur.  —  5.  Festum  SSmi.  Corporis  Christi  sollemnius  ce- 
lebratur.  —  6.  Sociorum  vatetudo  varia.  —  7.  Penuria 
sublevata.  —  8.  Aedes  amplificantur. 

1.  f  Ihs  R.de  plurimum  in  X.°  Pax  Xpi.  elc.  [Epistulae  ra- 
tioj.  Huius  collegij  incolae  quiudecim  numerantur;  quinque 
sacerdotes,  reliqui  uero  non  sacerdotes;  qui  omnes  in  spiritu 
proficere  et  in  virtule  progredi  cura  non  modica  satagunt;  prae- 
cipue  tamen  circa  obedientiam  et  orationem,  quam  sibi  Supe- 
rior  praescribit,  strenuos  et  solicitos  se  praebent.  Non  minor  est 


a   4  supra  vers.,  deleto  signo  vel.  v.  quod  legi  nequit. 


'  Flander  brugensis.  Societati  ascriptus  in  Sicilia,  ubi  per  annos  aliquot 
vixit  (Cf.  Litt.  Quadrim.  V,  645).  lnde  anno  1560,  mense  Septerabri,  Treveros 
missus  (Lainii  Monum.  V,  371  ;  Epist.  P.  Nadal,  II,  339,  annot.  3).  Exstant 
eius  responsa  ad  interrogationes  P.  Nadal  in  vol.  II,  1. 

2  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  335,  336 ;  prius  310. 


576.  -  -  Methymna  Campi  5  Septembris  1561  539 

eorum  sedulitas,  quibus  domestica  officia  suut  credita,  tametsi 
magnus  istis  impendeat  labor;  nam  pauci  cum  sint,  plurimis 
negociis  occupantur;  nulli  tamen  Dei  auxilio  fratres  desunt. 
Ex  coeteris  quidam  legendae  grammaticae  dant  operam  non 
sine  spectantium  gaudio,  aedificationeque.  Preceptorum  laborem 
fructus  ingens  consequitur;  curant  enim  ut  scholastici  (quorum 
numerus  crescit  in  dies)  tum  literis,  tum  uirtute  clarescant. 

2.  Confessionibus  audiendis  uacant  sacerdotes;  alijs  insimul 
incumbunt  spiritualibus  exercitijs,  qualia  poscit  Societas,  ad 
quae  ab  exteris  inuitantur,  nempe  ut  solatio  sint  in  moerore 
positis,  utque  moribundis  assistant;  quibus  muneribus  nostri 
funguntur  cum  maximo  (ut  reor)  proximorum  commodo  omnium. 
Saepissime  confltentibus  adesse  sacerdotes  nostros  necessarium 
est.  Fatentium  numerus  non  ita  pridem  coepit  excrescere  in 
tantum,  ut  nulla  fere  dies  praetereat,  quin  qui  communicent,  et 
animam  expient  domi  nostrae  videantur.  Taceo  quod  festis  die- 
bus,  maxime  in  solennissimis,  multi  contluant.  Uidere  fuit  in 
festo  Assumptionis  beatissimae  Virginis  nuper  elapso,  quo  dome- 
stici  Patres  confessionem  fere  ceutum  et  quinquaginta  audiuerunt. 

3.  Pater  rector.  praeter  quam  quod  domum  regit,  et  se  gnaui- 
ter  exercet  in  ministerijs  Patrum  coeterorum,  concionem  habere 
solitus  est,  cuius  sermoues  tam  in  maximo  templo,  quam  in 
coenobijs  et  medio  foro  (solet  enim  aliquando  mensam  conscen- 
dere  et,  multitudine  congregata  uirorum  cuiusque  conditionis, 
in  celeberrima  methymuensi  platea  contra  scelera  debachari), 
Deo  placere  nulli  non  iudicant. 

4.  Praeterea  Christi  doctrina,  uti  mos  est,  canitur  dominicis 
et  festis  diebus,  sed  postquam  fratres  calles  perambularunt, 
deueniunt  in  plateam  ubi  super  mensam,  astantibus  paruulis 
et  adultis,  deuote  doctrinam  modulantur. 

5.  Festum  Sanctissimi  Corporis  Christi  celebratum  est  uno 
intra  octauam  die,  ritu  quidem  solenuissimo,  cui  interfuere 
plurimi,  et  in  his  aliquot  religiosi  et  cantores  matricis  ecclesiae 
non  vocati.  Templum  et  loci  per  quos  processio  transijt  aulaeis 
mirificisque  tapetijs  ornati  sunt.  Peracta  pompa,  Pater  rector 
praedicauit  optime.  Omnia  quae  his  in  solennijs  acciderunt, 
uenientibus  summe  placuerunt.  Post  meridiem  celebritatem  eam 
haberi  consilium  fuit;  quo  factum  est,  ut  conuiuij  prandijque 
molestia  uitaretur,  quae  solita  est  bonam  sibi  festi  huius  par- 
tem  uendicare. 

6.  Hoc  in  collegio  salus  est  et  valetudo  integra,  nisi  tantum 
uni  qui  in  lecto  cubat  et  graui   morbo  detinetur.   Hactenus  do- 


540  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

mestici  a  ualuerunt  (Christo  laus).  Breues  aegrotatiunculae,  ma- 
xime  Patri  rectori,  non  defuerunt. 

7.  Temporalium  poenuria  laboramus,  remedio  haud  despe- 
rantes;  quidam  enim  nobis  beneuoli  nonnullos  orarunt  ex  ciui- 
bus,  ut  singulis  aedomadibus,  vel  quando  uolent,  quicquam 
largirentur;  inde  multi  plus  solito  erogant.  Recipiendi  cura  uni 
ex  fratribus  commissa  est ;  tta  fit,  ut  nullo  cum  taedio  eleemo- 
synae  praebeantur.  Dominans  ille  in  nobis  Deus  necessitatibus 
nostris  prouideat  quo  modo  illi  melius  et  rectius  seruiamus. 

8.  Materiale  nostrum  aedificium  longius  prouehitur.  Iam  tem- 
pli  fornices  extruuntur;  praeter  hoc,  qnae  ad  domum  pertinent 
fundator  4  inchoat  opera.  lacta  sunt  nuper  cuiusdam  solarij 
fundamenta  ampli,  aegregij.  versus  hortum  tendentis,  a  loco 
ubi  camerae  sunt.  Dei  oculis  utinam  isthaec  sint  grata,  in  quem 
finem  Deus  cuncta  dignetur  promouere.  [Preces  postulat.J 

Methymnae  Gampi  5  die  Septembris  1561. 
Gommissione  P.  magistri  Joannis    Pauli  Rectoris. 
T.  P.  seruus  indignissimus. 

j   BONIPACIUS  j  2. 


577 

IOSEPHUS     FABRITIUS 

NEAPOLI   6   SEPTEMBRIS    1561   3. 

1-2.  Domesticae  res.  —  3.  De  morte  Francisci  Granata  et  Ho- 
ratii  Gentile.  —  4.  Iuniorum  sociorum  elogium.  —  5.  Pre- 
ces  et  corporis    afflictationes    ad   ohtinenda  Ecclesiae  bona. 


a  domesti  ms. 


1  Petrus  Guadrado. 

2  Natus  in  oppido  San  Martin  del  Castafiar,  ingressus  Societatem  Salman- 
ticae  anno  1557,  aetatis  anno  19.  Per  multos  annos  humaniores  litteras  et 
rhetoricam  magno  cura  fructu  docuit.  Obiit  in  oppido  Villagarcia  de  Campos 
anno  1606.  In  catalogo  collegii  methymnensis  ineunte  Septembri  1561  scripto 
(God.  Cast.  13,  f.  111)  de  eo  dicitur :  «  El  hro.  Ju°.  Bonifacio  de  23  anos  de 
edad  y  de  Gomp.a  4.  lector  de  la  4  classe,  de  rethorica,  griego  y  humanidad  ». 
De  operibus  ab  eo  scriptis  cf.  Uriarte-Legina  :  Biblioteca  de  escritores  de 
la  Compania  de  Jesus  pertenecientes  a  la  antigua  Asistencia  de  Espana... 
I,  525  sqq. 

3  Ex  autogr.,  ut  videtur,  in  cod.  Neap.  193,  ff.  32-35;  prius  272-275.  Ex- 
stat  ex.  in  archiv.  colonien.  Hansen,  1.  c.  766. 


577.  —  Neapoli  6  Septembris  1561  541 

—  6.  Votorum  renovatio.  —  7.  Tinctor  in  Societatem  ad- 
mittitur.  —  8-10.  Patris  Salmeron  et  aliorum  contiones.  — 
11.  Carcerati  invisuntur,  cum  aliquorum  maximo  profectu. 

—  12.  Paenitentiae  et  eucharistiae  sacramenta  frequentan- 
tur;  qnibus  roborata  nobilis  matrona  abusum  abstinendi 
ab  ingressu  ecclesiae  ob  cognatorum  mortem  evitat.  —  13. 
Duo  ludimagistri  neapolitani  frequenter  ad  sacramenta 
accedunt.  —  14.  Morti  proximis  auxilium  fertur.  —  15. 
Caritatis  opera  a  piis  hominibus  exercitata.  —  16.  Cuius- 
dam  virginis  elogium.  Socius  navigans  nautas  a  pravis 
vocibus  continet.  —  17.  Monialis  magni  nominis  prope 
desperata  pacem  hortante  quodam  nostro  recuperat,  et  per- 
fectiorem  vitae  ordinem  sequi  statuit.  —  18.  Capitales  ini- 
mici  reconciliantur.  —  19.  Templi  fabrica  progreditur.  — 
20.  P.  Provincialis  Romam  ire  iubetur.  -  21.  Mors  Do- 
minici  Florentini  nuntiatur. 

1.  f  YHS.  Pax  Christi.  Questo  quadrimestre,  Molto  R.do  in 
Christo  Padre,  s'haueria  da  coruinciare  con  alcuna  lamentatione, 
poiche  siamo  astretti  scriuerlo  a  V.  R.da  P.  non  sapendo  doue 
quella  si  troua  l ;  ma  per  fare  1'  obedienza  semplicemente,  las- 
sando  da  parte  ogni  cosa,  verro  subito  a  la  breue  narratione  di 
quello  che  m'occorrera  circa  il  collegio  suo  di  Napoli. 

2.  II  nurnero  di  quaranta  Padri  et  fratelli,  fori  d' uno  a,  non 
e  scemato,  e  1'uno  animo  di  tutti  nel  diuin  seruitio  cresce  alla 
giornata,  ne  fra  noi  al  presente,  per  gratia  del  Signor  nostro 
Giesu  Christo,  si  troua  alcuno  grauato  d'infermita  corporale. 

3.  Ne  li  giorni  passati  ci  venne  noua  de  la  morte  di  duoi 
nostri  charissimi  fratelli,  Francesco  Granata  et  Horatio  Gentile, 
quali  di  Roma  erano  uenuti  a  Napoli  per  rihauersi  di  certa  loro 
indispositione,  et  poi  di  Napoli  andati  a  1'aria  natiuo,  che  di 
qua  non  e  molto  discosto  2,  in  tine  sono  gionti  alla  uera  patria, 


a  fuori  d'  uno  supra  vers. 


1  P.  Lainez  profectus  erat  in  Galliam  cura  Hippolyto  Estensi  cardinali. 

2  Franciscus  Granata  ex  Melphi  ingressus  erat  Societatem  Romae  die  20 
Decembris  anni  1556,  ut  notatur  in  cod.  Rotn.  169,  f.  1.  Vota  emisit,  seu 
potius  renovavit  in  Montepolitiano.  ut  ex  autographis  patet,  die  1  Ianuarii 
et  15  Augusti  1560.  Cf.  etiam  Epist.  P.  Salmeronis,  I,  442,  455,  472.  Horatius 
Gentile  ex  Cajazzo,  superatis  magnis  difficultatibus,  ingressus  erat  Societa- 
tem  Neapoli  anno  1556,  et  paulo  post  Romam  missus.  Vota  vovit  Romae,  die 
24  Iunii  1556.  De  eo  vide  sis  Polanci  Chron.  VI,  243,  252-53:  Litt.  Quadrim., 
IV,  261  ;  Epist.  P.  Sahneronis,   I,  459,  618. 


542  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

restando  questo  collegio  assai  bene  edificato  de  la  uirtu  loro, 
quale  hauemo  conosciuto  tanto  in  presenza  per  la  quotidiana 
conuersatione  di  piu  settimane  e  mesi,  quanto  in  absenza  per 
alcune  lettere  con  le  quali  ci  hanno  consolati  non  poco,  quando 
essi  maggior  bisogno  teniuano  di  consolatione. 

4.  Posso  questo  in  generale  confermare,  che  tutti  di  casa  da 
douero  attendono  a  questo,  che  prontamente  e  fedelmente  s'eser- 
citano  in  qualunche  ufficio  sono  posti  da  1'obedienza;  ma  di 
cio  in  particolare  risplende  grande  esempio  negli  fratelli  nostri 
di  minore  eta,  che  circa  sedeci  sono  scholari,  parte  in  rhetorica, 
parte  in  altre  lettere  humane,  de  quali  se  poco  s' ha  da  dire, 
diremo  che  essi  ci  appaiono  huominj  adulti;  s'  alcuna  cosa, 
diremo  che  ci  appaiono  angeli ;  tanta  e  1'  affettione  loro  uerso  i 
suoi  maestri,  tanta  la  riuerenza  uerso  i  superiori,  tanta  la  cha- 
rita  con  tutti  i  domeslici,  tanta  la  modestia  fra  i  scolari  che 
uengono  di  fuora,  tanta  la  diligenza  nel  studiare,  tanta  e  final- 
mente  la  pareita  e  custodia  nel  pariare,  quale  a  giouani,  e  gio- 
uani  religiosi,  principalmente  conuiene. 

5.  Le  litanie  si  dicono  fra  noi  ogni  giorno  la  sera  nella  nostra 
chiesa,  e  si  fanno  le  discipline  vn  di  si,  e  un  di  no,  spartito  il 
numero  di  Padri  e  fratelli  in  tal  modo  che  a  ogn'  uno  tocca  la 
sua  vna  uolta  per  settimana,  nel  che  anchora,  come  in  altro, 
interuiene  capo  il  R.  P.  nostro  prouinciale  4.  Accetti  nostro 
Signore  questo  et  ii  resto  tutto  che  operano  i  minimi  serui  suoi 
a  gloria  di  sua  Maesta,  e  per  conseruatione  de  la  sua  ehiesa  santa. 

6.  Nella  natiuita  di  S.  Giouan  Bap.  si  rinouorouo  i  uoti,  se- 
condo  1'usanza  de  la  Compagnia,  doue  si  truoua  nascosta  quelle 
manna  che  non  conosce,  se  non  quello  che  la  riceue  2.  Quale 
altre  uolte  non  in  Napoli,  ma  in  Roma,  gustata  dal  sudetto 
fratello  nostro  Horatio,  hebbe  forza  di  tirarlo  fuori  da  la  casa 
paterna  in  sino  qua  in  Napoli,»per  spatio  d'alcune  miglia,  cosi 
come  debole  e  fiacco  che  era,  monstrando  egli  in  certo  modo 
che  non  uolea  perdere  questa  consolatione  e  ricreatione  spi- 
rituale,  che  ultima  in  terra  douea  hauere  con  gli  suoi  dilettis- 
simi  Padri  e  fratelli  in  Christo. 

7.  Vn  solo  in  questi  quattro  mesi  passati  e  stato  riceuuto  a 
la  probatione  de  la  Compagnia,  quale  pero  ci  deue  essere  in 
luogo  di  molti  per  la  grande  bonta  sua  conosciuta  da  nostri  co' 
quali  ha   per   lungo    tempo    pratticato.    Costui  e  d'eta   d'anni 


1  P.  Alphonsus  Salmeron. 

2  Cf.  Apoc,  II,  17. 


577.  —  Neapoli  6  Septembris  1561  543 

circa  38,  e  secondo  il  giudicio  che  mostra  nelle  cose  agibili, 
pare  che  sara  assai  idoneo  nella  Compagnia  per  coadiutore 
temporale.  Imperoche  egli  ha  capito  bene  da  che  ci  conosce, 
1'istituto  nostro  con  dire  questo  spesse  fiate,  che  sendo  de- 
terminato  di  far  uita  religiosa,  per  alcune  cose  che  spetialmente 
uedea  osseruarsi  fra  li  nostri,  si  sentiua  spetialmente  inchinato 
a  la  nostra  religione;  onde  ottenuto  che  hebbe  1' intento  suo, 
offerse  e  getto  a  gli  piedi  de  superiori  tutto  cio  ch' hauea  gua- 
dagnato  nell'arte  de  tingere  lane,  a  fine  che  non  secondo  il 
suo,  ma  1'altrui  parere,  fosse  distribuito  per  amore  di  Christo. 
[De  scholis  nihil  novi.] 

8.  II  R.  P.  nostro  prouinciale,  non  ostante  che  assai  lasso 
fosse  restato  nell'animo  e  nel  corpo  da  la  predica  di  quaresima, 
pur  tuttauia  ritorno  all'  essercitio  tralasciato  d'  esporre  la  prima 
canonica  di  S.  Giouanni,  e  l'ha  seguita  insino  tanto  ch'ha 
potuto  per  li  caldi,  che  quiui  sono  grandissimi  negli  giorni 
caniculari,  tenendosi  in  cio  riguardo  non  solo  alla  persona  del 
lettore,  ma  insieme  anchora  a  quelle  de  gl'auditorj,  quali  in 
uero  questa  uolta,  se  mai,  hanno  mostrato  affettione  uerso  esso 
con  uenire  a  gli  sermoni  suoi  apostolici  grande  numero,  sempre 
quando  piu  potea  il  sole,  nella  chiesa  nostra  dopo  uespro.  Oltra 
cio  per  altri  non  leggierj  negotij  il  medesimo  Padre  poeo  tempo 
tiene  di  riposo,  e  questi  sono  che,  o  per  charita  de  gli  prossimi 
e  sforzato  pigliare  con  raccomandargli  a  principali  della  citta, 
o  chiedendoli  molti  risolutione  di  dubij  theologali,  non  puo 
fuggire,  o  per  la  cura  del  grege  suo  e  obligato  trattare  con 
prouedere  quanto  si  puo  alla  conseruatione  e  augmento  della 
Compagnia.  Non  fa  mistieri  al  presente  che  m'  affatichi  in  dare 
ad  intendere  a  V.  R.  P.  quanto  credito  egli  ha  qui  appresso 
tutte  le  persone  honorate  e  da  bene,  si  perche  di  cio  altre  uolte  a 
h[o]  scritto,  come  anchora  perche  V.  R.  P.  senza  altrui  auisi 
lo  sa  molto  bene,  e  sa  cosa  che  molto  piu  importa,  che  o  man- 
giare  alla  tauola  del  vicere,  il  che  ha  fatto  alcune  fiate  per 
comandamento  di  sua  Ecctia.,  o  hauere  sempre  facile  audienza, 
et  essere  tenuto  in  cose  spetialmente  di  religione,  per  uno  de 
sinceri  consultori  dal  medesimo  vicere  l. 


a  Del.  s'ha. 


1  Perafan  de  Ribera. 


5M  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

9.  Quattro  altri  sacerdoti  di  nostri  fln'  hora  hanno  essercitato 
et  essercitano  tuttauia  uirilmente  il  talento  d'euangelizzare 
(come  con  altre  lettere  s'  ha  monstrato)  tanto  con  prediche, 
quanto  con  lettioni,  tanto  nella  chiesa  nostra,  quanto  nelle  scole, 
tanto  di  festa,  quanto  di  giorni  d'  opera. 

10.  Di  piu  duoi  Padri  e  uno  fratello,  anchora  di  nostri,  non 
poco  hanno  sudato  quest' estate  in  dichiarare  la  dottrina  chri- 
stiana  in  tre  chiese  diuerse  di  questa  citta  al  popolo,  che  accio 
solea  ridursi  alquanto  frequente.  Et  non  solo  li  due  Padri  et  un 
fratello  faceuano  questo,  ma  li  a  compagni  che  gPerano  dati 
a  ciascuno  il  suo,  pur  nostri  fratelli ;  onde  in  tutto  faceano  il 
numero  di  VI  b.  Non  posso  ne  deuo  tacere  la  charita  e  obe- 
dienza  di  questi,  che  a  mezo  giorno  nelli  piu  grandi  ardori  an- 
dauano  per  le  uie  della  cilta  inuitando  a  udire  la  parola  de  Dio 
qualunche  incontrauano,  e  non  solamente  patiuano  1'ingiurie 
de  1'aria  con  molta  consolatione,  ma  1' ignominie  anchora  e  de- 
risioni  de  gl'huominj,  per  amor  di  Christo  e  per  salute  de 
1'anime. 

11.  Fra  tanto  negli  medesimi  caldi  meno  e  ratred  ta  la  uisita 
degli  prigioni,  doue  anchora  s'ha  fatto  alcuna  cosa  a  gloria  di 
Dio.  Doi  disuniti  d.' animo  per  odio  capitale  stauano  uniti  di 
stanza,  ch' erano  nella  medesima  prigione,  de  quali  uno  cascato 
infermo  si  confesso  con  uno  Padre  di  nostri,  proponendosi  al 
tutto  di  fare  la  pace  con  quel  suo  nemico,  il  che  fu  esequito 
mediante  il  detto  Padre,  onde  ad  ambiduoj  la  commune  miseria 
e  fatta  piu  lieue,  e  tutti  gl'altri  hanno  hauuto  esempio  d'edifi- 
carsi.  Vn'altro,  gia  condannato  alla  galera,  tanto  si  risentiua  de 
questa  sentenza,  che  non  si  potea  consolare,  e  questo  (come  egli 
dicea)  per  tal  cagione  massime  che  si  uedea  abandonato  da 
moglie,  madre  et  da  tutti  parenti  e  amicj.  Piacque  a  quello  che 
solo  e  la  consolatione  de  miseri,  mouere  1'animo  di  costui  a 
confessarsi  con  uno  Padre  di  nostri,  che  piu  spesso  uisita  le 
carceri;  il  che  fece  c  con  si  buon  proposito  e  con  tale  contri- 
tione,  ch'el  medesimo  confessore  da  le  lagrime  quasi  non  si 
potea  contenere,  et  d  in  continente  ad  alta  uoce  disse  che  egli 
staua  preparato  a  qualuuche  grauissimo  e  atrocissimo  supplicio, 
et  ch'  all'  hora  se  pigliaua  et  per  sempre  uolea  tenirsi  Christo 
solo  in  luogo  di  moglie,  madre  e  tutti  quelli    negli  quali  s'  ha- 


a  vv.  Et  -  ma  li  supra  verb.,  drJetis  ma  che  duoi  Padri  dico  et  vno  fra- 
tello  solamente?  i.  —  b  Del.  niente  lianno  fatto?  — c  ilche  fece  supra  vers., 
deleto,  il  che ;  fatto  questo ;  e  fatto.  —  d  et  supra  vers. 


577.  —  Neapoli  6  Septembris  1561  545 

uesse  potuto  confidare  in  questo  mondo.  Staua  di  piu  vno  gio- 
uane   condannato    alla    morte,  quale    uisitorno    per   confortarlo 
quelli  ch'in  questa  citta  sogliono    fare  tale  ufficio,  persone  ho- 
noratissime  e  uirtuosissime;  ma  uedendo  questi  tali  che  la  cosa 
non  gli  succedeua,  perche  il  reo    in  modo   niuno   uolea    perdo- 
nare  a  gli   suoi    aduersarij,  o  udire    alcuna   cosa    de  Dio :  «  jo 
moro  a  torto  »,  gridando  questo  solo,  «  jo  moro  a  torto  »,  pro- 
curorono  che  fosse  chiamato  vno   Padre  di  nostri.  Va  il  Padre 
con  vn'altro  sacerdote  nostro,  parla  con  il  giouane,  intende  la 
cosa,  et  finalmente  a  non  si  parte  dalla,  che  (fatta  la  mutatione 
de  la  destra  de  1'  Eccelso)  l,  1'ascolta  in  confessione,  lo  consola, 
1'assolue,  finalmente  fa  che  pigli  il  uiatico  per  mano  de  1'altro 
sacerdote   che    nel    medesimo    luogo  disse  la  messa;  doue  cosa 
degna  era  uedere  quello  Padre   nostro    alPhora,  quando  il  gio- 
uane  con  li  ferri  a  gli  piedi  e  mezo  ignudo  de  la  persona,  s'ac- 
costaua  all' altare,  mosso  a  tanta  compassione   che    cominciaua 
a  spogliarsi  la  propria  ueste,  accio   con  quella   lo   coprisse  per 
honesta  et  per  riuerenza  del  sanctissimo  sacramento;  il  che  ue- 
dendo  gPastanti,  1'impedirono  con  portare  subito  vn'altro  ha- 
bito  al  giouane,  non  del  tutto  sconcio  et  b  assai  piu  proportionato 
per  la  persona  sua.  Ridotte  le  cose  in  tale  essere,  o  gran  bonta 
del  Signore  e  uirtu  de  gli  sacramenti  di  la  chiesa,  il  medesimo 
reo  auiso  il  suo  confessore  et  disse  c  ch'iui  staua  presente  uno 
ch'egli  insieme  con  se  stesso  falsamente  hauea   accusato    nella 
corda  per  il  troppo  dolore;  onde  ammaestrato   di   quello  ch'in 
cio  douea  fare,  senza    tardauza   ueruna,  piangendo   si    getto  in 
terra  a  gli  piedi  di  quel  tale  ch'  hauea  offeso,  e  gli  chiese  per- 
dono  de  1'error  suo  in  presentia  di  tutti,  a  cui  1' altro  benigna- 
mente  rispose   che   li    perdonaua,  soggiongendo    questo:  per  te 
mi  rincresce,  fratello,  che  senza  causa  sei  stato  causa  e  a  te  de 
la  morte,  e  a  me  di  tanti  fastidij  e  pericoli.  11  seguente  giorno, 
che  era  d  V  ultimo  e    in  terra  al  giouane   condennato  f    (perche 
gia  nullo    rimedio  era,    secondo    1' ordine   ciuili,  di  reuocare  la 
sentenza),  ritorno  il  Padre  al  luogo  doue  esso  aspettaua  il  car- 
nefice,  e  trouollo  fermo  e  costaute  nel  buon  proposito  di  rendere 
in  quelPhora  1'anima  al  creatore  suo  uolentieri,  non  potendosi 


a  et  flnalmente  supra  vers.,  deleto  che  piu?  —  b  et  supra  vers.,  del.  e. 
—  c  et  disse  supra  vers.  —  d  era  supra  rers.  --  e  Del.  apparue.  —  f  con- 
dennato  supra  vers.,  deleto  condannato. 


1  Cf.  Ps.  LXXVI,  11. 

LlTTERAE  QuADRIMESTRES.    —   TOM.    VII.  35 


546  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

fare  altro,  benche  per  morte  non  meritata.  Hor'  il  detto  Padre 
per  uedere  il  fine  del  tutto  (come  conueniua),  accompagud  il 
giouane  per  mezo  della  citta  animandolo  e  confortandolo  insino 
al  luogo  della  giustitia,  doue  egli  si  riconcilio  vn'altra  uolta 
con  il  Padre,  e  detto  che  hebbe  1'  ultime  parole  a  tutti  gPastanti: 
«  non  ho  commeso  il  delitto  per  il  quale  moro  condannato  », 
tenendo  in  bocca  sempre  il  nome  dulcissimo  di  Giesu,  nelle 
mani  del  medesimo  rese  il  spirito. 

12.  Nella  chiesa  nostra  (per  cqua  tornare)  la  frequenza  de  le 
confessioui  e  communioni  e  assai  grande,  secondo  il  numero  de 
gPoperarij,  quale  quanto  multiplicato  si  ricerchi  per  la  molta 
messe,  difficilmente  si  pud  esplicare;  ne  poco  frutto  spirituale 
da  questo  appare  ne  gli  diuoti  nostri,  fra  quali  vna  signora  il- 
lustre  ha  dato  di  cio  notabile  dimonstratione,  che  mortoli  vn 
figliuolo,  oltra  il  moderare  piu  che  e  solito  di  donne  il  dolor 
materno,  uolse  che  nella  chiesa  nostra  il  corpo  suo  fosse  sot- 
terrato,  et  essa  doi  o  tre  giorni  poi  si  lasso  uedere,  come  prima, 
nella  medesima  chiesa  a  gli  diuinj  ufficij,  contra  1'abuso  inuec- 
chiato  di  questa  citta,  che  doi  o  tre  mesi,  e  1'anno  anchora 
intiero,  per  la  morte  d'alcuno  di  suoi  le  donne  stanno  rinchiuse 
in  casa  fuori  d'ogni  proposito  e  raggione.  Vengono  alcuni  da 
circumuicini  castelli  insino  cqua  in  Napoli  per  parlare  con  li 
nostri,  e  secondo  il  consilio  loro  si  risoluono  d'emendare  i  co- 
stumi  e  di  uiuere  christianamente. 

13.  Parimente  doi  maestri  di  scola  che  qui  a  stanno  in  Napoli, 
al  spesso  si  confessano  con  li  nostri,  e  procurano  ch'el  medesi- 
mo  faccino  i  suoi  scolari,  quale  esempio  uolesse  il  Signore  che 
tutti  de  la  medesima  professione  seguissero  b,  perche  pare  che 
cosi  in  gran  parte  si  rimediaria  alla  christianita,  e  in  alcuna 
parte  noi  a  certo  modo  haueriamo  coadiutori  de  1'  istituto  nostro. 

14.  Non  poco  anchora  s'aiutano  gl'ammalati  che  stanno 
uicinj  alla  morte,  essendo  uisitati  da  gli  nostri.  Questo  in- 
teruenne  c  non  molti  giorni  adrieto,  che  uno  posto  in  simili 
angustie  era  di  tal  maniera  tentato  dal  maligno  spirito,  che  con 
gli  gesti  (la  fauella  gia  egli  hauea  perso)  mostraua  d'abominare 
il  segno  della  croce  et  il  nome  di  Giesu.  Venne  a  costui  vno 
sacerdote  nostro  che  fu  chiamato,  quale  uedendo  che  in  pericolo 
di  tanta  importanza  era  bisogno  di  subito  aiuto,  ricorse  all'ora- 
tione    santa   con   mettersi    inginocchioni    auanti  il  letto,  e  con 


a  Prius  quiui.  —  1>  Del.  corae  vn  Padre  quiui  di   nostri   fra  Paltre  cose 
somraamente  desidera.  —  c  Emend.  ex  interuiene. 


577.  —  Neapoli  6  Septembris  1561  547 

comandare  a  tutti  1' altri  che  stauano  presenti  il  medesimo. 
Non  passo  lungo  spatio  di  tempo  che  1'ammalato  diede  segno 
(benche  tutta  uia  non  potea  parlare)  di  penitenza,  perche  chiara- 
mente  si  uidde  ch' egli  poi  riueriua  la  croce,  Giesu  e  tutti  i 
misterij  de  la  fede  catolica,  e  questo  iosino  all'  ultimo  sospiro. 

15.  Lasso  di  dire  le  cose  notabilissime  ch'alcun',  pur  diuoti 
nostri  e  huominj  di  rara  uita,  operauo  in  questa  citta  a  gloria 
di  Dio  con  uisitare  gPhospitali,  con  souuenire  a  poueri  uer- 
gognosi,  con  esortare  tutti  al  studio  de  la  dottrina  christiana. 
Ne  mi  trattengo  in  raccontare  questo  ch'io  so,  ch' e  usitatissimo 
a  detti  huomiui  da  bene,  che  fra  loro  sogliono  raccogliere  da- 
nari  ponendo  ogn'  uno  la  parte  sua  secondo  le  faculta,  con  gli 
quali  ogni  mese  cauano  da  prigione  cinque  o  sei  al  manco  di 
poueri  huominj  che  lla  sono  posti  per  debiti,  e  lla  stanno,  con 
tanto  interesse  suo  e  di  tutti  i  suoi.  Fin  qui  siamo  stati  dentro 
Napoli,  hor'  usciamo  un  poco  fuori. 

16.  Fu  mandato  vn  fratello  nostro  da  1'obedienza  per  certo 
negotio  in  un  castello  alquanto  discosto  di  qua,  doue  vno  gio- 
uane  uirtuosissimo  che  in  Napoli  frequenta  la  corfessione  e 
communioue  nella  chiesa  nostra,  hauendolo  uisto,  per  la  molta 
allegreza  parea  che  giubilasse,  e  cosi  con  vna  pia  e  amoreuole 
forza  lo  costrinse  andare  a  casa  sua,  e  uolse  in  ogni  modo 
ch'iui  mangiasse  e  dormisse  quella  notte,  dimostrandoli  in  tutte 
le  cose  tanta  charita  e  largheza  d'  animo,  che  sempre  dicea : 
«  perdonatemi,  Padre,  se  non  ui  tratto  come  meritate  »,  con 
tutto  ch'el  fratello  nostro  riconosceua  in  esso  e  confessaua 
quasi  souerchia  cortesia.  Iui  era  presente  il  padre,  iui  era  pre- 
sente  la  madre,  iui  erano  presenti  li  fratelli,  iui  erano  presenti 
gfaltri  di  casa,  e  una  uergine  sorella  del  sodetto  giouane,  come 
vn'altra  Marta,  seruiua  in  tauola  al  fratello  nostro ;  il  che  cre- 
diamo  che  essa  per  la  diuotione  grande  che  tiene  alla  Compagnia 
impetrasse  dal  padre  e  dalla  madre,  come  gratia  singolare  e 
cordialmeute  desiderata.  Oltra  cio  le  cose  che  iui  intese  il  fra- 
tello  nostro  della  detta  vergine  sono  mirabile;  gli  diceuauo  che 
tanto  couto  tiene  d'  un  Padre  nostro,  suo  confessore,  al  quale 
uiene  sino  qua  in  Napoli  doi  e  tre  uolte  (piu  spesso  non  puo 
per  la  difficulta  de  la  strada)  ogn'anno,  che  un  iota  non  pre- 
terisce  1'auisi  e  comandauienti  di  quello,  e  che  ogni  settimana 
si  confessa  e  communica  per  mezo  de  gli  sacerdoti  che  iui  si 
trouano,  non  obstante  che  gli  medesimi  sacerdoti,  allegandoli 
certa  riuerenza  irriuerente,  1'habbiano  uoluto  molte  uolte  re- 
tirare  dal  suo  santo   proposito;  e  de  qui  e  causato   1'honor  de 


548  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

Dio  ch'aesempio  della  vergine  degoissima  d'ogDi  laude,  molti 
e  molte  di  quel  loco  hanuo  preso  feruore  grande  circa  le  cose 
diuine,  e  hanno  eletto  e  seguitano  il  medesimo  istituto  di  uita 
regolata  e  christiana.  II  medesimo  fratello  nostro  tornandosene 
a  Napoli  per  mare,  comincio  a  riprendere  li  marinari  che  lo 
conduceuano,  per  alcune  parole  disshoneste  che  fra  loro  rag- 
gionauano,  e  di  questi  fu  uno  che  li  disse:  «  ben,  Padre,  sa- 
resti  uoi  forsi  vno  de  quelli  Padri  santi  che  in  Roma  uanno 
a  Ripa  chiamando  et  esortando  i  barcaioli  a  la  confessione  e  a 
altre  buone  opere?»  4.  Sono,  rispose  il  fratello,  della  Compagnia 
di  quelli;  il  che  hauendo  inteso,  prese  il  buou'huomo  graod'al- 
legreza,  e  detto  che  hebbe  molte  cose  di  cio  che  in  Roma  uisto 
hauea  de  li  nostri,  coofesso  cb/egli  era  vno  di  quelli  ch'in 
Roma  a  persuasione  di  nostri  fratelli  si  haueaoo  coofessatj  nella 
chiesa  nostra;  poi  tanto  rispetto  e  come  un  timore  riuerentiale 
assali  negli  animj  di  tutti  quelli  che  erano  nella  barca  uerso  il 
detto  nostro  fratello,  che  lo  chiamauano  Padre  santo  e  beato,  e 
in  fine  lo  pregorono  che  gli  uolesse  fare  un  sermone  d' alcuna 
cosa  a  spirituale,  il  che  fece  egli  il  meglio  che  puotte ;  e  cio  che 
fece,  basto  all'  auditori ;  oode  adesso  ci  dice  questo  fratello  cosa 
che  e  ootabile,  che  tutto  quel  uiaggio  per  mare,  che  oe  bre- 
uissimo,  oe  ageuolissimo  fu,  passo  seoza  biasteme  e  una  parola 
meno  che  honesta.  Sit  nomen  Domini  benedictum  semper. 

17.  Occorse  auchora  ch'  un  Padre  di  nostri  ando  per  comaoda- 
meato  del  superiore  ia  uoa  citta  uoo  iofima  di  questo  reguo, 
accioche  iui  cousolasse  uDa  monaca  di  graode  autorita  e  pri- 
maria  oel  mooasterio;  il  che  fu  richiesto  cod  istaoza  al  Pro- 
uiociale  oostro  d'alcuoi  persooagi  illustri,  che  sommaoieote 
desiderauaoo  la  pace  e  quiete  di  queiraoima,  sapeodo  che  di 
tal  maoiera  staua  aftlitta,  che  da  oiuoo  si  potea  soleuare,  coo 
tutto  che  molti  huooiioj  di  grande  autorita  e  dottrioa  gPhaues- 
sero  parlato.  11  detto  Padre,  auisato  solatneote  d'uua  leggiera 
e  noo  si  graue  turbatione  donnesca,  intrato  che  fu  nella  chiesa 
del  monasterio,  e  uisto  ch'  hebbe  la  detta  monaca,  cognobbe  da 
gl'occhi  suoj  quasi  infocati,  che  piu  male  era  di  quello  che  si 
pensaua,  e  cosi  mentre  s'accosta  a  luogo  deputato  a  gli  col- 
loquij  di  forastieri,  raccomanda  di  cuore  a  Dio  tutto  il  negotio, 
e  auisa  il  compagno   suo   che   non    cessi    di    fare   oratione  nel 


a  cosa  supra  vers. 


Vide  sis  Polanci  Complementa,  I,  210-211 ;  265-266. 


577.  —  Neapoli  6  Septembris  1561  549 

tempo  ch'  esso  sta  a  raggionare  con  la  monaca.  S'  affrontano 
insieme  de  una  parte  il  Padre  religioso,  da  1'  altra  la  Madre 
religiosa,  e  questa  prima  getto  fuori  dal  petto  cio  che  essa  uolse; 
il  che  permesse  il  Padre  con  disegno,  accio  meglio  s'  inlbrmasse 
di  tutto  il  fatto,  quale  molto  male  fatto  era  ;  et  era  questo  che 
la  monaca  ardeua  di  tanto  fuoco  d'  ira  contra  il  superiore  del 
monasterio  per  alcune  cose  ordinate  da  esso,  quali  essa  non 
giudicaua  ben  ordinate  circa  esso  monasterio,  che  del  tutto  staua 
determinata  d'  uscirsene  del  luogo,  e  o  uero  retirarse  in  casa  de 
li  suoi  parenti  secundum  carnem,  o  u^ro  andare  in  alcuno  eremo; 
il  che  si  fosse  successo,  si  pensa  ch'haueria  posto  in  bisbiglio 
tutto  il  monasterio  e  seco  haueria  tirato  in  precipitio  gran  parte 
delle  monache,  si  perche  ha  per  a  lungo  tempo  gouernato  altre 
uolte  detto  monasterio,  si  perche  assai  puo  et  e  molto  nobile 
per  li  parenti  che  tiene  al  secolo.  Or  il  Padre  al  tempo  suo  con 
benigne  e  dolci  parole  disse  che  uolentieri  daria  risposta  al  tutto, 
ma  con  questa  conditione,  che  mentre  parlasse,  non  fosse  in- 
terrotto,  come  esso  hauea  osseruato  mentre  la  monaca  parlaua; 
e  cosi  fattali  con  difficulta  tal  promessa,  comincio  a  trattare  b 
el  religioso  religiosamente  con  la  religiosa,  e  tal  forza  e  uirtu 
diede  alle  parole  sue  quello  di  che  e  scritto:  «  non  sete  uoi  che 
parlate,  ma  il  Padre  uostro  celeste  parla  in  uoi  »  £,  che  la 
buona  monaca  non  si  potea  contenere  de  le  lagrime,  et  essendo  c 
uinta,  disse  in  continente  che  staua  apparecchiata  a  fare  tutto 
cio  ch'  el  Padre  in  tal  caso  li  consigliasse.  A  te  1'  honore,  a  te 
la  gloria,  benignissimo  Giesu,  da  la  cui  gratia  riconoscemo  la 
salute  di  tutta  la  famiglia  delle  vergine  a  te  consecrate,  nella 
salute  di  questa  sola,  che  per  mezo  de  1'  humile  tuo  seruo  ti 
sei  degnato  d'operare.  In  fine  la  monaca  ridotta  et  confirmata 
dal  Padre  nel  buon  stato  della  sua  uocatione,  lo  prego  e  ottenne 
1'  intento  che  li  facesse  hauere  notati  in  scritto  alcuni  punti 
ch'  essa  piu  necessarij  hauea  auertito  nel  discorso  dei  raggiona- 
mento,  come  de  1'oratione  quotidiana,  de  la  semplice  obedienza, 
di  non  ascoltare  quelli  che  dicessero  il  contrario,  di  conoscere 
le  tentationi  mentali,  che  non  sono  peccato,  se  non  ci  e  il  con- 
senso  nostro,  etc. ;  le  qual  cose  tutte  disse  ella  che  uolea  tenere 


a  per  supra  vers.  —  b  Bel.  ch'  (?).  —  c  et  essendo  supra  vers.,  deleto  e 
resose  (?). 


1  Gf.  Matth.,  X,  20. 


550  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

appresso  se  e  custodirMn  perpetuo,  accio  mai  se  scordasse  di 
quelle,  et  accio  1'  effettuasse  a  tutt'  il  poter  suo.  Aggiungero 
vn'altro  fatto  non  molto  inferiore  a  questo,  il  che  e  tale. 

18.  Erano  capitali  inimicitie  fra  certi  principali  d'  una  terra 
anchora  di  questo  regno,  onde  si  potea  temere  grande  rouina  di 
molti.  Parue  al  vicere  di  Napoli  mandare  vno  personagio,  pur 
principale,  di  questa  citta  che  uedesse  di  leuare  i  scandali  e 
porre  concordia  fra  ambedue  le  parti.  Questo  mandato  di  sua 
Ecc.tia  uolse  in  sua  compagnia  vn  Padre  di  nostri,  non  per 
simile  effetto,  ma  per  altro  di  non  poca  importanza.  Vennesi  al 
negotio  della  pace,  nel  che  si  trouorono  gFanimj  tanto  a  esa- 
sperati,  che  poca  o  nulla  speranza  apparea  di  poterlo  effettuare. 
Accorto  di  questo,  all'  hora  il  nostro  Padre  con  bel  modo,  come 
s' altro  pretendesse,  piglio  occasione  di  farsi  amico  1'huomo  di 
1'una  parte  con  cui  s' era  trattato  di  pace;  e  cosi  in  vn  luogo 
doue  essi  duoi  soli  stauano,  comincio  a  raggionarli  della  forza 
de  1'  amor  christiano,  e  disse  egli  molte  cose  in  quel  proposito, 
che  1'altro  non  ributtaua  b,  anzi  (come  apparea)  uolentierj  ascol- 
taua.  II  giorno  seguente  da  nouo  si  torno  a  negotiare  circa  la 
medesima  pace  da  quello  che  tal  carico  hauea,  et  per  gratia  di 
Dio  fu  cosi  facile  a  piegarsi  colui  che  prima  era  durissimo, 
ch'in  continente  si  chiamo  1'altra  parte,  e  con  allegreza  e  con- 
solatione  di  tutti  ambedue  si  riconciliorno  insieme,  e  si  con- 
gionsero  d'eterno  ligame.  Or  di  questo  fin  qui  basti. 

Quanto  alle  cose  nostre  domestice,  quelle  ne  1'essere  mede- 
simo  si  trouano  di  che  V.  R.  P.  per  altre  nostre  fu  gia  ra- 
guagliata. 

19.  De  la  fabrica  de  la  chiesa  questo  solamente  potemo  dire, 
che  non  c  e  finita,  ma  gia  quattro  d  colonne  sono  alzate  a  luogo 
suo,  e  si  preparaoo  gia  le  machine  per  editicare  il  uolto  della 
cappella  maggiore,  come  si  suol  fare  in  chiese  al  quanto  ampie 
e  di  disegno. 

Queste  sono  le  cose,  molto  R.do  in  Christo  Padre,  che  li 
minimj  vostri  serui  e  figliuoli  fanno  nel  bel  paese  di  dampania, 
mentre  uostra  R.  P.  ua  peregrinando  per  qualsiuoglia  terra ;  le 
qual  cose  tutte  legendo  quella  douunque  si  troua,  humilmente 
la  pregamo  che  tenghi  memoria  del  desiderio  ch'  hafeiamo  di  lei, 


a  tanto  supra  vers.  —  b   ributtaba  supra  vers.,  deleto  ripudiaua  (?).    — 
c  non  supra  vers.  —  d  ma  gia  quattro  supravers.,  deletis  il  resto  giaquat. 


578.  —  Ocania  7  Septembris  1561  551 

e  se  non  a  se  medesiina,  al  meno  a  noi  altri  conserui  la  sanita 
sua.  Di  Napoli  alli  6  di  Settembre  1561. 

Di  V.  R.  —  Per  commissione  del  R.  P.re  Rectore  —  Indegno 
seruo  in  Christo. 

JOSEFFO    FABRITIO   l. 

20.  Essendo  gia  scritto  il  quadrimestre,  prima  che  fosse  in- 
uiato  a  V.  R.  P.  cominciammo  essere  senza  Prouintiale,  quale 
il  di  settimo  di  Settembre  parti  de  qui  per  Roma.  accio  per 
comandamento  di  V.  R.  P.  (come  egli  ci  disse)  assistesse  iui  in 
Roma  suo  uicario  in  questa  sua  absenza.  Come  i  forasteri  cio 
preso  habbino,  essi  se  lo  sanno,  quali  son  forzatj  mancare  di 
quello  che  in  molte  e  grandi  cose  mostrano  d'istimare  tanto 
quanto  altri  pochi.  Noi  altri  cosi  ci  consolamo,  prima  che  sapemo 
che  tale  e  la  uolunta  di  V.  R.  P. ;  di  poi  che  ci  ricordamo  delle 
parole  ch'  egli  disse  a  tutti  i  Padri  et  fratelli  di  questo  coliegio 
esortandoci  alla  perseueranza  nel[la]  uocatione  e  dandoci  alcuna 
speranza  di  presto  ritorno. 

21.  Fra  tanto  anchora  e  uenuta  noua  della  morte  del  charis- 
simo  nostro  fratello  Domenico  Fiorentino,  che  di  qui  mandato 
in  Calabria  da  1'obedienza,  presto  e  stato  rimunerato  dal  Si- 
gnore  dopo  alcune  fatiche  prese  iui  per  la  fede  catolica  insieme 
con  doi  Padri  de  nostri,  quali  da  Roma  gia  quesfestate  lla 
andorono  per  ordine  di  V.  R.  P.  a  requisitione  d'altri  contra 
certa  setta  d' hereticj  ch' in  quelie  parti  s'era  leuata,  e  ades[so] 
de  di  in  di  quiui  in  Napoli  s'aspettano  con  uittorioso  e  felice 
successo  de  1'  impresa  2. 

Laus  Deo. 

578 

IOSEPHUS     GUIMERA 

OCANIA    7   SEPTEMBRIS    1561    3. 

1.  Sociorum  valetudo  et  religiosa  disciplina.  Scholasticorum  in 
litteris  et  bonis  moribus  profectus ;  quorum  aliqui  Praedi- 
catorum    ordinem   ingressi   sunt,  alii   ad    Societatem  aspi- 


1  Vide  p.  111. 

2  Fr.  Dominicus  Florentinus  missus  erat  in  Calabriara  cum  PP.  Crucio  et 
Xavierre.  Vide  sup.  Epist.  538,  539,  543,  544,  545. 

3  Ex  autogr.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  339,  340;  prius  265.  Exstat  exemplum 
latinum  in  ff.  316,  317.  Exstat  exempl.  datum  1  Sept.  in  archiv  colonien. 
Hansen,  1.  c.  768. 


552  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

rant.  Ex  tragoedia  magno  plausu  acta  collegii  existimatio 
apud  externos  augetur.  -  -  2.  Sacerdotes  consuetis  minis- 
teriis  occupantur.  Capite  damnati  in  spiritu  iuvantur.  Pe- 
riculosa  taurorum  agitatio  vitatur.  Paces  inter  discordes 
initae. 

1.  f  Jhus.  Muy  R.dn  en  Ghro.  P.°  Pax  et  gratia  Chri.  etc. 
[Socii  bona  usi  sunt  valetudine,  et  ad  religiosam  perfectionem 
consuetis  mediis  tendunt.J  En  los  estudios  ha  auido  alguna 
remission  por  el  calor.  En  el  curso  de  artes,  que  se  acaba  este 
aho,  se  han  aprouechado  los  que  de  casa  oyan,  y  entre  todos 
se  an  siempre  senalado,  como  suelen  los  nuestros  en  donde  quiera 
que  estudian,  assi  en  el  arguir,  como  en  estudiar  con  dilligencia, 
y  entender  las  lectiones.  De  los  de  fuera,  uno  que  en  habilidad, 
uirtud  y  en  su  facultad  a  dado  siempre  mejor  muestra  que  los 
otros,  espera  con  gran  deseo  que  llegue  Sanct  Lucas  para  en- 
trar  en  la  Compahia,  por  estarle  aquel  tiempo  sehalado  por 
nuestro  Padre  prouincial.  De  los  que  oyen  grammatica,  tambien 
algunos  lo  piden  con  muy  gran  instantia  dando  grandes  mues- 
tras  de  su  perseuerantia  y  deseos:  oya  Dios  nuestro  Sehor  sus 
sanctas  petitiones,  quando  para  mayor  gloria  suya  fuere.  Y  mu- 
chos  mas  lo  pedirian,  sino  tubiesen  entendido  con  quanta  difi- 
cultad  resciben  en  la  Compahia ;  porque  son  tan  propensos  y 
inclinados  a  relligion,  que  despues  de  los  que  escrebi  a  V.  P. 
en  la  passada  l,  an  entrado  otros  tres  en  Sancto  Domingo. 
Algunos  se  confiessan  cada  ocho  dias;  otros  cada  15,  y  comul- 
gan,  conforme  al  consejo  y  orden  de  su  confessor ;  y  entre  otras 
cosas  han  mostrado  senal  de  piedad  en  un  estudiante  pobre  que, 
allegada  limosna  entre  todos,  le  vistieron  honestamente.  Por 
principio  de  Julio  se  represento  una  tragedia  de  Judith,  con 
tanto  apparato  de  seda  y  oro,  y  olros  ornamentos,  que  ponia 
admiration  de  donde  se  abian  sacado  tantos  y  tales  aderecos. 
Agrado  mucho  la  grauedad  y  estilo  de  la  tragedia,  y  fue  tanto 
mas  de  ber,  quanto  los  estudiantes  fueron  mas  pequehos  y 
nobles;  y  fue  alabada  de  todos,  cresciendo  el  credito  (por  dicho 
de  muchos)  de  la  Compahia  en  leer  y  ensehar  a  los  nihos,  de 
donde  se  sigue  que  bienen  cada  dia  mas  estudiantes,  no  solo 
del  pueblo,  mas  tambien  de  lejos  de  aqui.  Queda  dar  las  gracias 
a  V.  P.  del  gran  cuydado  que  ha  tenido  en  escreuir  las  reglas  de 


Vide  p.  313. 


578.  —  Ocania  7  Septembris  1561  553 

los  studiantes  l,  con  las  quales  ellos  puedan  aprouechar  mejor 
en  letras  y  uirtud,  y  los  que  les  leen,  tengan  dechado  de  como 
se  han  de  aber  en  su  officio. 

%  Los  Padres  han  estado  ocupados  en  predicar,  y  confes- 
siones,  que  an  sido  uias  que  solian,  confessandose  muchos  ge- 
neralmente  y  trayendo  a  otros  a  la  confession.  Entre  otras  per- 
sonas,  dos  mugeres,  las  quales  con  su  poca  honestidad  eran 
causa  de  gran  daho  en  otros,  han  dejado  su  mal  viuir,  reco- 
giendolas  en  su  casa  otras  mugeres  honestas,  que  freqiientan 
los  sanctissimos  sacramentos  en  uuestra  iglesia.  Vase  a  confes- 
sar  y  ayudar  a  bien  morir  los  enfermos;  uisitase  el  hospital  y 
la  carcel,  en  donde  se  les  ayuda  en  lo  que  se  puede.  Estos  dias 
auiendo  de  quemar  a  uno,  fue  llamado  un  Padre  para  confes- 
sarle,  el  qual  le  acompano  hasta  el  palo.  consolandolo  y  con- 
fortandolo  para  llebar  con  pacientia  la  muerte,  y  no  poco  mos- 
tro  ser  consolado  de  lo  que  le  decia,  segun  <jl  animo  que  tubo, 
y  con  palabras  mostro,  quando  lo  llebauan  a  justiciar.  No  que- 
riendose  otro  preso  confessar,  ni  podiendoselo  persuadir  ni  las 
amenacas  del  juez,  ni  otros  sacerdotes  que  para  este  fiu  alli 
abian  ido,  despues  de  to;'os  fue  el  dicho  Padre  a  peticion  del 
juez,  y  no  solo  entonces,  mas  muchas  ueces  despues  el  preso 
lo  a  imbiado  a  llamar  para  confessarse.  A  los  sermones  de  los 
nuestros  acude  mucha  gente,  y  son  oydos  de  buena  gana,  assi 
en  Ocana,  como  en  los  lugares  comarcanos,  de  los  quales  por  no 
alargarme,  solamente  dire  dos  o  tres  cosas.  Como  por  estas 
partes  pocas  ueces  se  corran  toros  sin  muertes  de  gente  y  mu- 
chas  otras  offensas  de  Dios,  para  euitar  tanto  mal  vn  Padre 
predico  de  los  peligros  y  dano  de  semejante  speclaeulo,  y  plugo 
a  Dios  que  se  mouieron  unas  personas  a  traer  una  prouision 
del  rey  para  estoruarlo ;  por  lo  qual  los  soltaron,  aunque  ya 
estauan  encerrados;  y  pensamos  que  se  quitaran  del  todo  en 
este  pueblo.  Yendo  el  mesmo  Padre  a  praedicar  a  un  lugar,  fue 
oydo  ansi  a  la  mahana  como  a  la  tarde  con  muchas  lagrimas 
y  motion  de  los  oyentes,  en  donde  entre  otras  cosas  puso  en 
paz  y  concordia  a  dos  sacerdotes  y  dos  legos  que  con  gran 
escandalo  del  pueblo  querian  proseguir  la  causa  delante  del 
consejo  de  Ordenes.  Mas  fue  tanto  el  sentimiento  que  les  dio 
Dios  nuestro  Senor,  que  aquel  mesmo  dia  el  injuriado  pidio 
perdon  al  que  le  injurio.  Otro  que  abia  sido  affrentado  con  una 


1  Hae  regulae  videntur  esse  quae  editae  sunt  apud  Monum.  Paedagogica, 
454  sqq. 


554  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

de  las  cinco  palabas  de  que  mandan  las  leyes  se  desdigan,  o 
que  sean  publicamente  acotados  ',  uino  dende  a  dos  o  tres  dias, 
y  lo  puso  todo  en  manos  del  dicho  Padre,  del  qual  se  tiene  tanto 
credito  en  esta  parte,  que  las  mas  amistades  se  hazen  por  el. 
Y  auuque  me  podria  bien  extender  en  esto,  mas  solo  dire  como 
dos  casados  que  viuian  apartados  el  uno  del  otro,  por  la  mise- 
ricordia  de  Dios  han  sido  bueltos  en  concordia  y  vida  coojugal, 
coofessaodose  y  rescibiendo  el  sanctissimo  sacramento  en  nues- 
tra  casa.  [Preces  postulat.]  De  Ocaoa  a  7  de  Setiembre  1561. 
De  V.  P.  hijo  iodigoo  y  mioimo  eo  el  Sehor 

JOSEPH   GUIMERA   2 

Por  comission  del  P.e  Rector. 


579 

P.   IOANNES  DE  VALDERRABANO 

MONTE    REGIO    10   SEPTEMBRIS    1561    3. 

1.  Disciputorum  humilis  condicio  ferias  protrahit.  Sttidiorum  in- 
stauratio.  Socii  peregrinatum  missi  doctrinam  christianam 
ignarissimos  homines  docent,  et  civibus  compostellanis  bono 
exemplo  sunt.  —  2.  Per  aestatem  mutti  tum  in  Monte  re- 
gio,  tum  in  vicinis  oppidis  aegrotant,  quibus  socii  auxilio 
esse  curant.  Parochi  mors.  Scholastici  retigiosae  perfectio- 
nis  cupidi.  Pueri  rudimenta  christianae  doctrinae  docentur. 
Clericorum  mores  in  metius  mutantur.  Paces  inter  vica- 
rium  et  iudicem  ineuntur.  —  De  collegii  fundatione. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.Ho  P.  nuestro  en  X.°  Pax  X.j  Despues  de  la 
quadrimeste  pasada,  cosa  particular  no  se  a  offrecido  que  escri- 
bir  a  V.a  Paternidad,  porque  en  este  colegio  an  sido  uacatiooes 
casi  siempre.  La  causa  es,  como  sean  los  mas  hijos  de  labra- 
dores,  y  uayan  ayudar  a  coger  el  pan  y  vba  a  sus  padres ;  otros 
por   las  calores,  y  ser  la   tierra  algo  enferma  en  el  verano,  to- 


1  Cf.  Foero  Juzgo,  lib.  12,  tit.  3. 

9  Vide  p.  71. 

3  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  273,  274;  prius  245.  Sunt  in  eodem  cod. 
duo  exempla  latina  eiusdem  (ff.  341  ,  342-43),  alterum  subscriptum  a  Valde- 
rrabano,  alterum  ab  Heredia. 


579.  —  Monte  Regio  10  Septembris  1561  555 

man  temprano  las  uacationes.  Comencose  a  leer  vn  dia  despues 
de  N.a  S.a  de  Septiembre,  y  en  el  entretauto  se  occuparon  al- 
gunos  de  los  nuestros  en  peregrinar  a  Santiago,  ayudando  al 
proximo  por  el  camino  en  lo  que  se  offrecia.  En  algunas  partes 
hallaron  tauta  falta  de  doctrina,  que  preguntandoles  si  sabian 
los  articulos  y  mandamientos,  decian  que  no  se  vsaba  por 
aquella  tierra.  Eu  otras  partes  decian  que  les  vastaba  la  ley 
vieja,  y  que  en  ella  morieron  sus  padres,  y  quellos  tambien 
aviau  de  morir  en  ella.  Preguntandoles  que  entendian  por  ley 
vieja,  respondian  que  las  4  oraciones  de  la  iglesia.  y  para  dar- 
les  a  entender  que  eran  obligados  a  saber  articulos  y  manda- 
mientos,  era  menester  particular  ayuda  de  Dios.  En  otras,  res- 
pondian  con  mayor  ignorantia,  que  sin  saber  articulos  se  po- 
dian  saluar.  Es  a  gente  muy  falta  de  doctrina,  y  la  mas  inculta 
de  toda  Gallicia.  Alla  en  Santiago  dexaron  los  nuestros  vn  grato 
odor  de  si.  Confeso  vn  Padre  a  vn  oydor,  deuoto  nuestro,  y  a 
toda  su  casa,  y  algunas  otras  persouas.  Dexo  de  contar  las  su- 
perstitiones  y  abusiones  que  se  intentaron  quitar,  y  trabaxo 
grande  de  los  peregrinos  por  ser  la  tierra  pobre  y  aspera. 

2.  Vueltos  los  Padres  a  casa,  hallaron  bien  en  que  se  occu- 
par,  porque  son  los  que  mueren  y  caen  enfermos  tantos  en 
esta  tierra,  que  para  ser  tan  poca  la  gente,  es  de  marabillar. 
En  visitar  los  enfermos  del  hospital,  y  en  confesar  y  ayudar  a 
bien  morir,  an  pasado  su  verano.  Iban  a  los  lugares  comar- 
canos  a  hacer  este  officio,  con  lo  qual  grandemente  se  ayudaba 
el  proxirno,  porque  morian  algunos  como  saluajes.  En  casa, 
aunque  an  caido  algunos  enfermos,  pero,  gloria  al  Sefior,  anse 
leuantado,  y  su  conualecentia  a  ydo  adelante.  Muriose  el  mes 
passado  el  abad  b  desta  villa,  que  tractaua  muy  de  ueras  reco- 
gerse  en  la  Compaiiia,  y  no  esperaba  mas  de  pagar  vn  poco  de 
pan,  y  pagar  sus  deudas,  lo  qual  tenia  casi  acabado.  Era  docto 
en  todas  letras  humanas,  graduado  en  theologia,  y  sobre  todo 
de  gran  virtud.  Entre  los  estudiantes  anda  ya  un  fuego  de  entrar 
en  religion,  y  ansi  entran  en  otras,  y  si  en  casa  les  abriesen 
puerta,  entrarian  algunas  buenas  abilidades.  Continuase  el  salir 
los  domingos  a  la  doctrina  christiana,  aiuntando  con  vna  cam- 
panilla  los  nihos  y  algunos  grandes  en  la  iglesia.  Diceseles  sen- 
cillamente  la  doctrina  christiana,  y  a  los  grandes  se  les  declara 
el  euangelio.  Comunmeute  salen  dos  Padres,  y  algunas  ueces 
mas,  por    los    lugares   cercanos  a  predicar  fiestas  y  domingos. 


a  Sequitur  v.  del.,  quod  legere  non  valemus.  —  b  Prius  abbad. 


556  LlTTERAE   QlJADRIMESTRES 

de  lo  qual  ansi  en  amistades,  como  en  doctrina,  se  experimenta 
singular  prouecho,  principalmente  en  la  reformacion  de  los 
clerigos  ;  porque,  gloria  sea  al  Sehor,  de  pocos  dias  aca  traen 
ya  vestiduras  sacerdotales,  viuen  castamente,  y  andan  sin  ar- 
mas.  Procurase  que  se  den  las  capellanias  que  tienen  cargo  de 
animas  a  hombres  entendidos  y  de  buena  vida,  lo  qual  es  in- 
centiuo  para  que  los  otros  estudien  y  uiuan  bien.  Y  ansi  el 
obispo  *  las  prouee  por  la  maior  parte  con  auiso  1°  de  los  de 
casa  ;  y  si  es  possible,  a  estudiantes  de  este  collegio,  porque 
son  tenidos  por  sufficientes.  Pocos  dias  ha  que  por  sacar  vn 
delinquente  de  la  iglesia,  descomulgo  el  vicario  al  juez  de  este 
condado,  de  donde  nascieron  odios  y  discordias  entre  los  dos 
bracos,  seglar  y  ecclesiastico ;  y  llego  a  tanto,  que  entre  los 
mesmos  sehores  se  encendia  el  fuego  de  enemistades.  Fue  nues- 
tro  Sehor  seruido  que  se  [ha]  a  apagado  todo  por  medio  de 
los  nuestros.  Otras  cosas  cornmunes  dexo  de  escribir  a  V.  P. 
por  no  dar  fastidio.  V.  P.  por  amor  del  Sehor  nos  maude  en- 
comendar  a  Dios  N.  S.  en  las  oraciones  de  los  Padres  y  her- 
manos,  para  que  perfectamente  hagamos  nuestro  ministerio  como 
somos  obligados.  Vale  in  X.° 

De  Monterey  a  diez  de  Septiembre,  aho  de  1561  b. 

Haora  speramos  cada  dia  la  resolucion  del  P.e  Nadal  con  el 
conde  2,  y  segun  tengo  entendido  de  sus  deseos,  creo  se  haran 
bien  las  cosas  deste  collegio.  N.  S.  lo  ordene  para  su  mayor 
servicio.  Amen. 

D.  V.  P.  hijo  y  siervo  en  Xpo. 

+ 
f  Valderrabano  j  3. 

Sigilli  vestigium. 


a  se  apagado  ms.  —  b  Quae  seq.  sunt  autographa. 


1  Franciscns  Blanco,  auriensis  episcopus. 

3  Vide  p.  427,  annot.  3;  et  Epist.  P.  Nadal,  I,  653,  654. 

3  Vide  p.  311. 


580.  —  Vallisoleto  13  Septembris  1561  557 

580 

ALVARUS    DE    ORIVE 

VALLISOLETO    13   SEPTEMBRIS    1561    l. 

1.  Sociontm  numerus  et  valetudo.  —  2.  Crescit  apud  cunctos 
eorum  existimatio,  ideoque  frequenter  ad  iuvandos  morti 
proximos  vocantur.  -  3.  Peccatores  convertuntnr.  Paces 
componuntur.  Concursus  fit  ad  paenitentiae  et  euchari- 
stiae  sacramenta.  Facinus  cuiusdam  feminae  capitis  dam- 
natae.  Omnia  pietatis  opera,  quantum  per  tempus  licet, 
exercen  tur. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  P.e  nuestro  en  Ghro.  Pax  Christi  etc.  [Bre- 
vis  erit].  Y  en  lo  que  toca  acerca  de  casa,  somos  al  presente  en 
ella  31,  de  los  quales  son  los  8  Padres,  y  10  studiantes  de  theo- 
logia  ;  y  porque  tengo  scripto  a  V.  P.  por  otras  cartas  el  modo 
de  proceder  en  los  studios  y  en  el  aprouechamiento  en  la  obe- 
diencia  y  otras  virtudes.  por  eso  aora  no  dire  mas  de  que  todo 
se  prosigue  siempre  con  mayor  augmento,  dando  el  Seiior  para 
todo  fuer^as,  ansi  interiores,  como  del  cuerpo,  porque  siempre 
a  auido  salud,  avnque  vn  Padre  a  tenido  algunos  dias  calentura 
continua :  ya,  gloria  a  Dios,  esta  sano,  y  confiessa. 

2.  En  lo  que  pertenece  a  los  proximos,  todo  el  tiempo  que 
sobra  de  los  exercicios  de  casa,  se  les  da,  no  con  pequeno  cui- 
dado  y  amor ;  y  si  mas  vbiese,  mas  se  les  daria ;  porque  son 
tantas  las  ocupaciones,  que  negocios  que  se  offrescen  traen, 
que  no  bastaria  mucho  mas  tiempo  para  cumplir  con  ellas; 
porque  quanto  mas  va  la  Gompania,  tanto  mas  crece  en  credito, 
asi  acerca  de  los  principales,  como  agerca  del  pueblo;  de  aqui 
nasce  que  los  nuestros  sean  pedidos  para  predicar,  asi  en  la 
yglesia  mayor,  como  en  otras  parrochias.  Este  verano  an  pre- 
dicado  tres  Padres;  el  Padre  Rector  2,  y  el  P.e  Gutierrez  ^,  rector 
de  Plasencia,  y  otro  Padre,    cuia    acception,    como    otras   vezes 


1  Ex  autogr.,  ut  videtur,  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  348;  prius   258.    Est   exem- 
plum  latinum  in  f.  347. 

2  P.  Hieronymus  Ruiz  del  Portillo. 
8  P.  Martinus  Gutierrez. 


558  LlTTEBAE   QUADRIMESTRES 

esta  scripto,  es  grande  acerca  de  todos.  Este  tiempo  an  sido 
tanibien  Uamados  para  ayudar  a  morir  mas  que  nunca,  no  pcr 
auer  muchas  muertes,  sino  porque  los  que  se  mueren,  tienen 
entendido  quan  gran  consuelo  reciben  de  que  los  Padres  asistan 
alli  aquella  hora;  y  ansi  muchas  vezes  van  los  Padres  de  noche, 
siendo  llamados  de  los  enfermos.  Nuebe  noches  velo  vn  Padre 
a  vn  cauallero  illustre,  y  confessandole  muchas  vezes  en  este 
tiempo,  y  comulgandole,  acabo  su  vida  con  grande  consuelo  de 
todos,  por  dexar  gran  speranca  de  su  eterna  salud.  Hizo  a  este 
collegio  vna  limosna  de  500  ducados.  Este  mismo  trauajo  se 
tubo  con  la  muerte  de  la  marquesa  de  Alcainicas  4,  la  qual  no 
se  allaua  sin  que  los  Padres  de  la  Compania  estubiesen  siempre 
a  su  cabecera.  Esta  senora,  como  fue  eu  la  vida  muger  de 
exemplo,  asi  acabo  sanctamente.  Tambien  mando  a  la  Gompa- 
fiia  todo  el  adreco  de  su  capilla,  que  valdria  200  ducados. 

3.  Dos  biuieron  cinco  anos  amaucebados,  los  quales  toco 
nuestro  Sefior  tanto  por  medio  de  vn  Padre,  que  hizieron  des- 
pues  buena  vida.  La  muger  so  confesso  generalmente  al  prin- 
cipio  de  su  conuersion,  y  despues  de  ocho  a  ocho  dias  confes- 
saua  y  comulgaua ;  y  cada  viernes  se  disciplinaua.  Con  este 
mismo  exercicio  a  perseuera  aora.  El  hombre  que  cou  ella  pec- 
caua,  se  confesso  tambien  generalmente,  y  se  caso  con  otra, 
dentro  de  vn  mes  que  paso  esto:  le  lleuo  Dios  de  esta  vida,  y 
ansi  queda  la  que  era  mala  muger  sin  escaudalo.  Anse  echo 
muchas  paces  entre  casados.  Las  confessiones  generales  an  sido 
muchas,  y  las  que  estos  dias  de  nueslra  Senora  se  an  echo 
son  tantas,  quantas  nunca  en  este  collegio  fueron.  Tiene  gran 
credito  la  Compania  en  esto  de  las  confessiones,  y  cada  dia 
crece  en  esta  villa.  Por  esta  causa  los  oydores  y  alcaldes  se 
aiudan  de  los  nuestros  quando  an  de  justiciar  alguno.  Vn  hom- 
bre  que  siendo  preguutado  legitimamente,  no  queria  confessar 
su  peccado,  por  persuasion  de  vn  Padre  lo  confesso.  Tambien 
este  mismo  Padre  confesso  generalmente  vna  adultera  que  avian 
de  sacar  a  cortar  la  cabeca.  En  esta  muerte  vuo  grande  edifi- 
cacion  del  pueblo  por  la  grandc   conuersion   que   hizo   aquella 


a  ex°.  ms.,  quod  posset  etiam  legi  exemplo.    Versio   latina   haec  verba 
omittit. 


5  Elvira  de  Rojas  et  Sarmiento,  vidua.  Uxor  marchionis  de  Alcafiizas  (Al- 
canices)  erat  Ioanna,  Sti.  Francisci  de  Borja  fllia.  Cf.  Fernandez  de  Bethen- 
codrt  :  Historia  genealogica...  IV,  134. 


581.  —  Olisipone  °22  Septembris  1561  559 

muger  asta  confessar  publicameote  su  delicto.  El  marido  que  le 
corto  la  cabeca  S  se  vino  a  coafessar  desde  a  poco  con  el  mis- 
mo  Padre,  y  comulgo  visitandole  nuestro  Senor  en  todo  con 
lagrimas.  Visitanse  tambien  quanto  se  puede  los  hospitales.  De 
dos  que  hizieron  los  exercicios,  el  vno,  que  auia  acabado  el 
curso  de  artes,  fue  receuido  en  la  Compania,  y  el  otro  salio 
con  proposito  de  ser  religioso,  avuque  por  justas  causas  lo  dif- 
fiera  al  presente.  Y  finalmente  lodas  las  obras  de  piedad  que 
abracar  se  pueden,  se  abracan.  Nuestro  Senor  de  para  todo  fuercas, 
para  que  todo  lo  que  se  haze,  se  aga  por  su  amor  puramente. 
[Preces  postulat.] 

De  Valladolid  a  13  de  Setiembre  de  1561. 

De  V.  P.  indigno  hijo  y  sieruo  en  Christo 

f 

Oriue  2. 

Por  comission  del  P.  rector. 


581 

IOANNES     HERNANDEZ 

OLISIPONE   *M   SEPTEMBRIS   1561    3. 

1.  Epistulae  ratio.  —  2.  Sociorum  numerus.  Religiosae  disci- 
plinae  studium.  Humilia  exercitia.  —  3.  Sacerdotum  occu- 
pationes.  —  4-11.  Quarum  spiritualis  fructus  pluribus  ex- 
emplis  ostenditur.  —  12.  Missio  in  urbem  Brigantiam,  et 
collegii  praeparatio.  —  13.  De  brasiliensi  regione  bona 
nuntiantur.  —  14-17.  Itemque  ex  Africa,  ex  India  et  ex 
maris  oceani  insulis.  Quidam  Indiae  rex  goanum  archiepi- 
scopum  rogat  ut  doctorem  ad  se  mittere  velit.  —  18.  De 
actis  a  P.  Nadal  in  domus  visitatione.  —  19.  Dona  ad 
aedes  perftciendas  et  templi  ornatum  collata.  —  20.  Socio- 
rum  valetudo. 


1  Antiquae  leges  Gastellae  marito  permittebant  ut  ipse  per  se  de  uxore 
adultera  supplicium  sumeret.  Cf.  Litt.  Quadrim..  VI,  61,  annot.  1. 

3  Vide  sis  Litt.  Quadrim.,  V,  887 ;  Epist.  P.  Nadal,  II,  535. 

3  Ex  origin.  in  cod.  Lus.  61,  ff.  36-41 ;  prius  16-21.  Multa  verba  more  plus 
minus  lusitano  scripta  sunt. 


560  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

1.  f  Ihus  M.a  Muy  R.do  em  Xpo.  P.e  Pax  Xpi  etc.  Paresce 
tener  alguna  escusa  escriuirsse  esta  quadrimestre  tan  tarde,  por 
le  toraar  su  tiempo  la  deseada  llegada  del  P.e  Nadal,  cuio  offi- 
cio,  medios  y  fin  pedian  que  todos  nos  desocupassemos  de  todo, 
para  mas  enteramente  gastar  el  tierapo  en  lo  que  se  pretendia 
con  la  tal  visitation  ;  lo  que  dexare  con  lo  mas  que  succedio, 
para  lo  tratar  en  su  lugar.  En  esta  avisare  a  V.  P.  de  nuestro 
modo  de  proceder  en  los  ministerios  de  la  Compania,  para  que 
nos  ayude  a  rogar  a  nuestro  Senor  que  siempre  nos  de  forcas  y 
espirito  para  glorificarle  en  nuestros  ministerios,  y  como  a  pa- 
dre  se  guoze  con  los  buenos  successos  destes  sus  hijos,  que  el 
Senhor  le  tiene  dado,  y  da  cada  dia  en  esta  casa. 

2.  Los  que  aqui  residimos  somos  42  personas,  excepto  el  P.e 
Prouincial  l  que  es  ido  a  visitar  el  collegio  de  Evora  con  su 
companhero  el  P.e  Fr.c0  Anriquez  a.  Procedesse  suavemente 
con  mucho  aumento  en  todo  el  genero  de  virtud  b,  buscando 
la  humildad,  entregandosse  a  la  obedientia,  y  amando  la  po- 
breza,  y  en  todo  finalmente  resplandesce  siempre  la  charidad  y 
alegria  con  que  toman  los  trabajos  del  seruicio  de  Dios  ;  y  assi 
se  aiudan  de  las  poenitentias,  que  nunca  faltan,  y  disciplinas  en 
el  refectorio  y  en  secreto  ;  y  otros  se  exercitan  en  las  mortifi- 
cationes  exteriores,  pediendo  que  los  mandeu  con  el  comprador 
para  que  le  traigan  lo  que  el  comprare;  y  a  las  vezes  leuan 
vestidos  que  parescen  ser  de  los  que  tienen  esto  por  officio,  que 
es  de  la  mas  baxa  gente,  y  no  se  afrentan  de  se  parescer  con 
ellos  en  los  vestidos,  y  como  a  tales  les  lharaaren  ladrones,  de 
lo  que  se  saben  bien  aprouechar  por  gratia  de  Dios ;  y  cabe 
esta  dichosa  suerte  a  algunos  hermanos  naturales  desta  ciudad, 
que  por  nias  se  aiudar,  passan  por  las  calles  y  puertas  de  sus 
parientes.  Exercitansse  tambien  en  visitar  los  enferraos  del  hos- 
pital,  consolandolos,  haziendoles  las  camas,  y  barrendo  las  en- 
fermarias,  donde  acontescen  muchas  cosas  de  edificacion  y  gio- 
ria   de  la  diuina  Magestad. 

3.  Deste  numero  que  dixe  estaren  en  esta  casa,  los  quinze  son 
sacerdotes,  quatro  dellos  praedicadores,  se  occupan  los  domin- 
guos  y  dias  sanctos  en  c  praedicar  a  reuezes  en  nuestra  iglesia, 
donde   continuamente   concorre  grande  auditorio,  entre  el  qual 


a    7  vv.  praec.  in  margine.  —  b  Del.  con.  —    c  en  supra  vers. 


1  P.  Gundisalvus  Vaz. 


581.  —  Olisipone  2-2  Septembris  1561  561 

hay  mucha  gente  noble  desta  corte ;  y  se  occupan  en  las  demas 
obras  de  charidad,  para  que  cumplan  por  obra  lo  que  praedi- 
can,  lo  qual  es  el  rnas  viuo  medio  para  aprouechar  y  hazer 
fructu  en  las  animas;  y  assi  halhan  siempre  a  todos  nuestros 
Padres  continuos  en  los  confessionarios  y  en  casa  de  enfermos 
para  los  con^olar  y  confessar  y  aiudar  a  bien  morir.  Van  tam- 
bien  a  diuerssas  iglesias  desta  ciudad,  y  a  los  luguares  comar- 
canos,  a  sembrar  la  palabra  de  Dios.  Y  dexando  otras  cosas, 
contare  solamente  esta ;  que  teniendo  vna  persona  daqui  a  5 
legoas  la  confrarya  del  nombre  de  Jesus  y  muchos  praedica- 
dores  cerca  de  alli,  dixo  que  no  queria  que  les  praedicasse  en 
su  fiesta  sino  algun  P.e  desta  casa.  En  estas  obras  se  occupan 
los  Padres,  de  quienes  se  puede  dezir :  sed  haec  quid  inter 
tantos?  '  Siendo  esta  ciudad  tan  grande  y  de  tanto  numero  de 
gente,  la  qual  toda  generalmente  se  querria  a  confessar  con  los 
nuestros,  consolar  en  sus  trabajos,  socorrer  en  sus  necessidades 
y  aiudarsse  en  el  peligroso  transito  de  la  muerte ;  y  esto  se  vee 
continuamente  seren  nuestros  Padres  occupados  en  estas  obras, 
que  son  proprias  de  nuestro  instituto.  Daqui  vera  V.  P.  lo 
mucho  que  el  S.or  se  sirue  de  la  Coinp.a,  suplindo  El  lo  que  en 
nosotros  falta ;  porque  estos  Padres  tienen  mucho  y  muy  con- 
tinuo  trabajo  por  las  muchas  vezes  que  de  dia  y  de  noche,  de 
lexos  y  de  cerca  desta  casa,  vienen  buscarlos  para  estar  con 
enfermos  o  para  aiudar  a  bien  morir,  y  no  se  dexa  de  proueer 
a  todas  las  necessidades  por  los  otros  trabajos  que  han  tenido 
y  tienen  ordinariamente,  y  nuestro  Senhor  es  tan  bueno,  que 
daa  fuercas  para  complir  con  todo.  Hazen  amiztades,  atajan 
a  demandas,  socorren  con  limosnas  a  los  necessitados,  con- 
cuelan  los  tristes  y  afligidos,  visitan  las  carceres,  confessando 
los  prezos,  y  concolandolos,  y  aiudandolos  con  algunas  plati- 
cas.  La  misma  charidad  se  vee  a  las  vezes  con  los  Jazaros  ;  y 
todos  los  domingos  con  los  poenitentiandos  por  la  sancta  in- 
quisicion.  Finalmenle  se  aprouechan  los  inquisidores  de  los 
trabajos  de  los  nuestros,  y  dellos  solamente  lhaman  para  los 
actos,  que  se  halhen  en  elhos,  y  quando  sienten  que  algunos 
presos  estan  con  trabajo  y  necessidad. 

4.  Estos  dias    passados  fue    lhamado    hum  P.e  nuestro    para 
conQolar  vna    persona   honrrada,  que   estaua  en    la    hora  de  la 


a  Del.  occupar. 


1  Cf.  Ioan.  VI,  9. 

LlTTERAE    QlJADRIMESTRES.    —   TOM.    VII.  36 


562  LlTTERAE   QlJADRIMESTRES 

muerte,  y  murio  aquel  mismo  dia,  y  halhandola  tanto  en  el 
cabo,  le  pergunto  se  tenia  re^ebido  todos  los  sacramentos  ;  res- 
ponderau  los  circunstantes  que  estaua  confessada  y  tenia  to- 
rnada  la  extrema  vncion  ;  pero  que  no  se  le  auia  dado  el  sanc- 
tisimo  Sacramento  por  teuer  la  lengua  grueca,  y  grande  fueguo 
en  la  boca  ;  pero  porque  comia  otras  cosas,  lauole  el  P.e  la  boca 
y  alimpiole  la  lengua,  y  la  a  persuadio  que  tomasse  el  sanctis- 
simo  Saeramento.  Fue  tan  grande  el  deseo  que  le  dio  N.  S.or 
de  lo  recebir,  que  uo  veia  ia  la  hora  en  que  lo  hauia  de  to- 
mar,  y  ansi  le  plugo  a  El  darsele  por  viatico  deste  destiero 
para  el  cielo. 

5.  Vna  senhora  principal  desta  ciudad,  auiendo  muchos  dias 
que  estaua  enferma,  viendosse  muy  agastada,  ia  en  el  cabo, 
maudo  pedir  a  esta  casa  hum  P.e  para  su  concolacjon,  (puesto 
que  todo  el  tiempo  atias  tuuiera  muchos  que  la  concolauan)  ; 
el  qual  como  la  viesse  con  mas  senhales  de  muerte  que  de  vida, 
comenco  a  desenguanarla  persuadiendole  que  tomasse  los  me- 
dios  necessarios  para  aquel  passo,  acreQentando  la  breuedad  y 
poca  certidumbre  de  la  vida  que  tienen  todos  los  mortales ;  y 
que  se  tenia  alguna  cosa  de  que  se  pudiesse  hazer  conscjentia, 
que  para  esso  auia  veuido,  y  para  lo  mas  que  fuesse  neces- 
saryo.  En  este  tiempo  los  meiicos  le  tenian  dado  grandes  espe- 
rancas  de  vida  y  salud,  y  cou  esta  confianca  respondio  que  al 
otro  dia  se  confessaria  ;  a  lo  qual  el  Padre  dixo  que  el  dia  de 
manhana  era  incierto,  y  que  lo  que  oi  se  pudiesse  hazer,  que 
no  conuenia  dilatarsse  para  la  manhana;  y  calhando,  pusosse  a 
penssar  en  esta  verdad  y  desenganho,  y  dalli  a  poco  dixo  que 
se  queria  confessar,  y  assi  lo  hizo.  Obro  N.  S.  tanto  por  lo  que 
el  P.e  auia  dicho,  que  lo  que  oi  se  podria  hazer,  que  no  con- 
uenia  dilatarsse  para  la  manhana  ;  y  vltra  de  todos  quedaren 
muy  edificados,  no  sabia  el  marido  dezir  otra  cosa  a  los  que  lo 
visitaban,  sino  el  concejo  del  P.e,  que  auia  dado  a  su  muger, 
la  qual  entro  mucho  en  si,  y  le  dio  nuestro  Senor  conoscimieuto 
de  quan  cerca  estaua  su  hora,  y  assi  muy  conforme  con  la  vo- 
luntad  diuina  dezia  at  P.e  que  deseaua  ia  de  se  ver  libre  de  la 
carne  para  hir  a  gozar  de  su  criador;  yjunto  con  esto  comenco 
a  demonstrar  quan  poca  cuenta  tenia  con  la  vida  y  falsas  espe- 
rancas  prometidas,  y  con  las  medicinas  que  los  medicos  le 
hazian ;  y  con    tener  alli    muchos    otros   religiosos,   mostro    re- 


a  la  supra  vers. 


581.  —  Olisipone  23  Septembris  1561  563 

cebir  grau  concolacion  con  estar  praesente  el  Padre  nuestro  que 
la  auia  confessado,  hasta  que  nuestro  Senhor  se  siruiesse  de 
lleuarla  desta  vida  ;  y  ansi  se  hizo. 

6.  Estando    hum  hombre   mucho   dolente   en  su   casa,  como 
desemparado,  mando  vna   condessa    pedir  hum    P.e  a  esta  casa 
para  lo   confessar  y   consejar,  y  entrando  el  P.e  por  la  puerta, 
vio  hum  viejo   honrrado    puesto  en  el   cuelo,  embuelto  en    vna 
ropa  vieja,  las    fuercas  perdidas,  y  todo    consummido.  Vendolo 
el  Padre  tan  desfauorescido  y  desfigurado,  empegole  a  tratar  de 
su  conscientia  y  dolensgia  ;  el  qual  de  flaqueza  no  podia  hablar 
palabra  ;  y  conosciendo  el  P.e  toda  su  dolentia  ser  de  hambre, 
y  que   estaua    tan  flaco    que    no   podia   recebir    la  a  confission, 
dixo  al  criado  de  la  condessa  estas  palabras  :  «  Hid  y  decid  a  la 
senhora    condessa  que   la  confession    que  este   hombre   ha  me- 
nester,  es  comer  bien  ;  porque  todo  su  mal  le  viene  de  la  ham- 
bre,  y  que  su    senhoria  provea  esto,  porque  yo  lo  dare  sano  ». 
Torno  luego  el  criado  con  vna  buena  limosna  y  hum  pollo,  que 
el  P.e  lueguo  mato  y  desplumo  aiuriandole  el  criado  de  la  con- 
riessa,  y  ansi  concertado  y  assado  se   lo  dio  a  comer,  y  lueguo 
empeco  a  hablar,  y  abrir  los  qjos,  y  tornar  en  si.  Despues  torno 
el    Padre  a  visitarlo,  y  alholo    mejor,  echado   en  una   cama,  el 
que   poco  antes    auia  estado  en  el  cuelo  ;  y  las    paredes  negras 
del  humo  estauan  aguora  cubiertas  con  reposteros  y  panhos  de 
armar ;  y  donde  no  hauia  ni  hum  banco  para  se  poder  hombre 
assentar,  no  faltauan    muchas    sillas  de   espaldas  ;  y  aquel  que 
pocos   dias  antes  estaua   cercado  de  la  sombra  de  la  muerte  y 
angustia  no  poriiendo    hablar,  alegre  y  contento  no  se  hartaua 
de  alabar  y  loar   al  Senhor  en  este  su  sieruo,  que  con  tan  po- 
cas  palabras    hizo  tanta  gioria  y  honrra  a  la  diuina  Magestad, 
de  quien  todo  bien  procede. 

7.  No  menos  se  sirue  Dios  N.  S.  en  las  amistades  que  los 
Padres  hazen  ;  y  ansi  perssonas  que  nos  conoscen,  como  saben 
alguuas  contenrias  i  discorriias  y  odios,  lueguo  lo  hazen  a  sa- 
ber.  Acontescio  que  andanrio  hunnos  caualheros  b  con  determi- 
nation  de  matar  a  otro  cauaihero  c  por  odios  y  dicenssiones  que 
entre  ellos  el  riemonio  auia  sembrado,  y  como  este  mal  era  en 
personas  principales  y  nobres,  no  podia  dexar  de  no  traher 
danho    a    muchos,  si    se  efectuasse,    vltra    de    la   offenssa   que 


a  Del.  comunion.  —  *>  Praec.  v.  stipra  vers.,  deleto  fldalguos.  —  c  Ut  in 
annot.  praec. 


564  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

contra  Dios  N.  S.  se  cometia.  Siendo  hum  nuestro  P.e  auisado 
desta  muerte  que  se  intentaua,  fue  lueguo  hablar  a  con  vna  de 
aquellas  perssonas  a  quien  mas  tocaua,  y  que  con  ella  querer 
se  acabaria  facilmente  con  los  otros.  Recebio  al  P.e  con  senhas 
de  mucho  amor  y  cortesia,  haziendo  mucha  cuenta  de  los  con- 
sejos  que  le  daua  ;  y  asi  acabo  con  el  que  dexasse  los  odios  y 
malos  propositos,  y  se  tornasse  a  reconsiliar  con  su  Dios,  agra- 
desciendo  mucho  al  P.e  esta  charidad,  y  prometiendo  de  venir 
a  Sant  Roche  tal  dia  a  hablar  con  el,  y  a  confirmar  mas  la 
paz ;  y  ansi  lo  cumplio,  quedando  el  demonio  confuso  con  sus 
silladas  b,  que  puesto  que  las  armaua  para  vna  muerte,  no  podia 
dexar  de  no  se  hazeren  muchas. 

8.  Hauiendo  hum  jouen  recebido  vna  bofetada  de  hum 
hombre,  ando  muchos  dias  para  la  pagar  con  le  tirar  la  vida; 
y  andando  en  estos  propositos,  sobelo  hum  deuoto,  e  auiso  a 
hum  P.e  nuestro,  el  qual  dio  lueguo  orden  como  el  escandali- 
zado,  y  el  que  hizo  el  escandalo,  veniessen  a  nuestra  iglesia,  y 
despues  de  le  tener  hablado  en  particular  a  cada  vno  por  si,  a 
vno  reprehendiendole  del  mal  que  hiziera,  y  al  otro  exortan- 
dolo  y  amonestandolo  c  a  patientia  y  amor  del  proximo,  los 
confessio,  y  luego  ambos  de  rodilhas  con  muchas  lagrimas  se 
perdonaron,  pidiendo  el  vno  al  otro  perdon,  vno  de  la  iniuria 
que  le  hauia  echo,  y  el  otro  del  odio  que  le  auia  tenido  con 
determinacion  de  lo  matar;  y  ansi  amiguos  se  abracaron  y  co- 
muigaron  junctos. 

9.  No  de  menos  seruicyo  del  Senhor  fue  poner  en  paz  y  con- 
cordia  vnos  casados,  gente  de  la  mas  noble  y  principal  desta 
tierra,  y  ansi  se  temian  grandes  escandalosy  enemistades.  Acodio 
hum  P.e  nuestro,  y  con  la  gratia  diuina  los  reconcilio,  y  agora 
viuen  en  mucha  paz  y  sosieguo;  y  porque  la  cosa  era  tanto 
mas  difficil  de  acabar  d,  quanto  las  personas  eran  mas  nobles; 
y  viendo  el  P.e  la  dureza  en  que  ia  muger  estaua,  vso  de  vnas 
regurosas  y  asperas  reprehenssiones,  tanto  que  se  admirauan 
los  oyentes  del  tanto  zelo  de  la  honrra  de  Dios;  y  mas,  creo 
que  mas  rezon  ternian  de  hazer,  despues  que  dellas  viran  nascer 
tanto  bien,  porque  con  ellas  se  molifico  toda  la  passion,  y  se 
destruyeron  las  falssas  razones  que  por  su  parte  alegaua. 

10.  Andauan    dos    primos  en  grandes  odios  y  por  esta  causa 
se  hauian  muchas  vezes  esperado  vno  al  otro  con  determination 


a  Prius  falar.  —  b  Sic  pro  ciladas   (celadas),    insidiae.    —   c    Emend.  ex 
raouiendolo.  —  d  de  acabar  in  marg. 


581.  —  Olisipone  22  Septembris  1561  565 

de  se  mataren.  Lueguo  que  fue  auisado  hun  P.e  de  casa,  acodio 
a  elho,  y  los  hizo  ajuntar  en  vna  iglesia  a  pedir  perdon,  abra- 
zandosse  y  qued  imlo  amiguos,  como  la  razon  y  sangre  lo  pedia. 

11.  Los  poeoitentes  dan  muchas  vezes  limosnas  para  personas 
necessitadas,  y  muchas  vezes  la  piden  los  P.es ,  con  que  se  soc- 
corre  a  la  pobreza  de  mucha  gente  virtuosa  y  noble;  y  ansi 
indo  vno  confessar  vna  persona  honrrada,  que  auia  quatro  annos 
que  estaua  paralitica  y  desemparada  de  todo  socorro  humano, 
despues  que  la  confesso  a,  fue  por  los  vezinos  a  pedir  limosna 
para  esta  necessidad,  y  se  la  dieron  mui  buena.  Tambien  con 
el  P.e  que  va  a  los  presos,  lleuan  algunas  limosnas  para  ellos, 
de  personas  deuotas. 

12.  Ia  b  por  auer  mucho  tiempo,  creo  sabra  V.  P.  de  la  mis- 
sion  que  se  hizo  a  la  ciudad  de  Braganca  l,  y  por  esso  no  con- 
tare  nada  de  los  muchos  seruicios  que  a  Dios  N.  S.  se  hizieron ; 
pero  puede  ser  que  con  esta  se  mande  treslado  de  lo  que  el 
S.or  obro  alha  por  medio  de  nuestros  Padres;  solamente  dire 
en  esta  alguna  parte  del  amor  y  afficion  que  la  gente  de  aquella 
tierra  tiene  a  nuestra  Compania,  et  praecipue  su  pastor,  el 
obispo  de  Miranda  2.  Como  aquella  gente  empeco  a  gustar  de 
la  virtud,  y  mudarsse  en  uida  nueua,  aboresciendo  la  vieja,  co- 
mencaron  todos  a  pedir  que  se  hiziesse  vn  collegio,  y  que  de 
ninguna  manera  auian  de  viuir  sin  el,  alegando  muchas  y  pias 
razones  y  bien  bastantes,  y  ia  dezian  que  quando  el  obispo  y 
duque  3  no  dotassen  el  collegio,  que  de  sus  proprias  haziendas 
se  dotaria,  poniendoles  vna  pencion  de  quinto.  Acerca  deste 
collegio  escreuieron  muchas  vezes  al  P.e  Franscisco  4,  y  al  P.e 
Prouincial,  y  imbiaron  muchos  hombres  por  diuersas  vezes  a 
solesitarlo;  y  como  estos  deseos  eran  verdaderos  y  de  tanto 
bien  de  las  animas,  y  gloria  del  S.nr ,  El  por  su  infinita  bondad 
tiene  comencado  a  efectuar  buen  principio,  y  es  que  la  Companhia 
lo  accepta  despues  que  tuuiere  toda  la  doacion  complida.  Tiene 
ia  quinientos   ducados   cada   anno  c,  y  hum  collegio  echo,  que 


'i  Emend.  ex  confessio.  —  b  Sequens.  paragr.  lineola  in   marg.  notata 
est  et  verbo  Braganza.  —  c  cada  anno  supra  vers. 


1  Vide  superius  p.  100.  Si  epist.  de  quibus  paulo  post  mentio  fit,   Romam 
missae  sunt,  eas  non  invenimus. 

2  Iulianus  de  Alva. 

s  Theodosius,  V  dux  Brigantiae. 
4  St.  Franciscus  de  Borja. 


566  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

costo  quinze  mil  ducados  en  aquiella  tierra ;  el  qual  en  otras 
costara  mucho  mas.  Fue  ordenado  para  hum  monasterio  de 
monjas;  tiene  su  iglesia,  crastas,  y  fuentes  y  mas  officinas 
perfectamente  acabadas.  Para  el  aduiento  puede  ser  les  manden 
quien  les  praedique,  hasta  que  de  todo  se  effectue.  Sera  este 
collegio  para  veinte  personas. 

13.  Por  la  disposicion  que  el  guouernador  del  Brasil  *  y 
nuestros  Padres  de  alha  escreuieron  este  anno  paresce  quizo 
N.  S.  abrir  el  camino  de  la  conuercion  de  tanta  gentilidad  al 
conoscimiento  de  su  criador,  jam  completis  iniquitatibus  Morr- 
haeorum  [sicj  2,  y  ansi  dan  cuenta  del  aparejo  que  para  esso 
hay,  como  fue  sujectaren  los  gentiles,  y  hazerlos  viuir  junctos. 
Y  con  estas  buenas  nueuas  quiere  su  A.  fundar  y  dotar  quatro 
collegios  en  aquellas  partes,  por  ser  tambien  esta  region  de  la 
obligacion  de  la  corona ;  y  en  esto  se  muestra  tan  liberal,  quanto 
se  huelgua  a  con  las  buenas  nueuas  que  de  la  christiandad  le  b 
dicen :  Vno  dellos  en  la  Baya,  metropolitana  ciudad,  otro  en 
Pernambuco,  el  otro  en  la  capitania  de  los  Ilheos,  el  quarto 
ahun  no  esta  determinado  donde  se  hara,  pero  paresce  se  fun- 
dara  en  la  capitania  de  sancto  Vincente.  En  el  primer  quiere 
que  esten  sesienta  personas;  en  los  otros  tres  treinta  en  cada 
vno;  penssamos  que  se  dotaran  c  todos  de  las  redizimas  d  de 
aquellas  tierras,  y  esperasse  con  la  gratia  del  Senhor  que  se 
ha  de  hazer  mui  gran  fructo. 

14.  Vltra  de  las  nueuas  generales,  que  este  anno  venieron 
de  la  India,  del  prospero  augmento  de  la  christiandade,  cuenta 
hum  nuestro  Padre  que  la  obedientia  mando  3,  muchas  parti- 
cularidades  de  mucha  gloria  de  Dios,  N.  S.,  y  como  carta  biua 
cuenta  esto  y  las  nueuas  de  las  cartas  en  su  realidad ;  y  ansi 
no  ha  coracon  que  no  se  mueua,  imo  se  inflame  en  ardentis- 
simos  deseos  de  hir  aiudar  a  sus  charissimos  a  lheuar  adelante 


a  Prius  huelguan.  —  b  Prius  les.  —  c  dotaron  ms.  —  d  ldem  esse  vide- 
tur  quod  rediezmo,  i.  e.  secundae  decimae. 


1  Mem  de  Sa.  Cf.  Vasconcellos  :  Chronica...  lib.  II,  n.  98  sqq  (ad  ann. 
1561);  Nuovi  Avisi  delV  Indie  di  Portogallo,  III,  136?  sqq.  Quo  loco  guber- 
nator,  per  errorera,  vocatur  Mendozza. 

2  Cf.  Gen.  XV,  16. 

3  In  catalogo  domus  olisiponensis  Sti.  Rocchi,  mensis  Augusti  1561,  re- 
censetur  inter  alios :  «  P.e  Ant.o  de  Heredea,  confessor.  Veo  este  anno  da 
India  »  (cod.  Lus.  43,  f.  149);  qui  paulo  post  a  Societate  defecit.  Cf.  Epist. 
P.  Nadal,  II,  151. 


581.  —  Olisipone  22  Septembris  1561  567 

la  baudera  de  la  cruz  que  en  aquellas  partes  tantos  triunphos 
alcanca  del  principe  de  las  tenieblas,  que  tantos  annos  ha 
que  tiene  aquellas  miseras  animas  tiranizadas.  Entre  otras 
cosas  encaresse  y  pondera  mucho  la  impreza  de  la  Cafraria, 
en  la  qual  anda  el a  P.e  Don  Gonzalo  l  por  ser  gente  dada  a  la 
policia,  tanto  que  conuersan  con  los  portugeses,  porque  tienen 
pocas  ydolatrias  y  son  faciles  en  el  tratar.  Fue  2  esta  prin- 
cipio  de  se  conuerter  vna  de  las  partes  del  mundo  por  los 
reis  e  emperadores  que  con  ella  conflnan,  entre  los  quales  es 
el  gran  emperador  Menemotapa,  senhor  de  todo  el  cabo  de 
Buena  Esperanca,  cuyo  dominio,  por  lo  que  se  conjectura,  con- 
fina  o  lhegua  cerca  del  Preste  Juan  3,  porque  en  sus  tier- 
ras  estaa  el  gran  laguo  donde  nasce  el  Nilo  y  otro  rio  que 
riegua  toda  su  tierra  hasta  se  meter  en  el  mar  Oceano  por 
Soffala.  Ia,  eomo  V.  P.  terna  enteudido  por  las  cartas,  el 
P.  Don  Gonculo  es  paitido  a  se  cometer  esta  foelice  empreza, 
y  no  hay  duda  sino  que  se  conuerteran,  assi  por  serem  poco 
idolatras,  como  por  florescer  entre  ellos  tres  virtudes  mo- 
rales  mas  que  en  ninguna  otra  gentilidad:  a  ningiin  b  feticero 
dan  la  uida,  y  asi  se  castigua  este  crimen  con  tanta  diligentia 
y  riguor,  como  laesae  magestatis  [sic]  diuinae;  el  2°,  no  per- 
donan  a  ladron ;  y  el  3°  cou  igual  crueldad  matan  los  adulteros, 
y  tienesse  en  esto  tanta  cura  que  creyo  que  oy  que  para  vno 
ser  juzguado  por  adultero,  basta  halharlo  hablando  solo  en 
lugar  escuso  c  con  alguna  muger.  Si  este  emperador  se  con- 
uertiesse,  de  aqui  mui  facilmente  se  podria  dar  principio  a  la 
convertion  de  toda  Ethiopia.  Tiene  uecessidad  de  ser  encomenda- 
da  esta  empreza  a  nuest.ro  Senhor,  y  el  P.e  Don  Gonzalo  que 
para  lha  fue,  y  el  pezo,  inportantia  y  prouecho  de  las  animas, 
y  honrra  de  la  diuina  Magestad  4. 


a  el  P.e  supra  vers.  —  b  Prius  ninguno.  —  c  Sic  in  ms.,  forsan  voluit 
scribere  escuro  aut  escusado. 


1  P.  Gundisalvus  Silveira.  Qui  medio  mense  Martio  huius  anni  occisus 
iam  fuerat;  sed  eius  mors  adhuc  in  Lusitania  erat  ignota. 

2  Sic  ms.  Potius  videtur  dicendum  :  Sera  esta  principio... 

3  Intellige  Abissiniara. 

4  Multa  documenta  ad  hanc  missionem  spectantia  edita  sunt  in  Nuovi 
Avisi  III  et  IV:  et  apud  Paiva  ePona:  Dos  primeros  trabalhos  dos  Portu- 
giieses  no  Monomotapa.  Totam  ren  critice  pertractavit  P.  Laurentius  Kilger, 
0.  S.  B.  in  opere:  Die  erste  Mission  unter  den  Bantustdmmen  Ost-Afrikas ; 
ex  quo  opere  corrigi  poterunt  quae  in  hac  epistola  de  illis  Africae  regionibus, 
minus  accurate  (utpote  tunc  parum  notis)  dicuntur. 


568  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

15.  Tambien  cuenta  la  necessidad  de  huna  ilha  de  300  leguas 
de  los  Macacares  donde  ha  muchos  christianos  y  tres  reis,  que 
los  baptizo  hun  cleriguo  que  algun  tiempo  alhi  estuuo,  y  despues 
de  su  partida,  que  ha  annos,  hasta  aguora  nunca  fue  quien  los 
conseruasse  y  doctrinasse  los  hechos,  y  hiziessen  los  que  esta- 
uan  mouidos  y  deseosos;  piden  con  mucha  instantia  que  les 
manden  quien  los  visite  y  consuele  l.  Vltra  de  estas  nueuas  seren 
generales,  las  cuenta  el  P.e  muy  particularmente  por  la  mucha 
cuenta  que  hun  fraile  de  la  orden  de  Sancto  Dominguos  le  dio, 
que  veniendo  por  la  China,  passo  por  alli,  donde  se  quedara 
si  la  obedientia  que  traia,  le  non  obligara  venir  a  a  Guoa.  No 
se  pueden  oir  las  lagrimas  y  lastimas  que  aquellos  reis  cris- 
tianos  dizen;  y  tanto  son  de  mayor  sintimiento,  quanto  es 
mas  el  tiempo  que  lo  piden;  aunque  por  otra  parte  no  faltan 
ceuazes  de  Majamed,  que  los  acometan  y  importunen.  Es  esta 
gente  de  la  mas  dispuesta  que  aora  se  halha.  El  Senhor  los 
prouea  con  la  dulcura  de  su  ley  y  claridad  de  su  gratia,  y  V.  P. 
embie  muchos  operarios;  pues  muchos  o  todos  los  de  aquellas 
partes  lo  piden. 

16.  De  otra  nagion  lhamada  Papuas,  que  estaa  passante  Ma- 
luco,  y  confina  cerca  de  la  Nueua  Espanha,  no  menores  neces- 
sidades  representa,  asi  de  la  disposicion  de  la  gente,  con  ser 
muy  deseosa  de  la  comunicacion  de  los  Portugeses  y  de  quien 
les  muestre  y  ensenhe  el  camiuo  uerdadero,  y  tambien  piden 
con  mucha  instantia  que  los  hagan  christianos,  y  perdensse 
estas  tan  maduras  messes  por  falta  de  operarios  2. 

17.  No  dexare  de  dezir  vna  nueua    que  vino  en  esta   vltima 


a  Del.  Roma. 


1  Quamnara  insulara  indicare  velit  auctor,  non  satis  apparet;  eo  vel  magis 
quod  locutio  «  de  300  leguas  de  los  Macacares  »  posset  intelligi  aut  de 
insula  distanti  300  leucas  a  Macassaribus.  aut  de  insula  quae  haberet  300 
leucas  magnitudinis,  et  ad  Macassares  pertineret.  Et  fortasse  ipse  auctor 
rem  distincte  non  intelligebat.  P.  Balthasar  Diaz  in  epistola  data  Malacca 
die  tertia  Decembris  anni  1559  (Cf.  Nnovi  avisi...  III,  187  sqq.)  loquitur  pri- 
mum  de  insula  Solor,  quam  dicit  distare  300  leucas  ab  urbe  Malacca,  tunc 
de  Macassaribus  (proprie  ita  appellabatur  pars  insulae  Celebes),  ubi  dicit 
quatuor  reges  seu  principes  baptizatos  esse  ante  aliquos  annos  a  Vincentio 
Viegas,  praesbytero  saeculari.  Cf.  etiam  sis  Monum.  Xaveriana,  I,  386  sqq. ; 
397  sqq. 

3  Eadem  fere  inveniuntur  apud  Polanco  :  Chron.  VI,  812.  Nec  mirum  si 
illo  tempore  gentes  plus  minus  affines  confunderent. 


581.  —  Olisjpone  22  Septembrts  1561  569 

nao,  por  ser  de  grande  seruico  de  N.  Senhor.  Muestran  grandes 
esperancas  de  se  dilatar  la  nuestra  sancta  fee  chatholica  por 
todo  hun  reyno  muy  grande,  assi  de  gente,  como  de  riquezas. 
Muchas  vezes  se  habla  en  las  cartas  de  la  India  «  Idalcan  *  ». 
Este  nombre  es  real,  como  Pharaon,  el  qual  se  pone  a  todos  los 
reis  que  reinan  en  aquel  reyno,  <!el  qual  fue  la  ciudad  de  Guoa, 
metropolitana  de  los  portugeses,  y  por  lueguo  estar  la  tierra 
firme  deste  senhor,  y  por  reliquias  de  las  guerras  passadas  de 
la  tomada  de  la  ciudad,  y  otras  diuersas  victorias,  aun  aguora 
con  el  virey,  y  algunas  vezes  a  quiebras  de  pazes  y  tregoas, 
las  quales  tienen  aora  con  los  portugueses.  Sabiendo  este  rey 
de  la  ihegada  del  arcobispo  de  Goa  2,  y  de  la  vniuersal  alegria 
de  los  christianos,  y  del  gran  recibimiento  que  le  hizo  la  ciudad, 
concebio  grandes  conceptos;  y  ansi  determino  de  comencar  a 
mostrarlos  escreuiendo  vna  carta  a  su  senhoria  en  la  qual  le 
sertificaua  su  venida,  y  que  fuesse  para  mucho  bien,  con  otras 
palabras  de  mucha  crianca,  y  :l  cortesia  pidiendo  que  le  hiziesse 
su  senhoria  merced  de  le  embiar  algun  Padre,  grande  letrado, 
con  muchos  libros,  al  qual  haria  muchas  mercedes,  y  tornaria 
a  embiar  con  mucho  buen  tractamiento,  tomandolo  debaxo  de 
su  emparo.  Y  como  en  las  scientias  el  dudar  es  principio  de 
saber,  paresce  que  el  querer  hun  moro  disputar,  es  quererse 
salvar,  visto  quan  interdicta  le  sea  la  disputa  de  su  ley,  la 
qual  concedida,  facilmente  se  muestran  sus  enganhos  y  falsedad. 
Y  como  esto  sea  entre  ellos  tan  guardado,  no  ha  duda,  sino 
que  N.  Senhor  le  inspiraria  esta  sancta  curiosidad.  N.  S.  por 
su  infiuita  piedad  quiera    acabar  estos    principios   dandole  cla- 


a  Del.  senhoria  (?). 


1  Rem  ita  explicat  P.  Franciscus  de  Sousa  (Oriente  conquistado...  Conq. 
I,  Div.  II,  n.  58):  «  Este  norae  Idalcao,  que  foi  proprio  do  Rei,  a  quem  toma- 
mos  Goa,  se  accomoda  na  India  entre  os  Portuguezes  a  todos  os  Reis  do 
Balagate  e  Visapor,  e  val  o  mesmo  que  Idalxa,  porque  Idal  e  o  nome  proprio, 
Can  e  indicativo  de  nobreza,  como  entre  nos  o  Dom,  e  Xa  da  dignidade,  e 
assim  ora  dizemos  Idalcao,  ora  Idalxa».  De  modo  quo  Patres  a  rege  accepti 
sunt,  legi  potest  epist.  P.  Gundisalvi  Rodriguez,  data  Visapore  7  Aprilis  1561, 
apud  Nuovi  Avisi  delle  Indie  di  Portogallo...  Quarta  parte,  120  v.  sqq. 
Nihil  aliud  tunc  effectum  esse  videtur.  Cf.  etiam  Heras:  Three  Catholic 
Padres  at  the  Court  of  Ali  Adil  Shah  I  (apud  Journnl  of  the  Bombay 
Historical  Societi/,  I  [1928]  158-163). 

2  Primus  goanus  archiepiscopus  Gaspar  de  Leam  Pereira  in  Indiam  pro- 
fectus  est  mense  Aprili  1560,  illucque  pervenit  exeunte  eodem  anno.  Cf. 
Almeida:  Historia  da  Igreja  em  Portugal,  II,  part.  2a.,  p.  1013. 


570  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

rissimo  conoscjmiento  de  nuestra  fee,  y  desenganho  de  la  maldad 
de  la  ley  maumethica.  Si  este  rey  se  conuerliesse,  no  se  puede 
dezir  los  grandes  fructos  que  desta  conuercion  nacerian  a  la 
Iglesia,  amplificandosse  por  varios  y  latissimos  reynos,  porque 
de  creer  es  que  los  pequenhos  se  mouerian  a  hazer  lo  mismo 
con  exemplo  de  su  capitan. 

18.  Paresceme  que  voi  passaudo  los  limites  de  las  qua- 
drimestres;  y  ansi  hiziera  ya  el  fin;  mas  por  ser  cosa  tan  ne- 
cessaria  dar  cuenta  de  algunas  cosas  que  el  P.e  Nadal  hizo,  soi 
forcado  a  me  estender  mas  hun  poco  l. 

19.  Puesto  que  el  luguar  de  lo  que  quiero  dezir  quede  atras, 
no  lo  dexare,  por  serem  cosas,  que  realmente  muestran  el  amor 
que  las  personas  tienen  a  la  Companhia,  para  las  obras  en  las 
quales  siempre  se  trabaja,  dio  vna  persona  quatro  pecas  de  oro 
con  muchas  piedras  praeciosas,  lo  que  valeria  mil  ducados. 
Para  la  iglesia  se  dieron  las  piecas  seguintes:  Vna  custodia, 
hun  toribolo  y  cruz  todo  de  prata,  que  costo  298  ducados.  La 
reyna  dio  hun  borcel  con  hun  frontal  para  el  altar  a  maior; 
panho  para  el  pulpito,  vestimenla.  dos  frontales  para  los  altares 
de  fuera,  y  vno  pequenho  para  el  altar  donde  se  ponen  las 
cosas  necessarias  para  el  ministerio  de  la  missa;  tudo  de  seda 
de  hun  color,  y  las  guarnitiones  de  tertiopello,  que  costaron 
275  ducados.  Dio  el  guouernador,  que  este  anno  vino  de  la 
India  *,  hun  frontal  de  hilo  b  de  oro  con  bordaduras  de  aues  y 
animales,  echo  en  la  Ghina  con  mucho  primor;  valera  200  du- 
cados.  Dio  mas  otra  persona  otra  pieca  para  el  altar,  que  valera 
40  ducados.  Todo  esto  se  dio  de  la  paschoa  hasta  aqui,  vltra 
otras  menudezas  que  dexo  por  evitar  prolixidad. 

20.  Al  praesente  tenemos  solamente  dos  enfermos,  que  vi- 
nieron  de  Conimbrica;  todos  los  demas  de  casa  estan  mucho 
bien.  Algunas  febres  huuo  esto  verano,  pero  duraron  poco.  En 


a  para  el  altar  supra  vers.  —  b  hilo  stipra  vers.,  deleto  seda. 


1  Quae  sequuntur  de  actis  a  Nadal  edita  sunt  in  Epist.  P.  Nadal,  I,  807- 
808;  ideo  ea  hic  omittenda  duxiraus. 
a  Franciscus  Barreto. 


582.  —  Catania  24  Septembris  1561  571 

los  sacrificios  y  orationes  de  V.  P.  todos  pedimos  ser  encomen- 
dados.  De  Lisbona,  a  los  22  de  Setiembre  de  1561  —  Por  com- 
ruission  del  P.e  Doctor  Torres.  —  Hi.jo  indigno  de  V.  P. 

Joan  Heunandez  l. 


582 

VINCENTIUS   DELLE   NOCI 

CATANIA  24   SEPTEMBRIS    1561    2. 

1.  Domesticae   res.  Patris    rectoris    aegritudo    et  sanatio.  —  2. 
Scholarum  status.  Dialogus  in  studiorum  renovatione.  —  3. 

Fructus  ex  contionibus  Patris  rectoris  et  ex  sacramentorum 
administratio  n  e .  —  4.  Episcopus  catanensis  a  turcis  capitur. 

1.  f  JHS.  Molto  R.d°  in  Chro.  Pre.  Pax  X.{  etc.  Gia  e  lempo 
che  V.  R.tia  senta  il  frutto  quale  questo  colleggio  per  li  pochi 
operarij  han  raccolto  dalla  uigna  di  Catania.  Et  primo  inco- 
minciando  dalli  nostri,  noue  stiamo  in  questo  collegio,  delli 
quali  tre  sono  sacerdoti,  tre  maestri,  gl' altri  sono  occupati 
nelle  cose  de  casa ;  tutti  per  gratia  del  Signore  siamo  stati 
bene,  cosi  nel  corpo,  corue  anche  neP  anima,  eccetto  il  R.fio  Pre. 
Rettore  nostro  3,  il  quale  tanto  grauemente  questi  giorni  pas- 
sati  e  stato  iniermo,  il  a  quale  non  solo  dal  medico,  che  conti- 
nuamente  lo  medicaua,  fu  desfidato,  ma  anchora  tutti  noi  per 
alcuni  segni  euidenti  ne  credeuamo  che  molto  presto  hauea  da 
partirsi    da  questa    uita  ;  per  il  che  non  senza  grandissimo  do- 


a  Prius  che  (?) 


1  In  catalogo  domus  olisiponensis  paulo  superius  citato  recensetur  inter 
fratres:  Jo.  Hernandez  soto  ministro.  Idem  esse  videtur  qui  in  Epist.  P.Na- 
dah  I,  629,690  dicitur  loannes  Fernandez.  Exstant  eius  responsiones  ad  in- 
terrogationes  Patris  Nadal  (III,  363-364)  in  quibus  dicit  se  esse  annorum  plus 
minus  viginti  octo:  natum  in  urbe  Lamego:  nihil  fere  operam  litterisdedisse; 
nondum  vota  emisisse.  Ex  quo  colligi  potest  illum  non  multoante  Societatem 
ingressum  esse,  de  quo  silet  in  responsis. 

2  Ex  autogr.,  ut  videtur,  in  cod.  Sicnh  181,  f.  233;  prius  130.  Aliud  ex- 
emplum  B  est  in  ff.  221-222;  exemplum  vero  latinum  in  ff.  219-220. 

3  P.  Sancius  Navarro.  De  quo  videsis  Litt.  Quadrim.  V,  356. 


572  LlTTERAE     QlJADRIMESTRES 

lore  siamo  stati,  et  non  solo  noi  de  casa,  come  anche  tutta  la 
cita,  et  quelie  donne  specialmente  ehe  frequentano  la  nostra 
chiesa,  et  ch'ogni  otto  giorni  si  confessano  et  communicano, 
non  si  poteano  contenere  dalle  laghrime,  a  le  quali  suhito  che 
fu  detto  il  Padre  nostro  esser  in  mal  termine,  in  nissun  modo 
poteuano  fare,  che  non  piangessero  grauemente  ;  et  di  piu  in- 
tendendo  quello  retrouarsi  in  molto  pericolo,  con  grandi  pre- 
ghiere  domaudauano  a  Iddio,  che  si  uolesse  deguare  di  ritor- 
nargli  la  prima  sanita  ;  et  essendo  molto  nostre  deuote  et  he- 
neuole,  grandemeute  degiunauano  et  anche  andando  a  piedi 
scalze  a  diuerse  chiese,  cosi  dentro  come  de  fuori  della  cita,  et 
quasi  recorreuano  a  tutti  li  agiuti  delli  santi,  domandando  a 
Iddio  la  salute  del  detto  Padre,  per  mezo  loro.  Molte  altre  cose 
fecero,  quale  per  non  essere  longo  non  dico  a  ;  una  sola  non 
tacero,  esser'  stati  non  pochi,  quali  anchorche  inanzi  mai  hah- 
hino  conuersato  con  noi,  non  dimeno  apertamente  hanno  detto 
infelice  dell'  in  tutto  hormai  esser  questa  cita,  poiche  essendo 
uenuti  in  quella  homini  uirtuosi  et  dotti,  si  presto  hauessero  a 
partir'  da  questa  uita  ;  pur  piacque  a  sua  diuina  honta  render- 
gli  la  sanita,  il  che  non  crediamo  esser  sucesso,  se  non  per  le 
importune  preghiere  di  quelle  donne.  Per  la  qual  cosa  siamo 
molto  ohligati  rendere  molle  gralie  al  Signore,  maximamente 
retrouandossi  quello  adesso  molto  sano,  et  faci  li  soliti  esserci- 
tij,  quali  li  giorni  passati  hauea  lasciato. 

2.  Quanto  alle  sc-huole,  tre  sono  finite,  sopra  le  quale  ui  sono 
le  camere.  le  quale  benche  al  presente  non  siano  fornite,  spe- 
ramo  pure  col' agiuto  b  del  Signore,  de  qui  a  quatro  o  cinque 
mesi  quelle  potersi  habitare.  Sono  nelle  nostre  schuole  circa 
cento  et  dieci  scholari,  che  uengono  continuamente  ;  dalli  quali 
si  e  recitato  un  dialogo,  composto  dalli  nostri,  in  questa  reno- 
uatione  delli  studij,  che  fu  grandemente  laudato  da  quelli  che 
1'hanno  ueduto  et  udito  recitare,  nel  qualle  furon  presenti  molti 
huomini  dotti  et  litterati  di  questa  citta,  et  specialmente  lo 
111. mo  S.or  Marchese  di  Petra  Percia,  il  quale  e  stato  posto  dal 
uicere  de  Sicilia,  capitan'  d'arme  in  c  Catania.  Insieme  anche 
ui  furono  li  padri  jurati,  li  quali  diceuano  mai  hauer'  inteso, 
et  che  gli  sia  cosi  piaciuto  dialogo,  come  questo.  Et  quelli  che 
lo    recitorono,  cosi    bene  et   diligentemente  si   portorono,  che  a 


a  Emend.  ex  taceo  (?)  —  b  agito  ms.  —  c  in   obscure  exarat.  Ex.  B. 
capitan  d'arme  di  questa  citta... 


582.  —  Catania  24  Septembris  1561  573 

molti  padri  excitorno  a  mandare  li  suoi  flglioli  et  altri  scho- 
lari  alle  nostre  schuole,  per  uedere  loro  il  manifestissimo  frutto 
che  di  qua  ne  posson'  ricolgere,  percioche  alcuni,  quali  haue- 
uano  studiato  nelle  nostre  schuole,  hehbero  licentia  dalli  nostri 
di  potere  andare  ad  intendere  et  udire  altre  scientie  maggiori, 
cosi  de  logica.  come  ancho  di  legge;  li  altri  che  restano,  fanno 
frutto,  et  nelle  lettere  et  nella  pieta,  percioche  ogni  settimana 
odono  la  dottrina  christiana,  dechiarata  da  uno  delli  nostri 
Padri,  quale  anche  mandandola  alla  mente  sogliono  recitare. 
Si  cnnfessano  ogni  mese,  et  molti  di  loro  ogni  settimana.  Delli 
quali  sono  doi,  che  fanno  grande  instanza  per  inlrare  nella 
Gompagnia. 

3.  II  R.do  nostro  Pre.  Rettore  ogni  festa  suole  predicare  nella 
nostra  chiesa,  alla  qualle  molti  huomini  et  piu  donne  uengono. 
Presto  speriamo  che  cominciara  li  salmi  de  Dauid,  in  logho 
della  lettione  doppo  pranso  Li  sacerdoti  nostri  molto  si  traua- 
gliano  in  udire  le  confessioni,  dalle  qualli  non  poco  frutto  sene 
riporta;  imperoche  (per  dirueue  alcuni)  un'  huomo,  il  quale 
essendo  di  trenta  anni,  per  quindici  anni  mai  se  haueua  con- 
fessato,  et  nelli  altri  quindici  dipoi  mai  haueua  detto  li  suoi 
peccati  intieramente,  finalmente  sene  uenne  alli  nostri,  et  con 
molto  dolore  delli  suoi  peccati  ha  fatto  la  [con]fessione  a  gene- 
rale.  Vn  altro  e  stato,  il  quale  per  cinque  anni  hauea  tenuto 
la  con[cu]bina  in  casa,  ma  la  diuina  bonta  per  mezzo  delli  no- 
stri  ha  operato  tanto,  che  [non]  solo  caciasse  di  casa  la  concu- 
bina,  ma  anche  proponesse  con  fermo  animo  di  confe[ssar]si  al 
spesso  con  li  nostri,  et  1' istessa  concubina  promesse  al  detto 
Padre  uolere  far'  penitentia  delli  suoi  peccati,  et  uolere  eligere 
uno  de  doi,  o  maritarsi  con  alcuno  huo[mo]  da  bene,  o  uera- 
mente  farsi  monaca.  Similmente  e  stato  un  altro,  il  quale  es- 
sendo  de  uinticinque  anni  mai  s'  era  confessato ;  adesso  si  e 
confessato  con  uno  delli  nostri ;  et  certo  queste  cose  non  sono 
picole,  ma  maggiori  intenderete.  Vno  molto  nobile  et  gouerna- 
tore  d'una  republica,  essendo  gia  amalato  grauemente  et  quasi 
per  morir,  con  niuno  si  uoleua  confessare  ne  anche  far'  testa- 
mento  delli  suoi  beni  (quali  erano  grandi  et  di  molta  impor- 
tanza),  il  quale  quantunque  fusse  essortato  da  molti  suoi  [a]- 
mici,  non  dimeno  mai  si  lascio  persuader',  se  non  quando  parlo 


a  Consumpta  charta  in  extremis  vers.    hic  et  infra.  Neque  in  altero 
ex.  verba  legi  possunt. 


574  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

con  li  aostri.  Resto  tanto  satisfatto  et  contento,  che  si  deli- 
bero  a  far  tutto  cio  che  li  nostri  lo  consegliaua[noj ;  il  quale 
subito  ch'hebbe  presi  li  sacramenti,  mori.  Fu  ancho  per  li  no- 
stri  acquie[tata]  una  lite,  o  uero  dissensione,  d'  una  donna,  che 
hauea  col  suo  marito  per  alcune  cose  [di]  molta  importanza. 
Molti  delli  nostri  sono  andati  alle  pregioni  per  udire  le  confes- 
si[oni] ;  et  in  questi  quatro  mesi  molti  infermi  si  sono  confes- 
sati  con  li  nostri,  et  non  pochi  si  sono  aitati  a  ben  morire. 

4.  II  R.do  Mons.1'  di  Catania  l  partendosi  per  Roma,  fu  pre- 
so  da  turchi  (come  credo  esserui  stato  referito),  il  che  e  suc- 
cesso  non  senza  gran  mestitia  e  pianto  delle  smarite  pecorele 
senza  il  suo  pastore.  Queste  sono  le  cose  R.  Pre.  che  questo  col- 
leggio  ha  hauute  per  scriuere  a  vostra  R.tia ;  non  resta  altro 
ades[so],  se  non  che  n'habbi  per  reccomandati  nelli  suoi  santi 
sacrificij  et  deuote  orationi.  Da  Catania  alli  uinti  quatro  di  Set- 
tembre  1561. 

Per  commissione  del  R.do  Pre.  Sancio  Nauarro,  Rettore  nostro. 
Della  R.  P.  V.  seruo  indegno  et  inobediente  figliu[olo]. 

VlNCENZO   DELLE   NOCI   2. 


583 

ANTONIUS     RAMIREZ 

MONTULIA   30   SEPTEMBRIS    1561    3. 

1.  Sociorum  census,  officia,  valetudo,  religiosa  disciplina.  —  2-3. 
Contiones  fructuosae  habitae  Montuliae  et  in  vicinis  oppidis. 
Alia  erga  proximos  ministeria   exercentur  a  sociis  ob  qaae 


a  delibero  supra  vers.,  prius  determino 


1  Nicolaus  M> .  de  Caracciolis.  Liber  post  aliquod  tempus  interfuit  concilio 
tridentino.  Obiit  anno  1567.  Cf.  Euhkl,  III,  174 ;  Concilium  tridentmum... 
(ed.  Societas  Goerresiana).  IX.  607,  653  etc. 

a  Recensetur  inter  eos  qui  erant  in  domo  probationis  messanensi  die  9  Iulii 
1560,  deque  eo  dicitur:  «  Vincentio  delle  Noce  Syracusano  di  16  anni,  di  sani- 
ta  di  corpo,  ha  buona  habilita  per  passar  inanzi  nelle  lettere,  sta  quieto  e 
contento  nella  Compagnia,  e  di  buona  edificatione.  Ha  nove  mesi  che  sta  nella 
Compa.  Ha  tre  mesi  che  fece  li  uoti...  »  (Cod.  Sicul.  59,  n<>.  106).  In  catalogo 
provinciae  siculae  ineuntis  anni  1567  ponitur  inter  eos  qui  tertio  artium 
cursui  student  in  collegio  messanensi ;  dicitur  litteras  humaniores  docuisse 
Catanae  tres  annos,  esse  vero  annorura  viginti  quinque  (!)  (ibid.  f.  159 v.). 

8  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  354,  355 ;  prius  334,  335.  Est  aliud  ex- 
emplum  latinum  in  ff.  356,  357. 


583.  —  Montllia  30  Septembris  1561  575 

civibus  et  collegii  fundatrici  cari  sunt,  et  a  Beato  Avila 
pro  contione  laudantur.  —  4.  Theologiae  doctor  spiritualia 

exercitia  cum  fructu  peragit,  eaque  maxime  laudat.  —  5. 
Scholasticorum  in  litteris  ac  bonis  moribus  progressus ; 
numerus  ;  litterariae  exercitationes.  Ab  illis  fidei  rudimenta 
per  vias  decantantur.  —  6.  Haec  vero  si  cum  his  quae  ex 
aliis  provinciis  narrantur,  conferantur,  minima  videbuntur. 

1.  f  Ihs  —  Pax  Christi  etc.  —  [Brevem  se  futurum  dicit.]  A 
dornesticis  autem  (ut  sumam  scribendi  exordium)  viginti  numero 
suDt,  qui  nunc  domum  hanc  inhabitant;  quorum  sex  sacerdotes, 
grammaticae  fratres  moderatores  tres,  plus  quam  mediocri  sa- 
tisfactione  legentes.  Pueros  alij  duo  edocent  elementa  prima 
dignoscere,  et  characteres  graphice  formare;  quattuor  humanis 
literis  sedulam  goabant  operam.  Caeteri  domesticis  vacant.  Qui 
omnes  munifica  Dei  liberalitate,  cui  gratiae  habeantur  a  ingen- 
tes,  integra  corporis  in  praesentia  valetudine  perfruuntur;  tara- 
etsi  exacti  temporis  decursu  extiterint  b  nonnulli  morbo  aliquo 
detenti  et  afflictati.  Quorum  in  aegritudine  signa  visa  sunt  non 
vulgaria  et  singularis  tolerantiae,  et  cum  diuina  conformatae 
voluntatis  [Viget  religiosa  disciplina]. 

2.  Quidam  ex  sacerdotibus  feruentiori  charitatis  pectore,  ac 
vere  pio  in  euangelico  propagando  verbo  mirifice  affectus  (ut 
nihil  interim  de  eius  eruditione  dicam),  coram  populo  non  mi- 
nus  grata,  quara  salutaria  verba  facit;  ad  quem  permixti  sexus 
confluit  numerosa  turba,  huiusque  indefessa  peruigilantia  et 
opera  habemus  persuasum  Deum  (quae  sua  est  clementia)  a  tur- 
pissimo  vitiorum  statu  ad  emendatiorem  viuendi  rationem  com- 
plures  auocasse. 

3.  Praeter  hic  habitas  ingenti  cum  vtilitate  contiones,  adit 
etiam  finitima  quaedam  alia  opida,  haud  vltra  leucam  distantia, 
non  infrequentium  incolarum,  vbi  post  seminatum  verbum, 
aliquam  temporis  partem  in  c  confessionibus  audiendis  libenter 
absumit.  Ab  omnibus  itaque  et  miro  animi  affectu  desideratur,  et 
inusitata  excipitur  beneuolentia.  Duo  praeterea  alij  sacerdotes 
ad  multorum  audienda  crimina  sunt  destinati.  Reliqui  sese  con- 
fesarijs  ad  tempus  applicant,  cum  ab  alijs  ministerijs  expedi- 
untur.  Quibus  perstricti  nequeunt  totam  operam  in  hoc  vnum 
sanctissimum,    perinde   atque    vtilissimum,    conferre.    Qui    vero 


a  habeantur   supra  vers.   —  b  Emend.  ex  extiterunt.  —  c  Delet.   semi- 
nando. 


576  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

nostra  in  ecclesia  conscientias  suas  reserant  ',  ac  sinus  crebrius 
nostris  effundunt,  et  octauo  quoque  die  comunicant,  sunt  plus 
minus  ducenti.  Quam  isti  omnes,  saluberrima  frequentantes 
sacramenta,  ingens  fecerint  in  virtute  opere  precium,  vitae  ra- 
tione  in  melius  permuttata,  vel  ex  boc  liceat  potissimum  per- 
spicere;  baud  priuato  quippe  emolumento  contenti,  alios  ad  id 
ipsum  impellere  et  inflamare  festinant;  quod  dubio  procul  asse- 
quuntur.  Qui  solemnioribus,  et  festorum  diebus,  veluti  deiparae 
Virginis  et  Apostolorum,  sacramentis  indulgent,  numerus  ac- 
crescit.  Gbristo  sit  aeterna  laus.  qui  tam  presentissimi  remedij 
ad  comparandam  et  retinendam  sui  cbaritatem  pervtilem  im- 
partitur  notionem.  Hic  Patrum  nostrorum  ad  illis  subueniendum 
animus  b  paratissimus  nullis  manifestus  non  est.  Quo  fit,  ut 
marcbio  ipsa  *,  totaque  eius  et  progenies  et  familia  nostris  sit 
affectione  mira  coniuncta;  necnon  et  ipse  populus,  ad  quem 
cum  euangelicus  ille  preco  haud  vulgaris,  magister  Auila, 
contionem  baberet,  foelicem  eundem  Montillae  populum  dixit, 
cui  Societatis  collegium  in  suam  recipi  rempublicam  contigit. 
Tot  enim,  inquit,  vos  babere  mancipia  debetis  existimare,  quot 
videtis  ante  domorum  vestrarum  ianuas  Societatis  viros  pertrans- 
ire.  Neque  in  hoc  falli  se  certe  putant.  Componuntur  enim  a 
nostris  cum  Dei  gratia  ciuium  lites,  tolluntur  jurgia,  visuntur 
carceres  et  hospitalia,  vbi  et  officij  et  pietatis  habetur  ratio. 
Quin  c  et  pro  extinguendis  pauperum  litibus,  si  quando  a  diui- 
tibus  opprimantur,  aut  egestate  laborent,  aditur  marchio  ipsa 
a  nostris,  cuius  rei  certior  facta,  nullum  non  adhibet  huiusmodi 
calamitatibus  remedium.  Atque  ipsamet,  si  quicquam  forte  dis- 
sidii  d  inter  se  ac  filios  oriturum  subodoratur  (quae  ipsius  est 
in  sua  pignora  amoris  teneritudo,  nunquam  id  venturum  timen- 
dum  est,  eo  quod  parenti  suae  indulgentissimae  filij  sint,  ut 
magni  principes  ita  et  obedientissimi),  statim  ad  nostros  recur- 
rit  e,  quasi  parens  f  suis  natis  efficiens,  eaque  s  manifestat,  quae 
imo  insident  h  pectori ;  bonam  nimirum  sui  solatij  partem  esse 
rata  de  his  rebus  cum  nostris  agere.  De  maiori  autem  huius 
domus   emolumento   anxia   sollicitaque   semper   extat.    Cum  in 


a  Prius  resserant.  —  b  Emend.  ex  animis.  —  c  Emend.  ex  quirn  —  d  de- 
sidij  ms.  —  e  Prius  decurrit.  —  f  pares  A.  —  g  ea  quae  ms.  —  h  insidens  A. 


1  Catharina  Fernandez  de  Cordoba,  marchio  de  Priego,  collegii  fundatrix. 


583.  —  Montulia  30  Septembris  1561  577 

horto  situ  et  amenitate  iocundo,  cornmodique  non  aspernendi, 
penuria  aquarum  arbores  ac  tenellae  plantulae  emarcescerent, 
effectum  est  huius  illustrissimae  matrouae  copijs,  ut  effosis 
cuniculis  operosis  scaturigines  ebulientes  abundantiores  latices 
effuderint,  pristinumque  fontem  duplicarint. 

4.  Non  multis  abhinc  diebus  percelebris  quidam  theologus, 
doctorisque  condecoratus  apice,  et  sacrae  facultatis  proffesor,  a 
Baetiae  vniuersitate  huc  se  contulit,  miro  quodam  impulsus  de- 
siderio  spiritalia  nostra  exercitia  flagitandi,  cuius  Pater  rector 
cum  annuisset  votis,  excipi  intra  domum  iubet.  Bone  Deus,  quan- 
tum  fructus  decerpsisse  in  singulis  meditationibus  confessus, 
nihilque  non  mirari  cum  penitius  contemplaretur  tantae  vtilita- 
tis  rem,  tam  omnibus  absolutam  numeris,  tamque  ad  spirita- 
lem  viam  aggrediendam  accommodatissimam :  fieri  neutiquam 
posse  affirmans,  humanam  mentem  rationis  lumine  dumtaxat 
suffultam,  id  valere,  vel  indagare,  vel  tam  apposite  concinare 
citra  Spiritus  Sancti  peculiarem  afflatura.  Huius  animum  aegrius 
sollicitabat  nihil,  quam  degere  cum  nostris  non  posse,  debito 
quidem  in  matrem  ac  septem  valde  pauperes  sorores  germanas 
pietatis  ofticio  reclamante.  Ingressurum  tamen  Societatem  dice- 
bat,  simul  atque  ab  huiusmodi  retinaculis  se  expedierit,  quod 
citissime  fore  putabat. 

5.  Vt  ad  literaria  exercitia  iam  tandem  perueniam,  in  qui- 
bus  curaulatum  prouentum  parant,  quos  habet  huic  operi  Ghri- 
stus  intentos  ac  fidos  operarios,  illud  principio  dicam  :  spectatae 
indolis  adolescentes,  qui  tribus  in  classibus  versantur,  octoginta 
esse,  et  eo  araplius.  Quara  ingentes  fecerint  a  permulti  in  vir- 
tute  progressus,  quam  illorum  facta  christianam  redoleant  di- 
sciplinam,  eorum  quae  regulis  prescribuntur  sese  obseruatores 
sedulos  prestantes,  quamque  b  fraternae  beneuolentiae,  animi 
submissiouis  atque  araoris  erga  magistros  non  vulgaria  prebeant 
documenta,  scribere  nihil  morarer,  nisi  scirem  nostra  in  So- 
cietate  commune  id  esse,  nihilque  allaturum  noui.  Illud  vero 
tacitus  preterire  nequeo  :  Nullum  aduc  fere  visum,  qui  vitiorum 

.  corruptissimorum,  quibus  effrenata  commaculari  solet c  iuuentus, 
sit  affectus  labe.  Assiduus  in  virtute  et  indefessus  labor  haud 
quidem  literis  desidiam  parit;  quin  imo  peruigilantiori  cura 
directiorisque  mentis  impulsu  libris  inuigilatur.  Qui  in  prima 
classe  versantur,  scribendi  stylo  non  occitanter  incumbunt ;  sin- 


a  Emend.  ex  fecerunt.   —   »  Ms.  potius   quamquam.  —  c  2  vv.  praec. 
supra  vers. 

LlTTERAE  QUADRIMESTRES.   —  TOM.   VII.  37 


578  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

gulis  namque  diebus  preter  excepta  dictata  crebra  sibi  certatim 
scbedulas  rnissitant,  quibus  plane  tum  ad  literariam,  cum  ad 
cbristianam  militiam  iguiculos  admouent.  Ex  didascalis  vnus 
mibi  renunciauit  pene  omnes,  quos  habebat  discipulos,  vitam 
expetere  monasticam,  cui  quidam  sese  hoc  iutermissionis  tem- 
pore  adixit.  Prius  tamen  quam  baec  literarum  intercapedo  fieret, 
nonnulli  ex  scolasticis  duo  actitauere  colloquia,  quorum  et  ipsi 
authores  extitere.  Gollubuit  quam  plurimum  actionis  lepor  et 
venustas  simul  et  materia,  necnon  seruatum  apposite  decorum, 
et  orationis  numerus.  Pueri  qui  legere  et  scribere  discunt,  tum 
etiam  doctrina  christiana  imbuuntur  ;  affluit  trecentorum  multi- 
tudo.  Quauta  sit  his  morum  integritas,  quam  candida  mens,  et 
ad  optima  quaeque  praecepta  imbibenda  parata,  quis  non  vi- 
deat?  Verbum  ociosum,  aut  alioqui  non  honestum,  iusiuraudum, 
iniurium,  ne  auditur  quidem  :  cum  vapulant,  non  clamosioribus 
vtuntur  vocibus.  sed  hoc  est  illis  et  vociferationis,  et  in  queri- 
moniae  locum  (ob  Ghristi  amorem  hoc  fiet)  genibus  subinde 
flexis,  quasi  pro  collato  munere,  Deo  gratias  habent.  Singulis 
dominicis  ac  feriatis  diebus  elementarij  pueri  una  cum  suis 
magistris,  bini  terniue,  ex  ordine  coadunati,  doctrinam  christia- 
nam  per  vias  publicas,  praeeunte  crucis  vexillo,  modulatiori 
voce  intonant.  Vbi  ad  frequentem  aliquem  locum  peruenerint, 
de  singulis  doctrinae  interrogatis,  vnus  aut  alter  magistro  sci- 
scitanti  a  rationem  reddit.  Postmodum  Pr.  rector  concendens 
aliquo,  dominicum  semen  bona  cum  b  audientium  fruge  dif- 
fundit. 

6.  Haec  sunt,  Reuerende  Pater,  quae  proximo  semestri  [sic] 
per  Dei  gratiam  ex  hoc  Montillae  collegio  prodiere.  Sed  quid 
haec  omnia  prae  illis  quae  ex  Vrbe  nobis  innotescunt,  quaeque 
ibidem  omnipotens  Deus  per  Societatis  ministerium  operatur, 
quid,  inquam,  haec  cum  bis  quae  Bilonij  [sic],  Pragae,  En- 
golstadij  et  aliorum  collcgiorum  ac  Prouinciarum  literis  refe- 
runtur?  Licet  enim  paruum  sit  oppidum  Montilla  tantis  ac  tam 
populosis  (ut  ita  dixerim)  ciuitatibus  collatum,  ac  proinde  quod- 
vis  opus  bonum  magis  sese  c  hic  ostentet  ad  proximorum  aedi- 
ficationem,  quam  alias  grandius  in  grandioribus  ciuitatibus, 
quis  tamen  dubitet  res  ipsas  gestas  pro  sui  magnitudine  et  ad- 
miratione  hominum  animos  attolere  ad  eas  cum  Dei  adiutorio 
aggrediendas,   aut   saltim    inuisendas   huiusmodi    prouintias  ac 


a    Emend.  ex  sciscitandi.  —  b  cum  supra  vers.  —  c  Emend.  ex  se  esse. 


584.  —  Tyrnavia  30  Septembris  1561  579 

ciuitates,  vbi  tot  tantaque  Deus  per  Societatis  homines  operatur; 

si  forte  et  nobis  aliorum  comparatione  quasi  desidiose  viuenti- 

bus  similia  capessere  daretur :  quod  sanctae  obedientiae  iussione 

cuiuis  nostrorum  sperandum  est,  et  de  Christi  benignitate  fiden- 

dum,  si  id  vel  nobis  vel  ecclesiae  suae  sanctae  expediens  fuerit, 

sit  concessurus.  Ut  interim  Dei  optimi  maximi  gloriae  a  redda- 

mur   amplificatores   seduli,    ad   R.  P.  tuam   confugimus,    cuius 

sauctissimis  sacrificijs  et  orationibus   adiuti    putamus    posse  et 

quod  nostri  officij  est  praestare,  et  diuinam    nobis   clementiam 

propitiam  reddere.  Montiilae    pridie   Kalendas  Octobris.  Comis- 

sione  P.  R.  l. 

R.  P.  T.  indignus  seruus  in  Chro. 

f 
Ramirez  2. 

Inscriptio. 

Quadrimestre  de  Montilla  de  Agosto  b  de  1561  aiios  para  la 
Prouincia  de  c  Roma. 


584 

TYRNAVIA   30   SEPTEMBRIS    1561    3. 

Tyrnaviensis  collegii   initia.   Urbis  situs,  religionis  status.  Pe- 
cunia  ad  aedificium  collata.  Primi  labores  sociorum. 

1.  Pax  Christi  etc.  Pauca  de  collegij  nostri  principijs  dicenda 
sunt,  Rde.  admodum  in  Christo  Pater,  quae  diuina  opitulante 
gratia  ab  indignis  filijs  tuis  Tirnauiae  d  hisce  proximis  mensibus 
gesta  sunt.  Ad  9  cal.  Maij  vrbem  inuecti  sumus;  ac  primum 
quidem  in  hoc  R.mi  archiepiscopi  strigoniensis,  tum  vero  cae- 
sareae  mai.  pio  desiderio  e  fecimus  satis.  Sita  est  haec  ciuitas 
in  campo    plauissimo    contra    Turcam    qui    huic  regioni  quoti- 


a  gloriae  supra  vers.  —  b  Alia  manu  supra  vers.  Octob.  —  c  Del.  Fran- 
cia.  —  d  ln  marg.  manii  P.  Rethii  Tirnauia  ciuitas  Hungariae.  —  e  add. 
in  marg.  manu,  P.  R thii  ac  voluntati. 


1  P.  Ioannes  Alcaide  Cf.  Litt.  Quadrim.  VI,  678. 

3  Cf.  Litt.  Qnadrim.  VI,  710;  eiusdem  enira  est  subscriptio. 

3  Ex  apogr.  coaevo  (sine  auctoris  noraine)  quod  exstat  Coloniae  in  ar- 
chivo  «  St.  Maria  —  Himraelfahrt  »  in  cod.  A.  II  62,  ff.  133-134.  His  litteris 
confirmantur  ea  quae  dicuntur  in  litteris  viennensibus  die  primo  Setterabris 
datis.  Vide  sup.  p.  505,  508-509. 


580  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

die  a  imminet,  mediocriter  instructa  atque  moenibus  munita, 
mira  coeli  temperies,  ager  vini,  frumenti  atque  aliarum  rerum 
quae  ad  vsum  vitae  communem  spectant,  feracissimus.  Populus 
qui  in  ciuitate  est  lingua,  moribus,  et  quod  omnium  miserrimum 
est,  religione  inter  se  discrepat.  Hungari  multitudine  caeteris 
potiores  sunt,  proximi  Sclaui,  sed  vtrique  aduenae  atque  e  suis 
sedibus  a  Turca  nuper  expulsi ;  Germani  numero  pauciores, 
principes  sunt  in  republica.  Plerique  ad  rem  diuinam  non  parum 
natura  propensi  sunt,  sed  qui  naturae  bonitatem  adiuuent,  de- 
siderantur.  Ganonicorum  quidem  capituli  strigoniensis  buc 
translati,  ac  sacerdotum  non  exiguus  est  numerus,  sed  bi  ple- 
rumque  tales  sunt,  vt  in  tanta  bominum  diuersitate  plus  no- 
ceant  exemplo  vitae,  quam  doctrina  prodesse  posint.  Venit  vna 
ndbiscum  R.  P.  Joannes  a  Victoria,  partim  missus  ad  synodum 
sacerdotalem  a  caesarea  M.,  partim  R.mi  arcbiepiscopi  l  rogatu 
ad  eandem  synodum  (banc  enim  R.mus  celebrabat),  partim  de- 
nique  collegij  buius  gratia,  vt  initium  aliquod  bonum  sumeret. 
In  synodo  post  multorum  declamationes  publicas  praesente  ar- 
chipraesule  latino  sermone  factas,  R.  P.  Victoria,  sic  expetente 
R.mo,  suas  quoque  exhortationes  ad  vniuersum  ordinem  sacer- 
dotalem  habuit,  quibus  omnibus  factum  est  vt  antistes  praesente 
Patre  et  alijs,  omnem  clerum  ad  se  vocauerit,  errores  varios 
abiurare,  concubinasque  quas,  inquam,  illi  vxores  suas  arbitra- 
bantur,  relinquere  compulerit,  recusantes  officio  simul  et  bene- 
ficio  priuare  statuens:  jurant  omnes  praeter  vnum  qui  Brentij  - 
et  aliorum  insanis  dogmatibus  venerat  instructus.  Hunc  custo- 
diae  mandatum  diuque  examinatum  instructumque,  dum  ad 
sanam  redire  mentem  nollet,  ecclesiastica  dignitate,  spectante 
omni  populo,  priuatum,  perpetuo  exulem  dimisit;  quem  extra 
portam  statim  quidam  baeretici  curru,  pecunijs  ac  vestibus  or- 
natum  abduxerunt,  nuncque  in  aula  principis  ciusdam  germani 
pro  martyre  babetur. 

2.  Ad  collegium  venio.  Domus  quam  ad  extruendum  colle- 
gium  R.mus  nobis  curauit,  sexcentis  daleris  empta  ac  soluta  est. 
Ducentos  R.  Domini  capitulares  in  eius  solutionem  liberali  animo 


a  Pro  quotidie  scripsit  in  marg.  P.  RetJiius  assidue. 


1  Vide  p.  505,  508. 

a  Ioannes  B.  Brenz,  suevus  (1498-1570)  celebris  Lutheranismi  assecla. 


584.  —  Tyrnavia  30  Septembris  1561  581 

contulerunt.  Agros  habet,  qui  si  a  nobis  colentur,  frumentum 
toti  collegio  forte  suppeditare  possent.  Goeptum  est  aedificari 
collegium  ad  15  calend.  Septemb.,  pro  cuius  foelici  principio 
R.mus  archiepiscopus  centum  daleros  numerauit.  R.mus  Transyl- 
uiensis  a  paulo  post  alios  quadraginta  amplius  pollicitus.  Et 
nos  ex  redditibus  nostris,  qui  septingentos  daleros  annuos  ex- 
cedere  possunt,  aliquam  summam  expendimus.  Subsidium  in- 
super  cum  senatus  ciuitatis,  tum  alij  duces  et  comites  nobilis- 
simi,  qui  in  proximis  locis  habitant,  liberaliter  promittunt; 
literisque  R.mi  ad  hoc  incitati  sunt:  his  omnibus  accedit  caesa- 
rea[e]  M.  singularis  ac  diuiaa  prope  erga  nos  et  collegium 
nostrum  propensio.  Is  nullo  modo  defuturum  se  huic  collegio 
multo  ante  recepit,  atque  obtulit  b,  neque  cessat  senatus  simul 
et  capituli  nos  liberalitati  commendare.  Tres  numero  hic  sumus, 
R.  P.  Joannes  Seidel  cum  coco  et  vno  Iratre  l.  Is  c  praesente 
adhuc  R.  P.  Victoria  in  templo  germanico  cathedrali  concionem 
iussu  R.mi  facere  coepit;  quam  deinceps  cum  altero  germanorum 
concionatore  alternatim  magna  hominum  frequentia  prosequutus 
est.  R.mus  antequam  a  caesarea  M.  accerseretur,  concionibus  eius 
assiduis  interfuit,  cuius  iuditio  magnam  laudem  Societas  con- 
secuta  est;  testatus  enim  est  in  tota  ditione  sua,  qui  tam  docte 
concionaretur,  reperiri  neminem.  Nostrorum  etiam  monitu  idem 
R.mus  haereticos  libros,  qui  tam  in  schola  quam  alibi  communes 
sunt,  in  ignem  mitti  imperauit:  magnus  eorum  numerus,  maxime 
cum  Philippus  Melanthon  iuuentuti  scholasticae,  nemine  resi- 
stente,  praelegeretur.  Rector  tunc  scholae  dilationem  petijt  donec 
alia  adueheretur  grammatica,  sed  non  obtinuit.  Senatus  popu- 
lusque  reliquus  multum  ijs  concionibus  affectus:  testis  est  be- 
neuolentia  quam  non  obscure  nobis  exhibent;  testis  est  etiam 
mercatorum,  qui  quamuis  ex  omnibus  circa  iacentibus  regionibus 
ad  nundinas  contluxerant,  approbatio.  Vnus  enim  ex  illis  cum 
ex  patria  P.  Seidel  esset,  quadringentos  taleros  annuos  idem 
promisit  si  domum  redire  vellet.  Alter  norimbergensis  nullum 
se  talem  vel  regum  concionatorem,  vel  etiam  monachum,  quos 
plures  audierat,  intellexisse  d.  Vtinam  sicut  haeresim  et  errorem 
mercibus    circumtulerunt,    ita    nunc    denuo   veritatem    vendant 


a  In  marg.  manu  P.  Rethii  Transyluaniensis.  —  b  Sic  ms.  Supra  re- 
cepit  tatnen  est  sign.  2;  et  supra  obtulit  1;  fortasse  ut  loco  mutarentur. 
—  c  Seq.  P.  del.  —  d  Desiderari  videtur  affirmabat,  aut  quid  simile. 


1  Quae  de  contionibus    dicit,  ad   P.  Seidel  referenda  sunt.    Vide   Lainii 
Monum.  V,  554. 


582  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

Multi  certe  in  populo  ad  meliora  aspirant.  Oues  Ghristi  in  fide 
patrum  suorum  et  totius  ecclesiae  confirmat.  Haeretici  dum  de 
singulis  rebus  rationem  exigunt,  destruuntur,  imo  conuersari 
nobiscum  delectantur.  Hospitale  semel  atque  iterum  uisitauimus, 
sed  pauci  et  Sclauj  ibidem  sunt.  Garceres  nunquam,  quia  vel 
nullus,  vel  linguis  diuersis  ibi  detinentur.  Confessi  sunt  13, 
plures  fuissent  si  varijs  linguis  loquerentur.  Ex  canonicis  et  sa- 
cerdotibus  nonnulli,  qui  etiam  nostrorum  exemplo  ad  rem  diui- 
nam  frequentius  faciendam  et  rectius  peragendam  in  omnibus 
vehementer  excitantur.  Itali  breui  ad  confessionem  venturi,  inter 
quos  quidam  infernum  non  credidit,  et  ideo  a  Deo  homines  a 
factos  dixit,  quia  opera  illorum  indigerit  [sic].  Habent  et  alij 
huius  temporis  errores.  Scholae  necdum  inceptae  sunt.  Interim 
tamen  Anthonius  Flander  4  Rhetoricam  ad  Herennium  cum  ora- 
tionibus  Ciceronis  coepit  profiteri  magno  cum  desiderio.  Scho- 
lastici  simul  ac  ciues  nostrorum  aduentum  nobiscum  expectant, 
qui  mense  sequenti  forte,  Deo  fauente,  aderunt,  vbi  plura  Do- 
minus,  vt  spero,  scribenda  suggeret,  si  tamen  R.  P.  T.  et  pro 
indignis  filijs  suis  ac  collegij  huius  foelici  successu  cum  vni- 
uersis  Patribus  ac  Fratribus  communem  Parentem  assidue  de- 
precata  fuerit. 

Vale.  Tyrnauiae  ex  collegio  archiepiscopali    pridie    calend. 
Octobris  1561. 


585 

P.    GULIELMUS    ELDEREN 

AUGUSTA   SEPTEMBRI    1561   2. 

P.  Canisius  cum  epistulae  auctore  et  P.  Hurtado  Pdrez  Au- 
gustae  versantur.  P.  Canisius,  comite  P.  Lanoyo,  Austriam, 
Bohemiam,  Bavariam  peragravit,  Societatis  collegia  invisit, 
cum  Ferdinando  Caesare  de  gravibus  rebus  egit.  Ferdinandus 


a  Del.  esse. 

1  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  608,  annot  1. 

2  Autogr.  in  cod.  Germ.  139,  ff.  98-99;  prius  130-131  (118-119).  Edita  est 
fere  integra  a  P.  Braunsberger  in  B.  Petri  Canisii  Epistulae  et  Acta,  111, 
597-99.  Ideo  eius  tantum  sumraam  hic  exhibemus. 


586.  —  Colonia  4  Octobris  1561  583 

archidux  beuevolentissimum  sese  illi  ostendit,  et  catholicae 
religionis  propugnatorem.  Elwangae  de  reducendis  haere- 
ticis  ad  ecclesiam  egit.  Fructns  contionum  Patris  Canisii 
Augustae  habitarum  describitur.  Spiritualia  exercitia  multi 
fructuose  peregerunt ;  alii  ab  his  abhorrent.  Atixilium  reli- 
giosis  hominibus  praestif n m .  Debita  reverentia  in  sacro  au- 
diendo  restitnitur.  Munera  et  sacra  paramenta  offeruntur, 
praecipue  a  nobili  femina  ex  hitheranismo  conversa.  Scrip- 
tum  pro  religione  catholica  apud  regem  Galliae  tuenda 
editur.  Pauperes  sublevantur.  Virgines  duae  pie  institutae 
aliis  admirationi  sunt.  Datur  opera  ut  duo  templa  ab  hae- 
reticis  profanata  et  exspoliata  in  pristinum  statum  resti- 
tuantur.  Saxo  quidam  ecclesiae  reconciliatur.  Augustani 
cives  nostris  libentius  quam  aliis  peccata  confitentur.  Non- 
nulli  de  Societatis  collegio  instituendo  cogitant.  Quidam  ob 
P.  Canisium  traductum  carcere  multatur. 


586 

HENRICUS     SOMALIUS 

COLONIA   4   OCTOBRIS    1561    l. 

Socii  55,  in  quibus  sacerdotes  11,  lectores  13,  promovendi 
ad  magisterium  post  tres  menses,  7.  Artium  vero  bacca- 
laurei  propediem  futuri,  8.  Reliqui  vel  rhetoricae  vel  huma- 
nis  litteris  student,  quibus  4  laici  adiunguntur.  Sociorum 
exemplo  alii  ad  religiosam  perfectionem  incitantur.  Novem 
adulescentes  recens  admissi  sunt  in  Societatem ;  quos  inter 
P.  Francisci  Costeri  consobrinus,  et  quidam  sacerdos.  So- 
ciorum  mutationes.  P.  Lambertus  Auer  moguntini  collegii 
rector  constitutus.  Martyrum  ossa  et  decem  integra  capita 
Treviris  in  coloniense  collegium  asportata.  Contiones  fre- 
quentes  et  fructuosae  a  P.  Henrico  Dionysio  habentur.  Con- 
victores  50  a  fratribus  separati  vivunt.  Quadringenti  scho- 
lastici  externi  scholas  frequentant.  Civium  animi  erga  so- 
cios  propensiores  ftunt. 


1  Autogr.  in  cod.  Germ.  139.  f.  100 ;  prius  181  (165).  Eam  edidit  Hansen, 
1.  c.  p.  406-407  (no.  280).  Ob  eam  rern,  et  quia  aliqua  repetuntur  in  epist. 
die  26  Novembris  data,  omittendam  duximus. 


584  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 


587 
MARTINUS    DE   ARRATIA 

SEGOVIA    31    OCTORRIS    1561    l. 

1.  Socii.  Valetudo.  Disciplinae  religiosae  cura.  E  multis  candi- 
datis  unus  in  Societatem  admissus.  —  2.  P.  Rectoris  con- 
tiones  ad  tempus  intermissae.  —  3.  Varia  caritatis  opera 
erga  proximos.  —  4-6.  Scholarum  status  prosper.  Novus 
episcopus,  qui  cunctis  gratus  est,  eas  non  semel  invisit, 
magistros  et  parentes  adstantes  ad  bonam  iuvenum  edu- 
cationem  adhortatus.  —  7.  Orbis  pueris  consulitur.  —  8. 
Lis  de  quibusdam  bonis  collegio  applicatis.  —  9.  Collegii 
fundatio  et  commodior  situs  speratur. 

1.  f  Muy  R.d0  P.e  nro.  en  Gh°.  Pax  Christi,  etc.  [Breviter  se 
scripturum  dicit.  Duodecim  collegii  incolae,  ex  quibus  quinque 
sacerdotes,  bene  valent,  erga  proximos  laborant,  et  ad  perfectio- 
nem  consuetis  mediis  tendere  conantur.J  Algunos  pretenden  con 
instancia  ser  admittidos  en  la  Compania,  los  quales  se  entretie- 
nen  por  justos  respectos.  Vn  hermano  se  a  recibido  solamente, 
a  quien  nuestro  Sehor  ha  dotado  de  virtudes  interior  y  exte- 
riormente,  y  en  tal  opinion  ha  estado  desde  su  nihez  en  esta 
ciudad.  Es  de  veinte  y  dos  annos,  hijo  de  vn  regidor  de  ella, 
noble,  y  el  era  el  maioradgo.  Procuro  vn  anno  entero  ser  ad- 
mittido  en  la  Compahia,  dando  testimonio  de  su  humildad  y 
perseuerancia,  continuando  la  coofession  y  communion,  y  cono- 
sciendo  con  quanta  circunspeccion  se  reciben  los  subietos,  su 
entrada  fue  de  grande  edificacion  en  esta  ciudad,  porque  dan- 
dole  a  entender  nuestra  regla,  que  no  se  reciben  los  studiantes 
de  nuestros  studios  en  la  Compahia  sin  voluntad  de  sus  padres, 
procuro  con  el  suio  que  lo  tuuiese  por  bien  ;  y  assi  el  dia  de 
nuestra  Sehora  de  Setiembre,  vinieron  al  collegio  padre  y  hijo, 
y  oyeron  missa  juntos,  y  el  hijo  comulgo.  Despues  pidio  la 
mano  y  bendicion  de  su  padre,  y  el  la  dio,  aunque  con  muchas 


1  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  363,  368:  prius  281.  Exstant  ibidem  duo 
exempla  latina  eiusdem  in  ff.  364,  367;  365-366. 


587.  —  Segovia  31  Octobris  1561  585 

lagrimas,  que  le  amaua  tiernamente.  Aora  esta  en  su  proba- 
cion,  en  la  qual  excede  a  la  buena  opinion  que  de  el  se  tenia  \. 
Y  esto  quanto  a  los  de  casa. 

2.  Quanto  a  lo  de  fuera,  el  Padre  Rector  Sanctander  a  dexado 
algunos  dias  los  sermones.  Placera  a  nuestro  Sefior  que  la  in- 
termission  que  a  hecbo  crecer  mucho  el  deseo  de  ellos  en  esta 
Qiudad,  sea  para  maior  gloria  suya  y  vtiiidad  de  las  almas ; 
porque  como  V.  P.  tiene  noticia,  est   [sicj  muy  accepto. 

3.  Las  confessiones  y  communioues  son  en  gran  numero 
(bendita  la  diuina  magestad,  que  tanto  por  estos  medios  se  glo- 
rifica),  y  si  vuiesse  mas  sacerdotes,  y  la  iglesia  fuesse  capaz, 
sin  duda  avria  mayor  concurso.  El  Senor  prouea  en  esto,  que 
tan  proprio  es  suyo.  De  mas  desto,  se  visitan  los  enfermos  en 
los  hospitales  y  fuera  dellos,  procurando  aliuiar  el  trabajo  de 
los  afiigidos  con  spirituales  consolaciones.  Van  a  ayudar  a  bien 
morir  de  dia  y  de  noche,  de  a  que  la  gente  de  esta  ciudad  se 
edifica  mucho,  viendo  la  charidad,  facilidad,  y  prestega  con  que 
este  ministerio  se  exercita.  La  doctrina  christiana  se  canta  las 
fiestas  por  las  calles,  despues  se  recogen  a  ensenarla  en  dos 
placas,  donde  se  recoge  mucha  gente  de  ninos  y  hombres.  De 
la  carcel  se  tiene  special  cuidado  en  visitar  y  ensenar  la  doc- 
trina,  y  hazer  platicas  todas  Jas  fiestas.  Nuestro  es  el  plantar  y 
el  regar  por  la  gracia  del  Seiior,  y  suyo  es  dar  el  crecimiento 
en  las  animas  2. 


a  de  supra  vers. 


1  Is  fuisse  videtur  Eneco  (Inigo)  de  Salcedo,  de  quo  catalogus  coll.  sego- 
viensis  anni  1562  (dolendum  quod  non  appositus  sit  mensis  nec  dies)  dicit : 
«  El  hro,  Inigo  de  Salzedo,  refitolero  y  prefecto  de  la  cozina.  4  meses  de  Com- 
pania.  «  (In  cod.  Cast.  13,  f.  139).  In  cod.  SaJmanticen.  1  adnotatur  eius 
adventus  in  coll.  salmanticense,  ut  philosophiae  daret  operam,  ad  diem  12 
Octobris  1563.  Inter  alia  dicitur:  «  Es  natuial  de  Segovia,  tiene  hechos  sus 
votos  y  la  promesa  de  entrar  en  la  Compania;  tiene  padre,  y  dos  hermanos 
por  casar,  y  una  hermana  monja  ».  In  catal.  collegii  segoviensis  die  5  Sept. 
anni  1564  subscripto,  iterum  recensetur  inter  huius  collegii  incolas:  «  El  hro. 
Inigo  de  Salzedo  natural  de  Segovia.  de  25  afios,  de  Compania  tres  anos.  Estu- 
dia  artes,  y  aprovecha.  Tiene  salud  y  virtud  ».  (Cod.  Cast.  13,  f.  140v.)  In 
cat.  coll.  abulensis  an.  1566-67  (ibid.  f.  159v)  dicitur  ingressus  in  Soc.  die 
8  Sept.  1561.  Ideo  mirum  est  quod  in  catalogo  collegii  legionensis  (sine  anno, 
sed  non  ante  1577,  cum  in  eo  aliqui  censeantur,  qui  hoc  anno  Societatem  in- 
gressi  sint)  dicafur  P.  Eneconem  de  Salcedo  ingressum  esse  Societatem  mense 
Februario  1562,  et  prima  vota  emisisse  mense  Sept.  1564.  (Ibid.  f.  202). 

a  Cf.  I  Cor.,  III,  6,  7. 


586  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

4.  Los  studios  de  latin  se  continuan  con  gran  prouecho  de 
los  studiantes,  entre  los  quales  ay  muchos  que  son  horabres 
grandes,  prudentes  y  nobles,  y  estos  dan  mayor  muestra  de  hu- 
mildad  y  obedieucia  a  sus  maestros.  Sou  por  todos  casi  150,  y 
son  muchos,  porque  deutro  de  vna  jornada  ay  quatro  studios 
de  latin,  de  muchos  studianles.  Anse  mudado  algunos  de  las 
clases  inferiores  a  a  las  superiores  ;  otros  han  ido  a  las  vniuersi- 
dades  Salamanca  y  Alcala,  que  es  de  crer  se  an  de  senalar 
entre  los  otros,  segiin  las  muestras  que  aca  an  dado.  An  hecho 
algunas  declamaciones  y  exercicio  de  letras,  como  se  dira  abaxo. 

5.  El  R.m0  obispo  £  entro  en  esta  ciudad  por  Julio.  Todos 
los  de  su  diocesi  estan  consolados  (y  con  razon)  por  tener  tan 
buen  pastor,  que  con  su  admirable  exemplo  y  excellente  doctrina 
haze  gran  fructo  en  sus  ouejas.  Predica  los  domingos  y  fiestas, 
visitando  las  perrochias  con  gran  consolacion  de  todos.  Ha  mos- 
trado  bien  la  aflicion  que  tiene  a  la  Compahia  y  a  todos  sus 
ministerios,  porque  se  aprouecha  de  los  nuestros  en  las  cosas 
que  se  offrecen  ;  y  quando  se  tardan,  los  embia  a  llamar,  reci- 
biendolos  con  alegria.  Pocos  dias  despues  de  su  venida  nos 
vino  a  uisitar,  y  fue  muy  edificado  de  la  pobreca  juntamente 
con  la  limpieca  que  avia  en  casa.  Pasados  ocho  dias,  signifi- 
candole  que  auia  asserciones  generales  b  de  los  studiantes,  quiso 
venir  a  ellas  con  auer  predicado  aquel  dia  por  la  mahana,  y 
confirmado  a  la  tarde  por  largo  spacio  en  vna  perochia  muy  lejos 
de  su  palacio,  y  estuuo  mas  de  dos  horas  en  el  general,  donde 
oyo  declamar  a  ocho  studiantes,  y  argumentar  a  otros  con  rau- 
cha  elegancia  c  y  satisfacion  de  todos,  en  lo  qual  recibio  mucho 
contento,  porque  acabado  el  acto,  haziendo  sehal  a  los  presen- 
tes  que  sperasen,  entre  los  quales  hauia  muchos  candnigos  y 
caualleros  y  personas  de  suerte,  hizo  vna  platica  a  todos,  en  la 
qual  explico  primoro  la  alegria  que  auia  rescibido,  viendo  el 
aprouechamiento  de  los  studiantes  en  erudicion  y  buenas  costum- 
bres.  Despues  exhorto  a  los  maestros  a  la  ensehanca  de  sus 
scholares  con  la  rectitud  y  cuidado  que  se  hazia,  mostrando 
tener  gran  voluntad  de  fauorecer  y  ayudar  cada  y  quando  que 
tuuiese    possibilidad.    Ansi   misrao   amonesto  a  muchos  padres 


a  Emend.  ex  superiores.  —  b  Praec.  v.  obscure  exaratum.  Exempl.  lat. 
assertiones  generales.  —  c  elegacia  ms. 


Vide  p.  136. 


587.  —  Segovia  31  Octobris  1561  587 

que  estauan  presentes,  que  ayudasen  a  sus  hijos  para  proceder 
adelante  en  sus  studios,  y  que  tuuiessen  mucha  qtienta  con  lo 
que  tocaua  a  las  costumbres ;  y  tracto  esto  tan  particularmente, 
que  les  vino  a  dezir  que  los  tragessen  vestidos  honestamente, 
pues  auian  de  ser  dedicados  al  culto  diuino.  Finalmente  pro- 
metio  ayuda  a  los  scholares  de  nuestra  schuela  que  pasassen 
adelante  como  deuian. 

6.  Despues  el  dia  de  S.  Lucas,  quando  se  renueuan  los  stu- 
dios,  vino  a  casa,  que  se  hizo  vn  dialogo  entre  dos  ninos  stu- 
diantes,  y  vna  oracion  vno  de  los  maestros,  elegante  y  docta  ; 
y  despues  se  leyeron  las  reglas  de  los  collegios,  sacando  en 
limpio  lo  que  toca  a  los  maestros  y  modo  del  ensenar  a  los 
studiantes  a.  Auia  mucha  gente  de  todos  stados,  y  la  justicia 
seglar,  y  quedaron  muy  contentos,  y  de  las  reglas  edificados  de 
uer  con  quanta  perfection  la  Compahia  exercita  este  ministe- 
rio,  y  quan  proprio  es  suyo :  quedolo  mucho  mas  el  obispo, 
como  lo  dio  a  entender  con  particularidades  que  para  aqui  se- 
rian  muy  largas. 

7.  Haura  vn  mes  que  en  esta  ciudad  se  a  introducido  lo  de 
los  ninos  huerfanos.  que  los  han  recogido  a  vna  casa  donde  los 
ensenan  y  alimentan.  Procurose  mucho  de  nuestra  parte,  y  al 
fln  con  el  fauor  de  nuestro  Sehor  se  a  assentado  por  medio  de  los 
nuestros  esta  buena  obra. 

8.  Ya  V.  P.  avra  sabido  el  susceso  de  la  lite  que  tuuimos 
sobre   lo  que   su    Sanctidad  applico  a  este  collegio  L,  y  aunque 


a  3  vv.praec.  in  marg. 


1  De  hac  re  pauca  habet  Colmenares  (Historia  de  Segovia),  cap,  XLII, 
§  II,  et  Astrain  (Historia  de  la  Compauia  de  Jestis  en  la  Asistencia  de 
Espaua),  II,  c.  III,  n.  7.  Valdivia  (Colegios  de  CastiUa.  Colegio  de  Segovia) 
f.  179v  -  180,  ita  litera  exponit:  «  En  este  tiempo  se  tuvo  noticia  que  don 
Juan  Arias  de  Avila  obispo  que  fue  de  esta  ciudad  [1461-1497],  hauia  dexado 
renta  para  hazer  en  ella  vn  hospital,  el  qual  nunca  se  hauia  hecho;  y  pare- 
ciendo  que  se  podia  justamente  pedir  a  su  Sanctidad  que  aplicase  esta  renta 
a  nuestro  collegio,  coramutando  la  voluntad  del  difuncto  en  esta  obra  que 
era  tan  buena  o  mejor,  se  pidid  por  parte  de  la  Compania,  y  de  Pedro  Arias 
de  Auila,  que  era  el  Patron  y  successor  del  fundador;  lo  qual  el  Papa  Pio  4 
concedid  benignamente  y  hizo  gracia  de  la  composicidn  a  la  Compania  [Per 
Breve  Sacri  Apostolatus  ministerio  die  8  Januarii  1560datum.  Cf.  Delplace, 
Synopsis  Actorum  Sauctae  Sedis...  p.  20-21].  Mas  la  ciudad  no  tuvo  por  bien 
este  negocio,  porque  aquella  renta  se  gastase  en  pobres  y  se  hiziese  el  hos- 
pital,  diciendo  que  sin  esta  renta  no  le  faltaria  sustento  a  la  Compania;  y 
dio  la  ciudad  noticia  dello  al  Consejo  Real,  donde  siendo  llevadas  las  Bullas, 


588  LlTTERAE   QlJADRIMESTRES 

por  entonces  parecio  que  algunas  voluntades  de  esta  ciudad  se 
resfriaron  en  la  deuocion,  ya  se  uan  boluiendo  con  el  fauor  del 
Senor,  que  ablanda  los  coracones.  Durante  el  pleito  suscedio 
vna  cosa  que  es  razon  que  V.  P.  la  sepa.  Daua  el  consejo  real 
cierta  prouision  sobre  el  negocio,  y  lleuandose  a  firmar  del 
marques  de  Mondejar  l,  que  es  el  presidente,  vio  que  decia  en 
ella  teatinos,  y  la  rompio  diziendo  al  secretario  que  scriuiesse 
otra  donde  nos  llamase  nuestro  nombre,  que  era  de  la  Compa- 
fiia  de  Jesii  :  cosa  fue  que  paso  muy  publica. 

9.  Aora  se  procura  tomar  sitio  para  este  collegio,  y  comen- 
car  a  labrar.  Enderecelo  nuestro  Senor  para  seruicio  y  gloria 
suya.  El  R.do  arcipreste  desta  iglesia  cathedral,  aceptado  por 
nuestro  fundador  2,  esta  de  muy  buen  animo.  Tiene  ya  des- 
tinados  mill  ducados  de  renta  para  dexar  a  este  collegio  em 
bienes  ecclesiasticos  y  patrimoniales  ;  en  la  labor  a  gastara  bien ; 
para  esto,  como  para  concluir  lo  del  sitio,  speramos  al  Padre 
Nadal  3.  El  estado  de  las  cosas  deste  collegio  es  este  ;  y  por  con- 
suelo  y  vtilidad  nuestra  pelimos  a  V.  P.  ser  encomendados 
en  las  oraciones  y  sanctos  sacrificios  de  V.  P.,  a  quien  la  Ma- 
gestad  diuina  de  su  sancto  spiritu.  Amen.  De  Segouia  a  vltimo 
de  Octubre  1561.  Por  comissiou  del  P.e  Rector  Santander. 
D.  V.  P.  indigno  hijo  y  sieruo  en  Christo. 

f  Martin  de  Arratia  f  4. 


a  Emend.  ex  en  labor. 


se  mandaron  retener,  dando  orden  se  hiziesse  el  hospital  no  obstante  la  com- 
muta  hecha  por  su  Santidad,  y  la  renta  se  aplico  al  hospital  que  decian  de 
la  Misericordia,  con  tal  que  se  llamase  el  hospital  de  obispo  don  Jnan  Arias. 
La  copia  de  las  bullas  y  papeles  tocantes  a  esto  estan  en  el  arca  del  depdsito  ». 

1  Ludovicus  Hurtado  de  Mendoza. 

a  Ferdinandus  de  Solier.  Cuius  tamen  cogitata  fundatio,  ob  onerosas  prae- 
sertim  condiciones.  tandem  admissa  non  est  a  Societate.  Cf.  Epist.  P.  Nadal, 
1,  649  sqq. 

3  Qui  ineunte  anno  1562  Segoviam  venit.  (ibid). 

4  In  catal.  coll.  segoviensis  anni  1562.  de  eo  dicitur:  «  El  hro.  Martin  de 
Arratia  lector  de  menores  y  sindico.  3  anos  de  Comp.a  «  (Cod.  Cast.  13  f. 
139).  In  catal.  anni  1564:  «  El  P.e  Martin  de  Arratia  natural  de  Vurgos,  de 
26  afios,  de  cinco  de  Comp.ia,  rescebido  en  Valladolid.  Ha  leido  la  clase  de 
mayores  en  los  estudios  de  latin.  Esta  bien  aprouechado,  y  lo  haze  bien ;  esta 
algo  enfermo,  y  ansi  ha  cessado  de  leer.  Hace  officio  de  procurador,  y  esta 
aprouechado  en  virtud  ».  (ibid.  f.  140). 


588.  —  Colonia  26  Novembris  1561  589 


588 
P.    HENRICUS    SOMALIUS 

COLONIA  26   NOVEMBRIS    1561    l. 

1.  Studiorum  sollemnis  instauratio.  Dialogtis  exhibetur,  car- 
mina  parietibus  affiguntur ;  de  philosophiae  excellentia  dis- 
putatur.  Munuscula  scholasticis  distribuuntur.  Viginti  duo 
scholastici  baccalaureatus  titulo  ornantur.  Universi  qua- 
dringenti  triginta  censentur.  Scholasticae  exercitationes  dili- 
genter  fiunt.  —  2.  Socii  animose  ad  religiosam  perfectionem 
annituntur.  Candidati  ad  S>ocietatem  numerosi.  —  3.  Brun- 
svicensis  dux  P.  Henricum  Dionysium  ad  se  invitat,  ut 
catholicis  succurrere  possit. 

1.  f  IHS.  Pax  Ghristi.  R.de  in  Christo  Pater.  Cum  hic  pro- 
pernoduni  mensis  effluxerit,  simulque  oportunum  nacti  sumus 
nuncium,  qui  in  Germaniam  superiorem  proficiscitur,  huius 
mensis  breuiter  pensum  exoluam,  ut  obedientiae  sanctae  obtem- 
peremus.  Nonis  Nouembris  studia  instaurauimus,  ac  eo  die  pri- 
mum,  matutino  tempore,  sacrum  magno  cum  gaudio  et  deuotione 
iuuenum  mirifice  cecinimus.  Post  vero,  hora  2a  pomeridiana  in 
scholis  nostris  (quarum  angustiae  permultos  excluserunt)  duo 
adolescentes  studiosi  dialogum,  quem  ex  classis  poeticae  audito- 
ribus  unus  composuerat,  exhibuerunt ;  reliqui  uero  parietes  ua- 
rijs  carminum  generibus  obtexerunt ;  quae  res  adeo  commouit 
aliorum  gymnasiorum  studiosos,  ut  spectatum  non  modo  ueni- 
rent,  uerum  etiam  corrigerent,  si  possent,  affixa  parietibus  car- 
mina.  Deinde  ubi  exhibitus  fuit  dialogus,  duo  rhetores  ad  clas- 
sem  philosophiae  conscensurj,  orationes  de  philosophia  pronun- 
ciarunt,  quorum  alter  eam  contempsit,  alter  uero  postquam 
laudibus  sustulisset,  et  in  magnis  scientijs  eam  reposuisset,  an- 
tecedentis  argumenta  euertit,  adeo  ut  laudem  sit  non  mediocrem 
adeptum  illud  certandj  genus,  ac  declamandj  vtranque  in  partem 
usus.  Demum  singulis  adolescentibus  ad  superiores  classes  ascen- 
suris,  praeter  honorem,   qui   pro   uniuscuiusque  eruditione  tri- 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Germ.  143,  fol.  218;  prius  187  (174). 


590  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

butus  est,  muuuscula  etiam  tribus  maxime  primis  classis  cuius- 
que  donata  sunt,  ut  hoc  pacto  omnes  ad  studia  deinceps  inflain- 
marentur.  Mensem  autem  unum  in  iuueuum  examine,  tametsi 
ad  examinanduin  octo  praeceptores  essent  instituti,  insumpsimus. 
Tribus  uero  post  diebus  22  ex  nostro  gymnasio  adolescentes  ad 
gradum  baccalaureatus  in  pbilosophia  euecti  sunt,  in  quibus 
sunt  nouem  nostrae  Societatis;  atque  eo  tempore  nouum  philo- 
sophiae  cursum  instituimus  cum  50  iuuenibus,  quorum  sunt  6 
Societatis:  et  sunt  in  his  plurimi  adolescentes,  qui  sua  indole 
et  iusignj  probitate  magna,  tum  nobis,  tum  Ecclesiae  pollicen- 
tur.  Neque  paruo  gaudio  affecti  sumus,  quod  Dei  bonitate  scho- 
lae  nostrae  magnum  sumant  incrementum.  In  classe  physica 
adolescentes  sunt  25,  quos  baccalaureos  appellamus  ;  in  ijs  sunt 
9  nostrae  Societatis.  In  classe  autem  eorum  qui  tribus  post 
mensibus  donandi  sunt  magisterio,  quos  licentiandos  appellare 
soliti  sumus,  sunt  20,  quorum  7  a  suut  nostrj  iustitutj.  In  classe 
uero  rhetorices,  sunt  55.  In  poetica,  90.  In  classe  demum  gram- 
matica  inferiorj,  94.  Quos  tandem  uniuersos  si  in  summam 
contrahas,  futurj  sunt  430  l.  Scholasticae  exercitationes,  quae  in 
lectionum  cathalogo  ascriptae  suut  2,  magna  cum  diligentia 
tractantur.  Praeceptores  etenim  laboribus  nihil  parcunt,  ut  iuuen- 
tutem  suae  fidei  concreditam  cum  ad  literas  capessendas,  tum 
uel  maxime  ad  pietatem,  et  iuflamment,  et  promoueant. 

2.  Porro  fratres,  de  quibus  primo  dicere  debuissem,  obedien- 
tiae  et  uitae  simplicitatj  consequendae  sedulam  impendunt  ope- 
ram.  Ad  quod  b  momentj  plurimum  habet  R.  P.  ministrj  3  in- 
dustria,  et  uis  nescio  quae  paruae  mensae  4  insita.  Ille  quidem 
sua  in  regendis  fratribus  dexteritate  facit,  ut  uirtutum  in  fra- 
tribus  non  parua  fiat  accessio  ;  haec  uero  nihil  domi  inullum 
relinquit,  nihil  abditum,  quin  mox  aut  culpae  professione,  aut 
in  ea  accubatione  foras  efferat.  Miraretur  T.  R.  P.,  si  c  coram 
spectaret,    quantopere   in    rudibus   collegij    initijs    adolescentes 


a  Emend.  ex  6.  —  l>  Del.  plurimura.  —  c  Del.  quanto. 


1  Ut  ex  catalogo  lectionum  in  annotatione  sequenti  citato  colligi  potest, 
omisit  auctor  auditores  classis  grammaticae  superioris;  quae,  ut  summa  vera 
sit,  96  auditores  habere  debuit. 

2  Hic  lectionum  Catalogus  editus  est  a  P.  Bern.  Duhr.  Cf.  Die  dltesten 
Studienpldne  des  Jesuitengymnasiums  in  KGln,  p.  15  sqq. 

3  Hoc  raunere  tunc  fungebatur  P.  Antonius  Holletus  Hannoniensis.  Cf. 
Hansen,  1.  c.  408. 

4  In  usu  erat  ut  parva  mensa  in  medio  triclinio  poneretur  pro  his  qui 
aut  aliqua  poena  multabantur,  aut  sponte  paenitentiam  agere  volebant. 


588.  —  Colonia  26  Novembris  1561  591 

primum  in  Societatem  ingressi.  proficiant,  et  ad  sui  ipsius  uic- 
toriam  guauiter  contendant,  adeo  ut  singuli  pro  gratiae  sibi 
praestitae  modulo  ad  perfectionem  adnitantur.  Hic  nihil  est, 
quod  de  R.  P.  Doct.  Hermanni  nouesiaui  fratre,  qui  nunc  rhe- 
toricae  studet,  quicquam  repetam  l.  Illud  tantum  addam,  ipso 
die  diuae  Gatharinaein  Societatis  alumnum  cooptatum  esse.  Sunt 
etiam  plures,  qui  ad  id  magno  studio  contendunt,  ingressum 
expetentes:  sed  licet  eis  non  deuegetur,  prorogatur  tamen  in- 
gressus,  partim  ut  eorum  animi  explorentur,  partim  etiam  ut 
ad  feruorem  et  desiderium,  quo  tenentur.  fiat  maior  pietatis 
accessio;  et  ut  ingenue  fatear,  loci  etiam  angustiae  pluribus 
ingressum  negare  prorsus  uidentur. 

3.  Existimo  T.  R.  P.  memorem  adhuc  esse  illustrissimi  illius 
ducis,  cuius  superioribus  literis  ad  V.  P.  memineram  -.  A  sua 
celsitudine  ante  biduum  accepit  literas  R.  P.  doctor  Henricus 
Dionysius,  ad  quas  propriam  manum  admouerat  dux  illustrissi- 
mus,  quibus  illum  ad  erigendam  fidem,  iam  grauiter  inclinatam, 
euocat  magna  ilii  pollicens;  licet  nihil  quod  terrenum  sit  expec- 
temus,  cum  Deus  sit  in  caelis  abunde  repensurus  si  quid  operae 
in  excolenda  uinea  quae  a  uiperis  demolitur,  contulerimus.  Eius- 
dem  illustrissimi  principis  orator,  qui  legationis  munus  Coloniae 
foeliciter  obiuit,  ad  R.  P.  Doct.  Henricum  Dionysium  literas 
quoque  dedit,  quibus  principis  animum  ita  affectum  esse  dicit, 
ut  maxime  cupiat  scholas  erigi,  in  quibus  iuuentus  a  nobis  eru- 
diatur.  Sic  itaque  speramus  propediem  aurigam  affuturum,  qui 
hiuc  uidelicet  ad  principem  illum  sit  aduecturus.  Et  quemad- 
modum  nobis  renunciatum  est,  et  me  scripsisse  superioribus 
literis  opinor.  populus  est  durae  ceruicis,  et  moribus  forte  agres- 
tior.  Quare  cupimus  plurimum  suam  R.m  T.ae  R.dae  P.,isacalio- 
rum  precibus  atque  sacrificijs  esse  quam  commendatissimam,  ut 
ex  hac  profectione  gloriam  Ghristus  immensam,  et  salutem  uber- 
rimam  populus  suscipiat,  quem  simul  precamur  ut  T.am  R.  P. 
diu  seruet  incolumem.  N.  R.das  P.'  Leonardus  3,  qui  iam  me- 
liuscule  ualet    (grauiter   enim  antea  laborauit)  praeter  salutem, 


1  De  Petro  Thyraeo,  Hermanni  Thyraei  fratre,  aliqua  dixerat  auctor  in 
epistula  die  31  Octobris  data,  quam  vide  sis  apud  Hansen,  1.  c.  408.  De  utro- 
que  Thyraeo  consuli  potest  Sommervogel:  Bibliographie  de  la  Compagnie 
de  Jesus,  s.  v.  Ex  hac  epistula  solvitur  dubium  quod  est  apud  Sommervogel, 
de  anno  quo  Petrus  Thyraeus  Societatem  ingressus  est. 

2  In  epistula  die  31  Octobris  data,  de  qua  in  annot.  superiore. 
8  P.  Leonardus  Kessel. 


592  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

quani  impertitur  T.ae  R.ae  maximam,  se  uestris  precibus  et  sa- 
crificijs  commeudat  obnixius,  quod  et  nos  etiam  facimus,  quam 
possumus,  humillime.  Goloniae  1561,  26   Nouembris.    (Ex  com- 
missione  R.  P.  nostri  Leonardj) 
T.  R.  P.  filius  indignus 

Henricus  Somalius  dionantensis  l. 


589 

IOANNES    PAULUS    OLIVA 

PERUSIA   30   NOVEMBRIS    1561    a. 

1.  Studium  perfectionis  hortationibus  Patris  Generalis  et  Pro- 
vincialis  itemque  Patris  Polanci  incensum.  —  2.  Scholarum 
status  prosper.  —  3-4.  Fructus  ex  ministeriis  erga  proxi- 
mos,  apud  quos  socii  magna  fruuntur  existimatione.  —  5. 
Admissi  in  Societatem.  —  6.  Cardinalis  et  episcopi  peru- 
sini  benevolentia.  —  7.  De  collegii  fabrica. 

1.  Yhs  f  Maria.  Molto  Rdo .  in  Xpo.  Pre.  Pax  Xpi.  [Breviter 
scribet.  Sociorum  numerus  circa  sexdecim,  incertus  tamen.J 
Tutti  pero  diligentemente,  secondo  le  sue  forze,  et  alegramente 
hanno  fatti  li  suoi  offitij,  incitati  a  questo  grandemente  per 
1'esortationi  del  nostro  Pre.  Generale  et  del  Pre.  Polancho,  li 
quali  andando  in  Francia,  passorno  de  cqui,  et  similmente  del 
R.°  Pre.  nostro  Prouinciale  3,  tal  che  nella  renouatione  delli 
uoti  e  stata  uista  in  tutti  grande  prontezza  di  animo.  Ne  penso 


1  P.  Henricus  Somalius  per  id  tempus  philosophiam  docebat.  Cf.  Duhr, 
1.  c.  16, 18.  Exstant  duplices  eius  responsiones  ad  interrogationes  Patris  Nadal 
(II,  590  sqq.)  quae  videntur  respondere  visitationibus  memorati  Patris  annis 
1562  et  1566  factis.  In  prioribus  responsis  dicit  se  esse  dionantensem  (ex  urbe 
Dinant);  habere  circiter  triginta  annos;  ante  ingressum  in  Societatem  fuisse 
studiosum  et  in  templo  concentorem;  ingressum  vero  Romae  ante  duodecim 
annos;  a  biennio  sacerdotem  factum  Coloniae;  habitasse  Romae,  Florentiae, 
Mutinae,  Venetiis,  Perusiae,  Laureti;  demum  ex  urbe  Roma  missum  Coloniam; 
docuisse  tandem  litteras  humaniores  annos  fere  quattuor  in  Italia,  et  totidem 
fere  annos  philosophiam  Coloniae. 

a  Ex  autogr.,  ut  videtur,  in  cod.  Rom.  126  A.,  ff.  146-147;   prius  211-212. 

8  P.  Petrus  Ribadeneira. 


589.  —  Perusia  30  Novembris  1561  593 

ch' io  in  questo  debbia  esser  molto  longo,  puoiche  questo  solo 
basta  per  esplicare  il  tutto,  che  li  fratelli,  benche  alli  suoi  su- 
periori  et  alli  altri  assai  satisfactiano,  a  se  stessi  non  dimeno 
non  satisfanao.  Questo  sia  detto  del  profitto  spirituale,  hora  se 
dirra  alcuna  cosa  del  frutto  delli  nostri  studij. 

2.  Delli  nostri  fratelli  che  cqui  hanno  studiato,  uno  e  stato 
posto  in  logo  d'un  maestro  in  una  classe,  che  per  ordine  di 
V.  R.  P.  e  andato  in  altro  collegio,  et  un'  altro  e  stato  mandato 
ancor  lui  in  un'altro  collegio  per  esser  li  maestro.  Li  forastieri 
si  nelle  lettere,  si  ancora  nelli  costumi,  hanno  fatto  non  poco 
frutto.  Tra  quelli,  alcuni  hanno  incomiociato  ad  attendere  ad 
altre  scieutie,  come  a  filosofia,  et  legge,  altri  sonno  passati  nelle 
classe  magiore.  Sonno  stati  ancora  alcuni  honesti  gioueni  non 
alieni  dal  nostro  instituto,  li  quali  sonno  stati  mandati  nel  col- 
legio  germanico.  Per  preghiere  de  molti,  tra  li  quali  ci  forno 
alcuni  religiosi,  si  sonno  incominciate  a  legere  lettione  grece, 
le  quali  per  alcun  tempo  prima  erano  state  intermesse.  Si  e 
ancora  recitata  nel  domo  un'oratione  de  studio  philosophiae, 
la  quale  per  la  dottrina  et  ornamento  ha  mirabilmente  a  tutti 
li  auditori  piaciuta.  Nel  principio  delli  studij  hauendo  da  espor- 
re  quel  nostro  fratello  che  legge  in  studio  *,  il  libro  intitolato 
De  Somnio  Scipionis,  1'andorono  ad  udire  quasi  tutti  li  ma- 
gistrati  di  questa  citta  (il  che  a  pochi  auenne),  et  si  diuulgo 
tanta  fama  della  dottrina  di  quello,  che  ci  fece  beneuoli  li  animi 
de  molti ;  anzi  quelli  istessi,  che  nell'  instituto  et  modo  de  nostri 
studij  ci  erano  molto  contrarij,  deposto  giu  1'antico  animo 
uerso  di  noi,  si  sonno  seruiti  delPopera  et  fauor  suo  in  ottenere 
una  gratia  dal  vicelegato,  la  quale  per  altro  mezzo  non  haueuano 
potuto  impetrar'.  Agiongero  qui  un'altra  cosa,  la  quale  e  che 
non  solo  scolari  di  questa  citta,  ma  ancora  religiosi  et  forastieri 
di  uarij  lochi,  uengono  ad  udire  li  nostri  maestri.  Ma  questo 
basti  quanto  alli  studij. 

3.  Hora  dirro  quel  che  mi  occorrera  della  nostra  chiesa,  nella 
quale  li  nostri  Padri  esercitano  li  soliti  offitij  di  nostra  Com- 
paguia  et  il  numero  de  quelli  che  ci  concorreno  e  tanto  quanto 
possono  sopportare  li  nostri  sacerdoti,  che  sonno  solo  tre,  et 
de  quelli  uno  e  il  nostro  P.re  Rettore  -  molto  occupato  in  altre 
cure,  et  1'altro    legge    rhetorica.    Non    dubitamo    pero  che  non 


1  Anno  1560  legere  coeperat  Lelius  Bisoglio  (Bisciolus),  quem  existimamus 
adhuc  in  illa  lectione  durare.  Cf.  Litt.  Quadrim.  VI,  695-696. 

2  Ioannes  Nicolaus  de  Notariis. 

LlTTERAE  QUADRIMESTRES.   —   TOM.    VII.  38 


594  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

habia  da  esser'  molto  magiore  il  concorso  della  gente,  se  ci 
sarranno  piu  sacerdoii,  et  si  questa  nostra  chiesa,  che  hora 
1'  hauemo  nella  piu  alta  parte  del  collegio,  uicino  alle  nostre 
cambere,  sarra  trasferita  da  bassn  al  paro  della  piazza.  II  frutto 
che  si  caua  d'  all'opera  non  e  piccolo,  come  si  po  cognoscere  da 
molte  cose,  ma  particolarmente  dall'  uso  de  sacramenti,  li  quali 
poi  la  uenuta  delli  nostri  si  sonno  cominciati  cosi  spesso  a  fre- 
quentare,  che  non  ci  e  quasi  chiesa  alcuna  nella  quale  ogni 
otto  giorni  non  si  comuniheno  \sic]  alcuni ;  il  che  il  sapemo 
per  parole  delli  istessi  cittadini,  li  quali  liberamente  confessano 
che  di  questo  puoi  il  Signore  Iddio  si  deue  referir  gratie  alla 
Compagnia.  Se  agiutano  li  poueri  tanto  con  priuate,  quanto  con 
le  publihe  [sic]  esortationi  di  nostri  Padri,  onde  quelli  ricorrono 
al  nostro  collegio,  come  ad  securissimo  alleuiamento  della  sua 
pouerta.  Et  per  lasciar'  hora  li  altri  esempij  di  questa  cosa, 
diro  solo  che  per  il  nostro  Padre  Rettore  si  e  operato  che  da 
un  cittadino  si  desse  la  dote  necessaria  ad  una  pouera.  Si  po- 
triano  dire  molte  cose  delle  confessioni,  ma  perche  gia  e  noto 
a  tutti  quanto  frutto  si  raccolga  da  quelle  per  li  nostri  Padri, 
lascio  ragionar  di  quelle.  Se  sonno  fatte  paci  et  sedati  odij  et 
discordie,  si  sonno  anco  uisitati  1'infermi,  non  solo  di  giorno, 
ma  di  notte,  et  niente  finalmente  si  e  lasciato  di  fare,  che  fossi 
appertenente  al  nostro  instituto. 

4.  LTautorita  della  Compagnia  et  bona  opinione  in  questa 
citta  cresce  ogni  di  piu,  il  che  prima  si  puo  conoscere  per  alcuni 
segni  communi,  come  per  1'  honore  che  si  fa  alli  nostri,  et  per 
il  numero  et  nobilta  di  coloro  che  uengono  a  dimandar  conseglio 
da  nostri  Padri,  massime  dal  Pre.  Rettore;  poi  ancora  per  alcuni 
priuati,  delli  quali  non  sara  fuor  di  proposito  raccontarne  doi, 
o  al  piu  tre.  Vn  cerlo  huomo,  assai  potente  in  quelle  tre  cose 
che  li  huomini  molto  apprezzano,  in  nobilta,  dottrina  et  ric- 
chezze,  una  cosa  solo  nou  haueua  per  conseguir  1'humana  fe- 
licita  (si  ci  e  lecito  tal  nome),  cioe  la  giouenil  eta  (imperoche 
era  uechio  et  haueua  speso  bona  parte  della  sua  uita  nella 
guerra  non  molto  bene) ;  essendo  costui  incorso  in  una  infirmita, 
et  uicino  alla  morte,  ne  per  admonitioni,  ne  per  preghiere  de 
molti  religiosi,  haueua  potuto  indursi  a  prepararsi  (come  si 
conueniua  ad  un  christiano)  all'  ultimo  fine  de  sua  uita,  anzi 
non  solo  haueua  solito  disprezzar  le  parole  di  quelli,  ma  ri- 
uoltare  altroue  il  uolto,  dando  aperti  segni  di  curarsi  poco  o 
niente  della  sua  salute.  Vedendo  questo  li  soi  parenti,  fero  ri- 
corso  ad  uno  di  nostri  Padri,  il  quale  essendoci    andato  all'in- 


589.  —  Perusia  30  Novembris  1561  595 

fermo,  fo  da  quello  riceuto  molto  cortesemente,  et  con  grande 
attentione  udito,  di  tal  modo,  che  hauendo  assai  beue  accomodata 
la  cosa,  et  ben  disposto  1'  infermo,  parstendosi  non  desidero  di 
esser  ringratiato,  perche  fu  da  quello  con  molta  cortesia  li- 
centiato.  Si  ha  pero  da  laudare  Iddio  nostro  Siguore,  il  quale 
habia  uoluto  per  un  Padre  della  Gompagnia  operare  quel  che 
altri  non  haueuano  potuto.  Ci  fo  un  certo  altro,  il  quale  per 
opera  de  nostri,  secondo  il  desiderio  di  quelli  che  lo  ricercauano, 
accomodo  et  dispose  li  soi  beni.  Vn' altro  ancora  pregato  da 
alcuni  suoi  amici  che  uolesi  pigliar  per  mogliera  una,  la  quale 
prima  haueua  tenuta  per  concubina,  et  iu  niun  modo  uolendo 
consentire,  esortato  da  uno  dei  nostri  si  confesso  a  et  fece  per 
amor  del  suo  creatore  quel  che  per  preghiere  delli  huomini  non 
haueua  uoluto  fare.  Ha  confirmata  et  accresciuta  questa  authorita 
nella  Compagnia  la  predica  che  nostro  Padre  Generale,  pregato 
dal  cardinale.  fece  nel  domo  con  gran'  auditorio  et  sodisfatione. 
Queste  et  molfaltre  cose  simili  si  sonno  operate  dentro  questa 
citta.  Ben  e  uero  che  il  bon  odor  della  Compagnia  esce  ancor 
fuore,  imperoche  questi  mesi  forno  mandati  a  nostro  Padre 
alcuni  da  una  terra  uicina  a  dimandar  un  collegio  per  quella. 
Oltre  a  questo,  alcuni  nostri  fratelli  essendo  andati  in  peregrina- 
gio  a  Loreto  queste  uacanze  che  del  mese  de  settembre  forno 
fatte  nelli  studij,  ritrouorno  la  gente  tanto  amoreuole  di  quella, 
che  pensamo  fosse  molto  da  lodare  la  diuina  bonta,  la  quale 
habia  tanta  cura  de  soi  serui. 

5.  Sonno  stati  riceuuti  quattro  nella  Compagnia,  delli  quali 
il  quarto  e  stato  sacerdote,  homo  si  per  la  sua  bonta,  si  anco 
per  il  dono  di  predicare,  di  molta  autorita  et  di  bona  fama,  et 
per  questo  ancora  molto  grato  al  R.m0  vescouo  l,  onde  li  haueua 
data  la  cura  di  una  parocchia,  la  quale  colui,  aspirando  a  piu 
alte  cose,  per  inspiratione  diuina  ha  lasciata.  Et  di  cio  il  R.mo 
Monsignor  si  e  certo  doluto,  ma  poi  per  amor  nostro  (atteso 
che  e  molto  amoreuole  et  benemerito  del  collegio),  assai  bene 
contentalo.  Sonuo  ancora  altri  inclinati  alPistituto  nostro,  ma 
per  giusti  rispetti  non  si  sonno  pero  ad  hora  riceuti. 

6.  Non  par  fuor  di  proposito  ragionar  qui  de  quel  che  potra 
esser'  d'  alcuna  edificatione,  cioe  del  bonissimo  animo  del  R.mo 
cardinale  et  uescouo  uerso  di  noi.  11  R.mo  cardinale  -  (per  non 


a  confesseso  nis. 


1  Hippolytus  Corneus. 

2  Julius  Fulvius  Gorneus,  cardinalis  perusinus  dictus. 


596  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

dir  hora  de  quel  che  spende  per  sostentarci)  delli  denari  spesi 
nelle  cinque  potteche,  oltre  le  doi  che  la  citta  ci  haueua  donate, 
et  la  fabrica  gia  incominciata  a  sue  spese,  mentre  e  stato  in 
Perugia  ha  molte  uolte  uisitato  nostro  collegio,  et  ci  ha  per 
questo  generato  non  poca  autorita  appresso  il  popolo,  ne  mai 
ha  cessato  farci  beneficij  et  fauori,  tal  che  pareua  hauesse  molto 
a  caro  posserci  fauorire  et  agiutare.  II  R.mo  vescouo  ancora 
(como  altre  uolte  e  stato  scritto  a  V.  R.  P.)  nel  uisitare  il  suo 
uescouato,  in  essaminare  quelli  che  han  da  pigliar  ordini  sacri, 
et  nelle  altri  negotij  che  appertengono  al  culto  diuino,  si  e 
sempre  seruito  et  serue  del  conseglio  et  opera  de  nostro  Pre. 
Rettore,  il  quale  ben  che  sia  molto  occupato  nel  proueder'  et 
hauer  cura  del  collegio,  nelle  spesse  confessioni,  et  in  molte 
altre  facende;  non  diraeno  per  ritrouarsi  in  S.  R.ia  tanta  hu- 
manita  et  diligentia,  li  ha  sempre  molto  benignamente  et  con 
solecitudine  sodisfatto. 

7.  Quanto  alla  fabrica,  le  cose  per  quella  necessarie,  parte 
sonno  gia  preparate,  parte  hora  si  preparano.  Le  potteche  oltre 
il  sito  della  chiesa,  darranno  al  collegio  comodita  di  stalla,  can- 
tina,  schole,  giardino  et  d'  altre  cose  che  qui  n'  haueuamo  grande 
bisogno  [Preces  et  operarios  postulat.]  Da  Peruscia,  1'ultimo 
di  nouembre  1561.  De  V.  R.a  P.  —  Per  commisione  del  R.°  Pre. 
Rettore  —  Indegniss.0  in  Xpo.  figloolo. 

Io.  Paolo  Oliua  l. 


590 

SEBASTIANUS    DE    CORDUBA 

HISPALI   28   DECEMBRIS    1561    2. 

1.  Sociorum  census.  Disciplina  religiosa.  Patris  Avellaneda 
valetudo.  —  2.  Excursus  ad  vicina  oppida.  Fratres  fidei  ru- 
dimenta  pueros  per  plateas  collectos  docent.  Cives  crebrius 
ad  sacramenta  veniunt,  et  in  moribus  proficiunt.  —  3.  In- 


1  Cf.  Litt.  Quadrim.  VI,  968. 

a  Ex  origin.   in   cod.  Hisp.  98,  ff.  379,  380 ;    prius  192.  In  ff.  387-390  sunt 
duo  exempla  latina  eiusdem  subscripta  a  P.  Acevedo  IV  Kal.  Januarii. 


590.  —  Hispali  28  Decembris  1561  597 

ter  plures  alios,  quidam  viri  religiosi  spiritualia  exercitia 
peragunt.  —  4.  Sacerdotes  duo,  et  laici  tres  in  Societatem 
ascripti.  —  5.  Scholarum  humaniorum  initia  nobilium  vi- 
rorum  praesentia  cohonestata.  Scholasticorum  recensio. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  P.e  nuestro  en  Chro.  Pax  Chri.  etc.  Los 
que  en  este  collegio  estan  al  presente  son  treinta  y  seis:  los 
quince  dellos  sacerdotes,  y  los  demas  hermanos.  [Omnes  ad 
perfectionem  enixe  tendunt.J  Danos  el  Senor  salud  corporal,  y 
el  P.e  D.r  Auellaneda,  que  hemos  tenido  muy  enfermo  de  ca- 
lenturas  a,  anda  ya  leuantado,  y  enpieca  a  exercitar  sus  solitos 
exercicios.  El  Sefior  se  sirua  con  todos.  Ainen. 

2.  Aunque  en  los  sermones  y  doctrina  que  en  casa  y  fuera 
se  hazen,  se  vee  siempre  muy  particular  prouecho  en  los  oyen- 
tes,  pero  specialmente  en  este  aduiento,  en  el  qual  con  mucho 
cuidado  se  ha  atendido  a  su  bien ;  y  porque  mas  se  estendiese 
la  charidad,  ordeno  el  Padre  Rector,  que  fuesen  de  los  mas 
antigUos  con  otros  nouicios  (porque  ansi  juntamente  con  ayudar 
al  proximo  exercitasen  sus  experiencias)  a  algunos  lugares  co- 
marcanos  de  a  legua  y  dos,  donde  entiendo  se  ha  seruido  mucho 
nuestro  Seiior,  por  estar  esta  gente  como  oluidada  de  oyr  doc- 
trina;  y  ansi  quando  entraua  alguno  de  los  nuestros  en  la 
yglesia,  todo  hera  echalle  bendiciones,  y  ansi  por  las  calles,  etc. 
En  vno  dellos  specialmente,  que  entre  vnas  sefioras  que  al  tiem- 
po  de  la  missa  vinieron  a  estar  discordes  sobre  sus  asientos,  y 
dellas  resulto  en  sus  maridos,  tanto  que  fue  necessario  baxar 
el  sacerdote  del  altar  a  poner  en  sosiego  la  yglesia,  el  Padre  que 
auia  de  predicar,  tomo  occasion  para  tratar  dello  en  el  sermon, 
y  acabado  querieudolas  hablar  para  que  no  pasase  adelante, 
hallo  que  el  Sefior  les  auia  mouido  y  se  auian  reconciliado. 
Encomendo  el  P.e  vn  hospital  que  no  tenia  ya  sino  el  nombre, 
y  estas  fueron  las  primeras  que  embiaron  dos  camas  para  los 
pobres,  y  quedaron  con  cuidado  de  visitalle  a  menudo,  y  ansi 
le  han  tenido  despues  aca.  A  algunos  clerigos  se  les  tratauan 
cosas  particulares  de  que  quedauan  mouidos  para  venirse  a 
recoger  a  casa  algunos  dias.  En  los  juramentos  se  via  notable 
aprouechamiento,  ayudandose  vnos  a  otros  con  recuerdos,  y 
que  hiziesen  alguna  penitencia  breue,  como  en  los  sermones  se 
les  auia  tratado.  A  las  tardes  se  recogian  los  ninos  de  los  lu- 
gares  con  vna  campanilla,  y  les  ensenauan  la  doctrina  christiana 


a  2  vv.  praec.  supra  vers. 


598  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

a  la  qual  se  ayuntauan  copia  dellos  y  de  grandes.  El  Sefior 
por  su  misericordia  se  sirua  dello,  amen :  que  cierto  quedan 
con  deseo  de  aprouecharse  y  confessarse,  lo  qual  hizieron  algu- 
nos,  y  otros  han  venido  a  ello  aqui  a  casa.  Lo  mesmo  han 
hecho  seis  hermanos  este  aduiento  en  tres  yglesias  de  las  prin- 
cipales,  recogiendo  los  niiios  por  las  calles,  y  juntos  en  la 
yglesia,  despues  de  dicha  la  doctrina,  tratarles  alguna  cosa  con- 
forme  a  su  capacidad.  En  algunos  monasterios  de  monjas  se 
hazen  platicas  a  la  red.  Visitanse  las  carceles  y  hospitales, 
acompanando  los  que  ajustician  ordinariamente.  Las  confessio- 
nes  y  comuniones  van  cada  dia  augmentandose,  y  tienen  bien 
que  hazer  los  Padres  para  cumplir  con  ellas;  porque,  como 
veen  el  aprouechamiento  de  los  que  vienen,  acude  gente  de 
nueuo  a  buscar  remedio  para  sus  necessidades  spirituales.  Seran 
los  que  ordinariamente  se  confiessan  en  nuestra  casa  mas  a  de 
quatrocientos,  sin  trecientos  y  50  b  y  mas  studiantes.  Procuran 
los  Padres  que  los  mercaderes  y  ofticiales  que  con  ellos  se  con- 
fiessan,  traygan  concerladas  sus  consciencias,  y  para  esto  les 
amonestan  c  que  tengan  las  ordenancas  y  pragmaticas  que  cada 
vno  conforme  a  su  officio  debe  guardar  d,  y  las  entiendan  bien 
y  procuren  leerlas,  a  lo  menos  cada  mes,  para  que  desta  manera 
vayan  con  mas  luz,  suadiendoles  que  de  quando  en  quanrto, 
les  den  razon  dellas. 

3.  Exercitantes  nunca  faltan  por  la  bondad  del  Senor  tres, 
4,  5,  y  con  muy  particular  prouecho  y  mudanca  en  sus  costum- 
bres;  specialmente  vnos  ciertos  religiosos,  deseando  en  lo  que 
su  instituto  sufriese,  ayudarse  de  la  Gompania,  determinaron 
de  venirse  a  recoger  a  casa  algunos  dias,  dandoles  licencia  su 
prouincial,  y  persuadiendo  a  todos  los  de  su  prouiucia  acudan 
a  las  casas  mas  cercanas  donde  estuuieren  los  nuestros,  y  ya 
ha  empecado  a  embiar,  y  el  a  venido  de  los  primeros;  bueluen  e 
con  particular  aprouechamiento  y  admirados  de  si  mesmos.  Espe- 
ramos  en  el  Senor  ha  de  ser  esto  vna  cosa  de  mucha  edificacion 
para  el  pueblo,  que  hasta  aora  no  estaua  muy  edificado  dellos  * ; 
y  ansi  lo  estan  algunas  personas  que  lo  han  alcancado  a  saber. 

4.  Desde  la  quadrimestre  pasada  se  han  rescebido  cinco  bue- 


a  mas  stipra  vers.,  deJeto  §erca.  —  b  y  50  supra  vers.  —  c  2  vv.  praec. 
in  marg.  —  d  debe  guardar  supra  vers.  —  e  Praec.  v.  partim  emend. 
supra  vers. 


1  Probabiliter  agitur  de  monachis  hieronymianis  monasterii  Sancti  Isi- 
dori  prope  Hispalim,  ex  quibus  aliqui  a  catholica  flde  defecerant.  Cf.  Menen- 
dez  Pelayo  :  Historia  de  los  Heterodoxos  espailoles  (Madrid  1880),  II,  440  sqq. 


590.  -  Hispali  38  Decembris  1561  599 

nos  subiectos :  los  dos  sacerdotes,  el  voo  licenciado  y  theologo 
que  enpecaua  ya  a  predicar  con  acepcion  y  edificacion :  hombre 
de  buenas  partes.  Los  tres  otros  legos,  buenos  scriuanos,  par- 
ticularmente  el  vno  que  tenia  schuela  de  ninos  aqui  en  Seuilla, 
que  sera  de  hasta  20  ahos. 

5.  Comeucaronse  el  dia  despues  de  todos  sanctos  los  estudios 
de  humanidad,  tan  deseados  en  este  pueblo.  Hizose  vna  oracion 
publica  en  introduction  de  los  studios,  donde  se  declaro  el  ins- 
tituto  de  la  Compafria;  luego  inmediatamente  se  siguio  vn  dia- 
logo  de  las  sciencias,  representado  con  muy  buena  a  gracia  y 
edificacion  de  vnos  ninos,  que  mas  ordinariamente  acostum- 
brauan  confessar  en  casa.  Acudio  mucho  numero  de  geute  spe- 
cialmente  los  senores  obispo  de  Canaria  *  ,  tres  inquisidores, 
prouissor  2,  visitador  y  otras  dignidades  de  la  yglesia,  y  senores 
seglares:  marques  de  Ayamonte  3,  asi[s]tente,  etc.  Concurren  a 
las  lectiones  mas  de  trecientos  ordinarios,  fuera  de  otros  extraor- 
dinarios,  entre  los  quales  ay  mucha  gente  noble  y  clerigos; 
parte  embiados  por  el  S.or  prouissor,  que  studien;  parte  mouidos 
por  su  necessidad.  Leense  4  classes;  proceden  los  studiantes 
mucho  mejor  de  lo  que  se  pensaua,  porque  se  temia  de  la  gran 
libertad,  que  la  juuentud  deste  pueblo  tiene,  aplicandose  bien 
a  las  cosas  que  ansi  por  auisos  particulares  de  sus  maestros, 
como  por  sus  reglas,  se  les  dize.  Ayudo  mucho  la  presencia  y 
doctrina  del  Padre  prouincial  4,  porque  les  enpeco  a  hazer  al- 
gunas  platicas  los  viernes,  con  las  quales  mucho  se  ayudo  a 
la  buena  introduction  de  los  studios.  Esperamos  en  el  Senor 
se  ha  de  seruir  mucho  de  ellos  y  de  sus  padres,  que  comiencan 
a  venirse  tras  los  hijos,  diziendo  muchas  vezes,  que  aunque 
sus  hijos  nunca  deprendan  letras,  no  quieren  mas  de  que 
aprendan  a  ser  buenos  christianos,  y  les  ayuden  a  ellos  y  a 
los  de  su  casa  a  serlo.  [Preces  postuJat.J  De  Seuilla  28  de  Di- 
ziembre  1561  afios  etc.  Por  comission  del  P.e  Gonzalez,  rector. 
D.    V.    P.d  indigno   hijo    en   el   Sehor. 

T 

Sebastian  de  Cordoua  5 


a  Del.  erudiction. 


1  Didacus  de  Deza. 
3  Ioannes  de  Ovando. 

3  Antonius  de  Guzman  et  ZMiga.  Cf.  Salazar  y  Castro  :  Historia  genea- 
logica  de  la  Casa  dr  Lara,  II,  145 ;  IV,  305. 
1  P.  Bartholomaeus  de  Bustamante. 
8  Vide  p.  146. 


600  LlTTERAB   QUADRIMESTRES 

591 

ANTONIUS    DE    FONSECA 

GORDUBA   29   DECEMBRIS    1561    l. 

1.  Domestica.  Paenitentiae ;  humilitatis  exercitia.  Sociorum  nu- 
merus.  —  2-3.  Scholasticorum  specimina.  Sollemnis  stu- 
diorum  instauratio.  Ioannes  de  Cordoba,  collegii  patronus, 
mire  affectus  in  nostros  ac  liberalis.  Gradus  litterarii.  A- 
liorum  religiosorum  benevolentia,  quorum  aliqui  ad  nos- 
tras  scholas  accedunt.  —  4-5.  Alumnorum  mores.  Eorum 
aliqui  religiosam  perfectionem  sectari  cupiunt.  Admissi  in 
Societatem.  —  6.  Fidei  rudimenta  in  diversis  locis  expli- 
cantur,  et  consueta  ministeria  exercentur .  —  7.  Episcopi, 
vlcarii,  inquisitorum,  populi  denique  erga  nostros  benevo- 
lentia. 

1.  f  Jhs.  Muy  R.do  P.e  nuestro  en  Chro.  Pax  Christi  etc.  [Licet 
res  parvae  sint,  eas  tamen  ex  oboedientia  scribet.  Viget  disci- 
plina  religiosa  et  mutua  caritas.];  y  a  este  modo  se  procede 
en  la  obseruancia  de  las  reglas,  procurando  de  hazerse  al  modo 
dellas  y  al  de  las  constituciones  (que  para  este  effecto  se  nos 
han  leydo  mucha  parte  deste  tiempo),  para  que  tiniendo  todos 
vn  saber,  tengan  tanbien  vn  querer  y  obrar.  Para  lo  qual  les 
ha  tanbien  ayudado  mucho  las  grandes  cosas  que  de  los  nuestros 
de  todas  partes  cada  dia  oymos,  pareciendo  que  entonces  mueuen 
mas  las  constituciones  y  reglas,  quando  las  oymos  tan  bien  exer- 
citadas.  De  mortificaciones  (dexando  las  que  a  la  deuocion  de 
cada  vno  se  conceden  secretatnente)  las  que  en  solo  el  refitorio 
pasan,  son  que  la  mesa  picola  es  de  tantos  pedida,  que  quasi 
es  quotidiana.  Anse  hecho  tanbien  muchas  disciplinas,  y  en  a 
las  fiestas,  a  los  que  predican  a  la  mesa,  les  hazen  dezir  de  re- 
pente  los  tonos  en  latin,  y  aun  en  griego  tanbien,  con  no  saber 
mas  de  quatro  palabras,  para  por  buen  rato  hazer  los  tres  tonos 


a  en  supra  vers. 


1  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  385,  386 ;  prius   168,  169.  Sunt  in  eodera 
cod.  duo  exempla  latina  in  ff.  383-384 ;  391-392. 


591.  —  Corduba  29  Decembris  1561  601 

en  ellas.  Otros  dizen  sus  faltas,  y  besan  luego  los  pies  a  los 
demas,  y  sientanse  a  lo  que  queda  de  la  comida.  Otros  leuan- 
tados  en  la  mesa  dicen  vna  palabra  de  la  Scriptura,  que  basta 
por  vn  sermon  a  quien  bien  la  entiende ;  y  estas  dos  cosas  son 
tan  ordinarias,  que  no  parecen  ya  mortificacion  hacellas.  Los 
que  al  presente  ay  en  casa  son  27,  los  ocho  sacerdotes,  los  siete 
maestros  y  los  nueue  estudiantes ;  los  demas  coadiutores,  de  los 
quales  a  estado  vno  enfermo  y  en  peligro,  pero  todos  tienen  al 
presente  salud:  bendito  sea  el  que  la  da.  Y  esto  baste  de  las 
cosas  de  casa,  porque  se  diga  de  las  de  fuera. 

2.  Los  estudiantes,  pues,  que  concurren  (cuya  ensefianza  en 
christiandad  y  letras  es  casi  todo  el  assumpto  deste  collegio), 
seran  poco  mas  o  menos  de  quatrocientos ;  y  los  mas  parece 
aprouecharse  bien  en  todos  estudios,  porque  los  grammaticos, 
que  despues  de  sefior  S.  Lucas  auian  de  pasar  a  las  clases 
mayores,  se  mostraron  bien  en  sus  examenes,  cada  vno  en  lo 
que  de  su  clase  auia  oydo;  y  dellos,  los  que  representaron  el 
mismo  dia  vn  dialogo  a  los  demas  estudiantes  y  al  pueblo,  fueron 
sin  duda  muy  de  ver  por  ser  pequenos,  y  mostrar  vna  action  de 
predicadores  de  mucho  spiritu.  Y  por  dezir  aqui  lo  desta  fiesta, 
dando  con  esto  prineipio  a  los  estudios,  dixeron  aquel  dia  los 
nuestros  misa  cantada,  y  fue  suyo  el  sermon,  todo  despues  de 
hecho  el  dialogo,  a  lo  qual  estuuo  presente  el  sefior  don  Juan  l, 
nuestro  patron,  y  el  inquisidor  mas  antiguo  desta  cibdad,  con 
otras  dignidades  y  racioneros  de  la  iglesia  mayor,  y  caualleros, 
etc.  y  con  musica  de  la  misma  iglesia,  de  cantores  y  miuistriles. 
Hizose  todo  con  edificagion  y  combido  el  seiior  don  Juan  a  los 
ecclesiasticos.  Gomieron  todos  aquel  dia  con  nosotros.  Voluieudo 
pues  a  los  estudiantes,  de  los  artistas,  los  mas  dellos  son  bien 
sefialados,  y  los  que  pudieron,  se  hizieron  bachilleres  en  Seuilla, 
donde  suelen  pedirles  buena  cuenta.  Fueron  y  vinieron  hechos 
22.  De  los  theologos,  ay  tanbien  muchas  muestras  de  su  aproue- 
chamieuto,  ansi  por  su  [diligencia]  b,  como  por  la  agudeca  que 
muestran  en  argiiir  y  responder  y  preguntar,  de  lo  que  oyen  ; 
y  ansi  porque  tanbien  con  esto  tratau  de  virtud,  esperamos  en 
ellos  algunos  obreros  idoneos  para  la  vifia  del  Senor. 


a  Corrosa  charta,  aliqua  verba  difflcile  legi  possunt.  Exempl.  latin.  et 
ad  reliquum  prandii  ipsi  accumbunt.  —  b  Dubia  lect.  Ex.  latin.  nunc  in  au- 
diendis  lectionibus   diligentia,  in  disputando  argutia... 


2  Ioannes  de  Cordoba. 


603  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

3.  Eq  las  conclusiones  dellos  y  en  las  de  las  artes  de  cada 
mes,  es  ordinario  el  concurso  de  los  Padres  dominicos  a  las 
nuestras,  y  de  los  nuestros  a  las  suyas,  aunque  tanbien  vienen 
de  otras  religiones;  lo  qual  creo  que,  dexadas  otras  causas 
principales,  deue  ser  esta  vna,  de  la  mucha  charidad  que  se 
muestra  de  vna  parte  a  otra;  y  asi  se  hallan  siempre  a  las  cosas 
que  en  composicion  de  comedias  se  ensenan  al  pueblo,  y  asi 
las  suelen  alabar  en  los  pulpitos,  como  si  fuesen  sermones, 
viendo  que  de  las  cosas  que  el  mundo  vsa  para  sus  pasatiempos, 
el  Senor  es  seruido  vsar  por  los  nuestros  para  edifiearlos  y 
mouerlos  a  todo  bien.  Pero  si  el  Senor  por  este  medio  que  para 
exercicio  de  los  studiantes  se  toma,  mueue  a  los  demas  oyentes 
hasta  derramar  lagrimas  en  publico,  y  da  mas  memoria  de  sus 
cosas,  siendo  vistas,  mas  que  siendo  oydas,  no  es  mucho  que 
en  los  pulpitos  se  alaben  semejantes  actiones.  Han  tanbien  ve- 
nido  nueuamente  quatro  religiosos  de  la  Madre  de  Dios,  y  oyen 
los  tres  grammatica,  y  el  vno  theologia  l.  Anse  mucho  conso- 
lado  los  nuestros  de  que  la  Madre  del  Senor  se  digne  recibir 
dellos  este  seruicio  en  los  que  [escoge]  a  por  mas  suyos ;  y  espe- 
ramos  que  ellos  trayrau  a  otros. 

4.  Pero  dexando  el  estudio  de  las  letras,  por  dezir  el  de  las 
almas,  tanbien  es  mucha  la  diligencia  de  nuestros  estudiantes 
en  freqiientar  las  confesiones,  porque  muchos  dellos  lo  hazen 
de  ocho  a  ocho  dias,  y  otros  de  quince  a  quince,  con  muestras 
muy  claras  de  la  buena  guarda  de  su  alma ;  porque  mandan- 
doles  que  se  comulgasen  para  el  dia  de  S.  Lucas,  para  co- 
mencar  sus  estudios  a  mayor  gloria  del  Senor,  fueron  tantos 
los  que  se  confesaron  y  en  tan  breue  tiempo,  con  solos  dos  con- 
fesores,  que  para  ellos  y  para  todos  ay  senalados,  [que]  el  her- 
mano  sacristan  dexo  de  poner  en  memoria  los  que  se  commul- 
garon  aquel  dia,  por  ver  tanta  multitud  allegada.  Pero  muy 
raros  son  los  que  no  se  ven  tan  recogidos  y  tan  amigos  de  tener 
su  oracion  eu  la  iglesia,  como  los  que  en  ello  se  muestran  tan 
deuotos,  como  si  fuesen  religiosos ;  para  lo  qual  creo  les  ayuda 


a  Diibia  lect.   Ex.  latin.  Idque  maximura   nostris  affert  solatium  B.  Vir- 
gini  in  suis    posse   deservire. 


1  Quinam  fuerint  hi  religiosi  non  satis  nobis  constat.  Per  P.  Carolum  Gal- 
vez  a  domino  Iosepho  de  la  Torre,  archivi  cordubensis  «  de  la  Delegacidn  de 
Hacienda  »  praefecto,  accepimus  fuisse  olim  Cordubae  conventura  religioso- 
rum  tertii  ordinis  Sti.  Francisci,  qui  dicebatur  «  de  la  Madre  de  Dios  ». 


591.  —  Corduba  29  Decembris  1561  603 

mucho  la  especial  cuenta  que  el  P.e  rector  !  tiene  con  todos, 
inquiriendo  corao  biueu,  pasando  por  los  lugares  donde  se 
juntan,  para  que  no  gasten  el  tieinpo  sin  fruto  y  con  dafio, 
llamandolos  de  secreto,  y  haziendoles  platicas  en  publico,  por 
los  generales,  para  animar  a  los  que  van  bien,  y  poner  temor 
a  los  que  no  son  tales;  de  lo  qual  en  todos  se  vee  particular 
recogimiento  y  muestras  de  virtud.  Y  asi  los  maestros  andan 
con  tan  bueu  fructo  muy  consolados,  porque  ver  a  un  hombre 
con  barbas  querer  dar  las  manos  a  las  palmetas,  e  importunar  al 
maestro  con  mucha  humildad  que  porque  no  se  le  da  a  ellapeniten- 
cia  quealos  otros,  si  tiene  laculpa  que  ellos"?,  grana  consolacion 
es  para  los  que  con  ellos  trabajan ;  pues  ver  tantos  de  caualleritos 
como  de  su  voluntad  toman  con  los  otros  sus  escobas  y  barren 
el  collegio  los  sabados.  y  humillar  aquella  su  altiuega  para 
exemplo  de  los  otros,  cosa  es  para  dar  mill  gracias  al  Sefior. 
Salen  tanbien  los  mismos  sabados  los  ya  mayores  y  barbados, 
y  despues  que  en  las  repeticiones  de  sus  clases  an  arguido  de 
su  arte,  hazen  luego  al  sustentador  sus  preguntas  de  la  doctrina 
christiana,  [y  muestrau  en  esto]  b  codicia  de  mejor  saberla,  y 
hazer  della  mejor  memoria.  Los  que  dellos  estan  mouidos  a 
religion,  son  muchos ;  porque  sin  los  de  otros  maestros,  me 
decia  vn  hermano  que  conocia  20  discipulos  suyos,  y  vn  Padre 
que  conocia  12;  pero  entretienense  por  causa  de  sus  studios,  y 
por  fundar  mas  su  sancto  proposito.  Pero  en  los  que  mas  a 
podido  el  deseo  que  el  estudio,  se  an  entrado  en  este  tiempo, 
y  son  7 :  el  vno  en  nuestra  Sefiora  de  la  Merced ;  y  tres  en 
S.  Hieronymo;  dos  en  Santo  Domingo  y  vno  en  S.  Fran.(°;  y 
aora  poco  ha,  se  entro  otro  en  S.  Hieronymo.  Para  la  Compa- 
hia,  me  dizen  que  estan  15  preparandose  con  estudio ;  y  sin 
duda  serian  mas,  si  la  puerta  viesen  mas  abierta;  la  qual  creo 
que  nuestros  Padres  con  grande  acuerdo  muestran  tan  gerrada, 
porque  pues  no  se  pretende,  uo  quieren  que  les  parezca  a  los 
de  Gordoua  que  se  les  pone  escuela  para  otra  cosa  mas,  que 
para  la  bueua  ensenanca  de  sus  hijos,  y  para  ponerlos  en  ca- 
miuo  de  todo  bien,  confoi  rae  a  christiandad.  Pero  vno  de  mucha 
virtud  y  singuiar  abilidad,  no  se  si  con  expectatiua  de  canonigo 
desta  cibdad,  viendo  que   aqui  no  le  querian  recibir,    fue  a  vn 


a  gan   ms.  —  b  Dub.  lect.  Ex.  latin.  et  divinae  legis  peritiam  piis  inter- 
rogationibus  sibi   magis  illustrare  et  memoriae  infigere. 


P.  Alfonsus  de  Zarate. 


604  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

collegio  desta  pouincia.  donde  lo  recibieron.  porque  era  muy 
de  veras  y  de  muchos  dias  su  peticitin:  y  quiriendole  embiar 
los  suyos  a  Salamauca  a  oyr  derecho,  desde  a  dos  dias  antes  a 
de  su  entrada.  con  no  auer  acabado  el  curso  de  philosophia  en 
que  audaua:  y  como  no  te  pudiesen  hallar  en  Cordoua.  siendo 
de  los  suyos  muy  buscado.  en  sabiendo  de  lo  que  pasaua. 
fueron  a  donde  se  a  dicho.  que  es  donde  estaua  de  partida  para 
Seuilla.  y  hallada  oceasion,  hablaronle  con  grandes  persuasio- 
nes  para  sacarle  de  su  buen  camino.  lo  qual  todo  vencio  facil- 
mente  el  nueuo  soldado  del  Seiior.  y  partiose  con  vn  Padre  de 
los  nuestros  a  Seuilla  donde  esta  agora.  Conseruelo  el  Senor. 
amen.  Y  esto  baste  para  lo  de  los  estudiantes. 

5.  Ay  tambien  otros  que  deseau  ser  recebidos :  entre  los  quales 
ay  algunos  en  virtud  y  letras  sahalados.  De  presente  esta  en 
casa  haziendo  los  exercicios  vn  sacerdote  y  theologo.  el  qual 
esperamos  sera  recebido  por  tener  buenas  partes  para  ello.  Y 
pocos  dias  ha  fue  recebido  vn  hermano  por  coadiutor  y  buen 
suieto.  Conseruelo  el   Senor. 

6.  An  salido  taubien  los  nuestros  a  muchas  partes  desta 
cibdad  a  ensenar  la  doctriua  con  alguna  declaracidn  della.  y 
exhortagion  a  su  guarda.  En  lo  qual  es  para  alabar  al  Senor 
el  buen  affecto  con  que  muestran  venir  a  oyrla.  Ynos  dexan 
los  naypes.  otros  sus  bolos.  otros  su  esgrima  y  otros  juegos. 
Consuelause  en  aquesto  mucho  los  hermanos  con  estoruar  si- 
quiera  algun  juramento  o  otro  peccado,  mientras  que  los 
detieneu.  ya  que  otra  cosa  no  sacasen.  sino  que  ne  iterum  sint 
crucitigentes  filium  Dei  l.  Por  cuyo  amor  escusarles  de  aquella 
manera  de  muerte  que  a  su  Sehor  quieren  dar.  es  para  ellos 
harta  consolacion.  Ya  otro  a  la  carcel.  y  serian  muchas  las 
confesiones.  si  vuieseu  quien  las  pudiese  oir.  De  el  Senor  asi 
los  obreros.  como  da  la  mies.  Entre  las  occupaciones  que  con 
los  estudiantes  tienen  los  dos  confesores  que  para  ellos  y  para 
todos  tenemos  sehalados.  freqiientan  muchos  de  los  del  pueblo 
los  sacramentos.  siendo  ayudados  de  algunos  de  )os  demas 
Padres  las  fiestas.  Son  tambien  llamados  los  nuestros  para  con- 
fesiones  de  fuera.  y  para  ayudar  a  bien  morir:  y  particular- 
mente  quando  alguno  se  ha  de  justiciar:  en  la  qual  ayuda,  me 


a  antes   supra  vers. 


Cf.  Hebr.,  VI,  6. 


591.  —  Corduba  29  Decembris  1561  605 

decia  un  Padre.  que  con  las  lagrimas  de  vn  companero  que 
lleuaua,  alcancaron  de  vno  que  se  quisiese  confesar,  el  qual 
hasta  el  lugar  del  castigo  no  auia  querido.  De  otro  me  decia  el 
mismo  Padre,  que  acompanandolo  para  auerle  de  cortar  la  mano 
y  justiciarlo  luego.  auia  sido  tanto  el  dolor  y  las  lagrimas  que 
mostraua,  y  las  oraciones  que  hazia.  que  creia  que  auia  ydo 
a  la  gloria ;  lo  qual  parege  que  el  Senor  quiso  hazer  por  medio 
de  su  ayuda. 

7.  El  amor  que  a  los  nuestros  muestra  el  senor  obispo  '  es 
muy  grande,  gozandose  mucho  de  los  ministerios  que  exercitan 
con  sus  ouejas.  Y  asi  lo  muestra  con  alguDas  limosnas  y  con 
animo  de  hazerlas  mas  continuas.  Su  respuesta  ordinaria  es  en 
lo  que  de  los  nuestros  se  le  ruega  o  communica,  dezir  que  lo 
hagan  como  les  pareciere  a  mayor  gloria  del  Sehor.  Su  prouisor 
y  visitador  nos  muestran  tanbien  entrahas  de  padres  ;  no  se  si 
veen  algo  por  donde  el  Sehor  los  mueue  a  ello.  Los  inquisidores 
deste  districto  nos  aman  tanbien  muy  mucho,  segun  sus  obras 
declaran ;  y  ansi  se  hallan  en  nuestras  tiestas,  y  en  las  actiones 
que  los  studianles  nuestros  representau.  y  en  otras  cosas  que 
suelen  con  ellos  pasar.  El  buen  affecto  de  los  del  pueblo,  aun- 
que  siempre  se  ha  mostrado.  particularmente  en  la  mayor  nece- 
sidad  lo  a  mas  augmentado  el  Sehor.  porque  auiendola  en  casa 
algunos  meses  ha  por  ragon  del  tiempo  tan  trabajoso,  se  an 
mouido,  sin  entender  en  ello  alguno  de  los  nuestros.  a  ayudar- 
nos  este  aho  que  viene  para  el  gasto  ordinario  de  la  casa  con 
inas  de  450  ducados.  Y  para  esto  an  sehalado  entre  si  dos  per- 
sonas  que  de  los  deuotos  que  esto  an  ordenado.  reciban  lo  que 
se  ha  de  dar  para  cada  mes.  Bendito  sea  aquel  qui  est  adiutor 
in  opportunitatibus  2.  por  cuyo  amor  pedimos  a  nuestros  cha- 
risimos  hermanos  quieran  ayudar  a  tan  pios  bienhechores  con 
sus  oraciones.  Algunas  cosas  otras  de  mucha  alabanga  del  Sehor 
se  dexaran  aqui  de  poner.  por  auer  pasado  en  confesion,  pero 
la  mudanca  exterior  que  algunos  han  hecho,  a  sido  tan  grande. 
que  se  estiende  hasta  sufrir  injurias  ;  y  no  solamente  de  pa- 
labras  malas,  pero  aun  de  obras  :  como  sufrir  golpes  y  cosas 
semejantes,  con  ser  antes  ellos  de  semejantes  injurias  los  auto- 
res;  tan  fuera  estauan  de  padecerlas.  Pocos  dias  ha  acontecio 
aqui  vn  desastre  en  que  mato  vn  cauallero  a  otro.  y  principal, 


1  Vide  p.  224,  annot.  1 
3  Ps.  IX,  10. 


606  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

que  siendo  de  uoche  encontrado,  fue  de  subito  desafiado  a,  y 
asi  rauerto  dende  a  poco,  no  se  le  pudo  socorrer.  Despues  de 
lo  qual  se  temio  en  este  pueblo  vn  muy  grande  escandalo,  que 
ya  yua  tomaudo  principio;  y  deziarae  vn  Padre  que  vuiera  en 
el  muertes  de  algunos.  Fue  seruido  el  Sefior  que  con  la  inter- 
cesion  y  ruegos  del  P.e  rector  y  los  nuestros,  se  puso  en  ello 
paz,  y  esta  todo  sosegado.  Sea  la  gloria  dello  a  aquel  por  cuyo 
auxilio  sus  minimos  sieruos  lo  han  alcan^ado;  el  quel  espera- 
mos  lo  continuara  y  augmentara  asi  para  ello  b,  como  para  el 
demas  seruicio  suyo,  si  con  las  oraciones  de  V.  P.d  y  de  nues- 
tros  charisimos  Padres  y  herraanos  siempre  fueremos  ayudados. 
De  Gordoua  y  de  Diziembre  99  de  1561.  Por  commission  del 
P.e  rector. 

De  V.  P.  indigno  subdito  en  el  S.or 


ltr>1 


t 

7  Antonio  de  Fonseca  -  £ 


592 

LUDOVICUS     RIETINUS 

FLORENTIA   u29   DECEMBRIS    156 1   2. 

1.  Socii.  Religiosa  disciplina  florens.  —  2.  Scholasticorum  in- 
stitutio.  Mariana  congregatio  inter  illos  erigitur.  —  3.  Fruc- 
tus  laborum  erga  proximos.  Contiones  Patris  Perusci  gra- 
tae.  Concursus  ad  sacramenta.  Elogium  P.  Desiderii  galli 
e  vivis  elati.  —  4.  De  pia  virorum  sodalitate.  —  5.  Socio- 
rum  mutationes. 


a  Del.  y  rauerto.  —  b  Bel.  y  para  otros 


1  In  responsis  ad  interrogationes  Patris  Nadal  (I,  226),  per  id  terapus 
datis,  dicit  se  agere  vigesimum  sextura  aetatis  annura,  esse  ex  provincia  0- 
caniae  ex  oppido  dicto  La  Fuente  de  Pero  Naharro  ;  ingressum  esse  Societa- 
tem  Granatae  ante  quattuor  annos,  et  nunc  Cordubae  theologiae  operam 
dare :  et  frequenter  doctrinam  christianam  carceratis  exponere. 

fl  Ex  apographo  coaevo  in  cod.  Rom.  126  A,  ff.  126-127;  prius  109.  Prae- 
cedit  in  ff.  122-123  exemplum  latinum  sine  mensis  notatione;  et  in  ff.  124-125 
alterum  ex.  latinum  datum  III  Kal.  Dec.  Secundum  Hansen.  1.  c.  766  est  ex. 
in  archiv.  colonien.  datum  15  Dec. 


592.  —  Florentia  29  Decembris  1561  607 

1.  f  Molto  R.'°  in  Xpo.  P.  Pax  X ' .  [Dicit  se  breviter  scripturum] 
In  questo  collegio  siarno  adesso  11  ;  et  speriamo  ch'  quesfanno 
haueremo  da  esser  circa  a  13,  o  J4,  et  tutti  (per  la  Iddio  gratia) 
stanno  sani,  quantunque  alcuni  siano  stati  alquanto  indisposti 
in  questa  estate  passata.  [Omnes  religiosam  perfectionem  adi- 
pisci  conantar]  Al  ch'  fare  et  a  rassegnarsi  tutti  in  Dio  nostro 
Signore,  ci  essorto  molto  caldamente  il  P.  Prouinciale  '  ch' 
passo  di  qua,  animandoci  con  alcune  sue  feruenti  eshortationi. 
Si  confessarono  da  lui  tutti  li  fratelli  generalmente,  et  si  ran- 
nouorno  li  voti  con  molta  humilta  et  sodisfatione  et  contentezza 
in  Domino. 

2.  Quanto  al  studio,  poco  ci  e  da  scriuere,  per  non  esserci 
qui  stato  questo  anno  piu  ch'  un  maestro  ch'attende  ad  inse- 
gnar  la  gramatica  et  christiani  costumi  alli  suoi  scolari,  ch'  sono 
intorno  a  30,  o  32;  et  perche  ancora  la  gente  di  questa  citta 
non  e  troppo  inclinata  al  studio  delle  littere,  ma  piu  presto  alle 
mercanzie  et  trafichi.  Et  questi  ch'  uengono,  si  agiutano  con  la 
dottrina  christiana,  et  ch'  odino  messa  ogni  giorno  nella  chiesa 
nostra,  et  le  feste  uenghino  alla  predica,  oltra  di  questo  ch'  si 
confessino  ogni  mese  da  un  Padre  delli  nostri,  ch'  di  loro  ha 
cura,  et  ogni  sabato  uenghino  a  cantar  uespro  con  grande  alle- 
grezza  ;  perch'  si  e  instituito  una  lor  compagnia  ch'  si  chiama 
la  compagnia  della  Madonna ;  et  speriamo  con  1'agiuto  del  Si- 
gnore  ch'  quest'  anno  si  habia  a  ristorare  ogni  cosa  persa,  per 
li  noui  maestri  et  scolari  ch'  dalla  V.  R.  P.  aspettiamo  2 ;  om- 
nia  tamen  sint  ad  honorem  et  gloriam  Dei. 

3.  Quel  ch'  si  ha  da  scriuere  delle  cose  spirituali  et  tempo- 
rali,  e  questo  :  che  ogni  domenica  et  festa  si  suol  predicare  nella 
chiesa  nostra  la  mattina  con  assai  buon  concorso  et  attentione, 
cauandosi  da  esse  non  poco  frutto,  il  ch'  si  uede  per  le  confes- 
sioni  che  si  odono  ogni  di ;  et  adesso  predica  il  P.  Perusco  3, 
et  alle  sue  prediche  concorre  si  frequente  populo,  ch'  la  chiesa 
non  e  capace  di  piu,  et  piace  grandemente  a  tutti.  Alla  giornata 


1  P.  Petrus  de  Ribadeneira  provincialis  fuerat  Florentiae  mensibus  Iunio 
et  lulio.  Cf.  Ribadeneira,  I,  389,  395. 

2  Vide  ibid.  397. 

3  P.  loannes  Baptista  Peruschi  nobilis  romanus  Societatem  Iesu  ingressus 
Romae  anno  1555  (Cf.  Polancum:  Chron.,\,  53),  sollemnem  professionem  vovit 
Romae  die  21  Septembris  1566  (Cf.  Polanci  Compl.  I,  612:  II,  666).  Aliqua 
eius  scripta  citantur  a  Sommervogel:  Bibliographie... 


608  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

uediamo  ch'  cresce  il  numero  si  nelle  prediche  a,  come  nelle 
confessioni,  ch'  tutte  le  feste,  li  sacerdoti  sono  occupati  in  con- 
fessare  insino  al  predicatore,  et  uengono  molto  uolentieri  a  con- 
fessarsi  dalli  nostri,  perch'  molto  restano  sodisfatti  et  contenti 
per  li  buoni  ammaestramenti  che  li  si  danno,  ch'  alcuni  hanno 
detto  di  non  hauer  piu  gran  consolatione,  se  non  quando  si 
confessano  dalli  nostri,  il  ch'  e  causa  ch'  altre  uolte  tornino 
piu  uolentieri ;  ma  molto  piu  inuero  sarebbeno,  se  fussero  piu 
sacerdoti ;  perch'  molti  uengono  et  non  potendo  per  la  penuria 
di  sacerdoti  confessarsi,  se  ne  uanno  altroue.  U  frutto  di  quelli 
ch'  riceuono  il  sanctissimo  sacramento,  certo  e  cosa  di  grande 
admiratione  et  da  laudare  molto  Iddio  nostro  Signore,  ch'  non 
essendo  piu  di  tre  sacerdoti,  ogni  domenica  sogliono  arriuare 
al  numero  di  130,  et  le  feste  principali  intorno  a  200.  La  cosa  e 
ch'  la  chiesa  non  e  troppo  capace  et  li  sacerdoti  son  pochi,  ch' 
molto  piu  sarebbe  il  frutto  b  ;  oremus  igitur  dominum  messis, 
ut  mittat  operarios  in  uineam  suam  l.  Non  si  resta  ancora  di 
andare  a  uisitare  li  prigioni  [et]  c  eshortarli  alle  confessioni,  et 
animandoli  a  patientia,  et  si  cerca  la  elemosina  per  comprar'  a 
[loro]  la  corona  et  con  molta  deuotione  la  pigliano  ;  ma  spetial- 
mente  si  eshortano  quelli  ch'  per  [ioro]  peccato  sono  condan- 
nati  alla  Galera ;  il  qual  offitio  haueua  prima  il  P.  Desiderio  2, 


a  prediche  supra  vers.,  deleto  confessioni.  —  b  Del.  pero.  —  c  Consum- 
pta  est  charta  in  decem  extremis  versibus  sequentibus.  Litterae  quae  de- 
siderari  videntur,  intra  parenthesim  addimus.  Exemplum  latin.  habet : 
Solent  quoque  nostri  invisere  coniectos  in  vincula  quos  hortantur  ad  patien- 
tiam,  eorumque  audiunt  confessiones,  praecipueque  moventur  ad  peccata  con- 
fitenda  qui  mittuntur  propter  scelera  in  triremes.  Hoc  munere  feliciter  hac- 
tenus  functus  est  P.  Desiderius,  qui  superioribus  diebus  ex  hac  vita  migra- 
vit  ad  Dominum:  de  cuius  beato  fine  libet  hic  pauca  reterre.  Hic  P.  cum 
esset  40  annos  natus,  natione  gallus,  tanto  studio,  charitate  atque  diligentia  in 
invisendis  coniectis  in  carcerem,  aliisque  piis  operibus  utebatur,  ut  ab  om- 
nibus  amaretur,  et  observaretur  plurimum,  nam  iuvenes  aliique  plurimi, 
qui  ipsum  noverant,  si  quando  ei  obviabant,  statim  ab  omnibus  aperto  ca- 
pite  salutabatur.  Hic  P.  non  poterat  esse  otiosus  a  bonis  operibus,  nam  dum 
progrederetur  per  vias  semper  salutationem  angelicam,  vel  dominicam  ora- 
tionem... 


1  Cf.  Matth.  IX,  38. 

8  De  hoc  Patre,  cuius  cognomen  invenire  non  valuimus,  vide  Epist.  Mix- 
tae,  IV,  211,  529,  740;  V,  204;  Litt.  Quadrim.  V,  585,  842.  Sacchinus  (Histo- 
riae  Soc.  Iesu  part.  II,  lib.  V,  n.  120)  qui  hac  epistula  usus  videtur,  dicit 
eum  supremum  diem  obiisse  XIV  cal.  Augusti. 


593.  Florentia  29  Decembris  1561  609 

buona  [nie.]  che  alli  giorni  passati  passo  a  di  questa  uita  all'al- 
tra  piu  felice;  et  essendomi  occorse  [la]  occasione,  non  lasciaro 
di  dire  a  V.  R.  P.  qualch'  cosa  della  uita  et  felice  raorte  di 
q[uesto]  benedetto  P.  Questo  P.  era  di  nation  franzese,  di  eta 
iotorno  a  40  anni,  et  faceua  q[uesto]  offitio  con  tanta  diligentia, 
charita  et  humilta,  ch'  da  tutti  era  amato  e  riuerito,  et  con[o- 
sciuto]  insino  dalli  fanciulli.  Era  un  huomo  ch'  mai  poteua  stare 
otioso  dalle  buone  opere;  quando  sta[ua]  in  chiesa,  confessaua 
insin  ch'  ueniua  gente,  quando  uedeua  ch'  non  ueneua  piu,  si 
poneua  in[ginoc]chioni  et  oraua  feruentissimamente,  ch'  alcuna 
uolta  le  persone  ch'  ueniuano  a  confessarsi,  uedendolo  con  tanta 
humilta  fare  oratione,  oon  haueuano  animo  di  disturbarlo.  Di 
poi  andaua  a  uisitare  li  ammalati  essortandoli  con  tante  sue  dolci 
parole  alla  confessione,  ch'  tutti  restauano  sadisfatti,  et  ogniuno 
desideraua  che  andasse  da  lui,  perch'  si  sentiuano  consolati ; 
et  quando  andaua  per  la  strada,  sempre  diceua  il  Padre  nostro 
et  1'  Aue  Maria.  Ancora  b  nella  recreatione  dopo  desinare  et  cena, 
ch'  suole  usare  la  Compagnia  nostra,  mai  parlaua  se  non  era 
domandato,  et  quando  occorreua  di  parlare,  con  molta  humilta 
et  mansuetudine  daua  la  sua  risposta  in  tal  modo  ch'  tutti  re- 
stauano  edificati.  Sempre  haueua  impresso  nella  memoria  la 
morte,  1' inferno,  il  giudicio  et  la  gloria  del  paradiso.  Quando 
si  sentiua  indisposto,  domandandoli  como  staua,  diceua  ch' 
stauano  pegio  quelli  ch'  stanno  in  galera.  Legeua  spesso  la  vita 
di  Sancti  Padri  et  imparaua  qualch'  sententia  di  quelli,  et  qualch' 
uolta  la  diceua  a  proposito  di  qualch'  ragionamento.  Ch'  piu? 
In  lui  riluceuano  tutte  quelle  uirtu  ch'  si  richiedono  al  uero 
religioso  che  desideri  saluar  1'auima  sua,  lasciando  buono  odore 
della  vita  sua  a  tutta  questa  citta  ;  ma  il  Signore  uolendogli 
dar  la  mercede  delle  sue  latighe,  et  uolendolo  prouare  un  poco 
piu,  gli  mando  una  infirmita  dell' ydropisia,  et  gli  durd  per  4 
mesi,  et  in  tutto  questo  tempo  rnai  hebbe  gusto  alcuno  del  man- 
giare,  et  con  gran  fatiga  posseua  mandar  giu  il  cibo.  Poi  se  gli 
gonfiorno  tanto  le  gambe,  ch'  certo  era  una  compassione  a  ue- 
derlo,  et  lui  con  tanta  patientia  sopportaua  ogni  fatiga  per  amor 
del  Signore,  et  diceua  ch'  non  era  nulla  a  quel  ch'  lui  meri- 
taua.  Staua  sempre  con  la  mente  occupata  neiraltro  mondo ; 
ma  finalmente  hauendocj  Iddio  monstrato  a  essempio  della  c  sua 
constaute  patientia,  lo  uolse  chiamare  alla  padria  celeste  ;  et  la 
sua  morte  lu  a  punto  come  quella  di  un  bambino,  perch'  essen- 


a  posso  ms.  —  b  Acora  ms.  —  c  Prius  hauendo  Iddio  prouato  la  sua... 

LlTTERAE  QUADBIMESTRES.    —  ToM.    VII.  39 


610  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

dogli  stato  detto  se  uoleua  cenare,  rispose  de  si,  quantunque 
non  ne  hauesse  a  uoglia,  conoscendolo  per  sostentatione  della 
natura ;  ma  uolendolj  alcun  delli  nostri  alquanto  inalzar  il  capo 
accio  potesse  commodamente  mangiare,  si  senti  subito  mancare 
et  a  far  il  transito  ;  et  a  questo  tutti  li  fratelli  ch'  stauano  a 
coena,  corseno  b,  et  un  de  li  Padri  li  lesse  il  Passio,  altri  de- 
cendo  il  Gredo,  altri  animandolo  a  nominare  il  nome  di  Giesu, 
et  c  duro  circa  a  meza  hora  d,  et  cosi  passo  di  questa  uita  come 
un  angelo. 

4.  In  quanto  alli  huomini  spirituali  ch'  le  domenich'  et  feste 
si  congregano  in  casa  nostra  (come  V.  R.  P.  altre  uolte  ha  in- 
tesa),  per  gratia  del  Signore  si  sforzano  di  persuerare  nella  uia 
del  ben  fare,  et  uiuouo  con  molto  timor  d[i]  Dio,  confessandosi 
et  communicandosi  ogni  domenica  et  festa  comandata,  uanno 
alla  predica  mattina  et  sera  ;  quando  hanno  qualche  ammalato 
della  lor  compagDia,  subito  lo  uanno  a  uisitare,  et  se  e  pouero, 
gli  prouegono  di  qualch'  elemosina,  et  pregano  per  lui,  et  se 
alcuno  muore,  gli  dicono  1'  offitio  de  morti.  Ancora  due  uolte  il 
mese  fanno  la  disciplina  pregando  il  Signore  si  per  li  suoi  pec- 
cati,  conie  anch'  per  tutto  il  mondo  ;  et  un  di  loro  fa  un  ser- 
mone  mentre  ch'  si  fa  la  disciplina :  et  alcuua  uolta  un  delli 
nostri,  ch'  di  loro  ha  cura,  fa  a  loro  eshortatione  del  perseue- 
rare  nella  strada  da  loro  incominciata.  Et  certo  uanno  tanto  in 
gran  feruor  di  spirilo,  et  tanto  amore  portano  alla  Gompagnia, 
che  e  molto  da  lodarne  Iddio  nostro  Signore,  il  quale  mai  manca 
a  coloro  ch'  ricorrono  a  lui  con  puro  cuore. 

5.  Hauendo  gia  scrito  questa  epistola,  uenne  da  noi  il  Padre 
Giouanni  Xiauier  *  con  tre  altri  fratelli,  et  il  P.  Perusco  parti- 
tosi  da  noi.  uenne  a  Roraa,  et  percio  siamo  di  famiglia  in  que- 
sto  collegio  13  persone  della  Compagnia.  [Preces  postulat  et  vale 
dicit.]  Di  Fiorenze  e  alli  ^9  de  Dicembrio  1561.  Per  commissione 
del  P.  Rectore.  Di   V.    R.    P.  indegnissimo  f  in  Xpo.    figliuolo. 

Ludouico  da  Rieti  ~ 

a  Del.  de  bisogno.  —  b  Emen.  ex  concorseno.  —  c  Del.  cosi.  —  d  horra 
ms.  —  e  Di  Fiorenze  supra  vers.,  et  iteratur  in  marg.  —  f  Del.  seruo. 


1  Vide  p.  376. 

2  In  catalogo  collegii  florentini  die  13  Aprilis  anni  1560  scripto  recensetur 
inter  eos  qui  litteris  dant  operam  ita:  «  Ludovico  de  Pietro  Santo  da  Riete 
d'anni  21,  e  stato  nella  Compagnia  XI  mesi,  assai  buon  scholaro,  studioso 
et  di  buon  ingegno,  et  e  sarto  ».  In  cod.  Bom.  7#.b  n.  192.  Obiit  Laureti  14 
Sept.  1589,  ut  dicitur  in  Elenco  defunct.  in  cod.  Histor.  Soc.  42,  f.  9. 


594.    -  Colonia  31  Decembris  1561  611 

593 

P.    RAPHAEL     PELEGRI 

MURCIA   30   DECEMBRIS   1561.   *. 

« 

Bini  e  collegio  sacerdotes  per  dioecesim  oppidatim  contionando, 
catechizando,  confessiones  audiendo,  magno  cum  fructu  dis- 
currunt.  — •  In  urbe  consueta  erga  proximos  ministeria 
exercentur.  —  Scholastici  in  litteris  proficiunt.  Oratio  ha- 
bita  est  in  studiorum  instauratione  annua,  et  ecgloga  in 
festis  nataliciis  D.  N.  Iesu  Christi  de  eiusdem  natali  acta. 
—  Collegii  exstructio  continuatur.  —  Religiosa  disciplina 
fioret. 

594 

P.    GREGORIUS     FABIUS 

COLONIA   31    DECEMBRIS    1561    2. 

1.  Socii  undecim  nuper  ingressi,  quorum  patria  et  dotes  indi- 
cantur.  —  2.  Mutuus  amor  et  religiosa  disciplina  floret : 
qua  ratione  et  industria  adhibita.  Linguae  germanicae  et 
gallicae  studio  diligens  opera  impenditur.  Novem  ex  sociis 
baccalaureatus  titulo  ornantur.  —  3.  Sollemnis  studiorum 
instauratio.  —  Discipulorum  bona  indoles ;  qui  ad  sacra- 
menta  libenter  accedunt.  —  4.  Spiritualia  ministeria  cum 
scholasticis  externis  et  civibus.  —  Brunsvicensis  dux  P. 
Henricum  Dionysium  ad  catholicos  suae  dicionis  erigendos 
invitat.  P.  Henricus  illuc  proficiscitur,  archiepiscopi  suf- 
fraganeo  vice  illius  contiones  Coloniae  habituro.  —  Preces 
postulat. 


1  Autogr.  in  cod.  Hisp.  98,  f.  396;  prius  381.  Exstant  bina  ex.  latina  eius- 
dem  in  ff.  394,  395.  Cura  epistulaedie31  Augusti  datae,  (v.  pp.  423-425)  valde  si- 
milis  sit,  eius  tantura  summam  damus.  De  auctore  cf.  Litt.  Quadrim.  VI,  809. 

3  Ex  originali  in  cod.  Germ.  139,  ff.  101-102;  prius  150  (125). 


612  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

1.  Pax  Christi  Domini  et  caet.  Vt  obedientiae  sanctae  faciam 
satis,  R.de  in  Christo  Pater,  quadrimestres  literas,  qua  maxima 
fierj  poterit  breuitate,  scribam ;  ab  eo  primum  ordiens,  quod 
R.  T.  P.  fore  gratissimuin  puto.  Sumus  in  hoc  collegio  55  Socie- 
tatis,  atque  ex  eis  sacerdotes  19;  magistri  non  sacerdotes  9, 
magisterio  proximi  7,  physici  9,  logici  8;  rhetoricae  student  4, 
poetae  3,  grammaticae  2;  et  4  sunt  coadiutores  *.  Licet  autem 
aliquos  in  alia  collegia  effundat  fratres  istud  collegium,  plures 
tamen  quam  alio  amandantur,  hic  Societati  Christoque  se  tra- 
dunt.  Decem  quidem  ab  eo  ternpore,  quo  proxime  quadrimestres 
literae  scriptae  fuerunt,  partim  Treuiros,  partim  Moguntiam, 
partim  ad  ducem  brunsswicchensem,  partim  denique  ad  R.  P. 
Petrum  Canisium  in  superiorem  Germaniam  sunt  missi.  Verum 
eorum,  qui  ingressi  sunt  vincit  numerus;  siquidem  XI  a  ad- 
missi  sunt,  in  quibus  est  dionantensis  sacerdos  2,  egregia  prae- 
sentia,  physicam  et  metaphysicam  audit,  bene  doctus  et  ad 
regendum  alios  suo  tempore  aptus  erit  b.  Alter  vero  neomagensis 
est,  iudicio  pollet,  bene  docet  et  concionatur,  sacrae  theologiae 
baccalaureus.  Tertius  Tornaco  veuit  cum  R.  P.  Antonio  3,  apud 
suos  pastor  fuit;  hic  operam  dat  logicae,  vir  de  quo  sperandum 
est,  quod  ad  multa  ac  magna  accommodus  erit  4.  Quartus  neo- 
magensis  est  c;  hic  cum  in  classe  rhetorica  esset,  declamando 
floruit;  iam  physicus  est,  et  in  studio  philosophiae  foeliciter 
progreditur.  Quintus  et  sextus  leodienses  sunt,  et  in  logica 
schola  versantur:  diligentes  sunt  et  optimae  indolis.  Septimus 
est  nouesianus,  frater  D.  Hermannj,  qui  agit  Treueris,  qui  in 
ascensu  ad  rhetoricam  tertius  ordine  fuit ;  pollet  ingenio,  et  ad 
munus  concionandj  satis  est  appositus  5.  Octauus  et  nonus  oc- 
cupant  classem  humanitatis,  quorum  alter  R.  P.  prouincialis 
comes  itineris  fuit ;  nunc  diligentissime  studet.  Decimus  est  mo- 
guntinus,  totus  syncerus,  infimae  classis.  Vndecimus,  licet  poe- 


a  XI  supra  versum,  deleto  alio  num.  —   b  erit  supra  vers.  —  c  est  su- 
pra  vers.   alia  manu. 


1  Tres  ex  praecedentibus  sociis  in  duplici  classi  includi  debent,  ne  summa 
numerum  55  excedat. 

a  Ex  iis  quae  sunt  apud  Hansen  (1.  c.  408,  450  et  777)  eruitur  agi  de  P. 
Antonio  Adami. 

3  P.  Antonius  Holletus  Hannoniensis.  Cf.  Hansen,  1.  c.  408. 

*  Videtur  hic  fuisse  P.  Ioannes  Lamberti.  Cf.  Hansen,  1.  c.  408,  450,  460, 
777,  779. 

s  Petrus  Thyraeus. 


594.  —  Colonia  31  Decembris  1561  613 

ticae   classis    fuerit,  et  beae   doctus,  tamen   ab  ingressu  suo  in 
Societatem  libenter  et  diligenter  in  culina  seruiuit. 

2.  Verum  fratres  omnes,  quamuis  variarum  existant  na- 
tionum  (sunt  enim  germanj  superiores  et  inferiores  ac  gallj), 
omnes  tamen  in  summa  pace  viuunt,  et  se  inuicem  singularj 
amore  et  charitate  complectuntur.  Maximo  autem  Dej  beneflcio, 
siugulj  tam  in  spiritu,  quam  in  literis,  foeliciter  progrediuntur, 
et  ad  suj  ipsius  victoriam  contendunt,  ac  pro  gratiae  sibi  a 
Deo  a  praestitae  modulo,  gnauiter  ad  profectionem  nituntur.  In 
constitutionum  obseruatione,  in  dies  singulos  longius  progrediun- 
tur,  seduloque  in  ijs  exercentur,  atque  D.  Franciscus  Costerus  il- 
larum  interpretationem  singulis  sextis  ferijs  prosequitur.  Porro  in 
constitutiones,  si  quid  peccatum  fuerit,  id  poenitentijs  eluitur,  quas 
et  vltro  sibi  b  iniungi  postulant,  et  iniunctas  summa  animj  ala- 
critate  exequuntur.  Vniuersi  ante  Ghristi  natalitia,  iuxta  consti- 
tutionum  formam,  R.  P.  Leonardo  generatim  confessi  sunt,  acipso 
die  cum  ingentj  gaudio  omnes  vota  renouarunt,  atque  in  ijs  12 
fuerunt,  qui  tunc  primum  se  votis  obstrinxerunt.  Non  parum 
fructus  spiritualis  accreuit  ex  eo  quod  singulis  quibusque  men- 
sibus  aliquod  cuilibet  diuj  nomen  sortito  contingit,  quem  sibi 
eo  mense  velut  patronum  colendum  statuat.  Hunc  vt  aliqua  ve- 
neratione  vel  demissi  animj  significatione  cohonestent,  tres  poe- 
nitentias  sibi  quisque  eligit.  Ad  haec  curatur  vt  fratres  lin- 
guam  superioris  Germaniae  discant.  Verum  de  quibus  spes  non 
est  quod  eam  discere  possint,  ab  eis  hoc  exigitur,  vt  propriam 
expoliant,  et  eleganter  gallice  loqui  assuescant;  in  quem  finem 
his  politi  scriptores  gallicj,  illis  vero  venustioris  styli  germanici 
auctores  comparantur.  Item  diebus  veneris,  illi  concionibus  ger- 
manicis,  hi  in  gallicis  exercentur.  Quoniam  autem  latinorum 
exhortationum  frequens  in  Societate  vsus  est,  sabbatinis  diebus  c 
latine  concionantur;  denique  in  mense  Nouembrj  nouem  ex  fra- 
tribus  ad  gradum  baecalaureatus  in  artibus  euecti  sunt,  vt  post 
annum  magisterio  donentur.  In  mense  Decembrj  tres  ex  fra- 
tribus  hypodiaconatus  initiati  sunt  ordinj,  titulo  Societatis  et 
gratis.  Et  hactenus  quidem  de  fratribus;  nunc,  R.de  P.,  quid  in 
scholis  actum  sit,  paucis  accipe.  [Sequuntur  aliqua  de  studio- 
rum  instauratione,  quae  fere  ad  verbum  inveniuntur  in  epistula 
diei  26  Novembris.   Vide  p.  589] . 

3.  Suntque  in  omnibus  alijs  classibus  tot  auditores,  vt  reliqua 


a  a  Deo  supra  vers.  —  b  sibi  supra  vers.  —  c  diebus  supravers.,  deleto 
verbo,  quod  legi  nequit. 


614  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

gymnasia  multitudine  discipulorum  facile  anteuertamus ;  indole  a 
etiam  bona  sunt  praediti,  vt  Deus  videatur  ad  nostram  institu- 
tionem  eos  mittere,  qui  ad  virtutes  literasque  capescendas  animo 
propensi  sunt,  et  faciles.  Praeceptores  quoque  sedulo  suo  fun- 
guntur  officio,  quo  fit,  vt  in  discipulis  non  exigua  et  eruditionis 
et  virtutum  fiat  accessio.  Dum  ad  confessionem  hortantur,  dictu 
mirum,  quam  et  grato  id  animo  accipiant,  et  absque  vlla  repu- 
gnantia  exequantur.  Sunt  non  pauci  (de  conuictoribus  nihil  lo- 
quor,  qui  octauo  quoque  die  prope  confitentur,  fratrum  nostro- 
rum  exemplo  excitati),  qui  non  modo  statis  temporibus  vna  cum 
reliquo  grege,  verum  etiam  proprio  animi  impulsu,  virtutisque 
desiderio,  vel  octauo  quoque  die,  vel  singulis  quindenis  confi- 
tentur.  Girca  natalem  Dominj  audiendis  discipulorum  confes- 
sionibus  quatuor  dies,  nunc  quinque,  nunc  sex,  nunc  septem 
sacerdotes  irapenderunt.  Sed  de  scholis  et  discipulis  haec  dicta 
sufficiant.  Superest  vt  quis  fructus  in  externis  et  ijs,  qui  nostrae 
curae  commissi  non  sunt,  factus  sit,  paucis  aperiamus. 

4.  Sub  haec  festa  natalitia,  quidam  adolescentes  aliorum 
gymnasiorum  contitendj  studio  ad  nos  se  contulerunt,  et  do- 
lent  plerique  quod  alijs  nomen  dederunt,  quo  facto  a  nostris 
scholis  prohibentur.  Praeteria  [sic]  sunt  multj  pij  homines,  qui 
sabbatinis  diebus  confitentur  R.  P.  Leonardo  in  sacra  aede 
S.  Vrsulae.  Vicinus  noster,  honestus  vir  et  aetate  ingrauescens, 
ciuis  coloniensis,  magna  Societatis  opinione  ductus,  duos  filios 
Societati  obtulit,  quos  interim  in  collegio  alit.  Alter  annos  natus 
13,  alter  vero  15;  iamque  ambo  in  classe  poetica,  siue  humani- 
tatis,  versantur.  Proximis  4  ieiuniorum  temporibus  b  ab  R.n,i  c 
archiepiscopi  nostrj  officialj  *  coneessum  est  vt  nostrj  deinceps 
Societatis  titulo  ad  sacros  ordines  promouerentur,  ac  religionis 
nomine  admittantur.  IU.mus  dux  brunswichensis  Ericus  in  mense 
Octobrj  oratorem,  virum  et  prudentem,  et  utriusque  iuris  doc- 
torem  2,  ad  Reuerendiss.  archiepiscopum  nostrura  coloniensem 
amandauit,  vehementer  expetens  a  sua  celsitudine  aliquem  praes- 
tantem  doctrina  virum,  aut  etiam  plures,  si  haberet,  quorum 
opera  vteretur  in  erigenda  fide  catholica,  quam  apud  se  graui- 
ter   declinatam   conqueritur.    Reuerdiss.    itaque    archiepiscopus 


a  Del.  tutu.  —  b  temporibus  supra  vers.,  deleto  diebus.  —  c  R.mi    snpra 
vers.,  del.  eximij. 


1  Ioannis  Gebhard,  coloniensis  archiepiscopi,   officialis  erat  Ioannes  Kem- 
pis.  Hansen,  1.  c.  397. 

3  Dr.  Mauricius  Winkelmann.  Hansen,  1.  c.  409,  ann.  1. 


594.  —  Colonia  31  Decembris  1561  615 

ad  nostrum  collegium  scribens  rogauit,  contentus  D.  Henricus 
Dionysius,  intermissis  ad  tempus  in  aede  metropolitana  concio- 
nibus,  ad  illust.  ducem  se  conferre  vellet.  Postea  vero  mense 
Nouembrj  ad  ipsum  D.  Henricuin  dux  literas  misit  magna  illj 
pollicens,  et  ducis  orator  scripsit  principis  animum  ita  affectum 
esse,  vt  maxime  cupiat  scbolas  erigi  in  quibus  iuventus  a  Socie- 
tate  erudiatur.  Tandem  dux  ipse  Coloniam  venit,  rogavitque  D. 
Henricum  vt  primo  quoque  tempore  se  itineri  accingeret,  et  auri- 
gam  cum  rbeda  (alio  enim  ipse  tendebat)  iussit  tantisper  Coloniae 
haerere,  adiuncto  itineris  comite  nobili  quodam  viro  familiae 
suae,  quoad  Pater  ad  iter  paratus  esset.  Itaque  secundo  die 
Decembris  cum  vno  ex  fratribus  nostris  *  et  cum  quodam  alte- 
rius  gymnasii  lectore,  binc  profectus  est.  Et  ne  populus  grauius 
ferret  D.  Henrici  profectionem.  reuerendissimus  noster  archie- 
piscopus  in  eius  locum  suffraganeum  suum  2  suffecit,  qui  gratia 
et  doctrina  plurimum  etiam  valet.  Hic,  quum  primum  inciperet, 
et  se  in  locum  dicti  Patris  ad  tempus  suffectum  populo  denun- 
ciaret,  magna  in  illo  amplissimo  hominum  concessu  [sic]  D.  Hen- 
rico  tribuit:  et  simul  rogauit  ne  ferrent  auditores  molestius, 
nam  essent  propediem  illum  recepturi  vbi  inclinatam  religionem 
apud  illustrissimum  ducem  erexisset.  Haec  sunt,  R.  P.,  quae 
scribenda  occurrerunt.  Obnixe  rogamus  vt  sanctis  tuis,  et  Pa- 
trum  ac  fratrum  precibus  et  sacrificiis  collegium  coloniense 
iuuare  digneris  quo  aliquando  messis  vberior  in  Dei  horrea 
colligatur,  et  vt  Deus  oculis  mismcordiae  terram  Brunswichien- 
sem  respiciat,  et  R.  D.  Henrico  auxilio  sit,  quo  miser  et  seduc- 
tus  populus  conuertatur,  et  sacra  romana  ecclesia  dilatetur  etiam 
in  septentrione.  Si  res  succedat  vt  speramus  in  Dno.,  ad  reli- 
quam  Saxoniam  via  aperta  erit.  R.  P.  Leonardus  3  qui  iam 
melius  valet,  praeter  salutem  quam  impartitur  R.  T.  maximam, 
se  vestris  precibus  et  sacrificiis  commendat  obnixius;  quod  et 
nos  etiam  facimus,  quam  possumus  humillime.  Coloniae  Agrip- 
pinae,  pridie  calendarum  Januarii,  anno  1561. 

R.  P.  T.  seruus  in  Christo. 

Gbegorius  Fabius  Dioxantius  4 
ex  commissione  R.  P.  Leonardi   Kessel. 

Inscriptio  desideratur. 


1  Fr.  Michael  Ruel.  Hansex,  1.  c.  413  ann.  1.  De  hac  missione  plura  inve- 
nies  apud  Hansen. 

3  Ioannes  Pennarius :  Hansen,  ib.  ann.  2 ;  Edbel,  Hierarchia,  III,  367. 

3  P.  Leonardus  Kessel,  rector. 

4  Auctor  poeticen   docebat.   Gf.  Duhr  :    Die  altesten  Studienplane...   17. 
Alia  de  auctore  vide  sis  in  Epist.  P,  Nadal,  II,  553. 


616  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

595 

PETRUS     LOPEZ 

OLISIPONE     31     DECEMBRIS  ^1561    4. 

1-2.  In  Societatem  nuper  adlecti.  —  3.  Sociorum  valetudo.  Fra- 
tris  Palacios  mors.  —  4.  Sacris  initiati.  —  5-6.  Religiosae 
perfectionis  studium.  —  7.  Aedes  perficiuntur.  —  8.  Con- 
cursus  ad  sacramenta.  Fructus  —  9.  Regis  et  principum 
erga  Societatem,  benevolentia.  —  10-21.  Contiones  in  diver- 
sis  locis;  quarum  exitus  pluribus  exemplis  ostenditur.  — 
22-24.  Rei  capitales,  nautae,  pauperes  iuvantur.  —  25-27. 
Missiones  ad  diversa  regni  loca,  ad  Brasiliam,  ad  alia 
collegia.  —  28.  Eleemosynae  et  dona  nostris  collata. 

1.  f  Jhs.  Mui  Reuereado  en  X.°  Padre.  Pax  Xpi.  etc.  — 
[Epistolae  ordinem  exponit.]  Entre  muchos  que  han  pedido  ser 
recebidos,  los  que  se  han  admittido  este  tiempo  desde  la  otra 
quadrimestra  a  son  siete,  que  todavia  perseueran  en  el  seruicio 
diuiuo,  algunos  por  coadiutores  temporales,  y  los  demas  por 
indeferentes.  Ay  entre  ellos  harto  buenos  subiectos,  dos  de  los 
quales  estudiauan  en  la  primera  classe  de  santo  Auton ;  vno  de 
los  quales  es  tlamenco  de  nacion,  y  otro  castellano;  los  demas 
todos  son  portugeses;  y  no  pongo  en  este  niimero  los  que  vie- 
nen  de  otras  partes  de  la  Compafiia  a  esta  casa. 


a  Prius  quadrimestria  (?). 


1  Ex  origin.  in  cod.  Lus.  51.  ff.  241-243:  prius  259-261.  Est  aliud  exera- 
plum  hispanum  in  ff.  245-218.  Epistula  data  dicitur  die  31  Decembris  1562 ; 
sed  hoc  aut  ex  auctoris  errore,  aut  rectius  quia  annum  numeravit  a  nativi- 
tate  Domini.  Nostro  numerandi  modo  dicenda  est  data  anno  1561.  Nam  im- 
primis  est  alia  epistula  quadrimestris  domus  olisiponensis,  toto  caelo  ab  hac 
diversa,  data  die  ultimo  Dec.  1562,  sed  ita  ut  nullus  relictus  sit  ambigendi 
locus^tum  mors  fr.  Palacios,  de  qua  in  hac  epistula  agitur,  anno  1561  eve- 
nit  (Cf.  Epist.  P.  Nadal,  I,  559)  ;  tandem  fr.  Scipio,  italus,  anno  1561  pro- 
fectus  est  in  Brasiliam,  ut  habet  Franoo:  Synopsis  Annalium,  ad  ann.  1561, 
n.  13;  Vasconcellos  :  Chronica...  ann.  1561,  n.  109.  Cf.  etiam  Epist.  P.  Na- 
dal,  I,  693;  quo  in  loco,  in  annot.  3  error  irrepsit;  nam  fr.  Scipio  italus 
alius  erat  a  fr.  Cypriano,  lusitano.  Idem,  quod  ad  terapus  attinet,  dicendum 
est  de  epistula  sequenti,  quae  de  collegio  Sti.  Antonii  agit,  et  quae  aliudnon 
est  nisi  postremae  partis  huius  (a  nobis  omissae)  explicatio. 


595.  —  Olisipone  31  Decembris  1561  (H7 

2.  De  uno  particular  dire  solamente  de  los  recebidos,  el  qual 
era  criado  y  mui  priuado  de  un  senor,  el  qual  quiriendo  morir, 
fue  llamado  uq  Padre  de  la  Gompania  para  le  ayudar  en  el  tran- 
sito.  Edificose  tanto  el  mancebo  de  las  palauras  del  Padre,  y 
entro  tanto  en  sy  con  el  temor  de  la  muerte,  que  de  alli  ade- 
lante  tuuo  sus  oras  de  oracion  y  recogimiento,  y  con  tanta  ins- 
tan^ia  pedio  la  Compania,  y  tanto,  que  fue  admittido. 

3.  Para  el  niimero  que  aqui  estamos,  banos  dado  Dios  nuestro 
Sefior  los  meses  passados  mediana  copia  de  dolientes,  ca  juntos 
estuuieron  en  cama  siete  o  ocbo  personas,  y  algunos  dellos  mui 
malos  y  con  febres  continuos  [sic],  entre  los  quales  era  vno  el 
P.  Luys  Goncalez,  de  perlezia.  Vllra  destos  auia  otros  mal  des- 
puestos.  Quizo  nuestro  Senor  por  su  bondad  darles  salud,  que 
agora  todos  tienen,  y  entienden  en  sus  solitas  occupaciones,  sa- 
cando  dos,  el  vno  de  los  quales  avn  todavia  tiene  fiebres;  el 
otro,  que  es  el  P.e  Luys  Goncalez,  no  esta  avn  de  todo  sano, 
avnque  mui  mejor  de  lo  que  solia.  Pero  a  vn  bermano  nuestro, 
maestro  en  artes,  y  de  mui  rara  habilidad,  que  vino  del  collegio 
de  Coymbra  a  conualescer  a  esta  casa,  que  se  llamaua  Pala- 
cios  l,  castellano  de  nation,  hale  dado  Dios  nuestro  Senoi  (como 
esperamos)  mas  perfecta  salud,  cuio  transito  desta  vida  a  la 
otra,  que  fue  a  los  5  de  Nouiembre,  avnque  nos  aya  hecho  so- 
ledad,  ha  podido  causar  harta  imbidia  en  los  que  vieron  su 
dispocicion  con  senales  mui  buenas  de  que  Dios  nuestro  Seiior 
lo  Ueuasee  a  su  santo  reino.  El  sea  bendito  en  la  vida  y  muerte 
de  todos,  amen. 

4.  Anse  promouido  a  prima  tonsura  vnos  quatro  o  cimquo 
hermanos,  y  a  ordenes  sacras  vno  que  se  llama  Antonio  Mon- 
sarrat  2,  catalano  de  nation. 

5-6.  [Cuncti  socii  perfectionem  assequi  conantur.  Mortifica- 
tiones  a  Superiore  petunt.  Spiritualia  exercitia  suis  temporibus 
peraguntur.J 

7.  El  edeficio  material  en  este  casa  se  va  haziendo,  y  cada 
dia  mas  perfectionando.  Este  verano  se  hizo  vn  pozo  en  la 
huerta,  que  tiene  buena  cantidad  de  agua  dulye,  avnque  no  de 


1  De  quo  catalogus  conimbricensis  exeuntis  Julii  1559,  dicit :  Gaspar  Pa- 
lacids  de  22  afi  is  recibido  en  Mayo  de  56 ;  oyd  latin  y  oye  el  2.°  curso ;  tiene 
buena  habilidad  ;  es  muy  flaco  y  enfermo  del  stdmago.  (Cod.  Lus.  43,  f.  76. v) 

2  Cf.  sis  Epist.  P.  Nadal,  I,  701 ;  Litt.   Quadrim.,  VI, 


618  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

todo  bastante  para  nuera  a,  y  ase  dado  principio  a  vna  casa  para 
la  porteria  y  para  vn  lienco  de  celdas,  que  ia  tienen  las  paredes 
aleuantadas  del  todo;  agora  labran  la  madera  los  carpinteros; 
en  el  qual  ay  nueue  celdas  de  la  medida  de  las  otras,  y  esto 
vltra  de  la  enfertneria  que  el  ano  passado  se  hizo  mui  bien  be- 
cha  y  labrada,  y  aforrada  de  roble  de  Flandez,  que  tiene  de 
largo  hasta  cimquoenta  pies,  y  de  hancho  veinte  y  ocho,  y  tiene 
sus  varandas,  y  un  retrete,  y  casa  para  botica,  y  dos  camaras 
de  la  misma  hechura,  y  debaxo  esta  la  despensa,  y  de  la  enfer- 
meria  el  refectorio,  y  agora  posan  alli  los  nouicios  por  estar 
todos  juntos.  Aura  costado  esta  obra...  b 

8.  Darle  be  agora  secundo  loco  qtienta  del  fructo  spiritual 
que  se  haze  en  esta  ciudad;  y  primeramente  de  lo  que  toca  a 
los  sacramentos,  ordinariamente  ay  gran  concurso  de  confessio- 
nes  y  communiones  en  nuestra  iglezia,  como  por  otras  se  escreuio; 
cada  tiesta  y  domingo  estan  en  la  iglesia  muchos  confessores, 
y  no  poco  ocupados.  Vno  por  otro  cada  dia  destos  se  comulga- 
ron  1(0  personas,  eccepto  los  que  por  la  semana  lo  hazen,  que 
cada  dia  ay  buen  numero  de  quien  se  comulga,  y  no  passa  dia 
sen  esso;  y  en  las  fiestas  principales  el  numero  es  mui  mayor, 
como  en  la  fiesta  de  Nauidad  se  comulgaron  mas  de  quatro 
cientas  personas,  allende  de  muchos  que  se  iuan  a  comulgar  a 
sus  yglesias;  y  ansi  en  estos  dias  ha  sido  necessario  que  los 
Padres  mal  despuestos  se  desposiessen  a  confessar,  y  nuestro 
Senor  les  quizo  aiudar  en  cosa  de  su  tanto  seruicio,  y  parecia 
que  les  daua  nueuas  fuercas.  Y  allende  de  los  que  aqui  se  vie- 
nen  a  confessar,  son  los  Padres  continuamente  llamados  para 
confessar  personas,  que  6  por  posar  lexos,  o  por  otras  causas 
no  pueden  venir  a  nuestra  igiesia,  como  son  el  Nuncio  *  y  otros 
caualleros,  que  seria  largo  de  contar;  y  esto  no  solo  en  la  ciu- 
dad,  mas  avn  de  tres  y  quatro  leguas  los  vienen  a  busquar,  y 
trabajase,  quanto  es  possible,  dar  a  todos  buen  auiamento,  aun- 
que  a  las  vezes  con  harto  trabajo  por  ser  la  tierra  grande  y  la 
gente  mucha ;  y  en  esto  se  siente  notable c  fructo  y  seruicio  del 
Sehor,  porque  muchos  con  admonestaciones  de  sus   confessores 


a  Sic  utrumque  ex.  pro  noria.    —  b  Sic,  imperfecto   sensu  in  utroque 
ex.  —  c  Emend.  ex  notabel. 


1  Initio  huius  anni  nuntius  S.  P.  in  Lusitania  erat  Prosper  Santa  Croce, 
cui  medio  anno  suffectus  est  Ioannes  Campegius,  episc.  bononiensis.  Cf.  Al- 
meida  :  Historia  da  Igreja  em  Portugal,  vol.  III,  part.  II,  703  ;   Eubel,  III,  151. 


595.  —  Olisipone  31  Decbmbris  1561  619 

mudan  el  modo  de  biuir,  scilicet  que,  se  tienen  mas  estado  de 
lo  que  conuiene,  tomanlo  honesto,  y  se  sacan  de  deudas  y  mur- 
muraciones,  y  aun  de  pleitos,  y  se  quitan  de  peccados.  Sola- 
mente  contare  de  dos  que,  siendo  de  mui  buena  sangre,  andauan 
tanto  embibidos  en  las  cosas  del  mundo,  que  parecia  que  trium- 
phauan,  y  les  parecia  que  no  auia  otra  cosa  sino  sus  gustos  y 
passatiempos,  sus  ricos  vestidos  de  seda  y  de  oro,  y  hablar  en 
al  no  era  cosa  de  su  gusto,  ni  lo  podian  oyr.  Quiso  nuestro 
Sehor  que  hablandoles  vno  de  los  nuestros,  entraron  tanto  en 
si,  que  todo  quanto  tenian,  dauan  a  pobres,  y  ellos  se  determi- 
naron  al  seruicio  diuino,  y  agora  segun  he  entendido  hazen 
mui  virtuosa  vida.  Tambien  otros  se  determinan  a  entrar  en 
religiones,  y  lo  hazen ;  y  otros  perseueran  a  pedirlo  por  la  ad- 
monestacion  de  nuestros  Padres. 

9.  Por  el  P.e  Luys  Goncalez  estar  enfermo,  como  tengo  dicho, 
va  agora  el  P.e  Migel  de  Sosa,  que  es  ministro  desta  casa,  a 
ensenar  a  el  rey  L,  el  qual  se  le  muestra  mui  afeicionado,  y  es 
para  dar  gracias  a  nuestro  Senor  de  quau  amigablemente  se  ha 
con  todos  los  de  la  Gompania;  y  no  solo  el,  mas  tambien  su 
aguela  la  reina  2,  y  todos  los  demas  de  la  corte,  en  especial  el 
infante  cardenal  3,  que  nos  es  tan  propicio.  como  si  fuesse  uno 
de  la  Gompania;  y  aunque  della  fuesse,  no  veo  yo  que  mas  pu- 
diesse  hazer. 

10.  El  P.e  Doctor  Torres  4  continua  sus  doctrinas  los  do- 
mingos  a  la  tarde  con  mui  buen  auditorio  y  satisfacion ;  y  uno 
otro  cada  dia  despues  de  comer  enseha  la  doctrina  a  los  mo- 
chachos  en  nuestra  yglesia.  Del  vno  y  del  otro  esperamos  en  el 
Sehor  se  seguira  mui  gran  fructo  en  las  animas,  y  ya  se  va 
sentiendo  el  prouecho  en  algunas  cosas  particulares  que  soceden. 

11.  Todos  los  dias  de  Santos  y  domingos  se  contiuiian  los 
sermones  en  nuestra  iglesia,  y  son  agora  4  predicadores  que 
alternatim  lo  hazeu,  scilicet  el  P.e  Miguel  de  Sosa,  y  el  P.e 
Maestro  Ignacio  5,  y  el  P.e  Paulo  Leiton,  y  el  P.e  Maestro  Diego 
Viera,  a  los  quales  sermones,  como  he  dicho,  ha  gran  concurso 
de  gente,  y  cada  vez  va  creciendo  mas. 


1  Sebastianus. 

2  Catharina,  Sebastiani  regis  avia. 

3  Henricus  Cardinalis. 

4  P.  Michael   Torres,  qui  provinciae  praepositus   fuerat,  nunc  domus  pro- 
fessae.  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  I,  535. 

5  P.  Ignatius  Martins. 


6U20  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

12.  Predicase  otrosi  en  otras  partes  desta  ciubdad,  por  lo 
pedir  con  mucha  instancia,  como  fue  este  aduiento  a  en  diuersas 
iglesias,  y  ea  la  Misericordia,  y  en  las  prisiones,  y  en  los  espita- 
les,  que  communmente  son  visitados  por  los  nuestros  Padres:  y 
allende  de  las  predicaciones  que  se  les  hazen,  se  les  dize  la  doc- 
trina,  los  confiessan  y  consuelan  y  se  busquan  limosnas  b  para 
los  necessitados,  y  lo  mesmo  se  haze  a  los  que  forcados  andan 
en  las  galeras,  las  quales  inviernan  aqui  este  inverno,  y  ay  un 
Padre  que  tiene  especial  cuidado  de  los  visitar  y  ayudar  en  sus 
necessidades.  Ansi  mesmo  ordinariamente  van  Padres  a  confes- 
sar  personas  emfermas  a  sus  casas;  y  dire  lo  que  acaescio  a 
algunas,  por  dezir  algo  en  particular.  Fue  un  Padre  llamado 
para  confessai-  un  enfermo,  el  qual  como  lo  viesse,  entendio  que 
su  enfermedad  era  mas  necessidad  que  callentura,  y  dixo  a  la 
senora  de  casa:  si  lo  quereis  sano,  daldele  el  necessario;  y 
ansi  le  dieron  lo  que  el  Padre  le  ordenou,  y  llueguo  se  fue 
hallando  mejor;  y  despues  lo  torno  el  Padre  a  visitar,  y  le 
hallo  bueno,  y  ia  casa  bien  aderecada  de  todo  lo  necessario; 
y  ansi  conualescio. 

13.  Otra  muger  se  queri  1  ahorcar  por  causa  de  la  mala  vida 
que  le  daua  su  marido,  y  andando  para  poner  en  effecto  la 
tentacjon,  acudio  un  Padre  de  la  Gorapania,  y  no  solamente 
Dios  por  su  medio  la  libro  de  la  tentacion,  mas  aun  los  hizo 
amigos  y  deuotos,  y  acabo  con  ellos  que  se  veniessen  aqui  a 
confessar  muchas  vezes. 

14.  Otra  de  la  raesma  manera  enduzida  por  el  demonio  se 
ahorco,  y  quiso  uuestro  Sehor  que  eu  se  hechando,  acodio  quien 
le  corto  la  soga,  y  fue  alla  un  Padre  a  hablarla,  y  no  la  podia 
enduzir  a  repentimento,  antes  no  queria  comer,  y  dezia  que  no 
tenia  remedio  para  saluacion,  y  que  quien  no  tenia  remedio, 
no  auia  raenester  comer;  y  por  algunas  vezes  que  le  hablo, 
quiso  nuestro  Sehor  darle  conocimiento  c  iuntamente  arepenti- 
mento,  y  quedo  de  todo  fuera  de  la  teutacion. 

15.  Vn  hombre  auia  muchos  ahos,  que  passauan  de  diez,  que 
era  casado  clandestinamente  con  una  rauger,  la  qual  no  queria 
recebir,  antes  determinaua  de  la  dexar  y  acogerse  desta  tierra, 
y  no  se  queria  salir  de  la  excumunion  en  que  estaua,  y  por  tal 
declarado ;  y  hablando  un  Padre  con  ellos,  les  hizo  hazer  lo  que 
eran  obligados;  y  ansi  quedo  todo  en  paz  y  quietacion. 


a  aduiento  in  marg.  —  b  liraosmas  ms.  —  c  Sic  in  altero   exemplo ;  in 
primo  vix  legi  potest. 


595.  —  Olisipone  31  Degembris  1561  621 

16.  Son  tambien  ayudados  los  que  estan  propinquos  al  tran- 
sito,  a  los  quales  de  dia  y  de  noche  van  los  Padres,  quando 
son  llamados;  y  en  esto  no  ay  ecception  [sic]  de  personas,  mas 
igoalmente  se  va  a  ricos,  a  pobres,  a  sehores,  a  esclauos ;  y  no 
solo  los  dolientes  se  desponen  mejor  a  bien  morrir,  y  se  con- 
forman  mas  con  la  voiuntad  de  su  criador,  mas  avn  los  que  se 
hallan  prezentes,  se  editican  mucho,  y  se  satisfazen ;  y  a  las 
vezes  se  espantan  de  la  promptitud  de  los  de  la  Gompahia,  que 
a  todas  oras  que  son  llamados,  acuden  con  tanta  diligencia, 
que  parece  que  no  tienen  otra  cosa  que  hazer. 

17.  Tambien  se  hazen  muchas  amistades,  y  en  esto  ay  mu- 
chas  vezes  deflcultades  y  de  mucha  importancia,  ansi  por  causa 
de  las  personas,  como  tamhien  por  causa  de  la  graueza  de  los 
negoceos;  mas  el  Senor  por  su  bondad  a  todo  da  remedio,  como 
buen  padre.  Y  dire  de  algunos  em  particular.  Vn  hombre  de 
mucho  respecto  hirio  a  otro  su  ygual,  y  en  esto  empeco  el  ene- 
migo  a  encender  llamas,  y  a  hazer  bandos.  Vino  aqui  el  padre 
del  delinqiiente,  y  enpeco  un  Padre  a  entender  en  ello,  y  des- 
pues  que  por  vezes  hablo  con  ellos,  acabo  todo  a  maior  gloria 
de  la  soberana  magestad. 

18.  Otro  auia  sido  herido  por  un  su  contrario,  y  andando 
para  se  vengar,  supolo  un  Padre.  Enpeco  a  entender  en  ello,  y 
los  hizo  amigos. 

19.  Otro  auia  andado  fuera  deste  reino,  y  quando  vino  no  lo 
quiso  el  padre  recebir,  ni  recoger  eu  casa,  antes  lo  deshechaua 
dizendo  que  no  era  su  hijo.  Viendo  esto  el  mancebo,  y  que  con 
medios  humanos  no  podia  acabar  con  el  padre  que  lo  recebiesse, 
para  lo  qual  le  auian  ya  hablado  muchas  personas  de  calidad, 
y  se  auian  buscado  otros  remedios:  se  vino  aqui,  como  sin 
ninguna  esperanca;  y  entendio  un  Padre  en  ello,  y  no  solo  lo 
hizo  recebir,  mas  avn  le  hizo  hazer  todo  lo  que  la  razon  pedio ; 
y  su  padre  todo  lo  dexo  en  manos  de  nuestro  Padre. 

20.  Otro  andaua  con  un  negoceo  de  a  donde  le  venia  a  el  mui 
notable  prouecho,  y  a  otros  no  menos  perdida.  Hablando  con 
vn  Padre  que  le  aconsejo  que  no  lo  heziesse,  todo  lo  dexo  li- 
bremente,  aunque  en  ello  no  perdio  poco  interese  humano,  sed 
utilius  duxit  diuinum. 

21.  Otro  allende  del  que  ya  he  dicho,  queria  dexar  la  muger 
con  quien  auia  casado  a  hurto,  y  no  la  querria  recebir;  y  ha- 
blandole  un  Padre,  hizo  lo  que  era  obligado. 


a  de  supra  vers. 


LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

22.  Ay  un  Padre  determinado  para  que  vaya  a  acompanar 
los  que  por  sentencia  son  condenados  a  muerte;  el  qual  lo  haze 
mui  bien;  y  a  los  unos  ayuda,  esfuerca  y  consuela  in  Domino, 
a  los  otros  editica  y  da  doctrina  para  emmendar  la  vida;  y  entre 
otros  que  le  dieron  desconsolacion,  fue  vno  que  le  paiecm  que 
no  le  guardaran  la  justicia,  con  el  qual  el  Padre  tuuo  asaz  de 
trabajo. 

23.  Los  capitanes,  pilotos  y  maestres  de  las  armadas,  y  aun 
los  marineros,  que  es  gente  que  no  lo  suele  hazer,  antes  que 
partan  para  fuera  del  puerto,  muchas  uezes  se  vienen  aqui  a 
confessar  y  recebir  el  santissimo  sacramento;  y  piden  la  beudi- 
cion  a  los  Padres,  y  que  les  encomienden  a  Dios;  y  despues 
que  tornan,  hazen  lo  mismo  pro  reditu. 

24.  A  los  pobres  y  necessitados  se  procura  ayudar  mucho, 
ansi  con  limosnas  de  casa,  como  tambien  con  los  lleuar  a  per- 
sonas  deuotas  y  ricas,  y  se  habla  por  sus  necessidades,  y  les 
hazen  despachar  sus  negoceos.  Muchos  por  esta  via  son  ayu- 
dados  y  reciben  bueuas  obras.  Y  los  dias  passados  se  dio  orden 
conque  una  persona  cassase  una  huerfana  de  limosna.  Venera 
tanto  el  pueblo  y  todos  a  las  personas  de  la  Gompahia,  y  le  dan 
tauto  credito  y  authoridad,  que  con  los  mas  dellos  no  es  me- 
nester  sino  saber  que  son  de  la  Compania  para  les  ser  dado 
todo  el  credito,  y  ansi  quando  van  por  las  calles  nunqua  se 
acaba  de  quitar  el  bonete ;  y  quando  esta  enfermo  alguno  de 
los  conoQidos,  son  aqui  tantos,  ansi  obispos  y  capitanes  y  re- 
caudos  del  rei  a  visitarlo,  que  a  las  vezes  esta  la  porteria  Jiena; 
y  aunque  por  ansi  parecer  mas  decente,  no  dexan  entrar  estos 
adonde  estan  los  dolientes,  todavia  dende  alli  le  mandan  sus 
salutaciones,  y  no  dexan  de  venir  a  saber  como  estan  y  pre- 
guntar  por  ellos. 

25.  El  rei  queria  embiar  para  diuersas  partes  de  su  corona 
personas  de  la  Compania,  y  lo  pidio  con  mucha  instancia,  y  se 
cumple  con  sus  deseos  em  muchas  partes;  y  en  las  que  quedan 
por  no  se  poder  hazer  mas  al  presente,  hazerse  a  con  la  gracia 
del  Senor  adelante  con  la  commodidad  y  orden  que  semejantes 
negoceos  requieren. 

26.  Hanse  hecho  algunas  missiones  desta  casa  para  fuera, 
scilicet  vn  Padre  con  hum  hermano  de  los  que  vinieron  de 
Italia,  llamado  Scipion  l,  fueron  para  el  Brasil.  El  rei  los  hizo 


1  Frater  Scipio    Comitoli   profectus    est   in   Brasiliam   cum   P.    Franciseo 
Viegas.   Vide  loca  in  annot.  prima  huius  epist.  citata. 


595.  —  Olisipone  31  Decembris  1561  623 

proueer  muy  bien  de  lo  necessario  para  el  viage:  los  quales 
pedio  un  mercader  con  mucha  instancia  para  vna  su  capitania, 
y  les  hizo  dar  mui  buena  enbarcacion,  y  todo  le  costaria  mas 
de  dozientos  ducados.  Fue  daqui  otro  Padre  para  vna  ciudad 
llamada  Barganca,  y  auia  de  tomar  el  companero  en  Coimbra, 
al  qual  dio  el  obispo  '  para  el  camino  50  ducados. 

27.  Tambien  an  ydo  daqui  a  los  collegios  de  Goimbra,  Euora 
y  otras  partes  mediano  numero  de  personas,  en  especial  fueron 
a  estudiar  en  Goimbra  algunos  ocho  o  diez,  y  el  P.e  prouincial 2 
es  ydo  a  visitar  la  prouincia,  y  agora  poco  ha  la  acabo  de  vi- 
sitar,  y  quedasse  em  Coymbra,  creyo  que  alli  predicara  la  qua- 
resma.  Su  compafiero,  que  era  el  P.  Francisco  Anriqez,  boluio 
aca  para  dar  orden  a  los  negoceos  que  soceden  a,  y  a  los  que 
an  de  ir  a  las  Indias. 

28.  Aqui  se  dan  ordinariamente  mui  buenas  limosnas,  y  no 
solo  se  dan  para  los  desta  casa,  mas  aum  para  los  de  otras 
partes,  como  es  para  la  casa  del  Puerto,  que  esta  daqui  52 
leguas,  y  para  los  del  Brasil ;  y  para  los  del  Puerto  embio  a 
esta  casa  vna  persona  deuota  vn  ornamento,  que  bem  valdra 
dozientos  ducados;  y  se  les  hizo  un  sacrario  de  limosna,  que 
se  les  perdio  eu  el  maar,  indo  para  alla,  que  con  otras  cosas 
bien  valdria  treinta  ducados:  y  para  el  Brasil  ua  tambien  otro, 
que  con  su  custodia  vale  b  treinta  ducados,  y  tambien  se  les 
embia  un  portal  de  marmol,  que  bien  valdra  sesenta  ducados, 
y  otras  cosas  muchas;  y  el  rey  les  embio  agora,  ansi  a  ellos, 
como  los  de  Angola,  mui  buenas  limosnas,  ansi  de  libros,  ves- 
tido,  como  tambien  ornamentos  y  cosas  para  mantenimiento. 
Y  para  esta  casa,  allende  de  las  acostumbradas  limosnas,  se  dan 
otras  mui  buenas.  Los  dias  passados  dieron  unos  tres  frontales 
para  la  iglesia,  de  damasco  y  terciopelo,  mui  buenos  y  ricos. 
Vn  hombre  tomo  por  su  deuocion  poner  vna  lampara  en  esta 
iglesia,  y  dar  el  azeite  que  con  ella  se  gastasse;  y  viendo  su 
muger  la  determinacion  del  marido,  pareciole  que  no  seria  razon 
que  ella  no  hiziesse  otro  tanto,  y  assi  hizieron  dos  lamparas  de 
laton,  muy  hermosas  y  grandes,  y  las  embiaron  a  poner  en 
nuestra  iglesia,  y  dieron  para  ellas  el  azeyte  necdssario ;  y  otras 


a  coceden  in  primo  ex.  —  b  valle  ms. 


1  Haec  videntur  intelligenda  de  Ioanne  de  Alva,    episcopo  mirandensi,  in 
cuius  dioecesi  urbs  Brigantia  sita  erat. 

2  P.  Gundisalvus  Vaz. 


624  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

cosas  muchas  que  seria  largo  dezirlas.  Esta  sola  dire  de  vno 
que  viniendo  a  esta  ciudad  daqui  algunas  50  leguas,  nos  truxo 
una  limosna  de  fruita  daquella  tierra,  que  valdria  15  ducados. 
Era  para  holgar  de  ver  la  deuocion  del  buen  viejo,  que  parecia 
que  se  regocejaua  en  que  en  casa  se  le  acceptasse  su  limosna. 
Nuestro  Senor  se  la  page...  '. 

Desta  casa  de  sanct  Roque  de  Lisbona,  oy  31  de  Deziembre 
de  1562  2. 

Por  comission  del  P.  Dr.  Torres.     . 

Hijo  indigno  de  V.  P. 

+ 
Pero  Lopez  3. 

A  tergo.  De   la   casa   de   san    Roque  y  collegio    de   sancto 

Anton.  Para  la  prouincia  de  Gastilla. 


596 

PETRUS     LOPEZ 

OLISIPONE   31    DECEMBRIS    1561    4. 

1.  Sociorum  collegii  numerus  et  valetudo.  —  2.  Spiritualia  mi- 
nisteria  erga  proximos :  fructus.  —  3-6.  Scholarum  status. 
Mores  optimi  discipulorum.  Litteraria  exercitia.  Ludus 
coram  rege  et  principibus  actus.  —  7.  Latinus  sermo  domi 
communis.  Princeps  Ioannes,  ceilanensis  reguli  filius,  indole 
egregia.  —  8-9.  Unus  e  nostris  furentem  hominem  manu 
et  vi  continet ;  alterum  paene  desperatum  ad  pacem  revocat. 


1  Sequuntur  aliqua  de  collegio  Sti.  Antonii  olisiponensi ;  sed  quia  haec 
melius  explicantur  in  epistula,  quae  subsequitur,  ea  hic  oraittenda  duximus. 

a  Vide  p.  616,  annot.  1. 

a  In  catalogis  lusitanis  illius  temporis  (v.  c.  in  catal.  brevi  totius  Pro- 
vinciae  mensis  Sept.  1562  in  cod.  Lns.  43,  ff.  178-179)  duos  invenimus  socios 
huius  nominis  et  cognominls,  oriundos  ex  oppido  quodam  paroeciae  Noguei- 
ra  prope  Villareal,  et  quidem  eiusdem  parentis  fllios,  ut  ex  eorum  responsis 
ad  interrogationes  Patris  Nadal  (I,  570,  IV,  398)  eruitur.  Unus  erat  sacerdos, 
Societatem  ingressus  anno  1542  (cod.  Lus.  43,  ff.  1,  75,  237),  alter  postquam 
multos  annos  in  domibus  Societatis,  ut  familiaris,  vixerat,  nunc  litterariis 
studiis  operam  dare  inceperat.  Epistulae  scriptura  valde  similis  est  scriptu- 
rae  responsionum  huius  secundi  Petri  Lopez  ad  interrogationes  Pris.  Nadal 
(IV,  398). 

4  Ex  origin.  in  cod.  Lus.  51,  ff.  247-248;  prius  533-534.  De  anno  quo  epist. 
data  est  cf.  annot.  1  epist.  praecedentis. 


596.  —  Olisipone  31  Decembris  1561  625 

1.  Por  las  passadafs]  4  a  sido  V.  P.  auisado  de  lo  que  nuestro 
Senor  a  sido  seruido  obrar  en  el  collegio  de  Sant  Anton  por 
los  pocos  que  en  el  habitan;  y  agora  hare  lo  menos  a  con 
la  breuedad  que  pudiere;  y  comencando  por  el  niimero,  son  al 
presente  veinte  seis  Padres  y  quatorze  hermanos.  La  salud  y 
fuercas  de  los  quales  generalmente  a  sido  y  es  buena,  gloria 
al  Senor,  excepto  algunas  leues  calenturas,  de  las  quales  bre- 
uemente  conualecen. 

2.  En  los  demas  exercicios  spirituales  se  procede  como  pide 
el  instituto  de  nuestra  Compafiia.  Predicasse  comunmente  cada 
domingo  y  las  fiestas;  y  con  ser  los  Padres  tan  pocos,  todauia 
se  ofrecen  dias  en  que  salen  a  predicar,  asi  para  fuera  de  la 
ciudad  como  para  algunas  yglesias  della,  quatro  y  cinquo  pre- 
dicadores,  teniendose  por  muy  dichosos  los  que  pueden  auer 
alguno  de  los  nuestros  para  este  exercitio,  y  muchas  uezes  se 
conoce  claramente  el  fructo  dellas  en  las  confessiones,  que  de 
nueuo  se  ofrecen.  Deste  mismo  exercitio  se  usa  con  los  presos, 
y  especialmente  con  algunos  penitenciados  por  la  inquisicion, 
adonde  ua  vn  Padre  mas  freqiientamente,  y  hazese  mucho  fructo 
en  los  consolar,  porque  ay  muchos  que  tienen  carcel  perpetua. 
El  mesmo  se  conoce  en  las  confessiones  de  fuera,  para  las  qua- 
les,  puesto  que  ay  en  casa  bien  de  trabajo  en  satisfazer  a  los 
studiantes,  por  ser  muchos,  y  los  confessores  pocos;  todauia 
son  llamados  nuestros  Padres,  y  acuden  siempre  a  lo  mas  ne- 
cessitado ;  y  asi  destas  confessiones  y  de  otros  muchos  y  diuer- 
sos  casos  de  conciencia,  que  con  los  nuestros  se  comunican,  re- 
sultan  muchas  restituciones  y  ofrecimientos  de  limosnas  en 
canthidad,  con  las  quales  se  remedian  muchas  necessidades,  y 
se  socorre  a  peligros  muy  conocidos,  asi  exteriores  como  inte- 
riores.  Pocos  dias  antes  de  esto  murio  aqui  una  seilora  princi- 
pal,  y  su  hijo  el  mayorazgo  se  recogio  a  nuestros  collegio,  donde 
estuuo  algunos  dias,  y  se  confesso  y  hizo  confessar  a  todos  sus 
criados,  que  eran  muchos,  y  tenia  tanto  cuidado,  que  no  queria 
crerlos  sy  primero  no  dixesse  el  Padre  que  los  auia  confessado. 
La  causa  destas  confessiones  y  recogimiento  es  por  ser  esta 
casa  la  mas  antigua  y  la  primera  que  uuo  en  Portugal,  y  asi 
se  le  tiene  particular  deuocion  y  reuerencja.  Ensenase  tambien 
la  doctrina  christiana  cada  dia,  de  que  mucho  se  edifica  la  gente. 


a  Sic  in  ms.  pro  mesmo  (?). 


1  Haec  non  ad  epist.  proxime  praecedentem  referas,  sed  ad   alias  litteras 
quadrimestres  huius  collegii,  quae  forte  perierunt. 

LlTTERAE   QUADEIMESTRES.   —  ToM.    VII.  40 


626  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

No  se  oluidan  los  hospitales  y  lugares  de  personas  pobres, 
aunque  sean  enfermedades  a  que  repugna  la  naturaleza,  ba- 
rriendoles  sus  casas,  haziendoles  sus  camas,  y  curandole[s],  si 
tienen,  sus  llagas,  hablando  con  quien  no  tiene  quien  les  ne- 
gocie  sus  cosas,  procurandoles  su  buen  despacho. 

3.  En  este  collegio,  como  V.  P.  ya  sabra,  ay  siete  classes 
de  humanidad,  en  las  quales  ay  sufficientes  maestros  para  la 
ensenar.  Uese  el  prouecho  que  se  haze  con  los  studiantes,  en 
el  numero  que  dellos  se  hazen  religiosos;  y  aunfque]  comiin- 
mente  salen  cada  ano  muchos  de  nuestro  collegio  para  este  fin, 
todauia  en  este  a  auido  mas  estudiantes  religiosos,  asi  en  nues- 
tra  Compahia,  como  en  otras  partes  ;  y  de  los  que  uan  a  otras 
religiones,  tenemos  nueuas  que  se  sehalan  entre  los  otros  que 
de  nueuo  entran. 

4.  Los  demas  estudiantes  de  casa  andan  muy  exercitados, 
porque  ay  para  esto  siempre  nueuos  [sicj  inuentiones  para  su 
prouecho,  quando  con  hazerse  dialogos  en  las  classes,  quando 
dandose  premios,  haziendose  orationes  y  tragedias,  y  otros 
exercicios  scolasticos ;  como  fue  al  principio  del  aho,  en  el  qual 
se  hizo  una  comedia  y  oracion,  a  la  qual  auia  muchos  dias  que 
deseaua  uenir  el  rey  *,  y  llegado  el  dia,  uino  su  Alteza  con 
el  cardenal  su  tio  2,  y  el  Sehor  Don  Antonio,  y  Sehor  Don 
Duarte,  sus  primos,  y  toda  la  demas  nobleza  de  la  corte  que 
pudo  caber  en  nuestro  patio;  el  qual  puesto  que  estaua  muy 
bien  exornado,  puesto  un  docel  con  cortinas  de  brocado  que 
auia  dado  el  gobernador  de  la  India  para  su  Alteza,  todauia 
uenido  el  ueedor  mayor  del  rey,  pareciole  que  se  deuia  de  traer 
de  palacio  los  ornamentos,  y  assi  se  hizo  un  trouo  real  de 
brocado  acatifado  todo  al  derredor  con    alcatifes  de  lo  mesmo. 

5.  Poco  antes  de  las  dos  oras  uino  su  Alteza  acompahado 
con  los  sehores  que  digo,  y  despues  de  auer  hecho  en  la  yglesia 
oracion,  uino  a  su  asiento.  Estuuo  el  cardenal  a  su  mano 
yzquierda,  junto  de  el  qual  estaua  el  sehor  Don  Antonio,  su 
tio,  y  sehor  Don  Duarte.  Dentro  de  la  cortina  estaua  el  sehor 
Don  Juan,  rey  de  Geylan  3,  que  esta  en  nuestro  collegio,  y  por 


1  Sebastianus. 

2  Henricus. 

3  In  parte  epist.  praecedentis  a  nobis  omissa,  de  hoc  doraino  Ioanne  cla- 
rius  dicit :  «  El  seiior  Don  Joan  que  se  el  Rey  de  Ceylon  que  arriba  digo, 
es  un  raocbacbo  de  hasta  15  afios  que  uino  de  la  India  a  aprender  aca  las 
cosas  de  la  Ley,  y  buenas  costumbres  y  latin  y  se  uuiere  tiempo,  quisa  pas- 
sara  a  las  artes.  Tiene  el  buena  habilidad,  y  trabaja  por  saber.  Anda  agora 


596.  —  Olisipone  31  Decembris  1561  627 

le  hazer  honrra,  tenia  cubierta  la  cabeca.  En  la  demas  uaranda 
estauan  todos  los  otros  senores  principales;  y  cierto  que,  aunque 
no  fuera  para  mas  de  meternos  en  confusion  considerando  la 
paciencia  que  tienen  estos  principes  de  la  tierra  delante  de  su 
rey,  nos  auia  hecho  nuestro  Sefior  mucha  merced  en  los  auer 
traydo  a  nuestro  collegio;  porque  ni  les  ualieron  dignidades  de 
obispados,  ni  titulos  de  condes  o  marqueses,  ni  las  uenerables 
canas  de  muchos  dias,  pafa  que  les  fuesse  licito  sentarse  en 
todo  el  tiempo  que  la  fiesta  duro;  mas  cansados  de  estar  en 
pie  y  afligidos  con  el  calor,  y  desbarretados  delante  de  su  rey, 
reuerebantur  pueri  maiestatem,  et  dignitatem  senis. 

6.  A  estas  oras  despues  de  la  oracion  que  tuuo  un  maestro, 
se  siguio  la  comedia,  que  era  una  fiction  de  vno  que,  menos- 
preciados  [sicj  las  uirtudes,  se  daua  a  todo  genero  de  deleytes. 
Auia  tan  buenos  y  graciosos  passos,  que  no  podia  dexar  S.  A. 
de  mostrar  algunos  effectos,  que  en  tal  edad  se  suelen  expremir, 
dando  con  las  palmas  con  alegria:  y  si  esto  mostraua  la  edad 
pueril  del  rey,  no  se  dexaua  tambien  de  parecer  en  la  grauedad 
de  el  principe  y  cardenal,  el  qual  muchas  uezes  se  leuantaua 
della  silla  por  no  dexar  parte  ninguno  [sic]  por  uer,  de  lo  que 
se  hazia  en  el  theatro,  especialmente  quando  se  representaua 
una  persona  de  la  qual  no  solo  el  uulgo,  mas  las  personas  muy 
nobles,  apenas  podian  guardar  el  decoro  que  se  deuia  tener  de- 
lante  de  su  A. ;  y  vuo  persona  que  aunque  no  lo  entendia,  de- 
zia  que  daria  quanto  tenia  por  uerla  representar;  y  aunque 
auia  estos  passos  tan  graciosos  y  apacibles,  por  les  ayudar 
mucho  la  musica  real  que  junto  del  theatro  tenia  su  asiento, 
auia  tamen  otras  cosas  que  mouian  mucho  a  deuocion,  como 
fueron  los  coros  de  las  uirtudes,  que  salieron  muy  ricamente 
uestidas,  al  modo  romano,  los  pies  descalsos,  con  unas  alparcas 
de  terciopelo  cubiertas  de  perlas,  solo  para  este  proposito  hechas, 
las  quales  representauan  muy  bien  el  officio  de  cada  una,  mos- 
trandolo  tambien  por  las  insignias  que  lleuauan.  Entraua  en 
ellas  amor  de  Dios,  el  qual  linuaua  un  coragon  encendido  en 
llamas  de  fuego.  La  temperanga  lleuaua  unas  uaras  con  unas 
disciplinas.  Gastidad  una  paloma  blanca.  Fortaleza  un  escudo 
con  una  columna  en  la  mano.  Prudencia  un  espejo.  Las  quales 
juntamente  con  algunos  cantores,  que  tambien  iuan  uestidos 
cantando  quando  salian,   cessando  la  musica  de  harpas,   viuela 

en  la  4.*  classe,  y  tiene  mucho  respecto  a  sus  maestros,  y  al  rector,  y  a  to- 

dos  los  de  casa;  y  ansi  trata  con  ellos  como  si  fuere  uno   de  nosotros ». 

Vide  etiam  p.  102,  annot.  1. 


628  LlTTEBAE    QUADRIMESTRES 

de  arco,  dulcaynas,  y  la  demas  miisica,  que  el  rey  mando  uenir 
para  este  effecto.  Mouio  mucho  en  especial  el  fin  de  la  obra, 
porque  fue  recebido  el  que  representaua  la  figura  a  prin^ipal 
con  todo  el  coro  de  uirtudes,  estando  el  de  rodillas,  y  las  uir- 
tudes  otorgandole  perdon  por  las  auer  menospre<jiado;  y  al  fin 
cantando  mostraron  ser  reconcjliado  con  Dios.  Supimos  auer 
mucho  contentado  este  fin,  porque  tratando  el  cardenal  de  esto 
con  la  reyna,  dixo  :  por  uentura,  si  esso  uiera  aquel  que  ayer 
se  ahorco,  no  se  ahorcara;  porque  el  dia  antes  se  auia  enfor- 
cado  un  hombre.  Porque  el  rey  deseaua  mucho  uer  nuestra 
cerca,  se  partio  del  theatro  para  ella,  y  lluego  entrando  por  la 
puerta  de  la  cerca,  le  sacaron  para  su  passatiempo  algunas 
cosas  que  le  podian  dar  delectacjon,  como  fue  algunos  conejos 
de  casa,  con  que  mucho  se  alegro  corriendolos  y  matandolos. 
Despues  de  se  auer  en  la  huerta  desenfadado  el  Rey,  se  fue  a 
palacio,  y  luego  la  gente  se  ayunto  a  deuinar  los  enigmas, 
los  quales  eran  seis,  los  mejores  que  se  an  puesto  hasta  aqui, 
assi  por  la  hermosura  de  las  pinturas,  como  por  la  inuencion; 
y  porque  entre  ellos  auia  algunas  inuenciones  acomodadas  al 
gusto  de  el  rey  y  de  algunos  senores  principales.  Aui[a]  tam- 
bien  uersos  en  lenguaje.  Adeuinaronse  algunos,  los  quales  se 
lleuaron  otro  dia  a  palacio  por  peticion  del  rey  y  de  los  mas 
caualleros  que  le  siruen;  donde  el  rey  despues  de  auer  meditado 
mas  de  una  ora  dando  diuersos  sentidos  y  ynterpretationes, 
dixo  con  grande  admiracion  que  eran  muy  escuros,  que  no 
podia  adeuinar.  Dios  nuestro  Sefior  le  de  su  gracia  para  acertar 
con  las  uerdaderas  y  solidas  virtudes,  a  mayor  gloria  diuina 
y  goueruacion  de  su  reyno. 

7.  El  dia  siguiente  se  destribuyeron  las  clases  ;  y  en  lo  que 
toca  a  los  praeceptores  no  uuo  mudanca  alguna,  mas  de  por  el 
mucho  niimero  de  estudiantes  acrecentar  setima  classe.  Reci- 
bense  cada  dia  muchos,  y  assi  ay  en  cada  classe  buen  niimero 
de  ellos,  que  seran  mas  de  quinientos  y  cinqiienta  estudiantes. 
Hablase  comunmente,  latin  en  las  classes  que  se  puede,  y  assi 
mesmo  en  el  collegio  ;  y  guardase  tanto  esto,  que  comencando 
de  el  Padre  Luys  Goncalez,  superintendiente,  hasta  el  hermano 
portero,  sancristan,  comprador  y  despensero,  hablan  latin  co- 
miinmente  ;  y  assi  algunas  uezes  los  que  nos  traen  lo  neces- 
sario  para  casa  hablan  latin,  y  rogandoles  quid  portent,  res- 
pondent,  pisces.  No  sale  de  esta  qiienta  el  senor  Don  Juan,  el 
qual  tambien  se  aprouecha  de  sus  frasses,  ni  solamente  le  crece 


a  fugira  ms. 


596.  —  Olisipone  31  Decembris  1561  629 

la  deuocion  en  esto,  mas  en  la[s]  demas  cosas  spirituales  ;  por- 
que  es  cosa  mucho  para  glorificar  al  Senor  uer  la  solicitud  que 
tuuo  en  concertar  un  pesebre  para  el  Nifio  la  noche  de  nauidad, 
el  qual  como  tuuo  concertado,  nunca  le  podimos  persuadir  que 
durmiesse,  sino  con  mucha  deuocion  andaua  encendiendo  sus 
candelas  y  hechando  agua  rozada  por  el  pesebre  quasi  hasta  la 
manana,  quando  ya  uencido  del  sueno,  durmio  junto  de  el  mes- 
mo  pesebre  en  el  suelo,  encima  de  una  estera.  Suele  el  en  se- 
mejantes  noches  hazer  sus  predicaciones,  y  assi  le  pedia  el 
Padre  Rector  que  dixesse  alguna  cosa  acerca  de  la  pobreza  del 
Niho  ;  mas  como  ya  la  discrecion  le  muestra  lo  que  a  de  hazer, 
rogo  el  mucho  al  Padre  Rector,  que  su  R.  nos  dixesse  alguna 
cosa,  y  assi  lo  hizo,  y  mando  que  cada  uno  dixesse  lo  que  le 
occurria  ;  y  como  era  pobre  y  reuelacion  hecha  a  pastores,  dixo 
tambien  su  concepto  el  ortelano  y  el  moco  que  tiene  cuidado  de 
los  otros  pesebres ;  y  crea  V.  P.  que  no  yuan  muy  fuera  de  camino. 

8.  Pocos  dias  antes  que  esta  se  escriuiesse,  yendo  un  nuestro 
Padre  fuera  confessar  una  persona  que  no  podia  uenir  a  la  ygle- 
sia,  hallo  un  honbre  en  la  mitad  de  una  calle  tan  furioso  y 
desatinado,  que  con  una  espada  en  la  mano  desenbaynada  se 
yua  para  una  muger,  y  estuuo  en  tal  punto  su  furia  que,  si  no 
llegara  nuestro  Padre  aquel  momento,  la  matara ;  mas  quiso 
nuestro  Senor  que  por  detras  tuuo  mano  de  el  braco  del  hom- 
bre,  y  con  la  mas  fuerca  que  pudo,  impidio  el  impetu  a  diabo- 
lico  de  su  desenfrenada  determinacion. 

9.  Predicando  este  mesmo  Padre,  quiso  nuestro  Senor  que 
se  hallase  en  la  yglesia  una  persona  noble,  la  qual  o  por  ser 
su  pobreza  muy  desconueniente  a  su  estado,  o  por  persuassion 
de  el  demonio,  andaua  en  muy  gran  peligro  de  su  anima  y  con 
prepositos  [sic]  de  hazer  un  gran  desatino,  con  b  que  la  perdiera 
totalmente  ;  mas  oyendo  aquello  del  psalmo  «  Teuuisti  me  dex- 
tera  tua  »  l,  y  lo  que  mas  nuestro  Senor  comunico  a  nuestro 
Padre  que  dixesse  sobre  esto,  fue  tan  comouida  y  consolada, 
que  ya  esta  muy  fuera  de  el  tal  proposito,  y  se  confiessa  y  co- 
mulga  muy  a  menudo.  [Preces  postulat.]  De  Lisbona  de  la  casa 
de  Sam  Roque,  vltimo  de  Deziembre  1562  2. 

Por  comission  del  P.e  Doctor  Torres. 

Hijo  indignissimo  de  V.  P.  Pero  Lopez  3. 

a  ympento  nis.  —  b  con    supra  vers. 


1  Cf.  Ps.  LXXII,  24. 

2  Cf.  annot.  1.  epist.  praec. 

3  Vide  annot.  ultimam  epist.  praec. 


630  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

597 

LUDOVICUS    DE    VICTORIA 

SALMANTICA   31    DECEMBRIS    1561    l. 

1.  Res  domi  et  corpori  et  animo  prospere  succednnt.  —  2.  Candi- 
tati  in  Societatem  egregii.  Exercitationes  scholasticae  florent; 
officit  Universitas.  —  3.  Socii  peregrinatum  missi.  —  4. 
Ministeria  varia  et  fruciuosa  :  P.  Rector  clericis  ipsis  doctri- 
nam  christianam  eiusdemque  tradendae  rationem  exponit.  — 
5-6.  Clerici  ab  episcopi  vicario  corripiuniur .  Quorum  unus 
valde  in  spiritu  proficit.  —  7-8.  Difficiles  paces  ineuntur. 
—  9.  Preces  ad  impetrandam  pluviam.  —  10.  Aegroti  a 
sociis  curantur. 

1.  f  Jhs.  Muy  R.do  P.e  uro.  en  Chr.°  .  Gratia  et  pax  Christi. 
Aunque  en  la  vltima  parte  del  aiio  suele  aver  meuos  cosas  de 
que  dar  qiienta  a  V.  P.,  empero  en  esta  se  a  mostrado  en  mu- 
chas  cosas  que  se  an  hecho,  la  bondad  de  Dios  nuestro  Senor. 
Quanto  a  las  cosas  comunes,  en  casa  estamos  treynta  y  seys: 
diez  sacerdotes  y  los  demas  hermanos.  Algunos  enfermos  a 
avido  de  diuersas  enfermedades,  de  los  quales  vno  llego 
muy  al  cabo,  y  esta  ya  bueno  con  los  demas:  gloria  al  Sehor. 
Grande  consuelo  y  mutua  alegria  nos  a  causado  el  feruor  y  soli- 
citud  con  que  tratan  todos  de  lo  que  toca  al  proprio  aprouecha- 
miento,  asi  acerca  de  la  obidiencia,  oracion  y  mortificacion, 
como  acerca  de  la  guarda  de  las  reglas;  y  vnos  a  otros  son 
espuelas  para  caminar  con  mayor  cuydado,  aunque  este  sea 
grande,  en  la  via  comencada  del  diuino  seruicio.  En  estos  dias 
especialmente  se  exercitan  todos  en  la  mortiflcacion,  y  es  tanta 
la  solicitud  con  que  piden  al  P.  Rector  les  conceda  aquellas 
cosas  en  las  quales  sienten  recibira  mayor  tormento  su  carne, 
tanto  que  mas  es  menester  que    tenga  quenta  que  no  se  hagan 


1  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  98,  ff.  402,  403;  prius  232,  233.  Praecedit  exem- 
plum  latinum  in  ff.  400,  401.  Sunt  praeterea  duo  alia  exempla  latina  in  cod. 
Hisp.  99,  ff.  339-340,  341-342,  inter  epist.  anni  1562,  fortasse  ob  ambiguam 
anni  notationem  (Prjdie  cal.  Ian.  1562).  Exstat  praeterea  hispanicum  epistulae 
compendium  ab  eodem  Victoria  subscriptum  in  cod.  Hisp.  99,  f.  456,  ad  cu- 
ius  calcem  recens  manus  scripsit:  «  Salamanca  1562  Septiembre  »  (I). 


597.  —  Salmantica  31  Decembris  1561  631 

indiscreciones,  que  no  que  ayan  menester  exortarles  a  esto.  Ofre- 
cen  tambien  al  nino  Jesus  especialmente  en  estos  dias  de  pascua 
aquellas  cosas  a  que  se  sienten  estar  en  alguna  manera  afficio- 
nados,  lo  qual  hacen  algunas  veces  con  disciplina  publica ;  otras 
con  otros  generos  de  penitencias.  Tambien  piden  les  sean  dichas 
sus  faltas  publicamente,  y  ellos  dicen  las  que  en  si  veen;  de 
donde  se  saca  no  pequefio  fructo;  y  como  estas  cosas,  en  especial 
en  este  tiempo,  se  agan  con  mayor  feruor,  a  sido  causa  de 
darnos  nuestro  Seftor  muy  alegres  pascuas,  las  quales  el  mismo 
Senor  de  a  V.  P.ad  muy  buenas,  como  estos  sus  indignos  hijos 
lo  deseamos.  Anse  exercitado  los  hermanos  estudiantes  en  las 
vacaciones  que  a  avido  estos  dias  de  pascua  en  seruir  al  co- 
cjnero,  como  otros  afios  suelen  hacer,  y  el  dia  que  cada  vno 
sirue,  tiene  qiienta  de  proponer  a  la  noche  al  tiempo  del  ^enar 
a  los  Padres  y  hermanos  los  concetos  que  nuestro  Senor  le  a 
dado  acerca  de  las  cosas  de  la  cocina,  los  quales  aplican  a 
cosas  spirituales  para  dellos  sacar  algun  fruto. 

2.  Anse  recebido  tres  buenos  sujectos,  y  arto  idoneos  para 
los  ministerios  de  la  Gompahia :  el  vno  sacerdote  que  a  ya  aca- 
bado  sus  estudios  de  artes  y  theologia,  y  es  bachiller  en  ella; 
el  otro  avia  ya  acabado  las  artes  y  tres  anos  de  inedicjna;  el 
tercero  aiin  no  a  acabado  las  artes  ! ;  los  quales  con  los  demas 
que  no  avian  acabado  su  probacion,  con  mucha  constancia, 
feruor  y  alegria  prosiguen  el  camino  que  propusieron  de  seguir : 
sea  por  todo  la  gloria  a  Dios  nuestro  Senor  de  quien  todo  el 
bien  recebimos.  Continuan  las  escuelas  diez  y  seys  theologos 
y  quatro  artistas;  hacen  mucho  fructo  en  sus  estudios,  del  qual 
dan  muestra  en  las  conclusiones  que  alternatin  se  tienen  dentro 
de  casa,  de  artes  y  theologia,  a  las  quales  vienen  muchos  estu- 
diantes,  maestros  y  chatredaticos  de  la  vniversidad,  y  colegiales; 
mas  no  menos  indicios  y  muestras  que  asta  aqui  se  obieran 
dado,  porque  vn  hermano  muy  abil  y  de  buenas  letras  tenia 
ya  probeido  para  vn  acto  mayor,  que  avia  de  tener  en  las  escue- 
las,  en  la  materia  de  legibus,  que  asta  agora  no  se  avia  leydo 
en  escuelas,  sino  se  ouiera  promulgado  vn  nuebo  estatuto  en 
la  vniversidad  por  el  qual  se  mandaba  que  ninguno  que  no 
estubiese  matriculado,  tubiese  acto  alguno,  ni  argumentase  pii- 


1  Collatis  iis,  quae  in  cod.  Salmant.  1,  et  in  catal.  collegii  die  17  Ianua- 
rii  1562  scripto  (in  cod.  Cast.  13,  f.  75)  habentur,  apparet  hos  recenter  ad- 
missos  esse  P.  Alfonsum  Gomez,  et  frates  Didacum  Samaniego  et  Alfonsum 
Benitez. 


632  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

blicamente  en  las  escuelas;  lo  qual  pensamos  averse  mandado 
por  ver  si  por  este  medio  nos  podrian  hacer  votar,  porque  es 
grande  la  opinion  que  de  los  nuestros  se  tiene  de  que  votaran 
por  la  justicia.  Empero  nosotros,  pospuesta  la  vtilidad  que  se 
nos  podia  seguir  de  los  actos,  quisimos  mas  guardar  el  orden 
de  V.  P.ad  y  obedecer,  y  huir  la  distracion  y  otros  iuconue- 
nientes  que  de  semejantes  negocios  se  suelen  seguir.  Arto  nos 
basta  para  el  fin  que  se  pretende,  exercitar,  como  se  hace,  los 
ingenios  en  las  conferencias  cotidianas  y  conclusiones  publicas, 
que  cada  ocho  dias  de  ordinario  se  tienen,  y  quieto  y  suficiente 
estudio  que  se  da. 

3.  Algunos  an  ydo  a  peregrinar,  asi  por  guardar  cou  alguuos 
dellos,  que  eran  nouicios,  la  constitucion,  y  principalmente  para 
mas  expirmentar  la  virtud  de  la  santa  pobreca,  aunque  en  casa 
no  poco  se  exercita ;  aunque  fueron  tantas  las  limosnas  que  a 
algunos  dellos  daban,  que  les  era  necesario  vsar  de  voluntaria 
pobrega.  Ensenauan  la  doctrina  christiana,  predicaban  en  algu- 
nos  lugares,  eran  recebidos  con  muy  gran  charidad  en  algunos 
monesterios  de  frayles,  donde  les  daban  abundantissimamente 
lo  necesario ;  y  a  algunos  dellos  les  lauaban  los  mismos  frayles 
los  pies,  y  vsaban  con  ellos  de  otras  obras  de  hospitalidad, 
por  ser  grande  la  afficion  que  los  religiosos  tienen  a  los  de  la 
Compania. 

4.  Ay  en  nuestra  iglesia  sermon  los  dias  de  domingo,  y 
algunos  dias  de  fiesta,  a  los  quales  concurre  mucha  gente,  y 
sacan  el  fruto  que  se  pretende,  que  es  la  freqtiencia  de  los  sacra- 
mentos,  lo  qual  se  uee  por  ser  el  numero  de  los  penitentes  muy 
mayor  que  antes.  Predicase  tambien  a  los  presos,  y  enseiiaseles 
la  doctrina  christiana.  Entre  ias  cosas  que  con  la  gracia  del  Seiior 
se  an  hecho  en  ayuda  de  los  proximos,  creo  ser  la  principal 
obra  la  que  el  P.e  rector  '  a  hecho  a  para  ayuda  de  las  animas 
de  los  clerigos  deste  obispado,  que  no  creo  lo  tenian  menos 
menester  que  la  demas  gente.  Y  es  que  hablando  vn  dia  con  el 
prouisor  (que  agora  tiene  todas  las  veges  del  obispo  2,  que  es  ido 
al  concjilio),  y  le  dixese  como  en  alguuos  lugares  avian  encar- 
gado  los  prouisores  a  los  de   la    Gompafiia  que    hiciesen  a  los 


a  heho  ms. 


1  P.  Bartholoraaeus  Hernandez. 

2  Petrus  Gonzalez  de  Mendoza. 


597.  —  Salmantica  31  Decembris  1561  633 

clerigos  algimas  platicas  donde  a  les  mostrasen  como  debian 
hacer  sus  officios  ;  y  mostrandole  vna  carta  que  nos  avian  escrito 
de  Seuilla  acerca  desto  (donde  se  vee  el  fruto  de  la  comunica- 
cion  por  cartas  que  ay  en  la  Compafiia),  y  tratando  desto,  le 
dixese  la  grande  necesidad  que  no  solo  b  en  el  pueblo,  mas  en 
los  curas  y  clerigos  ay  de  saber  entendiendo  la  doctrina  chris- 
tiana  ;  de  lo  qual  como  tubiese  experiencia,  porque  a  muchos 
de  los  clerigos  examinaba  en  ella  4,  vusco  medio  vtil  para  como 
pudiesen  ser  los  clerigos  ensenados  e  instruidos  acerca  del  en- 
tendimiento  de  la  doctrina,  y  como  debian  bien  hacer  sus  offi- 
cios ;  el  qual  escojio  por  el  mejor  hacer  que  se  juntasen  cinco 
iglesias  en  vna ;  scilicet,  los  curas  y  beneficiados  y  clerigos  y 
los  demas  ministros  dellas;  y  esto  mando  so  pena  de  descomu- 
nion,  donde  el  P.e  Rector  les  hacia  platicas,  declarandoles  esto : 
la  doctrina  y  modo  de  hacer  sus  officios.  El  qual  cargo,  asi 
por  ser  de  tanto  seruicio  de  nuestro  Senor,  y  por  rogarselo  el 
prouisor,  lo  acepto  el  P.e  rector.  Iuntauanse  destas  cinco  igle- 
sias,  de  las  tres  a  las  quatro  de  la  tarde,  mas  de  sesenta  clerigos, 
los  quales  entendiendo  que  el  P.e  rector  lo  hazia  por  orden  del 
prouisor,  aunque  al  principio  lo  tomaban  de  mala  gana,  em- 
pero  despues  no  cesaban  de  dar  gracias  al  P.e  Rector  y  al  pro- 
uisor,  diciendo  no  aver  cosa  de  que  tanta  necesidad  tubiesen 
como  de  aquella.  Hazese  asi  de  cinco  en  cinco  iglesias,  asta 
que  se  anden  todas  las  de  la  cibdad ;  y  despues  esta  determinado 
el  prouisor  que  se  haga  lo  mismo  en  los  pueblos  principales 
deste  obispado. 

5.  De  otro  medio  arto  comodo  para  este  fin  de  reducir  los  cle- 
rigos  distraydos,  vso  el  prouisor,  y  fue  tener  mucho  cuydado 
con  reprehenderlos,  y  la  penitencia  que  les  da,  es  que  vengan 
a  nuestra  casa  por  espacio  de  treynta  dias  algunos,  y  a  otros 
mas ;  y  que  hagan  lo  que  aca  les  ordenaren  ;  lo  qual,  aunque 
toman  con  gran  dificultad  por  pensar  los  traen  a  meter  en  al- 
guna  carcel,  pero  despues  que  comiencan  a  gustar  de  los  exercicios, 
y  veen  la  charidad  con  que  les  siruen,  y  los  medios  que  para 
ayudar  a  sus  animas  se  vsan,  quedan  en  grande  manera  aficio- 
nados,  y  sacan  mucho  fructo  de  los  exercicios,  y  salen  con  pro- 
posito  firme  de  la  enmienda.  Sea  por  todo  gloria  a  Dios. 


a  don  ms.  —  b  no  so  >ns. 


1  In  epistulae  corapendio  clare  apparet  examinatorem   esse  vicarium  epi- 
scopi,  non  collegii  rectorem. 


634  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

6.  Grande  es  el  concurso  de  penitentes,  especialmente  de 
estudiantes,  el  qual  numero  en  estas  fiestas  se  a  aumentando 
mucho.  Allende  de  los  clerigos  que  arriba  dixe,  an  hecho  a  al- 
gunos  otros  los  exercicios,  y  entrellos  vn  clerigo  especialmente, 
aunque  todos  se  aprouecharon,  saco  dellos  notable  fructo,  y 
vimos  en  el  gran  mudanca;  porque  por  ser  de  no  buena  vida 
y  escandaloso  lo  queria  hechar  b  del  lugar  el  sehor  del  pueblo ; 
el  qual,  andando  a  buscar  intercesores  para  voluer  en  gracia 
con  el  sehor,  entendio  no  valer  poco  para  este  efecto  la  auto- 
ridad  y  conocimiento  que  el  P.e  Rector  tenia  con  el;  y  asi  le 
pidio  con  grande  instancia  lo  alcancase  con  promesa  de  la  en- 
mienda.  El  P.e  Rector  con  deseo  de  reducir  a  aquella  alma,  lo 
alcanco  del  sehor  con  condicion  que  cumpliese  el  clerigo  la 
palabra  que  avia  dado,  que  haria  los  exercicios.  Al  fin  los  vino 
hacer,  y  fue  tanta  la  misericordia  que  Dios  vso  con  el,  que  ya 
solo  estaba  con  cuydado  de  alcancar  perdon  de  su  Dios,  mas 
que  no  voluer  en  gracia  con  el  sehor  temporal.  Pasauansele 
muchas  oras  en  solo  llorar  y  gemir  casi  todos  los  dias  que  en 
exercicios  estubo,  que  era  cosa  de  gran  consuelo  ver  tan  gran 
mudanca.  Despues  el  P.e  Rector  le  busco  vn  asiento  donde 
estubiese,  porque  yendo  a  la  tierra,  no  faltasen  los  buenos 
propositos  que  nuestro  Sehor  le  avia  dado. 

7.  Aunque  ayan  sido  muchas  las  amistades  que  se  an  hecho, 
solas  dos  o  tres  dire,  por  las  quales  podra  V.  P.  conocer  lo 
mucho  que  nuestro  Sehor  en  esta  parte  se  sirue  por  medio  de 
los  nuestros.  La  vna  dellas  es,  que  como  dos  caualleros,  que 
son  de  los  mas  principales  de  la  cibdad,  ouiesen  rehido  y  vi- 
niesen  a  las  cuchilladas  subitamente  por  su  causa  se  alboroto 
mucho  la  cibdad,  y  los  caualleros  todos  se  diuidieron  en  dos 
bandos  en  muy  breue  tiempo ;  y  como  si  fuera  en  alguna  guerra, 
asi  estaban  todos  muy  armados  y  casi  al  punto  de  romper.  Mas 
no  pudo  el  enemigo  de  la  paz  hazer  lo  que  pretendia,  porque 
fue  nuestro  Sehor  seruido  por  medio  del  P.e  Rector  euitar  vn 
mal  tan  grande;  el  qual  siendo  avisado  secretamente  de  lo  que 
entrambas  las  partes  determinaban  hacer,  luego  fue  a  dar  aviso 
a  la  justicia,  y  hizo  con  su  buena  industria  que  el  corregidor 
que  no  sabia  lo  que  pasaba,  embiase  sus  ministros  a  los  dos 
bandos,  y  mandase  so  grabes  penas  que  nadie  saliese  de  su  casa. 
Despues  el  P.e  rector  y  el  prior  de  S.t0  Domingo,  queriendo 
hacer    las    amistades,  estubieron    asta   mas  de  la  media    noche 


a  heho  ms.  —  b  hehar  ms. 


597.  —  Salmantica  31  Decembris  1561  635 

ofreciendoles  diuersos  medios  para  voluer  en  paz.  Para  esto 
tomaron  por  medio  hechar  presos  las  dos  cabe^as  por  quien  las 
disensiones  avian  venido,  y  esto  porque  no  viniesen  a  rromper. 
Al  fin,  despues  de  aver  gastado  tres  dias  asta  las  medias  no- 
ches  en  este  trabajo,  vinieron  alcancar  lo  que  querian,  y  se 
hizieron  las  amistades,  para  lo  qual  no  poco  aprouecho  la  au- 
toridad  y  beneuolencia  del  P.e  Rector,  que  tiene  acerca  de  los 
caualleros,  lo  qual  se  aumento  mucho  con  esto,  porque  dicen 
aver  los  nuestros  con  sus  oraciones  alcan^ado  de  Dios  se  estor- 
uase  este  comun  mal.  Plega  a  Dios  que  la  opinion  que  de  los 
nuestros  se  tiene,  no  sea  en  valde. 

8.  Dire  tambien  que,  como  el  prouisor  y  el  juez  que  esta 
aqui  por  metropolitano  del  Reuerendiss.mo  de  Santiago  l,  estu- 
biesen  muy  diferentes,  y  el  vno  ouiese  descomulgado  al  otro,  y 
el  otro  al  otro  el  primer  dia  de  pascua  de  Nabidad,  y  no  qui- 
siesen  alcar  el  entredicho,  aunque  les  era  mandado  por  proui- 
sion  real,  y  los  principales  de  la  ciudad  con  instancia  se  lo  ro- 
gasen,  no  se  efectuo  sino  por  medio  del  P.e  rector,  por  confesarse 
con  el  el  juez,  y  serle  muy  aficionado  el  prouisor  ;  y  asi  con 
gran  goco  de  la  cibdad  se  quito  el  entredicho  que  pensaron  du- 
rara  mucho  tiempo ;  y  el  prouisor  dixo  al  P.e  Rector,  que  si  el 
faltase  de  por  medio,  apenas  se  allaria  en  la  cibdad  quien  con- 
cluyese  semejantes  negocios  de  amistades.  Dexo  de  dezir  otras 
muchas  que  por  medio  de  los  nuestros  se  an  hecho. 

9.  Este  aho  aviendo  gran  falta  de  agua,  y  estando  todo  el 
pueblo  con  mucha  pena  desto,  trato  el  P.e  retor  en  consisto- 
rio  a  con  los  principales  de  la  cibdad  que  se  hiciese  publica 
procesion  y  oracion,  conforme  a  la  costumbre  de  la  iglesia,  por 
esta  necesidad,  y  que  se  dixesen  en  la  iglesia  mayor  y  en  cada 
perochia  y  monasterio  de  religiosos  nuebe  misas  cantadas,  y  a 
la  tarde  sus  completas  para  que  los  ruegos  de  muchos  impor- 
tunando,  alcan^asen  esta  misericordia  de  Dios;  y  asi  su  Mag.' 
mostro  en  esto  como  no  desecha  el  ruego  de  los  suyos. 

10.  Otra  obra  de  no  menor  peso  se  hico  en  las  vacaciones 
pasadas  con  los  pobres  enfermos  de  los  males  contagiosos,  que 
estaban  en  vn  ospital  desta  cibdad.  Yvan  cada  dia  dos  de  casa,  y 
hacian  alli  todo  lo  necesario,  dandoles  de  comer,  varriendo,  etc. 
y   ensehandoles  b  la   doctrina    christiana;  y  en   esto    gastauan 


a  Prius  consistorios.  —  b  les  supra  vers. 


Dioecesis  salraantina  eo  tempore  erat  suffraganea  Compostellae. 


636  LlTTERAE    QUADBIMESTRES 

todo  el  dia,  veniendo  a  casa  solamente  a  comer  y  dormir;  y 
para  mortificarse  a  trayan  del  rio  agua  en  cantaros,  y  exortauan 
a  los  ministros  del  hospital  a  hacer  lo  mismo,  con  mucha  edi- 
ficacion.  Duro  esto  quarenta  dias,  en  los  quales  por  la  buena 
diligencia  y  cuydado  (segun  decian)  de  los  nuestros,  casi  todos 
salieron  sanos.  El  primero  que  a  este  exercicio  fue,  era  el 
P.e  Rector.  Toparonle  traiendo  agua  algunos  religiosos,  y  otros 
conocidos,  que  dello  se  edificaban;  y  despues  que  los  curaron, 
pidio  el  P.e  Rector  a  personas  principales  limosnas  con  que 
los  vistio  y  dio  para  prouision  del  camino,  y  vinieron  los  po- 
bres  a  despedirse  de  los  nuestros  con  muchas  lagrimas,  agrades- 
ciendoles  la  buena  obra  recebida.  Por  no  ser  mas  largo  dexare 
de  decir  otras  obras  pias  que  los  nuestros  por  la  bondad  de 
Dios  an  hecho.  Esto  es  lo  que  parecio  averse  de  avisar  a 
V.a  P.ad ,  pidiendo  ser  encomendados  en  las  santas  oraciones  y 
sacrificios  de  V.  P.  y  de  los  desa  casa  y  collegio.  De  Salamanca, 
y  de  Dic.e  postrero  de  1561. 
D.  V.  P.  indignissimo  hijo. 

f 

LUIS   DE   VlCTORIA    l. 

Sigilli  vestigium. 


598 

CHRISTOPHORUS   DE   CASTRO 

BRACARA    INEUNTE    IANUARIO    1563  2. 

Patris  Natalis  visitatione  cuncta  domi  reftorescttnt.  Novae 
aecles  emptae.  Sociorum  numerus  auctus,  nonnullis  in  So- 
cietatem  recens  ascitis.  Ministeria  erga  proximos  in  urbe 
et  in  vicinia.  Paces  compositae.  Sociorum  apucl  cives  exis- 
timatio  crescit.  —  2-3.  Humanitatis  et  philosophiae  studia. 
Scholasticorum  indoles. 


a  Litt.  ti  supra  vers. 


1  Vide  p.  431. 

2  Ex  origin.  in  cod.  Epp.  NN.  103,  2ff.  nn.  62,  63  (inter  epist.  B.  Ignatil 
de  Azevedo);  prius  191,  192.  In  cod.  Lus.  51,  ff.  214,  215,  est  similis  epist. 
latine  scripta  a  Ferdinando  Pires,  ex  qua  aliqua  edita  sunt  in  Epist.  P.  Nadal, 
I,  811  (n.  21);  in  ea  collector  parum  recte  scripsit  Braganza,  pro  Braga. 


598.  —  Bracara  Ineunte  Ianuario  1562  637 

1.  Jesiis.  Muy  R.do  en  Chro.  P.e  La  suma  gracia  de  Dios 
nuestro  Senor  acompane  siempre  nuestras  almas.  Amen.  Para 
dar  cuenta  a  V.  P.  (conforme  a  la  obediencia)  de  lo  que  estos  4 
meses  el  Senor  se  a  seruido  en  este  collegio,  empecare  desde  el 
tiempo  que  de  aqui  se  partio  el  Padre  maestro  Nadal  (porque 
entonces  se  escriuio  otra  vez)  *,  con  cuia  visitacion  fuimos  to- 
dos  muy  consolados  y  animados  en  el  Sefior,  y  los  dias  que 
aqui  estuuo,  aunque  pocos,  nos  confesso  a  todos  generalmente, 
y  examino  y  hizo  muchas  platicas,  declarando  y  dando  a  en- 
tender  nuestro  instituto,  con  tanto  feruor  y  spiritu,  que  a  todos 
nos  dexo  muy  edificados,  y  asi  parece  que  de  ay  adelante  nues- 
tro  Sehor  nos  a  mucho  augmentado  y  dilatado,  porque  no 
auia  entonces  aun  mas  que  vnos  pobres  principios  y  funda- 
mentos  de  collegio  ;  estauamos  entonces  aqui  diez,  y  aun  no 
teniamos  casa  propria  en  que  habitar ;  despues  aca  se  han  com- 
prado  vnas  buenas  casas,  que  aunque  auia  schuelas  hechas  muy 
buenas  con  su  iglesia,  mas  como  fueron  ordenadas  para  segla- 
res,  no  tenian  aposentos  ningunos.  Las  casas  estan  junto  a 
ellas,  y  es  el  mejor  sitio  de  la  ciudad  para  la  salud,  siendo 
tambien  toda  esta  tierra  muy  sana  ;  y  tanto,  que  los  que  en 
otras  partes  eran  muy  debiles  y  valetudinarios,  y  eran  tratados 
con  particular  gouierno,  aqui  andan  con  el  comiin,  que  en 
estos  principios  muchas  vezes  suele  ser  pobre ;  y  con  esso  todos 
andan  bien,  sanos  y  alegres  en  todos  los  trabajos  de  nuestro 
instituto  a;  y  aunque  son  grandes  las  casas,  por  auer  sido  de  vn 
cauallero  principal,  y  despues  de  su  muger  viuda,  que  nos  las 
vendio,  tienen  sitio  de  huerta,  y  aparejo  para  pode[rse]  b  hazer 
edificio  acomodado  a  nuestro  modo,  quan  bueno  quisieren ; 
aunque  por  mucho  tiempo  pueden  estar  en  ellas  25  de  los  nues- 
tros.  Hanse  concertado  y  repartido  y  cerrado  algunas  ventanas, 
para  estar  a  modo  religioso,  y  tambien  estan  separadas  a  vna 
parte  de  la  ciudad,  que  no  estan  contiguas  con  algunas  otras 
casas  de  seglares.  Ha  crescido  tambien  el  niimero  de  los  nues- 
tros,  porque  se  recibieron  en  estos  quatro  meses  quatro  bue- 
nos  subiectos,  los  tres  scholares,  y  vno  para  seruir  en  los  mi- 
nisterios  temporales.  Todos  andauan  en  nuestras  schuelas. 
Otros  muchos  lo  piden,  y  de  los  mejores  en  virtud  y  habilidad 


a  Seq.  cancellata:  este  sitio  es  en  lo  mejor  y  mas  sano  de  la  ciudad. 
b  Consumpta  charta. 


1  Hanc  epist.  non  vidimus. 


638  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

para  las  letras ;  mas  por  no  ser  de  mucha  edad,  aimque  pasan 
de  15  afios,  se  diffieren,  trabajando  couseruarlos  y  que  se  apro- 
uechen  en  virtud  y  deuocion,  y  teniendo  con  ellos  mas  parti- 
cular  cuenta.  Estamos  al  presente  15,  los  siete  sacerdotes,  y  los 
8  legos.  Las  ocupaciones  son  las  ordinarias.  El  modo  de  pro- 
ceder  es  conforme  a  lo  que  el  Padre  Nadal  nos  dexo,  y  el  P.e 
Goncalo  Vaz,  prouincial,  mas  particularmente  nos  cornunico, 
viniendo  a  uisitar  despues.  Todo  lo  qual  se  trabaja  con  todo 
cuidado  de  executar  a  gloria  diuina ;  y  en  lo  que  se  falta,  se 
dan  y  piden  penitencias  con  toda  consolacion  y  suauidad  en  el 
Sehor  nuestro.  Hanse  renouado  los  votos,  precediendo  las  con- 
fessiones  generales,  y  lo  demas,  segun  que  tenemos  por  orden 
de  la  obediencia,  esta  fiesta  de  Nauidad.  Fuera  de  casa  se  ocu- 
pan  los  nuestros  en  leer  la  doctrina  en  nuestra  iglesia  ios  do- 
mingos  por  la  tarde,  en  predicar  en  la  iglesia  maior  muchas 
vezes,  y  en  otras  iglesias  fuera  de  la  ciudad  a  dos  leguas,  y 
a  menos,  para  que  vienen  con  mucha  instancia  a  pedir  sermo- 
nes  ;  y  se  espera  en  el  Sehor  notable  fruto  dello,  porque  es  la 
gente  de  muy  buenos  ingenios  y  natural,  mas  en  extremo  falta 
de  doctrina,  y  a  esa  causa  muy  aparejada  a  ser  muy  buenos, 
auiendo  quien  se  lo  diga,  y  les  de  exemplo,  y  tambien  para  ser 
lo  contrario,  si  esto  les  faltasse.  Ensehasse  la  doctrina  tambien 
a  los  nihos,  de  que  todo  nuestro  Sehor  mucho  se  sirue.  Ocu- 
panse  ordinariamente  dos  sacerdotes  en  confessiones  de  los  stu- 
diantes  y  de  gente  de  fuera.  Y  ultra  a  [del  P.  Rector],  que  a  las 
vezes  predica  y  conflessa,  ay  otro  sacerdote  que  lee  casos  de 
conscientia,  y  praedica  y  confiessa  a  sus  tiempo[s]  quando  le 
vaga.  Demas  de  los  de  la  ciudad  que  se  confiessan  en  nuestra 
iglesia,  que  son  muchos,  vienen  de  lugares  de  fuera,  y  de  las 
aldeas  labradores,  que  por  saber  que  los  confiessan  bien  y  por 
amor  de  Dios,  acuden  muchos  de  dos  leguas  y  de  tres  y  quatro. 
En  hazer  paces  se  entiende  mucho,  y  por  bondad  de  nuestro 
Sehor  se  effetuan  todas,  y  es  la  cosa  mas  necessaria  en  esta 
tierra,  por  quan  continuos  son  en  ella  pleitos  y  odios  de  vnos 
con  otros ;  y  tantos  se  atajan  con  entreuenir  en  ello  los  nues- 
tros,  que  dezia  vna  persona  principal  que  quitamos  de  comer  a 
los  procuradores  y  scriuanos,  que  se  sustentan  de  los  pleitos  y 


a  Lacuna  in  ms.  Ex  exemplo  latino  apparet  sermonem  esse  de  P.  Bee- 
tore.  Ait  enim:...  praeter  hos,  alii  duo  studium  et  operam  suam  figunt, 
vnus  in  concionando,  casusque  conscientiae  [exponendo];  alter,  id  est,  R.or 
in  concionibus    item  ad  populum  habendis...  ». 


598.  —  Bracara  Ineunte  Ianuario  1562  639 

differencias  de  otros.  Mas  para  que  les  demos  alguna  satisfacion 
dello,  sobre  dar  inantenimiento  spiritual,  se  han  hecho  tambien 
algunas  paces  entre  los  mismos  scriuanos,  y  muchos  dellos  se 
confiessan  con  nosotros.  Y  tambien  los  procuradores.  Acaescio 
que  estauan  differentes  los  del  auditorio  ecclesiastico,  que  son 
muchos,  sobre  cierta  preceden[cia]  a,  y  vinieron  a  tener  quiebra 
de  palabras,  y  traian  pleito,  y  hablandoles  y  buscando  manera 
para  ello,  se  vinieron  a  concertar  y  estar  en  paz.  A  los  encar- 
celados  se  va  aiudar  con  platicas  spirituales  y  confessiones. 
Son  tambien  llamados  nuestros  sacerdotes  muchas  vezes  para 
aiudar  en  el  transito  a  los  que  nuestro  Senor  lleua  desta  vida 
presente  para  la  otra ;  y  aunque  esto  es  ordinario  de  todas  las 
partes  a  donde  estan  los  nuestros,  todauia  aqui  nos  consuela 
mas,  y  es  de  mucha  edificacion,  porque  no  ay  otras  religiones 
que  lo  hagan,  y  al  principio  tenian  tan  poca  noticia  de  nuestro 
instituto,  y  en  alguna  manera  el  enemigo  los  tenia  persuadidos 
que  no  pensauan  que  le[s]  auiamos  de  aprouechar  en  nada,  an- 
tes  les  auiamos  de  ser  molestos,  y  auiamos  de  aiudar  a  con- 
sumir  las  prouisiones  de  la  ciudad.  Agora  que  veen  todo  lo 
contrario,  cresce  mas  el  amor  y  deuocion  y  la  edificacion  con 
lo  b  que  se  haze. 

2.  Los  studios  van  en  augmento,  en  numero  de  studiantes 
y  aprouechamiento  dellos  ;  y  aunque  el  prelado  f,  que  es  en  el 
concilio,  que  ouiera  de  aiudar  mucho,  y  hazer  que  fueran  mu- 
cho  mas  adelante,  todavia  de  alla  scriue  al  gouernador  enco- 
mendandole  estos  studios  mucho,  y  tiene  alla  special  cuidado 
dellos.  Da  sustentacion  a  algunos  clerigos  que  oyan  los  casos, 
y  ultra  destos  los  oyen  otros  sin  premio  ;  y  por  lo  que  aproue- 
chan  y  credito  que  se  tiene  a  la  doctrina  y  costumbres  de  los 
que  aqui  studian,  los  proueen  de  beneficios,  y  se  an  proueido 
algunos  dellos,  y  tiene  el  prelado  intento  de  hazerlo  asi,  quando 
vacaren  beneficios. 

3.  Ha  deseado  el  arcobispo  mucho  que  se  leyesse  aqui  vn 
curso  de  artes,  y  hizo  por  ello  mncha  instancia  ;  y  pareciendo 
asi  al  Padre  Francisco  2,  siendo  commissario,  se  le  concedio,  y 
se  empeco  este  san  Lucas  passado,  que  aunque  no  auia  mucho 
numero   de   studiantes,  que   no  serian    mas  de  hasta   28  6  30, 


a  Consumpta  charta.  —  b  lo  supra  vers. 


1  Fr.  Bartholomaeus  de  Martyribus,  0.  P. 
3  Stus.  Franciscus  de  Borja. 


640  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

por  auer  poco  que  auia  aqui  studios,  todauia  essos  que  ay  son 
de  uiuy  buenos  ingenios  y  habilidades,  y  se  spera  que  salgan 
bien  con  el.  En  las  classes  de  humanidad,  que  son  3,  ay  buen 
niimero  de  studiantes  y  de  muy  buenos  ingenios,  y  speramos 
en  el  Sehor  que  muy  specialmente  se  aprouechen  en  virtud  y 
letras,  y  que  sea  vn  gran  seminario  de  buenos  subiectos  para 
la  Gompahia,  porque  se  inclinan  muchos  a  ella,  y  como  digo, 
son  de  buenos  ingenios,  bien  inclinados  y  criados  en  mucho 
trabajo  y  mala  vida ;  porque  es  asi  vso  de  la  tierra  que  los  mas 
honrrados  traen  sus  hijos  por  la  maior  parte  descalcos  hasta 
ser  grandes,  y  desarropados,  y  comen  grosera  y  pobremente ;  y 
quanto  a  esta  parte,  tienen  buena  parte  andado  para  lo  que  en 
la  religion  se  pretiende ;  y  asi  tenemos  speran^a  que  nuestro 
Sehor  aiunte  aqui  mucho  pueblo,  y  que  sea  este  vn  gran  col- 
legio ;  y  tiene  tambien  mucha  comodidad  para  crescer  en  lo 
temporal,  y  para  que  tengan  lo  necessario  para  la  sustentacion. 
Haganos  su  diuina  magestad  tales  que  podamos  ser  fundamento 
del  ediflcio  que  aqui  querra  edificar  para  gloria  suya.  [Preces 
postulat,  et  valedicit].  De  Braga  principio  de  enero  1562. 

Por  comission  del  P.  Don  Ignacio  l. 

Indigno  in  Chr.°  Castro  2. 


599 

IOSEPHUS   DE  ACOSTA 

COMPLUTO    1    IANUARII    1562  3. 

1.  P.  Nadal,  generalis  commissarius,  collegium  invisit,  socios- 
que  ad  perfectam  instituti  custodiam  excitat.  —  2.  Scholas- 
ticae   exercitationes.  —  3.    Contiones,    tum    Compluti,    tum 


1  Btus.  Ignatius  de  Azevedo,  primus  huius  collegii  rector. 

a  In  parvo  catalogo  collegii  bracarensis  mensis  Decembris  1561  recensetur 
Christophorus  Crasto,  novicius  (Cod.  Lus.  43,  f.  161.v  ).  De  quo  in  catal. 
coll.  conimbric.  ineuntis  Ianuarii  1565  dicitur:  «  Christobal  de  Crasto  fsicj 
portugues,  natural  de  Castel  da  vid  (Castelo  de  Vide),  obispado  de  Portalegre, 
entro  en  la  Comp.a  a  15  de  Noviembre  de  1560;  ayudo  algiin  tiempo  al  maestro 
de  leer  y  scriuir,  y  en  Braga  leio  una  clase  de  latinidad  ».  Cod.  cit.,  f.  245.v  . 
Anno  1577  in  Indiam  navigavit.  Obiit  Goae  anno  1609.  Cf.  Da  Camara  Ma- 
noel:  Missoes  dos  Jesuitas  no  Oriente  nos  seculos  XVI  e  XVII ;  Guilhermy : 
Mdnologe  de  la  Compagnie  de  J4sus:  Assistance  de  Portugal,  II,  328. 

3  Ex  autogr.  (?)  in  cod.  Hisp.  99,  ff.  5,  6;  prius  163bis.  Praecedunt  duo 
exempla  latina  in  ff.  1-2,  3-4,  ex  quorum  primo  edita  sunt   aliqua   in  Epist. 


599.  —  Compluto  1  Ianuarii  156u2  641 

in  vicinis  oppidis.  —  4.  Frequentior  ad  sacramenta  con- 
cursus.  —  5.  Pax  inter  universitatis  magistros  initur.  — 
6-7.  Carcer  visitatur  assidue  quo  simul  cum  solacio  doc- 
trinae  christianae,  stips  etiam  ostiatim  corrogata  defertur. 
—  8.  Traduntur  identidem  Exercitia  spiritualia.  —  9. 
Festum  nominis  lesu,  adstantibus  principibus  viris,  sol- 
lemnius  agitur. 

1.  Ihus.  —  Muy  R.do  P.e  nuestro  en  Chro.  —  Gratia  et  pax 
Christi.  El  Setiembre  passado  al  principio  de  los  estudios  escreui 
a  V.  P.  breuemente  lo  que  entonces  se  ofrecia  de  los  exercicios 
y  aprouechamiento  espiritual  deste  collegio  l.  Agora,  con  el 
fauor  diuino,  pues  ha  sido  el  tiempo  mas  aproposito  de  nuestros 
ministerios,  dare  cuenta  algo  mas  larga  de  lo  que  despues  aca 
se  ha  hecho  a  gloria  de  Dios  nuestro  Senor,  assi  en  casa,  como 
fuera,  agerca  de  los  proximos.  Y  por  comenQar  de  lo  principal, 
hemos  tenido  aqui  estos  dias  por  mas  de  dos  meses  al  P.  Nadal, 
commissario  general,  con  cuya  presencia  ha  sido  tan  grande  la 
consolacion  y  alegria  de  los  Padres  y  hermanos,  que  verdadera- 
mente  a  todos  nos  ha  paregido  que,  aunque  ningun  otro  bene- 
ficio  recibieramos  de  la  visita  de  su  R.a  mas  de  verle  presente, 
bastaua  esto  para  esforcarnos  mucho  en  las  cosas  de  nuestra 
Compahia  y  del  seruicio  diuino.  Ha  acre^entado  esta  consolacion 
nuestra  la  junta  de  los  Padres  prouinciales  de  Castilla  2,  An- 
daluzia  3  y  Aragon  4,  con  otros  muchos  de  los  nuestros,  de 
cuya  vista  y  communicacion,  fuera  de  lo  que  al  bien  de  la  Com- 
pania  y  negocios  destas  prouincias  importaua,  ha  tanbien  resul- 
tado  grande  edificacion  en  nosotros,  y  augmento  de  la  charidad 
y  vnion  en  el  Sehor.  Hizonos  el  P.e  commissario  muchas  platicas 
de  grande  prouecho  y  espiritu,  en  las  quales  tratando  a  la  larga 
la  manera  y  partes  de  la  Compahia,  por  vna  parte  nos  dio 
grande  luz  en  la  intelligencia  de  todo,  y  por  otra  nos  puso 
espuelas  para  proseguir  en  la  via  comengada  con  mucho  feruor 
y  deuocion,  renouando  muy  de  veras   nuestros    desseos  y  exer- 


P.  Nadal.,  II,  810.  De  iisdem  fere  rebus  agit  epistula  a  Ioanne  Bravo  scripta 
die  28  Octobris  1561,  quae  exstat  in  cod.  Hisp.  98,  f.  362;  prius  161  (202bis). 


1  Vide  p.  525. 

2  P.  Antonius  de  Araoz. 

3  P.  Bartholomaeus  Bustamante.  cui  per  id  tempus  suffectus  est  P.  Ioannes 
Plaza.  Cf.  Epist.  P.  Nadal.,  II,  649. 

*  P.  Antonius  Cordeses. 

LlTTERAE   QUADRIMESTRES.   —  TOM.   VII.  41 


642  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

cicios,  y  animandonos  a  toda  perfection.  Hanse  puesto  por  obra 
las  instructiones  que  para  mejor  proceder  nos  ha  dexado  su 
R. a,  y,  segun  confio  en  Dios,  siempre  se  essecutara  con  mas 
perfection.  A  El  sean  dadas  gracias  infinitas  por  este  beneficio 
que  su  Magestad  nos  ha  hecho  de  visitar  nuestro  espiritu,  re- 
nouandole  y  augmentandole  en  su  seruicio.  Exercitanse,  pues, 
los  nuestros  con  todo  cuydado  en  guardar  las  constituyiones  y 
reglas  nuestras,  mostrando  grande  promptitud  y  alegria  en  las 
cosas  de  la  santa  obediencia,  de  lo  qual  nace  un  esfuerco  y  fir- 
meza  grande  en  la  vocacion,  que  aun  en  la  exterior  alegria  del 
rostro  se  muestra  bien.  En  este  tiempo  tanbieu,  desseando  todos 
recebir  en  la  santa  pascua  el  nacimiento  de  nuestro  Saluador 
dignamente,  han  procurado  aparejarse  el  aduiento  con  acrecentar 
en  la  oracion  y  penitencia,  con  cilicios,  ayunos,  disciplinas  or- 
dinarias  y  otros  loables  exercicios;  para  lo  qual  todo  concedio 
el  P.  Rector  l  licencia  general,  siendole  por  los  Padres  pedida. 
Los  nouicios  que  estan  en  la  probacion  biuen  con  mucho  re- 
cojimiento,  y  danse  de  veras  a  la  mortificayion ;  y,  cierto,  es 
tal  su  aprouechamiento,  que  pone  alegria  y  contento  ver  su 
obediencia,  humiidad  y  subiecion  en  todo  a  su  maestro;  a  los 
quales  se  han  ailegado  algunos  de  los  antiguos  a,  a  quien  el 
superior  ha  hecho  esta  gracia  de  que  esten  debaxo  del  maestro 
de  nouicios  2. 

2.  Quanto  a  los  estudios,  los  que  oyen  de  casa  theologia  son 
diez  y  nueue,  y  cinco  artistas.  Tienen  los  theologos  su  lecion 
por  la  tarde  del  P.e  M.  Deca,  que  todavia  prosigue  su  secunda 
secunde ;  ay  conclusiones  cada  ocho  dias,  assi  de  theologia,  como 
de  artes.  Los  que  vienen  de  fuera  a  arguir,  van  siempre  tan  sa- 
tisfechos  del  P.e  maestro,  que  no  acaban  de  alabarle.  Tanbien 
de  los  mismos  estudiantes  deste  collegio  se  tiene  mucha  opinion 


a  antiguos  supra  vers.,  del.  collegiales. 


1  P.  Emmanuel  Ldpez. 

a  Ex  catalogo  collegii  complutensis  auni  1561  (cod.  Tolet.  12a  ,  f.  86)  constat 
magistrum  noviciorum  esse  P.  Gonzalez.  De  quo  in  catal.  Prov.  Toletanae 
mensis  Ianuarii  1565  (ibid.  fol.  31. v  )  dicitur:  «  P.  Francisco  Goncalez,  de  31o  ., 
de  Aleson  dioces.  de  Calahorra.  Antes  estudid  todo  el  curso  de  artes.  Entro 
a  22  de  Diciemb.  de  53.  A  oydo  toda  (?)  theolog.  y  tenido  offlcios  de  confesar 
y  predicar,  y  aora  es  maestro  de  nouicios  en  Alcala  » .  Et  alia  manu :  «  Para 
confesar,  y  predica  mas  que  mediocre,  y  para  maestro  de  novicios  tiene  par- 
ticular  don,  y  para  rector;  mas  es  enfermo  ». 


599.  —  Compluto  1  Iandabii  1562  643 

en  la  vniuersidad.  Estamos  en  casa,  no  contando  huespedes, 
cerca  de  sesenta,  de  los  quales  sou  los  diez  y  ocho  sacerdotes. 
Todos  tieuen  salud,  gloria  a  Dios,  solo  ay  las  communes  indis- 
posiciones  de  algunos.  Esto  es  quanto  a  lo  de  casa. 

3.  Y  porque  passemos  a  lo  que  con  los  proximos  se  haze  a 
honrra  de  Christo  nuestro  Seilor,  han  predicado  el  P.e  Rector, 
y  el  P.  Don  Luys  *  y  otros  algunos  Padres,  con  mucho  aproue- 
chamiento  de  los  oyeutes,  no  solo  en  otras  iglesias,  mas  tanbien 
en  casa,  porque  se  ha  tracado  de  suerte  que  aya  para  el  audi- 
torio  doblado  lugar  de  lo  que  antes  auia.  El  P.e  doctor  Madrid  2 
no  predico  el  aduiento  a  causa  de  hallarse  muy  fatigado  de  su 
pecho,  y  auu  en  harto  aprieto  y  peligro  de  morir.  Despues  que 
nuestro  Senor  ha  sido  seruido  de  darle  vn  poco  de  mas  salud, 
hase  esforcado  a  predicar,  por  satisfazer  al  desseo  que  en  esta 
vniuersidad  tenian  de  sus  sermones.  Esperamos  con  el  fauor  de 
Dios,  que  han  de  ser  de  mucha  efficacia,  porque  verdaderamente 
bastan  sus  lagrimas  en  el  pulpito  a  ablandar  y  enterne^er  aun 
los  muy  duros  coracones.  Fuera  del  pueblo  van  tanbien  a  me- 
nudo  a  frutificar  en  la  vifia  de  X.°  otros  Padres,  sembrando  la 
palabra  de  Dios  por  las  aldeas  y  villas  deste  partido,  de  donde 
comunmente  vienen  a  pedir  sus  sermones ;  y  crea  V.  P.  que  no 
es  pequeha  la  edificacion  y  prouecho  que  se  saca  de  su  doctrina 
y  exemplo,  entendiendo  a  todos  que  no  buscan  otro  interes  mas 
de  la  saluacion  de  las  almas. 

4.  La  freqiiencia  de  los  sacramentos,  en  que  paresgia  auerse 
resfriado  la  gente,  agora  va  toruando  a  lo  que  antes  era,  con 
calor  y  esfuerco  que  nuestro  Sehor  pone  en  las  almas,  desper- 
tandolas  en  el  desseo  de  su  saluacion.  Para  esta  Pascua,  demas 
de  la  gente  que  en  otros  santos  monasterios  y  iglesias  ha  con- 
jessado  y  comulgado  (que  Qierto  ha  sido  mucha  mas  de  la  que 
suele  otros  ahos),  de  solos  los  que  en  casa  han  hecho  esto,  ha 
sido  el  concurso  tan  grande,  que  con  oyr  confessiones  diez  y 
seys  b  sacerdotes  de  casa  juntamente,  apenas  se  cumplia  con 
todos.  Creo  que  passarian  de  quinientos  los  que  se  confessaron, 
y  muchos  de  los  principales  caualleros,  assi  cortesanos,  como 
estudiantes,  exhortando  los  maestros  y  catredaticos  quasi  todos 
a  sus  discipulos  a  que  no  se  les  passasse  la  flesta  sin  hallarles 


a  Prins  entiendiendo.  —  b  y  seis  supra  vers.,  del.  de. 


1  P.  Ludovicus  de  Guzman  ex  oppido  Alarcon.  Obiit  Compluti   anno  1591. 
3  P.  Antonius  de  Madrid. 


644  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

con  este  aparejo  sauto  a.  Plegue  a  la  diuina  bondad  acrecentar 
el  niimero  y  la  virtud  de  los  que  le  siruen.  Para  aqueste  b  ju- 
bileo  que  nuestro  muy  santo  Padre  nos  ha  concedido  con  su 
piedad  entranable  l,  que  aca  se  comienca  agora  a  ganar,  espe- 
ramos  se  ha  de  multiplicar  la  mies  de  suerte,  que  a  los  obreros 
no  les  vague  hazer  otra  cosa  que  recojerla  para  el  Sehor  cuya  es. 

5.  Pa^es  entre  gentes  enemistadas  se  han  hecho  muchas  por 
medio  de  nuestros  Padres,  y  estoruadose  muy  grandes  escan- 
dalos  y  offensas  de  Dios.  De  las  quales,  aunque  ayan  sido 
muchas  y  harto  notables,  solo  vna  dire.  Estaudo  en  esta  vni- 
uersidad  oppuestos  a  vna  catreda  algunos  maestros  de  los  mas 
senalados,  como  no  se  concertassen  por  alguna  via  en  la  election 
de  examinadores,  queriendo  cada  vno  ser  preferido,  y  desto  se 
siguiesse  mucha  pasion  y  enojo  entre  ellos,  todos  vinieron  en 
que  se  cometiesse  este  negocio  a  la  Compahia,  porque  assi  se 
guiasse  por  la  justicia  y  no  por  passion.  A  este  efecto  enbio  el 
Rector  en  nombre  de  la  vniuersidad  dos  doctores  cousiliarios  al 
P.e  Manuel,  pidiendo  que  su  R.a  pusiesse  la  mano  en  apaciguar 
aquesto,  y  dando  quien  examinasse  de  casa,  se  euitassen  incon- 
uinientes.  El  P.e  Rector,  aunque  en  lo  c  de  examinar  de  aca 
no  le  parecio  conuenir,  por  no  poner  los  de  casa  en  juizios 
odiosos,  pero  por  otra  parte,  yendo  su  R.a  alla,  y  hablando  al 
Rector,  hizo  de  manera  que  se  atajassen  muchos  y  peligrosos 
escandalos,  y  aquello  se  ordenasse  conforme  a  racon  lo  mejor 
que  se  pudiesse,  de  que  no  poco  se  edificaron  todos. 

6.  Algunos  de  los  de  casa  han  ydo  por  el  pueblo  algunas 
vezes  a  pedir  limosna,  de  lo  qual,  demas  de  la  propia  vtilidad 
y  exercicio  de  la  santa  pobreza,  de  los  que  la  piden,  se  ha  visto 
que  la  geute  se  ediflca  de  su  modestia  y  humildad.  De  la  li- 
mosna  allegada,  que  ha  sido  mediana  quantidad,  se  compra  pan, 
y  las  fiestas  y  domingos  un  Padre  y  un  hermano  lo  lleuan  a 
los  pobres  de  la  carcel,  repartiendoselo  d  ;  y  antes  de  dar  al 
cuerpo  su  mantenimiento,  dan  a  las  almas  el  suyo,  haziendoles 
algunas  buenas  platicas,  no  sin  interior  mocion  y  lagrimas  de 
los  que  oyen.  Es  esta  obra  de  mucho  prouecho  en  aquellos 
pobres  presos,  que  estan  negessitados  de  doctrina,  y  de  no  menos 
edificacion  en  el  pueblo,  a  gloria  de  Dios. 


a  Del.  y.  —  b  Del.  sant.  —  c  Del.  que.  —  d  Del.  con  algiin  dinero. 


1  Iubilaeum  pro  felici  concilii  tridentini  successu  concessit  Pius  IV  per 
bullam  «  Cupientes  ex  nostri  »  datam  14  Novembris  1561.  Cf.  Merkle:  Con- 
cilii  tridentini  Diariorum  pars  II,  361. 


599.  —  Compluto  1  Ianuarii  1562  645 

7.  La  doctrina  christiana  se  ensefia  con  diligencia  a  los  ninos 
las  fiestas  y  domingos  por  todo  el  pueblo,  y  cada  dia  a  los 
pobres,  a  quien  despues  de  comer  se  suele  dar  limosna. 

8.  Los  exercicios  se  han  dado  a  algunos,  y  recebidose  dellos 
quatro,  los  tres  para  coadjutores  laicos  (de  los  quales  vno  auia 
que  pedia  la  Gompania  muchos  anos,  y  es  para  cosas  de  casa 
muy  dtil),  el  otro  a  es  estudiante,  que  ha  acabado  sus  cursos 
de  artes,  y  en  letras  de  humanidad  sabe  medianamente,  de 
suerte  que  pueda,  en  este  ministerio,  seruir  a  la  Compafiia  bien, 
el  qual  parece  que  toma  las  cosas  de  su  aprouechamiento  y 
nouiciado  con  mucho  feruor.  Sea  por  todo  glorificado  el  Sefior. 

9.  Y  por  acabar  esta  con  principio  de  ano,  sepa  V.  P.  que 
oy  hemos  celebrado  nuestra  fiesta  del  nombre  de  Jesus  con 
mucha  solennidad.  Hallose  a  ella  en  nuestra  iglesia  el  serenis- 
simo  priucipe  4,  que  aunque  la  noche  antes  auia  tenido  frio  y 
calentura,  y  el  dia  hazia  lluuioso  y  desabrido,  no  quiso  dexar 
de  hazer  esta  merced  a  nuestro  collegio.  Vinieron  con  su  alteza 
D.  Juan  de  Austria  y  el  princjpe  de  Parma  -  y  el  R.mo  de  Pla- 
sencia  3  con  otros  seiiores.  Dixosse  la  missa  a  nuestro  modo 
bien,  ayudando  a  tiempos  la  musica  y  capilla  del  rey,  lo  qual 
a  todos  contento.  Predico  el  P.e  doctor  Madrid,  y  fue  su  sermon 
como  suele,  no  sin  moyion  y  lagrimas,  assi  del  predicador,  como 
de  los  oyentes. 

Esto  es  lo  que  se  me  ha  acordado  para  escreuir  a  V.  P.  Haga 
el  Senor,  por  su  misericordia,  que  b  adelante  se  augmente  c  mas 
y  mas  en  su  seruicio  la  materia  de  alabarle  d  y  bendecirle  en 
nuestros  exer^iQios  y  ministerios,  y  de  a  V.  P.  salud  y  fuergas 
para  emplearlas  a  honrra  suya  y  prouecho  destos  sus  hijos,  que 
en  sus  sacrifi^-ios  se  encomiendan  hurnilmente.  De  Alcala  1°.  de 
Enero  1562. 

Por  commission  del  P.e  Rector. 
D.  V.  P.  hijo   y   sieruo   indigno. 

f   IOSEPH   DE   ACOSTA   4. 


a  Del.   litt.   est.   —  b  Del.   para.  —  c  Prius  augmentes.    —  d  Prius  ala- 
barse. 


1  Carolus,  Philippi  II  fllius. 

2  Alexander  Farnese. 

3  Petrus  Ponce  de  Leon. 

4  Vide  Litt.  Quadrim.,  VI,  353. 


646  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

600 

FRANCISCUS   DE  MONCLARO 

CONIMBRICA    1    IANUARII    1562   l. 

1.  Sociorum  valetudo.  Numerus.  Religiosa  disciplina.  —  2.  Pa- 
tris  Nadal  ordinationes  in  usum  deducuntur.  Exhortationes 
et  collationes  de  rebus  spiritualibus  habentur.  T-ironum 
numerus.  Institutio.  —  3.  Preces  pro  aliquibus  necessita- 
tibns.  —  4.  Socii  alio  missi.  Epistula  eorum  qui  Brigan- 
tiam  missi  sunt.  —  5.  Frequens  concursus  ad  paenitentiae 
sacramentum.  Peccatoris  paene  desperati  conversio.  —  6. 
Pax  inter  moniales  componitur,  et  religiosae  perfectionis 
amor  instauratur.  —  7-8.  Acta  in  vicinis  oppidis.  —  9. 
Collegii  contionatores.  —  10.  Caritatis  officia  erga  eos  qui 
in  carcere  detinentur.  —  11.  Principum  benevolentia.  Haere- 
ditas  recusata  magnam  sociis  existimationem  parit.  Nobilis 
femina  in  virtute  confirmatur.  Pax  inter  coniuge  stsabilitur. 
—  12.  Novi  templi  aedificatio.  —  13.  Studiorum  instaura- 
tio.  Scholasticorum  numcrus,  institutio,  mores.  Convictores 
praecipue  laudantur.  Magistri  a  discipulis  amantur.  Cres- 
cit  scholarum  apud  doctos  existimatio. 

1.  j  Ihs.  Muy  R.°  en  X.°  P.  La  gracia  y  amor  del  Esprito 
Santo  sea  sempre  en  nuestras  animas  a.  Amen.  fSocii  bona  usi 
sunt  valetudine,  praeter  unum  qui  continua  fcbri  laboratf.  So- 
mos  aqui  al  preziente,  segun  uustra  paternidad  podera  saber 
por  el  catalogo  que  com  esta  se  enbiera,  ceinto  y  ochenta,  com 
los  de  San  Fins,  que  son  dos  Padres  y  dos  hermanos,  de  los 
quales  trita  y  tres  son  sacerdotes,  y  los  deuias  son  hermanos. 
[Viget    religiosa  disciplinaj . 

2.  Las  cosas  que  el  Padre  maestro  Nadal  dexo  ordenadas  se 
uan    poniendo   en   exicucion,  y  sucienden    mui    bien,  segun   la 


a  ainimas  ms. 


1  Ex  origin.  plurium  manibus  scripto  in  cod.  Ltis.  51,  ff.  218-221;  prius 
541-544.  Multa  verba  scripta  sunt  modo  plus  minus  lusitano;  in  aliis  non 
paucis  scriptio  emendata  est,  ut  ad  hispanicam  formam  magis  accederet. 
Parum  utile  visum  est  orthographicas  has  correctiones  annotare. 


600.  —  Conimbriga  1  Ianuarii  156u2  647 

esperiencia  lo  muestra.  En  los  uernes  se  tiene,  ansin  en  el  col- 
legio  de  los  estudios,  como  en  el  otro  antigo,  conferencias  de 
cosas  espirituales,  o  pratica  del  mimos  a  alternate,  y  como  son 
tantos,  en  las  conferencias  senpre  se  dizen  cosas  de  mucha  con- 
solacion  y  prouecho,  y  desta  manera  se  ayudan  unos  a  los  otros, 
y  consolan  en  el  Sehor.  En  la  casa  de  la  prouacion  se  haze 
esto  inas  a  menudo,  dos  o  tres  dias  en  la  semana.  Los  nouicios, 
que  seran  secienta  b  y  tantos,  se  an  com  mucha  ydificacion,  y 
dan  buenas  muestras  de  que  adelante  se  siruira  nuestro  Sor. 
dellos  en  su  santa  uocacion.  An  acabado  su  prouacion,  y  echo 
uotos,  onze  dellos,  y  en  su  lugar  lamo  el  Sor.  uiente  y  tantos, 
de  los  quales  sinco  o  seis  andauan  en  los  cursos  de  las  artes, 
los  otros  en  la  primera  y  mas  clases  de  latin;  otros  para  quo- 
aiutores  temporales.  Anse  tambien  ordenado  tres  sacerdotes,  que 
empecaran  luego  a  seruir  cada  uno  en  su  oficio  y  menisterio. 

3.  Polas  nececidades  de  la  yglegia  se  azen  oraciones,  y  por 
las  eregias  de  Francia  lo  mismo,  y  hazem  tambiem  deceplinas 
particulares  por  deuocion  de  cada  uno.  Ansin  mismo  por  el 
buen  subceco  de  la  ida  de  nuestro  Padre  a  Francia  l  se  tiene 
y  hazen  muchas  oraciones  y  missas,  y  se  dise  cada  dia  latania 
en  cada  uno  de  los  collegios.  Tambien  se  encomienda  mucho  a 
Dios  el  Padre  mestre  Nadal.  Pleya  a  la  infinita  mesericordia  de 
Dios  de  aceptar  y  oir  las  oracios  de  su[s]  siruos,  como  espera- 
mos  oira. 

4.  Algunos  se  an  embiado  de  aqui  pera  diuersas  partes  y 
coliegios,  unos  pera  ler  casos  de  consiencia,  que  fueron  el  dotor 
Toscano  ~  y  el  dotor  Sisneiros  3 ;  otro  hermano  se  enbio  ler  un 
curso  de  artes  al  collegio  de  Bragra ;  otros  se  embiaron  a  ler 
latin  a  diuersos  collegios.  Dos  Padres  se  embiaron  a  la  ciudad 
de  Bargansa  a  predicar,  en  la  qual  se  tenia  echo  non  poco  fruto 
por  otra  uez  que  ala  teniao  ido  los  mesmos  Padres;  y  presto, 
segun  esperamos,  se  auera  de  aceptar  y  fundar  en  ella  un  col- 


a  Videtur  intelligendum  o  platica  de  lo  mismo.  —  b  id  est  sesenta  (se- 
xaginta) 


1  P.  Lainius,  praepositus  generalis  Soc.  Iesu,  ineunte  Iulio  1561,  Roma  in 
Galliam,  cardinali  ferrariensi  comes,  profectus  erat.  Vide,  sis,  Lainii  Monum., 
V,  562  sqq. 

3  Dr.  Benedictus  Toscano,  de  cuius  ingressu  in  Societatem  late  agitur  in 
Litt.  Quadrim.,  V,  955  sqq.  Eboram  missus  est. 

a  Didacus  Cisneiros.  Cf.  ibid.  897,  et  Litt.  Quadrim.  VI,  117.  Eboram 
«etiam  missus. 


648  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

legio,  que  com  mucha  instancia  toda  la  ciudad  muchos  dias  a 
piden.  Los  quales  despues  de  partidos  embiaron  una  carta,  cuio 
treslado  est  esta  [sicj :  « Quedando  V.  R.  bien  receloso  del 
tiempo,  y  nos  enganhados  con  no  llouer,  a  la  partida  nos  dio 
tan  gran  tempestad  de  uiento  et  lluuia  y  piedra,  que  por  uezes 
nos  quisiera  echar  de  las  bestias  en  que  ueniamos,  y  a  ellas  y 
a  los  recueros  hazia  apartar  del  camino,  trompicando  sin  se 
poder  tener,  lo  qual  todos  pasamos  con  mucha  alegria.  El  otro 
dia  por  la  manhana,  iendo  por  hun  monte,  aparecio  en  hun 
cabeco  hun  tropel  de  gente,  y  delante  hun  pedaco  venia  un 
moco  nun  caualho,  el  qual  luego  que  llego  a  nosotros,  y  me 
conoscio  por  ir  io  delante,  boluio  las  riendas  al  caualho,  y  a 
rienda  suelta  fue  dando  bozes:  senor,  albricias,  albricias  que 
uieue  aqui  el  P.e  Lima.  Oiendo  io  que  me  nombrauan,  y  no 
conosciendo  a  quien  me  nombraua,  quede  spantado  sin  saberme 
determinar.  En  esto  lhego  el  sehor  del  rnoco,  que  era  Aires 
Ferrera,  marido  de  vna  dona  IsabeJ,  uno  de  los  principales  desta 
ciudad,  de  quien  creo  que  V.  R.  por  otra  terna  noticia.  Dionos 
nueuas  de  la  grande  alegria  con  que  la  ciudad  speraua  los  P.es 
de  la  Comp. a ,  aun  no  sabiendo  quienes  serian.  Despedidos  del, 
que  iua  para  la  corte,  fuimus  nuestro  camino,  y  lhegando  a  un 
lugar  con  mucha  ago[a],  yo  me  acoste  a  una  pared  para  que  se 
me  scorriese  el  agoa,  y  no  mucho  despues  de  ido  de  alli,  se 
uino  la  pared  al  suelo,  la  qual  tenia  tan  grandes  piedras,  que 
sin  duda  me  hizeran  pedacos,  si  me  cogeran.  De  aqui  vera 
V.  R.  quanta  necessidad  tienen  de  ser  aiudados  los  que  en  pa- 
redes  de  tan  fraquo  barro  andan.  El  domingo  por  la  manhana 
llegamos  a  Sea  a  tiempo  que  estaua  para  praedicar  un  P.e  de 
san  Fr.co.  Deximos  alli  missa,  y  ansi  per  ser  el  tiempo  mui 
rezeio,  como  por  emportunarnos  los  moradores,  quedamos 
aquel  dia  alli.  El  dia  segiente  de  N.  Sehora  praedico  el  P.e  Do- 
mingo  Gardoso  con  mucha  satisfacion,  y  se  confesaron  algunas 
personas  principales,  y  muchas  mas  lo  hizieran,  si  uviera 
tiempo.  De  alli  nos  fuimos  a  Gouea,  sin  podernos  enxugar  hasta 
llegar  alla.  Fuimus  recebidos  con  mucha  alegria,  y  despues  nos 
dizian  que  por  las  orationes  de  muchas  personas,  que  deseauan 
estar  nosotros  alli,  hazia  tan  rezio  tiempo,  y  fue  tal,  que  nos 
detuuo  ocho  dias  sin  nos  poder  partir,  en  los  quales  por  la 
bondad  de  N.  S.r  no  estuuimos  otiosos.  Praedico  el  P.e  con  la 
acostumbrada  satisfacion ;  contesaraonse  et  comulgaraon  muchas 
personas  principales.  Tanbien  se  dio  orden  como  la  casa  de  la 
misericordia  fuese  adelante,  las  paredes  de  la  qual  estan  altas, 


600.  —  Conimbrica  1  Ianuarii  1562  649 

y  las  obras  della  se  excercitan  con  charidad.  Partiinos  de  Gouea 
bispora  de  N.  Sora.,  y  el  dia  venimos  a  dezir  misa  a  Sero- 
lico  a,  donde  tanbien  predico  el  P.e  como  suele,  y  con  grande 
concurso.  Partidos  daquel  lugar,  con  el  trabaio  del,  y  con  los 
roines  aposieutos,  se  torno  a  renouar  al  P.e  Domingo  Cardoso 
la  postema  que  alla  le  auia  nascido;  lo  qual,  por  falta  de  me- 
lecinas,  me  dio  harto  trabaio.  Todauia  lhegamos  el  domingo 
veite  uno  deste  mes  al  Villar,  a  tiernpo  que  querrian  entrar  en 
misa,  y  fue  tanta  el  alegria  en  la  senhora  del,  que  es  aquella 
que  [lo]  b  da  a  la  Comp.a,  y  en  todos  los  demas,  que  no  se 
puede  crer.  El  P.e  predico  luego,  asin  como  venia.  Quedaron 
todos  mui  consolados.  Nosotros  en  casa  de  la  c  sehora,  que  asin 
la  llaman,  mando  llamar  agunos  de  los  labradores,  y  delante 
de  nosotros  les  dixo  la  grande  merce  que  nuestro  Sor.  les  hazia 
en  quedar  como  subditos  de  los  P.es  de  la  Comp.a;  porque 
tenia  ia  d  hecha  donacion,  y  mandada  confirmar  a  la  corte;  y 
desta  manera  e  queda  toda  su  hazienda  a  este  collegio  que 
nesta  ciudad  praesto  se  fundara  con  la  aiuda  de  Dios,  y  no 
se  f  effectuando  este  collegio,  la  da  al  mas  llegado  collegio, 
tanbien  de  la  Comp.a,  que  huuiere  deste  bispado.  Contonos 
huna  cosa  mui  gratiosa,  que  le  acontesio  con  huu  su  sobrino, 
abad,  el  qual,  sabiendo  que  hazia  la  douation.  se  le  uino  a 
quexar,  diziendo  que,  pues  el  le  auia  aiudado  siempre  a  con- 
seruar  su  hazienda,  porque  no  le  dexaua  alguua  cosa,  y  lo  des- 
eredaua.  Respondiole  ella  que  el  no  era  su  eredero,  mas  que 
si  lo  queria  ser,  que  ella  lo  haria,  no  tan  solamente  de  aquelho, 
mas  de  mucho  mas.  El  alegre,  pensando  que  tenia  todo  acca- 
bado,  le  dixo  que  haria  quanto  le  mandase;  a  lo  qual  le  res- 
pondio  que  eutrase  en  la  Comp.a,  y  que  ansi  seria  no  tan 
solamente  eredero  de  lo  que  ella  daua,  mas  de  todo  lo  que 
tenia  la  Comp.a,  y  sobre  todo  del  reino  de  los  cielos;  y  para 
mas  merecer,  anexasse  el  abadia  a  este  collegio.  El  abad  abijt 
tristis;  erat  enim  habens  multas  possessiones  l.  El  hablo  con 
nosotros,  y  es  hombre  de  grande  iuizio,  prudente  y  letrado. 
N.  S.  le  de  verdadera    sapienscia    para    que  acierte  s  tan  santo 


a  Sic  pro  Gelorico.  —  b  lo  videtur  scripHim  supra  vers.  —  c  la  supra 
vers.,  prius  desta.  —  d  ia  supra  vers.  —  e  Del.  da.  —  f  y  no  se  supra 
vers.  —  g  Emend.  ex  asierte. 


1  Cf.  Matth.,  XIX,  22.  Iuxta  Franco,  qui  etiam  haec  narrat  (Synopsis 
annalium...  ann.  1561,  n.  8)  nobilis  femina  de  qua  agitur,  vocabatur  Philippa 
Mendesia. 


650  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

conseio.  Ella  esta  con  proposito  de  uenir  a  esta  ciudad,  y  ser 
mui  vezina  de  nuestro  collegio,  tanto  que  fuere  hecho.  Es  de 
edad  de  ochenta  annos,  y  tengo  para  mim  que  nuestro  S.or  le 
tiene  mui  particularmente  de  su  mano.  Llegamos  a  esta  ciudad, 
donde  avia  dias  que  nos  sperauan  en  los  caminos.  Acontecio 
una  cosa  a  para  nos  mui  aproposito,  y  fue  que  el  dia  antes  que 
llegasemos  se  lanco  fama  que  pasauamos  a  la  ciudad  de  Mi- 
randa,  y  desistiendo  de  nos  sperar,  acontecio  tanbien  que  el 
dia  que  lhegamos  fue  tanta  la  nieue,  la  que  aca  llaman  bufarra, 
que  no  nos  vieron  sino  despues  de  auer  llegar  fsic]  a  la  ciudad; 
mas  como  fuimos  sentidos,  fue  tanto  el  concurso  de  grandes  y 
pequeiios,  que  no  nos  podiamos  ualer  con  abracos.  Represen- 
tauasseme  la  charidad  de  los  hermanos  dese  collegio,  quando 
alguno  uiene  de  fuera ;  uiera  V.  R.  uenir  b  por  las  calles  hombres 
uiejos  y  honrrados,  que  gouiernan  a  la  ciudad,  de  buelta  con 
los  ninos,  y  en  el  correr  no  se  disferenciauan  dellos.  Acabados 
nos  de  llegar,  uino  c  hun  ciudadano  diziendo  que  en  la  placa 
estauan  dos  bandos  de  personas  honrradas  y  armadas  para  se 
mataren,  y  acodiose  luego  a  eso,  y  por  la  buendad  de  Dios 
nuestro  Sehor  se  apazigo  todo ;  lo  qual  la  iusticia  no  podia  acabar ; 
y  esto  que  escriuo  destes  bandos,  fue  mucho  mas  de  lo  que  se 
daa  a  entender,  y  de  mucho  seruico  de  Dios,  por  el  gran  peligro 
que  auia  y  males  que  se  dahi  seguian,  y  segiin  nos  conto  una 
persona  que  alli  se  hallo.  Diziannos  despues  los  uereadores  que 
el  alboroto  de  nos  uenir  a  uer  les  hiziera  oluidar  mandar  re- 
piquar  todas  las  campanas  de  la  ciudad.  Finalmente,  es  tanta 
la  alegria  que  todos  nos  muestran,  que  es  gran  confusion  para 
nos.  En  el  dia  que  llegamos  se  hazia  tqui  feria.  Sabiendo  algunos 
que  a  ella  uenian,  nuestra  uenida,  luego  dieron  rebate  en  los 
iuguares  comarquanos,  y  uinieron  el  dia  seguiente  de  luegas 
daqui  personas  a  se  confessar.  Pues  de  la  ciudad  hay  bien  en 
que  ocuparse,  ansi  en  esto,  como  en  otras  obras  de  mucho  ser- 
uico  de  nuestro  Sor. ;  y  ansi  son  hechas  muchas  amistades;  y 
es  tanta  la  occupacion,  que  nos  falta  el  tiempo  para  rezar;  y 
primero  que  acabasse  esta,  la  interrompi  bien  de  uezes.  Muchos 
piden  ser  admitidos  en  la  Gomp.a,  en  que  entra  un  sacerdote 
y  otro  mancebo,  que  tiene  una  capilla  que  rienta  bien;  la  qual 
quiere  annexar  a  este  collegio.  Esperan  con  mucho  alboroto  que 
se  effeclue,  y  uenga  el  Padre    prouincial    para    instaren  los  re- 


a  Del.  muy.  —  b  uenir  stipra  vers.,  del.  uir.  —  c   uino  supra  vers. 


600.  —  Conimbrica  1  Ianuarii  1562  651 

ciba.  Esto  es  lo  que  al  presente  me  occurrea;  de  lo  que  mas 
acaesciere,  auisare  a  V.  R.  Desta  ciudad  de  Braganca  a  30  de 
Deziembre  de  1561  ». 

5.  Otro  sacerdote  se  embio  tambien  al  Brasil,  cuio  heruor  y 
uirtud  mucho  edifico  a  todo  el  collegio  l.  Algunos  maestros  que 
leyan  latin,  han  dexado  de  leer  para  proseguir  con  sus  estudios. 
Cerca  de  las  cosas  para  con  el  proximo,  hay  mucha  materia 
para  alabar  al  Senor,  por  se  hazer  gran  frutto,  ansi  en  la  ad- 
ministracion  de  los  sacramientos,  como  en  las  predicaciones  que 
en  nuestra  yglesia  tenemos  todo  los  domingos  y  algunas  fiestas 
mas  principales.  Esta  pascoa  de  Nauidad  se  sentio  especial  cre- 
cer  en  el  concurso  y  frequentia  de  las  confessioues:  porque  con 
auer  aqui  passaote  de  treinta  sacerdotes,  y  gran  parte  dellos  se 
occupan  en  oyrlas,  apenas  se  podia  satisfazer  a  la  deuocion  de  los 
que  se  querian  confessar.  [Peccatoris  paene  desperati  conversio] . 

6.  De  hun  monasterio  de  monias  se  embio  a  este  collegio  a 
pedir  algun  Padre  o  Padres  para  iren  alla  a  confesarlas.  Terna 
este  monasterio  cerca  de  ochenta  monias,  y  gran  parte  dellas 
personas  principales  y  de  nobleza ;  llegados  ala  los  Padres, 
supieron  de  unas  dissensiones  y  discordias  que  auia  entre  ellas 
sobre  la  elecion  de  su  abadeca,  y  como  muchas  dellas  eran  per- 
sonas  nobles,  y  el  negocio  era  graue  y  de  importancia,  andaua 
el  monasterio  en  grau  parte  rebuelto,  y  con  el  dano  y  detri- 
mento  que  semeiantes  discordias  podian  causar  en  personas  que 
profiessan  union  de  spiritu,  y  uida  religiosa.  Hizieronle  pero  los 
Padres  algunas  praticas  de  nuestro  Sehor,  con  las  quales,  y 
principalmeute  con  los  sacramientos  de  confession  y  eucharistia, 
que  todas  recibieron,  de  tal  manera  ablando  el  Senor  sus  cora- 
cones,  que  se  uuieron  de  conuertir  las  dissensiones  en  maior 
amor  y  mutua  charidad,  resignando  sus  uoluntades  cerca  la 
election  en  las  manos  y  uoluntad  diuina.  Otra  cosa  de  mucha 
edificacion  hizieron  tambien  alla  los  Padres,  y  es  que  como  el 
mundo  no  dee  a  Dios  cosa  alguna,  sino  quando  mas  no  puede, 
algunas  personas  nobles  teniendo  hiias,  no  podiendolas  tener 
en  el  siglo  conforme  a  su  estado  y  noblesa,  auian  metidas  al- 
gunas  en  aquel  monesterio;  y  destas  no  se  quantas  andauan 
desenquietas  y  no  determinadas  de  tomar  el  habito  y  uida  de 
religion ;  pero  el  Sor.    por   medio  de   los  Padres  les  abriou  los 


a  Prms  occurren. 


1  P.  Franciscus  Viegas,  iuxta  Franoo:  Synopsis...  1561,  n.  13. 


652  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

oios  del  anima,  y  ansi  quedaran  con  propositos  i  determinacion 
de  permaneser  hasta  el  fin  en  el  sancto  seruico  de  Dios.  Despues 
desto  han  enbiado  otra  a  uez  a  pidir  algunos  Padres,  y  ay  entre 
elhas  personas,  segun  los  Padres  dizian,  que  estan  muy  ade- 
lante  en  la  uia  de  la  perfection. 

7.  Goustumbran  tanbieu  de  yr  a  predicar  por  algunos  pueblos 
uicinos  de  la  ciudad,  en  lo  que  se  siente  hazerse  no  poco  proue- 
cho.  En  este  auento  fue  daqui  uno  sacerdote  a  predicar  a  hun  lu- 
guar  cercano  de  la  ciudad  y  b  izo,  allem  de  otras  cosas,  se  con- 
fessassen  pera  la  fiesta  de  la  nauidad  gran  parte  o  la  mitad  del 
pueblo,  y  muchos  recibesen  el  sanctissimo  sacramento,  y  pro- 
curosse,  quando  alla  no  ay  comodidad  en  los  lugares,  que  a  lo 
menos  se  uengan  aqui  al  collegio  a  confessar,  como  lo  hazen 
muchos. 

8.  Otro  fue  tanbien  a  predicar  a  un  pueblo  en  uno  dia  de 
una  fiesta  que  eles  selebrauan  con  grand  solenidad  ;  y  como  con- 
quoriesse  mucha  outra  gente  de  lugares  uesinos,  empessaran  en 
la  uigilia  cellebrar  la  tiesta,  pero  no  como  deuian,  con  algunas 
desoluciones  y  algun  tanto  profaoamiente,  taniendo  y  cantando, 
aunque  no  hymnis  et  psalmis  spiritualibus  l.  El  Padre  uien[do] 
esto,  se  fue  pera  donde  ellos  estauan,  y  como  los  reprehendiesse 
de  lo  que  hazian,  declaro  el  modo  c  con  que  la  tiesta  del  Sor. 
se  deue  celebrar  en  su  sancta  eglesia;  alcanso  no  solamente 
desestiesen,  pero  aun  selebrassen  el  dia  solemne  mucho  de  outra 
manera,  confessandose  y  recebendo  el  corpo  del  Sor.,  como  al- 
gunos  hizieron. 

9.  Los  que  ordinariamente  predican  en  nostra  iglesia,  son  el 
Padre  prouincial,  que  al  presente  a  qui  reside,  a  cuio[s]  sermones 
uienen  gran  concurso  de  gente,  porque  es  mui  acepto  a  todos; 
y  predica  tanbien  el  P.e  rector  y  el  Padre  Seperiano  2,  que  es 
el  praefecto  de  los  estudios,  y  el  P.e  Rui  V.te,  maiestro  de  no- 
uitios,  y  el  Padre  Marcos  Jorge,  que  lee  theologia,  y  el  Padre 
Pedro  da  Fonsequa  3;  y  hazen  toclos  con  la  palaura  de  Dios 
mucho  fructo  en  las  almas. 


a  Prius  outra.  —  t>  Del.  alem.  —  c  Del.  de  lo  que  hazian. 


1  Cf.  Ephes.,  V,  19;  Colos.,  III,  16. 

2  P.  Cyprianus  Suarez  (Soarez).  Notus  in  scholis  ob    Rhetoricae    corapen- 
dium.  Cf.  Sommervogel:  Bibliographie...;  Epist.  P.  Nadal,  I,  555. 

3  Notus  praecipue  ob  commentarios  in  Aristotelem.  Cf.  Sommervogel:  Bi- 
bliographie...;  Epist.  P.  Nadal,  I,  599-603. 


600.  —  Conimbrica  1  Ianuarii  1562  653 

10.  Gon  los  de  la  carcel  se  tieae  mucha  coata,  asi  ea  lo  que 
perteaese  al  biea  de  sus  animas,  coino  tainbien  al  temporal  del 
corpo ;  y  sentese  oo  poquo  fructo,  y  mudauca  eu  ellos,  cou  las 
doctriuas  y  praticas  que  todos  los  domiagos  se  les  hazea,  y  ea 
estes  quatro  meses  se  haa  coafessado  por  dos  uezes  todos,  o 
quasi  todos.  Alheade  la  refection  corporal  que  de  ocho  eu  ocho 
dias  lhes  lieua  uu  Padre  y  huu  irmaho,  tambieu  alguuas  uezes 
se  les  embia  alguaa  ropa  ueia,  de  la  que  se  auia  de  destrebuir 
por  los  pobres,  y  tiea  elhos  harta  aecessidad  della,  porque  al- 
guaos  padessea  ea  esta  parte. 

11.  Goa  estas  y  semeiantes  obras  pias,  que  sou  proprias  de 
uuestro  iustituto,  se  edefica  amcho  ia  gieate  y  tieoe  mucho  amor 
a  la  Comp.a  ,  especialmeote  los  priucipes  oos  soo  mui  beoeuolos 
eu  todo.  La  reioa,  pidieodole  alguoa  aiuda  pera  la  frabrica  e 
aedilicio  del  collegio,  ha  proinetido  mil  duquados,  alheo  de 
otras  cosas  que  al  collegio  ha  concedido.  Tambien  se  tieue  mu- 
cho  credito  y  autoridad  a  la  Comp.a  vieodo  la  libertad  della  en 
todo.  Uno  hermano  del  P.e  don  Goucalo  *  morio  estos  dias  pa- 
sados,  y  couio  no  dexo  su  eredeiro,  uuieron  de  heredar  sus  pa- 
rentes  mais  propinquos,  que  a  su  parte  del  P.e  venia  hasta  a  seis 
mil  duquados.  Embiaodo  sus  parientes  aqui  al  collegio  hazer 
saber  esto,  les  declararon  en  esta  parte  nuestros  institutos  y  cons- 
titutiones,  como  el  P.e  era  professo,  y  couio  el  professo  de  la 
Comp.a  era,  siu  alguoa  differentia,  como  persona  muerta  y  de- 
fuocta,  quaoto  es  para  hefecto  de  heredar  2 ;  de  que  ellos  que- 
daroa  sumameate  ecleficados  de  la  pobresa  y  profisan  de  la 
Comp.a  [Nobilis  femina  in  virtute  flrmatur.  Pax  inter  conju- 
ges  stabiliturj . 

12.  El  edificio  material  de  nuestra  iglesia  que  el  P.e  maestro 
Nadal  dexo  ordenado  3,  va  en  buen  punto,  y  presto  empesare- 
mos  a  uzar  della,  con  mui  maior  prouecho  del  pueblo,  sigum 
confiamos  en  Dios,  de  lo  que  hasta  aora  se  hizo,  aunque  fue 
grande;  porque  muchos  dexauan  algunas  uezes  de  uenir  a  nues- 
tra  iglesia,  no  por  falta  de  deuocion  y  aficion  a  nuestras  cosas, 
mas  porque  la  capasidad  de  la  iglesia  no  bastaua    para    todos. 


a  hastan  ihs. 


1  Gondisalvus  Silveira,  occisus  in  Monomotapa  15  Martii  1561  (Cf.  Kilger: 
Die  erste  Mission  unter  den  Bantustdmmen  Ostafricas,  147),  sed  eius 
mors  etiamtum  in  Lusitania  ignota  erat. 

2  Cf.  Constit.  Soc  Iesu,  part.  VI,  c.  II,  n.  12. 

3  Vide  p.  439. 


654  LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 

13.  Nuestros  studios,  acabado  el  tiempo  de  uacasiones,  se 
enipesaron  con  el  solito  heruor  de  cada  anfio,  conuien  a  saber, 
las  dies  clases  de  latin  y  la  undiesima  que  es  de  ler  y  screuir, 
los  quatuor  cursus  de  artes,  la  lection  de  griego,  y  hebraico,  y 
en  casa  la  lection  de  theologia,  que  freqiientan  solamente  los 
hermanos.  El  primer  curso  de  artes  que  cada  anno  se  enpiensa, 
lefe]  el  P.e  doctor  Ignasio  de  Tolosa  l ;  los  oientes  pasaron  de 
seteuta,  y  muchos  delhos  religiosos.  La  oracion  del  principio 
tuuo  un  hermano,  el  qual,  con  tener  para  semeiantes  autos 
special  don  de  Dios,  y  auer  hecho  antes  de  aquesta  muchas 
otras  con  gran  satisfacion  y  aplauso  de  todos,  a  tenido  en  esta 
gran  exceso  a  todas  las  otras;  non  solo  en  la  oration  y  compo- 
sition  della,  pero  aun  en  la  action  y  modo  de  pornunciarla. 
Los  studiantes  son  al  praesente  hasta  mil  y  ochenta,  o  mil  y 
100,  sin  los  ninnos  de  ler  y  screuir,  que  son  trezientos  y  qua- 
renta.  Estos  tienen  cada  dia  su  misa  en  el  collegio,  segun 
nuestros  institutos ;  los  uiernes  platicas  de  sus  maestros,  y  cada 
mes  contisiones  cada  uno  a  su  confesor  firme  y  ordinario; 
aunque  a  los  nihos  de  la  undesima,  en  lugar  de  platica,  todos 
los  dias  dos  uezes  en  uos  entonada  cantan  la  doctrina  christiana. 
Mucho  nos  consolamos  y  animamos  en  el  Sor.  nuestro  quando 
mirando  a  nuestros  tiempos  quales  van,  vemos  por  otra  parte 
tanta  multitud  de  animas  todos  los  meses  del  anno  llegarse  al 
sacramiento  de  la  confision;  y  esto  con  toda  pax  y  quietud, 
como  si  otra  cosa  no  profesasem.  Dexo  aparte  los  que  mas  a  me- 
nudo  lo  hazen  por  su  propria  deuocion,  y  otros  de  ocho  en 
ocho,  y  algunos  generalmente  de  toda  su  uida,  recebiendo 
muchos  el  santissimo  sacramiento  segun  Dios  se  les  comunica, 
mui  freqiientemente ;  que  aunque  otro  fructo  no  uuiesse,  seria 
a  la  uerdad  en  a  solo  este  todo  el  trabaio  asas  bien  empleiado. 
Con  los  prosionistas  b,  que  aca  llamamos  collegiales,  se  haze 
mucho;  porque  como  viuent  en  el  collegio  serca  de  nosotros, 
ai  para  ello  mucha  oportunidade.  Algunas  vezes  acontese  embiar 
su  padre  aqui  al  hijo,  por  alla  fuera    nadie    poder   con  el,  y  a 


a  en  supra  vers.  —  b  Sic  pro  porcionistas. 


1  De  quo  in  catalogo  coll.  conimbric.  1565  haec  habentur:  «  D.tor  Inacio 
de  Tolosa  castellano,  sacerdote,  natural  de  Medina  Celi,  obispado  de  Segoenca 
[Sigiienza],  entro  en  la  Comp.a  a  25  de  Marco  de  1560;  en  ella  tomo  el  grado 
de  D.tor  en  theologia.  Acaba  de  leer  el  curso  de  artes.  Predica  y  confiessa». 
Cod.  Lus.  43,  f.  241.v 


600.  —  Conimbrica  1  Ianuarii  1562  655 

pocos  dias  que  conuersa  con  los  nuestros,  pararse  blando  como 

cordero,  que  sus  pensamientos  no  son  otros  sino  en  como  avera 

licencia  de  su  padre    para  seruir  a  Dios  en  la  Comp.a  y  dexar 

padre  i  madre  y  quanto  tenia  en  el  siglo;  por  lo   que    algunas 

personas  nobles,  aunque  sus  hijos  no  aian   de  ser  letrados,  to- 

dauia  los  embian  a  ser  collegiales,  pertendiendo  mas  sus  buenas 

costumbres,  y  ser  bien  doctrinados,  que  las    scientias    que    po- 

drian  aprender.  Estes  collegiales  ordinariamente  se  acostumbran 

a  confesar    mas    freqiientemente,  y  ansi  N.  S.  les  fauorece  mas 

particularmente  en  sus  studios,  y  son  eomunmente    mas   auan- 

teiados,  caeteris  paribus,    que    los  otros  studiantes,  y  dellos  se 

reciben  cada  anno  muchos  en  la  Comp.a  Los  maestros  son  mui 

acceptos  a  los  decipulos,  y  estan  tan  aficiooado[s]    cada  uno  al 

suio,  que  queriendo  el  perfecto  de  los  studios  pasar  algunos  de 

clases  inferiores  a  clases  mas  altas,  por  tenerem  suficientia  para 

ello,  acaese  uencer  el  amor  y  aficion  del  maestro  al  gran  deseo 

y  apetite  que  estos  scolares  generalmente  tienen  de  subir  a  clases 

superiores,  que  entre  ellos  est  tenido  en  punto  de  onrra ;  y  no 

falta  quien  yendo  por  algunos  dias  a  su  tierra,  no  puede  no  le 

screuir  una  y  dos  ueces  el  tiempo  que  alla  esta.  Quanto  al  au- 

mento  de  los  studios,  florescit  in  dies  mas,  gloria  al  Sor.,  ansim 

las  artes  y  cursos  de  philosophia,  como  la  policia  de  la  lengua 

latina;  y  un  doctor  principal,    en    un  acto  publico  onde  estaua 

toda  la  uniuersidad,  dezia  que  le  parecia  nuestro  collegio  como 

otras  Athenas  de  la  sapiente  Graecia,  marauillandose  mucho  del 

gran  exercitio  que  en  el  uia.  Los  maestros,  de  la  misma  manera, 

estan  con  la  a  deuina  gratia  mui  animados  a  que  este  aumento 

de  contino  crescat  a  maior  gloria  de  Dios  nuestro  Sor.  Plega  a 

la  diuina  bondad  lleuar  siempre  adelante  en  maior  crecimiento 

nuestra    minima    Comp.a,  ansi  en  la  uirtud  y  perficion    de  los 

que  en  ella    biuem,    como  tanbien  en  el  fructo  y  prouecho  spi- 

ritual    de    las    animas    redemidas    con  la  sangre  y  passion  del 

Saluador.  Amen.  [Preces  postulatj.    Deste   collegio  de  Coimbra 

a  o  pr.°  de  Ian.°  de  1562.  Por  commission  del  P.e  doctor  Diego 

Miron. 

De  V.  P.  indigno  hijo.  f 

Francisco  de  Monclaro  l. 

Inscriptio.  f  Litterae  quadrimestres  collegij  conimbricensis 
calend.  Januarij  1562  mittendae  Romam. 


a  Del.  mas. 


1  Cf.  Litt.  Quadrim.,  V,  251. 


656  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

601 

INNOCENTIUS    SPATAFORA 

GENUA    1    IANUARII    1563   l. 

1.  Religiosa  disciplina  floret.  —  2.  Societaiis  candidati.  Preces 
pro  Galliae  salnte.  —  3.  Pauli  Doria  et  Nicolai  Sauli, 
collcgii  fautorum,  elogium.  —  4.  Contiones  et  pia  opera 
erga  proximos.  Apostatariim  conversio.  Iniuriarum  con- 
donatio.  Magnus  conctirsus  ad  sacramenta  occasione  iubi- 
laei.  —  5.  Hieronymi  Ghistiniani  mater  et  matertera  sociis 
reconciliatae.  —  6.  Crescit  numerus  sacramenta  frequentan- 
tium,  non  obstante  templi  incommoditate.  —  7.  Studiorum 
sollemnis  instauratio,  adstantibus  Reip.  duce,  magistrati- 
bus,  et  nobilibus  viris.  Sociorum  existimatio. 

1.  IHS  Maria.  Molto  R.do  in  Christo  Pre.  nro.  Pax  Ghri.  [Scri- 
bit  ex  consuetudine].  Siamo  fra  tutti  sedeci,  fra  quali  cinque 
sacerdoti ;  et  benche  il  P.  Battista  Vellati  e  andato  per  qualche 
tempo  al  Mondeui  per  predicarui,  pur  credianio  che  presto  re- 
tornera.  Gli  altri  che  o  uero  son  laici,  o  hanno  qualche  ordine 
non  sacerdotale,  parte  s'  essercitano  nelle  cose  di  casa,  parte 
nelli  studij.  Tutti  per  gratia  del  Signore  stiamo  sani,  al  che 
gioua  molto  la  bonta  dell'  aere.  Vanno  anche  molto  inanzi  nel'o- 
bedienza,  aniore  fra  loro,  et  con  gli  altri,  anegatione  di  se  stessi, 
etc. ;  et  per  che  uadano  auanti  non  cessa  mai  il  R.  P.  Rettore 
di  spingerli  (benche  da  se  stessi  lo  facciano)  et  animarli  parte 
con  parole,  parte  con  essempi ;  et  non  souno  raolti  giorni  che 
finita  un'altra  assai  utile  materia,  ha  comminciato  a  dechiarare 
le  constitutioni  nostre ;  il  che  si  come  a  S.  R.  sara  fatigoso  per 
le  molte  occupationi  che  1' impediscono,  cosi  a  noi  sara,  spe- 
riamo,  utile,  et  giocondo. 

2.  Fra  questo  puoco  tempo,  se  ben  non  s'e  receuu[to]  a  nes- 
suno  per  la  Gomp. a,  pur  non  hanno  manchato  molti  di  doman- 
darlo  con  instanza,  et  un  solo  fiamengo,  che  cio  molto  desideraua, 


a  Consumpta  charta  hic  et  inferius  in  extremis  vers. 


1  Ex  apogr.  coaevo  in  cod.  Med.  75,  ff.  32,  33;  prius  256,  257. 


601.  —  Genua  1  Ianuarii  1562  657 

fu  inandato  a  Roma;  doue  intendiamo  che  la  santa  obedienza 
1'  ha  messo  a  seruire  in  uno  spedale  per  sua  probatione.  Fra  gli 
altri  che  desiderano  essere  admessi,  sonno  due  giouanetti  di 
buona  aspettatione,  et  assai  modesti,  1'  uno  di  quali,  nostro  scho- 
lare,  della  casa  di  Centurioni  (come  un'altra  uolta  scrissi)  non 
cessa  di  picchiare  finche  gli  sia  aperto,  il  che  fa  hora  con  ma- 
gior  iustanza,  uedendo  che  gl'  inimici  domestici,  cioe  parenti, 
cercano  de  impedirlo  da  questo  santo  proponimento  l.  Le  disci- 
pline  che  faceuamo  per  ordine  di  V.  P.  per  il  regno  di  Fran- 
cia  non  si  sonno  mai  tralasciate  insino  a  tanto  che  dalla  s.  obe- 
dienza  fummo  auisatj,  che  per  questa  inuernata  si  tralascias- 
sero,  benche  non  si  e  mancato  di  dir  ogni  giorno  le  lettanie  con 
la  medesimfa]  intentione. 

3.  Et  per  dir  anche  qualche  cosa  del  temporale,  non  manca 
colui  che  e  solito,  M.  Pauolo  d'Oria,  di  prouederci  con  gran 
charita,  et  liberalita,  di  cio  che  uede  esserci  di  bisogno.  La  cui 
diligentia  in  procurare  a  noi  le  cose  necessarie,  ci  e  causa  non 
solo  di  grande  edificatione,  ma  anche  di  gran  marauiglia,  tal 
che  douemo  molto  ringratiare  Iddio  N.  S.  che  a  tempi  nostri 
da  un  secolare  posto  infra  le  spine  delle  richezze,  racoglie 
frutto  non  solo  trigessimo,  o  sessagessimo,  ma  centesim[o] ;  im- 
peroche  oltra  la  grande  affettione  che  porta  a  noi,  et  a  tutta 
la  Comp.a  nostra,  e  questo  signore  molto  deuoto  della  frequentia 
del  S.mo  Sacramento,  et  desideroso  della  salute  delle  anime.  II 
medesimo  potrei  dire  delFaltro  protettore  nostro  M.  Nicolao 
Sauli. 

4.  Hora  uenendo  a  quelle  cose  che  i  nostri  han  fatto  in  aiuto 
delli  prossimi,  non  si  possono  facilmente  scriuere  una  per  una ; 
im[pe]roche  non  s'e  mai  mancato  di  predicare,  confortare  gli 
afflitti,  accordare  i  discordi,  confessare,  et  fare  altre  opere  pie, 
che  sogliono  fare  quelli  de  nostra  Comp.a.  Vn  poco  auanti  a 
1'aduento  fu  con  grande  instanza  pregato  il  R.  P.  Rettore  che 
predicasse  in  un  monasterio  di  monache,  che  chiamano  S.  An- 
drea ;  il  c[he]  speriamo  che  sara  molto  gioueuole  non  solamente 
alle  istesse  monache  (che  sono  molte,  et  di  nobili  fa[mi]glie),  ma 
anche  a  gli  altri  che  ui  concorrono,  imperoche  questo  mona- 
sterio  e  etiandio  parochia  d[elle]  buone  di  questa  citta.  II  P.  Gi- 
rolamo  2,  ministro,  predica  in  un'  altra  parochia  di  S.  Damiano 
col  medesimo  frutto  delli  auditori.  II  P.  Battista  Vellati,  mentre  fu 


1  Votum  suum  num  tandem  opere  compleverit,  invenire  non  potuimus. 

2  P.  Hieronymus  Galvanello. 

LlTTERAB   QUADRIMESTRES.    —    TOM.    VII.  IZ 


658  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

qua,  fece  il  medesimo  con  maggio[r]  concorso,  massime  di  prin- 
cipaii.  In  questo  tempo  1' arciuescouo  *  ci  mando  un  christiano 
che  haueua  rinegata  la  fede  di  Christo,  accioche  dopo  che  fusse 
da  noi  essaminato  et  amaestrato,  [si]  riconciliasse  con  Dio  et  la 
S.  Chiesa.  Vn'altro  apostata  delTordine  di  S.  Bernardo  uenne 
al  [R.]  P.  Rettore,  il  quale  1'aiuto  nel  temporale  et  spirituale, 
et  essendosi  dopoi  ammalato  nello  sp[e]dale  fece  chiamare  il 
R.  P.  Rettore  dal  quale  si  confesso,  dando  segni  di  gran  con- 
tritione,  [et]  desiderio  di  ritornare  allo  stato  suo.  Delli  molti 
frutti  che  per  la  diuina  bonta  si  racoglio[no]  dalle  confessioni, 
ne  scriuero  qui  qualchuni.  Quelli,  che  si  confessano  da  nostri 
F  hanno  in  si  gran[de]  reputatione,  che  se  per  auentura  qualche 
tempo  si  confessano  da  altri,  non  restano  sodisfatt[i]  finche  ri- 
tornano  al  collegio  nostro.  Fra  questi  e  un  giouane  che  ha  fatto 
una  bonissima  pr[o]ua  della  sua  patientia.  Costui  essendo  stato 
ferito  da  un'  altro  giouane  suo  inimico,  non  solo  un'  uolta,  ma 
due,  o  tre  nella  testa,  sempre  F  ha  perdonato  molto  uolentieri, 
ne  anche  ha  uolu[to]  uendicarsi,  seruato  iuris  ordine,  senza  con- 
ferirlo  prima  col  suo  confessore.  Vn'altro  che  de[side]raua  uen- 
dicarsi  d'  uno  suo  nemico,  uenne  a  confessarsi  nel  collegio,  et 
consegliandoli  [il]  confessore  che  lasciasse  1'odio,  al  principio 
fece  grande  resisteoza,  finalmente  da  se  stesso  comp[unto  ?]  si 
parti  dal  confessore  auanti  che  gli  desse  1'absolutione  con  animo 
di  domandar'  perdono  a  cui  pensaua  offendere.  II  che  hauendo 
fatto,  nella a  raedessima  hora  torno  per  l'absolu[tio]ne.  Tre  donne 
che  uiueuano  dishonestamente,  si  son  ridotte  dalla  mala  uita  a 
confessa[rsi]  spesso.  Questo  ultimo  giubileo  che  si  fece  qui  puoco 
auanti  Natale,  fu  tanto  il  concor[so]  di  penitenti  a  questo  col- 
legio,  che  per  carestia  di  confessori  non  se  li  pote  sodisfare,  et 
quao[tun]que  in  quelli  giorni  durorno  le  confessioni  in  sino  a 
tre  hore  di  notte,  pur  credo  che  fu[ro]no  piu  quelli  che  non  si 
poterno  confessare,  che  gli  altri,  che  si  confessorono.  Nel  che 
quafuto]  sia  stato  seruito  il  Signore,  quante  anime  sieno  state 
liberate  dalla  boccha  del  demoni[o],  etc,  lo  lascio  considerare 
a  V.  R. 

5.  Non  tacero  una  cosa  particolare  che  accadette  questi  di 
pas[sati]  al  R.  P.  Rettore.  Vna  gentildonna,  zia  del  nostro  fra- 
tello  Girolamo  Giustiniano,  (che  l'ann[o]   passato   si    mando  di 


a  Delet.  detta  (?). 


1  Augustinus  Selvaghus,  0.  P. 


601.  —  Genua  1  Ianuarii  1562  659 

qua  al  Loreto)  !  portaua  grande  odio  a  tutti  noi,  massime  al  R. 
P.  Rfettore],  quasi  1'hauesse  rubato  il  suo  nepote;  ma  per  diuina 
prouidenza  accadette  che  essendogli  m[or]to  il  marito  restasse 
molto  sconsolata,  et  tanto  sdegnata,  che  ne  anche  uoleua  farsi 
il  segno  de[lla]  croce.  Per  il  che  chiamato  il  R.  P.  Rettore  per 
consolarla  et  leuarla  da  tale  impieta,  non  sola[men]te  la  tolse 
da  questo  errore,  ma  anchora  gli  persuase  che  se  confessasse, 
il  che  promise  u[o]lere  fare  a  fra  puochi  giorni ;  la  cui  sorella, 
madre  di  quel  fratello  nostro,  che  ho  detto,  s'  e  di  tal  sorte  mu- 
tata  dall'hora  in  qua  (essendoci  prima  non  manco  nemica  del- 
1'altra),  che  rende  infinite  gratie  a  Dio,  et  al  R.  P.  Rettore  per 
il  cui  mezzo  confessa  se  essere  stata  tolta  dalle  ten[ebre]  della 
ignoranza,  et  condotta  alla  luce  della  uerita,  et  il  suo  figliuolo 
dedicato  al  s.t0  seruitio  di  Dio  N.  S.re,  et  gia  si  confessa  ogni 
otto  giorni  da  sua  R.,  il  che  a  noi  causa  non  puoca  marauiglia, 
conciosiache  ci  ricordiamo  che  il  medesimo  P.  1'  anno  passato 
fu  chiamato  in  Signoria  dalla  medesima  accio  rendesse  conto 
del  suo  figliuolo,  che  diceua  essere  stato  sedutto  da  S.  R. 

6.  Le  altre  opere  pie,  che  i  nostri  sogliono  fare  in  aiuto  de 
prossimi,  non  si  sonno  punto  tralasciate,  imperoche  spesso 
uanno  alli  spedali  a  consolare  gli  infermi,  et  quelli  che  sonno 
infermi  nelle  case  proprie,  fanno  spesso  chiamare  i  nostri,  accio- 
che  si  confessino  b  da  loro.  II  numero  di  coloro  che  si  confes- 
sano  ogni  otto  giorni,  et  alcuna  uolta  piu  spesso,  ogni  giorno 
ua  augumentandosi,  et  molto  piu  crescerebbe,  se  quella  incommo- 
dita  non  1'  impedisse  (della  quale  tante  uolte,  et  non  senza  causa 
ci  lamentiamo),  perche  non  hauiamo  una  chiesa  commoda  per 
lo  instituto  nostro ;  et  benche  il  demonio  fa  ogni  suo  sforzo  per 
impedire  tanto  bene,  pur  a  suo  dispetto  speriamo  che  fra  puoco 
tempo  se  adempieranno  i  desiderij  nostri. 

7.  Hora  uenendo  a  quel  che  tocca  alli  studij,  nel  principio 
di  Nouembre  si  fece  la  rinouatione  delli  studij  solennemente  nel 
duomo,  doue  oltre  gli  altri  honorati  cittadini,  et  altra  gran  mul- 
titudine  di  gente,  ui  si  trouorno  presenti  1'  ambasciatore  del  re 
di  Spagna,  il  marchese  di  Vigeui  2  ,  et  1'  istesso  Duce  3  con  la  Si- 
gnoria.  La  cosa  passo  a  questo    modo.  Prima  un  maestro  delli 


a  In  textu  fare  uolere,  sed  est  n.  2  supra  v.  fare.  —  b  Emend.  ex  con- 
fessano. 


1  Vide  p.  2. 

2  Ioannes  Franciscus  Trivulzio. 

3  Baptista  Cicala-Zoagli. 


660  LlTTERAE    QUADRIMESTBES 

nostri  fece  uno  essordio,  col  quale  fece  attenti  gli  auditori  in- 
formandogli  di  cio  che  s' haueua  a  fare.  Dipoi  si  leuorno  sei 
di  nostri  scolari,  tre  delli  quali  con  diuerse  sortj  a  di  uersi 
dissero  male  di  quelle  scientie  che  qui  si  b  leggono,  cioe  gramma- 
tica,  rhetorica,  et  greco.  Gli  altri  tre  che  stauano  all'  incontro, 
resposero  in  prosa  refutando  tutte  le  loro  ohiectioni ;  finalmente  c 
il  medesimo  maestro  (che  fece  la  prefatione)  mando  a  casa  d 
gli  auditori  con  una  bellissima  oratione.  La  cosa  si  fece  con 
molto  applauso  et  sodisfatione  di  tutti.  Sia  laude  ai  Signore.  II 
giorno  sequente  li  signori  prottetori  nostri  con  altri  gentilhuo- 
mini  desinorono  nel  collegio,  quasi  rallegrandosi,  et  congra- 
tolandosi  della  buona  reuscita  delLatto,  et  felice  commin- 
ciamento  delli  studij ;  ma  auanti  desinare  il  P.  Battista  disse 
messa,  et  fece  una  essortatione  alli  maestri,  et  scolari  nostri 
(che  son  circa  ducento)  sopra  li  studij,  animandoli  a  congion- 
gere  la  diuotione  con  le  lettere.  In  questa  citta  tengono  si  buona 
opinione  della  doctrina  di  nostri  (coine  altre  uolte  ho  scritto), 
che  molti  huomini  molto  dotti  ci  portono  le  sue  orationi,  o 
uersi  che  compongono,  accio  le  emendiamo,  fra  quali  e  un  certo 
medico  che  spesso  ha  fatto  orationi  lattine  publicamente;  un'al- 
tro  etiamdio  Gatanio  (che  sono  principali  in  questa  citta),  huomo 
qualiticato  per  1'  eta  et  doctrina,  et  nobilita  sua,  uiene  spesso  al 
collegio,  et  sottomette  alLessame  di  nostri  li  uersi,  che  scriue; 
il  che  fa  molto  felicemente.  Molte  altre  cose  lascio  di  scriuere, 
perche  mi  ricordo  hauerle  altre  uolte  scritte  a  V.  P. ;  tal  che 
non  resta  altro,  se  non  che  raccommandiamo  questo  collegio  ge- 
nouese  alli  santti  sacrificij,  et  orationi  di  V.  P.  et  di  tutta  la 
Gomp.a  nostra.  Di  Genoua  al  p.°  di  Genaio  1562.  Per  commissione 
del  R.  P.  D.or  Gaspar  Loarte,  Rettor  nostro. 
Di  V.  P.  indegno  figliuolo  in  Xpo. 

Innocenzo   Spatafora  *. 

In  fol.  33.y  «  Quadrimestre  di  Genoua   di    Genaio   1562.  — 
Volgare  ». 


a  Emend.  ex  sorte.   —  b  Prius  se.  —  c  Delet.    mando   a   casa.  —  d  3  vv. 
praec.  addita  supra  vers. 


1  Vide  p.  6. 


602.  —  Messana  1  Ianuarii  1562  661 

602 

STEPHANUS     TUTIUS 

MESSANA  1  Ianuarii  1562.  l. 

1.  Studiorum  instauratio  bellissimo  dialogo  celebrata.  —  2-3. 
Per  natalicia  Domini  accessus  ad  sacramenta  copiosior  nu- 
mero ;  fructu  uberior.  —  4.  Virgo  prudens  aeque  ac  pia  : 
quo  artipZcio  matrimonium  repudiarit.  —  5.  Mira  ad  ver- 
bum  Domini  audiendum  concursatio.  —  6.  Pater  Otello 
contionem  in  templum  maximum  transferre  cogitur.  — 
7-8.  Sacerdotes  iudicesque  ex  urbe  et  tota  circum  vicinia 
nostros  consilii  gratia  conveniunt.  —  9.  E  primariis  unus, 
praeclari  vir  exempli,  Patrem  Otello  veneratione  summa 
prosequitur.  —  10.  Excursus.  —  11-12.  Cives  promiscue  de 
amore  erga  nostros  signis  minime  dubiis  certant.  —  13. 
Proregis  in  P.  Provincialem  affectus.  —  14.  Duo  ex  nostris 
instanter  rogati  intersunt  magistratibus  civilibus  eligendis. 
—  15.  Zelus  cuiusdam  religiosae.  —  16.  Candidati  ad  So- 
cietatem. 

1.  7  Iesus.  Maria.    Pax    Christi,    etc.    [Breviter   scribet.  Res 
domesticae  bene  procedunt.  Religiosa  disciplina  vigetj. 

In  la  rinouatione  delli  studij  s'  e  recitato  un  bellissimo  dia- 
logo,  composto  di  uersi  jambici,  nel  quale  (com'e  appresso  di 
Zenofonte)  2  si  rappresento  Hercole,  che  posto  in  una  solitudiue 
e  quasi  risoluto  di  seguitare  la  volutta,  tirato  dalle  sue  false 
persuasioni,  et  allettamenti,  sopragiungendo  la  vertu  glielo  leua 
di  mano  finalmente  doppo  longa  contentione ;  et  egli  si  risolue 
a  lasciar  la  uia  delli  piaceri  uani,  et  darsi  in  tutto  alli  ueri 
piaceri  della  vertu.  Ci  si  ritrouo  il  vicere  3,  e  li  principali  della 
citta ;  e  d'  altre  persone  ci  fu  grandissimo  concorso ;  et  il  tutto 
ando  bene.  Deletto  il  dialogo  a  tutte  sorti  di  persone;  perche  a 
quelli  che  non   haueano    lettere,  et   anco  a  quelli    che   stauano 


1  Ex  origin.  in  cod.  Sic.  181  -  Sic.  182,  ff.  238-239;  prius  2-3.  Aliud  exem- 
plum  est  inter  Litt.  Quadrim.  anni  1552.  Est  etiam  ex.  latinum  in  cod.  Sic. 
181,  f.  237. 

a  Cf.  Xenoph:  Memor.  Socr.  II,  1. 

8  Ioannes  de  la  Cerda,  dux  de  Medinaceli. 


662  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

lontano,  si  sodisfaceua  con  la  uiua  rappresentatione  de  recitanti, 
e  col  bel  modo  e  gratia  di  recitare,  oltra  il  bello  apparato,  et 
anco  musica  che  ui  s' interponeua.  Alli  dotti  era  sodisfatto  con 
la  eleganza  e  purita  del  parlare,  e  con  la  bella  dispositione  dil 
soggetto,  pieno  d'argutie  e  di  sentenze.  Vi  fu  ancora  grande 
quantita  di  compositioni  in  uerso  di  tutte  tre  le  lingue,  che  attac- 
cati  in  alcuni  luoghi,  non  solamente  delettauano  quelli  che  le 
leggeuano,  ma  ancora  alli  risguardanti  faceuano  bellissima  uista. 
Finito  il  dialogo,  si  recito  una  elegia  assai  deletteuole  e  faceta, 
che  piaque  molto,  massime  perche  fatti  li  soliti  ringratiamenti, 
dando  li  ultimi  saluti  fini  con  una  uarieta  d'otto  o  noue  lin- 
g[ue]  a,  che  lascio  tutti  con  gran  piacere,  ma  con  assai  mag- 
giore  ammiratione. 

2.  In  questa  solennita  del  Natale  s'  e  confessato  e  comunicato 
neflla]  nostra  chiesa  gran  numero  di  persone  di  tutte  le  condi- 
tioni,  e  per  tutte  le  feste  c'e  stato  da  fare,  non  hauendosi  po- 
tuto  sodisfar  a  tanti  per  le  confessioni  li  giorni  innanzi. 

3.  Per  le  confessioni  di  questi  giorni  si  son  fatti  particolar- 
mente  questi  tre  beni :  fatte  lasciar  ad  alcuni  le  concubine ;  fatte 
fare  restitutioni ;  et  fatessi  ancora  confessioni  generali  con  buone 
occasioni,  e  buon  frutto. 

4.  Vna  giouane  vergine  circa  di  XX  anni,  essendosi  confes- 
sata  dalli  nostri  circa  tre  mesi,  e  uolendola  puoi  maritar  il  pa- 
dre,  e  mandando  il  sposo  a  confirmar  il  matriinonio,  la  giouane, 
intendendo  questo,  essendo  gia  rissoluta  di  consegnare  la  sua  vir- 
ginita  a  nostro  Signore  et  entrar  in  religione,  tagliatisi  subbito 
li  capelli,  e  portatigii  la  in  casa  in  publico,  li  appresento  con 
grand' animo  a  quello  ch'era  uenuto  da  parte  del  sposo. 

5.  Da  certo  tempo  in  qua,  per  gratia  del  Signore,  uengono 
qua  alle  prediche  nella  nostra  chiesa  et  a  confessarsi  dalli  no- 
stri  persone  principali  in  maggior  numero  che  per  il  passato ;  e 
di  gente  piu  bassa  tanto  e  il  concorso,  che  in  tutto  '1  tempo 
della  messa  grande,  doppo  la  quale  subbito  ne  uien  la  predica, 
non  si  uede  altro  che  gente  uenire,  et  uscire,  percioche  ancor 
che  la  nostra  chiesa  non  sia  delle  b  piccole,  non  dimeno  e  pic- 
colissima  per  la  gente   che  ci  ueria,  se  fusse   assai  piu  grande. 

6.  II    Padre   Geronimo  4  cominciando   a   leggere   la   lettione 


a  Consumpta  charta  in  extr.  vers.,  hic  et  inferius.  —  b  delle  delle  ms. 


P.  Hieronymus  Otello. 


602.  -  Messana  1  Ianuarii  1562  663 

delle  feste  tra  '1  giorno  nella  nostra  chiesa,  et  il  primo  giorno 
essendo  gia  salito  in  catedra,  e  cominciata  la  lettione,  ecco  li 
canonici  della  madre  chiesa,  quelli  che  tengono  il  luogo  del  ve- 
scouo  *,  insieme  con  alcuni  gentil  huomini  principali,  uogliono 
che  in  quell'  huora  medesima  il  Padre  Geronimo  uada  a  leggere 
nella  madre  chiesa,  secondo  il  solito.  II  Padre  Rettore  •  uoleua 
che  per  quel  giorno  lo  lasciassero,  hauendo  gia  cominciato  a  leg- 
gere.  Non  lo  uolsero  concedere ;  ma  facendo  tuttauia  piu  istanza, 
fu  necessario  condescendere  alla  uolonta  loro,  et  il  Padre  Gero- 
nimo  lasciasse  la  lettione  cominciata  et  andasse  in  quell'  hora  a 
leggere  nella  madre  chiesa.  II  detto  Padre  poi  procuro  con  li 
Giurati,  cioe  con  quelli  che  gouernano  la  citta,  che  si  conce- 
desse  ad  un  monaco  che  leggesse  lui  in  quelPhora  nella  detta 
chiesa,  contentandosi  esso  Padre  di  legger   nella  chiesa  nostra. 

7.  Da  qua  d'  ogni  intorno  concorreno  sacerdoti  a  consiliarsi 
et  a  risoluersi  col  detto  Padre,  di  uarie  cose  circa  1'  aiuto  delle 
anime. 

8.  Sono  uenuti  alle  uolte  tutti  li  giudici  della  citta  alle  no- 
stre  prediche,  et  si  sono  confessati  da  due  nostri  Padri,  e  ci 
dimostrano  grande  beneuolenza. 

9.  Vno  delli  piu  principali  di  questa  citta  d'  estimatione,  di 
nobilta,  et  di  ricchezze,  e  talmente  affettionato  al  Padre  Gero- 
nimo,  che  continuamente  uiene  a  odirlo  nelle  prediche,  lui  con 
tutta  la  sua  casa,  et  ha  pigliato  tanto  buon  concetto  di  detto 
Padre,  che  non  lascia  di  dirne  ogni  bene  con  tutti,  lodandolo 
e  di  uita  et  di  dottrina.  Per  il  che  s'e  dato  in  tutto  al  gouerno 
suo,  che  possa  in  quello  che  li  pare,  libberamente  riprenderlo, 
et  instruirlo,  e  circa  il  far  limosine  sicuramente  auuisarlo,  che 
in  tutto  lo  trouera  prontissimo.  Questo  pure  per  il  passato  non  a 
ha  dimostrato  sempre  buona  uolonta  uerso  di  noi. 

10.  Vno  delli  nostri  Padri  andando  in  Calabria,  e  predicando 
in  alcune  di  quelle  terre,  ui  fece  assai  frutto,  e  per  questo  re- 
storno  in  quelli  luoghi  molto  affettionati  alla  Compagnia,  et 
desiderosi  di  hauerui  delli  nostri. 

11.  Hauemo  molti  delli  principali  della  citta  che  ci  portano 
grande  affettione,  dimostrandola  con  uarij  segni  di  amoreuolezza. 


a  non  supra  vers. 


1  Gaspar  Cervantes,  archiep.  messanensis,  ad  concilium  tridentinum  pro- 
fectus  erat,  quo  die  18  Ianuarii  pervenit.  Eubel:  Hierarchia...  III,  259. 

2  P.  Pantaleo  Rodino. 


664  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

Richiedono  alle  uolte   che   alcuno  delli    nostri  Padri  andasse  a 
mangiare  insieme  con  loro  in  casa. 

12.  Vno  di  questi  ha  dato  un  paro  di  ampolle,  et  un'  bac- 
ciletto  d'argento  per  seruigg[io]  dell'altare. 

13.  II  vicere  tanto  faceua  conto  del  R.do  Padre  prouinciale  £, 
che  quasi  nissunja]  cosa  faceua  d'  importanza,  che  prima  non 
la  consigliasse  con  lui.  Et  hauendosi  il  detto  Padre  a  partire 
per  Spagna,  per  ordine  di  V.  R.  P.,  ci  fu  da  far  assai,  che  fi- 
nalmente  con  sua  licenza  si  potesse  partire. 

14.  Subbito  che  si  elessero  gli  officiali  della  citta,  con  grande 
affettione  e  con  gran  fede,  mandorno  per  due  delli  nostri  Padri 
che  interuenissero  alla  elettione,  parendo  loro  che  con  1'inter- 
uento  delli  nostri,  non  potessi  andar,  se  [non]  bene,  il  negotio 
del  dar  le  uoci. 

15.  Questi  che  si  confessano  dalli  nostri,  con  ogni  occasione 
si  affaticano  di  tir[ar]  altri  alla  confessione.  Vna  monacha  que- 
sti  giorni  accesa  da  zelo  e  cha[rita],  essa  sola  tiro  quattordici 
persone  al  suo  confessore. 

16.  M'ero  dimenticato.  Gi  sono  molti  per  gratia  del  Si- 
gnore,  che  stanno  risoluti,  et  molti  ancora  che  sono  mossi  a 
lasciar  le  uanita,  e  gli  inganni  del  mondo  et  cercano  d'  entrar 
nella  Gompaguia  per  seruire  a  nostro  Signore.  [Preces  postulat.] 

Da  Messina,  il  primo  di  Gennaio,  M.  D.  LXII. 
Di  V.  R.  P.a  figlio  et  seruo  indegno 

Stefano  Tuccio  2. 


603 

P.    IOANNES     DIRSIUS 

MONACHIO    1    IANUARII    1562   3. 

1.  Sociorum  numerus.  Fervet  cum  religiosae  perfectionis  amore 
studium  litterarum.  P.  Rector  sollemnem  professionem 
emittit.  —  2.  Scholae  florent.  —  Alumnorum  in  bonis  mo- 
ribus  progressus.    Tragoedia  coram   ducibus  et    magna  ho- 


1  P.  Hieronymus  Domenech. 
3  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  684. 

3  Ex  apographo  coaevo  in  cod.  Germ.  139,  ff.  113-114;  prius  103-104  (76-77). 
Secundum  Hansen,  1.  c.  p.  765  exstat  exemplum  in  archiv.  colonien. 


603.  —  Monachio  1  Ianuarii  1562  665 

minum  multitudine  exhibita.  —  3.  Frequens  ad  sacramenta 
accursus  per  occasionem  iubilaei.  —  Nobilis  iuvenis  alio- 
rumque  ex  protestantismo  conversiones.  Aegrotis  et  morien- 
tibus  subvenitur.  —  4.  Principis  civiumque  erga  socios 
benevolentia. 

1.  IHS.  Gratia  et  pax  IESV  Chri.  sit  semper  in  cordibus 
nostris,  atnen.  [Scribet  breviter].  Viuimus  in  hoc  ducali  collegio 
Monachij  18,  ex  quibus  sacerdotes  sunt  quatuor,  reliqui  prae- 
ceptores,  studiosi,  coadiutores.  Fuimus  quidem  paulo  ante  ui- 
ginti,  sed  ut  aliis  opem  ferremus,  unum  sacerdotem  ablegauimus 
Oenipontum,  qui  ibidem  suppellectilia  futuro  collegio  perneces- 
saria  praeparet,  reliquisque  ita  incumberet,  vt  proximo  uere  fra- 
tres  uenturi,  commoditate  expectata  non  defraudentur.  Faciunt 
omnes  quotidie  in  sua  uocatione  magnos  progressus;  suntque 
perfectionis  acquirendae  studiosissimi:  poenis  tum  priuatis,  tum 
publicis  quotidianos  extirpant  defectus;  uilissima  quaeque  in  col- 
legio  munia,  propria  ducti  sponte,  alacriter  obeunt;  alter  alterum 
charitatis  et  sanctimoniae  pia  contentione  anteuertere  nituntur; 
quo  sane  fit,  ut  impresentiarum,  Deo  bene  propitio,  collegium 
hoc  dulci  quiete,  internaque  pace  fruatur.  Ad  quam  etiam  ac- 
quirendam,  haud  parum  excitantur  animi  fratrum  frequenti  ex- 
hortatione  et  colloquijs  spiritualibus,  quae  inter  sese,  ex  more 
instituto,  commiscere  solent,  quae  R.du9  quoque  P.  Rector  4,  suis 
exhortationibus  fouere  non  cessat.  Proximo  iubileo  2  sub  festa 
natalitia  ad  nos  misso,  omnes  Patres  ac  fratres,  praemissis  ex 
more  Societatis  confessionibus  generalibus,  quarum  non  paucae 
totius  etiam  vitae  fuerunt  generales,  magna  cum  animorum  ala- 
critate  et  spiritus  feruore,  sua  renouarunt  a  uota,  ut  nouo  quo- 
dam  et  diligentiori  studio  suo,  quisque,  tam  domi  quam  foris, 
fungi  deinde  uisus  sit  officio.  Exercitia  scholastica  domi  insti- 
tuuntur  ordinarie  in  disputationibus,  declamationibus  et  repeti- 
tionibus.  Reuerendus  noster  P.  Rector,  superioribus  septimanis, 
Augustam    a   P.  Prouincialj  3  uocatus,  solennem    illhic   aedidit 


a  renouare  ms. 


1  P.  Theodoricus  Canisius. 

2  Iubilaeum  pro  felici  exitu  concilii  tridentini,  de  quo  auctor  iteruni  paulo 
post  loquitur. 

3  P.  Petrus  Canisius. 


666  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

Societatis  professioaem  l,  patronis  aliquot  nostris,  tunc  temporis 
magna  cum  deuotione  praesentibus.  Hactenus  de  collegij  mo- 
nachiensis  statu. 

2.  Classium  nostrarum  dispositio  foelicem  habet  successum. 
Scholasticorum  numerus  creuit  ad  300,  plus  minus ;  praeceptores 
octo  quotidie  in  erudienda  iuuentute  occupantur,  et  dant  operam 
impense,  ut  non  tam  prosint  scholis,  quam  ualde  prosint  lite- 
rarum  studiosis.  Fama  scholarum  huius  collegij  totam  peruagata 
est  Bauariam,  aliaque  loca  vicina,  et  augetur  in  dies  ita,  ut  ex 
alijs  Germaniae  partibus  huc,  allatis  secum  literis  commenda- 
tutijs,  non  pauci  confluant  ad  capiendum  animi  cultum  literas- 
que  discendas.  Proficiunt  sane,  Deo  laus,  scholastici  nostri  quam 
plurimum,  non  solum  in  scientijs  acquirendis,  sed  etiam  in  mori- 
bus  imbuendis,  ut  germanorum  pietatem  illam  auitam  aliquando 
recuperent.  Confitentur  more  Societatis  saepe  et  libenter,  com- 
munionis  sacrae  fructum  frequenter  percipiunt,  quotidie  sacro 
ordinario,  adhibitis  libellis  precatorijs,  et  rosarijs,  ut  uocant, 
intersunt;  nec  non  id  genus  pijs  operibus  alijs  iuueniles  animos 
occupatos  tenent.  Tanto  amore  afficiuntur  erga  diuinum  cultum 
et  pia  studia,  quae  subinde  praeceptores  in  scholis  eis  inculcant, 
ut  quaecumque  ex  ore  magistri  audiunt,  domi,  ad  uerbum  quasi, 
parentibus,  fratribus,  sororibus  totique  familiae  referant,  suos- 
que  parentes  extimulent  filij  ad  frequentanda  poenitentiae  et 
eucharistiae  sacramenta.  Sunt  inter  eos  qui  nescio  quid  potius 
tentare  uellent,  quam  domi  carnes  diebus  prohibitis  comedere, 
quamtumuis  male  audire  et  pati  cogantur.  Contendunt  inter  sese 
supremae  et  infimae  sortis  pueri,  qui  sacerdoti  sacrificanti  in 
altari  astare  et  seruire  debeant,  et  ad  hoc  obtinendum,  aliqui 
summo  diluculo  ante  coeteros  lecto  surgunt,  ut  locus  eis  non 
praeripiatur.  Libellos  haeresum  uenenis  infectos,  clanculum  ami- 
cis  uel  parentibus  subtractos,  nobis  adferunt  examinandos,  quos 
si  intelligant  corruptos,  uel  dilacerant,  uel  Vulcano  tradunt,  et 
in  hoc  sese  nobis  obsequium  praestare  gaudent.  Exacte  tenent 
omnes  etiam  minimi,  pene  etiamnum  infantuli,  orationem  do- 
minicam,  salutationem  angelicam,  symbolum  apostolorum  et 
decalogum ;  tamque  bene  confiteri  norunl,  ut  diceres  eos  multis 
annis  in  eo  opere  uersatos.  Prouectiores,  qui  nostrae  disciplinae 


]  P.  Theodoricus  Canisius,  Sti.  Petri  Canisii  ex  patre  frater,  sollemnem 
quatuor  votorum  professionem  vovit  Augustae  die  14  Octobris  1561.  Cf. 
Braunsberger:  B.  Petri  Canisii  Epist.,  III,  256,  262,  669.  Ita  etiam  in  cod. 
Hist.  Soc.  147,  f.  205. 


603.  —  Monachio  1  Ianuarii  1562  667 

sese  credunt,  paulatim  corruptos  mores  emendant,  uitam  in  scho- 
lis   nostris,  tanquam   sub    incudem    reuocant;    mala   consortia, 
iuuentutis  pestes,  penitus  execrantur,  et  a  nobis  petunt  ut  ordinem 
studiorum   uitaeque,  secundum  Deum  gerendae  praescribamus. 
Quod  ad  studia  attinet,  proficiunt  ipsi  discipuli  praeclare,  prae- 
stitutas  dierum  festorum  declamationes  ex  ordine  seruant,  latinae 
linguae  usum  retinent,  disputationes  aliaque  fructuosa  studiorum 
exercitia  recens  ordinata  diligenter  obseruant.  In  proxime  elapsa 
studiorum  renouatione,  aliquos  ad  altiores  classes  promouimus, 
quae  quidem  celebrata  est  solenni  quodam  ritu,  recitatis  oratio- 
nibus,  carminibus,  cantu  quoque  musico  adhibito  et  distributis 
praemiolis,  quibus  primum  et  secundum  studiosos  omnium  clas- 
sium,  qui  prae  coeteris  doctiores,  et  tali  laureola  digniores  nobis 
uisi  sunt,  ornauimus.  Quae  praemia  quia  in  posterum  ampliora 
futura  sunt,  mirum  quam  uel  soia  eorum  spe  accendantur  et  ani- 
mentur   dum    quisque   alijs  ea  praeripere,  et   reliquis   omnibus 
antecellere  studet.  Praeter  haec  autem  publica  et  annua  doctio- 
ribus  decreta  praemia,  et  alia  subinde  iunioribus  qui  pietate  et 
diligentia   classis  suae   socios   superant,  conceduntur,  ut  modis 
omnibus  ad  sanctitatem  et  eruditionem    incitentur   optimi    ado- 
lescentuli.   Tragoediam,    virtutis   et    voluptatis   pugnam  l,  mira 
grauitate,  satisfactione  et  applausu   hominum,  publice  exhibue- 
runt.  Haec  habuit  actiones  sublimes  et  spectacula  pomposa ;  ad 
maiorem  ornatum  adhibiti  fuerunt   tubicines   illustrissimi  prin- 
cipis  nostri  2.  Interfuerunt   autem    primae   actioni   spectatorum 
aliquot   milia,  tam   ex   plebeis,  quam    proceribus,  inter  quos  et 
ipsi  etiam  affuere  iuniores    principes,  coram    illustrissimo  duce 
illustrissima  uxore  regina  3,  praecipuaque   Bauariae  nobilitate; 
secundo  acta  est  maiori   etiam    apparatu   nec  minori  applausu. 
Pueri  actores,  aulico  deinde  excepti  sunt  conuiuio,  quibus  antea 
etiam  pretiosissima  quaeque  uestimenta   et   aulea   operorissima 
ad   maiorem    actionis    ornatum,    ex   eadem    illustriss.  principis 
aula,  promptissime   erant   concessa.  Dixit   quidam   coram  prin- 
cipe,  ei  ab  intimis   consiliis,  haec   iuuentutis   nostrae  exercitia 
optima  esse  media  hominum  animos  absque   seditione  iuuandi, 


1  Cf.  Duhr:  Geschichte  der  Jesuiten...  I,  342. 

9  Albertus  V. 

3  Anna  Ferdinandi  imperatoris  filia.  Filii  illis  superstites  erant :  Guilielmus, 
natus  anno  1548,  Ferdinandus,  n.  1550,  Maria,  n.  1551,  Maria  Maximiliana, 
n.  1552,  Ernestus,  n.  1554.  Cf.  Rittershusius  :  Genealogiae  imperatorum, 
regum,  ducum,  comitum,  I,  Duces  Bavariae;  Chiusole:  La  Genealogia 
delle  case  piu  illustri  di  tutto  il  mondo,  Tavola  CXXVI. 


668  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

et  reducendi  ad  graemium  Ecclesiae  catholicae  ;  quod  uideant 
suos  filios  publicis  actionibus  tam  praeclare  instrui  moresque 
ad  haec  edoceri  honestissimos,  non  possint  non  erga  nos  affici, 
et  bene  nobis  precari,  et  nostris  tandem  consilijs  ac  monitis 
aures  benigniores  praebere  et  acquiescere. 

3.  Quod  ad  fructus  spectat,  quos  apud  exteros  nostri  profe- 
runt,  sunt  illi  non  pauci  nec  contemnendi.  More  soiito,  concio- 
nes  in  templo  nostro,  eoque  amplissimo,  continuantur;  audito- 
rium  est  frequens  admodum,  concionator  uerbo  et  uiua  uoce 
plurimum  ualet.  Per  hunc  Domini  aduentum  quotidie  praedi- 
candum  fuit,  nec  spernendus  consequutus  est  fructus;  accedente 
praesertim  iubileo,  quod  summus  X.[  vicarius,  pro  sua  pietate 
in  foelix  concilij  tridentini  auspicium  publicari  proxime  fecit. 
Hac  siquidem  occasione  dici  uix  queat  quantus  populus  et  quanta, 
praeter  solitum,  deuotione,  apud  nos  confessus  sit,  et  sanctissi- 
mae  eucharisliae  uiuum  panem  sumpserit.  Iuuentus  copiosa, 
nostrae  aliqui  disciplinae  non  subiecta,  magnae  ciuitatis  admi- 
ratione,  quod  multis  iam  retro  annis  simile  uisum  hic  non  esset, 
thesauri  tanti  participem  se  reddidit.  Eandem  populi  pietatem 
experti  sumus  hoc  X.'  natiuitatis  festo ;  et  ut  ex  multis  quaedam 
notatu  digna  proferam,  magna  sane  animorum  nostrorum  lae- 
titia  perfundimur,  cum  uidemus,  praeter  spem,  quamplurimos, 
quos  diuina  bonitas  sibi  occulte  gratos  reseruat,  ad  nostrum 
collegium  tanquam  ad  commune  oneratorum  azylum  confugere, 
ut  publica  iam  fama  habeat  afflictas  mentes,  si  usquam  consi- 
lijs  iuuari  possint,  apud  Iesvitas  (sic  enim  nos  uocant)  uera 
auxilia  inuenturas,  sin  minus  de  salute  uel  praesidio  adferendo 
actum  esse.  Quam  ob  causam,  multi  conscientiae  stimulis  com- 
puncti,  apud  nostros  quaerunt  antidota  liberationis.  Ex  confiten- 
tibus  aliqui  ab  haeresum  tenebris,  quibus  multo  tempore  obducti 
in  sordibus  peccatorum  iacuerunt,  ad  lumen  ueritatis  catholicae 
emerserunt.  Inter  quos  quidam  magnae  familiae  adolescens,  co- 
gnita  per  nostrorum  assiduam  cathechizationem  uerae  fidei  luce, 
omnium  errorum  uinculis  excussis,  maxima  tum  domesticorum, 
tum  exterorum  aedificatione  et  admiratione,  ex  animo  ad  Eccle- 
siae  tutissimum  portum  confugit ;  generaliter  peccata  sua  con- 
fessus  est,  pristinam  uitam  in  melius  commutauit;  et  quos  antea 
peruertit,  nunc  omnibus  conatibus  instat,  ut  eos  ad  saniorem 
mentem  reducat.  Hic  cum  antehac  apud  scholam  ciuicam  (quam 
poeticam  uocamus)  lectiones  uisitaret,  iam  se  totum  nostrae 
scholae  et  disciplinae  subiecit.  Prima  conuersionis  eius  occasio, 
ut  fateri    ipse  solet,  fuit   discipulorum   nostrorum  in  sacris  au- 


603.  —  Monachio  1  Ianuarii  1562  669 

diendis  ab  eo  obseruata  pietas  et  deuotio,  qua  re  ita  permotus 
est,  ut  conquiescere  nequiuerit,  dooec  familiaritatem  nobiscum 
contraheret;  et  sua  nobiscum  circa  fidei  articulos  dubia  confer- 
ret,  atque  in  rebus  orthodoxae  fidei  probe  iam  institutus,  suapte 
demum  sponte  errorum  labyrinthum  fastidiret;  quanto  autem 
maiori  odio  antea  nos  prosequutus  fuit,  tanto  uehementiori  amore 
complectitur,  famam  nostrarn  a  malignorum  calumnijs  pro  sua 
uirili  uindicat,  aliosque  ad  nos,  ut  et  ipsi  ueritatem  agnitarn 
amplectantur,  adducit.  Alij  qui  multis  annis  sacram  synaxim 
sub  utraque  specie  sumpserunt.  abiurata  nunc  inobedientia, 
Ecelesiae  concordiam  sequuntur.  Plurimi  alij  concionibus  nos- 
trorum  permoti,  grauissima  peccata,  nunquam  antea,  paitim 
ob  ignorantiam,  partim  ob  verecundiam  et  timorem  detecta,  nos- 
tris  aperuerunt;  et  plaerunque  totius  uitae  generales  sunt  con- 
fessiones  omnes  quae  nostris  fiunt,  praesertim  ab  ijs  qui  antea 
non  sunt  apud  nos  confessi.  Fuerunt,  qui  et  toto  uitae  cursu 
nunquam  erant  confessi,  sed  apud  nos  primum  poenitentiae  sa- 
cramentum  consequuti  sunt.  Matrouae  consilio  et  monitis  con- 
fessariorum  maritos  adducunt,  mariti  uxores,  matres  suas  proles 
et  quoscumque  possunt  alios.  Duae  praeclarae  virgines  in  luthe- 
ranismo  ab  infantia  inde  educatae  (quarum  alterius  pater  fuit 
unus  ex  haeresiarchis  scriptoribus  a  Paulo  quarto  pontifici  in 
catalogo  damnatis)  gloriatae  aliquando  sunt,  se  cum  nostro  con- 
cionatore  disputaturas,  sed  ex  primo  colloquio  ita  fuere  com- 
punctae,  ut  statim  animo  concluserint  se  fidem  catholicam  am- 
plexuras,  et  quamuis  persecutiones  iam  pati  incipiant,  etiam  a 
propria  domina,  potentissima  quidem  illa,  sed  haeretica,  ipsae 
tamen  minas  susque  deque  ferentes.  dominae  potius  famulatum 
sese  abdicare  uolunt,  proprieque  consulere  saluti,  quam  diutius 
in  tantis  animae  periculis  uersari.  Matrona  quaedam  tota  uita 
in  luthera.nismo  uixit,  annos  nata  circiter  quadraginta,  sed  a  do- 
mino  quodam  ad  nos  missa.  ut  doceretur  fidem  catholicam,  con- 
tinuo  magna  cum  animi  contritione  peccata  totius  uitae  confessa, 
Ecclesiae  se  addixit,  et  cum  catholicis  communicauit.  Alij  tri- 
bus,  quatuor,  quinque  annis  nunquam  confessi,  quamprimum 
ad  nostros  accesserunt,  non  promiserunt  solum,  sed  seriam  etiam 
totius  iam  uitae  emendationem  incoeperunt.  Multi  sunt  qui  more 
Nicodemi  *  clain  ad  nos  ueniunt  suaque  consilia  nobiscum  con- 


1  Cf.  Ioan.  III,  l. 


670  LlTTERAB   QUADRIMESTRES 

ferunt,  quod  uel  timore,  uel  etiam  timore  a,  libere  ad  nos  accede- 
re  prohibeantur.  Inter  coeteras  personas  afflictione  circumseptas, 
una  fuit  quae  dudum  in  animo  habuit  propriam  prolem  de  medio 
tollere,  sed  consilijs  bonis  in  spem  erecta,  omnem  pessimi 
propositi  aculeum  infixum  penitus  euulsit.  Aliae  quae  a  Sathana 
fuerant  mirum  in  modum  agitatae,  spectrisque  nocturnis  multum 
uexatae,  confessionis  remedio  ita  fuerunt  adiutae,  vt  iam  in  se- 
curo  portu  nauigare  uideantur.  Visitant  nostri  subinde  noso- 
comia,  in  quibus  tam  grati  sunt  pauperculis  et  infirmis,  ut  non 
secus  atque  angeli  ab  eis  expectentur,  et  suscipiantur,  quorum 
etiam  consolationes  et  saluberrima  monita  cupidissime  amplec- 
tuntur.  Accedimus  etiam  uocati  in  extremis  constitutos,  quibus, 
praeter  consolationes  et  necessarias  admonitiones,  hoc  quoque 
beneficij  impendimus,  ut  omnibus  eos  sacramentis  tempori  prae- 
muniri  curemus,  quibus  alioqui,  tacentibus  nobis,  non  raro  forte 
priuarentur.  Lectio  doctrinae  christianae  in  sacello  D.  Nicolao 
sacro,  nostroque  collegio  propinquo,  more  introducto  bene  pro- 
cedit,  numerusque  auditorum  crescit.  Haec  catechismi  enarratio 
grata  esse  apparet,  tum  propter  rei  nouitatem,  tum  propter  mu- 
sici  cantus  suauem  harmoniam,  qua  eam  discipuli  nostri,  ua- 
riatis  cancionibus  illustrare  solent. 

4.  Superest,  ut  aliquid  dicamus  de  exterorum  erga  nos  animi 
propensione.  Et  quantumuis  multi  sint  male  feriati  homines 
qui  calumnijs  nos  apud  quosuis  traducant,  ac  optima  quaeque 
nostra  exercitia  in  sinistram  rapiant  partem,  sunt  tamen  plurimae 
utriusque  sexus,  tam  nomiue,  quam  potentia,  ceiebres  personae, 
quae  nobis  ex  animo  bene  faueant.  Vt  ab  illustriss.0  nostro  duce 
principium  sumam,  est  is  quidem  noster  constans  et  patronus 
et  Mecenas  clementissimus;  probat  nostrum  procedendi  modum, 
omnia  fere  concedit,  quae  ab  eo  petimus.  Hoc  biennio  finito, 
quo  hic  Monachij  Societas  agit,  multa  et  preciosa  beneficia  in 
nostrum  collegium,  si  usquam  aliquis  princeps,  pro  sua  heroica 
liberalitate  contulit.  Paucis  ante  diebus  supplicem  libellum  de 
Societatis  et  christianae  reipublicae  maximi  momenti  rebus  ei 
obtulimus,  cuius  petitioni  haud  abnuens  negotium  totum  suis 
consiliarijs  ad  optatum  nobis  finem  perducendum,  commisit.  Gum 
transactis  his  ante  mensibus,  quidam  ex  nostris  primum  sacrum 
solenne  faceret,  ad  collegium  cibaria  duce  digna  una  cum  pro- 
prio  coco,  qui  eadem  praepararet,  misit.  Inuitati  sunt  eo  die 
aliqui  ciuitatis  domini  et  primarij  uiri,  ut  sua  praesentia  nouum 


a  Siv  ms.,  forte  voJuit  scribere    rubore. 


* 


603.  —  Monachio  1  Ianuarii  1562  671 

sacerdotem,  conuiuiumque  houorarent;  qua  quidem  occasione 
factum  est,  ut  contracta  cum  primarijs  uiris  illis  nonnulla  fami- 
liaritate,  aequiores  illos  erga  nos  postmodum  sumus  experti, 
cum  alias  non  parum  a  nobis  alieni  potuerint  uideri.  Saepenu- 
mero  idem  princeps  zelum  suum  erga  Ecclesiam  catholicam 
ostendit,  aut  compescendo  tumultus  rebellium  subditorum,  qui 
occulte  machinantur  introductionem  communionis  utiiusque 
speciei,  aut  curia  sua  extrudendo  a  eos  quos  haeretica  labe  no- 
uerit  contaminatos.  Et  ut  magnatibus  alijsque  omnibus  terrorem 
incuteret,  ante  paucas  septimanas,  generosum  quendam  et  ualde 
potentem  dominum,  propter  haeresim  aula  sua,  ex  improuiso 
deturbauit,  omni  plane  fauore  spoliatum.  Taceo  de  sereniss.a 
uxore  regina,  quae  ut  relatione  fide  dignorum  accipimus,  erga 
nos  optime  propensa  est.  De  illustrissima  matre  ducis  non  est 
praesentis  instituti  multa  dicere,  cum  de  ea  antea  saepe  scrip- 
serimus  *  et  nulli  non  clarum  sit  eam  esse  heroinam  catholicis- 
simam,  pauperum  afflictorumque  anchoram,  et  misericordiae 
operibus  deditissimam,  nobis  uero  undecunque  fauentissimam. 
Exteri  aliqui  ecclesiarum  praelati  erga  nos  quam  sint  affecti 
hinc  cognoscimus,  quod  quacumque  in  re  nobis  gratificari  pos- 
sunt,  se  paratos  et  uerbo,  et  re  ipsa  offerant.  Cumque  nostrae 
scholae  hyemis  tempore  quamplurimum  lignorum  absumant, 
praepositi  aliqui  monasteriorum,  quos  opulentissimos  habet  Ba- 
uaria,  non  paucas  lignorum  rates  (ut  uocamus)  in  scholarum 
nostrarum  usum  gratis  suppeditarunt;  ne  nos  in  re  familiari  dis- 
pendium  aliquod  pati  cogeremur.  Amicorum  alij  uitibus  nouum 
hortum  nostrum  ornare  gaudent;  quidam  altaris  nostri  cultum 
casulis  alijsque  donarijs  amplificant ;  alij  a  nobis  commendatos 
libenter  in  familiam  suam  recipiunt;  alij  alijs  nos  officiorum  ge- 
neribus  cumulare  laborant.  Sed  ne  legendi  mora  fastidiosa  tra- 
hatur,  longiori  dictione  supersedebimus.  [Berum  exiguitatem 
fatetur  et  preces  postulat].  Monachij  calendis  Ianuari.j  1562. 
R.dae  Paternitatis  tuae  filius  in  Chro.  minimus. 

IOANNES   DlRSIUS   ~. 

Inscriptio.  Pro  prouincia  Italiae  citra  Romam. 


a  tumultus  —  extrudendo  in  marg. 


1  Cf.  Litt.  Quadrim.  VI,  719-720;  et  superius  p.  257. 

2  De  epistolae  auctore  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  II,  561.  Notae  illae  videntur 
scriptae  anno  1566.  Obiit  P.  Dirsius  Oeniponte  29  Ianuarii  1569.  Cf.  Brauns- 
berger:  B.  Petri  Canisii  Epist.,  VI,  245. 


67i2  LlTTERAE    QUADRIMESTBES 

603  bis 

MONACHIO  AUTUMNO  1561 

ORDO   CLASSIUM    ET   PRAELECTIONUM    l. 

f  CATALOGUS  LECTIONUM   ET  EXERCITATIONUM 

QUAE    MONACI   IN    DUCALl    SOCIETATIS    JeSU    COLLEGIO   HOC   QUIDEM 
1561    ANNO   POST   AUTUMNALEM   STUDIORUM   INSTAURATIONEM   FIUNT. 

In  classe  rhetorices.  Quae  externos  habet  13. 

Hora  matutina  septima  traduntur  progymnasmata  rhetoricae, 
quibus  finitis,  succedent  Ciceronis  partitiones. 

Nona  hora.  Orationes  graecae  Isocratis  proponuntur,  ad- 
iuncta  subinde  grammatica  graeca  Clenardi. 

Post  prandium.  Prima  hora  praelegitur  Justinus  historio- 
graphus. 

Secunda  hora  traditur  tertia  Ciceronis  philippica. 

Tertia  hora  repetuntur  lectiones  ante  lectae,  et  diligenter 
examinantur. 

Die  veneris  prima  hora  ordinarie  praelegitur  primae  et  2.ae 
classi  catechismus  catholicus; 

Hora  3.a  autem  eiusdem  disputatur  in  rhetorica. 

Die  sabbathi  mane  hora  prima  lectionum  repetuntur  omnes 
lectiones  totius  septimanae.  Post  prandium  uero  hora  l.a  iterum 
instituitur  disputatio. 

Diebus  dominicis  declamant  latiue. 

Ix  classe  humanitatis.  Quae  externos  habet  30. 

Ante  prandium  7  a  hora  leguntur  Offitia  Cice.  et  libellus  qui- 
dam  succinctus  de  copia  verborum  ac  rerum,  sed  alternis  diebus. 

Nona  hora  proponitur  syntaxis  quaedam  absoluta. 

Post  prandium  hora  l.a  traduntur  praecepta  grammatices 
graecae  Clenardi,  cum  adjuncta  epistola  graeca  S.  Basilij  Magni, 
pia  et  eleganti. 


a  Prius  priraa  del. 


1  Ex  apographo  coaevo  in  cod.  Germ.  142,  f.  224;  prius  243.  Similes  cata- 
logi  aliorum  collegiorum  videri  possunt  apud  Pachtler:  Ratio  Studiorum 
et  Institntiones  Scholasticae  Societatis  Jesuper  Germaniam  olim  vigentes, 
I,  150,  sqq. ;  Duhr:  Die  dltesten  Studienpldne  des  Jesuitengymnasiums 
in  KOIn. 


603 bis.  —  Monachio.  Ordo  classium  et  praelectionum     673 

Secunda  hora  repetitur  grammatica,  exceptis  diebus  martis 
et  veneris,  quibus  dantur  themata  componendi,  et  emendantur 
compositiones. 

Tertia  explicantur  Horatij  Sermones  cum  annexa  prosodia 
Despauterij. 

Die  sabbathi  hora  prima  lectionum  a  prandio  disputatur  in 
prima  et  2.a  classe  publice. 

Mane  uero  repetuntur  lectiones  omnes  totius  septimanae 
auditae. 

In  classe  grammatices  prima.  Quae  externos  habet  40. 

Ante  prandium  7.a  hora  praelegitur  prima  pars  grammatices 
Despauterij. 

Nona  hora  explicantur  epistolae  Ciceronis  familiares. 

Post  prandium.  Prima    hora   enarrantur   Vergilij   Bucolica. 

Secunda  hora  proponitur  syntaxis  Despauterij. 

Tertia  hora  repetitio  diligens  instituitur,  examinantur  etiam 
composita  themata. 

Die  sabbathi  fit  disputatio,  et  repetuntur  lectiones  totius 
septimanae. 

In  classe  grammatices  secunda.  Quae  externos  habet  56. 

Ante  prandiuui  7  hora  praelegitur  rudiori  Minerua  gram- 
matica  Despauterij. 

Nona  hora  repetitur  Iectio  ante  habita,  et  exercentur  disci- 
puli  in  diligenti  declinatione. 

Post  praudium  traditur  syntaxis  quaedam  compendiosa  pro 
captu  huius  classis  puerorum,  et  catechismus,  sed  alternis  diebus. 

Secunda  hora  exercentur  pueri  in  arte  scribendi. 

Tertia  hora  praeleguntur  Aesopi  fabulae. 

Die  martis  et  veneris  secunda  lectionum  hora  a  prandio 
datur  thema  ad  componenda  epistolia.  Die  sabbathi  fit  disputatio 
et  repetitio  lectionum. 

In  classe  grammatices  tertia.  Quae  externos  habet  63. 

Ante  prandiutn  hora  7. '  memoriter  recitant  principia  gram- 
matices. 

Hora  9  praelegitur  Gato  de  moribus  puerorum. 

Post  prandium  prima  hora  eadem  principia,  ut  supra,  me- 
moriter  recitantur. 

Secunda  hora  exercentur  in  arte  bene  scribendi. 

Tertia  hora  recitant  catechismum  et  discunt  pedetentim  lo- 
quendi  phrases. 

Die  sabbathi  ante  et  post  prandium  lectiones  totius  septi- 
manae  repetuntur. 

LlTTERAE  QUADRIMESTRES.    —  ToM.    VII.  43 


674  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

In  classe  infima.  Quae  externos  habet  80. 

Ante  prandium  7  hora  recitant  omnes  pueri  tabulam,  ut 
uocant,  memoriter,  aliqui  literas  colligunt. 

Octaua  omnes  omnium  classium  pueri  intersunt  sacrifitio 
missae. 

Nona  hora,  media  pars  puerorum  recitat  principia  memoriter, 
et  media  iterum  tabulam. 

Post  prandium  l.a  hora  omnes  fere  discunt  legere  principia 
grammatices. 

Secunda  hora  magna  pars  scribere  discit. 

Tertia  hora  omnes  catechismum  paruum  recitant  memoriter 
germanice,  et  praescripta  quaedam  vocabula  latina  discunt  et 
recitant.  Die  veneris  mane,  et  diebus  festis  audiunt  catechismum. 

Alia  manu.  Gathalogus  lectionum  scholae  monacensis. 


604 

GUILELMUS     RIBA 

OCANIA    1    IANUARII    1562   L. 

1.  Sociorum  numerus.  Valetudo.  Religiosa  disciplina.  Admissi 
in  Societatem.  Canditati.  —  2.  Studentium  numerus  auctus; 
quorum  multi  ex  diversis  oppidis  veniunt.  —  3.  Cives  fre- 
quentiores  ad  sacramenta  et  contiones  accurrunt.  Rudi- 
menta  fidei  iussu  P.  Nadal,  visitatoris,  docentur.  Duo  sa- 
cerdotes  spiritualibus  exercitiis  excutti.  Paces  initae. 

1.  f  IHS.  Muy  R.do  en  Ghristo  Padre.  Pax  et  gratia  Christi, 
etc.  [Brevem  se  futurum  dicit.J  Estamos  doze  en  este  collegio; 
buenos,  gloria  al  S.01',  de  salud.  Los  tres  son  sacerdotes,  y  tres 
lectores  de  grammatica  y  vn  estudiante  2 ;  los  demas  se  occu- 
pan  en  los  officios  de  casa,  [Cuncti  ad  perfectionem  tendunt.] 
Anse  rescibido  dos  hermanos :  vn  estudiante  que  oya  en  nuestro 


1  Ex  autogr.,  ut  videtur,  in  cod.  Hisp.  99,  f.  9;  prius  400.  Praecedunt 
bina  exempla  latina  in  if.  7,  8. 

3  In  catal.  collegii,  qui  exeunte  anno  1561  scriptus  videtur  (cod.  Tolet. 
12.  a.  f.  124)  recensentur  tres  sacerdotes,  P.  Carrillo,  Rector,  P.  Castaneda, 
P.  Ioannes  Alonso;  tres  grammatices  lectores,  fratres  Ioseph  Guimera,  Mu- 
noz  et  Riba;  et  fr.  Christophorus  de  Lobera,  scholasticus. 


604.  —  Ocania  1  Ianuarii  1562  675 

collegio  *,  acabado  ya  el  curso  de  artes,  y  otro  hermano  coad- 
iutor;  los  quales  dan  buen  exemplo  y  edification  de  si  en  sus 
probationes.  Otros  tambien  lo  desean.  Cumpla  nuestro  Sefior 
sus  santos  a  deseos,  como  para  mayor  gloria  suya  fuere. 

2.  Los  estudiantes  an  crescido  este  afio  mas  quel  passado  en 
numero,  virtud  y  deuocion ;  viniendo  muchos  forasteros  de 
diuersas  partes,  los  quales  en  cuidado  y  buen  exemplo  tienen 
contentos  a  sus  maestros,  y  edificados  a  los  del  pueblo ;  y  quanto 
mas  vaya,  vernan  mas,  porque  hallan  mejor  aparejo  para  ca- 
maristas  y  porcionistas  que  hasta  aqui. 

3.  Los  Padres  se  occupan  en  sus   sermones  y  confessiones, 

auiendo    mas   concurso   que    antes,  y  abria   mayor,  si    vuiesse 

Padres  que  pudiessen    satisfazer  a  la  deuocion   de  todos.    Con- 

fiessanse  de  ordinario    160,    pocos  mas  o  menos,    vltra    de   los 

estudiantes,  que  cada  mes  se  confiessan    mas   que   ciento;  mu- 

chos  de  los  quales,  assi  estudiantes,   como  otros,  se  confiessan 

generalmente,  y  freqiientan  los  diuinos   sacramentos.    Los   ser- 

mones  de  los  nuestros  se  oyen  con  mas  acceptation  que  antes, 

aunque   siempre   huuo    mucho   concurso,  y  no  sin    claro  fruto, 

viniendo  algunos  despues  a  confessarse.   Agora  se  dize  los  do- 

mingos  y  fiestas  la  doctrina  christiana  por  orden  del  P.e  Nadal, 

con    cuya    visita    fuimos   todos   consolados    y   ayudados   en   el 

Sefior  2;  lo  qual  no  es  poco   contentamiento  y  edification  tener 

quien  tan  de  grado  b  les  adoctrine  y  ensene  sus  hijos.  Dos  sa- 

cerdotes  han  hecho  los  exercitios,  vno  de  los  quales  era  persona 

principal  deste  pueblo ;  diole  Dios  nuestro  S.or  muchas  lagrimas 

y  sientimieuto,  con  cuyo  buen  exemplo,   que  despues  ha  dado, 

otros  estan   tambien    mouidos  a  lo  mesmo.    Tambien  se  ha  en- 

tendido,  como  se  suele,  en  hazer  pazes ;  y  entre  otras  cosas,  se 

alcanco  perdou  de  la  muerte  de  vn   hijo.  [Preces  postulat.]   De 

Ocaiia  primero  de  Henero  1562.  Por  commission  del  P.e  Rector. 

D.  V.  P.  hijo  indigno  en  el  Sefior. 

Guilerm  Riba  3. 

a  s.tos  supra  vers.  —  b  Litt.  r  supra  vers. 


1  In  catal.  paulo  ante  citato  enumerantur,  fr.  Ioannes  Diaz,  sedecim  an- 
norum,  qui  in  Societate  mensem  cum  dimidio  fuerat,  et  artium  cursum  per- 
fecerat,  et  fr.  Rodriguez,  qui  ante  duos  menses  cum  dimidio  Societatem  erat 
ingressus. 

2  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  I,  642  sqq. 

8  De  eo  in  catalogo,  qui  mense  Novembri  1561  scriptus  videtur,  dicitur: 
«  El  hr.o  Riba,  de  27  afios  poco  mas  o  menos,  poco  mas  de  vn  ano  [de  Com- 
pafiia],  lector  de  mayores;    ha   oydo   artes,  y  sabe   dellas  medianamente ;  es 


676  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

605 

ERASMUS  VOLCHERUS  SAXO 

PANORMO    1    IANUARII    1562  l. 

1.  Socii  eorumque  occupationes.  Viget  disciplina  religiosa,  quam 
P.  Rectoris  adhortationes  fovent.  —  2.  Duo  admissi  in  So- 
cietatem ;  plures  admitti  cupiunt.  —  3-4.  Contiones  in  di- 
versis  locis,  et  alia  ministeria  erga  proximos  fructuosa.  — 
5.  Sociorum  existimatio  apud  plebem  et  primores.  —  6. 
Scholarum  status. 

1.  -j-  La  pace  di  Dio  nostro  signore  sia  seinpre  nell' anime 
nostre.  [Brevis  erit].  Siamo  donque  in  tutto  52,  posti  dalla  som- 
ma  clementia  a  raccoglere  i  frutti  di  questa  sua  vigna;  tra  quai 
dieci  ne  sono  sacerdoti,  laici  quaranta  doi;  1'occupationi  de 
quali  V.  R.da  P.u  succintarnenta  intenda.  Tre  sacerdoti  tutto  il 
tempo  in  odir  confessioni  spendono;  gli  altri  quattro,  benche 
spesso  anche  loro  intendono,  non  di  meno  in  altre  cose  sono 
occupati;  et  questi  sono  il  P.  Rettore,  P.  ministro,  P.  predica- 
tore;  il  quarto  espone  i  rudimenti  grammaticali  a  fanciulli a. 
DegPaltri,  uno  tien  cura  di  nouitij,  1'altro  in  domestici  negotij 
occupato,  1'  altro  tosto  al  fego  ~  si  maudara.  Son  i  laici  quaranta 
doi,  cinque  ne  sono  maestri,  e  dieciuuoue  danno  opera  alle  let- 
tere,  de  quali  sedici  stanno  nella  casa  di  nouicij,  gPaltri  nel  col- 
legio  uiuono ;  uno  s'  essercita  nell'  officio  del  sacristano,  gl'  altri 
diecisette,  quai  alcuni  nel  collegio,  altri  nella  uignia,  parte  nel 
fego  in  uarij  ofticij  necessarij  et  mistieri  menan  sua  uita.  Tutti 
sino  b  hora  per  la  Dio  gratia    son   stati  sani,  et  ancora  c  sanita 


a  Prius  fanchiulli.  —  b  Prhis  in  sino.  —  c  Del.  di. 


buenlatino:  [talento]  deleer  gramatica  o  rethorica  »...  (cod.  Tolet.  12 «,  f.  125). 
Et  in  catalogo  defunctorum  Provinciae  toletanae  usque  ad  annum  1565  dicitur: 
«  H.  Guillen  Riua  de  Barcelona  murio  en  Toledo  yendo  de  camino  para  el 
collegio  de  Cordoua  a  leer  latin  en  Abril  de  62.  Auia  entrado  en  Junio  de  60». 
(Ibid.  f.  36). 

1  Ex  origin.  ut  videtur  (A),  in  cod.  Sic.  181 -Sic.  182,  ff.  250-251;  prius 
47-48.  Exstat  aliud  ex.  (B)  in  ff.  254-255,  in  quo  sunt  accuratius  scripta  aliqua 
verba. 

2  Feudum  scilicet,  seu  praedium  collegii. 


605.  -  Panormo  1  Ianuarii  1562  677 

fruiscono,  eccetto  un  Padre,  il  quale  e  da  una  leue  febriciuola 
oppresso.  [Omnes  ad  religiosam  perfectionem  annituntur,  etiam 
novicii  sub  Patris  Elpidii  Ugoletti  directione].  II  R.  P.  Rettore  * 
non  ha  intermesso  i  priuati  ragionamenti  della  sesta  feria ;  ha 
anco  a  egli  incominciato  a  dechiarar  le  nostre  constitutioni, 
d'onde  speriamo  douer  prouenire  gran  frutto. 

2.  Doi  in  questi  quattro  mesi  sono  ammessi  nella  Compa- 
gnia,  1'  uno  de  quai  e  huomo  di  matura  eta,  della  gran  corte 
procuratore,  homo  d'autorita  et  essistimatione ;  la  cui  intrata, 
et  ammiratione  insieme,  et  edificatione  senza  dubio  apporta  2. 
L'altro,  certo  giouane  di  buona  speranza,  il  quale  ha  doi  fra- 
telli,  quai  sotto  1'imperiale  insegna  del  Saluatore  militano  nella 
Gompagnia,  et  il  lor  padre  dal  R.  Prouinciale  P.  Girolamo  Do- 
menech  ammeso  nosco  uiue  in  questo  collegio  3.  Molti  altri 
sono,  che  con  infiammati  desiderij  dimandano  d'esser  riceuuti, 
non  di  meno  per  essercitar  la  loro  constanza  non  gli  e  concessa 
potesta  d'  entrare ;  si  riceueranno  penso,  s'  el  reuerendo  P.  Pro- 
uinciale  Ribadiniera,  il  qual  di  giorno  in  giorno  con  desiderio 
aspettiamo,  uerra  tosto  4. 

3.  Gli  essercitij  che  si  soleuan  fare  nella  nostra  chiesa,  mai 
si  sono  tralasciati ;  imperoche  le  domeniche  et  giorni  festiui  la 
mattina  et  dopo  pranso  si  predica;  alle  quali  gran  multitudine 
di  giente  suol  concorrere,  et  piu  ne  uerrebeno,  se  la  chiesa  fosse 
alquanto  piu  capace.  Ogni  uenerdi  ancora  il  R.  P.  Rettore  con 
frequente  audienza  dechiara  la  dottrina  christiana;  et  non  solo 
nella  chiesa  nostra  s'apre  la  parola  de  Idio,  ma  anche  in  uarij 


a  Prius  hanco. 


1  P.  Paulus  de  Achilles. 

2  Fuit  is  Ioannes  Lucas  La  Ferla  di  Lentini,  ut  colligitur  ex  catal.  Pro- 
vinciae  siculae  anni  1567,  in  cod.  Sictil.  59,  f.  165. 

3  Quisnam  hic  alter  novicius  fuerit,  certo  invenire  non  potuimus.  Proba- 
biliter  tamen  indicatur  Gaspar  Oliverio,  qui  in  catalogo  collegii  panormitani 
ineuntis  anni  1565,  dicitur  ingressus  anno  1561  (cod.  Sicul.  59,  f.  144); 
eiusque  pater  fuisse  videtur  Ioannes  Antonius  Oliverio,  de  quo  in  catal.  Prov. 
siculae  anni  1567  (ibid.  f.  161)  dicitur:  «  Gio.  Antonio  Oliuerio  diSiracusadi 
anni  circa  55.  Sono  anni  circa  6  che  e  nella  Compagnia.  Lascio  la  moglie  in 
un  monastero  et  entro  con  tre  figli  nella  Compagnia...  »  Hic  secundum  Agui- 
lera  (Provinciae  siculae  Soc.  Iesu  ortus...  I,  211)  decessit  anno  1572  Pa- 
normi  peste  consumptus. 

*  P.  Ribadeneira  dicit  se  pervenisse  Messanam  die  prima  Martii  1562  et 
Panormum  die  decima  sexta  eiusdem  mensis.  Cf.  Bibadeneira,  I,  74. 


678  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

lochi,  andando  il  P.  nostro  predicatore  *  spesse  fiate  nella  set- 
timana  in  diuersi  monasterij  di  monache  ad  esponere  il  uerbo 
diuino;  il  che  et  altri  ancor  fanno  non  solo  ne  monasterij,  ma 
nelle  prigioni  et  hospitali.  Le  confessioni  et  communioni  son 
tante,  che  per  grande  ammiratione  son  quasi  astratto,  et  questo 
magiormente  considerando  1'angustia  et  strettezza  della  chiesa, 
et  il  numero  de  gientilhuomini  che  qui  per  cagion  di  confes- 
sarsi  concorrono.  II  che  s'  alcuna  festa  si  celebra,  mirabil  certo 
quanto  sia  piena  la  nostra  chiesa  di  coloro  che  per  la  confes- 
sione  desiderano  uotar  il  sacco  da  peccati  della  conscientia,  et  di 
si  fatta  maniera  che  fa  mistiero  di  porre  cura  che  coloro  che  li 
piedi  delli  confesori  circondano,  non  odino  i  peccati  del  confi- 
tente;  e  questo  principalmente  in  queste  quattro  domeniches'e 
uisto,  ne'  quai  e  stata  una  gran  copia  di  confitenti ;  et  il  giorno 
del  Natale  poco  piu  o  meno  di  seicento  persone,  premessa  la 
confessione,  si  communicomo  in  nostra  chiesa.  Spesse  fiate  an- 
cor  i  nostri  odon  confessioni  ne  monasterij,  prigioni  a,  hospitali 
et  in  priuate  case  di  primarij,  da  quai  son  chiamatib;  donde 
non  poco  frutto  dell'anima  et  giouamento  han  riportato,  insti- 
tuendo  alcuni  meglior  ragione  di  uiuere,  fra  i  quali  fu  una  gin- 
tildonna  matrona,  la  quale  fermamente  proposto  s'  haueua  di 
commettere  adulterio  con  un  suo  parente;  confessata  che  fu  da 
nostri,  muto  il  suo  scelerato  proposito,  prometendo  de  mai 
uoler  tel  cosa  commettere.  Vn'altra  ancora  che  per  dieci  anni 
haueua  tenuta  una  cosa  d'una  nobile  matrona  nascosta,  ne  mai 
ne  per  se,  ne  per  altri  adducersi  poteua  che  la  rendessi,  quella 
hora  per  mezo  d'  un  nostro  sacerdote  la  restitui.  Fu  ancora  un 
altra  signora,  la  quale  era  separata  dal  suo  marito;  hora  per 
1'agiuto  d'un  de  nostri  ritorno  in  gratia  sua,  et  ogni  discordia 
gia  deposta,  in  pace  uiuono.  Altri  che  per  molti  anni  non  s'  eran 
confessati,  per  la  confessione,  intermezo  i  nostri,  a  Idio  si  son 
reconciliati.  Vn  giouane,  di  lungi  haueua  hauuto  consuetudine 
con  una  giouane,  et  hauendo  tutti  i  suoi  beni,  senza  saper  nulla 
il  padre,  gia  sprecato,  promette  al  fin  di  torla  per  moglie;  il 
che  non  sofrendo  il  padre,  per  nissun  modo  si  poteua  persua- 
dere  che  consentisse;  fu  dopo  placato   da    un  de  nostri,  et  con 


a  Del.  et.  —  b  Emend.  ex  chiamato. 


1  Per  id  tempus  contionator  ordinarius  erat  P.  Carolus  Faraone,  qui  non 
multum  gratus  populo  erat,  ut  dicitur  in  cod.  Sicul.  59,  f.  136.v  Cf.  etiam 
Bibadeneira,  1.  c.  476. 


605.  —  Panormo  1  Ianuarii  1562  679 

sua  approbatione  il  matrimonio  si  fece.  Molte  elemosine  furno 
da  nostri  Patri  et  deuoti  raccolte  a,  et  a  bisognosi  distribuite, 
di  tal  maniera,  che  quanti  poueri  qui  si  ritruouono,  al  nostro 
collegio  per  cagion  del  bisogno,  come  ad  uno  asylo  et  securo 
luogo  concorrono.  Di  giorno  in  giorno  piu  che  mai  il  numero 
de  deuoti  s'acresce,  ne  meno  forse  1'  augmento  spirituale;  il  che 
da  qui  appare,  che  tanto  sono  infiammati  del  zelo  b  dell'  anime, 
che  a  nissuna  fatiga  non  si  sottomettono,  accio  possino  gl'  altri 
alla  confessione  et  predica  tirare,  et  sono  pronti  a  perdonar  1'  of- 
fese,  consolar  gl'  afflitti,  uisitar  gl'  infermi  et  agiutare  i  poueri c. 

4.  La  congregatione  ancora  da  nostri  instituta,  in  giorno  si 
augmenta,  non  tanto  in  numero,  quanto  in  boni  et  pii  costumi. 
A  i  giorni  passati  alcune  nobile  matrone  han  fatto  1'essercitij 
spirituali,  come  e  solito  della  Compagnia;  donde  non  mediocre 
utilita  hanno  riportato  frequentando  le  prediche,  lettioni  et  i 
sacramenti  della  confessione  et  communione  nella  nostra  chiesa. 
Dieci  monache  anchora  han  pigliato  li  medesmi  essercitij,  et 
generalmente  hanno  scoperto  al  confessore  i  suoi  peccati,  et 
meglio  hora  che  prima  uiuono.  Di  quel  monasterio,  il  quale 
per  opera  nostra  fu  fatto  4,  noue  uergini  han  fatto  professione, 
et  due  si  sono  nelle  probatione  accettate  d.  Molte  altre  ancor 
sono  che  a  malgrado  de  parenti  in  quello  a  Idio  bramano  de- 
dicarsi.  Sino  hora  non  si  sono  riceuute  e  per  la  stretteza  et  an- 
gustie  del  luogo,  et  pero  con  speranza  si  detengono,  sino  che 
si  ponga  fine  aH'edifitio  che  nel  predetto  monastiero  e  inco- 
minciato,  qual  finito,  ducento  cinquanta  monache  commoda- 
mente  ui  potranno  stare.  I  nostri  sacerdoti  son  spesso  chiamati 
da  diuersi  monasterij  accioche  iui  predichino  et  odino  confes- 
sioni.  Non  si  puo,  non  di  meno,  a  tutti  sodisfare,  per  caristia 
di  quelli,  i  quali  nella  chiesa  nostra  sono  occupati,  et  con  ue- 
rita  si  puo  dire  che  abondante  sia  la  messe,  ma  1'  agricoltoi  et 
oprarij  molto  puochi  2. 

5.  Buon  odor  de  nostri  appresso  tutti  si  spargi,  et  principal- 
mente  i  nobili  ben  di  noi  sempre  parlano,  et  ci  sono  molto  af- 


a  raccolti  A  —  b  zelo  in  marg.  —  c  Prius   puoueri.  —  d  accettati  A.   — 
e  riceuuti  A. 


1  Monasterium   Sti.    Ioannis   del   Roglione   (de  Ruchono).  Cf.  Polancum: 
Chron.  IV,  209. 

3  Cf.  Matth.,  IX,  37. 


680  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

feccionati;  il  che  da  questo  si  puo  chiaramente  uedere,  che  il 
reuerendo  P.  che  tiene  il  luogo  del' arciuescouo  4,  ii  qual  dopo 
la  predica  che  hebe  al  vicere,  dalla  viceregina  interrogato  quel 
che  di  noi  sentesse,  in  queste  parole  (come  da  un  nobil  corti- 
giano  dipoi  inteso  habiamo)  proruppe :  Mi  piace  il  lor  instituto, 
uita  et  conuersationi,  et  in  questo,  certo,  piu  la  diuina  bonta  et 
clemenza  si  dimonstra,  che  gia  andando  in  ruina,  et  mancando 
1'altre  religioni,  mosso  habia  questa  santa  Gompagnia,  accio 
per  lei  questo  infelice  infortunio  alFantico  stato  si  restitua  a, 
et  la  fede  cattolica  se  conserui. 

6.  Le  nostre  scuole,  accioche  tacitamente  non  li  passi,  si  ri- 
trouuono  in  mediocre  stato,  non  pero  come  uorressimo;  perche 
i  studenti  di  subito  che  alla  grammatica  hanno  atteso,  et  quella 
alquanto  conseguita,  sogliono  a  gTaltri  studij,  come  di  lege 
ouer  medicina,  ascendere  b,  et  molto  puochi  son  quelli  che 
odono  le  leccioni  d'humanita  et  rhetorica.  Perche  principalmente 
a  quei  studij  et  scienze  attendono,  dalle  quali  qualche  frutto 
possino  conseguire.  Di  quall' infirmita  non  solo  qui,  ma  ancor 
altroue,  la  magior  parte  di  studianti  e  infettata.  Non  e  nondi- 
meno  da  contristarsi  del  numero  et  progresso  de  scolari;  impe- 
roche  c  sono  piu  o  meno  di  200;  et  tanto  nei  studij,  come  nei 
buoni  costumi,  fan  profitto;  danno  buona  di  se  speranza,  et 
solleuan  gPanimi  contristati  degli  institutori,  et  consolano.  Del 
resto  le  leccioni  che  in  ciascheduna  di  queste  classe  si  lege  [sic], 
et  a'  quali  i  nostri  fratelli  studino,  dal  catalogo  che  con  queste 
mandiamo  a  pieno  1'intendera  2.  [Preces  postulat]. 

Di  Palermo,  al  1  di  Gennaio  1562. 

Di  V.  R.da  P.ta  indegno  in  Ghristo  figliolo 

Erasmo  Volchero  Saxo  3. 


a  si  restitui  B.  —  b  ascendere  in  marg.  —  c  imporo  che  A. 


1  Franciscus  Orozco  de  Arce  archiep.  obierat  11  Oct.  1561.    Huic  successit 
Octavianus  Praeconius,  electus  18  Martii  1562.  Eubel:  Ilivrarchia. 
a  Hunc  catalogum  non  invenimus. 
3  Vide  p.  485. 


606.  —  Toledo  1  Ianuarii  156u2  681 

606 

P.    RAPHAEL    PELEGRIN 

TOLETO    1    IANUARII    1562   l. 

De  domo  recens  empta.  —  De  frequenti  usu  sacramentorum. 

f  Ihus.  Muy  R.d0  P.e  n.°  en  X.°  Gratia  et  pax  X.'  etc.  [Pauci 
operarii  multitudini  negotiorum  satisfacere  nequeunt.  Disci- 
plina  religiosa  viget.]  Quanto  a  lo  material,  el  S.or  se  ha  dig- 
nado  a  darnos  vna  casa  en  el  mejor  sitio  de  la  cjudad,  y  muy 
al  proposito.  y  con  muchas  comodidades  para  nuestra  habita- 
cion.  Esta  en  la  misma  placa  que  se  llama  de  Sant  Saluador,  a 
la  qual  nos  empecamos  b  ya  de  mudar ;  de  que  no  poco  se  an 
consolado  todos  los  buenos,  por  parescer  que  sera  mucho  el 
fructo  que  dende  alli  podra  hazer  la  Comp.a;  y  aunque  para 
comprarla  no  auia  ayuda  de  fundador  particular,  rauchos  con 
grande  alegria  y  amor  contribuyeron  para  la  compra  della.  Cuesta 
con  vna  accesoria,  que  esta  junto  a  ella,  quatromill  y  quatro- 
cientos  ducados  ;  y  lo  que  mucho  nos  ha  consolado,  es  que  nin- 
gun  monasterio,  aunque  estan  hartos  al  rededor,  ha  hecho  re- 
cistencia,  ni  puesto  impedimiento  c  alguno,  antes  paresce  que 
todos  con  mucha  alegria  nos  han  dado  el  parabien,  y  se  an 
holgado  mucho  in  Domino  2. 

La  freqtiencia  de  los  sacramentos  va  siempre  cresciendo,  tanto 

que  en  tres  semanas  an  comulgado  raill  personas,  pocas  mas  o 

menos,  en  nuestra  yglesia  ;  y  no  solamente  los  domingos,  mas 

aun  entre  semana,  ay  mucho  concurso  de  gente  en  nuestro  col- 

legio,  que  vienen  principalmente  los  dias  de  fiesta  a  tomar  ins- 

truction  spiritual    de  los   P.es  de  casa.  [Reliqua   consueto  modo 

procedunt.  Patres    solitis   ministeriis  vacant].  De   Toledo  y  de 

Henero  1°  de  1562  anos. 

De  V.  P.d  hijo  indigno  en  el  S.or 

f  Raphael  3. 

a    Del.  de  —  b  Eniend.  ex.  empesamos.  —  c  impedimj.o  ms. 


1  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  99,  ff.  16,17  ;  prius  130.  Praecedunt  duo  exem- 
pla  latina  in  ff.  12-13,  14-15. 

8  In  hac  domo  nostri  ad  annum  1569  habitarunt.  Tunc,  aedibus  comitis 
de  Orgaz  emptis,  hanc  Bernardino  Zapata,  toletano  canonico,  vendiderunt, 
qui  in  ea  collegium  D.  Bernardini,  pueris  educandis,  exstruendum  curavit. 
Cf.  Algazar  :  Chrono-historia,  II,  252  (an.  1569). 

•  Vide  p.  334. 


682  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

607 

P.    ANTONIUS    LAREZ 

ABULA   2   IANUAR1I    1562   l. 

1.  Religiosa  disciplina  domi  consuetis  praesidiis  sedulo  fovetur. 
—  2.  Apud  externos  usus  sacramentorum  crescit.  —  3. 
Fervidae  contiones  P.  Rectoris  avide  excipiuntur.  Expli- 
cantur  de  more  fidei  rudimenta.  Carcer  et  nosocomia  visi- 
tantur.  —  4.  Morientibus  assistitur  fructu  singulari.  —  5. 
Paces  difficiles  nec  paucae  componuntur.  Quibus  ex  rebus 
alii  Societati  opitalantur,  alii   seipsos  tradere  cupiunt. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  en  Ghro.  P.e  Pax  Chri.  etc.  [Solita  exerci- 
tia  peraguntur.]  Hase  procurado  con  gran  diligencia  la  obser- 
uaucia  de  las  reglas,  ansi  comimes,  como  particulares  de  los 
officios,  a  cuya  causa  ha  auido  siempre  buen  orden  en  to- 
das  las  cosas,  auiendo  cada  dia  vna  hora  de  confereacia  de 
letras  scholasticas,  y  vu  domiugo  conferencia  de  casos,  y  otro 
de  cosas  spirituales,  y  todos  los  viernes  platicas  de  las  reglas. 
Tambien  ha  auido  freqiiente  vso  de  disciplinas  en  refitorio,  y 
otras  poenitentias,  con  las  quales,  y  con  continua  oracion,  exa- 
menes  y  mortificacion  siempre  van  adelante  en  toda  perfection. 

2.  Gon  los  proximos  se  han  ofrescido  muchas  ocasiones  para 
los  poder  ayudar,  especialmente  en  confessiones.  Las  continuas 
vau  siempre  cresciendo  ;  en  especial  para  la  paschua  de  Naui- 
dad  se  confessaron  quasi  quatrocientas  personas,  y  lo  ordinario 
es  auer  vnas  semanas  a  100,  otras  a  200.  [Ex  quibus  non  poe- 
nitendus  fructus  decerptus.] 

3.  A  los  sermones  del  P.e  Rector  2  acude  siempre  mucha 
gente,  y  ay  siempre  en  ellos  muy  particular  mocion  del  Spiritu 
S'°.,  que  mueue  siempre  a  los  oyentes,  mediante  el  mucho  fer- 
uor  y  viuo  spiritu  que  su  diuina  magestad  le  ha  dado.  Tam- 
bien  la  doctrina  christiana  se  ha  comenQado  los  domingos  en 
las  tardes ;  la  qual  oyen  muchos  con  particular  deuocion.  Pre- 
dicase  tambien  en  la  carcel,  y  esta  se  ha  visitado  muchas  vezes 


1  Ex  autogr.  in   cod.  Hisp.  99,  f.  21  ;  prius  174.   Praecedunt  in  ff.  18,  19, 
20,  tria  exempla  latina  subscripta  a  Petro  Martinez  a  Buxento. 

2  P.  Gaspar  de  Salazar. 


607.  —  Abula  °2  Ianuarii  1561  683 

per  auerse  offrescido  negocios  en  ella,  de  los  quales  particular- 
mente  se  ha  seruido  el  S.or,  consolando  algunas  almas  muy  ne- 
cessitadas,  y  esforcandolas  a  padescer  de  buena  gana  a  por  sus 
delictos.  Tambien  se  han  consolado  los  pobres  de  los  hospitales, 
siendo  visitados  por  los  de  casa. 

4.  El  ayudar  a  morir  ha  sido  muchas  vezes  necessario,  y 
no  menos  prouechoso.  Con  vn  marques  especialmeote  se  saco 
no  poco  fructo  ;  porque  siendo  casa  donde  toda  la  ciudad  entraua 
y  salia,  y  estando  4  Padres  tres  noches  velandole,  se  offrecieron 
muchas  occasiones  no  solo  de  ayudar  al  que  estaua  en  el  tran- 
sito,  pero  tomando  de  alli  materia,  se  ayudaron  los  que  aca 
quedauan,  y  muchos  que  aun  no  enteudian  las  cosas  de  la  Comp. a , 
se  ofrescio  opportunidad  para  declararselas  ;  y  assi  en  especial 
los  sehores  de  aquella  casa  quedaron  particularmente  afficio- 
nados,  y  lo  haD  mostrado  en  algunas  cosas  que  despues  aca  se 
han  offrescido. 

5.  Amistades  tambien  se  han  hecho  muchas;  en  especial 
ha  dado  el  S.or  tanto  talento  a  vn  Padre,  que  ningunas  ha  co- 
mencado  a  tratar,  con  auer  en  muchas  grande  difficultad,  que 
con  su  buen  modo  de  prudencia  y  suauidad  no  las  aya  con- 
cluido.  Auran  sido  mas  de  12,  sin  otrasalgunasqueel  P.e  Rector 
y  otros  Padres  han  concluido  a  gloria  del  Sehor.  De  todas  estas 
obras  resulta  siempre  buen  odor  de  la  Comp.a,  y  algunos  prin- 
cipalmente  se  mueuen  de  nueuo  a  fauorescerla  con  sus  limosnas; 
otros  se  han  mouido  a  ser  de  la  Comp.a  .  Cada  dia  esperamos  a 
nuestro  P.  Nadal  para  que  ansi  esto,  como  otras  cosas,  concluya, 
que  seran  para  gran  augmento  deste  collegio  l.  [Preces  postnlat.J 
De  Auila  a  2  de  Henero  de  1562. 

De  V.  R.  indigno  hijo 

f 
Ant.°  Larez  2. 


a  Del.  y. 


1  P.  Nadal  Abulam  pervenit  die  11  lanuarii.  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  I,  652. 

2  Vide  p.  115. 


68-4  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

608 

P.   HENRICUS    BLYSSEMIUS 

PRAGA    2   IANUARIl    1562   K 

1.  Sodalium  numerus.  Pia  inter  sese  aemulatio  de  Exercitiis 
S.  P.  Ignatii  peragendis,  nec  minor  de  precibus  asperisque 
paenitentiis  multiplicandis  pro  Ecclesiae  necessitatibus.  Pa- 
tris  Lanoyi  exemplum  et  adhortationes  fervorem  auxerunt. 
Moritur  P.  Lucas  Molitor.  —  2.  P.  Paulus  Hoffaeus  Vien- 
nam  rector  designatus  proflciscitur.  —  3.  Trium  noviciorum 
dotes.  —  4.  Studia  litteraria  novis  lectionibus  et  exercita- 
tionibus  aucta.  Ampliores  aedes  pro  numero  convictorum 
desiderantur.  —  5.  Templum  nostrum  a  civibus  frequentatur 
et  supellectile  ornatur,  praesertim  a  domina  Fuggera,  au- 
gustana.  Novus  catechismi  tradendi  modus  audientes  alli- 
cit.  —  6.  Contiones  et  crebrae  et  gratae,  etiam  aulicis,  ha- 
bentur:  quo  fructu.  Alia  erga  proximos  ministeria.  —  7. 
Quae  omnia  vicissim  Deus  imperatoris,  principum,  alio- 
rumque  primorum  benevolentia  remuneratur. 

1.  f  Pax  Christi.  R.de  Pater  in  Christo.  [Epistulae  ordo.]  In 
hoc  igitur  collegio  uiginti  quatuor,  modo  prospera  (laus  Deo) 
ualetudine  fruentes,  uersamur.  Veruru  e  sacerdotibus,  qui  su- 
mus  quatuor,  unus  non  ita  dudum,  magna  deuotorum  hominum 
frequentia,  suas  Deo  primitias  pie  consecrauit 2.  E  fratribus  etiam 
nonnulli  spirituales  Societatis  meditationes  nuper  multis  preci- 
bus  obtentas  foeliciter,  ac  tanto  fructu,  quanta  suarum  anima- 
rum  consolatione,  perfecerunt.  Hinc  et  alij  plerique  gustare  cu- 


1  Ex  apographo  coaevo  Romam  misso,  in  cod.  Germ.  139,  ff.  53-54 ;  prius 
260-261  (271-272).  In  hoc  exemplo  desideratur  annus.  Est  aliud  exemplum  in 
eodem  codice,  ff.  115-116,  in  quo  clare  legitur  in  flne :  3  Ianuarii  1562.  In 
archiv.  colonien.  (cod.  J.  J.  721.  ff.  131-132)  est  versio  germana  huius  epist., 
data  die  30  Decembris  1561.  Concordat  cum  exemplo  latino.  Desiderantur  ta- 
men  in  versione  germana  ea  quae  de  carcerum  et  hospitalium  visitatione 
dicuntur. 

3  In  catalogo  collegii  pragensis  3  Ianuarii  1562  scripto  censentur,  praeter 
P.  Blyssemium,  rectorem,  PP.  Christianus  Hivius  Halensis,  Ludovicus  Barke- 
lius,  flander,  et  Balthassar  Pharkirchensis,  bavarus  (Cod.  Germ.  131,  ff. 
312-313).  Neosacerdos,  erat  Lud.  Barkelius.  Cf.  Lainii  Monnm.  VI,  102. 


608.  —  Praga  %  Ianuarii  1562  685 

pientes  quam  suauis  sit  Dominus  l,  assidua  quadam  interpella- 
tione  easdem  expetiuerunt  meditationes.  Veruntamen  id  possum 
affirmare  de  omnibus,  quod  in  petendis,  peragendisque  poeni- 
tentijs  ita  frequentes  et  alacres  hactenus  extiterint,  et  etiamnum 
existunt,  hoc  sacro  praesertim  a  aduentus  tempore,  ut  freno 
potius,  quam  stimulo  uideantur  indigere.  Neque  enim  satisfac- 
tiones  pro  suis  erroribus  humiliter  ac  sponte  subire,  uel  etiam 
externa  piaque  negotia  precibus  assiduis  Deo  cornmendare  satis 
esse  ducunt,  quin  insuper  uicibus  tamen  diuersis,  pro  foelici 
Galliae  statu,  pio  bono  concilij  successu,  pro  incolumitate  et 
magnis  R.  P.  V.  ac  R.  P.  Prouincialis  2  negotijs  ac  laboribus, 
ad  disciplinas,  cilicia,  ieiunia,  preces  poenitentiales,  et  quaeuis 
alia  pietatis  opera  sese  frequenter  offeruut.  Hunc  collegij  fer- 
uorem  R.  P.  Lanoyus  non  mediocriter  promouit  et  auxit,  quando 
nuper  ex  itinere  huc  diuerteus,  nos  pie  consolaretur,  ac  tam 
frequentibus,  quam  religiosis  exhortationibus  in  omnibus,  quae 
nostrae  sunt  uocationis,  conflrmaret.  Gaeterum  ut  aduersitate 
consolatio,  ac  risus  dolore  solet  misceri,  ita  discessum  Patris 
Lanoij  pia  mors  Patris  Lucae  3  statim  consecuta  est.  Cuius 
corpus  pro  raore  Societatis  deuote,  nec  absque  magna  discipulo- 
rum  et  extraneoruui  hominum  turba.  et  aedificatibne  sepultum  est. 
2.  Paucis  hinc  interiectis  diebus,  R.  P.  Paulus  4,  huius  col- 
legij  rector,  s.  obedientiae  literis  Viennam  euocatus  est.  Quo 
priusquam  se  conferret,  singulos  Patres  et  b  fratres  exosculans, 
non  sine  multis  iachrymis  ab  omnibus  collachrymantibus  filijs 
suis,  ueniain  humiliter  petiuit.  Vnde,  mirabile  dictu,  quanto 
fraternae  dilectionis,  humilitatis  et  religiosae  pietatis  desiderio 
nostrorum  animi  fuerint  inflammati.  Non  enim  hic  pie  duntaxat c 
admonitiones,  aut  uerba  consolatoria,  sed  etiam  uiua  quaedara 
uirtutum  effigies  apparuit,  qua  et  paternum  auimum  et  affectum 
luculenter  testatus,  sic  omnes  pluriraum  in  hac  nostra  uoca- 
tione  confirmauit. 


a  praesertim  in  add.  in  marg.  —  b  et  supra  vers.  —  c  dundaxat  ws. 


1  Cf.  Ps.  XXXIII,  9. 

2  P.  Petrus  Canisius. 

8  P.  Lucas  Molitor.  Cf.  Lainii  Monum.  VI,  1.  c. 

4  P.  Paulus  Hoffaeus   missus  est  Viennam  rector  collegii.  Cf.  Lainii  Mo- 
num.  VI,  106. 


686  LlTTBRAE   QUADRIMESTRES 

3.  Iasuper  nouitij  gerinani  tres  uehementer  urgent  et  obse- 
crant,  quo  sibi  nostrum  institutum  amplecti  liceat.  Vnus  eorum 
utcunque  rebus  grammaticis  imbutus,  sed  germanicae  scripturae 
peritissimus,  ac  magnis  utriusque  hominis  dotibus  praeditus 
est  l.  Alij  duo  in  his  omnibus  excellentiores  sunt;  quorum  alter, 
latine,  germanice,  italice,  ungarice,  sclauonice  quam  optime  lo- 
quitur  2.  Deus  eos  uoti  compotes  reddat,  et  conseruet  in  eis, 
quod  operatus  est  3. 

4.  Verum,  ut  pauca  deinceps  attingam  de  studijs,  adeo  etiam 
illa,  quae  sunt  collegij  priuata  non  omittuntur,  ut  praeter  do- 
mesticas  quasdam  lectiones,  quae  fiunt  quotidie,  repetitiones  ac 
disputationes  de  singulis  propemodum  scholae  lectionibus  ha- 
beantur.  Id  eo  quidem  maiori  fructu  et  alacritate  fieri  uidetur, 
quo  maiora  studiorum  incrementa  nostrae  scholae  iam  accesse- 
runt.  Nam,  ut  nouus  lectionum  catalogus  demonstrat,  ab  ultima 
studiorum  innouatione  non  modo  constans  et  solita  linguae 
graecanicae  lectio  ita  uiguit,  ut  nihilorainus  discipuli,  quam 
fratres  nostri,  tam  stilo,  quam  lingua  paulatim  graecari  audeant, 
uerura  etiam  dialectica,  mathematica,  et  haebraica  studia  foeli- 
citer,  nec  infrequenti  studiosorum  numero  coepta  sunt.  Et  cum 
studiorum  innouationis  inciderit  mentio  a,  non  omnino  praete- 
reundum  uidetur,  quod  b  duobus  theologice,  ac  todidem  diebus 
mathematice,  dialectice,  ethice  et  oratorie,  nec  infoeliciter,  Dei 
gratia,  sit  disputatum.  Ac  ne  rudi  uulgo  sua  quoque  consolatio 
deesset,  insignem  quandam  et  sacram  Adami  protoplasti  comoe- 
diam,  spectante  maxima  doctorum,  nobilium,  et  omnis  generis 
hominum  multitudine,  per  nostros  discipulos,  tanto  omnium 
fructu,  quanto  applausu  exhibuimus.  Multis  enim  actio  illa,  non 
modo  singularem  deuotionem  attulit,  sed  copiosas  etiam,  ut  in- 


a  mensio  ms.  —  b  Del.  in 


1  In  catalogo  paulo  superius  citato  censetur  Sampson  Leb,  viennensis, 
«  novitius  in  Societate  per  unum  mensem  »,  de  quo  in  catal.  mensis  Martii 
1563  (in  eod.  cod.  f.  317v. )  inter  alia  dicitur:  «  Optime  scribit  litteras  ger- 
manicas;....  habet  praxim  rerum  aulicarum  et  cancellariae  ». 

a  In  eodem  catalogo  anni  1562  recensetur  «  Thomas  Carniensis  [alias  di- 
citur  schlavus]  nouitius  nunc  admissus  maximae  spei,  vt  videtur,  robustus 
corpore,  peritus  multarum  linguarum,  scilicet  latinae,  germanicae,  bohemi- 
cae,  hungaricae,  schlauonicae  ».  Nullum  dubium  esse  videtur  quin  de  hoc 
sit  sermo. 

3  Ex  annotationibus   praecedentibus   apparet   illud    «  urgent quo   sibi 

nostrum  institutum  amplecti  liceat  »,  intelligi  debere  «  modo  stabili  »  seu 
«  votis  emissis  ». 


608.  —  Praga  2  Ianuarii  1562  687 

telleximus,  lachrymas  excussit.  Noua  deinde  studia,  noua  quo- 
que  tam  praeceptorum  quam  studiosorum  diligentia,  quod  in 
utrisque  satis  apparet,  inchoata  sunt;  cum  nostrae  classes  iam 
et  plures  et  pleniores  cernantur.  Hic  ego  de  festorum  ac  domi- 
nieorum  dierum  oratorijs  ac  poeticis  declamationibus,  de  scho- 
lasticis  disputationibus,  deque  nouo  quodam  puerorum  in  cantu, 
tam  figurali,  quam  simplici,  profectu  nihil  referam ;  quamuis 
haec  omnia  non  grata  minus,  quam  fructuosa  bohemis  existant. 
Neque  nunc  uerba  faciam  de  nouo  studiosorum  S.  C.  M.  alum- 
norum  collegio,  in  quo  37  lectissimi  magnaeque  spei  iuuenes 
ita  diligenter  pietatis,  ac  literarum  studijs  promouentur,  ut  tam 
pragenses,  quam  extranei  magnates,  quos  bonus  ille  boni  ru- 
moris  odor  affecit,  filios,  uel  cognatos  pueros  in  illud  colle- 
gium  tradere  modis  omnibus  contendant.  Veruntamen  hactenus 
angustia  loci  factum  est,  ut  multi  repulsam  inuiti  paterentur, 
quamuis  a  nobis  hac  spe  discesserunt,  ut,  quando  maior  domus 
commoditas  fuerit,  sui  uoti  compotes  euadant. 

5.  Quod  uero  spectat  ad  cultum  diuinum,  externaque  chris- 
tianae  pietatis  opera,  illud  initio  dixerim,  quod  templum  nostrum, 
licet  aediticio  non  splendidum  nec  amplum,  nec  aulaeis  ornatum 
sit,  in  dies  tamen  magis  frequentatum  cernitur,  non  solum  a  com- 
muni  populo.  uerum  etiam  a  magnificis  ac  nobilibus  hominibus. 
quos  partim  diuini  cultus  deuotio,  suauisque  melodiae  cantus, 
partim  Dei  uerbum  huc  attrahit.  Sunt  inter  eos  nonnulli.  qui  tem- 
plum  non  modo  frequentant,  sed  etiam  imaginum,  sacrarum  ues- 
tium,et  pecuniarum  donarijs  plurimum  exornant.  Nam,  ut  de  pra- 
gensibus  ac  sane  pijs  matronis  taceam,  etiam  homines  extranei 
nonnunquam  offerunt  ac  largiuntur  templo  nostro  sacra  munera. 
Exemplo  est  augustana  quaedam  et  magnifica  domina  Fuggera  l, 
quae  inter  alios,  hunc  etiam  fructum  e  concionibus  R.  P.  Pro- 
uincialis  reportasse  uidetur,  ut  cum  alijs  in  Germania  collegijs 
nostris,  tum  huic  pragensi  uestes  sacras,  et  quidem  praeciosis- 
simas,  ad  peragendum  missae  sacrificium  comparatas  nuper  di- 
cauerit.  Vnde  fit,  ut  quantumlibet  humile,  uetustum,  et  collap- 
sum  sit  templum,  decenti  tamen,  quin  splendido  dicam,  ornatu 
non  careat.  Accedit  huc  nouus,  pius,  ac  popularis  tradendi  ca- 
techismi  modus,  quo  non  minus  auditorum  deuotio,  quam  nu- 
merus  creuisse  uidetur.  Ac  quo  rectius,  quis  ille  sit  modus  in- 
telligatur,    dominicis    diebus,  postquam    in   templo   vespertinae 


1  Videtur   indicari   Ursula    de   Lichtenstein,     Georgii    Fuggeri   uxor.    Cf. 
Braunsberger  :  B.  Petri  Canisii  Epist.  III,  653. 


088  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

preces  absolutae  sunt,  et  concionator  explicandi  catechismi  causa 
suggestum  ascendit,  quatuor  pueri  studiosi,  iuxta  suggestum,  sed 
aduersis  sedibus  ita  collocati  adsunt,  ut  priores  duo  germanicis, 
alij  duo  bohemicis  interrogationibus  ac  responsionibus  memo- 
riter,  prompte,  ac  luculenter,  auscultante,  quin  et  admirante 
populo,  doctrinam  christianam  recitent. 

6.  Conciones  etiam  crebrae,  magnoque  fructu  auditorum  a 
nostris  Patribus  habentur,  non  solum  in  templo  nostro,  sed 
etiam  apud  S.  Iacobum,  ut  iam  a  ferijs  natalitijs  fleri  coeptum 
est,  et  in  arce  coram  S.  G.  M.,  ut  accidit  per  multas  hebdoma- 
das,  postquam  S.  C.  M.  Pragam  uenit.  Et  quam  illae  fructuosae 
conciones  fuerint,  praestaute  Deo,  uel  hinc  abunde  colligitur, 
quod  S.  C.  M.  eas  saepe  cum  suis  aulicis  collaudauerit,  magnam 
concionatoris  doctrinam,  nec  minorem,  ut  aiebat,  feruorem  ad- 
mirans.  Vnde  licet  ordinarius  eius  concionator  uenisse,  aut  uen- 
turus  diceretur,  illi  tamen  Societatis  Patri  S.  C.  M.  per  suum 
sacellanum  commisit,  ut  aliquot  adhuc  uicibus  concionaretur. 
Adeo  quoque  lutheranis  auditoribus  illae  qualescunque  conciones 
placuerunt,  ut  quidam  non  uulgaris  doctrinae,  nec  infimae  sor- 
tis,  sed  insignis  lutheranae  prauitatis  assecla,  multis  precibus 
apud  nos  contenderet,  ut  si  non  omnes,  unam  saltem  ex  illis 
concionem  a  nobis  scriptam  haberet,  quo  suis  eam,  ut  dicebat, 
expensis,  ad  maiorem  Dei  gloriam,  ac  spiritualem  hominum 
utilitatem  praelo  committeret.  Sed  ut  solus  Deus,  omnium  bo- 
norum  fons  et  author,  haec  per  inutiles  seruos  efficit  ac  praestat, 
sic  eo  duntaxat  a  fine,  ut  par  est,  scribuntur,  quo  diuinum 
solius  ipsius  nomen  aliquatenus  hinc  magnificari  queat.  Quod 
uero  poenitentium  plus  minus  300  numerus  his  mensibus  fuerit, 
magisque  paulatim  augeatur,  una  e  praecipuis  causis  illa  uide- 
tur  quod  non  solum  magna  ciuium  ad  nos  turba  confluat,  sed 
et  D.  praelati  suos  sacerdotes  et  sacellanos,  et  uiri  magnifici 
suas  familias,  et  hospitalium  praefecti  suos  pauperes,  ad  nos 
confessionis  ergo  mittant;  et  quod  magni  Ecclesiae  primores, 
magnorumque  principum  ac  dominorum  confessarij  ac  patres 
spirituales  uelint  ac  cupiant  esse  nostri  filij,  quodque  uiri  boni 
proximos  suos,  oblata  occasione,  plerunque  soleant  confitendi 
gratia  ad  nos  dirigere.  Cuius  rei,  si  libet  exemplum  audire,  cum 
istis  diebus  duo  S.  C.  M.  doctores,  unus  medicus,  alter  iuris- 
consultus,  sed  ambo  extranei,  inter  se  de  confessione  loqueren- 
tur,  atque  medicus  dubitaret  ubinam    spiritualem    animae  suae 


a  dundaxat  ms. 


608.  —  Praga  2  Ianuarii  1562  689 

medicura  reperire  posset ;  huic  iurisconsultus :  An  tu  nescias,  ait, 
Pragae  Societatis  IESV  Patres  esse?  Tum  ille:  certe  non  memi- 
neram :  quam  primum  licebit,  eos  hac  de  re  conueniam.  Huius 
rei  gratia  nonnunquam  ad  infirmos,  praesertim  nobiles  ac  pri- 
marios  Bohemiae  satrapas,  uocamur.  Vnde,  cum  nuper  unus  e 
Patribus  nostris  quendam  baronem  pijs  instructionibus  et  ad- 
monitionibus  contirmasset,  donec  in  Domino  moreretur,  eius 
cognati  munera,  suaque  nobis  obsequia  gratissimis  animis  ob- 
tulerunt.  Insuper  octo  non  uulgaris  existimationis  homines, 
abiurata  haeresis  prauitate,  nostrorum  Patrum  opera  gremio 
s.  matris  Ecclesiae  redditi  sunt.  Quidam  etiam  sacerdos,  qui 
uentri  lougo  tempore  seruierat,  ac  nefario  concubitu  publicam 
infamiae  notam  annis  octodecim  sustinuerat,  diuina  tandem  pro- 
uidentia,  nostrum  adi.jt  templum,  in  quo  humiliter  confessus, 
ac  tot  peccata  ac  scandala  detestatus,  uitam  instituit  meliorem, 
qua  possit  deinceps  subditis  suis  ad  animarum  salutem  prae- 
lucere,  quos  antea  scandalosa  conuersatione  offenderat.  Alius 
quoque,  detectis  iu  confessione  criminibus,  confesarij  consilio 
resipuit,  atque  humili  poenitentia  maculas  contractas  eluit,  qui 
nouem  retro  annis,  absque  ulla  coufessione,  sub  una  tamen 
specie  communicauerat.  Occurrit  et  alius,  qui  confiteri  quidem 
aliquando,  sed  generaliter  tantum  recitato  «  Confiteor  »  solebat. 
Verum  quam  primum,  nostris  hac  de  re  consultis,  rem  non  sic 
gerendam  esse  cognouit,  aliter  confiteri  ac  uiuere  didicit.  Nihil 
dico  de  multis  alijs,  quorum  unus  a  tribus,  alius  a  quinque, 
alius  rursus  a  quatuordecim  annis,  nec  communionis,  nec  con- 
fessionis  sacramentum  perceperat.  Taceo  quoque  de  multis,  qui 
ftuctuantes  ac  dubij,  ad  ueram  catholicae  fidei  constantiam  nos- 
trorum  Patrum  opera  sunt  adducti,  ut  promitterent,  citius  se 
morituros,  quam  in  posterum  uel  latum  unguem  a  uerae  reli- 
gionis  tramite  decliuaturos  esse.  Quin  et  illud  omitto,  quod  in 
conscientiae  casibus  ac  materijs  fidei  controuersis,  uiri  quantum- 
libet  graues  et  docti,  nostrum  collegium  frequenter  a  adire  cer- 
nantur.  Illud  unum  addam,  quod  nec  externa  pietatis  officia 
negligantur  ab  hoc  collegio.  Nam  carceres  et  hospitalia  sic  ui- 
sitantur,  ut  pauperes  cum  ingenti  suarum  animarum  consola- 
tione,  spirituales  praesertim,  quae  nostrae  uocationis  propriae 
sunt,  eleemosynas  a  nostris  fratribus  percipiant.  Scribuntur  etiam 
quibusuis   pauperibus,  sed    studiosis   praecipue,  supplicationes, 


a  frequenter  supra  vers. 

LlTTERAE   QUADRIMESTRES.    —   TOM.    VII.  44 


690  LlTTERAE   QlJADRIMESTRES 

quas  ipsi,  suo  tamen  nomine,  principibus  et  eleemosynarijs  of- 
ferre  possint:  quin  frequenter  a  nobis  etiam  eleemosynae  pe- 
tuntur,  vnde  studiosis  pauperibus  libri,  caeteraque  necessaria 
coemantur,  ut  eo  facilius  ad  bonam  frugem  queant  promoueri. 
7.  Neque  banc  qualemcunque  fratrum  nostrorum  diligentiam, 
Deus  etiam  temporali  mercede  non  uult,  ut  apparet,  destitutam 
esse.  Nam  si  quis  noster,  quantumlibet  exiguus  fauor  in  pau- 
peres  existat,  certe  maximum  ille  uicissim,  maximorum  bomi- 
num  fauorem  nobis  conciliat.  R.diss  enim  Arcbiepiscopus  pra- 
gensis  d  saepe  tam  re  ipsa,  quam  uerbis,  quanta  nos  beneuo- 
lentia  prosequatur,  non  obscure  testatus  est.  R.diss  etiam  ad 
S.  C.  M.  legatus  apostolicus  2  non  solum  familiariter  et  bono- 
rifice  nobiscum  agit,  sed  etiam  non  rogatus,  spontanea  quadam 
beneuolentia  iuxta  clementissimam  Summi  Pontificis,  ut  dicebat, 
uoluntatem  nostrorum  negotiorum  causam  satis  grauem  nuper 
in  se  recepit,  ac  S.  G.  M.,  serenissimoque  principi  nostro  3  di- 
ligenter  commendauit,  et  necdum  agere  cessat,  donec  foeliciter, 
aspirante  Cbristo,  perficiatur.  Idem  de  R.diss  D.  Cromero,  le- 
gato  regis  Poloniae,  de  comite  quodam  S.  C.  M.  secretario,  de 
D.  Citardo  4,  concionatore  caesareo,  de  D.  praeposito  5,  deque 
multis  uiris  magnificis  facile  dixerim,  qui  se  suaque  obsequia, 
nobis  etiam  praeter  omuem  spem,  toties  tamque  diligenter  ob- 
tulerunt,  ut  inter  sese  quodammodo  uiderentur  contendere, 
quisnam  ipsorum  negotia  nostra  apud  S.  C.  M.  tractare  pos- 
set,  quod  forte  non  ignorarent  illud  obsequium  et  Deo  et 
S.  C.  M.  a  quam  gratissimum  fore.  Constat  enim  quod  C.  M. 
non  propenso  tantum,  sed  et  paterno  prorsus  affectu  nos  com- 
plectatur,  amet,  foueat,  commendet,  audiatque  libenter  ab  alijs 
commendari.  Breuitas  litterarum  non  patitur,  ut  bic  aliquid 
inseram  de  sereniss.  arcbiduce  nostro  Ferdinando,  qui,  ut  in 
alijs  uirtutibus,  ita  in  hac  etiam  parte  studiosissime  pijssimum 


a  et  S.  C.  M.  in  marg. 


1  Antonius  Brus  de  Muglitz,  prius  episcopus  viennensis. 

3  Per  id  tempus  erat  Zacharias  Delfino,  eps.  pharensis.  Cf.  Biaudet  :  Les 
Nonciatures  permanentes,  263-264. 

8  Indicari  videtur  aut  Maximilianus,  aut  Ferdinandus,  imperatoris  filius, 
qui  Bohemiam  gubernabat. 

*  P.  Matthias  Cithardus  (Cythardus)  0.  P. 

5  Henricus  Scribonius. 


609.  —  Ingolstadio  3  Ianuarii  1563  691 

patrem  imitatur,  quique  iam  serio  promisit,  se  negotia  nostra 
apud  S.  G.  M.  fldelissime  tractaturum  esse.  [Preces  postulat  ac 
valedicit.] 

Pragae  2  Ianuarij. 

R.  P.  V.  indignissimus  filius 

Henricds  Blyssemius  *. 
In  margine,  alia  manu :  Praga  2  Ianuar.  sine  anno. 


609 

GEORGIUS     CRISPUS 

INGOLSTADIO   3   IANUARII    1562   2. 

1.  Collegii  status.  Novicii  laus.  Candidati.  Preces  pro  felici  con- 
cilii  tridentini  exitu.  Indulgentiarum  usus.  —  2.  Convic- 
tores  numero  plures,  et  moribus  excellentiores.  —  3.  Tem- 
plum  novum,  et  refectorhim  paratum.  —  4.  De  studiis  et 
professoribus.  De  contionibus  Pris.  Halbpauer.  De  studio- 
rum  instauratione.  De  disciplina  scholastica.  —  5.  Reliqua 
consueta  ministeria  Societatis  erga  proximos  cum  fructu 
exercentur. 

1.  Pax  Christi  [Scribit  ex  more.  Statns  collegii  in  cunctis 
prosper.]  Est  tota  domus  in  plures  diuisa  ordines,  in  quorum 
primo  sunt,  qui  Societati  nomen  dederunt,  numero  18,  ex  his 
sacerdotes  6,  diaconi  2,  et  vnus  subdiaconus.  De  reliquoruui 
fratrum,  et  nouitiorum  statu  et  numero,  quoniam  proxime  scrip- 
tum  a,  et  interea  nihil  valde  immutatum  est,  dicere  supersedeo. 
Sed  himc  numerum  adolescens  quidam  germanus  brixinensis 
auxit,  qui  hisce  diebus  ad  probationem  admissus  exercitijs  spi- 
ritualibus  ad  mores  Societatis  informatur.  Is  annum  fere  lectiones 


a  Del.  est. 


1  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  817. 

a  Ex  apogr.  coaevo  in  archiv.  colonien.  «  St.  Maria-Himmelfahrt  »,  cod. 
A  II  62.  N.o  134.  Aliud  exemplum  exstat  in  archiv.  monacen.  (Munchener 
Hauptstaatarchiv)  in  cod.  Jesuitica  N.o  1357m  (Script.  Colleg.  Ingolst.),  f.  27- 
28.  Est  etiam  versio  germanica  in  archiv.  coloniens.  in  cod.  -/. ./.  72,  ff.  44-47. 


692  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

nostras  audiuit,  ea  modestia,  et  probitate  praeditus,  vt  suos  com- 
militones  ad  melioris  vitae  normam  prouocet,  ac  spem  de  se 
non  exiguam  nobis  polliceatur.  Adolescens,  ni  fallor,  18  anno- 
rum,  studijs  humanitatis  non  infoeliciter  eruditus,  vt  vel  in 
scholis,  vel  alijs  domi  negotijs,  collegio  vtilem  operam  impen- 
dere  quandoque  possit.  Praeter  hunc  alij  item  scholastici  nostri 
et  conuictores  Societatis  amplectendae  desiderium  non  obscuris 
signis  declararunt.  R.dus  P.  noster  Rector  *  est  ceu  dextrum  R.di 
Pris.  Prouincialis  2  brachium,  vt  cuius  opera  et  consilijs  in 
maximis  totius  prouinciae  negotijs  vti  solet,  quem  subinde  ad 
alia  inuisenda,  iuuandaque  collegia  destinare  consueuit.  Itaque 
non  raro  abesse  cogitur :  sed  suum  quisque  munus  interim 
domi  obit  diligenter.  Pro  indicti  concilij  foelici  successu  quoti- 
dianae  preces,  et  aftlictiones  peractae.  Indulgentiarum,  quas  in 
eundem  finem  Pontifex  Max.  publicauit,  vsus  et  fructus  nostris 
fuit  valde  salutaris  ;  quemadmodum  et  renouatio  illa  votorum 
festis  his  natalicijs  nostros  auimos  haud  parum  in  hoc  instituto 
confirmauit. 

2.  Vt  ad  conuictores  veniam,  22  numerantur  illi :  nam  paucio- 
res  hactenus  aluimus.  Adolescentes  modesti,  dociles,  sobrij,  sim- 
plices,  pij,  inter  quos  etiam  nobiles  nonnulli  :  abierunt  enim, 
quos  antea  molestos  sumus  experti,  parentum  indulgentia,  et 
nescio  quibus  alijs  vitijs  deprauati.  Qui  antea  nostram  in  insti- 
tuendo  seueritatem  reprehendere  visi  sunt,  nunc  commendant 
sedulitatem,  vt  hinc  complures  etiam  praestantium  hominum  filij 
nobis,  nostraeque  fidei  commendentur,  neque  licet  sane  oblatos, 
immo  et  obtrusos  omnes  admittere.  His  adduntur  sex  praeclarae 
indolis,  et  tenuioris  fortunae  pueri,  quos  in  collegio  pauperum 
mox  erigendo  ac  piorum  ope  sustentando  primos  fore  coufidimus. 

3.  De  structura  collegij  hoc  obiter  addam,  vtiliter  admodum 
nobis  paratam  esse  nouam  ecclesiam,  et  adiunctum  illi  praeter 
alia  hypocaustum,  et  refectorium  commodissimo  sane  loco. 
P.  Prouincialis  dedit  operam,  vt  singularibus  precibus  ad  Deum 
fusis  additaque  benedictione  refectorium  consecraretur.  D.  Gu- 
uillonius  orationem  tunc  habuit  elegantem,  virtutem  huiusmodi 
benedictionum  ostendens,  et  ad  nouum  spiritum  in  nouis  aedi- 
bus  declarandum  nos  exhortans.  Cum  fratres  in  area  deambu- 
larent,    ex    vicinorum     aedibus    spectabantur,    ob    muri    nostri 


1  P.  Nicolaus  Lanoyus. 

2  S.  Petrus  Canisius. 


609.  —  Ingolstadio  3  Ianuarii  1563  693 

humilitatem.  Hunc  igitur  murum  euehendum  Rector  curauit.  si- 
mulque  locum  seruaudis  lignis,  et  vindicandae  honestae  liber- 
tati  aptum  reddidit. 

4.  Superest  de  studiis  nostris  tractare  a,  quae  diligenter  trac- 
tautur ;  et  ad  Ecclesiae  commodum  referuntur.  D.  Pisa  *  non 
sine  laude  disputauit  publice,  ac  egregie  defendit  ordinem  hie- 
rarchicum  in  Ecclesia,  et  sacrum  missae  sacrificium.  M.  Her- 
mes  2,  et  M.  Henricus  3  his  mensibus  creati  theologiae  bacca- 
laurei,  et  praeter  hos  M.  Guilielmus  tlander,  nuper  ex  Vrbe 
missus  4.  Vterque  theologus  D.  Guuillionius,  et  D.  Pisa  frequen- 
tiores  quam  ante  vnquam  habent  auditores,  et  ad  sacra  pro- 
pensos  discipulos,  vt  iam  theologica  schola  cum  juridica  certare 
videatur.  Tantum  nostris  theologis  etiam  docti  tribuunt,  vt  sua 
scripta,  quae  forte  in  publicum  sunt  aedituri,  illis  iudicanda 
permittant.  Scripsit  ad  nostros  etiam  111. mus  Bauariae  princeps 
Patrum  nostrorum  sententiam  de  vniuersitatis  reformatione  ex- 
petens.  Professus  est  hactenus  logicam  in  frequeuti  satis  audi- 
torio  M.  Hermes,  et  Aristotelis  lectionem  iam  diu  intermissam 
in  scholam  reuocauit.  Nunc  vero  idem  Oenipontum  a  Pre.  Pro- 
uinciali  missus  singulari  cum  gratia  concionatur.  Sic  enim  de 
illo  scribit  vnus  vel  praecipuus  illic  Gaesaris  consiliarius  5  ad 
D.  Canisium  :  Misisti  ad  nos  M.  Hermetem  virum  exoptatissimum, 
quem  non  solum  pro  concioue,  siue  corona  grauiter  disserentem, 
sed  etiam  priuatim  saepe  ac  multum  audiui,  et  quasi  Phidiae 
signum  simulac  aspectum,  probatum  fuit  6.  Est  sane  laude  tua, 
quamuis  a  laudatissimo  viro  proficiscatur,  fere  maior,  philoso- 


a  tractare  linea  subducta  notatum,  et  in  marg.  scriptum  commemorare. 


1  Alfonsus  Pisa  (alias  Pisanus).  Cf.  Sommervogel  :  Bibliographie...  (sub. 
v.  Alph.  Pisanus) :  Riviere :  SuppUment  au  «  De  Backer  —  Sommervogel  », 
n.  2000;  Epist.  P.  Nadal,  II.  531-532. 

3  Videtur  indicari  Hermes  Semicolanus  (Halbpauer),  de  quo  vide  Litt. 
Quadrim.  VI,  782. 

3  Henricus  Arboreus. 

4  Videtur  agi  de  quodam  collegii  germanici  alumno,  potius  quam  de  So- 
cietatis  Iesu  socio.  Cf.  Braunsberger  :  B.  P.  Canisii  Epist.  III,  232.  Certe 
in  catalogo  romano  sub  finem  mensis  maii  anni  1561  scripto  nullus  est  Gu- 
lielraus  flander.  Cf.  Sommervogel  :  Les  Jdsuites  de  Bome  et  Vienne  en 
M.  D.  LXI. 

s  Videtur  hic  fuisse  Sebastianus  Zott  de  Pernegg.  Cf.  Braunsberger,  1.  c. 
339,  qui  hanc  particulam  edidit. 
6  Cic.  Brutus,  c.  64. 


694  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

phus  acutus,  orator  vehemens,  theologus  profundus,  propugnator 
fidei  orthodoxae  acerrimus  iuxta  ac  feruentissimus.  Is  profecto 
me  sibi  ita  deuinxit,  vt  illum  non  minus  prope,  quam  te,  diligam, 
ac  colam.  Haec  ille.  In  logica  lectione  loco  M.  Hermetis  docet 
M.  Guilielmus  Lymburgius  ;  cui,  ut  speramus,  R.  T.  breui  substi- 
tuet  philosophum  hac  professione  dignum.  Pergit  graece  M.  Hen- 
ricus  profiteri  gratus  et  ipse  auditoribus,  quibus  iam  accesse- 
runt  nostri  primae  classis  discipuli,  qui  in  priuata  schola  adeo 
profecerunt,  vt  ad  publicam  lectionem  idonei  censerentur.  Plu- 
res,  quam  antea,  nobiles  adolescentes,  se  nostris  adiunxere  con- 
uictoribus,  atque  studiosis.  Inter  hos  duo  N.  Ernesti  a  Baua- 
riae  quondam  Ducis  filii  l.  In  proxima  studiorum  renouatione 
studiosi  quidam  recitarunt  orationes,  et  poemata  in  corona  com- 
militonum,  qui  mos  est  vsitatissimus  ijs,  qui  primae  sunt 
classis ;  qua  in  re  tantum  profecerunt,  vt  dialectices  fines  in- 
gressi,  iamque  duas  lectiones  publicas  quotidie  audire  permissi 
sint.  Intersunt  omnes  discipuli  quotidiano  sacro,  cuius  minis- 
trum  se  praebere,  vt  antea  putabant  inhonestum,  ita  nunc  pro 
laude  ducunt  etiam  nobiliores  et  doctiores,  qui  modestia  et  pie- 
tate  magis  magisque  se  reddunt  spectabiles.  Quod  cum  animad- 
versum  esset  a  R.m0  episcopo  eystatensi  2,  10  iuuenes  canonicos 
et  sacris  ordinibus  initiatos,  quos  in  publico  alebat  gymnasio, 
examinandos  nostris  obtulit,  et  examinatos,  classibus  pro  cuius- 
que  conditione  inserendos  curauit.  In  his  quidam  sunt  bacca- 
laurei  artium,  omnes  vero  eo  habitu,  qui  sacerdotibus  huius 
patriae  communis  est,  vestiti. 

5.  Vt  in  reliquis  sim  brevior,  seruatur  Societatis  nostrae  con- 
suetudo  in  concionibus  et  exhortationibus  publicis  et  priuatis. 
Habetur  de  more  festis  diebus  sermo  latinus  ad  studiosos,  et 
germanicus  ad  populum.  Fructum,  dies  omnibus  sanctis  conse- 
cratus,  et  feriae  nataliciae  manifeste  prodiderunt.  Fuit  enim 
ingens  accedentium  ad  mensam  Domini  tunc  numerus  studio- 
sorum  et  ciuium  maximeque  mulierum,  quantus  in  hac  insolita 


a  Ernesti  add.  alia  manu. 


1  Iustinus  et  lustinianus,  ducis  Ernesti  fllii  naturales.  Cf.  Mederer:  Anna- 
les  Ingolstadiensis  Academiae,  I,  264.  Dux  Ernestus  obiit  mense  Dec.  1560. 
Cf.  Chiusole:  Genealogia,  tab.  CXXVI;  Eubel,  III,  288,  309;  Allgemeine  D. 
Biographie,  VI,  249. 

a  Martinus  a  Schaumberg. 


609.  —  Ingolstadio  3  Ianuarii  1562  695 

germanorum  hominum  pietate  nunquam  erat  expectandus.  Ta- 
ceo  reliqua  festa  et  dominicos  dies,  quorum  pauci  elabuntur, 
quibus  non  aliqui  hoc  sacro  pane  pascantur.  Fiunt  omni  prope 
festo  die  a  nostris  in  pagos  vicinos  excursiones,  quarum  fructus 
viciniae  haereticorum  apertius  quam  nos  ipsi  persentiscunt. 
Inter  hos  P.  R.  noster  non  est  postremus,  quin  etiam,  vt  fa- 
cultatem  germanici  sermonis  sibi  paret,  semel  in  hebdomade, 
dum  collegium  coenat,  concionando  sese  exercere  solet.  Facit 
optimus  P.  quae  syncerus  nostrae  Germaniae  patronus,  ne 
dicam  aposto*lus,  facere  potest,  cuius  rei  testes  erunt  durissimae 
peregrinationes,  et  exantlati  labores,  iterum  ac  tertio  vnius  anni 
spacio  in  collegium  viennense,  pragense,  et  monachiense,  tum 
Augustam  quoque,  pedestri  semper  itinere  peractae.  Non  re- 
petam  pietatis  officia,  quae  nostri  subinde  exhibent  ijs,  qui  in 
zenodochio  degunt,  hos  consolando  et  ad  patientiam  exhortando, 
illos  vero  ab  errore  circa  fidem  reuocando.  Saepenumero  ad 
ciues  aegrotos  vocantur,  quod  persuasum  habeant  nostrorum 
tum  colloquijs,  tum  orationibus  se  reualituros,  aut  rectius  qui- 
dem  ex  hac  vita  migraturos.  Virgines  aliquot  etiam  nobiles 
nostrorum  suasu  ad  religionis  portum  confugere,  et  iam  agnos- 
cunt  monachae  accessionem  coenobij  sui  a  nobis  magna  ex 
parte  prouenire,  quemadmodum  aperte  fassae  sunt.  Quaedam 
honestissimae  matronae  nostra  in  spiritualibus  opera  libenter 
vtuntur,  quae  pietatis  suae  in  nos  studium  nuper  in  primitijs 
P.  Hermetis  non  obscuris  indicijs  patefecerunt.  Certabatur  enim 
in  exornatione  sacelli  nostri,  vt  honestius  primum  hoc  sacrum 
perageretur  l.  [Preces  postulat   ad  novum  annum.] 

Ingolstadij  III  Januarij,  anno  1562. 

T.  R.  P.  indignus  filius 

Georgius  Crispus  2. 


1  De  hac  re  scribebat  P.  Lanoyus  11  Octobris:  «  Maestro  Herraeti  volendo 
il  Signore  dira  la  sua  prima  raessa  nella  festa  di  tuttj  santi »...  Apud 
Braunsberger  :  B.  Petri  Canisii  Epist.,  III,  244. 

2  In  catalogo  collegii  Oenipontani  1565  (cod.  Germ.  131,  f.  192)  haec  de 
epist.  auctore  dicuntur:  «  P.  Georgius  Crispus  [Kraus]  Germanus.  Sacerdos. 
Annum  aetatis  agit  29. m  Ingressus  est  Societatem  1555.  Vota  edidit  sequenti 
anno  in  festo  Natiuitatis  B.  Virginis.  Multis  annis  docuit  Rhetoricam  et  fa- 
cultatem  oratoriam  aliasque  literas.  Praeditus  est  dono  concionandi  et  bene 
regendi  juuentutem.  Valet  prudentia  et  zelo  conuertendi  animas  Christo. 
Posset  cum  fructu  Nouitios  regere  et  in  spiritu  promouere.  Ad  studia  bene 
aptus  est ». 


696  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

610 

P.  FRANCISCUS  DE  GRANDI 

NOLA   4   IANUARII    1562   *. 

1.  Socii.  Preces  pro  Ecclesiae  necessitatibus.  Tempore  vindemiae 
vinum  emendicatur.  —  2.  Acta  in  studiorum  renovatione. 
Dialogus  a  discipulis  recitatus  valde  placet.  Studentium  nu- 
merus  augetur;  qui  festis  diebus  ad  sanctorum  vitas  legen- 
das  adunantur .  —  3.  Clerici  ad  catechesim  accurrunt.  Iu- 
bilaei  adquirendi  gratia  fit  magnus  concursus  ad  sacra- 
menta.  Aegrotis  adsunt  socii,  qui  ab  aliquibus  nobilibus  ut 
suos  adiuvent  expetuntur.  —  4.  Paces  difficiles  et  magni 
momenti  fiunt.  —  5.  Comitis  nolanae,  principis  de  Bisi- 
gnano  amor  et  beneficentia.  Nolanus  episcopus  clericos  sa- 
cris  initiandos  nostris  examinandos  committit. 

1.  f  Ihs.  Molto  R.d0  in  Xp.°  P.  Pax  Christi,  etc.  Accio  For- 
dine  della  Compagnia  in  scriuer  lettere  quadrimestri  si  osserui, 
potra  la  R.  P.  V.  sappere  come  in  questo  colleggio  di  Nola  sono 
al  presente  quindeci ;  tre  sacerdoti,  gli  altri  laici.  [Omnes  va- 
lent  et  ad  perfectionem  contendunt.]  Fanno  anchora  instanza 
alcuni  che  a  le  discipline,  le  quali  per  necessita  di  santa  chiesa  b 
si  faceano,  non  le  siano  del  tutto  leuate;  le  quali  benche  hab- 
bino  interlassate,  non  cessano  pero  di  recitare  ogni  giorno  con 
diuotione  le  letanie,  sperando  doppo  alcune  fatiche  racogliere 
alcun  frutto  di  perfettione;  al  che  fare  la  essortatione  che  il 
uenerdi  si  fa  gli  inuita,  et  gli  buoni  essempi  delli  magiori  gli 
spingono  c.  Fece  nel  tempo  della  uendemmia  la  cerca  del  uino 
uno  delli  nostri  fratelli  coadiutori  con  molta  edificatione  di  tutti 
et  non  poca  utilita  di  questo  colleggio  2.  Rinouorno  gli  fratelli, 
doppo  hauer  fatta  la  general  confessione   delli  sei  mesi  andati, 


a  Del.  gli.  —  b  Emend.  ex  ghiesa.  —  c  Emend.  ex  sospingono. 


1  Ex  autogr.,  ut  videtur,  in  cod.  Neap.  193,  ff.  82,  83 ;  prius  153,  154. 
Subsequitur  aliud  ex.  italura  in  ff.  84-85.  Est  et  ex.  latinum  in  ff.  80-81,  da- 
tum  «  pridie  Galen.  Januarii  MDLXIJ  ». 

2  Gf.  p.  478. 


610.  -  Nola  4  Ianuarii  1562  697 

gli  uoti  della  Gompagnia  con    grande  et  commune  consolatione 
spirituale  nel  Segnore. 

2.  Per  la  renouatione  delli  studij,  fatta  intorno  al  primo  di 
Nouembre,  doppo  un  decente  apparato  in  una  delle  classi,  rau- 
nato  ibi  gran  numero  d'  buomini  principali  del  uno  et  altro  or- 
dine,  furono  primeramente  con  attentione  di  tuttj  a  recitate  da 
duoi  delli  nostri  dua  orationi,  1'  una  latina  in  lode  della  uirtu, 
1'altra  graeca  in  fauore  della  medesiraa  lingua.  Doppo  questa 
seguito  un  dialogo  contra  1'  bomicidio,  composto  per  un  delli 
nostri,  il  quale  recitorno  sei  delli  nostri  scbolari  forestieri  tanto 
garuatamente,  che  fecero  piangere  parte  delli  ascoltanti,  et  tanto 
piacque  che  ritrouandosi  in  quel  tempo  esser  uenuto  uno  delli 
quatro  che  gouernano  questo  regno  insieme  col  vicerre  a  Nola, 
sua  patria,  fecelo  piu  uolte  recitare  in  casa  sua  alla  presenza 
di  molti  gentilhuomini  da  lui  conuitati  l.  Furono  di  piu  dalli 
nostri  di  casa  attacati  molti  uersi  latini  alle  porte  delle  schole, 
per  le  qual  cose  molti  di  questi  hanno  mandati  gli  figliuoli 
loro  alle  nostre  schola;  intorno  b  le  quali  (gratie  a  Dio),  si  usa 
quella  diligenza  che  gli  scholari  facendo  profito,  cossi  in  lettere 
come  nelli  costumi,  restano  sodisfatti;  alla  qual  cosa  non  poco 
gioua  la  continua  cura  et  uigilanza  che  di  quelli  si  tiene;  et 
accio  non  piglino  male  pratiche,  si  fanno  ragunare  gli  giorni 
di  festa  doppo  il  pranso  auanti  la  nostra  chiesa,  et  in  uece  di 
giochi  se  gli  da  a  leggere  alcuna  uita  di  S.u  Padri,  onde  in 
tanto  ua  crescendo  di  giorno  in  giorno  la  buona  fama  della 
Compagnia  appresso  costoro,  che  non  solo  quelli  della  citta,  ma 
molti  etiamdio  da  queste  terre  circunuicine  con  non  poca  la- 
tica  et  molestie  loro  uenghano  ad  imparare.  Tra  questi  si  troua 
alcuno  che  e  uenuto  lontano  da  Nola  30  raiglia ;  et  auenga 
ch'alcuni  habbino  cercato  d'intrare  nella  Gompagnia,  non  s'e 
nondimeno    potuto  al  buou  desiderio  loro  sodisfare. 

3.  Quanto  al  edificio  spritual  di  nostra  chiesa,  si  confessa  et 
communica  ogni  otto  giorni  buon  numero  di  persone,  tra  li 
quali  sonno  annouerati  gli  clerici  del  uescouado,  i  quali  non  ces- 
sano  di  uenire  ogni  domenica  doppo  il  uespero  in  nostra  chiesa 
per  udire  la  dottrina  christiana,  alla  cui  lettione  spesse  uolte  e 
presente  il  viccario  del  vescouo,  accompagnato    da    molti  cano- 


a  di  tnttj  supra  vers.  —  b  Del.  alle. 


1  Vide  p.  89,  annot.  2.  Prorex  autem  erat  Petrus  Afan  de  Ribera. 


698  LlTTERAE     QlJADRIMESTRES 

nici  et  cappellani.  Ei  giudicammo  cauarsi  di  questa  (come  della 
predica  che  la  domenica  et  feste  si  fa)  buon  fruto.  Alquanti 
giorni  auanti  natale  publieo  uno  delli  nostri  uel  duomo  il  giu- 
bileo  mandato  da  sua  S.,a  per  il  concilio  futuro  l;  di  modo  che 
gli  nolani  (fuori  dil  solito  loro)  cominciorno  il  seguente  giorno 
a  confessarsi  et  prepararsi  per  guadagnarlo;  onde  in  tal  tempo 
si  sono  udite  piu  confessioni  generali  con  molto  frutto  et  con- 
solatione  spirituale.  Et  tanta  e  stata  ia  moltitudine  di  penitenti, 
ch'ancorche  gli  sacerdoti  iutrassero  la  mattina  per  tempo  in 
chiesa  et  perseuerassero  nel  udir  confessioni  fino  alla  prima 
hora  di  notte,  e  statto  cosa  impossibile  sodisfare  a  tutti.  Et 
molto  piu  sarebbono  uenuti,  se  ui  fussero  statti  piu  confessori. 
Sono  gli  medessimi  spesse  uolte  chiamati  per  confessar  feriti  et 
altri  infenni,  et  per  aiutargli  a  ben  morire;  et  specialmente  dal 
conte  di  S.t0  Valentino,  il  quale  essendosi  da  uno  delli  nostri 
confessato  piu  uolte,  doppo  ch' hebbe  ordinate  le  cose  sue  alla 
presenza  di  detto  suo  confessore,  oltre  a  buona  parte  d'  intrata 
che  solea  dar  ogn'anno,  ordino  fossi  data  una  buona  limosina  a 
a  questo  colleggio;  et  poco  doppo  (come  uero  christiano)  passo 
di  questa  uita,  non  cessando  la  contessa  sua  moglie  di  frequen- 
tar  quanto  piu  spesso  puo  con  tutta  sua  fameglia  gli  sauti  sa- 
cramenti ;  la  quale  anchora  desidera  alcuni  delli  nostri  in  quella 
sua  terra,  uicina  a  questa  citta.  Si  confessano  anchora  fuorj  l) 
di  Nola  il  duca  di  Seminara  con  sua  moglie  et  ligli,  il  conte  di 
Auersa,  et  molti  altri,  di  modo  che,  R.  P.,  possiamo  hormai 
dire  nui  altri  anchora :  messis  quidem  multa,  operarij  autem 
pauci 2.  Piaccia  Iddio  immortale  ch'a  questa  cosa  si  possi  proue- 
dere,  che  in  breue  speraremo  c  gustar  i  dolci  frutti  delle  bene 
impiegate  fattiche  a  gloria  d'  Iddio  nostro  Segnore,  et  a  salute 
delle  anime  fideli. 

4.  Non  tacero  appresso,  come  per  opera  d'  uno  delli  nostri 
in  un  certo  castello  uicino  s'e  fatta  una  pace  molto  importante 
fra  due  casate  per  longo  tempo  tanto  nemiche,  che  da  1' una  et 
1'  altra  parte  erano  state  ucise  molte  persone  ;  la  quale  essendo 


a  Emend.  ex  elemosina.  —  b  Prius  fuora.  —  c  Prius  speriammo. 


1  Iubilaeum  pro  continuando  Goncilio  tridentino  concessum  erat  a  Pio  IV 
per  bullam  «  Ascensurus  in  coelum  Dominus  »  datam  die  25  Martii  15fi0. 
Eara  videre  potes  apud  Concilium  tridentinum...  (Edidit  Societas  Goerre- 
siana),  VIII,  13-14. 

3  Matth.  IX,  37. 


610.  —  Nola  4  Ianuarii  1562  699 

piu  uolte  stata  dalla  ser.a  di  detto  luogo,  et  altri  nobili  procu- 
rata,  non  si  era  pero  mai  ottenuta.  Al  S.  sia  summa  lode,  ho- 
nor  et  gloria.  Vn  gentil  huorno  parimente,  il  quale  per  gran 
spacio  di  tempo  era  stato  in  discordia  con  una  persona  molto 
principale,  per  ia  bonta  del  Siguore  e  stato  riconciliato  con 
quella.  Sonosi  etiamdio  per  mezzo  di  un  diuoto  della  Compagnia 
pacificate  due  fameglie,  le  piu  nobile  di  questa  citta,  le  quale 
benche  per  il  passato  siano  state  fra  se  con  odij  crudelissima- 
mente,  di  tal  modo  ch'  a  eglino  fra  se  dir  soleano  che  sugge- 
uano  col  latte  la  inimicicia,  hora  non  dimeno  (mirabile  Iddio) 
uiuono  et  conuersano  fra  loro,  come  si  mai  fossero  stati  nemici. 
Sono  state  ricercate  alcune  prediche  fuor  di  Nola,  ma  per  le 
uarie  occupationi  non  si  e  potuto  sodisfare. 

5.  La  ser.a  contessa  di  Nola  l,  fondatrice  di  questo  colleggio, 
ci  ama  et  prouede,  parte  per  se,  parte  per  altri,  come  madre. 
Tutte  le  uolte  che  il  sopradetto  regeute  si  truoua  a  Nola,  uisita 
la  nostra  chiesa  confessandosi  et  communicandosi  in  essa  con 
graude  edificatione  di  questi,  i  quali  per  opera  sua  hanno  de- 
terminato  di  darne  200  ducati  per  limosina.  Morendo  appresso 
una  certa  ser.a  in  Napoli  lasso  b  100  ducati  al  nostro  colleggio. 
Hauendoci  il  conte  di  Montecaluo  et  la  prencipessa  di  Bisi- 
gnano  2  proueduto  di  grano  per  1'  anno  presente :  non  diro 
d'  altre  cose  piu  minute.  Douendosi  poi  partire  monseg.1'  il  ve- 
scouo  di  Nola  3  per  il  concilio,  mostro  grande  desiderio  ch'uno 
delli  nostri  uisitasse  col  suo  viccario  questa  sua  diocese,  al  cui 
santo  pensiero,  per  alcuni  giusti  rispetti,  non  si  e  potuto  sodis- 
fare.  Uiene  non  dimeno  il  sudetto  viccario  spesse  uolte  a  com- 
municare  con  li  nostri  molte  cose,  portando  il  medessimo  ri- 
spetto  c  et  riuerenza  al  nostro  P.  R.  4  ch'al  proprio  vescouo,  il 
quale  anchora  auanti  la  partita  sua  di  Nola  ordino  che  tutti 
di  sua  diocesi  che  d  uogliono  pigliar  ordini  ecclesiastici,  siano 
essaminati  et   approbati    dalli    nostri,  la   qual  cosa   alle  quatro 


a  ch'  supra  vers.  —  b  Del.  cert.  —  c  Del.  al  n.  —  d  che  supra  vers. 


1  Maria  Sanseverino. 

a  Princeps  de   Bisignano  affinis   erat  Mariae   Sanseverino  paulo  ante  lau- 
datae.  Cf.  Ammirato  :  Delle  famiglie  nobili  napolitane,  parte  prima,  p.  31-32. 
3  Vide  p.  88. 
1  Intellige  Prem.  Rectorem  Ioannem  de  Montoya. 


700  LlTTERAK     QUADRIMESTRES 

tempora  dl  Natale  con  alcuni  si  e  fatta,  sodisfacendosi  non  solo 
a  questi,  ma  a  tutti  che  uengano  a  domandar  conseglio  d'altre 
cose.  [Preces  postulat  et  valedicit.] 

Di  nola  il  di  a  4  di  gennaio  1562. 

D.  V.  R.  P.  indegnissimo  in  Xpo.  seruo. 

Franc.co  de  Grandi  * 


611 

P.   GULIELMUS   ELDEREN 

AUGUSTA    5    IANUARII     1562  2. 

Contiones  P.  Canisii  frugem  in  dies  reddunt  ampliorem,  unde 
Augustae  facies  mutata  videtur.  Ad  indulgentias  lucrandas 
ingens  populi  accursus,  et  publicae  supplicationes.  Pluri- 
mus  ac  frugifer  usus  sacramentorum.  Usurarii  negotiatio- 
nem  turpem  deponunt.  Virgineus  status  honorem  suum 
vulgo  gratiamque  recuperat.  Haeretici  P.  Canisium  et  ie- 
suitas  insectantur.  Divi  Hieronymi  epistolarum  editio  a 
P.  Canisio  curata.  Aegrotis  subvenitur. 


a  Del.  3. 


1  In  «  Cathalogo  et  informatione  di  quelli  che  iiiuono  in  questo  colle- 
gio  di  Nola  »  haec  scribit  Rector  hoc  ipso  anno  1562 :  «  II  P.  Fran.co  Grandi 
d'Arimino  maestro  della  seconda  classe,  ha  cominciato  quesfanno  ad  inse- 
gnare ;  sara  di  intorno  a  30  anni.  Fa  pocho  tempo  che  sta  nella  Compagnia 
et  lo  dimostra ;  ha  inclinatione  (et  penso  anche  attitudine)  a  pasar  inanzi 
nelli  studii  ».  Cod.  Sicul.  59,  f.  6  (prius  24).  Cf.  Epist.  P.  Salmeronis,  I, 
412,  481,  490,  553;  II,  749.  In  cod.  llom.  169  annotatur  eius  ingressus  in  So- 
cietatem  die  21  Septembris  1561. 

2  Exstat  origin.  in  cod.  Germ.  139,  ff.  109-110;  prius  115-116(32-33).  Edita 
est  fere  integra  apud  Braunsberger  :  B.  Petri  Canisii  Epist.  III,  602-604 ; 
783.  Ideo  eam  hic  omittendam  duximus. 


612.  -     Placentia  5  Ianuarii   1562  701 

612 

P.  HIERONYMUS  XIMENEZ 

PLACENTIA   5   1ANUARII    1562   l. 

1.  De  sociis  et  religiosa  disciplina.  —  2.  De  frnchi  ex  contio- 
nibus  manante,  praesertim  in  puellas  sive  nobiles,  si  ancil- 
las.  —  3.  De  his  qui  sacramenta  in  ecclesia  nostra  frequen- 
tant.  De  pueris,  qui  fidei  elementis  erudiuntur.  —  4-5.  Pa- 
ces  initae.  —  6.  De  scholasticorum  profectu  in  litteris  et 
bonis  moribus.  De  iis  quae  in  studiorum  instauratione  acta 
sunt. 

1.  f  Ihs.  Muy  R.do  en  Xpo.  P.e  Pax  Christi ;  etc.  [Undecim 
socii  quorum  quinque  sacerdotes,  bona  ntentes  valetudine  enixe 
ad  perfectionem  contendunt.]  En  lo  que  toca  a  las  penitencjas 
y  mortificaciones,  mas  es  menester  yrles  a  la  mano,  que  no 
animarlos;  y  digo  esto  en  particular,  por  aver  sido  el  feruor 
particular. 

2.  Ahora  dire  del  aprouechamiento  en  los  de  fuera,  para  el 
qual  han  hecho  mucho  al  caso  los  continuos  sermones  que  han 
tenido  dos  Padres  los  domingos  y  fiestas,  vnas  vezes  en  nuestra 
yglesia,  otras  en  las  perrochias  desta  cibdad.  a  ynstancia  de  los 
curas,  y  siempre  con  gran  concurso  de  gente;  y  por  la  bondad 
de  Dios  con  aprouechamiento  de  las  almas;  como  se  podra  col- 
legir  de  lo  que  voy  a  contar.  Vna  donzella  rica  y  de  las  mas 
nobles  deste  pueblo  comenco  a  continuar  los  sermones,  y  aun 
las  confesiones  en  nuestra  casa,  y  juntamente  su  madre  a  pro- 
curar  de  casarla,  trayendola  personas  principales  que  la  pedian, 
a  las  quales  ella  menospregio  muy  deliberadamente,  diziendo 
que  aunque  la  hiziesem  peda^os,  no  tomaria  por  esposo  otro 
que  a  lesu  Christo,  al  qual  tenia  dada  la  palabra  con  voto  de 
castidad.  La  madre  como  desease  veerla  casada,  y  no  en  otro 
estado,  pretendia  quitar  este  vinculo  con  breue  del  Summo  Pon- 
tifige.  Pero  oyendo  vn  sermon,  que  hizo  vn  Padre  de  casa,  de 
virginitate,  salio  tam  mudada,  que  bolviendo  a  casa,  dixo  a  la 


1  Ex  origin.  in   cod.    Hisp.  99,  ff.  38,  39 ;  prius   391,  392.  Praecedit  in  ff. 
34,  35  exemplum  latinum  subscriptum  ab  Alfonso  de  Heredia. 


702  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

donzella:  Ay  hija,  si  te  oviera  priuado   de   tan  gran  joya,  que 
fuera  de  mi!  Estame  fuerte  en  tu  proposito,  que  yo  morire  con- 
tigo  en  la  demanda.  Otra  donzella,  tambien  rica  y  noble,  de  cuya 
honestidad  se  temia  por   no    parescer  tam  recogida,  oyendo  los 
sermones,  vino  poco  a  poco  a  hazer   vna   confession   general  y 
a  recojerse  tanto,  que  alaban  a  Dios  los  que  antes  la  conoscian. 
Y  no  paro  en   esto,  que  haziendo  voto  de  castidad,  pidio  a  su 
padre  carnal  que   en   ninguna    manera  tratase  de  casarla,  pues 
ya  no  podia;  y  el  con   lagrymas   se  gozo   con  tam  buena  hija; 
la  qual   comencando  a  gustar   de   los   frutos   de   la  virginidad, 
movio  a  vna   criada  suya  a  lo  mismo,  y  la  criada  despues  que 
hizo  el  voto,  ha  tomado  como  por  officio  traer  a  otras  mocas  a 
confessar,  de  lo  qual  se   sigue  tanto  prouecho,  quanto  dano  se 
suele  seguir,  quando  son   estas  dissolutas,  y   traen    mensajes  a 
las   donzellas  y  senoras  donde  siruen.  Ay  algunas  destas  mocas 
de  seruicio  que  toman  este  negocio  tam  a  pechos,  que  en  medio 
de  sus  trabajos  ayunan  el  aduiento  y  viernes  a  del  aiio,  y  traen 
cilicios,  y  toman  disciplinas,  de  modo  que  es  necessario   poner 
tassa  a  sus   feruores;  y  comunmente  las    personas  que  en  casa 
se  confiessan    tienen   semejantes   criadas,  a   las   quales  quando 
hazen  alguna  falta,  dan    penitencias  de   besar  la  tierra,  y  estar 
de  rodillas,  no  hablar  en  tanto  tiempo,  etc.  Otra  donzella  bien 
rica,  tratando  su  agiielo  y  madre  biuda  de  casarla  con  vn  ma- 
yorazgo,  persona  muy  principal,  hechas  yalas  scripturas,  y  avien- 
do  venido  de  fuera  a  esto,  quando  ya  no  faltaua  sino  el  fiat,  ella 
dixo    muy  libremente  a  los  que  la  pedian  el  si :  «  En  vano  tra- 
bajais,  que   avnque  sea  con  el    rey   de    la    tierra,  no   lo   tengo 
de  querer,  sino  a  solo  Iesu  Ghristo  » ;  y   amenazandola,  dezia : 
«  Pluguiese  a  mi  S.or  Dios,  que  por  amor  suyo  fuesse  yo  arras- 
trada  de  los  cabellos    por    medio   desta  cibdad  » ;  y   echandola 
personas  honradas,  hombres  y  mujeres,  que  ia    moviesen  a  ca- 
sarse,    davales   a  todos    tales    respuestas,  que    los    confundia  y 
hazia  callar ;  y  aun  a  personas    muy  principales    dezia   que  no 
entendian    lo   que  era    mejor    en  esta    parte,  y  se   reya  dellas. 
Quando   esto   acaescio,  pocas  vezes  se  avia  confessado   con  los 
nuestros,  mas  despues  aca  ha  sido  muy  freqtlente   en   las   con- 
fesiones  y  communiones,  asi    como    su    madre,  la    qual  viendo 
que  la  hija  avia  tomado  la  mejor   parte,  animose  ella  a  hazer 
lo  mismo,  y  confesarse  tam  amenudo.  Lo  mismo  hazen  dos  tias 


a  vienes  ms. 


612.  —  Placentia  5  Ianuarii  1562  703 

y  vna  hermana,  y  esta  comienca  ya  a  dezir  que  tampoco  ella  se 
casara.  La  madre  esta  ya  determinada,  despues  que  oyo  el  ser- 
mon  sobredicho  de  virginitate,  de  a  no  estoruar  a  sus  hijas  el 
estado  de  virginidad  y  religion,  si  ellas  lo  quisieren  tomar. 
Estas  tres  donzellas  que  he  dicho,  se  dan  mucho  a  oracion, 
penitencia  y  mortificaQion ;  y  es  marauilla  los  modos  que  hallan 
para  ello. 

3.  Anse  hecho  algunas  confesiones  generales,  y  en  especial 
de  vna  persona  que  casi  en  toda  su  vida  no  se  havia  confesado 
bien,  con  ser  ya  de  veinte  afios,  y  fue  cosa  de  admiracion  la 
repugnancia  que  sintio ;  porque  comencaudose  a  confesar  gene- 
ralmente,  comencosele  de  tal  manera  a  trauar  la  lengua  y  sentir 
tantos  desmayos,  que  en  dos  horas  no  le  pudo  el  confesor  sacar 
palabra ;  pero  en  fin  con  ayuda  de  nuestro  S.  hizo  muy  bien  su 
confesion  general.  Los  que  se  confiesan  y  commulgan  en  nuestra 
yglesia  de  ocho  a  ocho  dias,  seran  ciento  y  cinqiienta;  y  de 
mes  a  mes,  otros  tantos;  de  modo  que  por  todos  llegan  a  tre- 
zientos.  Si  oviese  copia  de  confesores,  llegarian  sin  duda  a  seys- 
cientos,  pues  sabemos  que  la  falta  dellos  haze  que  mucha  gente 
se  confiese  y  commulgue  en  las  perrochias  y  monasterios,  la 
qual  toda  se  confesaria  en  nuestra  casa,  si  hallase  con  quien. 
De  los  demas  mynisterios,  scilicet,  visitar  enfermos,  ayudar  a 
bien  morir,  predicar  la  doctrina  en  la  carcel,  yr  a  los  hospitales, 
no  dire  nada  en  particular,  por  ser  cosa  muy  ordinaria;  saluo 
de  vn  enfermo,  el  qual  avia  ya  rescebido  la  extrema  vncion, 
quando  un  P.e  de  casa  le  fue  a  visitar,  mas  no  se  havia  con- 
fesado  ni  commulgado,  porque,  perdida  la  habla,  no  avia  podido 
su  cura  sacar  materia  de  absolucion,  aunque  avia  trabajado 
bien  en  ello ;  pero  el  P.e  de  casa  diose  tam  buena  niana  en  ha- 
zerle  boluer  en  si,  que  finalmente  por  senas  y  de  otras  maneras 
saco  materia  de  absolucion.  Dexauame  por  dezir  el  fructo  que 
se  haze  en  los  ninos,  ensehandoles  la  doctrina  christiana  todos 
los  domingos  y  fiestas,  no  siendo  menester  yr  por  ellos  con 
campanilla ;  porque  ellos,  oyda  la  campana  que  se  tahe  a  cierta 
hora,  vienen  luego  a  nuestra  iglesia  como  dozientos  nihos,  y 
a  las  vezes  nias. 

4.  No  ha  muchos  dias  que  por  muerte  de  vn  hombre  se  al- 
boroto  esta  cibdad,  y  los  vandos  que  siempre  uvo  comencaron 
a  alcar   cabeca.  Pero   quiso    nuestro  S.  que   poniendose  de  por 


a  Emend.  ex  que. 


704  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

medio  vn  P.e  de  casa,  y  hablaudo  a  las  cabecas  del  vn  vando 
y  el  otro,  se  apago  el  fuego  que  ya  se  comencaua  a  encender. 
Y  anda  la  cosa  en  tales  terminos,  que  speramos  en  nuestro  S. 
que  muy  presto  se  estirparan  del  todo  los  vandos  de  Plazencia, 
tam  sonados  por  Espafia  4. 

5.  Este  mismo  P.e  hizo  amigos  a  otros,  el  vno  de  los  quales 
avia  cortado  vn  dedo  al  otro.  El  herido  quedo  tam  lastimado, 
que  por  muchos  dias,  ni  vnas  personas  ni  otras  pudieron  aca- 
bar  con  el  que  perdonase,  o  viniese  a  algun  concierto.  Antes 
hecha  la  ynformacion,  y  sellada,  estaua  de  camino  para  la  corte, 
con  proposito  de  lleuarlo  muy  por  el  cabo.  Fue  el  Senor  servido 
de  aplacarle  por  medio  de  aquel  P. e ,  de  tal  manera,  que  le  dio 
el  processo,  y  se  hizo  amigo  del  que  le  avia  herido. 

6.  En  los  studios  tambien  se  haze  fructo    con    la    gracia  di- 
uina.  Verdad  es  que   casi    hasta    ahora   todo  se  nos  ha  ydo  en 
cultiuar  los  ingenios  que  esta  tierra   lleva    vn    poco  indomitos, 
para  rescebir  fructuosamente  la  doctrina  de   la   Compania.  Mas 
ya  este   afio    paresce    que  an  reconpensado  lo  passado,  ansi  en 
cosas  de  virtud,  como  de    letras;  porque  son  muy  obedientes  a 
sus   maestros,  y  se    muestran    mas   afficionados  a  las   cosas  de 
Dios.  Confiessanse  todos   cada  mes,  y  algunos   mas  a  menudo; 
rezan  su  rosario  y  otras  deuociones  que  las  reglas  de  nuestros 
estudios  mandan.  Tres  dellos  an  hecho  en  casa  los    exercicios, 
y  salido  muy  aprouechados ;  los  dos   con    propositos  de  ser  re- 
ligiosos.  Tambien  los  hizo  vn  sacerdote   theologo   de   fuera  de 
aqui,  con  tanto  sentimiento.  que  hasta  oy  perseuera  en  la  ora- 
cion  y  recogimiento,  dexando  la  cura   de   animas  que  antes  de 
los  exercicios  tenia.  Pero  bolviendo  a  los  studiantes,  ay  algunos 
inclinados   a    religion,  y  vno   dellos  se  entro  los  otros  dias  en 
los  hieronymos,  y  segun  nos  dizen,  prueva  muy  bien.  De  nues- 
tra  parte  para  ayudarles   en  tam    buenos   propositos,  demas  de 
las  platicas  de  los  viernes,  todos  los  dias  se  toma  vn  quarto  de 
hora  al  fin  de  las  leciones  para  ensenarles  la  doctrina  christiana. 
En  la  primera  classe  la  cantan  los  ninos  con  mucha  edificacion 
del  pueblo,  en  las  demas  la  declaran  los  maestros  cada  dia  vn 
poco,  aunque  gustan  todos  tanto  de  dezirla  cantada,  que  los  de 
medianos   y  mayores    importunan  a  los    maestros   se   la  dexen 


1  De  his  partibus  et  de  pace  inter  eas  (enixe  ad  id  laborante  P.  Baltha- 
sare  Loarte)  inita,  plura  dabunt  litterae  placentinae  25  Maii  et  13  Septera- 
bris  1562. 


612.  —  Placentia  5  Ianuarii  1562  705 

cantar.  Son  mas  de  ciento  los  que  continuan,  sin  otros  que  vie- 
nen  de  quando  en  quando,  y  el  numero  dellos  crece  mas  de 
cada  dia ;  porque  los  padres  que  antes  embiavan  sus  hijos  a 
otro  estudio  que  ay  en  esta  cibdad,  viendo  el  cuydado  que  se 
pone  en  el  nuestro,  y  el  aprouechamiento  de  los  que  en  el  estu- 
dian,  nos  los  han  traydo  para  que  los  ensefiemos  letras  y  bue- 
nas  costumbres;  y  cierto,  en  lo  que  toca  a  letras,  ay  estudiantes 
muy  aprouechados,  especialmente  en  la  classe  de  mayores,  y 
veese  en  las  buenas  composiQiones  que  traen,  ansi  en  prosa, 
como  en  verso,  no  dictandoles  el  maestro  todo  lo  que  han  de 
componer,  sino  proponiendoles  simplemente  el  argumento  de  lo 
que  han  de  tractar,  para  que  ellos  lo  ampliflquen  por  los  lu- 
gares  de  retorica,  que  se  les  lee.  El  dia  de  S.  Lucas,  quando 
se  comiencan  los  estudios  con  feruor,  hizo  vno  de  los  maestros 
en  la  yglesia  de  casa  vna  oracion  en  alabanca  de  la  concordia, 
enderecada  contra  los  vandos  desta  cibdad ;  y  sucediole  tam 
bien,  que  aunque  duro  hora  y  media,  no  repitio  ni  vna  palabra, 
ni  en  la  action  uvo  mas  que  pedir,  y  ansi  se  hizo  con  aplauso 
y  admiracion  de  todos;  y  para  honrrar  mas  las  letras,  colga- 
ronse  algunos  panos  en  el  claustro,  y  en  ellos  y  en  las  puertas 
de  la  yglesia  se  pusieron  muchos  epigrammas  de  diuersos  ge- 
neros  de  versos  en  latin,  griego  y  romance;  pero  lo  que  mas  se 
miro  fueron  algunas  emblemas  y  pinturas  de  mucha  erudicion, 
las  quales  tenian  tambien  sus  versos  que  declarauan  el  sentido 
de  cada  vna.  [Preces  postulat.]  De  Plazencia  a  cinco  de  Enero 
de  mil  y  quinientos  y  sesenta  y  dos  anos. 

De  V.  P.  minimo  hijo  indigno  en  X°. 

f   HlERONYMO    XlMENEZ    l. 

Inscriptio :  f  IHS.  Quadrimestre  de  Plazencia  de  Enero  de 
1562. 


1  Vide  p.  17. 


LlTTERAE  QUADRIMESTRES.    —  ToM.    VII.  45 


706  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

613 

ALVARUS    DE    ORIVE 

VALLISOLETO   6   IANUARII   1562   l. 

I 

1.  Sociorum  numerus.  Religiosa  disciplina.  Admissi  in  Socie- 
tatem.  Canditati.  Scholasticorum  profectus.  —  2.  Contiones 
plurimae  nec  uno  loco,  crebrisque  auditoribus  gratae,  prae- 
sertim  Patris  Gutierrez  apud  curiae  administros ;  cuius 
etiam  consilio  multa  bona  in  carceribus  gesta  sunt.  —  3-4. 
Lis  quam  pro  placentino  collegio  persequitur  P.  Gutie"rrez, 
Societatis  existimationi  non  modo  non  obest,  verum  causa 
maioris  benevolentiae  est.  Auxilium  praestitum  reis  ob  pec- 
cata  in  fidem  plectendis.  —  5.  Circumcisionis  festum  sollem- 
nius  actum.  —  6.  Accedentium  ad  sacramenta  ingens  nu- 
merus.  —  7.  Graviter  aegrotantium  cura.  —  8.  Acta  in  urbis 
incendio.  —  9.  Xenodochiorum  visitatio.  —  10.  Fidei  chri- 
stianae  rudimenta  per  vicos  docentur.  Paces  inter  dissi- 
dentes  componuntur.  —  11.  Excursus  in  vicinum  oppidum 
occasio  conversionis  peccatoris  obstinatissimi  est. 

1.  Ihs.  Admodum  R.de  in  Chro.  Pr.  Pax  Ghristi  etc.  [Duo- 
detriginta  socii  collegium  incolunt,  qui  omnes,  unico  excepto, 
bene  valent ;  omnesque  ad  perfectionem  ratione  et  more  nostro 
contendunt.\  Ex  quinque,  tum  scholasticis,  tum  clericis,  quibus 
exercitia  spiritualia  sunt  tradita,  unus  in  nostrum  contubernium 
est  coaptatus  a,  sacris  initiatus  ordinibus,  quique  grammatices 
atque  rethoricae  facultatem  non  mediocriter  fuerat  professus,  fiet 
Deo  Opt.  Max.  duce,  ut  expectationem  quam  de  illo  concepimus, 
uel  uincat,  uel  saltim  aequet  ~.  Est  preterea  alius  adolescens, 
qui  uehementer    optat  in  Societatem    nostram  admitti,    nec    se 


a  Sio  A  et  B  pro  cooptatus. 


1  Ex  autogr.,  ut  videtur  (A),  in  cod.  Hisp.  99,  2  ff.  nn.  29,  30 ;  prius  404. 
Est  aliud  exemplum  latinum  (B)  in  ff.  32,  33,  in  quo  aliqua  verba  rectius 
scripta  sunt. 

3  Videtur  agi  de  P.  Melchiore  de  las  Guevas,  qui  post  paucos  menses  So- 
cietatem  reliquit,  ut  colligi  potest  ex  cod.  Cast.  13,  ff.  16  et  42bis  . 


613.  -  Vallisoleto  6  Ianuarii  1562  707 

continere  potuit,  quin  uoto  Societatem  ingrediendi  intra  sex 
mensium  interuallum  se  constringeret.  Hic  praeter  generis  splen- 
dorem  sortitus  est  eas  animi  et  corporis  dotes,  quae  accommoda- 
tissime  ad  Societatis  nostrae  munera  obeunda  esse  uidentur. 
Hoc  anno,  Christo  auspice,  ad  extremum  theologiae  cursus  per- 
ueniet,  prospere  quidem  quantum  talis  fert  aetas;  habet  enim 
quosdam  ingenij  igniculos,  qui  magna  de  se  promittere  uidentur. 
Decem  hucusque  ex  nostris  studia  sacrae  theologiae  protraxere, 
quorum  profectus  in  dies  auctior  est,  et  apud  exteros  in  hac  re 
celebrior  opinio. 

2.  Opus  est  jam  ut  ueniam  ad  labores  a  quos  in  hoc  Domini 
praediolo  Patres  nostri  hilariter  contulere,  qui  si  minutatim 
essent  referendi,  uix  epistolae  modum  tenerem ;  eos  tamen  sub- 
ijciam,  ex  quibus  facile  erit  coeteros  conjecturis  ducere.  Qua- 
tuor  Patres  majori  ex  parte  in  magnificentioribus  hujus  oppidi 
templis  solent  in  concionem  procedere ;  nam  nulla  fere  est  con- 
cio,  quae  honorifica  sit,  quae  Patribus  nostris  non  demandetur, 
cum  alias  hic  adsint  insignes  concionatores ;  tanta  est  ad  nos- 
tros  animi  cum  laude  propensio.  Hinc  fit,  ut  copiosissimus  b  sit 
auditorum  concursus,  non  tantum  plaebei  ordinis,  sed  et  eorum, 
qui  tum  in  literis,  tum  in  generis  splendore  primas  ferunt;  au- 
ditores  namque  et  praetores  cancellariae,  penes  quos  est  hujus 
regni  gubernaculum,  iurisperiti,  aduocati,  collegae,  alijque  uiri 
literati,  necnon  illustrissimi  homines,  tum  comites,  tum  mar- 
chiones  fraequentissime  ad  audiendas  Patrum  conciones  con- 
fluere  solent.  Canonici  hujus  metropolis  statuere  secum  huic 
nostro  collegio  unam  ex  his  concionibus  assignare,  quae  qua- 
dragesimae  tempore  in  singulas  haebdomadas  per  anni  circulum 
deuolui  solet.  Canonicus  quidam,  uir  magnae  authoritatis,  im- 
portunis  praecibus  contendebat  ab  auditore  cancellariae,  ut  quan- 
tum  jus  aequumque  pateretur,  protelaret  c  sententiam  illius  cau- 
sae,  quam  Pater  Gutterrius  '  pro  placentino  collegio  hic  agit 
atque  defendit,  ut  uel  sic  liceret  ejus  concionibus  frui;  est  enim 
in  hoc  genere  mirificus  artifex,  utpote  qui  ad  leporem  dicendi 
jungit  sermonis  efficaciam.  Inter  alias  unam  apud  eos  habuit 
concionem,  qua  de  timore  tremendi  judicij  et  mortis  ita  dis- 
seruit,  ut  in  stuporem  quosdam  adduceret;  quibusdam  uero  metum 
uehementissime  incuteret,  adeo  ut  uix  possent  ad  id  credendum 


a  labres  A.  —  b  copiossissimus  A.  —  c  protellaret  A. 


1  P.  Martinus  Gutierrez,  collegii  placentini  rector. 


708  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

adduci  quod  ex  Patris  ore  elabi  cernebant;  eoque  res  producta 
est,  ut  nonnulli  ex  canonicis  consultum  irent  uirum  quendam 
apprime  doctum,  quique  catbedram  theologiae  in  hac  academia 
moderatur,  nurn  iliud  ita  esset,  ut  a  Patre  Gutterrio  accepissent? 
Gujus  rei  integrum  responsum  doctor  ipse  in  concione,  quam 
sequenti  die  erat  babiturus,  protulit,  ubi  non  defuit  illi  acri- 
monia  in  reprebendendo  ignorantiam  eorum,  qui  alias  doctores 
legis  esse  deberent,  asseuerauitque  rem  ita  se  habere,  immo 
multo  acerbius  quam  a  Patre  Gutterrio  didicissent.  Si  quando 
rem  aliquam  persuadendam  assumit,  eos  sermonis  aculeos  in 
animis  auditorum  relinquit,  ut  quiescere  non  sinat,  donec  reipsa 
compleuerint  quod  Pater  persuadere  nitebatur ;  quod  cum  saepe 
usuuenire  soleat,  tum  maxime  reipsa  probatum  est;  cum  enim 
proclamasset  eos  pauperes,  qui  in  carcerem  sunt  detrusi,  extrema 
indigentia  premi,  diligentissime  miseris  opitulatum  est,  uariis 
hinc  inde  eleemosynis  collectis;  inter  quas  matrona  quaedam 
nobilis,  cum  primum  concioni  illi  extrema  manus  esset  adhibita, 
quidquid  ad  lectum  unum  sternendum  necessarium  est,  liberrime 
obtulit.  Saepissime  Patres  inviserunt  a  hoc  genus  hominum,  tum 
ut  eorum  mentes  concionibus  instruant,  tum  ut  confessiones 
audiant,  qua  in  re  tantopere  nobis  animum  illustris  admodum 
cancellariae  regiae  praesidis  4  conciliauimus,  ut  hauc  occasionem 
nactus  Pr.  Rector  2,  cum  illo  de  re  quadam  agat,  quam  in  ma- 
gnum  hujus  regni  emolumentum  futuram  speramus;  de  ea  au- 
tem  cum  primum  foelicem  exitum  fuerit  sortita,  certiorem  tuam 
R.  P.  faciam.  Benigno  animo  atque  uultu  hilari  Patres  nostros 
excipit  illorumque  consilia  acceptat.  Cum  admoneret  Pr.  soler- 
tiorem  curam  circa  uinctos  esse  oportere,  quam  modo  esset, 
tam  circa  eorum  animas,  quam  corpora,  animo  prorsus  paterno 
addidit  se  primum  uelle  interesse  concionibus,  quae  illic  ha- 
bendae  essent,  et  ministrum  se  exhibere  mensae  pauperum,  qui 
illic  conjecti  sunt,  ut  uel  sic  b  eos  inflamaret,  quo  se  in  sanio- 
rem  mentem  reciperent. 

3.  Inter  alia  multa,  quae  nobis  sic  animum  illustriss.1  praesi- 
dis  conciliauerunt,  non  postremum  locum  tenet  causa  et  lis  illa, 


a  inuissi  sunt  ms.  —  b  sio  A. 


1  Franciscus  Tello  de  Sandoval,  post  episc.  oxomensis  et  placentinus.  Cf. 
Gonzalez  Davila  :  Theatro  eclesidstico  de  la  iglesia  y  ciudad  de  Osma, 
p.  73. 

2  P.  Hieronymus  Ruiz  del  Portillo. 


613.  —  Vallisoleto  6  Ianuarii  1562  709 

quam  pro  collegio  placentino,  hic  persequitur  Pater  Gutterrius, 
quod  non  parum  in  admirationem  mouere  debet,  praesertim  si 
naturam  atque  conditionem  a  hujuscemodi  negotiorum  contem- 
plemur.  Uehementer  tamen  suspicor  hasce  spinas  tum  causae 
nostrae  equitate,  tum  modestia  Patris,  quae  maxima  est,  cultas 
atque  elaboratas,  talem  fructum  ferre  potuisse.  Praeses  ipse 
apud  quem  res  agitur,  cum  subodoraretur  Patrem  multa  sua 
circunspectione,  ac  modestia  (qualem  in  hisce  rebus  in  religioso 
uiro  esse  oportet),  praepediri  ne  tam  solicite  rem  urgeret,  ut  ipsa 
postulabat,  dixit  se  ostendere  posse,  neque  id  laboriose,  iure 
diuino,  naturali,  et  humano,  tam  ciuili,  quam  canonico,  se  te- 
neri  ad  illius  tam  piae  ac  justae  causae  prosecutionem.  Auditor 
quidam  cancellariae  ajebat  se  satis  rnirari  non  posse  ex  re  tam 
inimica  atque  aduersa  paci,  tantam  animorum  concordiam  cum 
Societate  nostra  esse  factam.  Hic  antequam  lis  haec  apud  se 
penderet,  alienum  habebat  a  Societatis  nostrae  rebus  animum, 
tum  quia,  ut  ipse  fassus  b  est,  rebus  nouis  nunquam  animum 
adjecit,  tum  etiam  quia  cum  ijs  foedus  inierat,  qui  se  nostros 
hostes  declararunt;  jam  uero  satis  sibi  cordi  esse  Sotietatis  nos- 
trae  conuersationem,  tum  uerbis,  tum  opere  ipso  comprobauit. 
Ex  hac  parte  etiam  ansam  putamus  esse  datam  his  omnibus, 
qui  in  causis  agendis  se  immiscent,  ut  peccata  sua  nostris  pa- 
tribus  confiteantur,  alijsque  de  rebus  agant,  quae  ad  mentis  sa- 
lutem  spectant ;  nec  opinio  nostra  nos  fefellit,  jam  enim  non- 
nulli  praetores,  atque  tres  cancellariae  regiae  auditores,  sibi  in 
confessarios  Patres  nostros  adjungunt,  ad  quorum  imitationem 
idem  omnino  perficiunt  tres  (quos  uocant)  relatores,  ex  quibus 
tota  negotiorum  ueritas  pendet.  Hi  normam  eam  et  regulam, 
ad  quam  officia  sua  exercere  debent,  Patri  Gutterrio  explican- 
dam  obtulere,  ut  uel  sic  rectius  confiteri  peccata  possent;  quod 
et  factum  est,  deductis  inde  quibusdam  positionibus,  quae  plu- 
rimum  confessario,  et  ipsis  conferre  possunt.  Plurimi  etiam  aduo- 
cati,  causidici,  et  juris  periti,  duo  insuper  a  secretis  uiri,  per 
confessionem  peccata  reuelauerunt;  istarum  confessionum  mul- 
tae  generales  fuere. 

4.  Penes  nostros  est  etiam  jam  cura  comitandi,  consolationis 
et  adhortationis  causa,  eos  qui  in  crucem  sunt  adigendi.  Audi- 
tor  praeterea  regiae  cancellariae,  uir  inter  alios  summae  auto- 
ritatis,  per  aliquot  dies  uale  negotijs  omnibus  dicens,  cum  Pre. 


a  natura  atque  conditio  ms.  —  b  fasus  A. 


710  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

Rectore  in  uillam  nostram  septimanticensem  se  abdidit,  ubi 
confessione  generatim  facta,  ab  eodem  Patre  in  ceremoniis  in- 
structus  est,  quibus  res  diuina  peragitur.  Nec  tantum  bonum 
ndmen  opinioque  Societatis  ad  hoc  genus  hominum  extenditur, 
sed  etiam  ad  alios  peruagata  est,  qui  et  genere  et  authoritate 
plurimum  pollent.  Habent  namque  erga  nos  non  parum  propen- 
sos  animos  placentinus  episcopus  *,  et  coriensis  2,  necnon  pa- 
lentinus  3,  osornini  comites  4,  marchio  vianensis  5,  comes  Mon- 
tis  acuti  6,  comes  de  Miranda  7,  admodum  illustris  domina 
Maria  de  Mendoca  8,  majores  etiam  collegae,  atque  alij  schola- 
stici,  quorum  cum  nostris  est  familiaris  consuetudo.  Missos  facio 
haereticae  prauitatis  inquisitores,  qui  nos  paterno  amore  prose- 
quuntur,  nostramque  operam  non  raro  poscunt.  Elapsis  diebus 
cum  hi  qui  de  haeresi  a,  uel  alia  secta  erant  notati,  essent  produ- 
cendi,  aduocauerunt  ad  se  nostros  Patres,  ut  illos,  qui  comburi 
debebant,  recte  in  fide  formarent,  et  ad  eam  poenam  pro  Christo 
subeundam  eorum  animos  pro  uirili  inflamarent ;  ad  quam  rem 
nulli  fere  alij  janua  patefacta  est  quam  nostris.  Omnes  sane, 
quantum  assequi  possumus,  uel  in  meliorem  mentem  rediere, 
uel,  qui  in  fidei  sententia  jam  erant,  feruentiori  animo  illam 
sunt  amplexi,  eam  uitae  rationem  execrantes,  quam  toto  pectore 
fuerant  sectati.  Non  defuit  tamen  sua  satanae  praeda,  quam  ra- 
bido  ore  discerperet.  Erat  b  namque  inter  illos  homo  sui  ini- 
quissimi  propositi  ita  tenax,  ut  potius  daemonem,  quam  homi- 
nem  appellares,  tenuissimae  fortunae,  humilis  generis,  utpote 
qui  sutoriam  artem  exercebat,  et  quod  magis  illius  insaniam 
arguit,  uir  erat  emotae  mentis,  qui  nullae  sectae  erat  addictus, 
modo  judaei  c  faciem  prae  se  ferebat,  modo  agarenorum  uiam 
seu  potius  deuios  anfractus  insequebatur,  in  uarias  denique  for- 
mas  se  uertebat,  uariosque  colores,  uelut  alter  Polypus  [sic] 
referebat;  consilij,  necdum    argumenti,  non   erat  locus,  ad  om- 


a  heressi.  A.  —  b  Prius  erant.  —  c  judei  A. 


1  Petrus  Ponce  de  Leon. 

3  Didacus  Henriquez  de  Almansa. 

3  Christophorus  Fernandez  de  Valtodano. 

1  Vide  p.  58. 

5  Petrus  Pimentel. 

6  Franciscus  Hurtado  de  Mendoza. 
'  Petrus  de  Zufiiga  Avellaneda. 

8  De  hac  pia  femina  Cf.  Stus  Franciscus  Borgia,  III,  333,  annot.  13. 


613.  —  Vallisoleto  6  Ianuarii  1562  711 

nia  ridebat;  sed  tandem  uoracissimus  ignis  sedavit  proterui  et 
contumacis  hominis  dementiam.  De  caeterorum  uero  salute  non 
paruam  concepimus  spem  l.  Gum  semel  inquisitores  comitissam 
Osorni  alloquerentur,  incidissetque  de  Societate  nostra  sermo, 
quam  de  nobis  opinionem  haberent,  his  uerbis  ostenderunt  di- 
centes:  neminem  praestantiorem  operam,  diligentioremque  in 
sui  officii  commodum,  ut  patres  nostros  collocare  a.  Is  uero 
apud  quem  fiscus,  quo  isti  haeretici  priuantur,  reponitur,  uir 
sanae  prouatae  fidei  et  grauis  qui  nostris  confitetur,  imo  et  ip- 
simet  inquisitores,  Prem.  rectorem  admonuerunt,  ut  in  suis  ne- 
gotijs  nostra  cura  non  deesset,  esse  namque  maxime  opus  hoc 
praesertim  tempore,  ubi  sensim  fidei  hostes  irrepunt. 

5.  Hi  omnes,  et  alij  quam  plurimi  uiri,  nostro  circuncissionis 
festo  celebrando  interfuerunt,  cujus  solennitas  paucis  dici  non  pos- 
set,  siue  ad  omamenta  attendas,  quibus  templum  erat  instructum, 
siue  religiosos  uiros,  qui  ad  prandium  inuitati  sunt;  erant  enim 
omnium  religionum  principes;  siue  ad  conuiuium  ipsum,  quod 
expensis,  tum  comitissae  Osorninae,  tum  dominae  illustris  ad- 
modum  dominae  Mariae  de  Mendoza;  in  eo  tamen  semper  eo 
oculos  conjecimus  ne  quid  praeter  religionis  modestiam  appa- 
reret.  Adhibuit  in  eo  festo  concionem  Pater  Gutterrius  omnibus 
modis  absolutam,  litteris  quidem  multum  claram,  sed  tamen 
zelo  animarum  tlagrantem  ;  ejus  laudes  nunquam  non  in  illorum 
grauissimorum  uirorum  ore  uersantur.  Haec  laus  suarum  con- 
cionum  communis  est,  ut  quotidie,  peracta  concione,  dicant 
auditores:  nunquam  ita  ornate  concionatus  est. 

6.  Ex  his  non  obscure  colligere  poterit  P.  T.  quantus  sit  con- 
fessionum  concursus,  qui  sane  tantus  est,  ut  omnium  ad  nos 
accedentium  uotis  satisfieri  non  possit,  quod  uel  maxime  uidere 
esset  hoc  sancti  aduentus  tempore ;  nam  sane  haebdomada  quarta 
potius  sancta  uidebatur  his,  qui  confitentium  numerum  aduer- 
tebant;  et  certe  per  Patres  nostros  non  stetit,  quin  peccatorum 
sarcinis  apud  nos  depositis  abirent,  summe  enim  in  hanc  rem 
incumbebant,  sed  tamen  fieri  non  potuit,  quin  multi  alio  disce- 
derent. 


a  collocarent  A. 


1  Apud  Sangrador  :  Historia  de  la  ciudad  de  Valladolid,  I,  cap.  XXV, 
invenies  catalogum  eorum,  qui  mense  Octobri  1561  ab  inquisitione  valliso- 
letana  puniti  sunt. 


712  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

7.  Iam  ad  eos  uenio  quibus  in  animi  aegritudine  et  merore 
positis  solent  Patres  consolationem  adhibere.  Adsunt  nostri 
majori  ex  parte,  etiam  pluries  per  noctem  uocati,  his  qui  ex- 
tremum  uitae  diem  agunt;  ex  qua  re  multum  edificationis  ad 
omnes  tam  populares,  quam  illustres  peruenit,  adeo  ut  quidam 
monachus  ordinis  sancti  Bernardi  nostram  operam,  cum  animum 
esset  exhalaturus,  postularet.  Praetor  quidam,  qui  aegris  oculis 
nos  inspicere  solebat,  animam  jam  agens,  ascisci  fecit  Patres 
nostros,  qui  tum  temporis  sibi  opem  ferrent,  effectumque  est 
diuina  miseratione,  ut  qui  nobis  aduersum  habebat  animum, 
ita  mutaretur,  ut  nec  temporis  momento  sine  Patrum  praesentia 
esse  pateretur;  atque  ita  Pater  tres  noctes  integras  cum  illo  in- 
somnes  duxit ;  confesus  est ;  et  ut  sacrosanctum  eucharistiae 
sacramentum  reciperet,  cum  intellexit  jam  sibi  afferri,  e  lecto 
surgens  feruentiori  animo  in  laudes  sui  creatoris  prorumpens, 
illum  sumpsit.  Aestuabat  sane  postea  uehementi  desiderio,  ut 
ipse  sepe  dicebat,  uocibus  in  coelum  sublatis,  per  medios  uicos 
atque  plateas  ueniam  ab  his  petere,  quibus  uel  minimam  inju- 
riam  irrogarat.  Tandem  inter  haec  atque  id  generis  [sic]  uerba 
e  uiuis  excessit;  in  cujus  funeribus  Pater  Rector  concionem 
habuit.  Sepe  contingit  ut  Patres  hoc  munere  fungentes,  homi- 
nes  oppressos  ac  pene  euectos  a  fame  reperiant,  quibus  sane 
datur  opera,  ut  ditiores  suppetias  ferant.  Quod  si  res  moram 
non  patitur,  ex  tenuitate  nostra  illis  succurrimus.  Quae  fama, 
ut  primum  ad  alios  euolauerit,  non  satis  nostrorum  pietatem 
admirantur. 

8.  Incendium  quoddam  in  hoc  uallisoletauo  b  oppido  ita 
excitatum  est,  ut  supra  600  domos  intra  duorum  dierum  spatium 
combureret,  ubi  non  parua  nostrorum  diligentia  profuit  in  trans- 
ferendis  hinc  inde  rebus  familiaribus,  utensilibus,  mercimonijs  c, 
et  alijs  domorum  suppellectilibus;  quod  munus  non  omnibus 
committebatur ;  erat  enim  tanta  perturbatio,  ut  euidens  esset  ad 
infinita  furta  aditus  d  patefactus,  atque  adeo  non  parum  se  fe- 
cisse  putabant,  quando  aliquem  ex  nostris  et  aliorum  religioso- 
rum  fratribus  nanciscebantur,  quibus  charas  res  fidere  possent e. 
Suscepere  nostri  prouintiam  sedandi  uoracissimam  flamam  ex 
una  parte,  quae  jam  magnificentioribus  aedificiis  minabatur,  at- 
que,  Ghristo  propitio,  uoti  compotes  euaserunt.  Multum  in  hac 
re  insudarunt  Patres,  adeo  ut  propter  diuturnum  constantemque 


a  Sic  A  et  B,   pro  enectos.   —  b  ualisoletano  A.   —  c  mercemonijs  A.  — 
d  additus  A.   —  e  possunt  A. 


613.  —  Vallisoleto  6  Ianuarh  1562  713 

laborem  alij  inde  fatigatissinii,  alij  laessi  recederent  £.  Inter 
alias  clades  quas  uir  quidara  accepit,  ea  raaxiraa  fuit,  quod  uxor 
cum  nonnullis  filijs  illic  fuerit  comhusta ;  quod  tantum  argu- 
mentum  moeroris  fuit,  ut  uita  destitui  uideretur;  sed  tamen 
diuina  ope  fretus  a  Pater  Rector  ab  ea  animi  aegritudine  ita 
illum  uindicauit,  ut  diceret  nullibi  mentem  suam  ita  quietam 
esse,  ut  cum  in  hac  domo  nostra  se  esse  persentiebat.  Alius 
etiam  propter  grauem  rerum  suarum  iacturam  b  ita  spem  abjecit, 
ut  mortem  sibi  conciscere  c  uellet,  fecissetque  si  commoda  ad  id 
1111  patefacta  esset  uia.  Cum  primum  tamen  ad  Patris  Rectoris 
aures  id  peruenit,  absque  cunctatione  ad  illum  profectus  est, 
placuitque  diuinae  misericordiae,  ut  illum  a  desperatione  in 
spem  erigeret,  reuocaretque.  Subsequuta  statim  fuit  generalis 
confessio,  sed  tamen  cum  adhuc  illius  animum  tentatio  illa  pul- 
saret,  monitu  Patris  Rectoris,  cui  ille  ad  nutum  parebat,  statim 
illam  reuelabat,  ad  collegiumque  nostrum,  uelut  ad  asyllum, 
etiam  relicto  prandio,  sibi  d  ea  concuti  accidisset e  confugiebat ; 
sicque  huic  morbo  non  aegre  f  medicamenta  sunt  adhibita. 

9.  Xenodochia  solito  inuisuntur  more,  quod  in  magnam  con- 
solationem  aegrotantium  cedit.  Cum  nonnullae  personae  insignes 
et  piae  didicissent  Patrem  doctorem  Petrum  Sanctium  in  xeno- 
dochium  quoddam  singulis  festis  proficisci,  ut  doctrinam  chris- 
tianam  enodaret,  sterneretque  lectos,  etc,  nonnullas  pecunias 
coegerunt,  ut  pauperum  miseria,  quae  illic  erat  non  parua,  le- 
uaretur. 

10.  Munus  illud  nostrum  docendi  doctrinam  christianam  per 
calles  et  compita  in  dies  magis  est  acceptum,  non  solum  apud 
plebejos,  sed  etiam  apud  primates  uiros.  Ex  opinione  etiam, 
quam  de  Societate  g  habent,  nascitur  ut  si  quae  lites  et  jurgia 
fuerint  suborta,  statim,  nostrorum  Patrum  auctoritate  interposita, 
componantur,  ut  nunc  primum  factum  est  inter  uxorem  et  ui- 
rum  qui  ita  dissidebant,  ut  per  octo  annorum  spatium  intra 
idem  tectum  degere  non  potuissent.  Conuicerat  etiam  alius  uxo- 
rem  de  adulterio,  ac  proinde  in  sua  manu  situm  erat  illam  pu- 
blice  occidere;  sed    tamen    cum    Pater    quidam    de  re  illa  cum 


a  fraetus  A.    —  b  jactuarum  A.  —  c  concisci    B.  —  d  Sic  ms.    Sensus 
videtur  postulare  ubi.  —  e  accidisse  A.  —  f  egre  A.  —  g  Sotietate-4. 


1  De  hoc  incendio  agit  Sangrador,  1.  c.  p.  394  sqq. 


714  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

uiro  ageret,  confessione  praemissa,  ueniam  uxori  impetrauit,  ea 
tamen  lege,  ut  institutum  monialium  capesseret,  cui  illa  liben- 
ter  paruit,  dum  uidit  se  mortem  cum  uita  commutare. 

11.  Pater  quidam  ex  nostris  diuino,  ut  puto,  consilio,  quemad- 
modum  rei  probauit  euentus,  in  oppidulum  quoddam  huic 
adjacens  ad  diuinum  uerbum  a  disseminandum  b  profectus  est, 
ubi  concione  peracta,  admonitus  est  quemdam  hominem  in  ex- 
tremis  agentem  in  eam  insaniam  c  esse  redactum,  ut  ad  confi- 
tendum  minime  nec  praecibus  nec  minis  adduci  posset.  Pater 
uero,  diuina  ope  implorata,  ut  ad  illum  accessit d,  lenioribus 
uerbis  se  insinuabat,  ut  ab  eo  proposito  illum  euocaret ;  sed  ubi 
leo  ille  rabidus  in  praedam  ungues  impressit,  parum  humana 
ualet  industria;  pertinax  erat  adhuc  animus,  nec  abduci  ab  ea 
sententia  poterat;  uicit  tandem  diuina  uirtus  quae  nouum  in 
persuadendo  spiritum,  ac  uim  Patri  ipsi  communem  fecit.  Con- 
fessus  e  est  lachrimis  copiosissime  fusis,  manus  ad  sidera  tol- 
lens,  in  planctum  et  diuinas  laudes  soluebatur;  dicebat  confi- 
denti  animo  nouam  sibi  subortam  esse  spem  salutis  aeternae. 
[Preces  postulat  et  valedicit.] 

Valis  oleti  postridie  nonas  januar.  anni  1562. 

Ex  commissione  P.  Rectoris. 

R.ae  P.is  T.  minimus  in  Ghro.  filius. 

-j-  Oriue  l. 

Inscriptio.  f  Ihs.  Pro  Neapoli. 

Alia  manu.  1562  Valladolid   delli  4  [sic]  di  Gennaio.  Et  in 
alio  angulo.  Q.  Vaglid.  62.  4  Janu. 


a  Sequitur  verb.  omnino    oblit.  —  b  desiminandum  A.  —  c  insaniam  su- 
pra  vers.,  defeto  sententiam.  —  d  accesit  A.  —  e  confesus^l. 


1  Vide  Litt.  Quadrim.  V,  887. 


614.  —  Ebora  8  Ianuarii  1562  715 

614 

BLASIUS    GOMEZ 

EBORA   8   IANUARII    1562    l. 

1.  P.  Nadal  Eboram  redit.  Tirones  ab  aliis  seiungit.  Horum 
institutio.  Reliqua  a  P.  Nadal  acta.  —  2.  Sociorum  nu- 
merus.  Nuper  admissi.  Candidati.  3.  Labores  sociorum  in 
animorum  salutem.  Mulctatis  ab  Inquisitione  pia  solacia 
et  curae  extremae  impenduntur.  —  4.  Scholarum  fiorens 
status.  —  5.  Nundinae  liberae  universitati  a  rege  Seba- 
stiano  conceduntur,  et  ab  Henrico  cardinali  stabiles  redi- 
tus.  Sociorum  valetudo  satis  bona. 

1.  f  Jesiis.  Mui  R.do  en  Christo  P.e  Pax  Ghristi.  Lo  primero 
que  se  ofrece  para  screuir  a  vuestra  Pateraidad  estos  quatro 
meses  passados,  segiin  la  orden  del  tiempo,  es  la  buelta  del 
P.e  Nadal  aca,  porque,  como  screui  en  la  passada,  vino  de  Goim- 
bra  a  este  collegio,  i  por  le  uenir  vnas  fiebres,  se  fue  a  Lisbona, 
dexando  la  uisitacion  comencada,  para  la  acabar  a  la  buelta  2, 
y  assi  boluiendo  lleuo  las  platicas  adelante  con  mucha  consolacion 
y  fructo  de  los  hermanos ;  y  no  solamente  los  consolo  y  animo  con 
comunes  exortaciones,  mas  tanbien  con  platicas  particulares. 
Con  su  solita  beniguidad  por  fin  de  todo  hizo  que  todos  se  con- 
fessacen  generalmente  y  renouasen  los  uotos,  precediendo  tres 
dias  letania  con  dissiplina.  Aunque  los  aposentos  que  tenemos 
son  pequeiios  para  la  gente  [que]  a  ay,  todauia  dio  mui  buena 
orden,  como  los  nouicios  con  su  maestro  habitasen  apartados 
de  los  otros,  y  en  mui  buena  parte.  Los  exercicios  de  virtud 
comunes  a  todos,  son  a  la  mafiana  cerca  de  vna  hora  de  ora- 
cion  y  su  missa,  que  tanbien  oyen  apartada  de  los  otros,  y  a 
la  tarde  media  hora  de  oracion,  y  la  otra  media  tienen  platica 
todos  los  dias  y  conferentias :  y  en  las  quietes  hablan  de  cosas 
que  les  ayudan  para  se  aprouechar,  acostumbrando  muchas  ue- 


a  que  deest  in  ms. 


1  Ex  origin.  in  cod.  Lus.  61  ff.  68,  69 ;   prius  512,  513.   Exstat  exemplum 
latinum  in  ff.  230,  231. 

2  Vide  pp.  402-403. 


716  LlTTERAE   QUADRIMESTBES 

zes  de  pedir  que  en  el  mismo  tiempo  les  digan  sus  faltas,  para 
que  cognosciendolas,  se  emienden ;  y  esto  se  haze  con  el  deuido 
amor  y  charidad.  Los  demas  hermanos  guardan  en  la  oracion 
y  en  las  demas  cosas  la  buena  y  suaue  orden  que  dio  el  P.e  Na- 
dal.  Todos  los  viernes  ay  platicas  y  conferencias  alternate,  en 
que  se  hallan  todos  los  hermanos,  y  ansi  destas  conferencias 
comunes,  como  de  las  particulares,  que  tienen  los  hermanos  en 
sus  quietes,  o  otras  bueoas  platicas  se  saca  con  la  gracia  diuina 
mucho  fructo,  ayudando  a  todo  la  mucha  vigilancia  que  se  tiene 
en  la  guarda  de  las  reglas.  El  P.e  Nadal  se  detuuo  aqui  todo 
el  mes  de  Setiembre,  de  manera  que  estuuo  prezente  al  princi- 
pio  que  se  dio  a  los  studios  el  primero  dia  de  Otubre,  y  pares- 
ciole  bien,  como  las  demas  cosas  le  auian  parescido.  Es  mucho 
el  fructo  que  nuestro  Sehor  por  el  P.e  hizo  en  este  colegio: 
sientese  nueuo  calor  en  la  charidad,  nueuo  amor  de  la  obedien- 
cia  y  las  demas  virtudes,  y  desceo  de  ayudar  al  proximo,  y 
tanbien  nueuos  desceos  de  la  mortificacion,  y  se  ponen  por  obra, 
quando  el  studio  da  lugar  y  alcancan  licencia. 

2.  En  este  collegio  ay  al  presente  setenta  y  seis  personas,  y 
es  esta  poca  gente  para  la  que  es  menester;  y  con  esta  ua  el 
catalogo  de  todos  con  sus  occupaciones,  ministerios.  En  estos 
meses  se  recibieron  siete:  dos  dellos  para  coadjutores  tempora- 
les,  otro  sacerdote  y  buen  confessor,  otro  noble  de  edad  de  18 
ahos,  poco  mas  o  menos,  y  los  demas  studiantes  de  classes  altas; 
todos  de  mui  buenas  partes  para  la  Gompahia  *.  Otros  ay  que 
piden  ser  recebidos,  y  se  recibiran,  si  nuestro  Sehor  fuere 
seruido. 

3.  Quanto  a  la  ayuda  del  prtiximo,  se  haze  lo  que  muchas 
vezes  tengo  scripto.  Todos  los  domingos  y  algunos  dias  santos 
ay  sermones  en  casa:  las  confeciones  son  muchas,  assi  de  studian- 
tes,  como  de  otras  personas;  van  muchas  uezes  los  Padres  a 
confessar  enfermos,  y  ayudar  a  bien  morir;  hazense  tanbien 
algunas  uezes  amistades  de  mucho  seruicio  de  Dios.  De  fuera 
de  la  ciudad  uienen  muchas  uezes  a  pedir  predicadores,  y  lo 
mismo  hazen  de  algunas  iglesias  y  monesterios  de  la  ciudad,  y 


1  ln  catalogo  eorum  qui  ingressi  sunt  Societatem  Eborae  ab.anno  1553 
ad  1568  (cod.  Lus.  43,  fol.  332  sqq.)  sub  nn.  48-55  recensentur  admissi  his 
quatuor  mensibus  P.  Gaspar  Roiz,  Ioannes  de  la  Costa  olim  Ioannes  de 
Baessa,  Sebastianus  Aues  [Aluares  ?]  minor,  Petrus  Hernandez,  Franciscus 
Aluares  maior,  G.o  Barrera,  Alonsus  Hernandez,  Dominus  Franciscus  Anri- 
ques.  De  Alonso  Hernandez  dicitur  exiisse  e  Soc.  post  paucos  dies. 


614.  —  Ebora  8  Ianuarii  1562  717 

a  todos  se  satishaze  quanto  se  puede ;  porque  ellos  lo  piden  con 
mucha  instancia,  y  se  aprouechan,  y  nuestro  Senor  nos  ayuda, 
que  aunque  ay  poca  genle,  se  acude  a  muchas  cosas.  Estos  dias 
a  ido  vn  P. e,  a  peticion  del  cardenal,  a  acahar  de  reformar  vn 
monesterio  de  religiosas  que  tenia  comencado,  lexos  de  aqui, 
por  uer  su  Alteza  el  notable  fructo  que  Dios  nuestro  Sehor  por 
los  de  la  Gompania  a  hecho  en  los  monesterios  desta  ciudad ;  a 
los  quales  particularmente  ayudan  los  nuestros,  como  por  otras 
se  tiene  scripto,  con  predicas  y  platicas  spirituales.  Vn  domingo 
de  adviento  se  tuuo  aqui  el  auto  de  la  inquisision,  en  el  qual 
salieron  muchas  personas,  mas  ninguna,  loado  sea  el  Sehor, 
notada  de  luterauismo,  lo  que  pienso  consolo  mucho  a  todos 
los  que  descean  la  honrra  de  Dios.  Gon  los  que  murieron,  que 
fueron  tres,  afuera  dos  que  alcancaron  misericordia,  fueron  nues- 
tros  Padres  para  los  ayudar  a  bien  morir;  y  los  dias  de  antes 
los  visitauan,  confessandolos  y  preparandolos  para  la  muerte. 
En  el  auto  predico  vn  P.e  nuestro  con  mui  grande  satisfacion 
de  todo  el  auditorio,  y  con  mucho  fructo  de  los  penitentes,  por- 
que  despues  de  mostrada  la  uerdad  de  nuestra  sancta  fee,  y  la 
falsedad  y  seguedad  de  las  otras  sectas,  convirtio  el  sermon  a 
los  penitentes,  de  lo  qual  ellos  mouidos  aleuantaron  grande 
planto,  que  fue  nescessario  hazerlos  callar  para  ser  el  P.e  en- 
tendido;  en  fin,  que  lo  ayudo  nuestro  Sehor,  segiin  pedia  el 
lugar  y  tiempo. 

4.  Porque  muchas  vezes  se  tiene  scripto  a  vuestra  Paternidad 
quan  bien  van  aqui  las  cosas  de  los  studios,  y  quanto  fructo  se 
haze  en  letras  y  virtudes,  por  la  mucha  cuenta  que  con  los  stu- 
diantes  se  tiene ;  solamente  dire  agora  que  este  aho  comenco  otro 
curso  con  quarenta  y  tres  discipulos,  de  los  quales  solamente 
son  religiosos  tres  hermanos  nuestros.  Ay  en  el  mui  buenas 
abilidades,  a  las  quales  no  faltara  el  maestro  que  es  vn  hermano 
docto  y  de  otras  buenas  partes  para  el  tal  officio  3;  de  manera 
que  tenemos  tres  cursos;  y  los  del  tercero,  al  principio  de  He- 
brero  se  comencaran  a  ezaminar  para  bachilleres.  El  numero  de 
los  studiantes  es  750,  poco  mas  o  menos,  afuera  muchos  nihos 
de  leer  y  screuir.  Estos  quando  se  uan  para  sus  casas,  van  por 
las  calles  cantando  la  doctrina  christiana,  que  es  cosa  para  ala- 
bar  a  nuestro  Sehor  y  de  mucha  edification ;  y  no  solamente  se 


3  In  cod.  Lus.  43,  f.  168  est  catalogus  rnagistrorum  (  «  Lentes  da  vniuer- 
sidade  d'Euora  ao  13  de  Mayo  de  1562»)  in  quo  dicitur :  M.  P.o  Miz  [Marti- 
nes]    le  o  1.°  curso.  Nao  tem  inclinacao  a  ler  ». . 


718  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

les  ensena  a  estos  en  nuestro  colegio  a  leer  y  screuir  y  la  doc- 
trina  christiana,  mas  tanbien  la  uan  los  nuestros  a  ensefiar  a 
ellos  y  a  otros  cada  doniingo  y  dia  sancto  en  dos  yglesias  desta 
ciudad,  con  lo  que  se  haze  grande  fructo  por  la  gracia  diuina. 
5.  El  cardenal  alcan^o  del  Rei  para  esta  vniuersidad  mercado 
franco,  el  qual  ya  esta  publicado,  y  se  haze  cada  martes;  es 
cosa  que  la  ciudad  rescibio  con  grande  alegria,  dando  por  ello 
muchas  gracias  a  la  Compahia,  por  les  ser  medio,  como  dizen, 
aun  destos  bienes ;  y  los  studiantes  hizieron  sus  fiestas  modera- 
das,  porque  desceauan  y  pedian  esto  mucho.  Tanbien  tiene  ya  el 
cardenal  las  bulas  de  la  renta  que  da  a  este  colegio,  que  es  por 
agora  quatro  mil  cruzados;  mas  sperase  que  dara  mas;  y  no 
falta  mas  sino  tomar  la  posesion ;  lo  que  se  hara  luego,  porque 
el  mismo  cardenal  assi  lo  quiere,  y  descea  mucho  de  ver  ya 
esto  assentado.  Aunque  estos  meses  tuuitnos  algunos  enfermos, 
ya  estan  sanos ;  solamente  vn  Padre  queda  agora  con  vnas  ter- 
cianas  simples,  de  que,  plaziendo  al  Sehor,  conualescera  presto, 
porque  se  halla  de  cada  uez  mejor.  Otras  mas  indispusisiones 
ay,  mas  no  que  impidan  las  occupaciones  ordinarias.  No  ay  mas 
para  screuir,  sino  dessearemos  todos  de  ser  mucho  encomendados 
en  los  sanctos  sacrifficios  y  orationes  de  V.  P.  pidiendole  hu- 
mildemente  su  sancta  bendicion.  De  Euora,  oy  a  ocho  de  He- 
nero  de  1562.  Por  comission  del  P.  don  Leon  l. 
D.  V.  P.  minimo  hijo  en  Xpo. 

Blas  Gomez  2. 


615 

P.  IOANNES  DE  VALDERRABANO 

MONTEREGIO    11    IANUARII    1562  3. 

1.  Socii.  Contiones  per  octavam  immaculatae  B.  M.  Virginis 
conceptionis  habitae.  —  2.  Discipulorum  in  litteris  et  bonis 
moribus  progressus.  Qiiorum  aliqui  religiosam  vitam  inire 


1  P.  Leo  Henriques,  rector. 

a  Vide  p.  238. 

3  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  99,  ff.  44,  45 ,  prius  372,  373.  Exstant  ibidem 
(ff.  40,  41)  duo  exempla  latina,  quae  cum  hispano  cohaerent ;  alterum  sub- 
scriptum  a  Lara  vndecimo  idus  Ianuarii ;  alterum  ab  eodem  Ioanne  de  Val- 
derrabano  10  idus  ianuarias. 


615.  —  Monteregio  11  Ianuarii  1562  719 

cupiunt. —  3-4.  Fructus  ex  poenitentiae  sacramento,  et  ex 
contionibus  perceptus.  Acta  a  quodam  socio  sacerdote  in 
itinere  compostellano.  Sociorum   existimatio. 

1.  IHS.  Muy  R.do  en  Xpo.  P.e  nro.  Pax  X1.  [Socii,  11  numero, 
egregie,  uno  excepto,  valentes,  vota  magno  cum  animi  fervore 
renovarunt.]  Por  ser  cosa  nueba  en  este  collegio,  contare  a  V. 
P.  los  sermones  que  por  toda  la  octaua  de  la  Goncepcion  tubieron 
los  P.es  y  hermanos  deste  collegio.  Porque  se  hordeno  que  cada 
uno  dixese  un  sermon  probando  nuestra  Sehora  ser  concebida 
sin  maeula  original.  Gada  uno  trabajaua  sacar  noua  et  uetera  *. 
Dixeronse  cosas  delicadas,  y  rrazones  cierto  conuenientissimas, 
y  vno  no  dezia  lo  que  el  otro.  Mouian  tanto,  que  es  uerdad  que 
algunos  les  pesaba  porque  se  acabaua  la  optaua  [sic],  y  desea- 
ban  que  llegase  el  tiempo  del  sermon,  porque  hallaban  conso- 
lacion  spiritual  oyendole. 

2.  Hazen  los  maestros  gran  prouecho  en  la  classe,  ansi  en 
el  aprouechamiento  de  las  letras,  como  de  las  uirtudes;  tanto 
que  en  los  obispados  deste  rreyno  se  tiene  por  legitima  con- 
seqiiencia  :  es  de  Monterrey,  luego  bien  le  podemos  dar  hordenes ; 
y  con  rrazon,  porque  la  principal  rreformacion  deste  rreyno  pen- 
dia  de  los  clerigos,  y  ven  claramente  el  fructo  que  hazen  los 
studiantes  deste  collegio  despues  de  hordenados,  ansi  con  vida 
y  exemplo,  como  con  doctrina,  que  piensan  que  lo  mesmo  ha 
de  ser  en  los  demas  que  de  nueuo  se  hordenan;  y  es  verdad 
que  van  algunos  del  pueblo  a  oyr  missa  muchas  vezes,  como 
ellos  dizen,  solo  por  uerlos  estar  en  missa  tan  sosegados,  hin- 
cados  de  rrodillas,  los  rosarios  en  las  manos,  que  mueuen  a 
deuocion ;  y  mas  mueue  a  los  que  conocen  a  los  padres,  viendo 
los  hijos  tau  otros,  con  sus  rrosarios  en  las  cintas,  tan  modes- 
tos.  Suelen  los  que  vienen  de  fuera,  como  curas  o  otras  perso- 
nas  principales,  ponerse  a  la  puerta  de  la  yglesia  a  contarlos, 
y  hallando  tan  gran  numero,  dan  gracias  ynnumerables  al  que 
los  junto.  Tienese  especial  qtienta  con  ellos  en  las  confessiones, 
confessandose  cada  mes;  y  los  prouetos  comulgan  algunas  fies- 
tas  principales,  y  hazen  otros  exercicios  de  virtud,  como  es  de- 
zir  la  doctrina,  y  ympedir  juramentos,  diziendo   que  no  juren; 


a  Del.  a. 


1  Cf.  Matth.,  XIII,  52. 


720  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

y  jurando,  rueganles  que  digan  un  Pater  noster  ;  y  si  no,  que 
ellos  lo  rrezaran  por  ellos.  De  donde  es  tan  grande  la  virtud, 
que  ya,  gloria  al  S.or,  se  oyen  muy  pocos  juramentos  en  Gali- 
cia,  donde  no  se  tenia  por  hombre  el  que  no  blasphemaba.  An- 
dan  muchos  mouidos  a  rreligion ;  tres  principalmente ;  el  [uno]  a 
ha  ya  hecho  los  exercicios,  y  pide  con  ynstancia  la  Comp.a; 
de  otros  dos  esperamos  respuesta  del  P.e  comissario  general  l. 
3.  En  confessiones  es  grande  el  fructo ;  porque  en  muchos  es 
menester  tomarlas  b  de  muy  atras,  por  no  auer  sido  ningunas 
las  confessiones  passadas;  y  a  los  capellanes,  en  offreciendose 
algun  caso  dificultoso,  aunque  sea  de  una  leuga  y  dos,  y  a  las 
vezes  de  mas,  embian  al  penitente  a  los  P.es;  y  los  mesmos 
capellanes  recogen  sus  dubdas  y  casos  que  se  les  offrecen,  para 
los  diez  y  seys  de  cada  mes,  que  aqui  ay  feria,  y  hazen  una 
via  y  dos  mandados:  preguntan  sus  dubdas  y  compran  lo  ne- 
cessario;  y  algunas  vezes  vienen  de  otros  obispados  a  esto.  Es 
verdaderamente  la  reputacion  de  los  nuestros,  ansi  en  vida,  co- 
mo  en  letras,  grande ;  que  vasta  para  prouar  qualquier  cosa : 
los  Padres  lo  dizen,  o  lo  hazen.  Dejo  los  fructos  de  las  con- 
fessiones. 

4.  En  el  predicar  se  socorre  mucho  al  proximo  ;  no  faltan 
domingos  y  fiestas  los  nuestros  vna  uez  a  este  pueblo,  otra  a 
otro ;  de  donde  comummente  nacen  amistades  entre  los  enemis- 
tados,  y  amor  entre  los  que  se  aborrecian  ;  y  principalmente 
al  culto  diuino,  son  los  nuestros  muy  atentamente  oydos  do- 
quiera  que  predican,  y  con  la  reputacion  que  dellos  tienen, 
causase  fructo  en  las  almas  de  los  oyentes.  Pudiera  contar  de 
algunas  amistades  que  se  an  hecho,  pero  por  ser  comun,  lo 
dejo.  No  callare  el  camino  de  vn  P.e  que  fue  embiado  por  el 
P.e  comissario  a  vn  negocio  a  Santiago.  Por  el  camino  praedi- 
caba  do  podia,  dejando  a  los  capellanes  algunos  auisos,  y  a 
un  abad  2  mouio  excessiuamente.  Llegado  a  Santiago,  le  fue 
conslrenido,  a  persuasion  de  vn  oydor  de  la  audien^ia  rreal, 
que  posase  en  su  casa.  Entre  otros  que  confesso,  fueron  dos 
oydores  de  los  principales;  y  fue  tanta  la  mocion  en  sus  ani- 
mas,  que  pedian  con  ynstangia  los  exercicios,  y  por  estar  el 
P.e  de  camino,  no   se  pudo  detener.    Pero  vboles  de  dar  modo 


a  Praec.  v.  deest  in  ms.  —  b  Emend.  ex  tomarlo. 


1  P.  Hieronymus  Nadal. 

a  Hoc  nomine  vulgo  vocantur  etiamnunc  parochi  in  tota  illa  regione. 


616.  —  Caesaraugusta  12  Ianuarii  1562  721 

de  orar  y  examinarse,  y  propusieron  a,  como  lo  haran,  de  com- 
municar  cada  quinze  dias,  que  sera  exemplo  y  motiuo  para  los 
otros ;  y  el  vno  dellos  no  es  casado,  y  segiin  los  desseos,  si 
fuese  tratado  de  los  nuestros  vendria  a  ser  dellos.  Vn  pariente 
del  marques  £  tracto  con  este  P,e,  y  mostro  tanta  afncion  a  la 
Comp.a,  que  si  no  fuera  por  tener  el  otra  comp.a,  que  es  ser 
casado,  curaua  b  la  nuestra.  La  marquesa  y  toda  su  casa  pidieron 
que  les  confesase  ;  pero  por  ser  el  tiempo  tan  breue,  no  pudo. 
En  la  carcel,  donde  ay  dozientos  presos,  predico  y  mouioles 
tanto,  que  todos  pedian  confession  ;  y  ansi  confesso  algunos,  y 
confesara  a  todos,  si  tubiera  tiempo.  Pidio  tanbien  la  mar- 
quesa  sermon,  y  no  pudo ;  dejo  mucho  de  hazer  por  faltarle 
tiempo.  Dejolos  dispuestos  para  otro  camino.  En  Pontevedra, 
que  sera  pueblo  de  tres  mill  vecinos,  le  hizieron  predicar  luego 
como  llego  ;  y  pedian  mas  sermones,  y  quedaron  aficionados  a 
la  Comp. a .  El  prouisor  deste  obispado  2,  el  examen  de  los  que 
se  han  de  hordenar  y  otras  cosas  de  mayor  ymportancia  rre- 
mitte  aqui  a  casa.  [Preces  postulat.] 

De  Monterrey  a  honze  de  Henero  anno  de  1562. 

D.  V.  P.  hijo  y  sieruo  en  Xpo. 

t 

T 

f  Ju.°  de  Valde  Ravano  f  3. 


616 

BERNARDUS   CRESPIN 

CAESARAUGUSTA   12   IANUARII   1562  4. 

1.  Sociorum  numerus  et  valetudo.  P.  Provincialis  res  collegii 
in  meliorem  ordinem,  secundum  Patris  Nadal  monita,  re- 
digit.  —  2.  Societati  nuper  ascripti.  Candidati.  —  3-4.  Con- 


a  Emend.  ex  proposieron.  —  b  Praec.  v.  obscure  exarat. 


1  Videtur  indicari  marchio  de  Cerralbo,  Gallaeciae  gubernator,  seu  prorex. 

2  Auriensis,  scilicet. 

3  Vide  p.  311. 

*  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  99,  ff.  50-51 ;  prius  328-329.  Praecedunt  duo  exem- 
pla  latina  in  ff.  46-47,  48-49. 

LlTTERAE  QUADRIMESTRES.    —  ToM.    VII.  46 


722  LlTTERAE    QtJADRIMESTRES 

cursus  ad  sacramenta  paenitentiae  et  eucharistiae.  —  5-7. 
Aegroti  et  capitis  damnati  adiuvantur.  Paces  fiunt.  Perple- 
xae  de  conscientia  quaestiones  enodantur.  —  8-9.  Doctrinae 
christianae  expositio.  Contiones  in  urbe.  —  10-13.  Missio 
ad  montana.  Eius  fructus.  —  14.  Excursus  ad  maurorum 
neophytorum  oppida.  —  15.  Iuvenis  divitis  conversio.  — 
16.  Virgines  religiosae  perfectionis  cupidae.  —  17-18.  Res 
temporalis  simul  cum  civium  amore  crescit. 

1.  f  IHS.  Muy  R.do  P.e  nro.  en  Chro.  Gratia  et  pax  Chri.  Iesu, 
etc.  [Epistulae  ordinem  proponit.]  Somos  en  este  collegio  ocho 
P.es  y  siete  hermanos,  los  dos  oyen  dialectica,  y  los  cinco  son 
coadjutores  tenporales;  todos  por  la  diuina  misericordia  tenemos 
corporal  salud.  Ha  estado  con  nosotros  algunos  messes  el  P.e 
doctor  Cordeses,  nuestro  prouiucial ;  con  cuya  venida  y  pre- 
sencia,  vltra  de  la  consolacion  de  todos,  que  ha  sido  mucha, 
ha  sido  grande  la  edificacion  que  su  charidad,  prudencia  y  buen 
spiritu  nos  ha  dado,  y  la  ayuda  que  ha  hecho  a  todos  decla- 
randonos  las  constituciones  y  reglas  de  la  Comp1.,  y  haciendo 
otras  platicas  para  nuestra  ynstruction  spiritual.  Ha  crecido  el 
feruor  y  diligencia  en  el  buen  proceder  de  todos  en  toda  virtud ; 
y  en  las  cosas  demas  del  collegio,  ha  puesto  el  P.e  prouincial 
ordeu  muy  acertado  para  el  P.e  Rector,  y  mayor  claridad  en 
todo,  y  para  la  visita  de  los  superiores.  Las  conferencias  spiri- 
tuales  se  han  reduzido  al  orden  de  las  reglas,  y  el  tratar  de  los 
casos  de  consciencia  se  ha  passado  a  otra  mas  commoda  hora, 
que  la  de  el  reposo,  en  que  antes  de  ahora  se  exercitauan  en 
esto  los  P.es.  Las  platicas  de  los  viernes,  y  otras  del  refictorio, 
y  las  solitas  ayudas  de  los  superiores  son  estimulo  para  que 
vayan  adelante  todos  y  cese  en  algunos  la  negligencia,  quando 
se  ofrece. 

2.  Ha  recebido  el  P.e  prouincial  quatro  muy  buenos  sub- 
jectos  *,  tres  studiantes  y  vno  lego;  todos  de  mucha  virtud  y 
edificacion.  De  los  tres  studiantes,  los  dos  son  buenos  latinos, 
y  griegos  mas  que  medianos,  y  an  oydo  el  curso  de  las  artes, 
y  estan  bien  aprouechados  en  ellas,  y  avn  suficientes  para  leer 
todas  estas  facultades.  El  tercero  es  mediano  latino  y  logico, 
y  tiene  tan  buena  habilidad,  que  se  spera  ymitara  bien  los  dos 
dichos.  Otro  se  avia  poco  antes  recebido  de  muy  prouada  virtud, 
y  es  prudente,  y  esta    aprouechado    en  latinidad  y  griego  y  en 


1  Vide  p.  339,  annot.  1. 


616.  —  Caesaraugusta  12  Ianuarii  1562  723 

las  artes,  aviendo  oydo  el  curso  entero.  Otros  algunos  han  mucho 
ynportunado,  y  no  cessan,  para  ser  recebidos;  hanse  despedido 
del  todo  vnos,  y  otros  tienen  speranca  de  ser  admitidos.  El  S.or 
elija  [los]  a  que  le  seran  mas  aceptos;  y  esto  quanto  a  lo  de  cassa. 

3.  Las  confessiones  de  nuestra  yglesia  han  sido  b  estos  messes 
passados  en  mucho  niimero,  porque  se  han  augmentado  con  el 
mayor  niimero  de  los  obreros;  y  esto  es  muy  particularmente 
siempre  en  las  fiestas  principales,  en  las  quales  por  algunos 
dias  antes  tienen  bien  en  que  entender  los  conffesores;  y  estos 
dias  proxime  passados,  en  vn  jubileo  de  dos  semanas,  que  con- 
cedia  su  Sanctidad  por  el  felice  sucesso  del  sancto  concilio,  fue 
de  admiracion  el  concurso  de  la  gente  a  las  confesiones,  que 
tanbien  ocupauan  algunas  nochejs].  Parece  serian  cerca  de  mill 
los  que  se  comulgaron  en  nuestra  yglesia,  y  no  serian  todos  los 
que  confesaron  con  los  nuestros.  Todos  los  domingos  y  fiestas 
comulgan  tanbien  harto  mimero,  y  cada  dia  ay  confesiones  y 
communiones.  Entiendese  de  los  P.es  que  son  muchos  los  re- 
medios  y  fructo  en  las  almas  de  las  confesione[s]  por  diuersas 
maneras,  que  seria  c  largo  specificar.  Sea  gloria  al  S.or  con  cuya 
ayuda  y  gracia  se  haze. 

4.  Mucha  gente  noble  de  la  ciudad  se  confiesa  con  los  nuestros, 
y  veese  crecer  el  niimero  siempre  mas,  y  la  deuocion  en  estos, 
y  en  los  detnas,  vemos  auer  ruucho  crecido  para  la  Comp.a 

5.  A  confesar  enfermos,  y  a  ayudarlos  a  bien  morir,  suelen 
ser  mucho  llamados  los  P.es,  y  acuden  con  la  diligencia  y  re- 
cato  que  conuiene  y  se  nos  ha  eusenado,  lleuando  compania  de 
fuera  los  P.es  vltra  de  la  de  cassa,  y  teniendo  presente  el  com- 
pahero  proprio  para  la  edifica^ion  y  circunspection  conueniente. 
Siempre  confiesan  los  nuestros  a  los  que  ajustician,  y  salen  con 
ellos;  y  visitan  la  carcel  piiblica  predicando  y  confesando  a 
los  presos,  como  se  suele.  Los  dias  passados  hizieron  acto  pii- 
blico  los  S.res  ynquisidores,  y  fueron  la  noche  antes  algunos  de 
los  nuestros  ha  estar  con  los  que  avian  de  ser  relajados  al  juez 
secular,  y  los  acompaharon  hasta  la  sentencia,  y  fueron  muchos 
de  los  nuestros  tanbien  con  ellos  hasta  la  muerte,  ayudandolos 
quanto  se  podia,  que  fueron  cinco  los  que  murieron,  y  algunos 
dellos  muy  buena  muerte,  al  parecer. 

6.  Vn  jurado  de  la  ciudad,  hauiendo  de  sentenciar  a  muerte 
vnos  ladrones  en  vna  villa  cerca  de  aqui,  lleuo  dos  P.es  de  cas- 


a  Consumpta  charta.  —  b  sidos  ms.  —  c  serian  ms. 


724  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

sa ;  lo  qual  pidio  con  ynstancia,  y  los  quales  hizieron  su  officio 
con  diligencia  y  mucha  edificacion,  predicando  el  vno  dellos  al 
pueblo  en  la  yglesia,  y  el  otro  en  el  lugar  de  la  pena ;  y  libra- 
ron  por  su  yntercession  vno  dellos,  que  les  parecio  deuia  ser 
ayudado,  por  tener  pocos  arios  y  aver  peccado  aconpanando  a 
su  padre.  Y  juntamente  remediaron  alli  vuas  viejas  enemistades 
entre  vn  padre  y  sus  hijos,  que,  como  avian  a  durado  anos,  el 
mesmo  padre  se  marauillaua  como  fue  mouido  tan  presto  por 
los  nuestros  a  estar  bien  con  sus  bijos.  Quedo  la  gente  tan  con- 
tenta,  que  enbiaron  a  este  collegio  vna  buena  limosna,  avnque 
no  se  recibio;  porque  senalauan  satisfazer  con  ella  el  trauajo 
de  los  Padres;  y  despues  han  pedido  cou  ynstancia  vno  de  los 
dichos  P.ei  que  les  predicase  la  quaresma. 

7.  Tanbien  suelen  atender  los  P.es  a  remediar  enemistades, 
y  sacar  de  peccado  muchas  almas ;  y  se  sulen  [sic]  tanbien  sub- 
uenir  muchos  pobres  por  medio  de  los  nuestros,  en  la  carcel  y 
fuera.  Gasos  de  consciencia  y  algunos  dificiles  y  arduos,  suelen 
traer,  y  muchas  vezes,  a  los  P.es  Gonfiamos  en  el  S.or  se  ha 
seruido  mucho  en  estas  cosas  los  meses  passados. 

8.  La  doctrina  christiana  se  enseha  en  nuestra  yglesia  todos 
los  domingos  y  fiestas,  como  suele,  y  es  mayor  el  mimero  de 
los  ninos  que  vienen  a  ella  que  hasta  aqui,  y  tanbien  biene 
gente  crecida. 

9.  Dos  P.es  han  predicado  los  meses  passados  en  los  mejores 
piilpitos  de  la  ciudad,  y  vltimamente  en  el  hospital  mayor.  Fue- 
ron  pedidos  para  el  aduiento  y  fiestas  de  nauidad,  y  fueron  muy 
aceptos  y  muy  seguidos;  y  juntamente  en  el  aduiento  huuo  ser- 
mon  las  fiestas  a  la  tarde  en  nuestra  yglesia,  con  gran  concurso, 
mas  que  nunca  hasta  aqui. 

10.  Al  principio  del  mes  de  Setienbre  fueron  enbiados  dos 
P.es  a  las  montahas  para  cumplir  la  promesa  antes  hecha  por  el 
P.e  Rector  al  abbad  de  sanct  Victorian  *,  y  dioles  el  Senor  muy 
felices  sucesos  hasta  los  treze  de  Nouiembre  que  vinieron  con 
salud  y  consolados  a  este  collegio.  En  el  camino,  hablandoles 
por  diuersas  vezes  algunos  hombres  palabras  yndecentes,  les  bol- 
uieron  bien  por  mal,  sufriendolos  con  paciencia,  y  ensehandolos 


a  avia  ms. 


1  Vide  pag.  340.  Quaenam  oppida  sub  se  haberet  monasterium  Sti.  Victo- 
riani,  sive  asanense,  0.  S.  B.,  vide,  sis,  apud  Fr.  Ramon  de  Hdesca:  Teatro 
historico  de  las  iglesias  del  reyno  de  Aragon,  tom.  IX,  359  sqq. 


616.  —  Caesaraugusta  12  Ianuarii  1562  725 

lo  que  les  conuenia  para  su  saluacion,  y  dexauanlos  reduzidos 
y  consolados. 

11.  Llegaron  en  el  mismo  camino  a  vn  lugar  donde  residia 
el  R.m0  obispo  de  Huesca  l,  y  los  rescibio  muy  bien,  y  predico 
vno  de  los  P.es  dos  o  tres  sermones,  y  el  otro  enseno  la  doc- 
trina;  y  quedando  el  obispo  muy  edificado  y  contento,  les  dio 
licencia  muy  fauorable  y  cumplida  para  audar  y  predicar  por 
su  obispado  y  por  el  de  Lerida,  que  es  de  vn  hermano  suyo  2. 

12.  Llegados  a  las  mootanas,  el  abbad  ya  dicho  recibio  a 
los  P.es  con  gran  amor  y  consolacion.  Predicaron  y  ensenaron 
la  doctrina  los  P.es  en  diuersas  partes,  vnas  vezes  juntos  en  vn 
lugar,  otras  diuidiendose,  segun  era  la  necessidad  y  gran  yns- 
tancia  de  la  gente;  la  qual,  avnque  luego  a  los  principios  se 
esquiuaua  algo,  pensando  que  yuan  los  nuestros  a  hazer  qiies- 
tas  y  sacar  dineros  (como  suelen  otros) ;  pero  quando  entendie- 
ron  el  fin  que  lleuauan,  y  comencauan  a  oyrlos,  era  cosa  de 
admiracion  el  concurso  de  la  gente  a  oyr  los  sermones,  spe- 
cialmente  del  vno,  que  es  mas  diestro  en  el  predicar;  y  es  de 
alabar  al  S.or  con  que  animo  los  recibian,  vnos  y  otros  los  yn- 
portunauan  fuesen  a  visitarlos;  y  este  animo  tanbien  manifes- 
tauan  muy  entero  los  sacerdotes,  deseando  ayuda  e  ynstruction 
spiritual  con  humilldad  mucha.  Gonfesaronse  muy  muchos ; 
y  hartas  almas  que  el  demonio  tenia  muy  presas,  se  libraron. 
Hizieronse  ruuchas  pazes,  y  estoruaronse  muchos  males  con  la 
gracia  del  S.or;  y  mouiose  tanto  la  gente,  que  tractaron  con 
calor  diuersas  personas  que  lo  podian  hazer,  de  fundar  en 
aquella  tierra  vn  collegio,  para  que  con  los  nuestros  tuuiese 
mas  ayuda  aquella  gente  muy  de  antiguo  christiana  y  muy 
necessitada  de  dotrina.  En  el  monesterio  de  sanct  Victorian, 
donde  el  abbad  ya  dicho  reside,  se  hizo  particular  fructo  en  que 
el  comenco  a  tomar  alguna  ynstruction  en  la  oracion  mental,  y 
los  monjes  se  confessaron  generalmente  con  los  P.es  quasi  to- 
dos,  cosa  que  al  abbad  dexo  muy  alegre;  el  qual,  con  toda  a- 
quella  tierra,  quedan  edificados  y  agradecidos  a  la  Comp.a  por 
el  seruicio  que  han  recebido  del  ministerio  de  los  nuestros. 

13.  Baxando  los  P.es  de  las  montanas,  vinieron  a  vna  ciudad 
que  es  del  obispado  de  Huesca,  donde  los  rescibieron  con  ani- 
mos  muy  beneuolos.  Predicaron  alli  muchos  sermones,  en  di- 
uersas  partes  y  enseharon  la  doctrina,  y  confessaron  a  muchos, 


1  Vide  p.  339. 

2  Antonius  Augustinus. 


726  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

y  huuo  tanto  concurso  a  los  sermones,  que  fue  cosa  de  admira- 
cio  [sic].  Quedo  la  gente  de  aquella  ciudad  tan  mouida,  que 
determinaron  hazer  vn  collegio  de  la  Comp.a  y  dotarlo  de  lo 
necessario;  y  para  esto  enbio  la  ciudad  dos  hombres  de  los 
principales  a  tratar  esto  con  el  P.e  prouincial,  lo  qual  avnque 
no  se  ha  concluydo,  es  causa  de  alabar  mucho  al  S.or  ver  que 
la  gente  deste  reyno  tan  de  ueras  se  edifica  y  ayuda  con  los 
ministerios  de  los  nuestros  en  las  missiones  que  se  hazen  de- 
llos.  Hase  hecho  otro  fructo  no  pequeno  en  aquellas  tierras  apar- 
tadas;  que  es  averse  conocido  la  verdad  de  la  Gomp.a,  de  la 
qual  se  tenia  muy  diferente  concepto  por  diuersas  personas. 

14.  Ha  salido  por  otra  parte  tambien  vn  P.e  y  vn  hermano 
a  visitar  vnos  lugares  de  vn  cauallero  muy  deuoto  nuestro,  que 
lo  deseaua  mucho,  donde  a  se  an  ayudado  e  ynstruydo  los  ha- 
bitadores  dellos,  que  son  moriscos ;  los  quales,  avnque  no  quanto 
desseamos,  no  dexan  de  dar  senales  de  aprouecharse,  y  muestran 
gran  contentamiento  de  ser  ensenados.  Prociirase  con  los  s.res 
de  los  lugares  desta  gente.  que  tengan  mucho  mas  cuydado  y 
diligencia  que  hasta  ahora  en  los  hazer  ynstruyr  y  ayudar  en 
las  cosas  de  la  fee;  y  que  se  les  ensene  siempre  la  doctrina 
christiana  al  modo  que  lo  haze  el  hermano  que  va  con  el  P. e 
Deste  ministerio  hay  mucha  edificaQion  en  la  gente,  vltra  del 
agradecimiento  grande  que  muestran  los  s.res  de  los  lugares, 
que  comiinmente  son  personas  muy  benemeritas  de  la  Gomp.a, 
por  cuyo  descargo  tambien  se  enprende  esta  obra. 

15.  En  la  oracion  se  han  ynstruydo  con  fructo  particular  al- 
gunas  personas,  y  entre  ellas  se  ha  muy  mucho  ayudado  vn 
mancebo,  ciudadano  desta  ciudad  y  rico,  que  se  recogio  en  cassa 
a  hazer  los  exercicios;  cuya  mutacion  ha  sido  tau  buena,  que 
ha  dado  gran  causa  de  alabar  a  nuestro  S.or,  y  la  da  su  per- 
seuerancia. 

16.  De  personas  que  se  han  confesado  con  los  nuestros,  cinco 
donzellas  se  han  determinado  a  religion,  y  las  dos  nobles,  y 
todas  de  gran  virtud  y  exemplo;  y  algunas  dellas  estan  ya 
aceptadas  en  los  monasterios,  y  las  demas  tractan  dello  con  calor. 

17.  Lo  material  de  nuestra  cassa  se  ha  augmentado  estos 
meses  passados,  y  nos  va  dando  el  Senor  buenas  sperancas  que 
se  fundara  este  coliegio  poco  a  poco,  sin  cargas  de  fundador 
particular. 


a  dondo  ms. 


617.  —  Neapoli  15  Ianuarii  1562  7°27 

18.  Muchos  de  los  que  nos  tienen  amor,  estan  muy  alegres, 
viendo  las  cosas  de  la  Comp.a  van  sienpre  aqui  en  augmento, 
y  esperan  que  sera  siempre  mayor.  [Precum  postulatio.]  De  Qa- 
rago<ja  12  de  Henero  1562.  D.  V.  P.ad  hijo  y  sieruo  yndigno  en 
el  S.or.  Por  commission  del  P.e  maestro  Roman,  Rector  a. 

Bernardo  Crespin  l. 


617 

PETRUS    BLANCA 

NEAPOLI    15   IANUARII    1562  *. 

1.  Sociorum  numerus  et  mutationes.  Religiosa  disciplina  adhor- 
tationibus  Patris  rectoris  et  Patris  Ribadeneira  fovetur.  — 
2.  Exempla  demissi  animi  ab  emerito  rectore  data.  —  3. 
Mors  fr.  Ioachim.  Pro  eo  septem  tirones  admittuntur.  — 
4-5.  Scholasticae  exercitationes,  tam  nostrorum,  quam  exter- 
norum  alumnorum.  Ex  quorum  bona  educatione  Societatis 
existimatio  in  dies  crescit.  —  6.  Ministeria  erga  proximos. 
Multis  modis  et  variis  in  locis  christiana  doctrina  docetur. 
—  7-9.  Fructus  exemplis  demonstratur.  —  10.  Templi  aedifi- 
catio  paulatim  perficihir.  —  11.  Procerum  et  populi  benevo- 
lentia  non  obstantibus  falsis  rumoribus  contra  Patrem  Sal- 
meron  sparsis.  Nova  collegia  postulantur. 

1.  f  Ihs.  Molto  R.do  in  Christo  Padre.  Pax  Christi  etc.  [Bre- 
viter  scribet.]  In  questo  collegio  siamo  42 :  noue  delli  quali  sono 
sacerdoti  et  1'altri  fratelli.  Nelli  quali  essendosi  questi  giorni 
fatta  molta    mutatione,  occorrono  scriuere  de  questa  non  poche 


a  Pritis  Retor. 


1  In  catalogo  coll.  caesaraugustani,  qui  scriptus  videtur  circa  finem  anni 
1561,  de  eo  dicitur:  «  El  hro.  Bernardo  Crespin  natural  de  Mallorca,  de  la 
misma  ciudad,  de  edad  de  20  aflos,  y  de  Compafiia  tiene  tres;  ha  oydo  lati- 
nidad  y  Rethdrica;  oye  aora  philosophia.  Suele  tener  alguna  indisposicidn 
del  pecho,  y  es  algo  flaco  de  subjecto  ».  Cod.  Aragon.  15,  f.  78v. 

2  Ex  origin.  in  cod.  Neap.  193,  ff.  63-66;  prius  171-174.  Praecedunt  duo 
alia  exempla  in  ff.  58-60;  61-62.  Secundum  Hansen  (p.  766)  est  apogr.  in  archiv. 
colonien. 


728  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

cose.  Imperoche  tre  delli  nostri  secondo  1'  ordine  de  1'  obedientia 
sono  andati  a  Roma  a  studiare,  et  altritanti  andorno  a  Nola : 
doi  per  essere  mastri,  et  il  terzo  per  scolare.  Ma  poi  in  cambio 
di  questi  n'  babiamo  receuuti  altritanti  mandati  da  la  P.  V.  Im- 
peroche  cinque  sono  venuti  da  Roma,  et  vno  di  Calabria  e  ritor- 
nato,  doue  era  andato  infermo  per  la  temperie  et  commodita  de 
1'aria;  et  e  ritornato  sano,  et  accompagnato  di  scolari.  [Omnes 
valent,  et  caritate  Superiorum  adiuti,  ad  instituti  perfectam 
observationem  aspirant.]  Al  che  in  effetto  non  poco  ha  adiutato 
a  tutti  noi  la  venuta  del  Padre  Rettore  *,  il  quale  con  le  soi 
publice  et  priuate  essortationi  ce  insegna  et  ricorda  che  cogno- 
sciamo  il  beneficio  della  nostra  vocatione,  et  ha  eccitato  1'  animi 
de  tutti  con  le  confessioni  udite  auanti  la  renouatione  de  li  uoti. 
S'  aggionse  anchora  per  maggior  diuotione  la  sollennita  del  giorno 
(nel  a  quale  si  fece  la  reoouatione  delli  voti,  che  fu  la  santis- 
sima  Circoncisione),  et  anchora  1'apparato  del  luogo,  et  vna 
essortatione  fatta,  assai  utile,  alli  fratelli  la  sera  auanti  dal 
Padre  Prouintiale  di  Sicilia  2  in  questo  suo  passagio  di  qua,  si 
come  anchor  ne  fece  vn'  altra  con  molto  frutto  non  molti  giorni 
auanti.  Piaccia  al  Signor  Dio  che  cio  che  b  qui  habiamo  cosi 
lietamente  promesso,  lo  mandamo  in  esecutione. 

2.  Ma  non  posso  lasciar  di  raccontar  1'esempio  che  ci  ha 
dato  il  Rettor  passato,  il  che  ci  ha  dato  non  minore  admira- 
tione  et  edificatione,  che  allegreza  la  presentia  del  nouo  Rettore. 
Imperoche  questo,  non  contento  d' hauer  per  sua  humilta  tante 
volte  domandato  a  la  P.  V.  un  successore,  ha  uoluto  anchora, 
dopo  sua  venuta,  domandar  con  le  ginocchia  in  terra  et  con 
lagrime  a  gl'occhi,  perdono  a  li  fratelli  congregati  tutti  in  un 
luogo,  del  suo  malo  gouerno  (come  egli  diceua  per  sua  modestia, 
il  che  sempre  fu  laudabile).  Questa  cosa  tanto  commosse  1'  animi 
di  tutti,  che  gl'altri  erano  constretti  a  far  quel  che  lui  faceua. 
Piaccia  al  Signore  che,  si  come  con  la  sua  diligentia  e  carita  que- 
sto  collegio  e  tanto  cresciuto,  cosi  gFanimi  de  li  nostri  per  questa 
sua  humilta  et  esempio  vengano  a  confirmarsi  nella  cognitione  di 
se  stessi,  accio  veramente  et  con  prontezza  d'animo  diciamo  c, 


a  Prius  nella.  —  b  ciocche  ms.  —  c  diciamo  supra  vers.  eadem  manu. 


1  P.  Laurentius  Maggius  venerat  Neapolim  rector  collegii  pro  Patre  Chris- 
toph.  de  Mendoza,  ut  dicitur  in  compendio  chron.  P.  Franc.  Araldo,  ad 
ann.  1562. 

2  P.  Petrus  Ribadeneira.  Cf.  Bibadeneira,  I,  430  sqq. 


617.  —  Neapoli  15  Ianuarii  1562  7U29 

dopo   d'hauer    fatto    ogni  cosa    uirilmente:   siamo    inutili  ser- 
ui   *. 

3.  In  questi  quattro  mesi  quell'ottitno  Agricola,  nella  cui  ui- 
gna  lauoramo,  s'ha  raccolto  a  se  da  questo  horticello  della  re- 
ligione  all'  amenissimo  paradiso  il  nostro  fratel  Ioachimo  2,  come 
tenera  pianta,  ma  radicata  molto  nell'humilta;  la  cui  uita  es- 
sendo  non  giouanile,  ma  come  d'  un  uecchio  graue  et  maturo, 
et  monstrandosi  a  modo  d'  un'  angelo,  ha  meritato  d'  esser  con- 
numerato  tra  gl'esserciti  de  gl'angioli.  Ma  Christo  S.or  nostro 
ha  uoluto  in  suo  luogo  mandare  certi  altri  alberi  siluestri  del 
mondo;  imperoche  in  questo  medesimo  tempo  sono  stati  ad- 
messi  sette  nella  nostra  Compagnia;  l'uno  de  quali  e  stato  posto 
a  gli  ministerij  temporali,  et  gli  altri  all' essercitij  spirituali,  a 
quali  sono  stati  giudicati  esser  molto  atti.  Gia  doi  di  questi  gio- 
uani  bene  accostumati  et  ben  nati,  odono  rhetorica;  vn'altro 
humanita;  g'altri  stanno  anchora  nella  sua  prima  probatione 
con  humilta  et  edificatioue  de  tutti.  Ma  tra  gl'altri  ui  e  uno, 
ch'ha  speso  alcuni  anni  nel  studio  de  leggi;  il  che,  lasciato 
tutto,  s'  e  dato  alla  diuina  legge  et  all'  amor  della  pieta.  Non 
uoglio  lasciare  de  dir  questo :  che  un  certo  fratello,  essendo  an- 
dato  alla  patria  sua  per  conto  della  sanita,  et  portatosi  forte- 
mente  in  molti  combattimenti  che  li  soi  li  han  dato,  finalmente 
auuenne  che  li  soi,  riceuuto  il  lume  della  verita,  non  solo  non 
lo  sconsegliauano  piu  et  molestauano,  ma  etiamdio  se  conten- 
torno  che  tre  parenti  e  consobrini  del  detto  fratello  uenessero 
seco  per  entrar  (come  erano  inspirati)  nella  Compagnia,  et  gli 
dettero  libera  licentia.  Li  quali,  sendo  stati  essaminati  et  uisti 
dal  superior  nostro  atti  per  la  Compagnia,  son  stati  riceuuti : 
doi  de  quali  stanno  qui,  il  terzo  e  andato  a  Nola.  Et  benche 
tanti  siano  admessi,  piu  nondimeno  sono  quelli  che  desiderano 
et  tentano  di  essere  riceuuti.  Tra  quali  sono  alcuni  giouani  di 
buona  conditione,  che  son  differiti  dal  Padre  Rettore  accio  li 
cresca  piu  il  desiderio.  Speriamo  nondimeno  di  breue  riceuer 
dui,  vn  logico,  1'altro  notario.  Dio  omnipotente,  che  gli  ha  dato 
questo  buon  desiderio,  li  dia  gratia  abondante  di  mandarlo  in 
essecutione.  Altri  son  stati,  che  uedendo  di  non  poter  cosi  fa- 
cilmente  entrare,  accesi  di  certo  feruore  se  ne  sono  andati  ad 
altre  religioni. 


1  Cf.  Luc  XVII,  10. 

2  De  aegritudine  et  morte  huius  fratris,  cuius  cognomen  invenire  non  va- 
luimus,  mentio  etiam  fit  apud  Lainii  Monnm.,  VI,  147,  170,  191. 


730  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

4.  Resta  mo'  che  de  questi  nostri  studij  scriui  alcuna  cosa 
alla  P.  V.  Imperoche,  siando  [sic]  che  li  nostri  sono  17  scolari, 
diece  de  quali  odono  rhetorica,  sei  humanita,  1'  ultimo  attende 
a  la  grammatica,  li  ritrouiamo  tutti  hauer  fatto  non  poco  frutto 
negli  soi  studij.  Perciocche  ciascun  rhetorico  ogui  settimana 
compone  vna  oratione;  et  oltre  1'ordinarie  repetitioni  che  ogni 
giorno  se  fanno  nella  classe,  et  oltre  il  diligente  esame  che  si 
fa  nelle  lettere  greche  et  latine,  ogni  giorno  e  constituito  vn  de 
li  piu  prouetti  che  dimaudi  conto  delle  cose  trattate  nella  lettione 
greca;  ma  li  giorni  della  domenica  sono  per  argumentationi  o 
interrogationi,  proposte  ad  alcuno  eletto  per  questo,  le  cose  oc- 
corse  tra  il  legere  la  precedente  settimana;  et  tutti  sono  eletti 
per  ordine  di  qualuuche  faculta.  II  quale  essercitio  ha  in  effetto 
tanto  importato,  che  ha  dato  speroni  a  correr  negli  studij.  Laonde 
si  uede  in  alcuni  sottigliezza  dMngegno,  in  molti  prontezza  nel 
respondere,  et  acuteza  si  monstra  nell'  interrogare.  In  tutti  non- 
dimeno  e  modestia;  la  qual  cosa,  perche  gli  suole  alle  uolte 
interueoir'  et  trouar  presente  il  Padre  Rettore,  et  proporre 
qualche  argomento  a  proposito,  si  fa  da  douero,  et  ogn'un  sta 
sopra  di  se  accio  uon  sia  negligente  nell'  udir  le  sue  lettioni, 
con  diligenza  procurando  poi  d'  udirle. 

5.  Questo  ordine  seguitano  anchora  quelli  che  odono  huma- 
nita  et  grammatica,  li  quali  dui  uolte  o  piu  spesso,  nel  mese, 
fanno  non  senza  applauso,  declamationi  nella  classe,  anchorche 
siano  composte  con  mediocre  stilo.  Nella  qual  classe,  come  fanno 
in  casa,  disputano  dui  uolte  la  settimana;  il  che  ancho  1'infe- 
riori  seguitano  et  osseruano,  non  senza  grande  utilita.  Et  questo 
basti  quanto  alli  nostri  scolari.  L'ordine  de  quali  seruano  an- 
chora  gl'esterni  (li  quali  sono  210)  a  nelle  classe  con  molto 
frutto.  I  parenti  de  quali  quanto  honorino  et  riueriscano  i  nostri, 
non  accade  dirlo;  massime  che  non  solo  li  cittadini  napolitani 
mandano  i  suoi  figlioli  a  noi,  ma  etiamdio  alcuni  forastieri  et 
lontani  di  qua.  De  quali  vna  cosa  uoglio  raccontare,  per  esempio, 
d'un  certo  nobile.  II  quale,  essendo  uenuto  dalla  patria  sua  a 
Napoli  con  tutta  la  sua  fameglia,  ha  mandato  tre  soi  figlioli  alle 
scuole  nostre,  affirmando  di  far  questo  per  questa  causa  prin- 
cipalmente:  perche  gli  soi  figlioli  fussero  bene  instituiti,  et  per 
questa  causa  esser  venuto  a  Napoli.  La  qual  cosa  essendoli 
sconsegliata  da  alcune  persone  principali,  et  offerendoli  la  com- 


a  li  quali  sono  210  in  marg.  ead.  manu. 


617.  -  Neapoli  15  Ianuarii  1562  731 

modita  de  li  maestri  delle  case  loro,  et  dicendoli  male  della 
Compagnia,  niente  hanno  potuto  finalmente  fare,  ma  piu  presto 
1'  hanno  accresciuto  maggior  animo  et  diuotione  uerso  li  nostri. 
Molte  altre  cose  simili  si  potriano  scriuere,  che  per  breuita  si 
lasciano.  Questo  solo  nondimeno  sia  detto  in  generale:  che  ogni 
giorno  si  ua  piu  dilatando  il  buon'odore  della  Gompagnia,  al 
che  ha  adiutato  anchora  non  poco  il  recitar  delForationi  fatto 
nella  restauratione  delli  nostri  studij.  Imperoche,  essendosi  re- 
citate  da  doi  fratelli  due  orationi,  vna  greca,  1'altra  latina,  con 
certi  uersi  che  li  scolari  di  fuori  recitorno,  ui  fu  vn'  uditorio 
tanto  grande,  et  tante  persone  principali,  regenti,  conseglieri, 
presidenti,  dottori  et  religiosi  ui  si  trouorno  presenti,  che  mai 
simile  fu  uista  dopo  che  questo  collegio  si  troua  in  questa  citta. 
Et  restorno  tuttj  admirati  et  sodisfatti  non  poco,  si  de  la  qualita 
delle  cose  recitate,  si  etiam  del  modo  con  che  furono  ben  reci- 
tate.  Dio  nostro  S.re  ne  sia  lodato  di  tutto. 

6.  Circa  le  fatighe  et  pie  opere  nostre,  che  noi  essercitamo 
in  salute  delli  prossimi,  diro,  de  molte,  alcune  cose.  Lascio 
quelle  che  ordinariamente  e  solita  la  Compagnia  per  adiuto 
degli  prossimi  essercitare,  come  predicare  al  popolo  li  giorni  di 
festa,  interpretar  la  dottrina  christiana  in  vna  classe  maggiore, 
et  iui  insegnarla  agl' ignoranti,  et  recitarli  le  cose  imparate  di 
quella;  udir  confessioni  dentro  et  fuori  di  casa;  metter  paci, 
gPerranti  et  peccatori  redure  a  Dio  et  alla  vita  buona,  proueder 
alla  pouerta  et  bisogni  de  molti,  adiutar  l'ammalati,  uisitar 
gl'  hospitali,  soccorrere  agli  morienti,  administrar  sacramenti, 
legger  casi  di  conscientia.  Lascio  anchora  molte  altre  cose  si- 
mili,  che  son  proprie  de  1'instituto  nostro;  imperoche  queste 
sempre  uanno  innanzi;  et  piu  presto  in  augmento  ogni  giorno, 
che  altrimente;  massime  hauendo  il  Padre  Emanuel  l,  che  venne 
di  Roma;  per  le  prediche  del  quale  speriamo  non  poco  frutto. 
Vi'  s'  aggionge  etiamdio  vn  modo  inusitato  di  far  profitto  in  casi 
di  conscientia  che  usano  nostri  sacerdoti.  Imperoche,  oltre  la 
lettione,  che  tre  uolte  la  settimana  si  fa  agli  sacerdoti  fora- 
stieri,  hanno  etiamdio  vn'  a  altra  bella  et  utile  essercitatione 
tra  di  loro  in  casa.  Di  piu  anchora  habiamo  lettioni  de  la  dot- 
trina  christiana  dotte  et  utili,    ch'  el    nostro    Padre  Rettore    fa 


a  vn'  supra  vers.,  deleto  quest'. 


1  Videtur  agi  de  P.  Emmanuele  Gomez  a  Montemaiori.  In  aliis  etiam  do- 
cumentis  de  hac  re  agentibus,  cognomen  omittitur.  Cf.  Bibadeneira,  I,  420. 


733  LlTTBBAE    QUADRIMESTRES 

nella  chiesa.  Sirnilrnente  in  piu  luoghi  si  predica  da  li  nostri,  et 
massime  dal  Padre  Rettore  alle  conuertite,  et  dal  Padre  Ghristo- 
fero  a  quelle,  che  in  un  certo  altro  luogo  stanno  in  probatione 
per  le  conuertite;  del  Padre  Gasparre  Ferdinandez  in  Gastel  Nouo, 
in  spagnolo,  con  piacer  di  tutti,  et  massime  del  signor  castel- 
lano,  tanto  nostro  amico.  Oltre  di  questo,  doi  fratelli  le  dome- 
niche  predicano,  vno  nell'  hospital  de  1'incurabili,  1'altro  alle 
pregioni,  con  molto  frutto,  essendo  vna  de  le  piu  importanti 
opere,  et  piu  laudabili,  che  in  questa  citta  possa  essercitar  la 
Compagnia,  et  massime  per  le  confessioni.  Laonde  per  questo 
effetto  fra  la  settimana  sono  uisitate  dette  pregioni  da  doi  de 
nostri  sacerdoti.  Sono  anchora  alcuni  monasterij  et  chiese  dentro 
et  fuori  di  Napoli,  che  ci  hanno  dimandato  confessori  et  pre- 
dicatori ;  al  desiderio  de'  quali  non  s'  ha  potuto  satisfare  per  la 
penuria  de  sacerdoti ;  pur  nondimeno  se  sono  da  circa  due  uolte 
udite  confessioni,  non  senza  frutto,  d'un  luogo  pio  o  monasterio, 
chiamato  de  1'  Orfanelle.  Et  non  e  maraueglia  se  non  si  puo 
cosi  souuenire  a  quelli,  che  desiderano  1'  opera  nostra,  poiche  e 
tanta  la  moltitudine  de  li  penitenti  che  uien'  alla  chiesa  nostra, 
ch'a  pena  a  gl'ordinarij  ponno  satisfare  gli  sacerdoti  nostri;  et 
molti  alle  uolte  si  mandano  uia  sconsolati,  non  potendo  hauer 
ricapito.  Dio  si  degni  mandar'  operarij  alla  vigna  sua. 

7.  Potrei  dir  molte  cose  notabili  et  gioconde  de  nostri  peni- 
tenti  et  diuoti ;  ma  per  breuita  diro  queste  poche.  Vn  certo 
nostro  diuoto,  et  di  poca  faculta,  hauendo  trouato  vna  borsa 
piena  di  scuti,  non  se  1' ha  uoluto  usurpare;  ma  ha  tanta  dili- 
genza  usato  sin'  che  ha  ritrouato  il  padrone,  et  gli  n'  ha  fatto 
restitutione :  il  che  e  stato  in  questa  citta  di  non  poco  momento, 
et  da  molti  assai  comendato.  Vna  certa  matrona  e  stata  qui  se- 
parata  per  doi  anni  dal  suo  marito,  non  senza  pericolo  de  1'  ho- 
nore  et  de  la  vita ;  et  essendosi  molti  affaticati  per  pacificarli, 
non  han  fatto  alcuna  cosa,  sin  tauto  ch' un  sacerdote  nostro 
ando  a  ritrouar  la  donna,  nella  qual  consisteua  tutto  il  negotio, 
et  con  poca  fatica  et  poche  parole  tanto  seppe  piegarli,  et  mol- 
liflcarli  1'  animo,  che  fece  una  confessione  generale  di  li  a  sei 
giorni,  et  ritorno  a  uiuere  paciflcamente  col  suo  marito.  La 
qual  coniuntione  non  minor'  edification  dette,  che  la  separatione 
danno  et  offensione. 

8.  Vn'altra  matrona  uedoua,  nobile  et  ricca,  essendoli  ri- 
masti  alcuni  figlioli  maschi  con  vna  sola  figlia  femina,  et  fre- 
quentando  la  chiesa  nostra  et  li  santissimi  sacramenti,  venne  a 
gustarli  di    modo,  et  a  sentir   tanto  feruor  di   spirito,  che  desi- 


617.  —  Neapoli  15  Ianuarii  1562  733 

deraua  che  f  vnica  sua  figliola  si  facesse  sposa  di  Christo.  Et  ue- 
dendola  da  questo  lontana,  con  orationi,  con  essortationi,  et  con 
ponerci  1'opera  del  confessore,  la  stimulaua  a  darsi  tutta  a  Giesu 
Ghristo;  et  tanto  fece,  che  ha  ottenuto  il  suo  desiderio ;  poiche 
la  figliola,  inutata  tutta,  et  dispregiati  li  honori  et  riccheze  di 
questo  mondo,  spontaneamente  si  e  dedicata  al  seruitio  de  Dio. 
Ma  chi  piu  di  loro  sia  degna  d'admiratione,  o  la  madre  o  la 
figliola,  lascio  giudicarlo  a  gl'  altri. 

9.  Per  il  giubileo,  promulgato  qui  questi  giorni,  fu  tanto  il 
concorso  de  li  penitenti,  che  alli  sacerdoti  a  pena  era  dato  tempo 
di  dare  al  corpo  il  suo  subsidio  necessario.  Et  tra  gl'altri  quattio 
meretrici  famose,  mosse  per  fama  de  nostri,  vennero  a  ritrouar' 
vn  de  nostri  sacerdoti,  dal  quale  due  di  loro  (con  la  gratia 
et  fauor  de  Dio)  come  piu  huinili  et  piu  apparecchiate  a  por- 
tare  ogni  peso  di  penitentia,  furono  cosi  ben  disposte  et  adiu- 
tate,  che  dopo  la  confessione  generale  fatta  di  tutta  la  uita  loro, 
hanno  dato  esempio  di  non  piccola  penitentia.  Et  accio  non 
ritornassero  al  uomito,  deliberorno  circa  la  mutation  del  stato 
della  sua  uita,  che  fusse  massime  attissimo  a  loro,  et  commo- 
dissimo  alla  lor  fragilita  ;  et  cosi  con  1'industria  et  adiuto  de 
nostri  se  sono  adiutate,  et  ambedue  furono  collocate  con  hone- 
sti  huomini,  con  marauiglia  et  piacer  di  molti.  Ne  questo  ta- 
cero  :  che  vna  di  loro  e  tanto  data  a  Christo,  che  mai  lascia  di 
piangere,  di  far  discipline,  di  far'  oratione.  Et  si  come  prima 
era  esca  del  demonio  et  laccio  per  mandar  1'anime  all'  inferno, 
cosi  hora  in  effetto  e  un' hamo  d'oro  del  Signore  Dio  per  ti- 
rare  li  peccatori  alla  via  del  cielo.  Et  quel  che  da  piu  mara- 
ueglia,  e  che  s'ha  pigliato  vn  certo  ordine  et  legge  da  se  stessa 
di  tante  hore  il  giorno  orare,  di  far  discipline  tre  uolte  la  set- 
timana,  di  venir  spessissime  volte  alla  chiesa  nostra,  di  com- 
municarsi  et  confessarsi  spesso,  et  finalmente  di  essercitar  altre 
opere  di  misericordia.  Benedetto  sia  Dio,  che  leua  dalla  terra 
il  mendico  et  alza  il  pouero  dal  sterco  L.  A  lui  sia  sempre  ho- 
nor'  et  gloria. 

10.  L/edificio  de  la  chiesa  nostra  ua  tanto  innanzi,  che  gia  e 
fatta  la  tribuna  ;  et  le  cappelle  parte  son  quasi  finite,  parte  in- 
comenzate,  parte  posti  li  fondaoienti,  di  giorno  in  giorno  si  fa- 
bricano.  Speramo  nondimeno  che  in  breue  saranno  finite  tutte  : 
il  che  piaccia  a  Dio,  all'honor  et  gloria  del  quale  pertengono 
tutte  queste  cose. 


1  Ps.  CXII,  7. 


734  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

11.  Quanta  beneuolenza,  et  quanto  honore  portano  alla  Gom- 
pagnia  molti  prencipi  di  questo  regno  et  altri  signori  et  signore 
nobili,  lo  dimostrano  con  segni  manifesti ;  poiche  spesso  si  ua- 
gliono  de  1'  opera  de  nostri  in  cose  d'  importanza  et  di  molto 
momento,  in  pigliar  consegli,  in  consultar  casi  di  conscientia, 
in  confessarsi,  et  in  altre  cose  simili.  Et  questo  etiamdio  di- 
mostrano  continuamente,  si  per  1'elemosine  che  ci  fanno,  ne- 
cessarie  al  uiuer  nostro,  si  anchora  negl'  ornamenti  che  ci  danno 
per  la  chiesa.  Ne  minor  beniuolenza  ci  porta  il  popolo  ;  benche 
non  manchino  di  quelli  che  cercano  d'  infamarci.  Ma  Dio  om- 
nipotente  caua  dal  fango  de  le  parole  (come  suole)  una  gemma 
radiante  di  maggiore  splendore.  Et  auenga  che  da  1'  inuidi,  o 
uero  piu  presto  da  1'  heretici,  che  si  forzano  di  dilatare  la  setta 
loro,  et  di  rouinare  ogni  cosa,  siaoo  stato  sparse  per  qua  molte 
cose  contra  la  Compagnia  questi  giorni,  et  contra  il  Padre  no- 
stro  Prouintiale  £,  come  contra  vn  grande  et  diligente  impu- 
gnatore  della  fede  catholica  et  della  chiesa  romana  ;  tutte  non- 
dimeno  sappia  V.  R.  P.  esser  sopite  et  andatosene  in  fumo,  et 
tutte  venute  alla  sua  luce  et  uerita  contra  1'  authori  del  men- 
dacio ;  et  cosi  il  nome  della  Compagnia  esser  piu  illustrato  et 
diuolgato  a  gloria  de  Dio ;  di  modo  che  molte  citta  cercano 
d'hauer  collegij  della  Compagnia  presso  di  loro,  come  e  Bene- 
uento,  poco  lontano  di  qua,  et  Cathanzaro  2,  in  Calabria.  Ma 
perche  anchora  non  si  e  determinato  cosa  certa,  non  diro  altro 
di  questo.  [Preces  postulat  et  valedicit.] 

Di  Napoli  il  di  15  de  Gennaro  1562. 

D.  V.  P.  R.  —  Per  commissione  del  P.  Rettore  —  indegno 
figliolo 

Pietro  Blanga  3. 


1  De  falsis  rumoribus  contra  Prem.  Salmeron  sparsis  vide  sis  Ribadeneira, 
1.  c.  427,  430  et  epistulas,  quae  ibi  citantur. 

2  Collegium  Societatis  in  hac  urbe  incepit  anno  1564;  Beneventi  autem 
anno  1584.  Cf.  Lainii  Monum.  VII,  VIII,  eiEpist.  P.  Salmeronis,  I,  II,  loca 
citata  sub  verbo:  Catacidm  ;  Saochindm  :  Hist.  Soc.  Iesu :  Part.  II,  lib.  VIII, 
n.  55;  Part.  V,  tom.  prior.  libr.  IV,  nn.  29-30. 

3  In  catalogo  coll.  neapol.  anni  1563  recensetur  inter  professores  non  sa- 
cerdotes.  In  catal.  anni  1566  ponitur  inter  sacerdotes,  et  dicitur  neapolitanus, 
aet.  26,  Societatis  9  ann.  Plura  de  eo  videri  possunt  in  Epist.  P.  Salmero- 
nis,  II,  locis  citatis  sub  verbo:  Blanca,  Petrus. 


618.  —  Barcinone  20  Ianuarii  156u2  735 

618 
P.    IACOBUS     PUELLES 

RARCINONE   20  IANUARII    1562   l. 

1.  Sociorum  numerus.  Scholasticae  exercitationes.  Catechesis 
puerorum.  Festum  circumcisionis  B.  N.  sollemniter  actum. 
Contiones  Patris  Ramirez  affectu  fructuque  animorum  fe- 
racissimae.  Sunt  tamen  qui  ob  eius  sermonem  de  immacu- 
lato  Virginis  conceptu  offenduntur,  at  iniuria.  —  2.  Car- 
ceres,  nosocomia  aegrotique  passim  nec  tucro  minimo  in- 
visuntur.  —  3.  Iubilaei  causa  augetur  valde  sttsceptio  sa- 
cramentorum.  Locator  larvarum  turpem  quaestum  cum  of- 
ficio  paenitens  dimittit. 

1.  IHS.  Muy  R.do  P.e  nro.  eu  Christo.  Gracia  et  pax  Christi,  etc. 
Porla  otra  2  se  dio  a  V.  P.  auiso  de  lo  que  el  Senor  obraua  por 
sus  indignos  ministros  deste  collegio  de  Barcelona,  y  de  la  re- 
nouacion  de  espiritus  que  se  auia  hecho  con  la  venida  del  Pa- 
dre  prouiocjal  3.  Por  esta  se  dara  cuenta  de  lo  mas  principal 
que  su  Maiestad  en  estos  quatro  meses  pasados  en  los  de  casa, 
y  por  ellos  fuera  della,  a  obrado.  En  este  collegio  hasta  aqui 
emos  sido  doze,  seis  Padres  y  seis  hermanos.  [Omnes  vaient  etc.] 
A  los  Padres  no  les  falta  en  que  ocuparse,  por  acudir  muchos 
a  las  confesiones  y  tratar  cosas  que  tocan  a  la  reformacion  de 
costumbres.  Los  cinco  estudiantes  de  theologia  que  aqui  ay, 
oyen  con  diligencia  sus  liciones  a,  y  en  casa  ay  cada  noche  vna 
licion  de  casos  de  consciencia,  en  la  qual  se  hallan  todos  los 
sacerdotes  y  estudiantes  nuestros.  Tienense  cada  semana  los 
domingos  por  vno  de  los  b  estudiantes  conclusiones  de  lo  que  se 


a  Exempl.  lat. :  Ex  fratribus  quinque  dant  operam  theologiae  diligenter, 
cuius  duas  lectiones  audiunt  in  Academia  quotidie,  et  vnam  metaphysices. 
—  b  dellos  ms. 


1  Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  99,  2  ff.  nn.  64,  65 ;  prius  233.  Exstant  duo  ex- 
empla  latina,  anni  notatione  carentia,  in  cod.  Histor.  Soc.  172.  ff.  325,  327, 
inter  Epist.  Quadrim.  anni  1555  praepostere  collocata. 

3  Vide  p.  420. 

8  P.  Antonius  Cordeses. 


736  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

lee,  para  que  con  este  exercicio,  y  el  de  la  repeticion  de  licio- 
nes  meior  se  entiendan  las  materias.  Tanbien  se  prosigue  el 
exercicio  de  ensefiar  la  doctrina  christiana  a  los  nifios  en  nues- 
tra  yglesia  los  dias  de  trabajo  con  maior  concurso  y  aprouecha- 
miento.  El  dia  de  la  Circuncision  se  hizo  gran  fiesta  en  nuestra 
yglesia,  en  la  qual  estuuieron  los  inquisidores  y  muchos  seho- 
res  y  caualleros,  que  no  cabian  en  la  yglesia.  Dixo  la  misa  en 
nuestro  tono  el  obispo  de  Segorue  l,  officiandola  los  nuestros 
con  algunos  criados  del  dicho  obispo.  Predico  en  ella  el  Padre 
D.  Ramirez.  Hizose  todo  con  gran  solemnidad  y  deuocion,  por 
lo  qual  se  fue  la  gente  muy  consolada.  El  Padre  D.  Ramirez  co- 
munmente  a  predicado  en  este  tiempo  en  las  perrochias  y  mo- 
nesterios,  todos  los  domingos  y  fiestas  por  la  manana,  y  por 
la  tarde  los  domingos  la  doctriua  christiana  en  sancta  Maria  de 
la  Mar,  yglesia  capacissima;  a  la  qual  acudia  tanta  gente,  que 
era  cosa  de  marauillar;  y  se  deue  glorificar  Dios  por  el  grande 
prouecho  que  en  todas  suertes  de  personas  se  a  hecho,  por  tra- 
tar  tales  cosas  que,  aunque  pertenecientes  a  buenas  costunbres, 
poco  se  auian  predicado,  y  de  tal  manera  que  afficionauan  a 
los  oyentes  en  gran  manera.  A  auido  grande  fructo  acerca  de 
grandes  abusos,  que  auia  en  esta  ciudad,  que  se  an  quitado  y 
con  ellos  muchos  peccados.  En  cosas  de  prebendas  eclesiasticas 
auia  grandes  simonias,  y  sobre  esto  a  auido  algunas  cosas  de 
mucho  seruicio  de  Dios.  Vno  hizo  vna  resignacion  de  vna  pre- 
benda  que  rentaua  mas  de  cinqiienta  libras  libremente  en  vn 
eclesiastico  virtuoso.  Otro  que  tenia  dos  curados  sin  seruirlos, 
resigno  el  vno,  y  el  otro  trata  como  conuiene  a  las  ouejas  a.  A 
suscedido  que  la  audiencia  real  con  los  sermones  del  Padre  a 
tratado  de  quitar  vicios  publicos,  y  asi  lo  a  rrepartido  a  ciertos 
oydores,  y  remediandose  lo  de  los  amancebados,  prendieronse 
ciertas  mancebas  de  clerigos,  porque  ay  grande  mal  acerca  desto, 
que  estan  muchos  en  este  vicio  piiblicamente.  Desto  suscedio 
que  muchos  eclesiasticos  cobraron  odio  al  Padre  Ramirez,  y  pre- 
dicando  en  este  tiempo  vn  dia  de  la  Concepcion,  despues  de  auer 
con  muchas  razones  prouado,  y  figuras  declarado  que  auia  sido 
la  Virgen  Maria  concebida  sin  pecado  original,  aduirtio  que  por 


a  Exemp.  Tat.  add.:  Choreae  et  saltationes  in  nuptiis  sunt  hic  admodum 
frequentes,  quae  in  matrimonio  cuiusdam  viri  patricii  propter  conciones  Pa- 
tris  dimissae  non  sine  magna  multorum  admiratione. 


1  Ioannes  de  Munnatones,  0.  S.  A. 


618.  —  Barcinone  20  Ianuarii  1562  737 

aquello  no  pensasen  que  decir  lo  contrario  era  heregia,  ni  pe- 
case  el  que  lo  dixese,  aquotando  la  Clementina  de  Sixto  *,  por 
desenganar  a  muchos,  que  pensauan  ser  de  fe  que  nuestra  Se- 
nora  fue  concebida  sin  pecado,  y  dezir  lo  contrario  heregia.  De 
lo  qual  tomaron  ocasion  algunos  no  mucho  afficionados  a  la 
Compafiia,  para  hazer  vna  junta  contra  el,  y  determinaron  con 
los  confadres  de  la  Con^epcion  que  se  hiziese  informacion  de 
lo  que  auia  dicho;  y  como  no  hallaron  de  que  tomar  mano, 
todo  se  deshizo,  quedando  con  grande  honrra  el  Padre,  porque 
los  sefiores  inquisidores  mandaron  a  los  que  en  este  negocio 
andauan,  que  no  pasasen  adelante,  y  rogaron  al  Padre  que  por 
aquello  no  dexase  de  predicar,  lo  qual  hizo  el  domingo  siguiente, 
de  suerte  que  quedaron  los  deuotos  de  la  Compania  muy  con- 
solados,  y  los  coutrarios  con  temor  de  algun  castigo,  por  estar 
el  negocio  en  manos  de  los  inquisidores  2.  Todos  los  mas  desta 
ciudad  confiesan  a  vna  voz  ser  grande  el  fruto  que  con  los  ser- 
mones  y  platicas  en  las  almas  se  a  hecho. 

2.  A  la  carQel  se  a  ydo,  conio  se  auia  conienQado,  y  gracias 
al  Sehor,  no  sin  grande  prouecho,  por  auerse  reprimido  mu- 
chos  juramentos,  y  quitado  muchas  rihas  que  los  que  estan  en 
ella  entre  si  a  la  contina  teuian.  Confiesanse  muchos  dellos  con 
los  Padres  que  van  alla.  Ase  tenido  cuenta  en  visitar  el  hospi- 
tal  a  y  consolar  a  los  enfermos  con  exhortarles  a  la  paciencia 
algunas  vezes,  y  otras  confesando  a  algunos  dellos.  Mas,  an  sido 
parte  los  nuestros  para  que  se  entroduxese  la  costumbre,  mu- 
cho  de  loar,  que  en  otros  hospitales  ay,  que  en  viniendo  el  pobre, 
luego  se  confiese ;  y  ansi  el  maiordomo  con  todos  los  demas 
que  en  aquella  casa  siruen,  claramente  lo   dizen. 

3.  Por  estos  dias  llego  aca  el  jubileo  ahora  postreramente 
conQedido  por  nuestro  muy  sancto  Padre  Pio  4°.  A  acudido 
tanta  gente  para  confesarse  a  nuestra  casa,  que  aunque  fuera- 
mos  mas,  no  cumplieramos  con  todos.  Comulgaron  en  nuestra 
yglesia  grande  numero  de  personas  los  domingos  que  para  re- 
gebir  el  sanctisimo  Sacramento  se  auian  senalado.  No  dexare  de 


a  in  singulas  hebdomadas  add.  ex.  lat. 


1  Intelligitur  constitutio  «  Grave  nimis  »  diei  4  Sept.  1483,  quae  invenitur 
in  Corp.  lur.  can.  inter  Extrav.  Comm.  lib.  3,  tit.  12,  cap.  2,  in  qua  Summus 
Pontifex  contionatorum  excessus  tam  pro  pia  sententia,  quam  contra  illam 
damnat,  quia  nondum  res  erat  ab  Ecclesia  decisa.  Impropie,  aut  lato  sensu, 
ab  auctore  dicitur  Clementina. 

3  Vide  epist.  ipsius  P.  Ramirez  de  hac  re  apud  Lainii  Monum.,  VI,  199  sqq. 

LlTTBRAE   QUADRIMESTRES.   —  TOM.    VII  47 


738  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

dezir  al  fin  desta  lo  que  poco  a  a  que  acaescio.  Vn  Padre  en- 
tendiendo  que  vno  suele  venir  a  nuestra  casa  muchas  vezes, 
tenia  maxcaras  para  alquilar;  y  hablandole  acerca  dello  recabo 
del  que  no  las  alquilase  hasta  que  el  con  otro  le  dixesen  lo 
que  les  parescia ;  lo  qual  hizo  de  bueua  gana ;  y  como  se  de- 
tuuiesen  a  darle  la  respuesta,  viendo  que  perdia,  vino  a  saber 
vna  noche  lo  que  auian  determinado ;  al  qual  como  le  hablasen 
y  le  diesen  a  entender  el  peligro  que  en  este  trato  auia,  enbio 
la  mesma  noche  las  maxcaras,  que  en  cada  vn  ano  de  ganan- 
cia  le  valian  diez  escudos  por  las  carnes  tolendas,  para  que  de- 
llas  hiciesen  lo  que  bien  les  paresciese.  Esto  es  lo  que  princi- 
palmente  se  me  a  ofrescido  escreuir  a  V.  P.  Denos  el  Seiior  su 
gracia  para  que  siempre  en  nuestro  instituto  le  siruamos. 

De  Henero  20  de  1562. 

Hijo  indigno  de  V.  R. 

DlEGO   PUELLES   l. 


619 

IOSEPH    LO    LIANTI 

MONTE    REGALI   20   IANUARII    1562   2. 

1.  Collegii  incolae.  Occupationes.  Religiosa  disciplina.  —  2.  Con- 
tiones  frecpientes  habentur.  Civium  non  pauci  accedunt  ad 
sacramenta  octavo  quoque  die.  —  3-5.  Exempla  mutationis 
morum  et  condonationis  iniuriarum.  —  6-7.  Populus  expe- 
tit,  pro  sua  quisque  parte,  plures  contionatores.  —  8.  Scho- 
lae  florent. 

1.  f  Molto  R.do  in  Ghristo  P.e  Pax  Ghristj  etc.  [Scribet  ex 
oboedientia  et  breviter.]  V.  R.  P.  sapera  qualmente  in  questo 
collegio  siamo  tuttj  in  numero  X,  deli  qualj  tre  sonnosacerdotj, 


a  a  supra  vers. 


1  Vide  Litt.  Quadrim.,  V,  5,  annot.  2. 

a  Ex  origin.  (autogr.  ?).  in  cod.  Sic.  181,  ff.  240-241;  prius  109-110.  Ali- 
quae  emendationes  factae  sunt  alia  manu,  ut  in  annotationibus  indicatur. 
Quae  in  epist.  dicuntur,  ex  parte  confirmari  possunt  ex  litteris  Pris.  Riba- 
deneira.  Gf.  Bibadeneira,  I,  467  sqq. 


619.  —  Monte  Regali  20  Ianuarii  1562  739 

i  quali  continuamente  attendono  al  seruigio  di  Christo  Signor 
nostro,  tirando  quanto  possono  con  1'agiuto  suo  1'anime  d'  pros- 
simj  a  megliore  et  piu  perfetto  stato  di  uita,  reuocando  quellj 
da  moltj  malj,  nelli  qualj  senza  dubio  sarrebbono  per  incorrere, 
se  per  mezo  d'essi  Iddio  non  1'agiutasse  con  le  confessioni  et 
simili  spiritualj  exercitij.  Di  piu  anco  ui  sono  tre  maestrj, 
ogn'  un  di  qualj  legge  nella  sua  schola  non  senza  grande  fructo, 
hauendo  moltj  scholarj  et  di  buonj  ingegni,  alcuni  deli  quali  se 
ne  spera  gran  frutto  con  la  gratia  del  Signore.  Del  resto  dei 
fratellj  ui  sonno  dua  scholarj,  i  quali  studiano  et  danno  opera 
alle  lettere.  Vno  di  qualj  ua  alla  3.a  schola,  et  1'altro  alla  2.a, 
et  questi  sonno  di  mediocre  ingegno  et  buona  gratia  in  predi- 
care,  et  d'eta  di  18  annj.  Li  dua  altri  sonno  coadgiutorj,  et  ser- 
uono  al  Signore  nelli  loro  exercitij  con  prontezza  d'  animo,  et 
grande  humiltade ;  et  finalmente  dj  tuttj  costoro  per  la  Dio  gratia 
chiaramente  si  uede  il  molto  frutto  che  si  fa  nel  Signore,  mor- 
tificandosi  a,  et  agiutandose  tra  loro,  con  exortarsi  1'  un  1'  altro 
a  maggior  uita  perfecta  et  relligiosa.  Al  che  non  puoco  agiuta 
la  lettione  che  fa  ogni  6.a  feria  il  P.e  predicatore  *  sopra  la  de- 
chiaratione  delle  regole;  laonde  in  questi  ultimi  giornj  del'anno 
sono  andati  al  R.  P.  Rettore  -  per  domandar  la  penitenza  de  lj 
proprij  defectj  comessi  in  tutto  1'anno,  e  quella  receuuto  han 
prontamente,  si  come  nelle  regole  siamo  insegnatj.  II  che  gene- 
ralmente  tra  tuttj  noi  s'  e  fatto  b,  particolarmente  da  mese  a 
mese  per  maggior  c  abnegatione  e  profitto  spirituale  nella  uia 
del  Signore  et  suo  diuin  seruigio  d. 

2.  [De  ministeriis  erga  proximos,  generalia].  Circa  1'exercitij 
che  sogliono  farse  in  chiesa,  sappia  V.  R.  P.  che  per  la  Dio  gratia 
procedono  molto  felicimente,  perche  cossi  alle  predich'  ch'vn 
di  nostri  Padri  fa  ogni  domenica  et  festa  comandata,  come  alle 
lectionj  dopo  pranso  le  domeniche  in  chiesa  nostra  sopra  l'ar- 
ticoli  della  fede,  concorre  tanta  frequentia  d'auditorij  che  biso- 
gneria    fusse    piu  grande  la  chiesa,  benche  sia  essa  e  assai  ca- 


a  Emend.   ex  mortiflcandose.  —  b  Del.  ma  dopo.  —  c  Del.  loro.   —  d  Del. 
Questo  medesimo  hanno  fatto  e  far  sogliono.  —  e  essa  supra  vers. 


1  Per  id  tempus  contionator  ordinarius  collegii  erat  P.  Gaspar  Sanchez 
(alias  Sanchis)  natus  in  urbe  Tripoli,  et  educatus  partim  in  insula  Melita, 
partim  in  Sicilia,  ut  dicitur  in  quodam  catalogo  coaevo,  qui  invenitur  in 
cod.  Sicul.  59,  n°.  213.  Cf.  etiam  Ribadeneira,  1.  c,  465,  466,  476. 

a  P.  Ioannes  Bapt.  Rogerio,  panormitanus. 


740  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

pace  a.  Le  confessioni  et  comunionj  ti"  ogni  8  giornj  arriuano  a 
150  piu  presto  piu  che  manco.  Quelli  che  uengono  a  confes- 
sarsi  da  nostrj  le  feste  principalj  sono  tantj,  ch'ad  esser  5,  o  6 
sacerdotj,  come  sono  tre,  harebbono  che  fare.  Quelli  che  si  con- 
fessono  ogui  domenica  sono  tanto  feruentj  et  solleciti  a  li  exer- 
citij  spiritualj,  che  non  e  fatta  ancora  1'  alba,  anzi  quasi  a  due 
hore  auanti  giorno  b,  si  partono  dalla  casa  loro  c,  alle  uolte  etiam 
con  piogia  et  uenti,  che  qui  spesso  regnano,  per  uenir  alla 
chiesa,  retruouandola  alle  fiate  serrata  per  esser  cossi  notte. 
Loro  stan  aspettando  d  et  alle  uolte  stan  battendo  per  esserli 
aperta  la  porta  del  tempio.  Di  piu  hanno  tanta  deuotione  alle 
prediche  et  cose  nostre,  che  certo  e  cosa  da  lodarne  Iddio  nostro 
Signore,  domandando  remedij  da  confessorj  loro  per  mortificar 
se  medesmi,  demostrando  hauer  gran  desiderio  di  piu  perfecta- 
mente  unirsi  con  Christo  nostro  Signore. 

3.  Vna  donna  de  le  piu  nobilj  di  questa  cita,  la  qual  era  so- 
lita  andar  uestita  al  modo  mundano,  e  uenuta  a  tanto  dispregio 
del  mondo,  che  ua  uestita  di  lana  ben  grossa,  non  si  curando 
del  parlar  di  moltj  l.  II  cui  exempio  molti  altri  ha  smosso  a  far 
il  medesmo. 

4.  Vn' altra  donna,  non  di  manco  conditione,  hauendo  gia 
determinato  commetter  adulterio  con  gran  dishonore  del  suo  pa- 
rentado,  et  pericolo  di  e  morte  sua  et  d'altri  che  sarrebbe  suc- 
cesso,  confessata  dali  nostri,  non  solo  muto  parere,  ma  in  nixun 
modo  puo  ueder  quello,  in  cui  haueua  posto  1'  affectione. 

5.  Moltj  per  mezo  dele  [sic]  predication  di  nostrj  han  laxato 
1'odij  et  rancori,  i  quali  haueuano  contro  il  prossimo,  pacifi- 
candose  per  mezo  della  confessione  con  quello ;  et  circa  di  cio 
non  tacero  quello  che  particolarmente  e  di  molto  lodar  e  ren- 
gratiar  il  Signore,  peroche  vn  gintilhuomo  di  li  nobili  di  questa 
cita,  essendo  stato  grandemente  molestato  d'  un  altro  non  sola- 
mente  con  parole,  in  honor  et  fama,  ma  etiadio  [sic]  con  li  fattj, 
nella  robba,  haueua  spesse  uolte  procurato  con  altrj  di  leuargli 
la  uita,  il  che  quasi  una  uolta  gl'era  f  riuscito;  ma  non  piacque 


a  Del.  la  Chiesa.  —  b  auanti  giorno  supra  vers.,  deletis  di  raatina  (come 
e  costume  dirse)  —  c  Del.  et.  —  d  aspettando  supra  vers.,  deleto  dietro  a 
quella.  —  e    pericolo  di  supra  vers. —  f  gl'  era  supravers.,  del.  1'haueua. 


1  Huic   feminae    possent    aptari,    quae    habentur  apud    Ribadeneira,   I, 
468-469. 


619.  —  Monte  Regali  20  Ianuarii  1562  741 

a  Iddio  nostro  Signore,  il  qual  impedi  tanto  male.  Venendo  a 
alle  nostre  prediche  talmente  li  conuerti  il  cuore  nostro  Signore, 
che  non  solamente  muto  animo,  ma  fece  intender  a  quel  suo 
aduersario  che  1'intento  suo  non  era  di  uolerlo  offendere,  ma 
piu  tosto  d'  amarlo  grandimente,  tanto  piu  per  1'  aduenire, 
quanto  1'  haueua  odiato  per  il  passato ;  et  se  cio  non  s'  hauesse 
possuto  persuadere,  ch'  harebbe  luj  stesso  andato  da  lui  per  re- 
conciliarsi,  s'  hauesse  saputo  che  lo  harebbe  acceptato.  [Sequitur 
aliud  simile  exemplum.] 

6.  Generalmente  parlando,  la  gente  di  questa  cita  e  molto 
affectionata  a  li  nostri  della  Compagnia,  il  che  dimostra,  non 
solamente  lodando  li  nostri  exercitij,  ma  ancora  si  rende  con 
gran  desiderio  capace  di  quelli,  percioche  non  potendo  tutti  ue- 
nir  alla  predica  della  nostra  chiesa,  han  domandato  con  grande 
instantia  et  desiderio,  che  si  predicasse  in  un  quartiero,  in  una 
chiesa  della  Nuuciata  nuouamente  fabricata.  II  che  gia  alcuni 
mesi  sonno  b  vn  fratello  di  li  nostrj  fa  con  assai  frutto  et  conso- 
latione  delle  loro  anime,  perche  son  uenutj  molti  di  costoro  dopo 
a  confessarsj  et  comunicarsi,  et  tuttauia  uengono;  la  qual  cosa 
ha  smosso  una  sancta  inuidia  alla  gente  d'un'altro  quartiero,  la 
qual  fa  grand'  instantia  d'  hauer  predica  le  domeniche  o  le  feste. 
Bisogneria  hauer  un'  altro  predicatore  per  poterli  sodisfare,  per- 
che  quel  della  nostra  chiesa  non  solamente  predica  alla  mati- 
na  ma  ancora  dopo  pranso,  et  il  fratello  che  predica  alla  Non- 
ciata  la  matina,  alla  sera  predica  al  monastero  delle  donne  et 
con  molta  frequentia  d'auditorj.  Non  si  mancara  pero  con  la 
gratia  del  Signore  di  sodisfare  al  loro  sancto  desiderio. 

7.  La  cita  ha  fatto  grande  instantia  per  hauer  il  nostro  pre- 
dicatore  nel  domo  per  1'  aduento  et  quaresima  c. 

8.  Le  schole  nostre  per  la  diuina  gratia  uanno  bene.  Ui  sono 
moltj  scholarj  in  tutte  d  tre  le  classi,  et  alcunj  di  buone  partj, 
et  buoni  desiderij  d'intrar  nella  Compagnia.  Fanno  assai  pro- 
gresso  non  solamente  nel  imparar  lettere,  ma  anche  la  dottrina 
christiana  con  gran  contentezza  et  consolatione  di  loro  parentj. 
[Preces  postulat.] 

Di  Monreale  a  20  di  Giennajo  1562. 

Di  V.  R.  P.  indegno  seruo  nel  Signore 

Gioseph  Lo  Lianti  l. 

a  Del.  dopo  questo.  —  b  Del.  ch'.  —  c  Del.  non  si  predico  1'aduento,  ha- 
uendo  predicato  Mons.or  suffraganeo.  —  d  Emend.  ex  tuttj. 

1  In  catalogo  collegii  Montis  Regalis,  qui  videtur  scriptus  anno  1560,  haec 
habentur  de  epistulae  auctore:  «  Joseph  Liante  di  Messina,  di  18  in  19  anni, 


742  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

620 

VINCENTIUS    DELLE    NOCE 

CATANIA  21   IANUARII   1562  l. 

1.  Ad  religiosam  disciplinam  fovendam,  declarantur  domi 
Constitutiones  et  Regulae  Societatis.  —  2.  Discipuli  paulo  nu- 
merosiores,    quorum   quattuor    Nostris    accenseri    cupiunt. 

—  3.  Cives  accurrunt  avide  tum  ad  eucharistiam,  tum  ad 
contiones    Patris    Rectoris   psalmos  davidicos  explanantis. 

—  4.  Etiam  ad  religiosas  habentur  notabili  cum  fructu  ser- 
mones.  —  5.  Episcopi  vicarius  socios  magni  facit.  —  6. 
Eleemosynae  ad  templum  perficiendum  collatae. 

1.  -j-  Molto  R.do  in  Christo  Padre.  Pax  Ghri.  Breuemente  diro 
alla  R.  V.  il  frutto  s'  e  fatto  dalli  nostri  in  questo  quadriinestre, 
mediante  la  diuina  bonta.  Et  accio  incominci  dalli  nostri,  tutti 
(per  la  Dio  gratia)  siamo  stati  sani,  ne  si  son  lassati  li  soliti 
esserciti  della  Compagnia,  come  il  dechiarare,  intendere  et  in- 
terpretare  le  constitutioni  et  regole  di  quella,  onde  s'inanimino 
alla  perfetta  obedientia  et  annegatione  di  se  stesso.  Vno  de  no- 
stri  fece  le  feste  di  Natale  una  pelegrinatione  con  non  pocca 
sua  utilita. 

2.  Quanto  alle  schole  et  numero  de  scholari,  gia  s' e  scritto 
1'ultima  uolta;  questo  pero  si  puo  scriuer,  che  sono  cresciuti 
sin' a  cinquanta,  et  massime  delli  nobili  et  primi  di  questa  cita, 
et  tutti  si  sogliono  confessare  ogni  mese,  et  molti  di  loro  ogni 
settimana.  Intendono  ancho  la  dottrina  christiana,  qualle  man- 


son  cinque  mesi  che  sta  nella  Corapagnia,  venne  in  probatione  di  Messina 
per  mare,  e  fu  posto  in  vn  hospitale  per  vn  mese  e  8  giornj,  e  poi  in  Pa- 
lermo  nella  priraa  probatione  et  in  diuersi  officij,  da  3  mesi  e  mezo ;  poi  fu 
mandato  a  Monreal  a  far  la  prima  scliola,  fece  li  uoti  la  pascha  passata;  non 
e  forte  e  patisca  fsicj  di  dolor  di  testa  in  Palermo,  sta  contento  e  resignato  ». 
(God.  Sicul  59,  n°.  213  v.).  In  catalogo  Provinciae  Siculae  Romam  misso 
mense  Ianuario  anni  1567  haec  dicuntur :  «  Giuseppe  Liante  Messinese  di  eta 
di  25  anni  incirca.  Sono  8  anni  incirca  che  e  nella  Gompagnia.  Fu  prima 
prouato  nello  spedale,  poi  mandato  in  Monreale  doue  ha  letto  3  anni  e  raezo 
nella  superiore  scuola  e  predicato.  Lesse  poi  in  Calattabellota  11  raesi  e  pre- 
dicato  vna  quadragesiraa,  vn  altra  ne  ha  predicato  a  Monforte.  Fu  poi  man- 
dato  a  Roma  et  ritornato  per  indispositione  seguita  il  3°  anno  del  corso.  » 
Ibid.  f.  159v. 

1  Ex  autogr.,  ut  videtur,  in   cod.   Sic.  181,  f.  228;   prius   132.  Praecedunt 
duo  exempla  latina  in  ff.  225,  227. 


620.  —  Catania  21  Ianuarii   1562  743 

dano  a  mente  et  recitano,  et  si  procura  che  facino  profitto,  si 
nelle  littere,  come  anche  nelli  boni  costumi.  Sono  ben  da  sei, 
li  qualli  uogliono  entrare  nella  Compagnia,  de  quali  quatro  ne 
sono  che  colla  uirtu,  scientia  et  ingegno  superan  li  altri  nostri 
scholari.  Li  doi  altri  non  uengono  alle  nostre  schole ;  uno  de 
qualli  e  dottore  di  legge,  1'altro  e  mediocremente  uersato  nelle 
lettere  humane.  I  quali  aspettano  con  gran  desiderio  il  R.do  P. 
Prouinciale  l  per  esser'  receuuti  nella  Compagnia. 

3.  Quel  che  si  puo  dir'  della  chiesa,  e,  che  '1  nostro  Reue- 
rendo  P.  Rettore  (come  altre  uolte  si  e  scritto)  predica  ogni  do- 
menica  la  matina,  et  dopo  pranso  suol  dechiarare  a  i  salmi  de 
Dauid,  et  uengono  molti  homini  et  donne  a  udirlo.  L'altri  sacer- 
doti  s'occupano  nelle  confessione,  a  quali  quasi  ogni  giorno 
crescie  la  quantita  delli  penitenti,  et  non  solamente  odono  le 
confessioni  in  chiesa,  ma  anche  sono  chiamati  fuori  de  casa,  et 
tale  essistimatione  ha  conceputo  de  nostri  questa  cita,  che 
quando  alcun  si  troua  in  graui  peccati,  1'exhortano  uenir'  con- 
fessarsi  colli  nostri.  [Sequuntur  aliquae  peccatorum  conversiones.] 

4.  Dua  delli  nostri  uanno  predicare  a  doi  monasterii  della 
regola  de  S.t0  Benedetto.  In  uno  de  i  qualli  si  osserua,  nel- 
F  altro  poi  che  hanno  intesso  li  nostri,  sono  d'  animo  d'  osser- 
uarla  et  di  reformarsi  in  nouita  de  uita. 

5.  Quanto  all'opinione  de  nostri  appresso  gli  altri,  di  qua  si 
potra  cogliere  quale  sia.  E  ui  stato  un  canonego,  dottore  (che 
tiene  il  luogho  de  monsignore  R.mo)  -  a  confessarsi  con  uno  delli 
nostri  Padri,  et  ha  promesso  de  fare  tutto  quello  che  conseglia- 
ranno  i  nostri  uerso  la  salute  delle  anime;  il  che  in  fatto  dimostra, 
imperoche  subito  che  li  fu  detto  de  un  certo  mal  costume  delle 
donne,  fece  mandare  una  scommunica  contra  detto  costume. 

6.  Doi  nobillissime  donne  di  questa  cita,  deuote  della  nostra 
chiesa,  morendo  una  di  esse  ha  lasciato  settanta  sei  scudi,  et 
F  altra  ducento  et  cinquanta,  accio  piu  presto  si  possi  finire  la 
nostra  fabrica.  [Preces  postulat.] 

De  Catania  al  di  21  de  Gennaro  1562. 

Per  commissione  del  R.do  P.  N.  Rettore  Sancio  Nauarro. 

De  Vra.  R.da  P.ta  figliolo  inobediente  et  seruo  inutile. 

VlNCENTIO   DELLE   NOCE   3. 


a  dechiare  ms. 


1  P.  Petrus  de  Ribadeneira  ex  Urbe  missus.  Cf.  Bibadeneira,  I,  425  sqq. 
a  Vide  p.  574,  annot.  1. 
3  Vide  p.  574,  >nnot.  2. 


744  LlTTBRAE    QUADRIMESTRES 

621 

PROSPER    MALAVOLTA 

PATAVIO  28    IANUARII    1562  l. 

P.  Provincialis  magna  audientia  et  fructu  contionatur.  Auxilia 
poscit. 

f  Jhs.  Pax  Xpi.  Molto  R.do  in  Xpo.  Padre:  [Exiguitatem  re- 
rum  ob  multitudinem  aegrotorum  sociorum  excusat.  Socii  vi- 
ginti  duo.  Res  domesticae  bene  procedunt.  De  scholis  nihil  novi]. 

...il  R.do  P.  Prouintiale  2  con  grande  instanza  pregato  dal 
R.mo  vescouo  3  tutto  1'  aduento  ha  predicato  nel  dommo,  dechia- 
rando  che  utilita  habbi  portato  a  noi  la  uenuta  del  figliolo 
d'  Iddio.  Qual  materia  non  hauendo  potuto  fornire  in  questo 
tempo,  ne  essendosi  usanza  di  predicar  in  a  quella  chiesa  dipoi 
1'  aduento,  la  continuo  in  nostra  chiesa  sino  alla  septuagesima ; 
e  adesso  queste  tre  settimane  auanti  quaresima  la  finira  nel 
medesimo  dommo,  doue  la  comincio.  II  concorso  delli  auditori, 
tanto  scholari,  come  cittadini,  e  tanto  grande,  che  non  ui  e  loco 
dal  quale  si  possi  udire  la  uoce  del  predicatore,  o  uedere  il 
uolto,  che  non  sij  pienissimo,  benche  per  gratia  d'  Iddio  il  Padre 
Prouintiale  habbi  assai  buona  uoce.  II  R.mo  vescouo  con  quasi 
tutti  li  canonici  non  ne  perde  una  di  dette  prediche.  Li  rettori 
della  citta  et  delli  studij  piu  uolte  si  ritrouano  presenti  che  al- 
trimente.  Ha  il  medesimo  Padre  in  questo  istesso  tempo  predi- 
cato  piu  uolte  a  diuersi  monasterij  di  monache,  e  tal  hora  in 
alcune  congregationi  de  gentil'homini ;  le  quali  fatiche,  come  sono 
grandi,  cosi  rendano  gran  frutto,  et    maggiori    ne    promettano. 


a  il  ms. 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Venet.  100,  f.  94;  prius  498.  Praecedit  exemplum  la- 
tinum  in  ff.  92-93. 

a  P.  Benedictus  Palmio. 

3  Patavinam  ecclesiam  administrabat  Aloisius  card.  Pisanus,  qui  episcopo 
auxiliari  utebatur  per  id  tempus,  ut  videtur,  Gerardo  Busdraghi,  episcopo 
titulari  argolicensi.  Cf.  Edbel  :  Hierarchia...  III,  130,  284,  361. 


621.  —  Patavio  28  Ianuarii  1562  745 

A  noi,  certo,  ne  hanno  dato  in  questa  citta  non  puocha  autho- 
rita,  quale  seruira  molto  a  piu  honore  d'  Iddio  N.  S.  et  salute 
delle  anime.  Dipoi  hanno  eccittato  quella  congregatione  della 
pieta  l,  che  quasi  dormiua,  di  modo  tale,  che  adesso  e  piu  spesso 
e  piu  diligentemente  uisita  gl' infermi,  aiutandoli,  non  solo  il 
corpo  con  elemosioe,  ma  etiam  1'  anima  con  huone  e  sante  am- 
monitioni.  Oltra  di  questo  non  manchano  persone  nobile  che 
frequentemente  per  sua  diuotione  seruino  agl'  amalati  del  ho- 
spitale  con  loro  gran  profitto  e  consolatione  delli  infermi.  E  so 
che  alcuni,  li  quali  haueuano  lasciata  la  bona  uita  gia  comin- 
ciata  per  le  prediche  del  R.do  P.  Benedetto,  per  le  medesime 
adesso  sonno  ritornati  in  se  stessi,  frequentando  le  prediche  e 
sacramenti,  come  prima.  Si  che  sapia  le  R.da  P.  V.  che  non 
pochi  uengono  dalli  nostri  a  dimandargli  conseglio  in  cosa  d' im- 
portanza  e  a  consolarsi  con  1'istessi,  quali  ancho  molti  chiamano 
a  confesare  1'infermi  e  agiutarli  al  ben  morire;  oltre  che  alle 
uolte  accade  li  sia  bisogno  stare  li  giorni  intieri  a  udire  con- 
fessioni,  massime  quando  occorono  alcune  feste  principali  del' 
anno.  E  certo  posso  dire  con  uerita  che  piu  e  la  raccolta  che 
i  metitori,  e  che  molto  meno  sonno  quelli  alli  quali  satisfano  li 
nostri,  che  quelli,  quali  per  manchamento  di  operarij  sonno 
sforzati  partirsi  senza  hauer  ottenuto  ponto  d[i]  a  quello  che  ri- 
chiedeuano.  Pero  in  nome  de  tutti  prego  quanto  posso  et  so 
la  R.da  P.  V.  che,  si  e  possibile,  ne  faci  gratia  almeno  di  uno 
o  doi  conuenienti  sacerdoti ;  il  che  se  fara,  tengo  per  certissimo 
sara  cosa  non  meno  a  tutti  noi  ioconda,  che  grata  e«t  utile  a 
questa  citta.  [Preces  postulat]. 

Di  Padoa  alli  28  Genaro  1562. 

D.  V.  R.  P.  seruo  in  Xpo.  indignissimo, 


Prospero  Malauolta  2. 


A  tergo.  Per  Roma. 


a  Consumpta  charta  in  fine  vers. 


1  Vide  Litt.  Quadrim.  V,  752-753. 
8  Cf.  Litt.  Quadrim.  VI, 


746  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

622 

HENRICUS    RICKMAN 

VINDOBONA   29    IANUARII    1562   l. 

1-2.  Sociorum  numerus  coloniis  deductis  diminutus,  iterum  auc- 
tus,  quorum  aliqui  per  Austriam,  Bohemiam,  Hungariam, 
Moraviam  peregrinatum  missi  sunt.  Quid  egerint,  quos  fruc- 
tus  tulerint.  —  3.  Duodeviginti  bonae  indolis  adolescentes 
ad  tirocinium  admissi.  —  4.  Scholarum  status.  Exercita- 
tiones.  —  5.  Fructus  ex  contionibus  et  sacramentorum  ad- 
ministratione. 

1.  -j-Gratia  et  pax  Dni  nri.  sit  nobiscum  seniper.  Quid  exacto 
hoc  quadrirnestri,  R.de  in  Xpo.  P.,  ex  nostra  viennensi  hac  uinea 
fructus  decerptum  sit,  quatn  potero  breuissime  complectar.  At- 
que  ab  his,  quae  intra  domesticos  parietes  gesta  sunt,  pro  more 
Societatis,  initium  sumam;  quantum  nuper  fratrum  nostrorum 
numerus,  nouis  ex  hoc  collegio  in  Germaniam,  Boemiam  et 
Hungariam  eductis  colonijs,  diminutus  fuerat,  tanto  nunc  noua 
(Deo  omnium  bonorum  authori  laus)  multorum  accessione, 
uberius  cepit  incrementum ;  ut  nunc  omnino,  praeter  tyrones, 
unde50  hic  agamus.  Inter  quos  undecim  sacerdotes;  qui  rei 
uero  literariae  uacant,  31 ;  reliqui  coadiutores  sunt  temporales. 
[Cuncti  enixe  ad  perfectionem  contendunt.]  M.  Hurtadus  2  rerum 
spiritualium  praefectus  nobis  est  peculiariter  designatus;  ad 
obediendi  rationes,  ad  peregrinationem,  atque  alia  id  genus 
exercitia  spiritualia  magno  cum  fructu  assueuimus  a.  Operosum 
nimis  bic  foret  siugula  quae  in  postrema  fratrum  nostrorum 
peregrinatione  contigerunt,  T.  R.ae  explicare ;  quare  breuiter  sic 
habetur.  Mensis  Octobris  peregrinationes  adeo  non  cedere  prio- 
ribus  (quamuis  illae  non  parum,  uti  ex  penultimis  nostris  lite- 


a  Emend.  ex  assuescimus. 


1  Ex  apogr.  coaevo  in  cod.  Germ.  139,  ff.  117-118;  prius  50-51  (23-24).  Aliud 
exemplum  est  in  cod.  Germ.  144,  ff.  5-6.  Correctiones,  quae  in  annotatio- 
nibus  indicantur,  eadem  manu  factae  videntur. 

3  Cf.  Litt.  Quadrim.  V,  170,  annot.  2. 


622.  -  Vindobona  29  Ianuarii  1562  747 

ris  non  obscure  T.  R.  coniectare  potuit  *,  foecundae  quoque  ex- 
titerint),  ut  multis  etiam  parasangis  ea  superent,  siue  numerum 
peregrinantium,  siue  emensa  ab  eis  a  itinera,  siue  fructus  eorum 
uberrimos  spectes;  iam  enim  non  se  intra  buius  prouinciae  ter- 
minos,  ut  ante,  continuerunt,  sed  Austriae  fines  egressi,  alij 
Boemiae  oras  attigerunt,  alij  Hungariam,  alij  Morauiam  longe 
lateque  penetrarunt  tanta  cum  fragranlissimi  odoris  de  Societate 
fama,  quanta  maxima  pene  esse  potest.  Nam  cum  omnes  ita 
suas  informassent  rationes,  ut  sibi  bihil  omnino  in  sua  pere- 
grinatione  praeter  sui  ipsius  mortificationes  et  proximi  utilita- 
tem  quaerendum  esse  ducerent;  buc  omnes  ingenij  neruos, 
suam  industriam.  preces  b  animique  commentationem,  remis  ue- 
lisque  (quod  aiunt)  referre  singuli  conabantur.  Libere  igi- 
tur  sibi  obuiam  factos  ad  confessiones,  ad  sacrae  synaxeos 
perceptionem,  et  ut  carni  ac  uitijs  perpetuum  bellum  indi- 
cerent,  non  raro  exbortabantur;  iurandi,  iurgandi,  potandi, 
Deumque  id  genus  uitijs  offeudendi,  mores  corruptissimos  c  ubi- 
que  magna  cum  omnium  aedificatione  abolere  contendebant; 
uisitabant  aedes  aegrotorum.  adibant  carceres,  gymnasia,  et  tri- 
uiales  quasdam  scolas  ingressi,  iuuentutem  ad  ueterem  maiorum 
suorum  pietatem  magno  cum  omnium,  tum  praeceptorum  suorum 
applausu,  excitabant  inflammabantque.  Contionibus  uero  quas 
in  supremis  saepe  ciuitatum  templis,  diuersis  d  paroecijs  et  mo- 
nasterijs  celebrioribus  ad  populum  habuerunt,  id  non  solum 
sunt  assecuti,  ut  in  haereticorum  animis  graues  conscientiae  acu- 
leos  relinquerent,  uerum  etiam,  ut  quidam.  diuina  eos  iuuante  e 
gratia,  ad  sanctae  Ecclesiae  gremium  multis  cum  lachrymis  re- 
uerterentur,  atque  in  ea  se  mori  uelle  dicerent.  Magnum  studium 
multamque  operam  in  tollendis  parochorum  cum  suis  concubinis 
(quod  malum  proh  dolor  his  in  locis  pernitiosissime  grassatur) 
consuetudinibus,  atque  alijs  eorum  moribus  a  suo  offitio  alienis- 
simis,  quando  dabalur  occasio,  diligentissime  collocabant.  Tes- 
tatur  id  sane  uel  unicum  praeclarum  illud  exemplum.  Nam  cum 
ieiuni  aliqui  eorum  toto  die  immensa  semel  confecissent  miliaria, 
atque  Direnpach  (quod  est  Morauiae  oppidum)  appulissent,  scis- 


a  a.b  eis  stipra  vers.,  delet.  eius  (?).  —  b  preses  ms.  Alt.  ex.  preces.  — 
c  Seq.  verb.  deletum,  qnod  legere  nequivimus.  —  d  Bel.  paroesijs.  —  e  iuuante 
supra  vers.,  deleto  opitulante. 


1  Vide  p.  280. 


748  LlTTBRAE    QUADRIMESTRES 

citantur  de  parocho,  ad  quem  cum  eis  patuisset  accessus,  trac- 
tatique  ab  eo  humaniter  fuissent,  coepit  quidam  pro  more  de 
pietate,  uita  et  moribus  christianis  cuin  eo  paulo  liberius  dis- 
serere.  Placebant  ei  prima  fronte  omnia,  coeterum  in  hoc  81? 
dicuraocov  [sic]  a  nostro  R.  P.  dissentiebat,  quod  in  coniugio  illo, 
quod  cum  concubina  contraxerat,  nullum  subesse  sacramentum, 
ita  ut  ipse  censebat,  temere  effutiret.  Dicebat  enim  se,  ni  fallor, 
cum  R.mi  Nauseae,  vieunensis  quondam  episcopi  l,  consensu  eam 
duxisse  in  uxorem,  addebatque  fieri  non  posse  (honestam  scili- 
cet  hanc  causam  suae  culpae  praetexens),  uti  quis  his  difficillimis 
temporibus  caste  uiueret.  Goeterum  rationibus  tandem  et  pijs 
praedicti  Patris  consilijs  uictus,  tantum  est  repente  mutatus  ab 
illo,  ut  ipse  suam  concubinam,  et  ipsa  uiceuersa  eum  deserere, 
et  prorsus  uelle,  bona  fide  pollicereutur.  Quin  imo  illa  quoque 
adiecit,  se  barbam  quam  summo  studio  alebat,  quam  otijssime 
abrasurum ;  deinde  pensum  suarum  horarum,  quod  multis  an- 
nis  neglexerat,  Deo  posthac  diligenter  persoluturum,  ac  postre- 
mo  sub  utraque  specie  nec  prece,  nec  praecio,  imo  nec  armis 
quidem,  ut  ante,  sacramenta  commisso  sibi  gregi  administra- 
turum. 

2.  Possent  hic  alia  eiusdem  fere  generis  exempla,  quae  in  ijs 
pagis  quae  picardis,  sabatinis,  nicolaitis,  anabaptistis,  et  etiam 
iudeis,  scatere  uulgo  iactantur,  diuina  Dei  misericordia  contige- 
runt,  in  medium  afferri;  sed  ea  cum  ex  his  et  sequentibus  facile 
conijci  possint,  breuitatis  causa  praetermittam.  lllud  omnes  sat 
mirari  non  poterunt,  quod  cum  nullum  aut  concionado,  aut  pro- 
ximum  priuatis  consilijs  iuuando,  aut  pauperum  commodis  ubi- 
que  inseruiendo  studium  salutis  animarum  omitti  a  nostris  cer- 
nerent,  eos  tamen  spretis  saepe  ultro  oblatis  hospitijs  et  lectis 
splendidissimis,  aut  ad  egrotorum  aedes  deflectere,  aut  in  scamnis, 
nonnumquam  etiam  humi  et  sub  dio  cubare,  ostiatimque  elee- 
mosynas  magno  cum  labore  petere  conspiciebant.  Vnde  factum 
est,  ut  non  raro  pijs  his  nostrorum  exemplis  adducti,  alij  cu- 
ram  illustrium  quarundam  parochiarum,  ludimoderatoribus  et 
concionatoribus,  quos  in  perniciem  ciuitatum  a  se  ali  dicebant, 
exterminatis,  eorum  fidei,  magnis  propositis  salarijs,  concredere 
omnino  uellent;  alij  noua,  missis  ad  Patrem  Rectorem  literis, 
Societati  collegia  erigere;  alij  nostris  a  se  recedentibus  benedi- 
cendo  clamare:  ducat  uos  et  reducat   incolumes  Pater  et  Filius 


1  Fridericus  Nausea  viennensem  ecclesiam  rexit  ab  anno  1539  ad  1552.  Eubel: 
Hierarchia...  III,  354. 


.  —  Vindobona  29  Ianuarii  1562  749 

et  Spiritus  Sanctus;  alij  suspiraudo  dicere:  utinam,  utinam  pre- 
cibus  meis  apud  Deum  possem  efficere,  quo  cito  reuerteremini ; 
alij  denique  se  ijs  adiungere,  atque  Societatem  nostram  ingredi 
cuperent,  et  sumopere  adhuc  cupiant.  Non  deerant  tamen,  qui 
eos  quoque  grauiter  saepe  persequerentur,  atque  ipsos  non  so- 
lum  nunc  falsos  prophetas,  nunc  gebusitas,  nunc  phariseos,  nunc 
hypocritas,  alijsque  contumeliosis  nominibus  appellarent;  uerum 
etiam  uerbera  plerumque,  cruces  et  extrema  queque  eis  super- 
bissime  minarentur.  Coeterum  nostri  peregrini,  Dei  Opt.  Maximi, 
a  quo  minime  peregrinabantur,  dextera  illos  in  his  periculis 
conseruante,  omnes  stato  fere  tempore  ad  nos  leti  et  incolumes 
remearunt. 

3.  Ad  probationem,  qua  Societas  nostra  uti  solet,  admissi 
sunt  unius  dumtaxat  mensis  curriculo,  praeter  alios  quosdam, 
duodeuiginti  insignes  adolescentes,  atque,  ut  apparet,  Societatis 
instituto  aptissimi,  non  sine  summo,  ut  speramus,  et  fructu  et 
suarum  animarum  consolatione.  Exercentur  enim  pi.js  quotidie  a 
meditationibus,  atque  in  uilibus  demissioribusque  offitijs,  cum 
omnes  ex  aequo,  turn  maxime  recentiores.  e  quibus  4  b  ante  quam 
reciperentur,  ita  conspirauerant,  ut  cutn  uiderent  nimium  per- 
trahi  suam  in  nostrum  numerum  admissionem,  collegium  ali- 
quoties  ingressi,  nulla  illinc  ratione  auelli  potuerint,  donec 
suorum  uotorum  compotes  c  efficerentur. 

4.  Verum  haec  hactenus  de  domesticis.  Locus  iam  postulare 
uidetur,  ut  quae  in  scholis  nostris  aguntur,  silentio  quoque  non 
inuoluamus.  Professores  classici  duodecim  numero  sunt,  quorum 
in  sua  quisque  functione  gnauiter  uersatur.  Schola  logices,  quae 
posterioribus  quadrimestribus  octo  ad  summum  auditores  habe- 
bat,  iam  ad  20  numerum  excreuit.  Exercitia  uero  quibus  stu- 
diosi,  tum  ad  uirtutem,  tum  ad  capessendas  bonas  artes  exti- 
mulantur,  diuersa  sunt,  nec  ea  quidem  infrequentia.  Theologi 
bis  legunt  quottidie,  reliqui  ut  ante.  Logicae  canditati  singulis 
hebdomadibus  d,  praeter  quotidianas  exercitationes,  diem  sab- 
bathi  totum  disputationibus  consecrant.  Humanitatis  discipuli  et 
rhetores  in  suis  segregatim  scholis  idem  agunt.  Exigitur  a  sin- 
gulis  octauo  quoque  die  exactissima  doctrinae  christianae  ra- 
tio ;  confitentur  omnes  singulis  mensibus ;  quod  etsi  quibusdam 
ualde  in  primis  insolens  uidebatur,  nunc  tamen  alacri  etiam 
animo  paulatim  assuescunt,  adeo  ut  inter  illos  non  desint,  qui 
8°  quoque  die  id  praestent,  atque  sacrosancto  eucharistiae  sacra- 

a  Emend.  ex  quottidie.  —  b  Bel.  germani.  —  c  JJel.  singuli.  —  d  hebdo- 
madimus  ms. 


750  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

mento  diebus  solennioribus  magna  cum  deuotione  communicent. 
Nonnulli  praeterea  cum  turpi  baereseos  contagione  imbuti  apud 
suos  praeceptores  adulterina  quadam  pietatis  imagine,  aliquan- 
diu  ortbodoxae  fidei  religionem,  nescio  quo  astu,  simulassent, 
suorum  magistrorum  opera  ad  meliorem  mentem  conuersi,  suos 
plane  abiurarunt  errores,  atque  ad  sacrum  matris  Ecclesiae  gre- 
mium,  obnixe  a  nostris  petentes  absolutionem,  intrepide  re- 
dierunt. 

5.  Jam  ad  sacramentorum  atque  adeo  ad  uerbi  diuini  mini- 
sterium  nostra  se  transferat  oratio.  Non  fuit,  fateor,  bis  tempo- 
ribus,  partim  propter  pestem  (cuius  gratia  hactenus  solennes 
sunt  factae  laetaniae,  et  quotidie  sacrificium  missae  oblatum) 
bic  a  pernitiose  grassante,  partim  propter  imperatoris  et  re- 
gis  Maximiliani  discessum,  is  confitentium  atque  dominicum  al- 
tare  frequentantium  numerus,  qui  Patrum  nostrorum  expecta- 
tioni  faceret  satis  ;  adeo  tamen  non  est  bac  in  re  remisse  actum, 
ut  sacerdotes  nostri  bis  rebus  tantum  uacasse  quodammodo  ui- 
deantur.  Nonnulli  enim  utriusque  sexus  bomines  anteactae  to- 
tius  uitae  crimina  maxima  cum  contritione  et  animi  demissione 
nostris  detexere.  Nec  defuerunt  bactenus,  qui  dominico  quoque 
die  augustissimum  b  sacrae  synaxeos  saeramentum  repeterent. 
Plurimi  qui  semel  duntaxat  aut  iterum  quolibet  anno  confite- 
bantur,  saluberrimum  illud  aduersus  omne  uitiorum  uenenum 
animi  alexipharmacum  frequeDtarent.  Ad  haec  vocati  sunt  interim 
nostri  Patres  ad  excipiendas  confessiones  ciuium  quorundam 
peste  laborantium,  quos  magna  cum  aliorum  aedificatione  iuua- 
runt.  Tres  ex  nostris  concionatores  germani  statas  habent  diebus 
festis  atque  dominicis  conciones;  duo  in  nostra  ecciesia,  tertius 
in  xenodochio  ciuium.  Qui  omnes  suorum  laborum  uberrimos 
fructus  cum  omnium  nostrorum  magna  consolatione  reportare 
solent.  Matrona  quaedam,  non  infimi  apud  viennenses  ordinis, 
cum  multis  iam  diebus  a  demone  uexaretur,  ita  ut  eius  in- 
stinctu  nocte  quadam  intempesta  uiolentas  iam  iam  suo  corpori 
manus  inferre  crudelissime  appararet,  illa  repente,  diuina  opi- 
tulante  gratia,  in  se  nonnihil  reuersa,  quasi  memor  eorum,  quae 
pro  contione  a  nostris  aliquando  perceperat  c,  in  huiusmodi 
uerba  prorupisse  fertur:  Vtinam,  vtinam  aut  concionator,  aut  ali- 
quis  fratrum  Societatis  IHV  hic  mihi  adesset !  Sed  cum  id  videret 
non  posse  fieri,  orauit  Dominum  IHM,  ut  illam   saltem  noctem 


a  hi  ms.    —  b  augistissimum  ms.  —  c    percaeperat  ms. 


622.  —  Vindobona  29  Ianuarii  1562  751 

quietam  duceret,  alteroque  die  suis  desiderijs  fieret  satis.  An- 
nuit  eius  precibus  Ghristus  Domiuus.  Illa  igitur  summo  mane, 
citato  gradu,  ad  nostrum  templum  confugit.  Postulat  instanter 
confessarium;  datus  est  ei  confessarius.  Petit  ab  eo  supplex  con- 
silium  aliquod,  quo  ex  tot  perturbationum  fluctibus  posset  ali- 
quando  emergere.  Dedit  ille  consilium,  quod  admodum  placuit: 
discessit  leta,  et  nunc  pergit  feruentius  contiones  atque  eccle- 
siae  sacramenta  frequentare.  Alia  quaedam  honesta  femina,  quae 
a  30  annis  confessa  non  fuerat,  cum  nobili  (ut  suspicor)  rumore, 
qui  longe  lateque  de  M.  Gregorio  l  concionatore  nostro  circum- 
fertur,  ducta,  eius  conciones  audisset;  tanta  ipsam  de  suis  tla- 
gitijs  poenitudo  inuasit,  ut  non  multo  post  ad  poenitentiae  asi- 
lum  a,  ceu  ad  sacram  anchoram,  ad  nos  quasi  miraculose  con- 
fugeret.  Aliqui  quoque  germani,  qui  tribus  aut  4  annis  grauis- 
sima  quedam  peccata  suos  caelauerant  confessarios,  animi  sui 
saniem  syncere  ac  integre,  recisis  suorum  peccatorum  uulneribus, 
salubriter  ad  nostrorum  confessariorum  pedes  effuderunt.  Idem 
praestiterunt  nuper  3  aliae  matronae,  quarum  una  a  duobus, 
altera  a  septem,  altera  20  annis  nunquam  confessionis  lauacro 
usae  fuerant.  Pretereo  hic  nostrorum  quoque  opera  non  paucos, 
depositis  odijs  plus  quam  uatinianis,  in  gratiam  cum  aduersa- 
rijs  redijsse.  Taceo  multos  esse  utriusque  sexus  homines,  qui 
obnixe  a  suis  confessarijs  postulant  crebras  orationes,  ut  suos 
liberos  in  Societate  IHV  uidere  aliquando  possint.  Nuper  est  b 
curatum,  ut  impediretur  quidam  bibliopola  a  uenditione  libro- 
rum  haereticorum,  quorum  pulchritudine  inusitato  quodam  modo 
iuuenum  animos  ad  se  rapiebat.  [Preces  postulat.]  Viennae  Aus- 
triae  4  Calend.  Februarij,  anno  1562.  Ex  commissione  P.  Rec- 
toris  2. 

R.  P.  T.  indignus  in  Xpo.  filius 

Henricus  Rickman  leodiensis  3. 

Alia  manu:  Quadrimestres  Viennenses.  Di  29  Gennaio  1562. 


a  Del.  seu.  —  b  Nuper   est  supra  vers.;  prius  videtur  scriptum  Ne  lo- 
quar  quidem. 


1  P.  Gregorius  Rosseffius.  Vide  p.  283. 

2  P.  Paulus  Hoffaeus. 

3  Vide  p.  289. 


752  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

623 

P.  FRANCISCUS   ANTONIO 

SASSARI   31    IANUARII    1562   4. 

1.  Cur  litterae  non  statis  temporibus  mittantur.  Socii  antiqui 
et  novicii.  Candidati.  —  2.  Sociorum  valetudo  civibus  cordi 
est.  —  3.  Beligiosa  disciplina.  —  4.  Crescit  in  dies  con- 
cursus  ad  sacramenta.  —  5-6.  Quorum  fructus  exemplis 
ostenditur.  Etiam  ex  dissitis  oppidis  consilii  capiendi  causa 
ad  nostros  accurritur.  —  7.  Benevolentiae  signa.  —  8-14. 
Excursus  Patris  Bectoris  ad  urbem  Calarim,  et  Patris  Pas- 
siu  cum  socio  ad  urbem  Oristanum.  Quo  in  itinere  Ortue- 
rum  et  Sammogheum  oppidos  iuvant.  Sociorum  nomina  et 
patria. 

1.  f  Jhs.  Muy  R.d0  P.e  nro.  en  Chro.  Pax  Chri.  etc.  La  incom- 
modidad  y  falta  de  los  passages  nos  haze  siempre  ser  algo  tar- 
dos  en  el  screuir  de  las  quadrimestres,  y  otras  vezes  algo  an- 
ticipados,  y  assi  esto  escusara  mi  pereza  y  negligencia,  con  la 
qual  he  passado  ya  los  4  meses  en  que  deuiera  screuir  la  pre- 
sente,  para  en  ella  dar  cuenta  a  V.  P.  de  las  cosas  deste  col- 
legio  en  lo  interior  y  exterior.  Comencando  pues  por  lo  interior, 
somos  al  presente  en  este  collegio  8  por  todos ;  scilicet  los  4 
sacerdotes,  y  los  4  hermanos  2,  de  los  quales  el  vno  con  la  ayuda 
del  Senor  pienso  se  ordenara  presto,  por  tener  talento  y  suffi- 
ciencia  para  ello  3 ;  el  otro  es  coadiutor,  y  los  dos  son  nouicios 
que  estos  dias  se  han  recebido,  y  estan  agora  en  la  primera 
probacion.  El  vno  es  genoues,  natural  de  Arax,  y  el  otro  es  na- 
tural  desta  ciudad.  Tienen  entrambos  buenas  partes,  talento  y 
habilidad  para  studiar,  con  algunos  principios  de  grammatica ; 
y  en  lo  spiritual  proceden  muy  bien  y  dan  de  si  senales  de  que 
se  seruira  Dios  nuestro  Sehor  mucho  dellos  en  los  ministerios 
de  la  Compahia.  Sin  estos  que  se  han  recebido,  andan  muy  moui- 
dos   tambien  otros  que  hasta  aqui  se   lo   tenian  callado,    pero 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Sardin.  13,  ff.  169-170;  prius  252-254  (167-169). 

3  Eorum  noraina  habentur  ad  finem  epistulae. 

3  Franciscus  Garcia,  qui  paulo  post  sacerdos  factus  est. 


623.  —  Sassari  31  Ianuarii  1562  753 

agora  en  viendo  abrirse  la  puerta,  se  han  declarado  bien.  Algu- 
nos  dellos  pienso  se  regibiran,  otros  se  dillataran  mas  por  la 
incommodidad  que  tenemos  de  casa,  que  de  lo  demas  confio  en 
el  Senor  que  no  faltara  lo  neQessario. 

2.  Salud  corporal  tenemos  todos  al  presente,  gloria  al  dador 
della,  aunque  no  han  faltado  visitas  de  la  diuina  y  dulcissima 
mano,  porque  el  P.e  Rector  y  el  P.e  Passiu  han  estado  enfermos 
de  tercianas,  y  el  hermano  Garcja  tambien  de  una  callentura 
continua  con  que  llego  a  harto  peligro,  pero  el  que  no  pretendia 
sino  visitarlos  y  consolarlos  spiritualmente,  muy  en  breue  les 
boluio  la  salud,  siendo  ayudados  con  oraciones  de  los  de  casa 
y  de  muchos  deuotos  de  fuera  ;  que  cierto  me  edificauan  en  gran 
manera,  ver  con  quanta  ansia  y  heruor  tomauan  a  pechos  este 
negocio,  vnos  con  grandes  ayunos  de  pan  y  agua,  otros  con  ro- 
merias,  otros  con  muchos  rosarios,  psalmos  y  letanias  etc.  ;  que 
creo  verdaderamente  que  por  sus  padres  y  madres  no  hizieran 
mas,  ni  aun  tanto.  Y  quien  tal  socorro  y  ayuda  daua  por  la  via 
spiritual,  crea  V.  P.  que  por  la  temporal  no  se  descuidauan, 
antes  con  mucha  abundancia  prouehian  de  todas  cosas  necessa- 
rias  para  enfermos.  El  Sehor  les  pague  tanta  charidad. 

3.  En  la  via  spiritual  todos  caminan  bien,  por  la  diuina  bon- 
dad,  en  la  obediencia,  mortificacion,  humil[dad]  a,  patientia  y 
virtudes  todas,  come  se  puede  collegir  (aunque  otro  no  huuiesse) 
del  suffrir  c[on]  animo  alegre  los  trabajos  y  incommodidades 
deste  b  collegio,  donde  niuchas  vezes  faltan  los  exteriores  y  cor- 
porales  refrigerios  y  pasatiempos,  aunque  no  los  interiores  y 
spirituales,  para  los  quales  ha  ayudado  mucho  la  renouagion  de 
los  votos  y  confessiones  generales  que  hemos  hecho  la  octaua 
de  la  Epiphania,  porque  por  las  muchas  occupaciones  no  pudo 
ser  antes.  Plega  a  la  diuioa  magestad  augmentarnos  en  virtu- 
des,  fuer^as  y  numero  para  mas  y  mejor  seruirle. 

4.  Viniendo  ya  a  lo  exterior  y  de  fuera  de  casa,  en  todo  este 
tiempo  se  han  exercjtado  con  [los]  proximos  los  solitos  ministe- 
rios  de  la  Gompania,  continuandose  siempre  el  predicar,  visitar 
a  car^eles  y  hospital,  al  modo  que  por  las  passadas  quadrimes- 
tres  tengo  scrito  a  V.  P.  L[a]  platica  de  los  domingos  sobre  la 
doctrina  christiana,  que  por  los  calores  se  auia  interrom[pi]do, 
se  ha  buelto  a  proseguir ;  y  por  ser  nuestra  iglesia  pequefra,  se 


a  Consumpta  charta  hic  et  inferius  in  extremis  versibus.  Verba  quae 
deesse  videntur,  intra  quadratas  parentheses  includimus.  —  b  Delet.  pe- 
queno. 

LlTTERAE   QUADRIMESTRES   —  Tom.    VII.  48 


75i  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

ha  mudado  a  la  iglesia  mayor,  donde  acude  mucha  mas  gente 
y  se  aprouechan  muchos  por  la  bondad  de  Dios.  El  ser  llama- 
dos  para  enfermos,  tanto  para  confessarlos,  como  para  ayudarlos 
en  el  transito,  es  cosa  tan  freqtiente  que  apenas  se  passa  dia 
que  no  seamos  llarnados,  quando  de  dia,  quando  de  noche.  La 
freqiiencia  de  los  sacramentos  cada  8  y  cada  15  dias,  es  ya  tanta 
por  la  diuina  gracia,  que  apenas  bastan  los  tres  confessores  que 
somos,  maxime  en  las  fiestas  priucipales,  y  en  special  esta  fiesta 
de  Nauidad  fue  tanta  la  gente  que  durando  8  y  diez  dias  des- 
pues,  en  que  se  confessaron  mas  de  300  personas,  todauia  hu- 
uieron  de  quedar  muy  muchos  sin  confessarse  por  otras  occupa- 
ciones  y  indisposiciones  de  los  Padres;  lo  que  cierto  sentiamos 
mucho  en  auer  de  despedirlos,  y  en  ver  lacompassion  que  mos- 
trauan  de  las  causas  que  les  dauamos  para  no  poder  cumplir 
con  todos.  Plega  a  la  diuina  magestad  embiarles  los  operarios 
que  tanto  tiempo  ha  que  dessean,  y  con  tanta  instancia  lo  piden. 
5.  El  fructo  que  de  todos  estos  ministeries  se  sigue,  es  tanto, 
que  solo  lo  sabe  aquel  qui  scrutat  corda  etc,  pero  todauia  pondre 
algunos  casos  particulares,  para  que  estos  abran  el  camino  al 
entendimiento,  que  pueda  discurrir  por  otros  muchos.  Vna  per- 
sona  muy  principal  y  de  mucho  respecto  (que  tiene  raas  de  300 
ducados  a  de  renta  del  rey)  biuiendo  fuera  desta  ciudacl,  vino 
aqui  enfermo  para  curarse,  y  visitandole  vn  Padre  de  casa 
con  el  qual  tenia  alguna  familiaridad,  le  exhorto  luego  a  la 
confession  y  comunion,  como  a  medicina  spiritual  de  la  qual 
muchas  vezes  depende  la  salud  corporal,  y  el  enfermo  respondio 
publicamente  delante  todos  los  que  presentes  estauan,  que  ya 
tenia  voluntad  de  hazerlo,  pero  que  porque  sabia  que  los  de  la 
Gompania  no  quieren  absoluer  a  los  amancebados  sin  que  pri- 
mero  echen  de  casa  la  concubina,  lo  dilataua  hasta  que  vinies- 
sen  vnos  criados  suyos  que  auia  embiado  al  lugar  donde  resi- 
dia,  a  echar  de  casa  y  aun  de  la  tierra  vna  muger  que  el  tenia 
en  casa,  y  que,  vueltos  ellos  y  [e]stando  certificado  de  la  echada 
de  aquella,  luego  se  confessaria ;  y  esto  dezia  con  gran  muestra 
de  dolor  y  sentimineto,  con  lo  que  edifico  mucho  a  los  que  alli 
estauan  y  a  todos  los  que  despues  lo  supieron.  Finalmente 
quando  b  la  dicha  amiga  salio  de  casa  y  de  la  tierra,  y  el  se 
confesso  y  comulgo  con  mucha  deuocion,  en  la  qual  aun  hasta 
agora  perseuera.  Sit  nomen  Domini  benedictum. 


a  J.os  ms.  —  b  quando  dubia  lect. 


623.  —  Sassari  31  Ianuarii  1562  755 

6.  Vn  otra  persona,  estando  enferma  y  confessandose  con  vn 
Padre  de  los  de  casa,  hizo  luego  su  testamento,  ordenando  en 
el  muchas  mandas  pias  y  restituciones,  pero  tocandolo  mas  el 
Spiritu  Sancto  y  ayudandose  de  los  auisos  y  consejos  del  Padre 
(segiin  que  el  mesmo  enfermo  lo  publicaua),  no  quiso  sperar  la 
muerte,  sino  que  luego  publicamente  comenco  a  distribuir  mu- 
cha  quantidad  de  dineros  en  restitucion  de  bienes  ciertos  y  in- 
cjertos  con  mucha  edificagion  y  admiracjon  de  los  proximos  ;  y 
es  cosa  para  mucho  alabar  al  Senor  ver  como  perseuera,  estando 
enfermo,  en  aquel  heruor  que  Dios  ie  ha  comunicado,  do  har- 
tando  de  confessarse  y  hablar  de  las  cosas  del  alma,  de  que 
antes  de  la  enfermedad  no  era  tan  sollicito,  que  al  fin  bien  pa- 
rece  haec  mutatio  dexterae  excelsi  *.  Otro  enfermo  tambien,  que 
en  sus  tratos  y  mercadurias  no  auia  sido  muy  justo  y  entero, 
acercandosele  la  muerte,  y  estando  ya  confessado  y  comulgado, 
pero  alumbrado  con  la  luz  verdadera  que  es  Christo  Jesii  Re- 
demptor  nuestro,  no  teniendo  por  segura  su  conscJenQia,  embio 
a  llamar  vn  Padre  de  los  nuestros,  y  confessandose  breuemente 
con  el  de  las  cosas  en  que  mas  se  sentia  agrauado  en  su  alma, 
luego  alli  delante  muchas  personas,  con  grandes  sospiros  y  la- 
grimas,  encargo  (por  no  poder  el  hazerlo,  a  causa  de  la  muerte 
que  se  le  acercaua,  que  no  le  tardo  7  horas)  a  su  padre  y  pa- 
rientes,  que  hiziessen  tales  y  tales  restitucjones  a  que  el  era 
obligado,  y  assi  le  comunico  nuestro  Senor  mucha  gracja,  dan- 
dole  todas  aquellas  7  horas  su  perfecto  y  sano  juizio,  lleno  de 
dolor  y  contrigion,  aborrecjendo  summamente  el  mundo  y  sus 
vanidades,  y  siempre  con  el  nombre  de  Jesiis  en  la  boca,  abra- 
candose  y  hablando  con  vn  crucifixo,  dio  el  anima  a  su  Cria- 
dor,  al  qual  plega  de  auerla  regebido  en  la  gloria  para  la  qual 
la  auia  criado.  Vna  muger  que  muchos  ahos  auia  biuido  en 
piiblico  concubinato,  haziendo  tambien  biuir  en  el  mesmo  estado 
a  vna  su  hija  casada,  biuiendo  las  dos  sin  confessarse  ni  tener 
memoria  alguna  de  Dios,  tandem  plugo  al  que  las  auia  rede- 
mido  y  comprado  con  su  sangre  pregiosa,  tocarles  el  cora^on, 
parte  con  los  sermones  de  los  nuestros,  parte  con  el  exemplo 
de  otros  semejautes  que  auian  visto  emendarse,  y  parte  con  los 
auisos  y  consejos  que  les  dauan  algunos  de  nuestros  deuotos ;  y 
assi  vinieron  a  hazer  verdadera  y  general  confession  de  sus 
pecados  y  mala  vida    passada,  y  perseueran  freqtientemente  en 


1  Gf.  Ps.  LXXVI,  11. 


756  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

el  recebir  los  sacramentos,  haziendo  grande  penitencia,  no  har- 
tandose  de  llorar  los  anos  que  en  seruicio  del  dernonio  auian 
despendido.  Plega  al  Sehor  perfectionar  en  ellas  lo  que  tan  sanc- 
tamente  les  ha  hecho  comencar.  Dende  algunos  pueblos  30  y 
40  millas  desta  ciudad,  han  venido  a  casa  a  confessarse  con  los 
nuestros  algunos  clerigos  y  tambien  seglares,  y  esto  por  algu- 
nos  casos  de  importancia  y  por  la  fama  y  opinion  que  de  la 
Compania  esta  sparzida  por  toda  la  isla,  no  se  quietauan  hasta 
resoluerse  con  alguno  della ;  y  el  grande  fructo  que  desto  se 
aya  seguido,  qualquiera  facilmente  lo  podrajuzgar;  baste  saber 
que  ya  de  ordinario  suelen  venir  a  consultar  todos  sus  casos 
con  los  de  la  Compahia,  sin  cuya  resolucion  no  los  quieren  ad- 
mittir  a  los  sacramentos  los  curas  de  las  villas.  Sea  por  todo 
gloria  a  la  diuina  magestad. 

7.  Finalmente  son  tantas  las  particularidades  que  se  offreQen 
que  screuir,  que  por  euitar  prolixidad  las  dexo,  maxime  que 
cada  vno  las  podra  conjecturar  entendiendo  la  grande  afficion 
y  amor  que  este  pueblo  y  todo  el  reyno  tiene  a  la  Compahia, 
tanto  de  las  personas  mas  principales,  como  de  los  medianos  y 
mas  baxos,  que  cierto  es  tanta,  quanta  se  pueda  pensar,  como 
dello  da  buen  testimonio  el  sustentar  y  mantener  este  collegio 
en  ahos  tan  steriles,  como  por  aca  son,  y  siendo  la  gente  co- 
munmente  pobre.  Tambien  dan  dello  testimonio  algunas  dexas 
y  legados  que  en  sus  testamentos  han  mandado  a  este  collegio 
algunas  persouas  que  no  eran  de  los  muy  familiares  de  casa; 
entre  las  quales  vna  ha  dexado  vna  cama  que  valia  mas  de  40 
libras  desta  moneda ;  otra  ha  dexado  50  libras  y  vn  frontal  para 
el  altar;  otra  auiendo  puesto  en  su  testamento  que  se  diessen 
a  este  collegio  25  libras,  el  mismo  las  hizo  dar  antes  de  morir. 
Pues  las  cosas  de  ornamentos  de  la  iglesia  tambien  las  han 
augmentado,  segun  que  han  podido,  y  cierto  no  es  nada  mirar 
estos  dones,  sino  mirar  la  gran  voluntad  y  amor  con  que  lo 
cercenan  de  sus  necessidades  para  darlo.  Plega  al  Sehor  de 
boluerfles]  por  ello  mensuram  bonam,  confertam,  coagitatam 
et  superefluentem  *. 

8.  El  P.e  Rector  ha  ydo  a  Caller  este  aduiento  por  algunos 
negocios  de  importancia,  tocant[es]  a  la  heredad  dexada  a  este 
collegio,  y  alli  ha  predicado  algunas  vezes  con  harto  concurso 
y  accepcion,  y  no  menos  fructo    spiritual,  segun  se  cree;  y  in- 


1  Gf.  Luc.  VI,  38. 


623.  —  Sassari  31  Ianuarii  1562  757 

sistieron  mucho  en  que  les  predicasse  la  quaresma,  lo  que  no 
pudo  ser  por  tener  dada  la  palabra  aca  en  Sacer.  El  visorrey  l  y 
todos  los  oficjales  reales  han  mostrado  mucho  amor  y  affi- 
cion  a  la  Compaiiia,  y  lo  mostraron  bien  en  la  buena  expedicion 
que  dieron  a  los  negocios  que  el  P.e  Rector  iua  a  tratar  alla.  El 
Senor  se  sirua  de  todo.  El  P.e  Passiu  con  vn  hermano  partieron 
en  la  fin  de  Setiembre  para  Oristan,  de  donde  es  natural  el 
dicho  Padre;  y  el  fructo  que  se  aya  hecho  en  esta  jornada,  sabra 
V.  P.  por  letra  del  hermano  que  fue  con  el,  cuyo  treslado  es  el 
que  se  sigue: 

9.  «  Despues  de  nuestra  partida  de  Sa^er,  venimos  a  vna  villa 
llamada  Ortuero,  que  es  vno  de  los  beneficios  del  P.e  Passiu. 
Hay  en  esta  villa  120  a  hombres  de  feu  que  aca  dizen,  scilicet 
120  fuegos,  y  esta  toda  rodeada  de  bosques  y  montafias.  Des- 
pues  de  auernos  recebido  con  mucha  alegria,  y  dadonos  la  buena 
llegada,  fuimos  a  ver  la  iglesia,  y  entrando  en  ella,  no  huuiera 
sido  fuera  de  proposito  cantar:  facta  est  quasi  vidua  2  etc.  Luego 
la  mesma  noche  comenco  el  Padre  a  tratar  con  los  principales 
sobre  todo  lo  necessario,  y  hase  dado  (por  gracia  del  Senor)  tan 
buena  mana,  agora  con  platicas,  agora  con  algunos  sermones 
que  les  ha  hecho  en  la  iglesia,  que  han  venido  a  todo  lo  que 
el  Padre  ha  querido  o  poco  menos,  no  obstante  algunas  contra- 
dictiones  de  algunos  rebeldes  al  bien  obrar.  Primeramente  hazen 
vn  calix  (vltra  del  ordinario  que  tienen)  de  18  scudos  de  valor, 
con  su  patena  y  corporales.  Hazese  el  altar  mayor  de  nueuo 
con  vna  piedra  muy  linda,  que  ya  han  comengado  a  cortar,  por- 
que  el  altar  que  tienen  es  tan  chico,  que  con  mucha  difficultad 
se  puede  dezir  missa  en  el.  Despues  de  muchos  pareceres  sobre 
ciertos  muros  de  la  iglesia,  que  estan  para  ruinarse,  han  rogado 
al  Padre  les  diesse  industria  para  remediarlos,  obligandose  ellos 
a  hazer  todo  lo  demas,  y  assi  el  Padre  ha  hecho  venir  vn  maestro 
de  otra  villa,  y  se  ha  concertado  todo  lo  ne^essario  acerca  desto. 
El  lugar  donde  entierran  los  muertos,  que  es  fuera  de  la  iglesia, 
y  por  ser  ruinada  la  cerca,  venian  los  puercos  y  perros  a  comer 
los  cuerpos  alli  enterrados,  fue  el  Padre  con  toda  la  villa  vn 
dia  a  reedificar  la  dicha  cerca,  de  modo  que  quedan  los  pobres 
muertos  seguros  de  puercos  y  perros,  aunque  no  de  gusanos.  Los 


a  Emend.  ex  1200 ;  et  simili  modo  paulo  inf. 


1  Alvarus  Madrigal. 
3  Gf.  Thren.  I,  1. 


758  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

paramentos  de  la  iglesia  solian  estar  sobre  vn  poyo,  por  no 
auer  en  donde  meterlos.  Hase  comprado  vna  caxa  donde  esten, 
y  ya  la  han  traydo  de  Oristan  con  quatro  bueyes  a,  aunque  no 
se  quien  ha  auido  mas  aguijonadas,  o  los  hombres  que  fueron 
por  ella,  o  los  bueyes  que  la  truxeron.  Gon  los  sermones  del 
Padre,  que  fueron  hasta  tres,  por  no  auer  estado  alli  sino  9 
dias,  se  han  consolado  y  ayudado  mucho,  segiin  los  effectos  que 
en  tan  breue  tiempo  se  han  visto  salir  de  gente  tan  inculta  y 
rude.  Y  son  que  acerca  del  jurar,  vltra  de  auer  todos  propuesto 
de  emendarse  en  lo  venidero,  algunos  no  contentandose  desto, 
han  prometido  cada  vez  que  jurassen  ellos  mismos  condenarse 
vn  tanto  para  la  iglesia,  solo  por  quitar  tan  mala  costumbre. 
Si  huuiera  vn  Padre,  sin  duda  se  confessaran  todos,  segun  vn 
dia  lo  dixeron  en  la  iglesia;  lo  qual  no  hizieron  con  el  Padre 
Passiu  por  estar  el  muy  occupado,  y  por  otros  buenos  respectos. 

10.  Viendo  la  gran  probreza  desta  iglesia  y  la  necessidad 
que  tiene  de  edificios  y  otras  cosas,  se  ha  dado  vn  orden,  sci- 
licet,  que  cada  aho  hagan  en  comun  vn  horno  de  cal  para  la 
iglesia,  y  que  cada  vno  dee  vn  quartucho  de  trigo  (que  sera 
como  vn  celeniin)  o  el  valor  del,  para  la  obra  de  la  iglesia. 
Quedan  todos  contentos  y  obligados  de  hazerlo.  Yo  algunas  ve- 
zes  he  ydo  en  estas  valles,  y  offreciendose,  ensenaua  a  los  pas- 
torcillos  el  Pater  noster  y  Aue  Maria  y  hazerse  el  sefial  de  la 
cruz  ;  y  todo  esto  por  interprete.  De  lo  qual  no  eran  ingratos, 
pues  nos  combidauan  a  hazer  collacion  (despues  de  hauer  hecho 
la  spiritual)  con  leche  y  cosas  semejantes.  El  dicho  mi  inter- 
prete  (que  es  vn  hombre  muy  honrrado,  pariente  del  P.  Passiu) 
esta  muy  conuertido  y  espera  a  V.  R.  que  passe  por  Oristan 
para  consolarse  con  una  buena  confession,  que  quiere  hazer. 
Nuestro  Sehor  le  confirme  el  buen  proposito  y  desseo  que  tiene 
de  ser  virtuoso. 

11.  En  estos  dias  vinieron  a  esta  villa  ciertos  gitanos  (que 
aqui  llaman  griegos  y  zingaros),  y  fuymos  a  ver  si  se  podia  ha- 
zer  algiiDa  cosa  con  ellos,  y  quedandose  ellos  en  su  obstinacion, 
los  dexamos  en  ella,  sino  quando  el  dia  siguiente  sentimos  toda 
la  villa  alborotada  sobre  vna  taca  de  plata  que  auian  hurtado 
a  vna  pobre  biuda,  la  qual  tenia  vna  hija  para  casar,  no  te- 
niendo  la  cuitada  otro  caudal  ni  axuar  que  dicha  taca,  que  val- 
dria  35  libras  desta  moneda  ;  de  la  qual  viendose  priuada,  y  no 


a  buyes  ms.,  et  paulo  inf. 


6*23.  -  Sassari  31  Ianuarii  1569  759 

pudiendo  con  todas  las  diligencias  que  hizo,  auer  rastro  della, 
como  desesperada  comenco  a  herirse  los  pechos  y  cosas  seme- 
jantes.  Mouido  el  P.e  a  compassion,  determino  de  yr  a  ver  si 
podia  hazer  algo,  y  plugo  al  Sefior  que  hizo  tanto  con  ellos,  que 
cobro  la  dicha  taca.  Creo  que  (vltra  el  fauor  diuino)  aprouecho 
mucho  los  dos  combates  que  el  dia  antes  les  a  dimos  sobre  la 
mala  vida  que  traen.  La  alegria  que  madre  y  hija  y  toda  la  villa 
tuuieron,  la  dexo  peasar  a  V.  R.  Luego  a  la  hora  truxeron  de 
hazer  collacion  a  los  gitanos,  y  al  Padre  vna  buena  gallina,  la 
qual  en  ningun  modo  quiso  acceptar.  Sit  nomen  Domini  bene- 
dictum. 

12.  Vno  de  los  mas  prineipales  desta  villa,  teniendo  cierta 
enemistad  de  mucho  tiempo  con  vno  de  Oristan,  y  siendo  el  el 
offendido  de  vn  mal  golpe  en  la  cara  y  perdido  vn  ojo,  por  lo 
qual  nunca  ha  querido  hazer  paz  auiendoselo  rogado  el  arcobispo 
y  otros  caualleros,  ha  sido  nuestro  Senor  seruido  que  despues 
de  hauerle  el  Padre  hecho  capaz  de  la  verdad,  respondio  que 
estaua  aparejado  a  hazer  todo  lo  que  el  Padre  le  mandasse, 
pues  conocia  que  quanto  el  Padre  le  dezia,  era  verdad.  Ya  ha 
scrito  el  Padre  a  la  otra  parte  en  Oristan,  la  qual  mucho  ha 
que  dessea  esta  jornada.  Nuestro  Senor  lo  guie  a  mayor  gloria 
suya. 

13.  Despues  de  muchos  ruegos  y  lagrimas  de  los  de  la  villa, 
diziendo  al  Padre  que  no  los  d[e]samparasse,  pues  era  su  padre 
y  pastor,  y  que  no  falte  de  visitarlos  a  menudo,  nos  partimos 
a  los  10  de  Octubre  para  otra  villa,  12  millas  desta,  que  se  dize 
Samogueo  *,  que  tambien  es  beneficio  del  P.e  Passiu.  Es  mayor 
que  la  otra,  vez  y  media ;  hay  aqui  mejor  aparejo  en  lo  que 
toca  a  las  cosas  de  la  iglesia  ;  todavia  (vltra  del  ordinario)  les 
haze  hazer  el  Padre  vn  caliz  de  30  ducados.  Tambien  en  la  fa- 
brica  les  haze  hazer  dos  ventanas  en  dos  capillas  muy  escuras, 
y  haze  adobar  vna  iglesia  que  esta  para  caer,  a  donde  se  entie- 
rran,  fuera  de  la  villa.  Ha  trabajado  mucho  el  Padre  por  hazer 
que  conseruen  el  santissimo  Sacramento,  el  qual  por  su  bondad 
ha  sido  seruido  de  hazerse  acceptar  en  esta  iglesia  para  siem- 
pre ;  lo  que  hasta  agora  [no]  se  auia  hecho.  Hase  ordenado  deste 
modo,  scilicet  que  cada  vno  ha  de  dar  cada  aho  vn  quartucho 
de  trigo  para  la  luminaria  del  santissimo   Sacramento,    y    para 


a  le  ms. 


1  Sammugheo. 


760  LlTTERAB    QUADRIMESTRES 

esto  (con  parecer  de  todos)  ha  escogido  el  Padre  dos  honrrados 
de  la  villa  para  tener  cargo  de  coger  esta  limosna  cada  ano,  y 
otra  persona  (vltra  del  curado)  que  terna  cargo  de  gouernar  la 
lampara.  Ya  se  ha  embiado  a  Oristan  a  hazer  vna  arquilla  de 
plata,  y  en  siendo  hecha,  pornan  por  obra  lo  sobredicho  en  el 
altar  mayor  con  vna  custodia  al  modo  de  la  Compahia. 

14.  Dentro  de  pocos  dias  nos  partimos  y  llegamos  a  Oristan 
con  mucha  alegria  y  consolacion  del  sehor  canonigo  Villasclara, 
tio  del  P.  Passiu,  y  de  todos  los  otros.  A  ruego  de  los  jurados 
ha  hecho  el  Padre  el  dia  de  todos  Sanctos  en  la  iglesia  mayor 
desta  ciudad  vn  buen  sermon.  Vuo  grande  auditorio,  y  que- 
do  muy  satishecho,  diziendo  que  nunquam  sic  loquutus  est 
homo  l,  scilicet  ni  hombre  de  la  patria,  ni  en  lengua  sarda,  de 
lo  qual  quedan  muy  contentos,  porque  todos  lo  pueden  enten- 
der ;  lo  que  antes  no  podian  por  predicar  los  otros  predicadores 
ordinariamente  o  en  italiano  o  en  espahol.  Y  de  nuestra  pere- 
grinacion  hasta  aqui,  no  se  me  ofrece  otro  etc.  »  [Preces  pos- 
tulat.]  De  Sager  el  postrero  de  Enero  de  1562. 

Por  commission  del  P.e  Rector 

De  V.  P.  indigno  y  iniitil  hijo  en  Jesu  Christo 

Frang.co  Antonio  2. 


Los  nombres  de  los  que  aqui  estamos  sou : 

El  P.e  Mro  Baltasar  Pines,  Rector,  catalan 

El  P.e    Fran.co  Antonio  portugues 

El  P.e  Jorge  Passiu  sardo 

El  P.e  Pedro  Spiga  sardo 

El  Her.°  Fran.co  Garcia  sigiliano 

El  Her.°  Juan  Ambrosio  biarnes 

El  Her.°  Franc.co  Berno  genoues 

El  Her.°  Juan  de  la  Justa  sardo 

Inscriptio.  f  Al  muy  Rdo.  P.e  nro.  en  Chro.  el  P.e  Mro.  Sal- 
meron,  vicario  general  de  la  Compahia  de  Jesus.  En  Roma. 
Sigilli  vestigium. 


1  Cf.  Ioann.  VII,  46. 

2  Vide  Litt.  Quadrim.  VI,  214. 


624.  —  Burgis  Mbnse  Ianuario  156°2  761 


624 

P.   GASPAR    DE    DUENAS 

BURGIS   MENSE    IANUARIO    1562   *. 

1.  Sociorum  numerus.  Disciplina  religiosa  viget.  —  2.  Con- 
sueta  ministeria  cum  fructu  exercentur.  Maurus  diu  rebel- 
lis  christiane  eruditur  et  baptizatur.  —  3.  In  bellimarensi 
collegiolo  disciplina  religiosa  etiam  id  temporis,  valetudine 
affecta,  singulariter  ftoret.  Sacerdotes  ad  vicina  oppida  ex- 
currunt.  Pro  ecclesiae  bono  peregrinationes  ftunt.  Aliqui 
Societatem  ingredi  cupiunt.   Aedium  exstructura  perficitur. 

1.  f  Ihs  Muy  R.do  P.e  nro.  en  X.°  —  Pax  Christi.  En  la  pre- 
sente  quadrimestre  dare  qiienta  a  V.  P.  de  lo  que  su  Magestad 
se  a  dignado  obrar  estos  4  meses  por  los  de  su  minima  Compania. 
Quanto  a  lo  primero,  dire  lo  tocante  a  las  cosas  de  la  casa. 
Estamos  al  presente  11,  los  4  sacerdotes,  y  los  7  hermanos,  y 
todos  bien  ocupados,  por  la  bondad  del  Seiior,  en  los  exercitios 
acostumbrados,  y  en  especial  este  aduiento  a  auido  grande  her- 
uor  en  los  Padres  y  hermanos,  procurando  buscar  medios  para 
que  Christo  nuestro  Senor  nasca  por  gracia  en  nuestras  almas ; 
y  para  conseguir  esto,  pidieron  ayunos,  diciplinas,  mortificacio- 
nes,  cilicios,  y  que  publicamente  en  el  rrefitorio  les  dixesen 
sus  faltas,  y  que  el  que  siruiese  a  la  mesa,  tuviese  a  cuidado  de 
quitar  el  plato  al  que  le  paresciese  que  estuuiese  descuidado; 
y  destas  cosas  que  pidieron  al  Padre  Rector  2,  algunas  de  ellas 
se  les  congedieron,  no  obstante  que  todo  el  ano  se  tiene  este 
exertitio  de  mortificationes,  tratando  de  la  obediencia  y  guarda 
de  reglas. 

2.  Quanto  a  lo  segundo  tocante  a  los  proximos,  son  muchas 


a  Prins  tubiese. 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Hisp.  99,  ff.  419,  420.  In  ff.  417,  418  est  exemplum 
latinum  ita  datum:  Burgis  12  Kal.  Jan.  1551  (sic).  Concordat  cum  exemplo 
hisp.  in  quo  deest    dies  mensis,    sed  annus   et   mensis    clarissime  leguntur. 

3  P.  Gaspar  de  Acebedo. 


762  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

las  confessiones,  comuniones,  y  las  ueccs  que  los  Padres  son 
llamados  para  ayudar  a  morir,  hazer  amistades;  y  en  especial 
se  hicieron  vnas  entre  marido  y  muger,  y  se  confessaron.  Tan- 
bien  se  ua  a  los  ospitales  a  confessar;  y  por  algunos  lugares  se 
a  andado,  donde  se  ha  hecho  mucho  prouecho  en  las  almas,  ansi 
predicando,  como  confessando.  Tanbien  se  prosigue  la  doctrina 
christiana,  con  la  qual  creo  se  haze  mucho  prouecho,  ansi  en 
los  ninos,  como  en  el  exemplo  que  se  da  a  los  graodes.  Anse 
hecho  confessiones  generales.  Auia  en  esta  ciudad  vn  moro  con 
el  qual  se  auia  trabajado  mucho  que  se  hiziese  christiano,  y  no 
auian  podido  acaballo  con  el;  y  estando  preso  en  la  carcel,  le 
ablo  vno  de  los  nuestros,  que  suele  hir  alli  a  predicar;  y  le 
tomo  tanta  aficion,  que  dixo  que  queria  ser  christiano;  y  ansi 
fue  instruido  en  la  doctrina  christiana.  y  le  batigaron.  Esto  es 
lo  que  ai  que  hazer  saber  a  V.  P.  deste  collegio  de  Burgos.  Lo 
que  se  sigue  es  del  de  Vellimar. 

3.  Los  padres  y  hermanos  del  collegio  de  Villimar,  avnque 
an  tenido  algunas  indispussiciones,  uo  an  sido  tales  que  por 
ellas  dexasen  sus  ordinarios  ministerios,  y  avnque  suelen  co- 
munmente  acostumbrarse  en  las  ordinarias  penitencias  y  mor- 
tificationes  de  la  Compahia,  pero  en  este  mes  de  Dezienbre  para 
reciuir  al  nino  IHS.  se  repartieron  ciertas  mortificationes  a 
cada  vno;  las  quales  se  hecharon  juntamente  con  los  Sanctos 
al  princjpio  del  mes.  Tienen  confessiones,  ansi  del  mismo 
pueblo,  como  de  otros  comarcauos.  Prosiguen  el  salir  por  las 
aldeas,  como  suelen ;  y  ban  cada  dia  estendiendose  mas  lexos. 
Predican  en  ellas,  y  ensehan  la  doctrina  christiana.  Los  clerigos 
de  las  aldeas  tienen  deuocjon  con  los  nuestros  de  aquel  col- 
legio,  y  algunos  se  an  mouido  a  confessar  y  tratar  con  ellos, 
de  lo  qual  podria  su^eder  gran  fruto,  no  solo  en  ellos,  pero 
avn  en  los  labradores.  Son  tanbien  llamados  los  nuestros  para 
confessar  fuera  del  pueblo,  y  an  thenido  algunas  confessiones 
generales.  Allende  de  lo  que  esta  ordenado  que  se  haga  por  la 
yglessia,  a  auido  en  aquel  collegio  algunas  peregrinationes  por 
lo  mismo,  y  dizen  muchas  missas.  Todo  lo  qual  con  el  fauor 
diuino  tiene  buen  suceso,  y  augmenta  la  deuocion  para  con  los 
nuestros.  An  pedido  algunos  ser  reziuidos  en  aquel  collegio. 
Dilataseles  para  su  maior  prouacion  y  seruicjo  diuino.  El  Sehor 
obre  en  ellos  segun  su  sanctissima  voiuntad.  La  obra  material 
de  aquel  collegio  esta  tan  adelante,  que  ya  toda  la  cassa  esta 
cubierta.  El  Padre  Rector  con  todos  los  demas  deseamos  ser  en- 
comendados  en  las  orationes  de  V.  P.  Denos  el  Sehor  su  sancto 


6i5.  —  Bellomonte  Ineunte  anno  1563  763 

amor  y  gragia  para  en  thodo  cumplir  su  sanctissima  voluntad. 
De  Vurgos  a  a  —  de  Enero  de  1562  afios. 

D.  V.  P.  sieruo  en  el  Senor. 

Por  comission  del  Padre  Rector. 

DUENAS   f   l 


625 

P.    IOANNES    QUADRA 

BELLOMONTE    INEUNTE    ANNO    1562   2. 

Socii  ad  religiosam  perfectionem  contendunt.  —  Tirones  recens 
in  Societatem  admissi.  —  Solita  ministeria  adhibentur.  — 
Litterariae  exercitationes.  —  Adiumentum  in  negotio  tempo- 
rali  benefactori  re  denegatum,  precatione  concessum :  quanto 
id  virtutis  exemplo !  —  Quidam  proximi  famae  a  se  labefac- 
tatae  consulit.  —  Nobilis  vir  ad  bonam  frugem  redit.  — 
P.  Nadal  collegium  invisit.  —  Socii  bene  valent. 

f  Ihs.  Admodum  Reuerende  in  Chro.  Pater.  Pax  Chri.  etc. 
[Socii  ad  religiosam  perfectionem  progredi  contendunt.]  [E]  sco- 
laribus  nostris  tres  admissi  sunt  in  nostram  Societatem,  quorum 
et  probitas,  et  spes  optima  futurae  eruditionis  prae  caeteris 
maxime  spectata  uidebatur;  nunc  uero  domesticis  functionibus 
uacant,  et  in  officijs  humilioribus  incredibili  animi  alacritate, 
ac  deuotione  exercentur  3.  [Consueta  ministeria  erga  proximos 
fiunt.]  Scholastici  nostrum  gimnasium  frequentantes  accesionem 


a  Spatium  vacimm  in  ms. 


1  Vide  p.  107. 

3  Ex  originali  in  cod.  Hisp.  99,  f.  498;  prius  298.  Est  aliud  exemplum  la- 
tinum  in  f.  458.  In  utroque  deest  diei  et  mensis  notatio:  sed  cum  loquatur 
de  P.  Natalis  visitatione  (quae  exeunte  mense  Novembri  1561  habita  est)  tan- 
quam  de  re  proxime  praeterita,  colligitur  litteras  has  ineunte  anno  1562  datas 
esse.  Cf.  etiam  p.  318,  annot.  2. 

3  In  catalogo  collegii,  qui  medio  anno  1562  scriptus  videtur,  (in  cod.  To- 
let.  12a.,  f.  164:  prius  171)  recensentur  Ioannes  de  Qufiiga  ex  oppido  Escalona, 
Ioannes  de  Cuenca  ex  oppido  Belmonte,  et  Petrus  Vazquez  ex  eodem  oppido, 
quinque  mensium  tirones. 


764  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

in  bonis  literis,  una  cum  probitate,  coniungunt,  atque  ad  insti- 
tutum  nostrum  suscipiendum  maxime  intlamantur.  E  uicinijs  quo- 
que  studendi  gratia  certatim  cofluunt.  In  festo  diui  Lucae,  quo 
solent  bonae  frugis  studiorum  specimina,  atque  argumenta  prae- 
beri,  babitae  sunt  declamationes,  atque  in  bis  edita  sunt  buc- 
colicis  carminibus  spectacula;  quae  omnia  summo  astantium,  qui 
plurimi  fuerunt,  consensu  approbata,  atque  excepta  sunt. 

[Adiumentum  in  negotio  temporali  cuidam  negahim,  sed  pre- 
cibus  obtentum,  illi  bono  exemplo  est.  Vir  quidam  famae  proximi 
a  se  labefactatae  consulit.  Nobilis  vir  ad  saniorem  frugem  redit.] 

Postremo  proximis  diebus  R.  P.  Natalis  ad  nos  peruenit.  ut 
nostro  quoque  collegio,  quemadmodum  et  relliquis  nostrae  So- 
cietatis,  uisitationis  beneticium  impenderet.  Dici  non  potest  quan- 
tum  eius  praesentia  solamen,  quantamque  in  Domino  laetitiam 
nobis  omnibus  attulerit,  nec  minore  Pater  ipse  de  progressu  af- 
fectus  gaudio,  atque  aedificatus,  discessit.  Insuper  de  studiorum 
incrementis  et  scolasticorum  numero,  ac  uirtute,  optima  praeterea 
spe  futuri  progressus  non  mediocriter  est  exbilaratus  l.  Omnia 
Dei  Optimi  Maximi  beneuolentiae,  cuius  baec  dona  sunt,  accepta 
referimus.  [Socii  bene  valent.  etc.]  Belmonte  anno  salutis  nostrae 
1562.  V.  P.  filius  indignus  in  Ghro. 

Quadra  2. 


626 

FRANCISCUS    XIMENEZ 

MURGIA   3   FEBRUARIl    1563   3. 

1.  Sociorum  numerus.  Qua  ratione  religiosa  disciplina  foveatur. 

—  2.  Spiritualia  auxilia  variis  hominum  classibus  praestita. 

—  3.  P.  Govierno  magno  cum  fructu,  et  miro  audientium 
concursu  contionatur.  —  4.  Abusus  ingens  sublatus.  P. 
Rectoris  contiones.  —  5.  Excursus  per  dioecesis  oppida.  — 


1  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  I,  646. 

2  Vide  p.  320. 

3  Ex  autogr.,  ut  videtur,  in  cod.  Hisp.  99,  2  ff.,  nn.  91,  92;  prius  147,  148. 
Praecedunt  in  ff.  87,  90  et  88-89  duo  exenipla  latina  a  P.  Bartholomaeo  Coquio 
subscripta.  Cohaerent  cum  exemplo  hispano. 


626.  —  Murcia  3  Februarii  1562  765 

6-7.  Florens  studiorum  status.  Acta  in  eorum  annua  in- 
stauratione.  —  8.  Theologiae  moralis  lectio.  —  9.  Pueri 
per  vias  ad  catechesim  convocantur :  quomodo  doceantur. 
—  10.  Festum  circumcisionis.  D.  N.  Iesu  Christi  sollem- 
nius  actum. 

1.  -j-  Ihs.  Muy  R.do  P.e  n.  en  Chr.°  Gratia  et  pax  Ghristi  etc. 
Aunque  por  la  passada  quadriinestre  se  scriuio  a  V.  Pd.  algo 
de  lo  que  nuestro  Senor  se  digna  obrar  por  los  ministros  suyos 
que  tiene  en  este  collegio,  todauia  agora  scriuire  breuemente  lo 
que  de  nueuo  se  offrece.  Somos  en  este  collegio  por  todos  diez 
y  seis,  7  Padres  y  nueue  hermanos,  todos  con  salud  por  la  bon- 
dad  del  Senor,  aunque  ay  algunos  achacosos.  [Cuncti  ad  desi- 
deratam  metam  alacriter  tendimt.]  Ayuda  para  esto  el  continuo 
cuydado  que  se  pone  (fuera  de  las  platicas  que  se  tienen  los  vier- 
nes  y  conferencias  spirituales  los  domingos)  en  el  aprouecha- 
miento  en  la  oration,  porque  se  da  a  la  noche  el  exercicio  quel 
dia  siguiente  se  a  de  meditar,  vnas  vezes  acerca  de  esto  se  dan 
auisos,  y  otras  se  piden  para  que  procedamos  con  mas  lumbre 
y  en  todo  se  glorifique  nuestro  Sehor. 

2.  La  freqiiencia  que  ay  a  los  sacrameutos  en  este  collegio 
es  grande.  Confiessanse  de  ordinario  muchas  personas  principa- 
les  con  gran  fructo  no  solo  para  sus  animas,  mas  aun  para  los 
con  quien  comunican ;  y  los  Padres  confessores  en  platicas  par- 
ticulares  hazen  mucho  fructo,  porque  tractando  con  algunos  a 
solas,  son  tan  eficazes  sus  palabras,  que  a  los  que  hablan  mueue 
nuestro  Sehor  a  salir  de  peccado,  y  assi  se  hazen  muchas  amis- 
tades  por  medio  dellos.  Visitanse  las  carceles,  confiessanse  los 
presos,  hazeles  [sic]  platicas,  ensehaseles  la  doctrina  christiana, 
y  daseles  la  misma  doctrina  para  que  la  aprendan,  poniendo 
alguno  que  la  ensehe  a  a  los  otros.  Consuelanse  desto,  y  mas 
quando  les  dize  missa  alguno  de  los  nuestros,  que  por  su  con- 
solacion  y  por  la  necessidad  se  les  dize  algunas  vezes.  Son  lla- 
mados  los  nuestros  para  confessar  y  ayudar  a  bien  morir  a  los 
que  an  de  justiciar.  Visitase  tambien  el  hospital,  confiessan  y 
consuelanse  los  enfermos  del  a  menudo,  exortandolos  a  la  pa- 
ciencia  y  a  que  saquen  de  todo  fructo  para  sus  animas.  Son 
llamados  los  nuestros  para  confessar  y  ayudar  a  bien  morir  los 
enfermos  con  tanto  amor  y  deuocion,  que  pareceria  encareci- 
miento,  si  en  particular  se  huuiesse  de  screuir  desto. 


a  esene  ms. 


766  LlTTBRAE    QUADRIMESTRES 

3.  El  Padre  M.  Gouierno  continua  sus  sermones  con  admirable 
concurso.  Es  pedido  para  predicar  en  la  yglesia  mayor  aigunas 
vezes  en  fiestas  particulares,  esto  digo,  fuera  de  los  sermones 
(que  aca  dezimos)  de  tabla.  Sonle  afficionados,  y  con  razon, 
aquellos  senores,  y  su  senoria  *  aun  con  su  edad  procura  de  le 
oyr  muchas  vezes.  Consuelase  dello,  y  ansi  lo  dize  quando  le  van 
a  visitar.  Es  grande  el  fructo  que  con  su  doctrina  se  haze  en 
las  animas,  porque  dexada  Ja  mocion  que  ay  al  tiempo  del  ser- 
mon,  se  vee  despues  fructo,  como  es  que  algunas  donzellas  prin- 
cipales,  que  estauan  puestas  en  galas  y  atauios  de  mundo,  y 
oydo  el  sermon,  salen  con  voluntad  y  determination  de  dexar 
el  mundo  y  su  vanidad  y  entrarse  en  religion,  y  muy  de  ueras 
vienen  al  collegio  a  pedir  los  medios  para  effectuar  su  buen 
proposito ;  y  otras  personas,  como  senoras  principales,  van  al  a 
hospital  a  uisitar  y  a  seruir  a  los  pobres,  mouidas  por  vn 
sermon  quel  P.e  Gouierno  hizo  en  este  hospital;  y  particular- 
mente  vna,  oydo  el  sermon,  fue  luego  a  hazer  vna  restitucion 
a  vna  persona  que  estaua  de  aqui  siete  o  mas  leguas,  y  cosas 
semejantes,  que  por  la  breuedad  no  digo.  Gon  auer  en  esta  ciu- 
dad  grandes  predicadores,  no  parece  que  se  habla  sino  del,  y 
assi  se  lleua  la  gente  tras  de  si,  de  tal  manera,  que  a  aconte- 
cido  ir  b  a  predicar  a  vna  de  las  mayores  yglesias  de  esta 
ciudad,  y  no  poder  entrar  sino  por  encima  de  las  paredes  de 
vna  casa  que  estaua  junto  a  ella.  El  sacar  el  pulpito  a  la  puerta 
de  la  yglesia  donde  predica  (para  que  oyga  toda  la  gente,  y 
quando  no  se  puede,  traello  de  otra  parte)  es  ordinario. 

4.  Haziase  en  esta  ciudad  el  dia  de  aho  nueuo  vna  feria,  en 
la  qual  auia  grandes  gastos  y  mayores  occasiones  de  offender  a 
nuestro  Sehor,  y  continuada  ab  antiquo.  Euitose  proponiendoles 
a  los  iurados  c  y  regidores  de  la  ciudad  en  su  cabildo,  y  des- 
pues  a  los  sehores  eclesiasticos  en  la  iglesia  mayor,  las  gran- 
des  dissoluciones  y  offensas  de  nuestro  Sehor  que  alli  hazian, 
aun  personas  que  eran  tenidas  por  honestas,  y  ya  con  velo  de 
vso  no  se  tenia  por  reprehensible.  Euitose  y  fue  y  sera  para 
adelante  (como  dixe)  cosa  por  cierto  de  gran  seruicio  de  nuestro 
Sehor.  Nuestro  Padre  Rector  2  predica  tambien  algunas  vezes  y 
con  gran  concurso  y  acceptacion,  por  su  buen  pulpito  y  letras. 


a  Del.  os.  —  b  y  ms.  —  c  Praec.  v.  iteratur  in  ms. 


1  Stephanus  de  Almeyda,  episcopus. 
a  P.  Paulus  Hernandez. 


626.  —  Murgia  3  Februarii  1562  767 

5.  Andan  dos  Padres  por  este  obispado  predicando  y  ense- 
fiando  la  doctrina  christiana ;  el  vno  es  el  P.e  M.  Xuarez,  y  el 
otro  el  P.e  Pertusa.  Es  cosa  de  que  el  obispo  huelga  muy  mu- 
cho.  Estan  en  cada  lugar  vn  mes,  poco  mas  o  menos.  Ensena- 
seles  la  doctrina  christiana,  predicaseles  sobrella  los  mas  dias 
de  la  semana,  y  para  que  no  les  impida  su  labor,  es  el  sermon 
de  manana,  y  vieuen  con  grande  deseo  de  aprouechar,  algunas 
vezes  antes  que  sea  de  dia,  y  excitan  al  sacristan;  y  oydo  el  ser- 
mon  de  maiiana,  se  van  a  sus  labores,  y  consolados  dan  muchas 
bendiciones  a  los  Padres  y  al  obispo,  porque  tal  obra  instituyo 
en  su  obispado.  Lleuan  para  los  ninos  doctrinas,  y  tambien 
para  las  nifias  rosarios.  Ay  grande  concurso  dellos,  y  aproue- 
chanse  los  ninos  y  tambien  los  grandes,  que  ay  muchos  que  no 
la  saben,  y  aun  dizen  que  agora  empiec,an  a  ser  christianos. 
Confiessanse  muchos,  y  algunos  generalmente ;  edifficanse  mucho 
de  uer  quan  desinteressadamente  se  busca  el  prouecho  de  sus 
animas.  Posan  en  el  hospital,  van  a  pedir  por  las  calles  limos- 
na  para  comer.  Es  cosa  para  bendezir  al  Sefior  ver  el  dolor 
que  sienten  los  labradores  quando  se  van  a  otro  lugar;  vnos 
se  les  offrecen,  que  les  quieren  acompanar  en  el  camino;  otros 
offrecen  sus  pollinas;  otros  lo  que  para  el  camino  es  menester; 
y  como  de  todo  no  se  toma,  sino  la  limosna  necessaria,  que- 
danse  y  con  lagrimas  les  piden  que  se  acuerden  dellos  en  sus 
oraciones,  y  que  bueluan  alla  lo  mas  presto  que  pudieren.  Muy 
larga  seria  esta  carta,  aun  si  de  solo  esto  se  huuiesse  de  scre- 
uir  en  particular. 

6.  Los  studios  de  este  collegio,  por  la  bondad  de  nuestro 
Seiior,  van  con  todo  aumento,  assi  en  el  niimero  de  los  estu- 
diantes,  como  en  el  prouecho  en  las  letras  y  en  las  virtudes. 
Ay  algunos  aprouechados,  particularmente  en  la  primera  classe, 
assi  en  componer  en  verso,  como  en  prosa.  Leeles  rethorica  el 
P.e  M.  Bartholome  l,  y  salen  abiles  ;  y  en  las  otras  dos  classes 
tambien  ay  grande  exercicio.  Ay  algunos  studiantes  virtuosos 
y  desseosos  de  ser  admitidos  en  la  Compania,  los  quales  se  dif- 
fieren  para  quando  mas  conuenga,  y  ellos  sean  mas  abiles.  Estos 
visitan  el  hospital  y  siruen  los  enfermos  y  con  edifficacion. 

7.  Por  S.  Lucas  se  hizo  aqui  la  fiesta  de  los  studios.  Dixose 
la  missa  cantada,  y  predico  nuestro  P.e  Rector.  Hallose  a  la 
fiesta  su  senoria,  y  despues  de  mediodia  tuuo  el  P.e  M.  Bartho- 
lome  vna  oration  en  que  trato  como  se  an  de  instruir  los  hijos. 


1  P.  Bartholomaeus  Coquius. 


768  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

Fue  muy  erudita  y  muy  bien  recitada.  Despues  vuo  vn  dialogo, 
que  dixeron  los  studiantes,  muy  gracioso.  Vuo  muchas  compo- 
siciones  de  los  studiantes,  assi  en  verso,  como  en  prosa.  Ha- 
llose  a  esto  tambien  su  sefioria  y  los  seiiores  inquisidores, 
mucbos  religiosos,  algunos  canonigos  y  letrados.  Hizose  con 
gran  contento  de  todos.  Sea  el  Senor  por  todo  glorificado. 

8.  Nuestro  P.  Rector  lee  vna  lection  de  casos  de  conciencia ; 
oyenla  mucbos,  y  algunas  personas  principales,  vienen  frayles 
y  mucbos  curas,  a  los  quales  su  senoria  manda  que  vengan,  y 
aun  les  pone  pena  a  los  que  faltan ;  y  el  mesmo  tambien  viene 
algunas  vezes,  y  con  su  autoridad  anima  a  los  que  lo  veen. 
Leese  con  prouecbo  mucbo  de  los  oyentes,  por  tener  para  esto 
el  P.e  Rector  mucba  sufficiencia,  y  auer  leydo  en  otras  partes. 
Despues  de  acabada  la  lection,  se  ponen  algunas  difficuitades, 
assi  por  algunos  de  los  nuestros  que  la  oyen,  como  por  los  de 
fuera.  Responde  a  todo  el  P.e  Rector  con  mucba  satisfacion  y 
ediffication.  Siruese  nuestro  Senor,  y  la  Compania  cobra  cada 
dia  mas  credito. 

9.  La  doctrina  cbristiana  se  ensena  aqui  tambien  por  las  ca- 
lles  los  domingos  y  fiestas  ;  lleuan  vna  campanilla  para  que  los 
ninos  se  ayunten.  Vienen  mucbos,  y  ayuntanse  en  vna  iglesia 
donde  se  les  enseiia  en  particular  Daseles  cada  vez  vna  doctri- 
na  en  premio  a  quien  mejor  la  dize,  y  ansi  vienen  muy  codi- 
ciosos,  y  la  aprenden. 

10.  La  fiesta  de  la  Circuncision  se  bizo  y  con  solemnidad. 
Hallose  en  ella  su  serioria.  Dixo  la  missa  vn  canonigo ;  predico 
el  P.e  M.°  Gouierno,  y  fue  el  sermon  tan  acertado,  que  dixo  des- 
pues  el  obispo,  que  en  toda  su  vida  no  auia  oydo  cosa  seme- 
jante;  y  assi  esta  muy  beneuolo,  y  pone  calor  en  el  acabar  la 
yglesia  que  va  muy  buena  y  prouecbosa ;  y  para  que  esta  fiesta 
fuesse  cumplida,  todos  los  de  casa  confessaron  generalmente, 
renovaronse  los  votos,  precediendo  vna  platica  del  P.e  Rector. 
Consolos  [sic]  mucbo  nuestro  Senor,  y  parece  que  dio  como  nue- 
uas  fuercas  y  viuos  deseos.  El  sea  seruido  de  lo  lleuar  adelante 
para  gloria  suya.  [Valedicit  etc.] 

De  Murcia  y  de  Febrero  3  de  1562. 
Por  comission  de  nuestro  P.e  Rector. 

D.  V.  P.  indigno  sieruo  y  en  Cbristo  hijo 
Sigilli  vestigium.  Ximenez  l. 


1  Vide  pag.  425. 


627.  —  Mutina  4  Februarii  1562  769 

627 

P.    ALOISIUS    NAPI 

MUTINA   4   FEBRUARII     1562   l. 

1.  Scribit  quae  per  anmim  gesta  sunt.  Sociorum  numerus  auc- 
tus.  Candidati.  Scholae  Societatis  desiderantur.  —  2.  Templi 
perfectio.  —  3.  Eleemosunae  nostris  collatae.  —  4-8.  Con- 
cursus  ad  contiones.  Quaedam  conversionum  exempla.  Pia 
mors  cuiusdam  puellae.  —  9.  Quatuor  hebraei  catholicam 
fidem  amplectuntur.  —  10-11.  Tres  capite  damnati  ad  mortem 
tranqnille  subeundam,  cum  multorum  aedificatione  paran- 
tur.  Alii  poena  precibus  Patris  rectoris  condonatur.  —  12. 
Pax  inter  religiosos  et  cognatos  firmata.  —  13-14.  —  Aliae 
errantium  conversiones.  —  15.  Pia  mors  et  elogium  nobi- 
lissimae  matronae  collegii  benefactricis.  —  16.  Solita  mi- 
nisteria  erga  infirmos  et  carceratos.  —  17.  Insignis  tum 
procerum,  tum  vulgo  civium  affectns  erga  socios.  —  18.  De 
festo  et  confraternitate  nominis  Iesu. 

1.  f  Yhs.  Pax  Xpi.  [Scribet  gesta per  annum,  non  parva  qui- 
dem,  si  adiuncta  pensantur.]  Commchiard  adonque  primamente 
dalle  cose  domestiche.  In  casa  siamo  7  da  questo  Agosto  passato 
in  qua  (perche  prima  non  eravamo  se  non  5):  doi  sacerdoti,  3 
coadiuttori.  Ma  dipoi  che  V.  R.  P.  venne  in  Ferrara  col  ill.mo 
Card.le  di  Ferrara  2,  crebero  doi  scholari,  quali  pareua  a  V.  R.  P. 
imparassero  qui  da  me  i  principij  della  grammatica,  quali  per 
gratia  di  Dio  si  sono  assai  aiuttati  in  vtroque  homine  per  la 
bona  cura  che  di  loro  si  e  hauta  et  si  tiene.  E  intrato  vn  fratello 
muradore  nella  Compagnia,  qual  dipoi  di  molti  di  che  perseuero 


1  Ex  autogr.  in  cod.  Venet.  100,  ff.  $4-87:  prius  431-434.  Auctor  utitur  ali- 
quibus  verbis  seu  formis  grammaticalibus  singularibus,  ut  giovana,  cittano 
etc;  sed  cum  epistula  sit  autograpba,  clare  scripta,  et  auctor  italus,  colli- 
gere  possumus  formas  illas  usitatas  esse  tunc  temporis  in  illa  regione. 

2  P.  Lainez  in  itinere  gallico.  quando  card.  Ferrariensem  comitatus  est  ad 
colloquium  in  oppido  Poissy.  Ferrariam  pertransiit.  Cf.  Lainii  Monnm. 
V,  636,  638. 

LlTTERAE    QUADRIMESTRES.    —   TOM.    VII  49 


770  LlTTERAE     QUADRIMESTRES 

in  Parma  in  sua  vocatione,  fu  accettato  dal  R.  P.  Prouinciale  *, 
et  dipoi  fu  mandato  dal  suo  Padre  spirituale  di  Parma  qua, 
doue  si  e  aiuttato  assai  per  gratia  del  Signor,  et  speriamo  sara 
vn  bon  soggetto  per  la  Gompagnia,  per  intendersi  mediocremente 
nella  sua  arte,  et  hauere  bon  ingegno ;  et  per  questo  luogo  e  stato 
et  pensiamo  sara  vtilissimo.  Vn'  sacerdote  parmesano  fu  anchora 
qui  accettato;  ma  dipoi,  scoprendosi  vn  certo  impedimento, 
con  assai  sua  scontenteza  d'un  canto  si  ritorno  a  casa  sua,  et 
si  e  aiuttato  tanto  quelli  pochi  di,  che  subitamente  venendo  in 
Parma,  si  dette  tutto  alTopere  pie,  come  per  certo  ci  e  stato 
detto,  nelle  quale  perseuera  secondo  il  nostro  istituto  con  assai 
edificatione  degl'  altri  et  vtile  suo.  Vn'  altro  modonese  voleua 
intrare  nella  Gompagnia,  ma  non  parendo  al  P.  Prouinciale  trop- 
po  al  proposito,  1'habbiamo  animato  a  intrare  nelli  Padri  di  S. 
Benedetto,  doue  lui  si  inclinaua,  se  non  poteua  intrare  nella 
Gompagnia;  et  essendo  aiuttato  dal  P.  Rettore  2,  e  stato  accet- 
tato,  doue  perseuera  con  aliegrezza  di  spirito;  come  fanno  an- 
cho  tutti  i  nostri  di  casa,  per  gratia  diuina,  non  mancando  al 
tempo  suo  di  cercare  le  solite  mortificationi,  che  sono  mezi  per 
conseruarsi  in  quella.  Quanto  al  corpo,  fuori  d'  un  fratello  coad- 
iuttore,  di  malatia  graue  niuno  si  e  trouato  grauato,  et  lui 
dipoi  guari  col  diuino  fauore.  Vn'altro  figliolo  d'un'  cittadino 
principale  et  deuoto  nostro,  essendoci  contrario,  tirato  dall'  e- 
sempio  d'un  suo  fratello  per  vedere  la  mutatione  fatta  doppo 
che  conuersaua  con  noi,  quale  certa  [sic]  e  stata  stupenda  a' 
domestici  et  esterni,  si  e  mosso  a  praticare  con  noi;  etperPes- 
sempio  de  questi  doi  fratelli,  si  e  risoluto  intrare  ne  la  Gompa- 
gnia,  et  con  instanza  domanda  essere  accettato;  ma  il  P.  Rettore 
lo  va  tratenendo  per  vedere  la  sua  constantia,  et  credo  sara  vn 
bon  soggetto.  Et  queste  cose  ci  danno  caparra  che  qui  saria  vn 
bon  seminario  de  soggetti  per  la  Gompagnia  tutte  le  volte  si  te- 
nessero  schuole,  le  quali  tutta  questa  citta  brama  et  desidera, 
perche  e  vna  ingeniosa  giouentu,  et  che  vedendo  il  bene  o  male, 
facilmente  si  attacca.  Et  non  vediamo  modo  piu  sufficiente  per 
reformare  molti  vitij  et  alcuni  errori  di  questa  terra,  quanto  con 
i  figlioli,  che  venessero  alla  nostra  schuola,  del  che  ce  n'e  as- 
sai  bisogno,  perche  si  alleuanq  assai  scostumati  et  senza  timor 
di  Dio. 


1  P.  Benedictus  Palmio. 

8  P.  Ioannes  Gurrea,  hispanus. 


627.  —  Mutina  4  Februarii  1562  771 

2.  Quanto  alla  casa  non  si  e  fatto  altra  fabrica  questo  anno, 
eccetto  due  stanze,  et  finite  alcune  cose  della  fabrica  dell'  anno 
passato,  et  insieme  accommodato  la  chi[e]sola  a  nostra,  bassan- 
dola,  et  depingendola  con  assai  contentezza  nostra  et  delli  deuoti, 
percioche  tiene  piu  forma  di  chiesa,  et  rende  maggior  diuotione, 
in  tal  modo  che  viene  molto  piu  frequentata  del  solito. 

3.  Quanto  all'  aiuto  temporale  porto  a  noi  da  diuerse  persone, 
e  tale,  che  ci  da  occasione  de  laudare  Iddio,  che  in  vna  terrizuola 
come  questa,  piena  di  pouerta,  sottoposta  a  tante  carestie,  gia 
tanto  aliena  della  Gompagnia,  si  mantenghino  sette  bocce,  si  fa- 
cino  tante  spese  in  accommodare  la  casa,  et  si  paghino  tanti  de- 
beti  [sic]  vecchij :  tutto  viene  dalla  diuina  bonta. 

4.  Quanto  alla  chiesa  et  frutto  spirituale,  questo  occorre: 
che  si  predica  la  festa  dopo  il  vespero,  qual  si  dice  in  essa  per 
richiesta  et  commodita  de  molti,  et  insieme  edificatione  et  con- 
solatione  spirituale  delli  assistenti.  Et  essendo  noi  pochi  per 
quelli  principij,  Mon.r  vicario  f  fece  venire  aiuttarci  vn  sacer- 
dote,  che  gia  era  stato  maestro  di  capella  nel  domo,  facendo 
pero  che  non  perdesse  il  suo  punto  in  domo ;  quale  ci  ha  preso 
tale  affettione,  et  tanto  si  e  attaccato,  che  speriamo  che  vn  di 
facia  vn'  salto  con  assai  consolatione  nostra,  del  che  mostra 
alcuni  segni :  sia  fatto  la  diuina  volonta.  Alla  predica  interuen- 
gono  molti,  quali  restono  ogni  di  piu  satisfatti,  et  aiuttati  per 
mezo  di  quella;  et  questo  si  vede  si  dalla  frequentia,  come  di 
nouo  essere  richiesto  il  P.  Rettore  a  andare  a  predicare  altroue, 
lassando  la  nostra  chiesa;  ma  per  boni  rispetti  non  ha  voluto 
S.  R.  acconsentire  a  questo.  Si  anco  per  le  confessioni  de  molti, 
quali  confessandossi  nella  chiesa  nostra,  per  gratia  diuina  mu- 
tano  vita  et  lassano  diuersi  vitij,  de  quali  diro  d'alcuni.  Era  vn 
giouane  deditto  a  duoi  brutti  vitij,  quale  confessandosi  molto 
bene  generalmente,  et  poi  frequentando  la  confessione  et  com- 
munione,  doppo  molta  bona  edificatione  datta,  et  tirato  col  suo 
esempio  et  parole  molti,  si  e  risoluto  farsi  religioso,  il  che  ha 
gia  adempito.  Vn'  altro,  che  era  tanto  dedito  al  giocco,  che 
niuno  lo  poteua  diuertire,  anzi  staua  in  pericolo  di  rouinare  se 
et  la  casa  sua,  quale  era  venuto  in  tal  desperatione,  che  hauendo 


a  Consumpta  charta  in  flne  vers. 


1  Episcopus  mutinensis  erat  Aegidius   Foschararius,  0.  P.,  qui  tunc  tem- 
poris  in  concilio  tridentino  versabatur.  Eubel...  III,  269. 


77*2  LlTTERAE    QUADRtMESTRES  .  . 

perso  vna  gran  soma  de  danari,  venendo  a  casa,  piglio  vn  par 
di  forfice  per  ficcarsele  nel  corpo  et  amazarsi ;  il  che  eomincio 
af  fare,  hauendo  gia  passato  sino  a  la  camiscia  et  fattosi  male 
nella  pelle  cauandosi  sangue ;  ma  il  dolore  lo  retiro  che.  non 
passo  oltra,  et  inspirato'  dal  Signore,  si  risolse  lassando  quel 
mal  animo,  di  venire  a  trouare  il  P.  Rettore,  et  confessarsi  con 
S.  R. ;  et  fti  tale  la  sua  confessione,  che  dell'  hora  in  qua  non 
si  e  mai  sentuto  che  habbia  gioccato.  II  che  e  stato  vn'  grande 
esempio  in  questa  terra,  et  allegrezza  alla  sua  fameglia,  mas- 
sime  vedendolo  perseuerare  nela  frequentia  delli  sacramenti  et 
prediche  nella  nostra  chiesa. 

5.  Vna  giouena  maritata,  essendo  inamorata  d'un'altro  ad 
mortem.  et  per  goder  di  lui  si  era  :  fugita  dal  suo  marito,  di- 
cendo  fra  altre  materie  et  cose  diaboliche  che  non  si  curaua 
essere  amazzata  da  suo  marito  o  parenti  dipoi  che  goduto  ha- 
tiesse  il  suo  inamorato  otto  giorni,  et  che  voleua  andarlo  a 
cercare,  quale  bramaua  vederlo,  et  che  non  si  curaua  d'  honore 
etc,  che  veramente,  secondo  che  il  P.  Rettore  ci  ha  detto,  pa- 
reua  vna  cosa  incantata.  Ma  essendo  menata  da  S.  R.  da  vna 
nostra  deuota,  dipoi  d'hauerla  lassato  sfocare,  hauendoli  detto 
Sssai  cose,  la  persuase  a  fare  vna  confessione  generale ;  la  qual 
fatta^  non  pareua  quella,  anzi  piangendo  si  rideua  delle  sue 
materie;  et  cosi  ritoruando  con  sua  madre,  non  volendola  il 
marito,  ne  per  il  presente  giudicaua  Mon.r  Vicario  conuenire, 
attende  a  essere  donna  da  bene,  senza  dar  mal  odore  di  se, 
anzi  per  mezo  suo  si  e  conuertita  et  aiutata  vna  sua  cognata, 
che  non  manco  bisogno  hauea  che  !ei,  et  si  e  vista,  abando- 
nando  il  vitio,  in  pochi  a  mesi  hauer  grandi  et  boni  desideri.j; 
Xpo  N»  S,  gli  dia  gratia  di  metterli  in  esecutione,  come  giet 
vediamo  alcuni  hauer  fatto. 

6.  Vn'  altra  giouena  virgine,  qual  4  anni  erano  che  patiua 
vn'  infirmita,  benche  vna  volta  piu  che  vn'  altra  li  daua  fastidioi, 
mossa  di  deuotione,  prego  vha  deuota  nostra  la  menassi  a  con- 
fessare  da  noi,  della  quale  confessione  rimase  si  consolata,  che 
leuandosi  d'  auanti  il  confessore,  se  ne  ando,  come  lei  doppo  a 
detto,  con  grande  spirito  auanti  il  Santissimo  Sacramento  aof- 
ferirsi  tutta  a  sua  diuina  maiesta  sotto  il  gouerno  dei  Padri, 
pregando  sua  diuina  bonta,  se  fossi  maggior  gloria  sua,  gli 
dessi  presto  la    sanita,    ouero   la   morte.    Et   cosi   fu   esaudita ; 


a  Del.  di. 


627.  —  Mutina  4  Februarii  1562  773 

perche  subito,  partendosi  dalla  chiesa  nostra,  se  n'  ando  a  casa, 
et  si  butto  nel  letto,  sentendosi  amalata ;  et  1'  altro  giorno,  ri- 
dendo,  inuocando  il  nome  di  Giesu,  et  laudando  la  Gompagnia, 
per  mezo  della  quale  tanta  gratia  riceuuto  hauea,  ringratiando 
la  nostra  deuota,  che  1'  haueua  menato,  rese  il  spirito  al  Signore 
con  gran  consolatione  et  ediflcatione  delli  assistenti. 

7.  Quanto  alla  vanita  et  pompe,  si  sono  aiuttate  alcune,  fra 
le  quali  diro  d'una  giouena  di  18  o  19  anni,  maritata,  quale 
inuitata  da  la  giouentu  et  spinta  dal  marito,  diceua  in  niun 
modo  poter  lassar  de  farsi  li  rizzuoli,  et  qualche  volta  bella;  ma 
il  Padre  li  disse  che  li  facesse  piacere  di  stare  doi  mesi,  quali 
presto  passeriano,  et  che  dipoi  li  prometteua  di  darli  licentia, 
se  lei  pero  veniua  da  lui  a  confessarsi  passato  i  doi  mesi,  et 
fra  quelli  vsaua  alcuni  mezi  dattegli.  Lei  1'  accetto,  benche  di 
mala  voglia,  con  animo  di  tenere  la  licentia  dipoi  per  sempre; 
ma  per  gratia  di  Dio,  passato  li  doi  mesi,  ritornandossi  a  cdn- 
fessare,  hauendo  atteso  alla  promessa,  disse  al  Padre  che  in 
vita  sua  non  voleua  far  piu  quelle  bagatelle,  et  che  cognosceua 
essere  vna  gran  vanita.  Et  dicendoli  il  Padre  che  percio  li  bauea 
promesso  di  darli  licentia,  sapendo  che  lei  non  la  vorrebbe,  se 
n'ando  consolata,  et  perseuera  nel  suo  bon  proposito,  confes- 
sandossi  di  doi  in  doi  mesi;  et  ha  fatto  tal  frutto,  che  ha  tirato 
il  suo  marito,  quale  hauea  assai  bisogno  di  essere  aiuttato. 

8.  Molti  altri  hanno  fatto  la  confessione  generale,  et  alcuni 
si  sono  confessati  de  molti  anni,  essendossi  male  o  fintamente 
confessati,  et  anchora  de  tutta  la  vita.  Fra  gl'  altri  vn  pregione, 
quale  in  vita  sua  mai  si  era  confessato,  eccetto  vna  volta  falsa- 
mente.  Similmente  vn  altro  condannato  alla  galera,  qual  gia 
sette  anni  non  si  era  confessato;  et  altri  simili. 

9.  Diro  della  mirabile  conuersione  de  4  hebrei,  cioe  vn'  huomo 
con  la  moglie  et  doi  tiglioli,  vn'  maschio  di  16  anni,  et  vna  femina 
di  18  o  19,  della  quale  si  e  seruito  assai  la  diuina  maiesta. 
Questi,  per  certe  sue  differenze  et  lite,  venero  ad  habitare  qui 
in  Modena,  et  cum  non  longe  essent  a  regno  Dei  4,  volse  il  Si- 
gnore  che  conuersando  assai  con  christiani,  fossero  conduti  in 
una  casa  d'  una  gentildonna  principale  di  questa  terra  a  par- 
lare  con  Mous.re  di  Modena,  quale  desideraua  assai  la  loro  conuer- 
sione.  Et  dipoi  di  molte  dispute  hauute  con  loro  per  essere  la 
madre  dottissima  nella  sua  legge,  restorno  vn  poco  mosse,  ma 


1  Cf.  Marc.  XII,  34. 


774  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

non  conuertite.  Et  per  non  hauer  Mons.re  la  coinmodita  di  par- 
lare  con  loro,  prego  il  P.  Rettore  andassi  da  loro,  qual  lo  fece  per 
spacio  di  3  o  4  mesi,  menando  pero  sempre  seco  alcuno  cittano 
della  terra,  nel  qual  tempo  volsero  essere  chiariti  de  molti  dubij 
che  diceuano  tenere  della  sua  legge,  alli  quali  per  gratia  del 
Siguore  li  satisfaceua  cosi  il  P.,  che  la  figliola,  di  etta  di  18 
o  19  anni,  et  dottata  di  rare  parti,  diceua  a  sua  madre:  Mia 
madre,  che  vol  dire  che  stando  con  altri  christiani  fatte  la  dot- 
tora,  et  mostrate  di  vincerli,  et  stando  col  P.  don  Gio.  restate  sem- 
pre  confusa,  et  non  sapete  che  dirui"?  Alla  quale  in  absentia  del 
Padre,  come  loro  dipoi  hanno  confessato,  li  diceua:  Figliola 
mia,  la  verita  ha  gran  forza,  et  non  si  po  andar  contro.  Questo 
huomo  mi  fa  intendere  che  la  sua  legge  e  vera,  et  cosi  bisogna 
che  1'  abbraciamo.  Et  cosi  lo  fecero  tutti  4,  quali  doppo  d'  essere 
amaestrati  dal  P.  Rettore  nel  cathechismo  cod  assai  sua  satis- 
fatione  et  contentezza,  furno  battezati  il  di  di  S.  Gio.  Bat.a 
con  grande  allegrezza  et  consolatione  del  popolo,  per  vedere  la 
deuota  processione  de  frati  et  preti,  come  il  di  del  Gorpus  Do- 
mini,  dalla  quale  furno  accompagnati  della  casa  doue  erano  in- 
sino  al  domo,  doue  era  apparechiato  vn  palco  in  mezo  della 
chiesa,  con  sono  di  trombe,  organi  et  cantori.  Qual  atto  per 
trouarsi  di  passagio  il  P.  Francischino,  lo  decoro  con  vna  pre- 
dica,  hauendone  prima  fatte  altre,  laudando  con  arte  in  quella 
tacitamente  la  Gompagnia  per  trouarsi  nel  palco  il  P.  Rettore 
con  li  padrini  et  altri  principali.  Li  padrini  furno  delli  princi- 
pali  della  terra  insieme  col  signor  gouernatore,  qual  in  nome 
di  S.  E.  tenete  la  giouena  a  battesmo,  e  si  crede  chel  s.r  duca  4, 
come  S.  E.  ha  detto,  la  maritera.  Per  aiuttare  a  viuere  i  detti 
christiani  noui,  si  fece  vna  processione,  Della  quale,  computaudo 
100  scudi  d'  oro  iu  oro,  quali  Moos.r  dono,  si  racolsero  1200 
lire,  che  sarano  255  scudi  d'  oro,  cou  le  quale,  per  essere  il  uia- 
rito  profumiero,  se  li  ha  comprato  vd  capitale,  et  viuouo  ho- 
uestamente,  dando  ogni  di  piu  bono  odore  del  fatto  suo,  et  ra- 
legrandossi  piu  nella  fede  noua.  Xpo.  nostro  Sig.r  gli  dia  gratia 
de  perseuerare.  Amen. 

10.  Occorse  anchora  vn'  altro  caso,  con  il  quale  questa  citta 
e  restata  assai  edificata  della  Compagnia,  cioe  che  douendossi 
iustitiare  3  homini,  quali  si  ritrouauano  assai  mal  disposti,  fu 
chiamato   il    P.    Rettore    per    confessarli,    benche    quelli    della 


Alfonsus  II,  qui  Herculi  II,  patri,  3  Octobris  1559  vita  functo,  successerat. 


627.  —  Mutina  4  Februarii  1562  775 

compagnia  della  morte  non  la  volessero  sentire,  tenendo  loro 
il  suo  capellano.  Ma  volendo  cosi  Mons.re,  non  potetero  dir  altro. 
Andassemo  insieme  S.  R.  et  me  a  confessarli,  et  stare  con  loro 
quella  notte,  et  per  gratia  di  Dio  si  ridussero  assai  bene,  ma- 
rauigliandossi  tutti  della  contrittione  grande  che  in  quelli  si 
vedeua.  Et  venendo  1'  hora  della  cena,  secondo  1'  usanza  della 
Lombardia,  tutti  tre  diceuano  che  quel  tempo  non  era  da  sa- 
tiare  il  corpo,  ma  1'anima,  et  che  loro,  se  '1  P.  non  li  comman- 
daua  altro,  non  voleuano  cenare.  Ma  per  obedieaza  del  P.  ce- 
norno  vn  poco.  Quelli  della  compagnia  della  morte,  stupiti,  di- 
ceuano :  Guarda,  altri  ci  rompono  la  testa  che  li  portamo  delli 
marzapani,  confettioni  etc,  et  questi  refuttano  tutte  queste  cose. 
II  che  per  loro  era  marauiglia.  La  mattina  il  P.  Rettore  li  disse 
la  messa,  facendoli  vna  esortatione  a  ciascaduno  di  loro  a,  del 
modo  come  si  doueuano  deportare  in  quel  transito.  Et  all'  hora 
tutti  con  grande  allegrezza  cominciorno  a  ringratiare  Iddio  della 
misericordia  che  con  loro  vsaua,  et  pregauano  dimandassi  di 
gratia  dal  podesta,  che  non  li  facesse  impicare  insina  che  '1 
mercato  fossi  ben  pieno;  il  che  prima  aborriuano,  et  il  capitanio 
loro  disse  alli  altri  doi :  Fratelli,  si  come  son  stato  capitanio  al 
male,  vi  uoglio  essere  al  bene,  et  essere  il  primo  che  vi  facia 
la  stradda.  Non  dubitate,  fratelli  mei,  che  hoggi  usciamo  de 
mille  miserie,  alle  quali  siamo  stato  sottoposti  insin  qua,  et 
andiamo  alla  vera  vita,  quale  spero  nella  misericordia  grande 
di  Giesu  X.°  benedetto  ci  sara  datta.  Dipoi  faceua  tale  orationi 
al  crucifisso  con  copie  de  lacrime,  che  era  forza  che  li  auditori 
1'accompagnassero,  et  si  marauigliassero  delle  sue  parole,  che 
pareuano  piu  presto  d'  uno  accorto  theologo,  che  d'  un  semplice 
contadino,  come  lui  era.  Domandando  tutta  3  di  gratia  al  P.  Ret- 
tore  gli  accompagnasse  sino  alla  morte,  fu  forza  farlo  con  con- 
senso  de  quelli  della  compagnia  de  la  morte,  quali  sono  restati 
si  edificati  di  questo  atto,  che  il  di  seguente  vene  il  massaro 
loro  con  8  o  10  de  detti  in  nome  di  tutta  la  compagnia  a  rin- 
gratiare  il  P.  Rettore  dell'  ufficio  fatto,  pregandolo  per  1'  adue- 
nire  fussi  contento  agiuttarli  in  tale  occorrenze,  et  li  domandorno 
parere  si  era  ben  fatto  dare  li  capestri  delli  impiccati,  perche 
erano  molestati  da  diuerse  persone,  massime  all'  hora.  Ma  in- 
tendendo  dal  P.  essere  mal  fatto,  andorno  subito  a  brusciarli,  et 
il  P.  gli  acconseglio  che  per   1'  aduenire,  per  non  farsi  mal  vo- 


a  Del.  duo  aut  tria  verba  quae  legi  nequeunt. 


776  LlTTERAB     QUADRIMESTRES 

lere  da  questo  et  quello,  in  presentia  del  popolo,  dipoi  di  hauer 
tolto  li  impiccati,  dessero  foco  al  capestro.  Et  cosi  promessero 
di  fare,  dolendossi  per  il  passato  non  hauerlo  fatto.  Gosi  questo 
atto  fece  confirmare  1' animo  de  molti  a  volerci  bene,  appresso 
quali  prima  erauamo  odiati ;  et  fece  fare  che  molti  ci  pigliassero 
diuotione,  venendossi  a  confessare  da  noi,  dicendo  non  essere 
mossi  per  altro  che  per  quello.  II  Signor  sia  laudato. 

11.  Vn'  altro  anchora  era  sententiato  alla  morte  ;  ma  per  es- 
sere  cargo  de  figlioli,  et  essere  il  primo  delitto,  et  non  troppo 
grande,  il  P.  Rettore  si  mosse  a  compassione,  et  parlandoli,  lo 
indusse  alla  confessione  generale,  et  promesse  di  mutar  vita, 
qual  gia  si  era  voluto  dar  da  se  la  morte,  impiccandosi  con  vna 
corda  in  prigione,  1'aiutto  per  mezo  del  podesta  che  li  fosse 
donato  la  vita;  la  qual  gratia  concessa,  ci  da  indicio  in  qual 
conto  tenghino  la  Gompagnia  nostra. 

12.  Fra  1'  altre  pace  che  si  sono  messe  fra  discordanti,  1'  una 
e  stata  fra  doi  religiosi,  non  di  poco  scandalo  et  vergogna  sua. 
L'altra  e  stata  fra  doi  cusini  carnali,  gentilhuomini  principali 
di  questa  terra,  quali  per  interesso  di  600  scudi  venero  a  male 
parole,  et  l'uno  disfidd  1'altro  a  mazarsi  cou  lui,  dicendo  che 
lo  aspettaua  in  tal  luogo  ;  ma  per  bonta  del  Signore  et  la  dili- 
gentia  del  signor  gouernatore  fu  tale,  che  impedi  questo  scan- 
dolo,  facendo  serrare  le  porte  della  terra,  et  dipoi  facendoli  dar 
sigurta  di  non  offendersi  etc.  Ma  non  parlandossi  insieme,  il 
P.  Rettore,  essendo  vno  di  loro  figliolo  suo  spirituale,  ha  vsato 
tali  mezi,  che  ha  fatto  si  abbracino  iusieme,  et  facino  la  pace, 
facendo  vn  presente  quello  che  pretendeua  hauere  detti  600  scudi 
alPaltro  suo  cusino  di  tutta  la  quantita,  il  che  e  stato  assai  di 
consolatione,  perche  certo  era  per  riuscirne  qualche  gran  scan- 
dolo.  Sia  laudato  il  Signore. 

13.  Si  e  parimente  riddutto  alcune  persone  machiate  di  al- 
cuni  errori  alla  bona  stradda  ;  fra  li  quali  era  vno  molto  osti- 
nato,  quai  dipoi  molte  dispute,  vltimamente  conoscendo  la  verita, 
si  risolse  non  solamente  abbrazare  la  via  delli  precetti,  ma  an- 
chora  quella  delli  consegli,  facendossi  frate.  Si  sono  fatti  por- 
tare  molti  libri  prohibiti. 

14.  Si  e  riddutto  vn  concubinario  qual  doppo  d'  essere  stato 
assai  molestato  a  lasciare  la  concubina,  con  la  quale  8  anni  era 
stato  in  peccato,  si  risolse  maritarsi  con  quella,  il  che  gia  ha 
fatto,  anchora  che  non  fosse  di  sua  condittione. 

15.  Scriuero  della  morte  della  bona  memoria  della  cauagliera 
Gortese,  nostra  bona  madre,  et  grande  benefatrice,  quale  doppo 


627.        Mutina  4  Februarii  1562  777 

la  morte  del  marito  era  vissuta  da  30  anni  a  in  santa  castita, 
humilta  et  disprezo  del  mondo  et  di  se  stessa,  con  grande  edi- 
ficatione  et  aiutto,  si  spirituale,  corae  temporale.  del  prossimo. 
Questa  matrona  ha  amato  la  Cornpagnia  sin'  dal  principio.  aiut- 
tandola  in  tutto  quello  che  poteua,  et  leuandossi  assai  comino- 
dita  per  accommodare  la  Gompagnia,  faticcandosi  grandemente 
per  quella.  Frequentaua  i  santi  Sacramenti  con  assai  frutto  spi- 
rituale,  et  altre  opere  pie,  et  finalmente  faceua  vna  vita  essem- 
plare  ;  et  mostro  alla  morte  sua  di  essere  stata  grande  amica  di 
Dio,  et  massime  in  questo  che  fece  vna  morte  condecente  alla 
vita.  Anci  mostro  di  preuederla  ;  percbe  pochi  di  auanti  parlo 
al  P.  Rettore  copiosamente  delle  cose  sue,  et  del  modo  che  le 
douea  diuidere  fra  due  persone,  alle  quali  era  tenuta  di  lasciar- 
le.  Quale  amalandassi  [sic],  stette  sei  di  nel  letto  con  tanta  pa- 
cientia,  humilta  et  obedienza,  che  era  cosa  marauigliosa.  Questa 
bona  donna  con  il  gran  male  che  hauea  mostro  la  gran  vnione 
et  zelo  che  hauea  della  salute  delle  anime ;  perche  venendola  a 
visitare  tutta  la  nobilta  di  questa  terra,  si  de  homini,  come  de 
donne,  a  ognuno  con  breue  parole  esortaua  al  ben  viuere  et 
fugir  1'amor  di  questo  inondo.  ricordandoli  che  haueuano  da 
venire  a  questo  passo,  nel  quale,  per  molto  che  fatto  hauessino, 
li  parerebbe  hauer  fatto  poco.  Alli  medici  che  la  visitauano  di- 
ceua  :  Gran  cosa  e  che  le  sig.rie  vostre  sano  che  '1  mio  male  e 
mortale,  et  anchora  non  m'hanno  detto  :  Pigli  la  medicina  del- 
1'  anima,  hauendomene  datto  tante  per  il  corpo.  Non  voria  che 
tali  rispetti  fossero  nocumento  delli  amalati  visitati,  facendoli 
aspettare  insino  all'  ultimo,  etc.  Fra  le  altre  gratie  che  doman- 
daua  al  Signore,  fu  che  morisse  nelle  mani  del  suo  confessore, 
che  era  il  P.  Rettore  nostro  ;  et  in  questo  parue  che  fossi  da 
Iddio  esaudita  ;  peroche,  essendo  andato  S.  R.  a  Ferrara  per  vn 
negotio  d'  importanza  per  il  collegio,  fu  spinto  dal  spirito  par- 
tirsi  di  la  con  gran  fretta  contro  ogni  douero.  Perche,  oltro  la 
gran  neue  che  vi  era  in  terra.  neuigaua  assai  fortemente.  Ma 
sua  R.  dicendo  che  non  era  quieto  nel  spirito,  dal  quale  si  sen- 
tiua  spinto  a  venire,  dicendo  che  troueria  qualche  cosa  noua  in 
Modena,  si  rissolse  venire  con  gra  frezza,  non  sapendo  altro  che 
quella  inquietudine  dell'  animo.  Et  con  quella  subito  che  fu  ar- 
riuato,  mi  dimando  se  era  qualche  cosa  di  nouo  ;  et  io  li  dissi 
della  malatia  di  quella  donna,  la  quale  il  giorno  seguente  morse 


a  da  30  anni  supra  vers. 


778  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

a  quel  tempo,  che  la  notte  auanti  hauea  detto  a  nostro  P.  Per- 
che  volendo  S.  R.  fare  la  veglia,  come  era  debito,  temendo  che 
presto  morisse,  li  disse  che  se  n'andasse  a  ripossare,  perche 
non  moriria  sino  la  matina.  Ma  volendo  stare  in  ogni  modo  S.  R., 
lo  chiamo  5  o  (>  hore  auanti  che  morisse,  dandoli  santi  et  ze- 
losi  ricordi  per  lui  et  per  quelli  che  erano  sotto  la  sua  cura. 
Fra  gli  altri  li  disse  che  si  tenesse  gran  conto  verso  quelle  per- 
sone  che  frequentauauo  i  sacramenti,  accio  in  veritate  ambula- 
rent,  et  che  cercasse  al  principio  della  conuersione  d' un' anima 
condescendere  con  quella  in  tutte  le  cose  che  non  fossero  pec- 
cato  mortale,  perche  non  essendo  capaci  de  consegli,  sentendoli, 
si  spauentino  et  non  ardiscono  di  tornare.  Et  animaua  anchora 
il  P.  dicendoli  che  Iddio  era  quello  che  hauea  il  gouerno  della 
Gompagnia,  quale  non  douea  essere  attaccata  allei,  ne  a  altra 
donna,  ne  a  huomo  del  mondo  ;  et  che  hauesse  bono  animo, 
che  dopo  la  morte  sua  speraua  che  le  cose  nostre  andariano  in 
aumento,  come  in  effetto  si  e  visto  ;  et  altre  cose,  nelle  quali 
mostraua  grande  spirito  et  giudicio.  Finalmente  venuta  la  ma- 
tina,  all'  hora  che  lei  disse,  chiamando  quelli  che  vi  erano,  et 
facendo  accendere  certe  candele  benedette,  disse  alli  circonstanti : 
Di  gratia,  ditte  il  Gredo  per  mi.  Voltandosi  al  P.  Rettore,  li 
piglio  la  mano,  et  gli  disse  :  Padre,  adesso  e  il  tcmpo.  V.  R.  di 
gratia  dica  il  «  Domine,  ne  in  furore  »  l,  qual  poco  era  hauea 
sentito  dichiarare  da  esso  P.  et  hauea  impresso  diuotione  in 
quello.  Finito  che  fu,  lei  battendossi  il  petto,  disse  tre  volte  : 
Domine,  propitius  esto  mihi  peccatrici  2:  et  dipoi  con  vn'  gran 
riso  et  contentezza  rese  il  spirito  al  Signore.  II  dolore  che  hab- 
bia  causato  tal  morte  in  questa  terra  vniuersalmente  a  tutti, 
massime  a  poueri,  e  stato  grande,  perche  si  leuaua  il  boccone 
di  bocca  per  aiuttarli.  Prego  il  P.  Rettore  che  dipoi  fossi  morta, 
non  dicesse  mai  bene  del  fatto  suo,  perche  era  stata  vna  fin- 
garda,  e  tenuta  per  bona,  non  hauendo  fatto  mai  bene  :  doue 
mostraua  volersi  humiliare  doppo  la  sua  morte,  come  fatto  hauea 
in  vita  3.  In  questa  morte  si  guadagnorno  molti,  fra  li  quali  vn 
caualiero  genero  a  di  questa  matrona,  qual  tiene  delli  primi  luoghi 


a  gno.  ms. 


1  Ps.  VI,  aut  XXXVII. 

a  Cf.  Luc.  XVIII,  13. 

3  De  hac  nobili  femina,  cui  nomen  erat  Constantia  Pallavicina  Cortese, 
vide  Monum.  Ignat.  ser.  l.a,  VI,  6,  16;  Epist.  Mixtae,  V,  521;  Polancum: 
Chron.,  II,  196,  453;  III,  155;  IV,  97,  101. 


627.  —  Mutina  4  Februarii  1562  779 

in  questa  terra.  Oltra  di  questo,  vn  medico  delli  principali,  quali 
doi,  con  delli  altri,  non  essendo  per  auanti  affecionati  alla  Gom- 
pagnia,  si  fecero  grandi  amici,  etc. 

16.  Si  e  parimente  riddutto  vna  giouena,  quae  male  audierat, 
et  era  anco  in  pericolo  di  nouo,  a  intrare  nelle  conuertide.  Si 
va  a  confessare  li  prigioni  et  condanati,  a  visitare  1'hospitale, 
li  infermi  nelle  case  et  agiuttarli  al  ben  morire;  et  altri  eser- 
citij  si  fano   secondo  il  pio   instituto   della    nostra    Compagnia. 

17.  Quanto  alla  beneuolenza  della  citta,  si  delli  principali  co- 
me  delli  priuati,  e  assai  grande  al  preseute  per  gratia  del  Signor, 
a  rispetto  del  passato,  benche  non  manchino  sempre  contrarij. 
Questo  si  e  visto  prima  nel  s.r  duca  nouo,  qual  venendo  a  pi- 
gliare  il  possesso  di  Modena,  il  P.  Rettore  gli  ando  a  parlare, 
et  S.  E.  molto  amoreuolmente  li  dette  audienza,  et  confirmd  la 
elemosina  di  suo  padre,  dicendo  a  detto  P.  fra  1'  altre  cose,  che 
la  Compagnia  daua  tal  odore  di  se,  che  era  forza  che  i  principi 
la  agiuttassero  et  fauorissero.  Et  cosi  dette  ordine  al  s.r  gouerna- 
tore  di  Modena  pigliassi  la  protettione  della  Compagnia  a  suo 
nome,  benche  da  se  stesse  si  mostraua  assai  fauoreuole  et  af- 
fettionato  alla  Compagnia  in  tutte  le  sue  occorrenze.  II  clero 
anchora  si  mostra  affettionatissimo,  et  molti  delli  canonici  par- 
ticolarmente  mostrano  di  amarci  et  fauorirci  in  tutte  le  occor- 
renze,  doue  far  piacere  ci  possono,  il  che  procede  dal  grande 
amore  et  affettione  che  ci  mostrano  tenere  i  loro  capi,  cioe, 
Mons.re  di  Modena  et  il  suo  vicario.  Et  queste  cose  sono  stato 
causa  che  la  Compagnia  sia  piu  conosciuta,  et  che  molti  di  quelli, 
che  ci  odiauano,  ci  amino.  Fra  li  quali  sono  stati  alcuni,  che 
ci  sono  venuto  a  dimandare  perdono  del  mal  che  di  noi  hanno 
detto. 

18.  Diro  finalmente  della  festa  nostra  del  Giesu,  quale  non 
essendo  per  auanti  stata  celebrata,  o  almeno  solennemente,  come 
si  e  fatto  1'anno  passato  et  questo,  non  e  interuenuto  contro- 
uersia  alcuna;  ma  1'anno  passato,  spargendosi  la  fama  che  nella 
nostra  chiesa  si  douea  celebrare  questa  solennita,  vna  certa  con- 
fraternita,  chiamata  compagnia  del  Giesti,  si  leuo  contro  di  noi, 
dicendo  che  li  volemo  tore  la  sua  festa ;  et  venero  sei  o  sette 
de  loro  a  lamentarsi  col  P.  Rettore,  et  volere  impedire  la  nostra 
festa.  S.  R.  gli  dette  le  sue  ragioni,  e  cerco  di  farli  capaci,  et 
quietarli  in  modo,  che  si  pacificorno  in  tanto,  che  molti  ci  restorno 
a[mici]  a,  et  1'  questo  anno  ci  voleuano  per  suoi  padri  spirituali; 


a  Consumpta  charta. 


780  LlTTERAE   QUADRIMESTRES. 

et  molti  frequentano  la  nostra  chiesa,  et  in  quella  i  santi  Sacra- 
menti;  et  che  piu  e,  alcuni  d1  essi,  et  massime  il  loro  capo,  e 
venuto,  non  solo  ad  aiutarci  vestire  la  chiesa,  ma  auco  a  tro- 
uarci  et  prestarci  delli  ornamenti.  A  questa  solennita  e  concorso 
vna  gran  parte  della  terra,  et  li  principali,  come  il  s.r  gouerna- 
tore,  il  suo  giudice,  il  podesta,  et  massaro  di  S.  E.,  Mons.r  vi- 
cario,  et  molti  altri  gentilhuomini  et  dottori,  in  modo  che  1'horto 
ci  bisognd  seruire  per  chiesa  a  molti  nel  tempo  della  predica  et 
vespero  etc.  [Exilitatem  rerum  excusal,  et  preces  postulat.] 

Di  Modena  alli  4  di  Febraro  1562. 

Per  commissiou  del  P.  Rettore. 

D.  V.  R.  P.  indegno  flgliolo  in  Xpo. 


Aloisio  Napi 


i 


Annuale  del  collegio  di  Modena. 


628 


LUDOVICUS    GAGLIARDI 

BONONIA    10   FEBRUARII     1563  2. 

Tarditatem  litterarum  excusat.  Socios  recenset.  —  2.  Acta 
in  studiorum  instauratione.  Crescit  cum,  discipulorum  nu- 
mero  diligentia  in  doctrina  et  bonis  moribus  adquirendis. 
—  3.  Concursus  ad  sacramenta  iubilaei  occasione.  Contio- 
nes  in  templo  et  sermones  in  sacello.  —  4.  Pater  Generalis 
et  Pater  Provincialis  cum  praesentia  sua,  tum  suis  utrius- 
que  contionibus,  existimationem  Societatis  augent.  Inde  fruc- 
tus  in  ecclesiasticos  et  moniales  fluit.  —  5.  Praeclari  sa- 
cerdotis  lusitani  commoratio  Bononiae  monachos  quosdam 
nostris  conciliat ;  quibus  postea  nostri  per  spiritualia  exer- 
citia  adiumento  sunt.  —  6.  Festum  Btae.  Reparatae  reli- 
giose  agitur.  —  7.  Eleemosynae  et  dona  collegio  collata.  — 
8-9.  Sociorum  existimatio  apud  cives,  et  oppugnationes, 
occasione  praesertim  cuiusdam  consilii  a  Patre  Rectore  dati 
viro  ditissimo  religiosam  perfectionem  aggredi  cogitanti. 


1  Vide  p.  48. 

2  Ex  origin.  in  cod.  Venet.  100,  ff.  68-69;  prius  450-451. 


628.  —  Bononia  10  Febrtjarii  1562  781 

1.  Jhs.  Admodum  R.  in  Christo  Pre.  etc.  Pax  Ghri.  etc.  Etsi 
propter  multas  et  a  insolitas  occupationes  huius  collegij  bo- 
noniensis  octauus  iam  b  mensis  adest,  ex  quo  nullam  rerum 
nostrarum  rationem  R.  P.  T.,  ut  mos  est  Societatis  nostrae, 
reddidimus  ' ;  ita  tamen  iu  hoc  munere  mihi  a  saucta  obedientia 
imposito  me  gerere  conabor,  ut  diuturnae  intermissionis  uitium 
non  orationis  longitudine,  sed  quam  breuissima  rerum  nostrarum 
expositione,  compensem.  Atque,  ut  a  rebus  domesticis  exordium 
sumens,  gradatim  ad  ea,  quae  foris  sunt  in  Dei  gloriam  et  sa- 
lutem  animarum  gesta,  progrediar  ;  sumus  in  hoc  collegio  omnes 
15,  4.0r  nimirum  sacerdotes,  quorum  unus  praeceptor,  tum  alij 
praeceptores  duo,  reliquorum  uero  fratrum  pars  litteris  uacat, 
ceteri  negocijs  familiaribus  inseruiunt.  [Omnes  valent.  Viget 
disciplina  religiosa.] 

2.  Animarum  uero  saluti  diligentissime  quisque  pro  sui  mu- 
neris  ratione,  ut  consultum  sit  efficere  conatur ;  nam  ut  de 
praeceptoribus  primo  loco  dicam,  ij  certe  cum  mutuis  dispu- 
tationibus,  alijsque  id  genus  offitijs  ad  scientiam,  tum  maxime 
priuatis  publicisque  cohortationibus  suorum  discipulorum  ani- 
mos  ad  pietatem  inforrnare  student.  Guius  rei  causa  superiori 
mense  Nouembri  proxime  elapso,  quo  nimirum  tempore  iittera- 
rum  studia  sunt  instaurata,  in  uostro  templo  a  praeceptore  pri- 
mae  classis  habita  est  oratio  de  artium  illarum  Jaudibus,  quae 
in  nostris  scholis  publice  traduntur.  Praeceptorum  autem  stu- 
dium  et  diligentia,  quam  diuina  ope  adiuti  in  suis  muneribus 
adhibent,  sane  fit,  ut  non  modo  ij  discipuli,  quos  alias  apud 
nos  exerceri  significauimus,  libenti  animo  perseuerent,  uerum 
etiam  eorum  numerus  et  progressus  in  dies  magis  magisque 
augeatur.  Nam  eorum  qui  rhetoricae  facultati  dant  operam,  ut 
de  ceteris  classibus  taceam,  hoc  anno  numerus  pene  est  dupli- 
catus;  inter  quos  sunt  nonnulli  non  obscuris  parentibus  orti 
juuenes,  qui  cum  Bononiam  studendi  gratia  profecti  publicos 
ludos  adijssent,  mox  in  c  nostras  scholas,  tanquam  in  portum, 
sese  receperunt.  Alij  uero  nobiliorum  adolescentium  praeceptores 
una  cum  suis  discipulis  nostras  classes  d  magna,  ut  prae  se  fe- 
runt,  uoluptate  frequentant.  Quorum  omnium  in  studijs  dili- 
gentiam,  hinc  licet  intelligere  e,    quod  nonnulli    praeter   quoti- 


a  et  supra  vers.  —  b  iam  supra  rers.  —  c  mox  in  supra  vers.  —  d  nos- 
tras  classes  supra  vers.  —  e  Emencl.  ex  colligere. 


Vide  p.  325  sqq. 


782  LlTTERAE    QUADRtMESTRES 

dianas  lectiones,  quae  multae  sunt,  ea  etiam  quae  interpretandi 
gratia  traduntur  iu  scriptis,  de  industria,  nullo  id  iubente,  me- 
moriter  ediscant.  Verum  illud  est  maioris  momenti,  eos  ab  omni 
turpitudine  uitiorura,  quibus  aetas  illa  obnoxia  admodum  esse 
solet,  diuino  munere  abhorrere,  adeoque  ad  pietatem  esse  pro- 
pensos,  ut  non  desint  qui  octauo  quoque  die  confiteri,  et  crebro 
sacram  eucbaristiam  sumere  optantes,  id  et  assidue  petant,  et 
frequenter  obtineant.  Nec  sane  paruae  est  admirationis  his  prae- 
cipue  temporibus,  quosdam  ex  illis,  qui  iam  suis  praeceptoribus 
aetate  multo  sunt  prouectiores,  tam  modestos  et  obsequentes 
uidere,  ut  submisse  cum  paruulis  preces  fundant,  sacro  fre- 
quentes  intersint,  ceteraque  pietatis  officia  peragant,  a  quibus 
nunc  alioqui  tantopere  iuuentus  est  aliena. 

3.  Sed  et  illi  qui  sacris  muneribus  inuigilant,  haud  con- 
temnendos  suorum  laborum"  fructus  hactenus  retulisse,  et  quo- 
tidie  referre  uidentur;  nam  et  consuetus  eorum  numerus  qui 
nostris  peccata  confiteri,  atque  augustissimum  eucharistiae 
sacramentum  sumere  solent,  conseruatur;  et  quo  tempore  sanc- 
tissimum  jubileum  fuit  promulgatum,  mille  hominum  numerum 
ij  superarunt,  qui  idem  in  nostro  templo  peregerunt.  Ex  quibus 
fuerunt  multi,  qui  totius  ante  actae  uitae  crimina  generaliter 
confessi,  se  ad  bonam  frugem,  ut  dicitur,  receperunt.  Singulis 
praeterea  festis  diebus,  ut  alias  scriptum  est,  R.  P.  Rector  '  in 
nostro  templo  concionatur;  quod  cum  satis  amplum,  certe  hoc 
anno  praecipue  solemnioribus  festis  refertissimum  fuit.  Alius 
uero  Pater  intra  domesticos  parietes  multis  hominibus,  qui  in 
nostrum  sacellum  post  vesperas  diebus  festis  conuenire  solent, 
ea  declarat  quibus  ad  christianam  pietatem  optime  instruantur. 
Auditorum  autem  profectum  cum  declarant  crebrae  illorum, 
generales  etiam,  confessiones,  tum  id  maxime  ostendit  quod 
dicturus  sum.  Nam  inter  alios  certa  quadam  die  ciuis  unus 
diues,  ac  non  obscuro  loco  natus,  fuit  qui  cum  concioni  et  horis 
uespertinis,  quae  a  nostris  decantari  solent,  interfuisset,  mox, 
his  peractis,  exiliens  coram  uniuersa  multitudine,  quae  tunc 
aderat,  cum  uehementi  quodam  ardore  animi  exclamauit :  viuat, 
inquit,  viuat  Jesus  Ghristus,  pro  eo  mihi  sanguinem  profundere 
statutum  est.  Populum  uero  alloquens :  o  uos,  inquit,  felices 
atque  beatos  (non  enim  ipse  bononiensis  erat),  quibus  datum 
est,  ut  Societatem  Jesu   in  uestra   ciuitate  habere   possitis.   Ve- 


P.  Franciscus  Palmio. 


638.  —  Bononia  10  Februarii  1562  783 

runtamen  uae  uobis,  quoniam  tanto  donati  munere,  necdum 
tamen  fructus  agitis  dignos  poenitentiae.  Multisque  huiusmodi 
uerbis  cunctos  in  sui  admirationem  rapuit. 

4.  R.  P.  generalis  in  Galliam  cum  R."'°  legato  hac  profici- 
scens  l,  praetei  quam  quod  sua  praesentia  ac  priuatis  collo- 
cutionibus  summae  nobis  a  omnibus  laetitiae  atque  utilitati 
fuit,  setnel  etiam  in  amplissimo  huius  urbis  templo  est  concio- 
uatus;  quod  ut  faceret  R.  bononiensis  episcopi  vicarius  ab  eo 
precibus  impetrauit.  Post  eius  b  uero  discessum  R.  P.  Prouin- 
cialis  2  etiam  nos  inuisit,  suisque  uerbis,  igne  diuinae  charitatis 
incensis,  uehementer  nos  ad  exequenda  omni  studio  nostra  mu- 
nera  inflammauit.  Duas  praeterea  conciones  ipse  quoque  inuitus 
fere  (quod  Venetias  grauissimis  de  causis  festinabat)  eiusdem 
R.  D.  vicarij  aliorumque  nobilium  rogatu  in  summo  templo  coram 
frequentissima  populi  et  magnorum  virorum  multitudine  habuit. 
Quibus  omnibus  rebus  factum  est,  ut  non  paruus  cumulus  ad 
eam  autoritatem  accesserit,  quam  Societas  in  hac  urbe  diuina 
benignate  hactenus  habuerat;  quae  certe  tanta  semper  fuit,  ut 
uix  maior  potuerit  desiderari.  Ea  enim  est  de  nobis  omnibus 
opinio,  ut  qui  aut  in  litteris,  aut  in  rebus  diuinis  optat  proficere, 
ad  nos  ei  tanquam  ad  unicum  vrbis  perfugium  ueniendum  sit. 
Nonnulli  praeterea  ex  alijs  vrbibus  atque  oppidis  Patrem  nostrum 
de  rebus  grauissimis  consultum  Bononiam  proficiscuntur;  alij 
litteris  consilium  petunt,  inter  quos  R.  D.  episcopi  placentini 
vicarius  fuit,  qui  per  litteras  eundem  Patrem  rogauit,  ut  sibi 
quonam  pacto  dioecesim  suam  regeret,  praeceptis  ea  de  re  in 
tabulis  transmissis,  notum  faceret;  praecipue  uero  huius  ciuitatis 
principes  erga  nos  bene  affecti  sunt.  R.  certe  dominus  bono- 
niensis  c  episcopi  vicarius,  cuius  supra  memini,  ita  R.  P.  no- 
strum  Rectorem  obseruat,  ut  eum  autorem  et  praeceptorem  om- 
nium  consiliorum  suorum  habere  uelit,  atque  in  dioeceseos  admi- 
nistratione  ab  illius  monitis  ne  latum  quidem  (ut  uulgo  dicitur)  d 
culmum,  discedit.  Is  ergo  eidem  Patri  ex  R.mi  episcopi  3  mandato 
potestatem  fecit  omnia  illa  sacrarum  virginum  monasteria  in  e 


a  nobis  supra  vers.  —  b  eius  supra  vers.  —  c  boniensis  ms.  —  d  Del. 
ab.  —  e  in  supra  vers. 


1  P.  Lainez,  Hippolytum  Estensem,  cardinalem  et  S.  Pontificis  in  Galliam 
legatum,  comitatus  Bononiam  die  19  Tulii  1561  pervenisse  videtur.  Cf.  Lainii 
Monum..  V,  620.  Die  25  Iulii  Ferrariae  iam  erat.  Ibid.  636  sqq. 

2  P.  Benedictus  Palmio. 

3  Vide  p.  326,  annot.  1. 


784  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

rebus  diuinis  instituendi,  quibus  ipse  praefectus  est.  Quare  mul- 
tis  monialium  a  coenobijs  ita  dictus  Pater  praeest,  ut  cum  nulla 
ratione  obstrictus  teneatur,  nibilominus  religiose  uiuendi  regulas 
praescribat,  totaque  collegia  iudicio  penitus  arbitrioque  suo  mo- 
deretur.  Hinc  etiam  alij  Patres  interdum  ad  ea  loca  mittuntur, 
ut  pijs  adbortationibus  religiosas  virgines  excitent,  et  sacris  me- 
ditationibus  proponendis  exerceant.  Sed  et  earum  confessiones, 
saepe  generales,  audiunt,  cum  id  permultae  precibus  effiagitent; 
quod  certe  mirum  uideri  potest.  Gum  enim  antea  fere  omnes  a 
frequenti  sacramentorum  usu  essent  admodum  alienae,  adeoque 
a  nostris  eam  ob  causam  abborrerent  b,  ut  uix  eorum  aspectum 
ferre  possent;  nunc  libentissime  eorum  consilijs  parent,  et  quam 
saepissime  contiteri  ac  caelestem  cibum,  saepius  etiam  in  bebdo- 
mada,  suscipere  percupiunt.  Praeterea,  cum  id  in  bac  vrbe  ueteri 
consuetudine  fieri  consueuerit,  ut  unoquoque  anno  semel  omni- 
bus  presbyteris,  qui  in  hac  dioecesi  curam  animarum  babent, 
sermo  in  summo  templo  de  illorum  officijs  babeatur;  id  muneris 
boc  anno,  ut  omnibus  fere  superioribus,  Pri.  Rectori  ab  eodem 
R.  U.  vicario  delatum  fuit.  Impetratum  etiam  est  ab  eodem,  ut 
unus  ex  nostris  Patribus  bis  singulis  bebdomadis  casus  conscien- 
tiae  omnibus  sacerdotibus,  qui  paroeci  vocantur,  publice  expli- 
caret;  ex  quibus  omnibus  quamplurima  ad  pastores  ac  ad  gre- 
gem  simul  commoda  proueniunt. 

5.  Nunc,  ut  quiddam  subijciam  quod  in  banc  eandem  senten- 
tiam  sese  offert,  rei  demonstrandae  initium  paulo  altius  repetam. 
Gum  nobilissimus  quidam  sacerdos  lusitanus  *,  a  suo  rege  ad 
concilium  missus,  bac  pertransiret,  nostrum  collegium,  ut  qui 
alias  Lusitaniae  nostra  Societate  familiarissime  usus  fuerat,  in- 
uisit,  et  fratrum,  ut  credere  est,  consuetudine  atque  modestia, 
quae  sibi  a  c  pueritia  nota  fuerat,  inuitatus,  cum  alium  locuin 
quo  tutius  atque  honestius  diuerteret,  nullum  esse  existimaret  d, 
nobiscum  circiter  15  dies  esse  uoluit,  cum  id  a  R.  P.  Rectore 
pro  suis  in  Societatem    meritis  precibus  impetrasset.  Quo  breui 


a  monialium  multis  in  ms.  :  sed  litteris  a  et  b  superpositis  indicatur  or- 
dinem  mutandum.  —  b  abhorrererent  ms.  —  c  Emend.  ex  ad.  —  <1  Obscure 
exarat.;  pritis  existimauit. 


3  Verisimiliter  fuit  is  Didacus  Payva  de  Andrade  (1528-1575)  qui,  durante 
Concilio  tridentino,  Societatis  Iesu  apologiam  scripsit  initio  operis:  OrtJio- 
doxarum  explicationum  libri  10,  anno  1564  Coloniae  et  Venetiis  editi.  De 
hac  apologiae  compositione  multa  invenies  in  Epist.  P.  Nadal,  II  et  apud 
Braunsberger  :  B.  P.  Uanisii  Epist.,  III,  sub  verbo:  Payva  de  Andrade. 


628.  —  Bononia  10  Februarii  1562  785 

tempore,  si  quando  illi  domo  exeundum  fuit,  relictis  4.or  quos 
secum  ex  a  Lusitania  duxerat  seruos,  non  nisi  unum  ex  fratri- 
bus,  quasi  Societatis  nostrae  sacerdos,  comitem  assumebat,  et 
uilissima  etiam  culinae  officia  domi  peragere  non  semel  uoluis- 
set,  suasque  culpas  in  coenaculo  fratrum  more  palam  aperire, 
nisi  haec  et  alia  eiusmodi  R.  P.  Rector  fieri  prohibuisset;  de- 
nique  ita  nobiscum  uersatus  est,  ut  tantum  nos  ex  eius  consue- 
tudine  consoiationis  coeperimus,  quantum  ipse  ex  fratrum  reli- 
gione,  modestia,  et  charitate  fructus  se  retulisse  pro  sua  animi  b 
moderatione  confitebatur;  quod  non  modo  quia  scitu  per  se  di- 
gnissimum  erat,  sed  multo  magis,  ut  dixi,  ob  ea  quae  sequun- 
tur,  commemoraui.  Cum  enim  post  paucos  illos  dies  tandem  ad 
amplissimum  ac  nobilissimum  monachorum  quorundam  coeno- 
bium,  quo  saepius  inuitatus  fuerat,  commigrasset,  eo  in  loco  tam 
praeclara  de  Societate  nostra  locutus  est,  ut  quidam  ex  illis 
monachis  nostrorum  amicitiam  uehementer  expeterent.  Hinc 
profecto  aditus  nobis  latissimus  ad  iuuandos  multos  ex  illis  est 
patefactus ;  nam  primus  omnium,  uenerandus  quidam  ex  illis 
sacerdos,  nouitiorum  in  re  (  litteraria  moderator,  pias  medita- 
tiones,  quae  spiritualia  exercitia  uocamus,  ab  uno  ex  nostris 
Patribus  edoctus  est;  cumque  is  ita  profecisset,  ut  fraenis  iam 
potius  quam  calcaribus  indigeret,  alijs  item  monachis  ut  idem 
facerent,  persuasit.  Inter  quos  postea  non  defuerunt  qui  se  pri- 
uatim  praeter  suam  consuetudinem  magno  ardore  animi  flagel- 
larent,  alij  generaliter  totius  ante  actae  uitae  peccata  confessi 
sunt,  ut  in  spem  uenerimus  fore,  ut  totum  illud  collegium  (quod 
alioqui  non  satis  bene  audiebat)  ad  meliorem  frugem  reuocetur. 
Nam  de  Societate  nostra  quam  praeclare  omnes  sentiant,  hinc 
licet  intelligere,  quod  R.  illius  monasterij  abbas  certam  eleemo- 
synam  nobis,  ex  quo  illi  Societas  innotuit,  singulis  hebdomadis 
est  elargitus,  maiora  etiam  in  posterum,  ut  signihcat.  donaturus. 
Sed  de  his  haec  dicta  sufficiant. 

6.  Quod  ad  eum  locum  suburbanum  attinet  de  quo  in  proximis 
litteris  ad  T.  R.  P.  missis  scriptum  fuit  *,  illud  in  praesenti 
occurrit;  nocte  ea  quae  diem  festum  beatae  Reparatae  virginis 
praecedit,  cui  templum  ibi  est  consecratum,  fuisse  illius  uigilias 
sanctissime  celebratas.  Cum  enim  ueteri  consuetudine  multi  noc- 


a  Del.  Luxi.  —  b  Del.  modestia.  —  c  Prius  relig. 


1  Vide  p.  332. 

LlTTERAE   QUADRIMESTRES.   —   TOM.    VII.  50 


786  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

tem  illam  in  templo  insomnem  ducere,  uotaque,  quibus  se  bea- 
tae  illi  virgini  obstrinxerunt,  soluere  pro  more  instituissent;  ad 
eam  multitudinem  R.  P.  Rector  concionem  habuit,  in  qua  cum 
praecipue  ad  peccatorum  sordes  per  eorum  confessionem  luendas 
pudicissimae  a  ac  sanctissimae  virginis  exemplo  b  esset  hortatus, 
ita  c  omnes  eo  sermone  permoti  sunt,  ut  duos  sacerdotes  audien- 
dis  eorutn  confessionibus  usque  ad  multam  noctem  oportuerit 
uigilare;  ubi  uero  dies  illuxit,  omnes  fere  qui  confessi  fuerant, 
sacrosanctam  synaxim  susceperunt,  multique  praeterea  eo  die  a 
nostris  persuasi  idem  fecerunt,  cum  tamen  ea  de  re  nullam  antea 
cogitationem  suscepissent ;  quae  quidem  eo  plus  admirationis  in 
se  habuerunt,  quo  magis  antea  festum  illud  ludis,  choreis,  ce- 
terisque  id  genus  rationibus  uiolari  uerius  quam  celebrari  so- 
lebat. 

7.  Quod  ad  fratrum  necessarium  uictum  d  uestitumque  per- 
tinet,  etsi  nulli  nobis  sunt  certi  redditus,  nihil  tamen  diuina 
benignitas  nobis  patitur  deesse;  quin  etiam  praeter  ea  quae  in 
domesticos  usus  impenduntur,  praecipuum  templi  altare,  tabula 
quadam  pulcherrimis  e  imaginibus  picta,  auroque  fulgonti  est  f 
exornatum,  et  praeterea  quatuor  etiam  angeli,  puerorum  magni- 
tudini  pares,  ficti  sunt,  auroque  item  cooperti,  qui  mirifice  ean- 
dem  aram  illustrant,  atque  aspectu  decorem  efficiunt.  Atque  haec 
quidem  omnia  ex  piorum  hominum  eleemosynis  diuina  nobis 
prouidentia  collatis  profecta  sunt.  Clari  quidam  ciues  redditus 
quosdam  ecclesiasticos  ex  quibus  octingenti  ferme  aurei  8  singulis 
annis  ad  nostrum  collegium  uenirent,  nobis  obtulerunt.  Sed  eos 
ob  animarum  curam  cui  possessorem  obstrictum  esse  oportebat, 
R.  P.  Rector  accipere  recusauit.  Nobitis  autem  illa  matrona, 
quae  pro  sua  in  Deum  pietate  maternis  erga  nos  fungitur  offi- 
cijs  l,  superioribus  diebus  sericas  auratasque  uestes  ad  nos  mi- 
sit,  et  alia  huiusmodi  magni  sane  praetij,  quae  in  diuinis  sa- 
crificijs  usui  esse  solent,  copiose  subministrauit;  domum  uero 
nostram  linteis  et  sudariolis,  ceterisque  id  genus  rebus  admo- 
dum  necessarijs,  locupletauit.  Dominus  illi  pro  terrenis  caelestia 
referat  dona. 

8,  Hic  nulla  ratione  reticendum  esse  arbitror  mirum  quiddam, 
quod  uni  ex  pijs  iilis  mulieribus,  quae  et  ipsae  pro  sua  in  Deum 


a  Emend.  ex  pudiciciae.  —  b  exemplo  supra  vers.  —  c  Del.  ut.  —  d  Del. 
et.  —  e  Emend.  ex  pulchribus.  —  f  est  supra  vers.  —  g  auri  tns. 


1  Vide  p.  326,  annot.  2. 


6°28.        Bononia  10  Februarii  1563  787 

charitate  anon  pauca  nobis  afferunt  commoda,  superioribus  die- 
bus  contigit.  Cum  Pater  quidam  Societatis  nostrae  subucula  ex 
lougo  itinere  admodum  sordida  indutus  hac  pertransiret,  ei  mu- 
lieri,  de  qua  nunc  memini,  abluenda  subucula  fuit  tradita;  quae 
cum  illam  maxitno  charitatis  affectu  suscipiens,  succedentibus 
aquis,  magno  tandem  labore  purgasset,  ignique  siccandam  ap- 
posuisset,  ecce  insolitum  ac  suauem  odorem  sensit:  maximeque 
rei  nouitate  obstupescens  uicinas  conuocat,  subuculam  affert 
odorandam,  pristinas  illius  sordes  exponit,  miraculum  denique 
omnes  fatentur.  Quod  sane  ideo  factum  existimari  debet,  ut  prae- 
mium  aliquod  mulier  optima  ardentissimae  charitatis  reciperet. 
9.  Verum  quoniam  ut  ipse  Dominus  testatus  est,  nec  seruus 
domino  suo,  nec  apostolus  eo,  qui  se  misit,  maior  esse  potest  *, 
idcirco  minus  mirum,  quin  potius  magis  gratum  esse  debet,  si 
quandoquidem  mundus  Dominum  Jesum  odio  habuit  ac  perse- 
cutus  est,  idem  Societatem  quoque  eius  odio  habeat  atque  per- 
sequatur.  In  hanc  igitur  sententiam  quoque  unicum  exemplum 
postremo  loco  subijciam.  Nobilissimus  quidam  patritius  huius 
ciuitatis,  uir  cum  excellenti  ingenio  ornatus,  tum  christianae 
pietati  maxime  deditus,  iam  multis  ante  diebus  R.  P.  Rectori 
saepissime  suam  conscientiam  aperire,  et  sacram  synaxim  ex  eius 
manibus  sumere  in  nostro  templo  solebat;  diuino  tandem  b  spi- 
ritu,  ut  rei  probat  euentus,  afflatus,  carthusianorum  est  religio- 
nem  ingressus;  cumque  suas  opes,  quae  erant  amplissimae,  iuxta 
consilium  Domini  nostri  tesu  X.1  illius  pauperibus  erogare  sta- 
tuisset 2,  nec  ullam  id  faciendi  commodiorem  rationem  inueniret, 
quam  si  R.  P.  Rectoris  consilio  et  opera  in  hoc  negocio  utere- 
tur;  litteras  ad  eum  misit  quibus  eum  obsecrabat  obtestabaturque, 
ut  sibi  per  litteras  consuleret  quonam  pacto  id  esset  faciendum. 
Vbi  Pater  sanctissimum  uiri  desiderium  agnouit,  impium  esse 
duxit  suo  olim  c  in  Xpo.  filio  opem  in  ea  re  denegare,  quae  cum 
Xpi.  gloria  et  egenorum  emolumento  coniuncta  esset.  Ei  igitur 
pauperum  huius  ciuitatis  egestates  aperuit,  atque  eorum  praeci- 
pue  qui  diuino  cultui  essent  consecrati ;  res  denique  cum  summa 
utriusque  consolatione  confecta  est.  Verum  quoniam  antiquus 
humani   generis  hostis    tam  d  admirabile   facinus  indignabatur, 


a  charitate   supra  vers.,   deleto  benignitate.   —  b  tandum   ms.  —  c  Del. 
filio.  —  d  tam  supra   vers. 


1  Cf.  Matth.  X,  24  sqq. 

a  Cf.  Matth.  XIX,  21 ;  Marc.  X,  21 ;  Luc.  XVIII, 


788  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

per  stultorimi  et  improboruni  hominum  ora  eum  sermonem  dis- 
sipauit,  uirum  nobilissimum  a  Patre  nostro  deceptum  esse,  atque 
suasum,  ut  religionem  ingressus,  nobis  suas  facultates  relinqueret; 
quod  nostrum  quoque  collegium  inter  alias  pauperum  familias 
commemorasset;  quae  opinio  adeo  in  nonnullorum  animis  con- 
firmata  est,  ut  nefarijs  diaboli  conatibus  felicem  eius  rei  exitum 
impedire  posse  uideatur  a.  Hac  igitur  tempestate  suborta,  qui 
uere  Societati  studebant,  rei  agnita  ueritate,  magis  in  nostra 
amicitia  sunt  confirmati;  nec  defuerunt  uiri  clarissimi,  qui  no- 
stras  partes  contra  quorumlibet  obtrectationes  defendendas  sus- 
ciperent.  Neque  uero  ideo  confitentium  in  nostro  templo  numerus 
est  imminutus,  quin  potius  omnia,  ut  supra  significaui,  quae  ad 
templum,  queque  ad  scholas  attinent  amplificata;  tantum  ueri- 
tatis  ignari  uel  impugnatores,  neglectis  legibus  christianae  pie- 
tatis,  contra  nos  stare  uidentur,  negantes  posse  eum  suum  pa- 
trimonium  alijs  quam  suis  fratribus  (qui  sunt  opulentissimi) 
relinquere,  sed  superaturum  nimirum  potentiorem  Ghristum  in 
cuius  membra  ea  bona  collata  sunt  minime  dubitamus.  [Preces 
postulat  et  valedicit.]  Bononiae  IIIJ0  idus  Februarij  M.  D.  LXIJ. 
R.  P.  T.  minimus  in  Christo  filius 

Ludouigus  Gagliardius  l, 
Societatis  Jesu  indignissimus  seruus. 

Desideratur  inscriptio. 


629 

VENEGAS 

MONTULIA    10   FEBRUARII    1563  2. 

1.  Sociorum  numerus  et  valetudo.  —  2.  Contiones.  Frequens 
concursus  ad  sacramenta  suscipienda.  Carcer  et  nosoco- 
mium  invisuntur  a  sociis.  —  3-4.  Scholarum  ordines ;  ex 
quorum  infimo  multa  bona  promanant. 


a  Emend.  ex  uideretur. 


1  Vide  p.  333 


3 


Vide  p.  333. 

Ex  origin.  in  cod.  Hisp.  99,  f.  83;  prius  371. 


629.  —  Montulia  16  Februarii  1562  789 

1.  -}-  Ihs.  Muy  R.do  P.e  en  Chro.  Pax  Chri.  etc.  [Brevis  erit.] 
Ay  al  presente  en  este  collegio  seys  Padres,  y  diez  y  seys  her- 
manos.  Tienen  salud  agora  todos,  gloria  a  nuestro  Senor,  salvo 
vn  hermano,  que  a  tenido  vna  larga  enfermedad  de  calenturas,  y 
achaque  de  costado,  de  que  por  la  misericordia  de  Dios  va  ya 
mejorando,  avnque  por  su  gran  flaqueza  va  de  espacio  la  con- 
valecencia.  Es  muy  edificatiuo  y  prouechoso  en  su  ministerio,  y 
en  su  enfermedad  a  dado  muestra  de  su  aprouechamiento  en 
todo. 

2.  De  los  Padres,  el  P.e  rector  l  y  otro  Padre  se  exercitan  en 
predicar.  Predican  con  mucho  zelo  y  fervor.  Son  aceptos,  y  pa- 
rece  que  se  haze  fructo,  assi  en  este  pueblo,  como  en  los  co- 
marcanos,  adonde  tambien  salen  a  predicar.  Los  otros  Padres 
se  exercitan  en  las  confesiones,  que  son  bien  freqiientes  en  este 
pueblo  :  que  en  esto  y  en  la  sancta  comunion  parece  que  lleva 
ventaja  a  otro.  Visitase  earcel  y  ospital.  y  atiendese  a  otras 
particulares  ocurrencjas,  como  son  amistades,  y  ayudar  a  bien 
morir  etc.  Y  destas  ocupacjones,  y  de  otras  semejantes,  sobra 
poco  tiempo  a  los  Padres,  y  quando  le  ay,  se  da  al  estudio  par- 
ticular  y  eonferencja  de  casos  de  concjencja  hordinaria. 

3.  Los  hermanos  tambien,  segun  sus  ministerios,  estan  bien 
repartidos  ;  tres  asisten  a  los  estudiantes  de  gramatica,  que  seran 
como  80  en  numero,  y  parece  que  aprouechan  por  el  fructo  que 
en  los  mesmos  estudiantes  se  vee,  no  solo  en  lo  que  toca  a  su 
estudio,  pero  tanbien  en  su  recogimiento  y  virtud,  confesando 
y  eomulgando  los  que  tienen  hedad  para  ello  en  este  collegio 
amenudo. 

4.  Otros  dos  hermanos  se  dan  a  los  nihos  de  la  escuela,  en- 
senandoles  a  leer  y  escrevir,  y  sobre  todo  la  doctrina  christiana, 
en  que  se  haze  mucho  fructo,  assi  por  ser  ellos  muchos  y  ocu- 
rrir  con  ellos  otra  mucha  gente  de  uaocos  y  esclauos,  y  avn  al- 
gunos  viejos  a  oyr  y  aprender  la  doctrina,  de  manera  que  este 
sanclo  lenguaje  va  como  despertando  y  sonando,  que  hasta  aqui 
en  esta  tierra  a  estado  como  dormido,  y  muchos  viejos  dizen 
que  nunea  tal  oyeron,  ni  les  ensenaion  en  sus  tiempos.  Resul- 
tan  de  aqui  otros  muchos  bienes  que  V.  P.  podra  considerar, 
como  son  juntas  que  hazen  entre  si  las  fiestas  a  platicar  esta 
doctrina  personas  que  se  juntavan  a  cosas  bien  diferentes  etc. 
Todo  esto  parece  que  el  Senor   quiere  obrar  por   los   ministros 


1  P.  Ioannes  Alcaide. 


790  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

tan  flacos,  porque  se  conozca  mas  claro  que  a  El  se  deve  la 
gloria  solamente  de  todo,  como  de  nuestra  parte  aya  tanto  que 
temer.  V.  P.  en  su  oracion  nos  ayudara.  [Preces  postulat.\ 

De  Montilla  a  X  a  de  Hebrero  1562.  Por  comission  del  P.e 
Rector.  De  P.  V.  indigno  hijo  y  sieruo  en  el  Seiior 

i 
-j-  Venegas  f1. 

j. 

i 


a  Obscure  exaratum. 


1  De  epistulae  auctore  nihil  certi  sciraus.  Fortasse  fuit  Bernardus  Vene- 
gas,  de  quo  pauca  inveniuntur  apud  Stus.  Franciscns  Borgia,  IV,  433,  an- 
not.  5. 


I N  D 1 0  E  S 


INDEX  AUCTORUM 

QUI    IN    HOC   VOLUMINE   COMMEMORANTUR 

Aguilera,    Emmanuel,    S.    I.    —   Provinciae    Siculae    Societatis    Jesu 

Ortus,  et  Res  gestae.  2  vol.  Panormi,   M.DCC.XXXVII  -  M.DCC.XL. 
Alcazar,   Bartolome,   S.   I.    —    Chrono-Historia   de   la   Compafiia   de 

Jesus  en  la  Provincia  de  Toledo.  Y  elogio  de  sus  varones  ilustres, 

fuudadores,  bienhechores,  fautores,  e  Hijos  Espirituales.  2  voi.  Ma- 

drid,  1710. 
Allgemeine  Deutsche  Biographie.  Herausgegeben  durch  die  historische 

Commission  bei  der  konigl.  Akademie  der  Wissenschaften  [Miinchen]. 

Leipzig,  1875  sqq. 
Almeida,  Fortunatus  de.  —  Historia  da  Igreja  em  Portugal.  Coimbra. 

1910  sqq. 
Altamura,  F.  Ambrosius  de,  0.  P.  —   Bibliothecae  Dominicanae,    ab 

admodum  R.  P.  M.  F.  Ambrosio  de  Altamvra   Accuratis  Collectio- 

nibus,    Primo   ab    Ordinis    Constitutione,    vsque   ad   Annum    1600. 

productae,    hoc    Seculari    Apparatu    incrementvm,    ac    prosecvtio. 

Romae,  M.DC.LXXVII. 
Alvarez,  Gabriel,  S.  I.  —  Historia  de  la  Provincia   de   Aragon   de  la 

Compania  de  Jesus.  2  vol.  (Ms). 
Amarile,  Luigi.  —  II  santo  officio  della   inquisizione  in  Napoli.    Nar- 

razione  con  molti  documenti  inediti.  Citta  di  Castello,  1892. 
Ammirato,    Scipione.  —  Delle    famiglie  nobili     uapoletane.    Fiorenza, 

M.DLXXX. 
Antonio,  Nicolaus,   O.  S.  Iac.  —    Bibliotheca   hispana   nova,    sive  hi- 

spanorum  scriptorum  qui  ab  anno   MD.   ad   MDCXXXIV.   floruere, 

notitia...  2.  vol.  Matriti,  MDCCLXXXIII,  MDCCLXXXVIIL 
Archivio  Storico  Itaiiano  ossia  raccolta  di  opere   e   documenti  finora 

inediti  o  divenuti  rarissimi  risguardanti  la  storia  d'Italia.  Firenze, 

1842  sqq. 
Astrain,  Antonio,  S.  1.    —    Historia  de  la  Compania   de   Jesus  en  la 

Asistencia  de  Espana.  7  vol.  Madrid,  1902-1925. 


792  LlTTBRAE   QUADRIMESTRES 

Balan,  Pietro.    —    Storia    d'Italia.    Seconda  edizione...    curata...   dal 

sacerdote  dottor  Rodolfo  Majocchi...  11  vol.  Modena,  1894-1899. 
Biasiotti,  G.  e  Tomassetti,  G.  —  Tusculana.  Roma,  1912. 
Biaudet,  Henry.  —  Les  Nonciatures  apostoliques  permanentes  jusqu'en 

1648.  -  Helsinki,  1910. 
Bluteau,  Raphael,  Cler.  Reg.  —  Vocabulario  portuguez  e  latino.  10  vol. 

Coimbra,  1712  —  Lisboa,   1728. 
Braunsberger,  Otto,  S.  I.  —  Beati  Petri  Canisii,  Societatis  Iesu,  epi- 

stulae  et  acta.  8  vol.  Friburgi  Br.  MDCCCXCVI  -  MCMXXIII. 
Buonfiglio   e   Costanzo,  Gioseppe.  —  Messina   citta   nobilissima   de- 

scritta  in  VIII  libri.  Venetia,  MDCVI. 
Burgos,  Augusto  de.  —  Blason  de  Espana.  Libro  de  oro  de  su  noble- 

za.  Resena  genealogica  y  descriptiva  de  la  Casa  Real,  la  graudeza 

de  Espana  y  los  titulos  de  Castilla.  7  vol.  Madrid,  1853-1862. 
Canisii  Epist.  vide:  Braunsberger. 
Castro,  Christoval  de,  S.  I.  —  Historia   del   collegio   complvt.  de    la 

Compania  de  IHS.  (Ms.). 
Cean  Bermudez,  Juan  Agustin.  —  Diccionario   historico   de    los   mas 

ilustres  profesores  de  Bellas  Artes  en  Espana.  6  vol.  Madrid,  1800. 
Chiusole,  Antonius.  —  La  genealogia  delle  case  piii  illustri   di   tutto 

il  mondo.  Venezia,  MDCCXLIII. 
Codex  Iuris  Canonici  Pii  X  Pontificis   Maximi    iussu   digestus   Bene- 

dicti  Papae  XV  auctoritate  promulgatus.  Romae,  MCMXIX. 
Colmenares,  Diego  de.  —  Historia  de  la  insigne   ciudad   de    Segovia 

y  compendio  de  las  historias  de  Castilla.  Segovia,  1847. 
Concilium   tridentinum.  —  Diariorum,  Actorum,  Epistularum,  Tracta- 

tuum  nova  Collectio.  Edidit  Societas  Goerresiana  promoveudis   in- 

ter   Germanos   catholicos   litterarum   studiis.  Friburgi    Brisgoviae, 

MCMI  sqq. 
Congregationis  generalis  primae  Societatis  Iesu  Decreta.  [Apad:  Insti- 

tutum  Societatis  Iesu,  Florentiae,  1892,  vol.  II,  p.  151  sqq.] 
Constitutiones  Societatis  Iesu  cum  earum  Declarationibus.  Romae,  1908. 
Cordara,  Iulius,  S.  I.  —  Historiae   Societatis   Iesu    pars   sexta,  com- 

plectens   res   gestas   sub    Mutio  Vitellescho.  Tomus  prior  ab  anno 

Christi  MDCXVI...  Romae  anno  jubilaei  MDCCL.  —  Tomus  secun- 

dus   ab   anuo   Christi    MDCXXV,   ad   annum   MDCXXXIII.  Romae 

MDCCCLIX. 
—  Collegii  Germanici  et  Hungarici    Historia   libris  IV    comprehensa. 

Accedit  Catalogus  virorum  illustrium  qui  ex  hoc  collegio  prodierunt, 

Romae,  MDCCLXX. 
[Corpus  Iuris  Canonici]    —  Liber  sextus  Decretalium  D.  Bonifacii  Pa- 

pae  VIII.  Clementis    Papae   V   Constitutiones,  Extravagantes    tum 

viginti  D.  Ioannis  Papae  XXII,  tum  Communes...  Venetiis,  MDCXV. 
Da  Camara  Manoel,  Jeronymo.  —    Missoes  dos   Jesuitas  no    Oriente 

nos  seculos  XVI  e  XVII.  Trabalho  destinado  a  X  sessao   do   Con- 

gresso  internacional  dos  Orientalistas.  Lisboa,  1894. 


INDEX    AUCTORUM  793 

[Delplace,  Ludovicus,  S.  I.].  —  Synopsis  actorum  S.  Sedis  in  causa 
Societatis  Iesu.  2  vol.  Florentiae  1887,  Lovanii,  1895. 

Duhr,  ■Bernhard,  S.  I.  —  Geschichte  der  Jesuiten  in  den  Landern 
deutscher  Zunge.  4  vol.  Freiburg  im  Br.  1907  —  Miinchen-Begens- 
burg,  1938. 

—  Die  altesten  Studienplane  des  Jesuitengymnasiums  in  Koln.  (Son- 
derabdruck  aus  den  Mitteilungen  der  Gesellschaft  fiir  deutsche 
Erziehungs  und  Schulgeschichte).  Berliu,  1898. 

Epistolae  PP.  Paschasii  Broeti,  Claudii   Jaji,   Joannis   Codurii    et  Si- 

monis  Bodericii,  Societatis  Jesu,  ex  autographis    vel    originalibus 

exemplis  potissimum  depromptae.  Matriti,  1903.  (MHSJ). 
Epistolae  P.  Hieronymi  Nadal,  Societatis  Jesu,  ab  anno  1546  ad  1577. 

4  vol.  Matriti,  1898-1905.  (MHSJ). 
Epistolae  P.  Alphonsi  Salmeronis,  Societatis  Jesu,  ex  autographis  vel 

originalibus  exemplis  potissimum  depromptae.  2  vol.  Matriti,  1906, 

1907.  (MHSJ). 
Epistolae  Mixlae,  ex  variis  Europae  locis,  ab  anno  1537  ad  lc56  scri- 

ptae.  5  vol.  Matriti,  1898-1901.  (MHSJ). 
Espafia  Sagrada  continuada  por    la   Beal   Academia   de    la    Historia. 

Tomo  XLVHI.  Tratado  LXXXVI.  La  Santa  Iglesia  de  Barbastro  en 

sus  estados  antiguo  y  moderno.  Obra  postuma  del  Doctor  D.  Pedro 

Sainz  de  Baranda.  Madrid,  1862. 
Estudios  Eclesiasticos.  Madrid,  1922  sqq. 
Eubel,  Conradus,  O.  M.  Conv.    —    Hierarchia   catholica  medii  aevi.  3 

vol.  Monasterii,  1898-1910. 
Fernandez  de  Bethencourt,  Francisco.  —  Historia  genealogica  y  he- 

raldica  de  la  Mouarquia  espafiola,  Casa  Beal  y  Grandes  de  Espafia. 

10  vol.  Madrid,  1897-1920. 
Fiocchi,  Ambrogio  M.,  S.  1.  —  S.  Boberto  Bellarmino  della  Compagnia 

di  Gesu  Cardinale  di  S.  Bomana  Chiesa.  Isola  del  Liri,  1930. 
Foley,  Henry,  S.  I.  —  Becords  of  the  Euglish  Province  of  the  Society 

of  Jesus.  Historic  Facts  illustrative  of  the  labours    and   sufferings 

of  its  Members  iu  the  Sixteeuth  and  Seventeenth  Centuries.  7  vol. 

Loudon,  1877-1884. 
Fouqueray,  Henri,  S.  I.  -      Hisfoire    de   la   Compagnie   de   Jesus   en 

Fraoce  des  origines  a  la  suppression.  5  vol.  Paris,  1910-1925. 
Franco,  Antouio,  S.  I.  —  Imagem  da  virtude  em  o  noviciado  da  Com- 

panhia  de  Jesus  do  real  collegio    do   Espirito    Santo  de  Evora  do 

Beyno  de  Portugal.  Lisboa,  M.DCCXIV. 

—  Synopsis  Annalium  Societatis  Jesu  in  Lusitania  ab  anno  1540 
usque  ad  Annum  1725.  Augustae  Vindelicorum  et  Graecii.  Anno 
M.DCCXXVI. 

Gams,  Pius  Bonifacius,  O.  S.  B.  —  Series  episcoporum  ecclesiae  ca- 
tholicae,  quotquot  innotuerunt,  a  Beato  Petro  Apostolo.  Batisbo- 
nae,  1873. 

Gomez  Bravo,  Juan.  —  Catalogo  de  los  obispos  de  Cordoba,  y   breve 


795  LlTTERAE    QUADRIMESTRES 

noticia  historica  de  su  iglesia  catedral,  y  obispado.  2  vol.  Cordoba, 

MDCCLXXVIII. 
Gonzalez  Davila,  Gil.  -     Teatro  Eclesiastico   de   las   Iglesias*Metro- 

politanas,    y    Catedrales  de  los  Reynos  de  las  dos  Castillas,  Vidas 

de  svs  Arzobispos  y  Obispos    y    cosas   memorables    de   sus  Sedes. 

Tom.  I-III.  Madrid,   M.DC.XL.V,   M.DC.XL.VII,   M.DC.L.   Tom.   IV. 

Salamanca,  M.DC.XVIII. 
Guilhermy,  Elesban  de,  S.  I.  —  Menologe  de  la  Compagnie  de  Jesus. 

—  Assistance  de  Portugal.  2  vol.  Poitiers,  1867-1868. 
Historia  del  Colegio  de  S.  Anna   y  S.  Vicente  martyr,   de  la  Compa- 
fiia  de  Jesus  de  Plasencia.  Ms.  (Ex  variis  indiciis  videtur  auctor  fuisse 

P.  Hieronymus  Romdn  de  la  Higuera). 
Hansen,  Ioseph.  —  Rheinische  Akten    zur  Geschichte  des  Jesuitenor- 

dens  1542-1585.  Bonn,  1896. 
Heimrucher,  Dr.  Max.  —  Die  Orden  und  Kongregationen   der  katho- 

lischen  Kirche.  3  vol.  Paderborn,  1907-1908. 
Holzapfel,  Heribertus,  0.  F.  M.  —  Manuale  Historiae  Ordinis  Fratrnm 

Minorum...  latine  redditum  a  P.  Gallo   Haselbeck...    Friburgi    Bris- 

goviae,  M.CM.IX. 
Huesca,  Fr.  Ramon  de,  0.  M.  C.  —  vide:  Zaragoza,  Fr.  Lamberto  de. 
Institutum  Societatis  Iesu.  3  vol.  Florentiae,  1892-1893. 
Journal  of  the  Bombay  Historical  Society.  Bombay,  1928  sqq. 
Juvencius,  Josephus,  S.  I.  —   Historiae    Societatis   Jesu    pars   quinta. 

Tomus   posterior  ab  anno   Christi    MDXCI    ad    MDCXVI.    Romae, 

MDCCX. 
Karttunen,  Liisi.  —  Antouio  Possevino.    Un  diplomate    poutifical  au 

XVIe  siecle.  Lausanne,  1908. 
Kilger,  Laurenz,  O.  S.  B.  —  Die  erste  Missiou  unter  den  Bantustam- 

men  Ostafrikas.    Miinster    in    Westfaleu,    1917    [Veroffeutlichungen 

des    Internatioualen    Instituts    filr    Missionswissenschaftliche   For- 

schungeu]. 
Kroess,  Alois,  S.  I.  -  -  Geschichte  der  boemischen  Provinz  der  Gesel- 

lschaft  Jesu.  2  vol.  Wien.  1910,  1927. 
Lainii  Monumenta.  Epistolae   et    acta    Patris   Jacobi    Lainii,    secundi 

praepositi  generalis  Societatis  Jesu,  ex  autographis  vel  originalibus 

exemplis  potissimum  deprompta,  a  Patribus  ejusdem  Societatis  edita. 

8  vol.  Matrili,  1912-1917.  (MHSJ). 
Lasso  de  la  Vega  y  Arguelles,  Angel.    -   Historia   y  juicio   critico 

de  la  escuela  poetica  sevillana  en  los  siglos  XVI  y  XVII.  Madrid,  1871. 
Litterae  Quadrimestres,  ex   universis,    praeter    Indiam    et    Brasiliam, 

locis,  in  quibus  aliqui  de  Societate  Jesu  versabautur,  Romam  mis- 

sae.  6  vol.  Matriti,  1894-1925.  (MHSJ). 
Lopez  de  Haro,  Alonso.  —   Nobiliario  geuealogico  de   los  reyes  y  ti- 

tvlos  de  Espafia.  Madrid,  M.DC.XXII. 
Mederer,  Ioannes  Nepomucenus.  —   Annales    Ingolstadiensis   Acade- 

miae.  4  vol.  Ingolstadii,  1782. 


INDEX    AUCTORUM  795 

M[enchaga],  R[ochus].  —  Epistolae  Sancti  Ignatii    Loyolae   Societatis 

Jesu  Fundatoris  libris  quatuor  distributae.    Accedit   Liber   senten- 

tiarum  ejusdem.  Bononiae,  MDCCCIV. 
Menendez  Pelayo,  Marcelino.  —  Historia  de  los  heterodoxos  espano- 

les.  3  vol.  Madrid,  1880-1881. 
Miscellanea  di  Storia  Italiaua  edita  per  cura  della  Regia  Deputazione 

di  Storia  patria.  Torino,  MDCCCLXII,  sqq. 
MHSJ.  =  Monumenta  Historica  Societatis  Jesu.  Matriti,  1894  sqq. 
Monumenta  Ignatiana,   ex    autographis    vel    ex    antiquioribus  exem- 

plis  collecta.  Series  prima.  Sancti    Ignatii    de   Loyola  epistolae    et 

instructiones.  12  vol.  Matriti,  1903-1911  (MHSJ). 

—  Series  quarta.   Scripta  de  Sancto    Iguatio   de   Loyola.   2   vol. 

Matriti,  1904,  1918  (MHSJ). 
Monumenta  Paedagogica  Societatis  Jesu,  quae  primam   rationem  stu- 

diorum  anno  1586  editam  praecessere.  Matriti,  1901.  (MHSJ). 
Nuntiaturberichte  aus  Deutschland  nebst   erganzenden   Actenstiicken. 

Zweite  Abtheilung  1560-1572.  Herausgegeben  von  der  Historischen 

Commission  der  Kaiserlichen  Akademie  der  Wissenschaften. 

—  Erster  Band.  Die  Nuntien  Hosius  und  Delfino  1560-1561...   bear- 

beitet  von  S.  Steinherz.  Wieu,  1897. 
Pachtler,  G.  M.,  S.  I.  —  Ratio  Studiorum    et   Institutiones   Scholas- 

ticae  Societatis  Jesu  per  Germaniam  olim  vigentes.  4   vol.   Berlin, 

1887-1894  (Monum.  Germaniae  Paedagogica,  Bd.  2,  5,  9,  16). 
Nvovi  Avisi  delFIndie  di  Portogallo,  Riceuuti  dalli   Reuerendi    Padri 

della  compagnia  di  Giesu,  tradotti  dalla  lingua  Spagnuola  nelTIta- 

liana.  Terza  parte.  In  Venetia  per  Michele  Tramezzino.  MDLXII. 
Nvovi  Avisi  delle  Indie    di    Portogallo,    Venuti    nuouamente   dalli   R. 

padri  della  compagnia  di  Giesv,  et  tradotli  dalla  lingua    Spagnola 

nella  Italiana.  Quarta  parte.  In  Venetia  per    Michele    Tramezzino. 

MDLXV. 
Paiva  e  Pona,  A.  P.  de.  —  Dos  primeiros  trabalhos  dos   Portuguezes 

no  Monomotapa.  —  O  Padre  D.  Goncalo  da  Silveira,  1560.  Memoria 

apresentada  a  10a  sessao  do  Congreso    internacional  dos   Orienta- 

listas.  Lisboa,  1892. 
Pastor,  Ludwig  von  —  Geschichte  der  Papste  seit  dem  Ausgang  des 

Mittelalters.  —  16  vol.  Freiburg  im  Breisgau,  1891-1931. 
Perin,  Josephus.    —    Onomasticon    totius    latinitatis.    2    vol.   Patavii, 

MCMXIII  -  MCMXX. 
Polanco,  Joannes  Alphonsus  de,  S.  I.  -  -  Vita  Ignatii  Loiolae  et  Berum 

Societatis  Jesu  Historia  [=  Chronicon  Societatis  Jesu].  6  vol.  Ma- 

triti,  1894-1898  (MHSJ). 
Polanci  Complementa.  —  Epistolaeet  commentaria  P.  Joannis  Alphonsi 

de    Polanco    e    Societate    Jesu  addenda   caeteris   ejusdem    scriptis 

dispersis  in  his   Monumentis...   2    vol.  Matriti,  1916,    1917   (MHSJ). 
Poncelet,  Alfred,  S.  I.  —  Histoire   de   la   Compagnie   de   Jesus   dans 

les  Anciens  Pays-Bas.  2  vol.  Bruxelles,  1927. 


796  LlTTERAE   QUADRIMESTRES 

Pra,  Joseph,  S.  I.  —  Guillaume  du  Prat  eveque   de   Clermont  et   les 

Premieres  Fondations  des  Jesuites  en  France.  Riom,  1914. 
Reiffenberg,  Fridericus,  S.  I.  —  Historia  Societatis  Jesu  ad  Rhenum 

inferiorem  e  Mss.  codicibus,  principum,    urbiumque   diplomatis,   et 

authoribus   synchronicis   nunc   primum   eruta...  Tom.    I.   Goloniae 

Agrippinae,  MDCCLXIV. 
Rittershusius,  Nicolaus.  —  Genealogiae  imperatorum,  regum...  Editio 

tertia...  Tubingiae.  M.DC.LXIV. 
Riviere,  Ernest  —  M.,  S.  I.  —  Corrections  et  additious  a  la  Bibliotheque 

de  la  Compagnie  de  Jesus.  —    Supplement   au    «  De  Backer-Som- 

mervogel  ».  Toulouse,  1911. 
Roa,  Martin  de,  S.  I.  —  Historia  de  la  Provincia  de  la  Compania  de 

Jesus  de  Andalucia.  (Ms.) 
Sacchinus,  Franciscus,  S.  I.  —  Historiae  Societatis  Iesv  pars  II,  sive 

Lainivs.  Antverpiae,  M.DC.XX.  —   Pars   III,    sive   Borgia.  Romae, 

M.DC.IL.  —  Pars  IV,  sive  Everardus...  Romae,  M.DC.LII.  —  Pars  Yr, 

sive'  Clavdivs.  Tomvs  Prior...  Res  extra   Europam   gestas,   et   alia 

quepdam  suppleuit    Petrvs    Possinvs   ex   eadem    Societate.    Romae, 

MDCLXI. 
Sangrador  Vitores,  Matias.  —   Historia    de    la    Muy    Noble   y    Leal 

Ciudad  de  Valladolid,  desde   su    mas    remota  antigiiedad  hasta   la 

muerte  de  Fernando  VII.  2  vol.  Valladolid,  1854. 
Sanctus  Franciscus  Borgia,  quartus  Gaudiae   dux   et   Societatis   Jesu 

praepositus  generali  tertius.  5  vol.  Matriti,  1894  —  1911.  (MHSJ). 
Salazar  y  Castro,  Luis.  —  Historia  genealogica  de  la  Casa  de  Lara, 

justifi^ada  con  instrumentos,  y  escritores   de    inviolable  fe.   4   vol. 

Madrid,  M.DC.XCIV  -  M.DC.XCVII. 
Santivanez,  Juan  de,  S.  I.  —  Historia  de  la  Provincia   de    Andalucia 

de  la  Compania  de  Jesus.  (Ms.) 
Schafer,  Ernst.  —  Beitrage  zur  Geschichte  des  spanischen  Protestan- 

tismus    und    der    Inquisition    im  sechzehnten    Jahrhundert.  3  vol. 

Gutersloh,  1902. 
Schuhrhammer,  G.,  S.  I.  und  Voretzsch,  E.  A.  -  -  Ceylon  zur  Zeit  des 

Konigs    Bhuvaueka    Bahu    und    Franz    Xavers    1539-1552.    2    vol. 

Leipzig,  1928. 
Sciomari,  Giacomo,  O.  S.  B.  M.  --  Note  ed  osservazioni  istoriche  spet- 

tanti  airinsigne  Badia  di  Grotta-Ferrata...  Roma,  MDCCXXVIII. 
Sigismondo,  Giuseppe.  —    Descrizione   della    citta    di    Napoli    e   suoi 

borghi.  3  vol.  [Napoli],  1788-1789. 
Sommervogel,  Carlos,  S.  1.  -  -  Bibliotheque  de  la  Compagnie  de  Jesus. 

Premiere  partie...  Bibliographie.  9  vol.  Bruxelles-Paris,  MDCCCXC- 

MDCCCC. 
—  Les  Jesuites  de  Rome  et  de  Vienne  en  M.D.LXI   d'apres  un    Cata- 

logue  rarissime  de  1'epoque.  Bruxelles,  189:2. 
Sousa,  Antonio  Caetano,  Cler.  reg.   —    Historia   geneaiogica   da  Casa 

Real  portugueza,  desde  a  sua  origem  ate   o   presente,    com   as  Fa- 


INDEX    AUCTORUM  797 

milias  iilustres,  que  procedem  dos  Reys,  e  dos  Serenissimos  Duques 
de  Bragauca,  justiflcada  con  instrumentos,  e  Escritores  de  inviolavel 
fe,  e  offerecida  al  rey  D.  Joao  V...  19  vol.  Lisboa,  M.DCC.XXXV- 
M.DCC.XLIX. 

Souza,  Francisco  de,  S.  I.  —  Oriente  conquistado  a  Jesu  Christo  pelos 
Padres  da  Companhia  de  Jesus  da  provincia  de  Goa.  Segunda 
edicao  por  um  presbytero  da  Companhia  de  Jesus.  2  vol.  Bombaim, 
1881,  1886. 

Steinhuber,  Andreas,  S.  I.  Card.  —  Geschichte  des  Coilegium  Germa- 
nicum  Hungaricum  in  Rom.  2  vol.  Freiburg  im  Breisgau,  1895. 

Tacchi  Venturi,  Pietro  S.  I.  —  Storia  della  Compagnia  di  Gesu  in 
Italia  narrata  col  sussidio  di  fonti  inedite.  2  vol.  Roma,  1910,  1922. 
—  Primum  vol.  iterum  eclitum  est  Romae  1931. 

Tiraboschi,  Girolamo.  —  Storia  della  letteratura  italiana.  9  vol. 
Roma,  MDCCLXXXII  -  MDCCLXXXV. 

Ughellus,  Ferdinandus,  0.  Cist.  —  Italia  sacra,  sive  de  Episcopis 
Italiae  et  Insularum  adjaceutium...  Editio  secunda,  aucta  et  emen- 
data,  cura  et  studio  Nicolai  Coleti  Ecclesiae  S.  Moysis  Venetiarum 
Sacerdotis  Alumni.  10  voJ.  Venetiis,  MDCCXVII  -  MDCCXXII. 

Uriarte,  Jose  Eug.  de,  S.  I.  y  Lecina,  Mariano,  S.  I.  —  Biblioteca  de 
Escritores  de  la  Compania  de  Jesus  pertenecientes  a  la  antigua 
Asistencia  de  Espana  desde  sus  origenes  hasta  el  ano  de  1773. 
Madrid,  1925  sqq. 

Valdivia,  Luis  de,  S.  I.  —  Historia  de  los  Colegios  de  la  Compania 
de  Jesus  de  la  Provincia  de  Castilla.  (Ms.) 

Vasconcellos,  Simao,  S.  I.  —  Chronica  da  Compauhia  de  Jesu  do 
estado  do  Brasil  e  do  que  obraram  seus  fllhos  n'esta  parte  do  novo 
mundo,  em  que  se  trata  da  entrada  da  Companhia  de  Jesu  nas 
partes  do  Brasil,  dos  fundamentos  que  n'ellas  lancaram  e  conti- 
nuaram  seus  religiosos,  e  algumas  noticias  antecedentes,  curiosas 
e  necessarias  das  cousas  d'aquelle  estado.  Segunda  edicao.  Lisboa, 
MDCCCLXV. 

Zaragoza,  Fr.  Lamberto  de,  0.  M.  C.  et  Huesca,  Fr.  Ramon  de,  0. 
M.  C.  —  Teatro  Historico  de  las  Iglesias  del  Reyno  de  Aragon. 
9  vol.  Paraplona-Zaragoza,  1780-M.DCCC.VII.  —  (A  vol.  V  opus  est 
Fr.  Ramon  cle  Huesca,  0.  M.  C.) 


798 


LlTTERAE   QUADRIMESTRES 


II 


LITTERARUM   AUCTORKS 


Acevedo,  Petrus,  2-21,  443,  596. 
Acosta,  Iosephus,  13,  229,  525,  610. 
Alvarez,  Ferdinandus,  173,  390. 
Angelo,  Balduinus  ab,  102,  201. 
Antonio,  Franciscus,  115,  193,  393, 

752. 
Arboreus,  Henricus,  463. 
Arratia,  Martinus  de,  584. 
Astete,  Gaspar,  52,  249. 
Bellacqua  (Billacqua),  Paulus,  123, 

239. 
Bellonio,  Petrus,  147. 
Blanca,  Petrus,  727. 
Blyssemius,  Henricus,  60,  295,  397, 

684. 
Bonis,  Emerius  de,  197. 
Bonifacio,  Ioannes,  249,  538. 
Bravo,  Ioannes,  641. 
Cantagallinius,  Gaspar,  149. 
Canizares,  Iacobus,  11. 
Castro,  Christophorus,  636. 
Cordoba  (Cordova),  Sebastianus  de, 

408,  596. 
Coudreto,  Ludovicus  de,  41,  178. 
Crescentio  (Crescentiis),  Suetonius 

de,  143,  357. 
Crespin,  Bernardus,  721. 
Crispus,  Georgius,  691. 
Croce(Crucius),Lucius,  371,388,389. 
Cruce,  lacobus  a,  17. 
Dirsius,  loannes,  664. 
Duenas,  Gaspar  de,  103, 301, 416, 761. 
Elderen,   Gulielmus,  312,  582,  700. 
Faber,  Aegidius,  529. 
Fabius,  Gregorius,  611. 
Fabricius  (Fabritio),  Iosephus,  108, 

346,  540. 
Fernandez,  Ioannes,  56,  305. 
Fonseca,  Antonius  de,  600. 
Gagliardi,  Ludovicus,  325,  780. 


Garcia,  Ioannes,  377. 
Garcia,  Michael,  208. 
Gois,  Emmanuel,  400. 
Gomez  (Guomez),  Blasius,  231,  715. 
Grandi,  Franciscus  de,  696. 
Grim,  Carolus,  157. 
Guimera,  Iosephus,  67,  312,  551. 
Heredia,  Alphonsus  de,  514,  701. 
Heredia,  Ioannes,  554. 
Hernandez,  Ioannes,  559. 
Hernandez,  Martinus.  168,  214. 
Holandus,  Petrus,  492. 
lgnatio,  Ioannes,  181. 
Jaimes,  Laurentius,  173. 
Lara,  Franciscus  de,   35,  309,  718. 
Larez,  Antonius,  111,  316,  682. 
Lauretanus,  Michael,  452. 
Legatius  (Legaz),  Ioannes,  423. 
Leon,  Ioannes  de,  408. 
Lietard,  Nicolaus,  12,  273. 
Lo  Lianti,  Iosephus,  738. 
Lopez,  Henricus,  7,  225. 
Lopez,  Petrus,  616,  624. 
Lyndaurus     (Lindauer),    Christo- 

phorus,  471. 
Macto,  Antonius,  29,  343. 
Malavolta,  Prosper,  37,  369,  744. 
Mainerius.  Ioannes  Bta.,  123. 
Martinez,  Petrus,  91. 
Martioez  a  Buxento,   Petrus,  527, 

682. 
Maserus,  Leonardus,  71. 
Monclaro,  Franciscus  de,   23,  289, 

646. 
Mortaigne,  Ioannes,  175. 
Moxica,  Io.  Paulus,  431. 
Napi,  Aloisius,  42,  769. 
Navarro,  Petrus,  210,  418. 
N.  N.,  120,  252.  448,  579. 
Noci,  Vincentius  delle,  571,  742. 


LOCI   UNDE   LITTERAE    MISSAE   SUNT 


799 


Oliva,  Io.  Paulus,  340,  592. 
Orive,  Alvarus  de,  274,  554,  706. 
Pelatius,  Marcus,  81. 
Pelegri  (Pelegrin,    Peregrin),    Ra- 

phael,  333,  611,  681. 
Pires,  Ferdinandus,  636. 
Pirez,  Ambrosius,  9-2. 
Puellas  (Puelles),  Iacobus,  420,  735. 
Quadra,  Ioannes,  129,  318,  434,  763. 
Raggio,  Thomas,  85,  270,  477. 
Ramirez,  Antonius,  574. 
Ramiro,  Alfonsus,  111,  316. 
Regius,  Carolus.  191. 
Rethius,  loaunes,  48. 
Riba,  Guilelmus,  674. 
Ricchierus,  Flaminius,  136. 
Rickman,  Henricus,  277,  746. 
Riera,  Raphael,  76. 
Rietiuus,  Ludovicus,  606. 
Rinattus,  Ioannes,  485. 
Rogel,  loannes,  490. 
Ros,  Hieronymus,  335. 
Sagier  (Sagerius),  Carolus,  516. 


Sanctacruz,  loannes,  20. 
Scorzini,  Laurentius,  378. 
Sevillano,  Petrus,  129. 
Sibillia,  Angelus,  33. 
Somalius,  Henricus,  361,  583,  589. 
Spatafora,  Innocentius,  1,  244,  458, 

656. 
Stefano,  Franciscus,  320. 
Sylva,  Petrus  de,  434. 
Tonda,  Vincentius,  199. 
Tucci  (Tuccio),  Stephanus,  466, 661. 
Torres,  Antonius  de,  133,  381. 
Valderrabano,  Ioannes  de,  309, 554, 

718. 
Venegas,  Bernardus  (?),  7S8. 
Venegas,  Michael,  434. 
Victoria,  Ludovicus  de,  425,  630. 
Vitale,  loannes  Baptista,  259. 
Volkero,  Erasmus,  480,  676, 
Xavierre,  Ioannes,  373,  383. 
Ximenez,  Franciscus,  423,  764. 
Ximenez,  Hieronymus.  15,  514,  701. 
Ximenez,  Petrus  (?),  225. 


III 


LOCI  UNDE  LITTERAE  MISSAE  SUNT 


Abula  (Avila),  111,  316,  527, 

Alcala,  vide  Complutum. 

Ameria,  143,  357. 

Augusta  (Augsburg),  312,  582,  700. 

Barcino  (Barcelona),  420,  735. 

Belmonte,  129,  318,  434,  763. 

Billomum,  71,  516. 

Bivona,  147. 

Bononia,  325,  780. 

Bracara,  636. 

Burgi,  103,  301,  416,  761. 

Caesaraugusta  (Zaragoza),  20,  335, 

721. 
Catania,  33,  571,  742. 
Colonia,  48,  361,  583,  589,  611. 
Complutum  (Alcala),  13,  229,   525, 

640. 


Conimbrica,  23,  289,  434,  646. 

Corduba,  221,  443,  600. 

Ebora,  231,  400,  715. 

Ferraria,  120,  448. 

Florentia,  81,  606. 

Forli,  123,  239,  452. 

Gandia,  377. 

Genua  1,  199,  244,  458,  656. 

Granata,  210,  418. 

Hispalis  (Sevilla),  168, 219, 408,  596. 

Ingolstadium,  463,  691. 

Lavellum-Neapolis,  197. 

Lucronium,  91. 

Lauretum,  76. 

Medina  del  Campo,  v.  Methymna 

Campi. 
Messana,  17,  320,  466,  661. 


800 


LlTTERAE   QUADRIMESTRES 


Methymna  Campi,  52,  249,  538. 
Monachium,  252,  471,  664. 
Montalto,  371,  373,  383,  388,  389. 
Monreale,  738. 
Montepulciano,  259. 
Monterrey,  35,  309,  554,  718. 
Montulia  (Montilla),  574,  788. 
Murcia,  423,  611,  764. 
Mutina,  42,  769. 
Neapolis,  108,  346,  540,  727. 
Nola,  85,  270,  477,  696. 
Ocania,  67,  312,  551,  674. 
Olisipo,  91  559,  616,  624. 
Palantia  (Falencia),  173,  390. 
Panormum,  29,  343,  480,  676. 
Parisii,  12,  273,  485. 
Patavium,  37,  369,  744. 
Perusia,  340,  592. 
Pintia,  vide  Vallisoletum. 
Placentia  (Plasencia),  15,  305,  514, 

701. 
Praga,  60,  295,  397,  684. 


Salmantica,  7,  225,  425,  630. 

Sassaris,  115,  193,  393,  752. 

Segovia,  133,  381,  584. 

Senae,  149. 

Sevilla,  v.  Hispalis. 

Syracusae,  191. 

Toletum,  333,  490,  681. 

Tornacum,  175. 

Treveri,  162,  201,  529. 

Turres,  v.  Sassaris. 

Tusculum,  378. 

Tyrnavia,  579. 

Valentia,  11,  208,  431. 

Vallis  de  Stura,  178. 

Vallisoletum  (Valladolid),  56,  274, 

554,  706. 
Velitrae,  181. 
Venetiae,  136. 
Vercelli,  41. 
Vindobona    (Vienna,    Wien),    157, 

277,  492,  746. 
Zaragoza,  v.  Caesaraugusta. 


IV 


1NDEX   PERSONARUM,    RERUM    AC    LOCORUM 


Abstemius,  Paulus,episcopustrans- 
sylvaniensis,  Patrem  Victoria  ad 
synodum  invitat,  qua  prohibita, 
magno  moerore  afflcitur,  506-507. 

Abula  (Avila),  collegii  status,  527; 
adhortationes  domesticae  super 
regulis  Societatis,  682;  castiga- 
tiones  voluntariae,  682;  doctrina 
christiana  docetur,  316,  682;  car- 
cer  invisitur,  316,  528,  682;  et 
nosocomium,  528,  683;  concursus 
ad  sacramenta,  528,  682;  iubilaei 
occasione,  317;  paces  componun- 
tur,  112,  528,  683;  collegii  bene- 
factor  moritur,  317;  penuriam 
rerum  experiuntur  socii,  114; 
eleemosynae    collegio    collatae, 


115;  festum  circumcisionis  D.  N. 
Iesuchristi,  contionante  quodam 
Ordinis  Praedicatorum  fratre, 
prius  nostris  rebus  adverso,  sol- 
lemniter  celebratur,  113-114;  fe- 
stum  Sancti  Aegidii,  113;  rect. 
coll.,  v.  Salazar,  Gaspar;  Vazquez, 
Dionys. 

Acebedo,  Gaspar  de,  S.  L,  rector 
collegii  burgensis,  761;  contio- 
natur,  105,  302. 

Acevedo,  Petrus  Paulus,  S.  L,  225, 
448,  596. 

—  et  Zuniga,  Hieronymus,  comes 
de  Monterrey,  427. 

Achilles,  Paulus,  S.  L,  rect.  coll. 
panormitani,  exhortationes  ad 
subditos  habet,  29;  constitutio- 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


801 


nes  Societatis  exponit,  677;  sub- 
ditis  in  humilioribus  exercitiis 
exemplo  praeest,  481;  doctrinam 
christianam  populo  exponit,  30, 
344;  et  epist.  Sti.  Iacobi,  482. 

Acosta,  Iosephus  de,  S.  I.,  13,  15, 
231,  526,  645. 

Adami,  Antonius,  Societatem  in- 
greditur,  612. 

Adhortationes  domesticae,  Caesar- 
augustae,  722;  Compluti,  13; 
Ferrariae,  120,  449;  Forli,  124; 
Genuae,  1;  Hispali,  168,  215; 
Messanae,  18;  Methymnae  Cam- 
pi,  53,  249;  Monachii,  252-253, 
472;  Murciae,  765;  Nolae,  86,696; 
Panormi,  29,  482;  Patavii.  38; 
Salmanticae,  8;  Sassari,  116; 
Treviris,  204;  Venetiis,  138. 

Adler,  Ionas,  S.  I.,  maguo  audi- 
torio  contionatur,  166. 

Adorno,  Franciscus,  S.  I.,  rector 
coll.  patavini,  143,  460;  adhor- 
tationes  domesticas  habet,  38; 
evangelium  Sti.  Matthaei  populo 
exponit,  39. 

Adriani,  Ioannes  Baptista,  script., 
442. 

Aegidius,  S.,  eius  festum  in  coll. 
abulensi  sollemniter  celebratur, 
113. 

Aegroti  invisuntur  et  variis  modis 
iuvantur,  Bracarae,  639;  Com- 
pluti,  525;  Eborae,  232;  Murciae, 
765;  Nolae,  698;  Olisipone,  561 
sqq.;  621;  Patavii,40;  Perusiae, 
594;  Salmanticae,  635-636;  Sas- 
sari,  754;  Vallisoleti,  712;  Vin- 
dobouae,  499;  vide  etiam  noso- 
comia. 

Aesopi  fabulae,  306,  673. 

Afan  de  Ribera,  Petrus,  dux  de 
Alcala,  prorex  neapolitanus,  355, 
371,  479,  543,  697;  Patri  Salme- 
ron  benevolus,  110;  iubet  ut 
PP.  Croce  et  Xavierre  haereticos 


superstites  in  flde  catholica  in- 
struant,  385,  389;  rogatur  ut  re- 
is  misereatur,  et  orphanis  con- 
sulat,  376-377. 

Afonseca,  Gaspar,  novicius  S.  I., 
pie  moritur  Olisipone,  95-96. 

Agricola  ab  insidiis  daemonis  li- 
beratur,  22. 

Aguilera,  Emmanuel,  S.  I.,  script., 
30,  677. 

Aguirre,  Ioannes,  Societatem  in- 
greditur,  339. 

Agustin,  Antonius,  episc.  ilerden- 
sis,  725. 

—  (Augustinus)  Petrus,  episc.  os- 
censis,  sociis  caesaraugustanis 
benevolus,  725;  templum  coll. cae- 
saraugust.  consecrat,  339-340. 

Alava  et  Esquivel,  lacobus,  episc. 
corduben.,  sociis  benevolus, 
445,  446;  petit  ut  nostri  in 
cathedr.  templo  contiouentur, 
224. 

Albania,  reg.,  457. 

Albanum,  opp.,  182, 183;  collegium 
Societatis  exposcitur,  189. 

Albaycin,  vicus  Granatae,  210 ; 
status  domus,  418;  maurorum 
profectus  in  religione  christ, 
ibid. 

Albertino,  Hieronymus,  regens 
neapolitanus,  89,  272,  374,  697; 
collegii   nolani   benefactor,  699. 

Alberlus  V,  Bavariae  dux,  254,  465, 
474,  475;  laudatur  eius  pro  Ec- 
clesia  zelus,  256-257;  valde  no- 
stris  favet,  255  sqq.,  475;  cum 
uxore  etfiliis  interest  studiorum 
innovationi  Monachii,  667;  de 
ingolstadiensis  Universitatis  re- 
formatioue  agit,  693. 

Albotodo,  Ioannes,  S.  1.,  contiona- 
tur  arabice  Granatae,  211. 

Alcaide,  Ioannes,  S.  I.,  rect.  coll. 
montuliani,contionatur,  578, 789. 

Alcala  v.  Complutum. 


LlTTEBAE    QUADRIMESTRES.    —    TOM.    VII. 


51 


802 


LlTTERAE   QUADRIMESTRES 


Alcala,  dux  de  — ,  v.  Afan  de  Ri- 

bera,  Petrus. 
Alcala  de  los  Ganzules  (Gazules), 

217. 
Alcanizes  (Alcafiizas)  marchio  de, 

275,  558;  marchionissa,  v.  Borja, 

Ioanna. 
Alcazar,     Bartholomaeus,     S.    L, 

script.,  491,  681. 
Aleottis,  Ioannes,  episc.  forolivien- 

sis,  125. 

—  Simon,  episcopi  foroliviensis 
coadiutor,  125,  242,  243;  uo- 
stris  benevolus,  127;  studiorum 
renovationi  adest,  125-126;  so- 
ciorum  opera  in  admittendis  ad 
sacros  ordines  utitur,  243. 

Alexandrinus  cardiu.,  v.  Ghislieri, 

Michael. 
Alfonsus  II,  ferrariensis  dux,  774. 
Algarbiens.    episc,    v.    Mello    et 

Castro. 
Alguer   (Alghero),  119:  collegium 

Societatis  desiderat,  395. 
Ali  Adil  Shah  I,  rex  Indiae,  quen- 

dam  doctorem   christianum  po- 

stulat,  569. 
Almadraba,  piscationis  genus,  413. 
Almeida,    Fortuuato    de,    script., 

569,  618. 

—  Georgius  de,  rector  Univers. 
conimbricensis,  sociis  benevo- 
lus,  294,  440. 

Almeyda,  Stephanus,  episc.  mur- 
ciensis,  424;  sociis  benevolus, 
766,  767,  768. 

Almuuia  de  San  Juan,  433. 

Aloisius,  card.  pisanus,  744. 

Alonso,  Ioannes,  S.  L,  674. 

Alumni  in  collegiis  Societatis,  Bel- 
monte,  131;  Billomi,  523;  Bono- 
niae,  328;  Catanae,  33,  572,  742; 
Coloniae,  366,  583,  590;  Conim- 
bricae,  26-27;  654;  Cordubae,  4\4, 
601;  Eborae,  717;  Florentiae,  607; 
Forolivii,   125;   Genuae,   3,  248, 


462,  660;  Hispali,  598,  599;  Mo- 

naehii,    253,    666;    Monteregali 

(Monreale),  485;  Montuliae,  789; 

Neapoli,  730;  Ocaniae,   70;    Pa- 

normi,    344,    680;    Patavii,    39; 

Placentiae,    17,    705;    Segoviae, 

135,  586;    Treviris,    531;   Vindo- 

bonae,  284. 
Alva,  Iulianus  de,    episc.    miran- 

densis,  sociis  benevolus,  101,565, 

623. 
Alvares,    Franciscus,    Societatem 

ingreditur,  716. 
Alvares,  Sebastianus,    Societatem 

ingreditur,  716. 
Alvarez,  Antonius,  S.  L,   mittitur 

Methymnam,  226. 

—  Gabriel,  S.  I.,  script.,  339. 

—  Gaspar,  S.  L,  rector  coll.  olisi- 
ponen.  Sti.  Antonii,  nosocomium 
frequentat,  101. 

—  Ludovicus.  S.  L,  Societatem 
ingreditur,  laudatur,  25,  28. 

—  del  Aguila,  Hernandus,  S.  L, 
rect.  coll.  palentini,  174,  393. 

—  de  Vozmediano,  episc.  gua- 
dixensis,  Patrem  Plaza  ad  se 
evocat,  419. 

Amabile,  Ludovicus,  script,  375. 

Ambrosio,  Ioannes,  S.  L,  115,  396, 
760. 

Ameria  (Amelia),  coll.  Soc,  122, 
142,  274;  alumuorum  institutio, 
145;  alumnorum  pia  exercitia, 
360;  doctrina  christiana  populo 
exponitur,  143,  145,  concursus 
ad  sacramenta,  144-145;  paces 
initae  144;  conversio  peccatoris 
inimici  Societatis,  357;  civium 
affectus  propensior  erga  socios, 
143;  dona  ad  templum  ornan- 
dum  collata,  146;  rector  coll.,  v. 
Passiu,  Georgius;  Petronius. 

Ammirato,  Scipio,  script.,  699. 

Anabaptista  sacerdos  ad  gremium 
Ecclesiae  redit.  511. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


803 


Antia,    uxor    priacipis    Bavariae, 

cultus  divini  fautrix  ;  258;  eius 

Blii,  667. 
Ancona,  80. 
Anderuach,  50;  de  schola  Socie- 

tatis  ibi  erigenda  cogitatur,  51. 
Andrade,  Antonius  de,  S.I.,  lector 

Gonimbrieae,  28. 

—  Iacobus,  S.  I.,  vota  vo- 
vet,  28. 

Androtius,  Fulvius,  rector  coll.  fer- 

rariensis,  120,  449. 
Andalucia,  v.  Baetica. 
Angelo,   Balduinus    ab,    S.  L,  49, 

165,  167,  207. 
Angola,  rex  Lusitaniae  illuc  dona 

mittit,  623. 
Angrogna,     vallis,      procuratores 

haeresim  abiurant,  41. 
Anriques,  Franciscus,   Societatem 

ingredilur,  716. 
Anriquez,  Franciscus,  S.  L,  socius 

prov.  Lusitaniae,  560,  623. 
Antoninis,    Antoninus    de,    S.    L, 

239. 
Antonio,  Franciscus,  S.I.,  119,  197, 

396,  760. 
Antonius,     Lusitaniae     princeps, 

missae  sacrihcio    inservit,    101 ; 

comediae  actioni  adest,  626. 

—  Borbonius,  Navarrae  rex,  12, 
522. 

—  Flander,  S.  L,  Vindobona  Tyr- 
naviam  missus,  278,  495,  508, 
582. 

Aphtonius,  rhetor,   eius    progym- 

nasmata  explicantur  Placentiae, 

307. 
Apostata    Ecclesiae    reconciliatur 

Genuae,  3. 
Apulia,  199. 
Aragona,  cardinalis  de,  v.  Avalos, 

Inicus. 
Aragonia,  reg.,  376. 

—  prov.    Soc.    Iesu ;    provincia- 
lis,  v.  Cordeses,  Ant. 


Araoz,  Antonius,  S.  L,  praepositus 
prov.  castellanae,  59,  132,  313, 
641;  segoviense  collegium  primo 
visitat,  133. 

Arboreus,  Henricus,  S.  L,  466,  693, 
694. 

Arcos,  Philippus  de,  Societatem 
ingredilur,  339. 

Arcularius,  Volfgangus  Maria,  S.  L, 
495. 

Arias  de  Avila,  Ioannes,  episc. 
segoviensis,  bona  ad  nosocomii 
fundationem  reliquit,  587. 

—  Petrus,  587. 

Ariccia,  183. 

Aristoteles,  philosoph.,  238. 

Armagnac,  Georgius  de,  card.,  So- 
cietatem  in  Gallia  admitti  vult, 
488. 

Arratia,  Marliuus  de,  S.  L,  588. 

Arvernia,  datur  opera  ut  haeretici 
ex  ea  pellantur,  522;  praecipuae 
civitates  honorificum  de  Societa- 
tetestimonium  praebent. 520-521. 

Assanense  monasterium,  v.  San 
Victorian. 

Astete,  Gaspar,  S.  L,  56,  251. 

Astrain,  Antonius,  S.  L,  script., 
10,  492.  587. 

Auctores  latini  adhibiti  in  scholis 
Societatis  Iesu  Ocaniae,  70-71. 

Auer,  Lambertus,  S.  L,  160.  283, 
286;  carus  vindobonensibus,  158; 
legatum  Commendone  comitatur, 
157,  367;  falsus  nuntius  de  eius 
morte,  288;  moguntini  coll.  rec- 
lor,  583. 

Augiae  stabulum,  535. 

Augusta  (Augsburg).  contionato- 
ribus  haereticis  abundat,  312 ; 
magna  mutatio  contiones  Sti. 
Petri  Ganisii  subsequitur,  312, 
583,  700;  esus  carnis  in  quadra- 
gesima,  312;  ieiunandi  consuetu- 
do  instauratur,  ibid. ;  de  collegio 
Societatis  erigendo  agitur,  583. 


804 


LlTTERAE   QUADRIMESTRES 


Augusta,   Ioaunes,  picardus,   car- 

cere  deteutus,  66. 
Augustanus  cardiualis,    v.  Truch- 

sess,  Otto. 
Auria  (Orense),   episc,  v.  Blanco, 

Franciscus. 
Avalos,  Alfonsus  de,  marchio  Pis- 

cariae  et  del  Vasto,  110. 

—  Inicus,  card.  de  Aragona  dic- 
tus,  355,  379-380. 

Avellaneda,  Iacobus  (Diego),  S.I., 
contionatur  Hispali,  215;  visi- 
tatorem  archiep.  hispalensis  in 
lustranda  parte  dioecesis  co- 
mitatur,  idque  cum  fructu,  414- 
415;  convalescit  a  gravi  infir- 
mitate,  597;  duae  eius  sorores 
perfectionis  viam  ingrediuntur, 
410. 

Aversa,  comes  de,  698. 

Avila,  Btus.  Ioannes  de,  Societa- 
tem  Iesu  pro  coutione  Montu- 
liae  commendat,  576. 

—  Ioannes  de,  S.  I.,  contiona- 
tur  Caesaraugustae  in  variis 
templis,  speciatim  in  templo  B. 
M.  Virgiuis  a  Coiumna  (del  Pi- 

lar),  21,  m. 

Ayamonte,    marchio   de,    V.  Guz- 

man  et  Zuriiga,  Ant. 
Azevedo,  B.  Iguatius,  S.  L,  rector 

coll  bracarensis.  636,   640 ;  con- 

tionatur  Bracarae.  638. 


B 


Baccarizzo,  386. 

Bachodi.  Franciscus,  episc.  gena- 

vensis,  nuntius  apostol.,  41. 
Badajoz,    aliqui    clerici    Exercitia 

spiritur.lia  peragunt  Hispali,  216; 

episc,  v.  RojasSandoval,  Christ.; 

episc   vicarius,    v.  Melendez  de 

Valdes,  G. 
Baessa,  Ioannes  de,  S.  L,  716. 
Baetica,    prov.    Societatis    Iesu  ; 


prov.,  vide  Bustamante,  B. ;  Pla- 
za,  Io. 

Balagate,  569. 

Baltanas,  Dominicus  de,  O.  P.,  ab 
Inquisitione  hispalen.  in  carce- 
rem  conicitur  et  multatur,  217. 

Baptista,  Mter.,  S.  L,  v.  Sanchez, 
Bta. 

Barbara,  Sta.,  164. 

Barbosa,  Iacobus,  Societatem  in- 
greditur,  292. 

Barcelona,  vallis;  de  statu  reli- 
gioso  iu  hac  valle,  180-181. 

Barcino  (Barcelona),  coll.  Soc ; 
status  collegii,  420,  735;  scho- 
lasticorum  nostrorum  institutio, 
735;  festum  circumcisionis  D.  N. 
lesu  Christi  sollemnius  actum, 
736;  iubilaeum  pro  felici  exitu 
conc  trideutini  poenitentes  alli- 
cit,  737;  rector  Universitatis  pe- 
tit  ut  nostri  doctrinam  christia- 
nam  pueros  doceant,  423;  quae 
docetur,  736;  carcer  iuvisitur, 
421,  737;  et  nosocomium,  737; 
lis  circa  «  cannas  »,  422  ;  regium 
tribuual  sese  sociis  amicum  ex- 
hibet,  petitque  participationem 
in  bonis  operibus  et  orationibus 
Societatis,  421 ;  pecuuia  aedibus 
augendis  offertur,  421  ;  episc,  v. 
Cassador,  Gulielmus. 

Barkelius,  Ludovicus,  S.  L,  684. 

Barradas.  Sebastianus,  S.  L,  vota 
vovet,  28. 

Barrera,  G.°,  Societatem  ingreditur, 
716. 

Barrelo,  Franciscus,  ludia1  pro- 
rex,  dona  cultui  divino  confert, 
570. 

Basilius  Maguus,  S.,  eius  oratio 
explicatur  Monachii,  672. 

Bassius  (Le  Bas),  Hieronymus,  S.I., 
74;  theologicas  assertiones  pu- 
blice  defendit  Billomi,  72. 

Bavariae     dux,     v.     Albertus    V; 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


805 


uxor,  v.  Anna:  mater,  v.  Maria 
Iacoba. 

Bavilafuenle,  427. 

Baya,  566. 

Bayas,  528. 

Beauregard,  517. 

Beccatelli,  Ludovicus,  episc.  ragu- 
sinus,  328. 

Bedula,  Bartholomaeus,  S.  I.,  159. 

Beia,  quidam  socius  illuc  contio- 
naturus  mittitur,  233. 

Bejar,  ducissa  de,  v.  Zuniga  et 
Guzman,  Teresa. 

Beliarte,  Marcellus,  S.  L,  vota  vo- 
vet,  28. 

Bellacqua  (Billacqua),  Paulus,  S.I., 
129,  239,  244. 

Bellarmino,  Robertus,  S.  L,  v.  Ro- 
bertus  Bellarmino,  S. 

Bellimar,  v.  Villimar. 

Bellonio,  Petrus,  S.  L,  149. 

Belmonte,  129;  ludimagister  lau- 
datur,  130;  alumnorum  numerus, 
131;  mores,  319-320;  acta  in  stu- 
diorum  instauratione,  764;  casus 
conscientiae  clericis  exponuntur, 
319;  doctrinachristianadocetur, 
319;  paces  tiunt,  130-131;  accur- 
sus  ad  sacramenta:  fructus,  318- 
319;  aedes  ampliantur,  320;  ex- 
cursus  ad  viciniam,  319;  admissi 
in  Societatem,  763;  rector  coll., 
v.  Sevillano,  Petrus. 

Beltran,  Dominicus,  nobilis  sculp- 
tor,  Societatem  ingreditur,  230- 
231;  aliqua  artis  opera  ab  eo 
facta.  231. 

—  Michael,  S.  L,  e  Sicilia  in  In- 
diam  tendit,  199;  Eboram  per- 
venit  et  Olisiponem  mittitur,  403. 

Beneventum,  collegium  Societatis 

petit,  734. 
Benitez,  Alfonsus,  Societatem  in- 

greditur,  631. 
Berghes,  marchio  de,  49. 

—  Robertus    de,    episc.    leodien- 


sis,  fundationem  collegiorum 
bruxelleusis  et  leodiensis  pro- 
movet,  49. 

Berkelius,  Ioannes,  S.  L,  Roman 
mittitur,  49. 

Berno,  Franciscus,  S.  L,  760;  So- 
cietatem  ingreditur,  752. 

Bertran,  v.  Beltran. 

Bethlehem,  ecloga  de  pastoribus 
bethlehemitis  in  pragensi  col- 
legio  exhibetur,  63. 

Beuther,  Petrus  Luis,  S.  L,  28. 

Beza,  Theodorus,  12. 

Biano,  Ioannes,  S.  L,  458. 

Billomum,  coll.  status,  71-72; 
alumnorum  numerus  et  mores, 
523;  publicae  exercitationes  lit- 
terariae,  72;  comoedia  de  homi- 
ne  occultis  insidiis  daemonis 
illuso,  el  de  Messiae  venturi 
promissis  agitur,  72;  liberalitas 
Gulielmi  du  Prat  in  nostros, 
invidiam  illis  creat,  517  sqq. ; 
billiomei  cives  a  uostris  aba- 
lienati,  mitiores  liunt,  atque  ite- 
rum  amici,  487,  518  sqq.;  socii 
ab  haereticis  verbis  et  scriptis 
impetuntur,  sed  incassum,  524; 
moniales  in  spiritu  iuvantur, 
523;  coll.  rect.,  v.  Roilet,  Guido. 

Bisignano,  princeps  de,  collegii 
nolani  fautrix,  699. 

Bisoglio  (Bisciolus),  Lelius,  S.  L, 
in  univers.  perusina  librum 
de  Somnio  Scipionis  praelegit, 
593. 

Bivona,  coll.  status,  148;  doctrina 
christiana  docetur,  147;  carceres 
invisuntur,  147 ;  eleemosyna  oc- 
cultis  pauperibus  et  carcere  de- 
tentis  adiuvandis  corrogatur  a 
nostris,  147 ;  festum  Sti.  Sebas- 
tiani,  148;  coll.  rect.,  v.  Venusto, 
Petrus. 

—  dux   de,   v.    Luna,    Petrus    de. 

Blanca,  Petrus,  S.  I.,  734. 


806 


LlTTERAE   QuADRIMESTRES 


Blanco,  Franciscus,  episc.  aurien- 
sis,  556. 

Blysseraius,  Henricus,  S.  L,  67, 
301,  400 ;  sollemnem  professio- 
nem  vovet,  295,  299;  et  vota 
simplicia  professorum,  397-398; 
coram  Ferdinando  principe  con- 
tionatur,  298;  rector  coll.  pra- 
gensis,  684,  691. 

Boccatius,  Andreas,  S.  I.,  49. 

Bohemia,  284;  protonotarius,  66; 
paces  inter  ecclesiasticos  flunt, 
399-400. 

Bologna,  v.  Bononia. 

Bonifacio,  Ioannes,  S.  L,  249,  540. 

Bonis,  Emerius  de,  S.  I.,  Lavelli 
per  quadragesimam  contiona- 
tur,  197-199. 

Bononia,  coll.  status,  781 ;  voto- 
rum  reuovatio,  327  ;  alumnorum 
numerus,  328;  mores,  329,  782; 
exercitia  litteraria,  328;  oratio 
habita  in  studiorum  instaura- 
tione,  781 ;  coll.  benefactores, 
326;  sociorum  existimatio  apud 
cives,  783;  ut  collegium  paula- 
tim  creverit,  326;  dona  cultui 
divino  amplificando  collata,  786; 
sacellum  Stae.  Beparatae  et  tem- 
plum  Stae.  Luciae  nostris  dan- 
tur,  327;  festum  Stae.  Beparatae 
sancte  agitur,  785-786 ;  concur- 
sus  ordinarius  ad  sacramenta  in 
nostrorum  templo,  330 ;  iubilaei 
occasione,  782 ;  peccatoris  con- 
versio,  330;  pauperes  iuvantur, 
331 ;  et  monachae,  331 ;  monachi 
Exercitia  spiritualia  peragunt, 
785;  piorum  hominum  congre- 
gatio,  331;  post  vesperas  multi 
homines  in  sacellum  doctrina 
christiana  imbuendi  conveniunt, 
782 ;  iniusti  contra  Prem.  Bec- 
torem  rumores  ob  consilium  no- 
bili  ac  diviti  viro  datum,  787; 
episc,  v.    Campeggio,    Ioannes; 


coll.  rect.,  v.  Palmio,  Franci- 
scus. 

Borbonius,  Antonius,  card.,  Socie- 
tatem  in  Gallia  admitti  vult, 
488. 

Borghesius,  lacobus,  S.  I.,  457. 

Borgia  (de  Borja),  Franciscus,  S., 
v.  Franciscus  Borgia. 

Borja  (de  Aragon),  Ioanna,  mar- 
chionissa  de  Alcanizes,  58,  558. 

Botelho  (Botteglio),  Michael,  S.  I., 
360;  in  Pedemontiura  mittitur, 
ibique  contionatur,  4-5. 

Botello,  Franciscus,  S.I.,  sacerdos 
ttt,  28. 

Bracara,  28,  647;  coll.  status,  637- 
638;  vota  renovantur,  638;  scho- 
lasticorum  mores,  640;  episco- 
pus  studia  fovet,  639;  doctrina 
christiana  docetur,  638;  casus 
constientiae  exponuntur,  638; 
aegroti  iuvantur,  639;  carceres 
invisuntur,  639;  multa  dissidia 
componuntur,  638-639;  excursus 
ad  viciniam,  638;  episc,  v.  Mar- 
tyribus,  Barth.  de;  rect.  coll., 
v.  Azevedo,  Ignat. 

Bracherius,  Petrus,  S.  I ,  Colonia 
Romam  missus,  365. 

Braganca,  v.  Brigautia. 

Brandon,  Ioannes,  S.  L,  vota  vo- 
vet,  28. 

Brasilia,  651;  indigenarum  erga 
catholicam  fldem  affectus,  566; 
rex  Lusitaniae  cogitat  ibi  qua- 
tuor  collegia  Societatis  erigere, 
566;  socii  illuc  missi,  622;  elee- 
mosynae  sociis  erogatae,  623. 

Braunsberger,  Otto,  S.  L,  script., 
471,  476,  485,  492,  497,  582,  666, 
671,  693,  695,  700,  784. 

Bravo,  Ioannes,  S.  L,  641. 

Brendel  de  Homburg,  Daniel,  ar- 
chiep.  moguntinus,  domum  ad- 
venturis  sociis  instruere  curat, 
365-366. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


807 


Brenz,  Ioannes  Bta.,  580. 

Brigantia  (Braganca),  eo  PP.  Car- 
doso  et  Lima  excurrunt,  100, 
565,  623;  dissidia  componuntur, 
650;  cives  collegium  Societatis 
expetunt,  565. 

Broet.  Paschasius,  S.  1.,  Galliae 
provincialis,  12,273;  pro  admis- 
sione  Societatis  in  Gallia  im- 
pigre  laborat,  489. 

Broghelman,  Coruelius,  S.  I.,  158, 
281,  494;  novicios  exercet  Vin- 
dobonae,  283;  doctrinam  chri- 
stianam  latine  docet,  500;  vota 
post  professiouem  vovet,  511. 

Bru,  Vincentius,  Societatem  in- 
greditur,  432. 

Brunsvicensis  dux,  v.  Ericus. 

Brus  de  Muglitz,  Antonius,  episc. 
vindoboneusis,  161,  279,  285; 
archiep.  pragensis,  sociis  be- 
nevolus,  690. 

Bucchianico,  marchio  de,  v.  Ca- 
racciolo,  Narinus. 

Burgi  (Burgos),  588;  colleg.  status, 
104,  302,  417,  761 ;  humilia  fra- 
trum  exercitia,  303;  castigationes 
voluntariae  sociorum,  761 ;  doc- 
trina  christiana  docetur,  303, 
762;  dissidia  composita,  J04,  303, 
762;  vincti  invisuntur  et  in  doc- 
trina  christ.  instruuntur,  105; 
reus  capite  plectendus  ad  mortem 
usque  iuvatur,  303;  maurus  fit 
christianus,  762;  peccatorum  con- 
versiones,  104-105;  episc,  v.  Men- 
doza  et  Bobadilla,  Franc;  coll. 
rect.,  v.  Acebedo,  Gaspar. 

Busdraghi,  Gerardus,  episc  auxi- 
liaris  patavinus,  744. 

Bustamante,  Bartholomaeus,  S.  I., 
Baeticae  provincialis,  641 ;  ad 
scholasticos  hispalenses  adhor- 
tationes  habet,  599. 


Cabra,  duo  socii  cordubensis  col- 
legii  illuc  excurrunt,  447;  dissi- 
dia  componuntur,  448. 

Cabrera,  Andreas,  S.  L,  28. 

Cadena,  Petrus  de  la,  Societatem 
ingreditur,  14. 

Cadiz,  v.  Gades. 

Caesar,  C.  Iulius.,  auct.,  129,  238, 
244,  307. 

—  italus,  S.  L,  239. 

Caesaraugusta  (Zaragoza),  collegii 
status,  20-21,  338,  722;  adhorta- 
tiones  domesticae,  722;  vota  re- 
novantur,  22,  340;  casuum  con- 
scientiae  studium,  338;  affectus 
civium  erga  nostros  benevolen- 
tiores  fiunt,  21,  337;  ornamenta 
templo  donantur,  22,  339;  libri 
bibliothecae,  339;  aedes  ampli- 
antur,  339,  726;  doctrina  chri- 
stiana  docetur,  336-337,  724;  car- 
cer  invisitur,  337,  723;  et  noso- 
comium,  337;  dissidia  compo- 
nuntur,  336,  724;  singulare  cer- 
tamen  impeditur,  335;  rei  pu- 
niendi  iuvantur,  723;  iuvenis 
dives  Exercitiis  spiritualibusex- 
colitur,  726;  selectis  viris  ser- 
mones  de  rebus  spiritualibus 
fiunt  dominicis  et  festis  diebus, 
21;  agricola  ab  insidiis  daemo- 
nis  liberatur,  22;  iubilaeum  pro 
felici  exitu  concilii  tridentini 
multos  ad  sacramenta  allicit,  21, 
723;  excursus  ad  montana  et 
ad  oppida  maurorum  neophito- 
rum:  fructus,  337,  724-726;  tem- 
plum  a  Columna  (del  Pilar),  21; 
coll.  rect.,  v.  Boman,  Alf. 

Cafraria,  567. 

Caietanus,  Thomas  de  Vio.    card., 
238. 

Calabria,  387,   389,  551;   haeretici 


808 


LlTTERAE   QUADRIMESTRES 


puniti  et  conversi,  372;   suppli- 

cium    de    haereticis    sumptum, 

375;   haereticorum    mores,   387; 

prorex,  v.  Caracciolo,  Narinus. 
Calafias,  119. 
Calaris  (Cagliari),  118,  756;  colle- 

gium  Societatis  desideratur,  396; 

archiep.,  v.  Castillejo,  Ant. 
Calatabellota,  742;collegii  status, 

148;  piscatio  hominum,  148-149; 

concursus   ad  sacramenta,    148. 
Calatagirona,    «  mons    pietatis   » 

iostauratur,  324. 
Calatayud,  Ludovicus  de,  coll.  oca- 

niensis  fundator,  68. 
Camillo,  dominus,  183. 
Camora,  v.  Zamora. 
Campeggio,  Ioannes,  episc.  bono- 

niensis,   326,   618,   783;   coliegii 

benefactor,  326;  utitur  ministe- 

rio  Pris.    rectoris   ad  dioecesim 

lustrandam,  331-332. 
Canariae  ins.,  episc.  adest   primis 

initiis    scholarum    coll.    hispa- 

lensis,  599. 
Candi,  Paulus,  S.  I.,  370. 
Candidati  ad  Societatem  Salmanti- 

cae,  ob  domus  inopiam  non  ad- 

mittuntur,  10. 
Canisius,    Petrus,    S.  I.  (S.),   vide 

Petrus  Canisius. 
—  Theodoricus,   S.   L,    rect.    col- 

legii  monacensis,  365,   472;  sol- 

lemnem  professionem  edit,  665- 

666. 
Cantagallinius,  Gaspar,  S.  L,  156. 
Cantus  in  templo  coll.  patavini,  40. 
Canizares,  Iacobus,  S.  L,  11. 
Capella,    Maximilianus    a,    S.    L, 

Tornacum  mittitur,  ibique  con- 

tionatur,    175-176;     theologicas 

assertiones  defendit,  203-204. 
Capri  insula,  354. 
Captivus    instruitur    in    doctrina 

christiana  Hispali,  216. 


Caracciolis,    Nicolaus   M*.,  episc. 

catanensis,  capitur  a  Turcis,  et 

liber  paulo  post  adest    concilio 

tridentino,  574. 

Caracciolo  (Carachulo),  Ascanius, 

374,  385. 
—    Narinus,     marchio     de    Buc- 
chianico,   prorex  Calabriae,  371, 
373,    374,    376;    nostros    hospi- 
tes  habet,  et  humaniter  tractat, 
384. 
Carceres  invisuntur  a  nostris,  ibi- 
que  detenti  variis  modis  iuvan- 
tur,  234,  235,  737;   Abuiae,   316, 
528,682;   Barcinone,   421;   Bra- 
carae,  639;  Burgis,  105;  Caesar- 
augustae,     21,    337,    723;    Cata- 
niae,    574;    Compluli,    644;   Co- 
nimbricae,  26,290,  440,  653;  Cor- 
dubae,  446-447,  604;  Eborae,  404; 
Ferrariae,    121;    Florentiae,    82, 
608;  Genuae,  5,  247,  461;  Hispali, 
172,  598;  in  Monterrey,  37;  Mon- 
tuliae,    576,    789;    Murciae,  424, 
765;  Neapoli,  110,  353,  544:  Oca- 
niae,    553;    Olisipone,    99,    625; 
Panormi,31,  345;  Placentiae,  308, 
703;   Pragae,   689;    Salmanticae, 
9,  632;    in   urbe    Santiago,  721; 
Sassari,  193,  396,  753;  Segoviae, 
134,  585;  Senis,  153-154;  Toleti, 
490-491;  Valentiae,  433;  Vallis- 
oleti,  57,  275;  Velitris,  187;  Vin- 
dobonae,    281,    499,    503;    con- 
fraternitas  iuvandis   his   qui  in 
carceribus  detinentur  instituitur 
Hispali,  219-220. 

Carcineus,  Iodocus,  S.  L,  364. 

Carniensis,  Thomas,  Societatem 
ingreditur,  686. 

Cardona,  Alfonsus,  S.  L,  rector 
domus  del  Villar,  pie  obit  Se- 
goviae,  381-382. 

Cardoso,  Christophorus,  S.  L,   28. 

—  Dominicus,    S.  L,    Conimbrica 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


809 


Brigantiam    missus    pluries    in 
itinere  contionatur,  100,  648  sqq. 
Carolus  Borromaeus,  S.,  51. 

—  Ferdinandi    imperatoris    filius, 
sociis  benevolus,  288. 

—  Hisp.   princeps,    Philippi  II  li- 
lius,  645. 

Carpio,  Michael,  inquisitor  hispa- 

lensis,  220. 
Carrillo,  lacobus,  rector  coll.  oca- 

niensis,  71,  314,   674:    pro   urbe 

regem  alloquitur,  69. 
Carthusiani    colonienses,  205;  tre- 

virenses,  ibid. 
Casale  Monferrato,  85. 
Caspar   labacensis,   S.   I.,    Vindo- 

bona  in  Italiam  missus,  495. 
Cassador  (Cazador),  Iacobus,  episc. 

barcinonensis,  422. 
Cassini,  Io.    Philippus,  S.  I.,  rect. 

coll.    syracusani,     professionem 

emittit,  29;   excurrit    ad    urbes 

vicinas,  192. 
Castaneda,  loannes,  S.  L,  674. 
Castelo  de  Vide,  640. 
Castilla,  reg.,  provincia  S.  L,  294, 

559;  provinc,  v.  Araoz,  Antonius. 
Castillejo,    Antonius,  archiep.  ca- 

laritanus,  collegium  Soc.  Calari 

erigi  cupit,  396. 
Castillo,  Dr.,  376. 
Castro,  Antonius,  S.  L,  28. 

—  Christophorus,  S.  L,  script.,  14. 

—  Christophorus,  Societatem  in- 
greditur,  25,  28;  breve  vitae 
curriculum,  640. 

—  Io.,  S.  L,  360. 
Castrovillari,   dux  et  ducissa   de, 

387,  389,  390. 
Casus  conscientiae  exponuntur  in 

urbe   Belmonte,   319;  Bracarae, 

638;  Messanae,  20;  Murciae,  768; 

Neapoli,  110,  731; 
Catacium    (Catanzaro),    collegium 

Societatis  petit,  734. 
Catana,  coll.  status,  33,  571;  quo- 


modo  recreatio  post  coeuam  re- 
ligiose  transigatur,  34;  socius 
peregrinatum  missus,  742;  elee- 
mosynae  aediticio  perticiendo, 
35,  743;  curatur  ut  sacrificia  pro 
defunctis  offerantur,  34-35;  alum- 
norum  numerus,  33,  572,  742; 
mores,  573;  dialogus  in  studio- 
rum  renovatione  recitatur,  572; 
peccatorum  conversiones,  573; 
carceres  invisuntur,  574;  no- 
socomium  incurabilium,  469; 
episc,  v.  Caracciolis,  Nicol.  Ma. 
de;  rector.  v.  Navarro,  Sancius. 

Catanio,  civis  genuensis,  660. 

Catechismus  praelegitur  Monachii, 
672,  673;  gratis  distribuitur  Mu- 
tinae,  43. 

Catharina  Austriaca,  Lusitaniae 
regina,  Societati  benevola,  99, 
102. 619;  conimbricense  collegium 
eleemosynis  iuvat,  439;  dona 
cultui  divino  confert,  570. 

Cato,  poeta,  129,  244,  673. 

Cavorno,  Vincentius,  S.  L,  e  Si- 
cilia  in  Indiam  tendit,  199;  Ebo- 
ram  pervenit,  403. 

Cazalla,  411. 

Celebes,  ins.,  568. 

Celorico,  649. 

Centurioni,  gens  genuensis,  462, 
657. 

Cerda,  Ioannes  de,  dux  de  Medi- 
naceli,  prorex  Siciliae,  adest 
instaurationi  studiorum  Messa- 
nae,  661;  P.  Hieronymum  Do- 
menech  magni  facit,  464,  469; 
pauperibus  subveniendum  curat, 
ibid.;  et  nosocomium  pro  militi- 
bus  erigi,  469;  et  «  montem  pie- 
tatis  »  in  urbe  Calatagirona,  324. 

Cerralbo,  marchio  de,  721. 

Cervantes,  Gaspar,  archiep.  mes- 
sanensis,  663. 

Cervini,  Alexander,  263. 

—  Bichardus,  S.  L,  261. 


810 


LlTTERAE     QUADRIMESTRES 


Ceylan    (Ceylon),  ins.,    103;    prin- 

ceps,  v.  Ioannes. 
«  ChieLtini  »,  v.  Patavium. 
Chiusole,    Antonius,    script.,   667, 

694. 
Cicala-Zoagli.  Bta.,  genuensis  rei- 

publicae  dux,  659. 
Cicero,  M.  Tullius,   129,    152,  238, 

244,   306;    Epist.   familiares,  71, 

673;    Ofticia,    672;    Partitiones, 

672;  Philippica,   672.    Somnium 

Scipionis,  593. 
Circumcisionis  D.  N.  Iesu  Christi 

festum  sollemnius  actum,  v.  Ie- 

sus  Christus. 
Cisneiros,  Benedictus,  S.  I.,  Conim- 

brica  Eboram  missus,  647. 
Cisneros,  Iacobus,  S.  I.,  vota   vo- 

vet,  28. 
Cithardus,  Matthias,  0.    P.,  impe- 

ratoris  contionator,  nostris  be- 

nevolus,  690. 
Civita  Lavinia,  183. 
Claissouius   (Clayssonius),  Rober- 

tus,  S.  I.,  273,  522. 
Claromontium  (Clermont-Ferrand), 

conventus  parochorum,  iu   quo 

unus  ex  nostris  orationem  habet, 

72-73,  524;   episc,  v.   Prat,   Gu- 

lielmus  du. 
Claromontani  cives   invidiam   no- 

stris  billomensibus  ob  legata  Gu- 

lielmi  du  Prat  episc.  creant;  fiunt 

iterumamici,518,521;  billomeum 

collegium  in  suam  urbem  trans- 

ferri  frustra  cupiunt,  518. 
Claudius  gallus,  S.  I.,  239. 
Clavonius,  Leonettus,  S.  L,  rector 

coll.    foroliviensis,  coutionatur, 

26,  124,  126,  241,  453. 
Cleautes,  studii  amantissimus,  222. 
Clenardus,    Nicolaus,    auct.,    129, 

244,  672. 
Clermout,  v.  Claromontium. 
Clevensis  dux,  universitatem  in  ur- 

be  Duisburgo  erigere  cogitat,  51. 


Cogordan,  Pontius,  S.  L,  12,  273  ; 
pro  admissione  Societatis  in  Gal- 
lia  enixe  laborat,  488. 

Collegia  Soc.  Iesu,  regulae  scho- 
lasticorum  Roma  ad  collegia 
mittuntur,  248. 

Colloquia  spiritualia,  472. 

Colmenares,  Iacobus  de,  script., 
587. 

Colonia,  51,  528;  coll.  status,  48- 
49,  362,  583,  612;  votorum  reno- 
vatio,  362,  613;  sancti  patroni 
menstrui  eliguntur  et  honoran- 
tur,  613;  reliquiae  Sanctorum 
illuc  Treviris  asportatae,  583: 
litterariae  exercitationes  socio- 
rum,  613;  curatur  ut  socii  lin- 
guam  Germaniae  Superioris  di- 
scant,  613:  officiorum  regulas 
petunt,  49;  dotes  quorundam 
tironum  describuntur,  363-365; 
convictores  a  sociis  separantur, 
49;  alumnorura  numerus,  366, 
583,  590;  alumni  laudantur,  362; 
convictores,  366;  sollemnis  stu- 
diorum  instauratio,  599;  lectio- 
num  catalogus,  590;  exercitia  lit- 
teraria,  366-367;  praemia  scho- 
lasticis  distribuuntur  589-590; 
archiep.  uostris  sese  benevolum 
exhibet,  50;  eisque  dona  mittit 
49 ;  Carthusiani,  205 ;  libellus  con- 
tra  Societatem,  368;  archiep.,  v. 
Gebhard,  Io. 

Coloniensis,  Petrus,  S.  L,  v.  Haupt, 
Petrus. 

Comitoli,  Scipio,  S.  L,  e  Sicilia  in 
Indiam  tendit,  199,  200  ;  Eboram 
pervenit  et  Olisiponem  mittitur, 
403;  in  Brasiliam,  616,  622. 

Commendone,  Io.  Franciscus,  Sum- 
mi  Pontificis  legatus  ad  princi- 
pes  Germaniae,  286;  Patrem  Lam- 
bertum  Auer  secum  fert,  157 ; 
familiariter  nostros  tractat,  300; 
Coloniam  venit,  Societatem  com- 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


811 


mendat,  dona  collegio  mittit, 
367-368;  alumnos  colonienses  ad- 
hortatur,  367. 

Comoediae  (dialogi,  eclogae,  tra- 
goediae)  aguutur,  179,  222,  254, 
405-406,  445-446.  515,  611,  226- 
628,  661;  de  Adamo  protoplasto, 
686;  de  contemnendo  honore, 
87;  de  homine  occultis  insidiis 
daemonis  illuso,  72;  iosephi, 
284-285;  Iudith.  552;  de  Messiae 
venturi  promissis,  72;  de  pasto- 
ribus  bethlehemiticis,  63;  de 
pugna  virtutis  et  voluptatis,  667. 

—  et  ludi  iascivi  impediuntur 
Messanae,  324. 

Gomplutum  (Alcala),  coll.  status, 
13,  229,  613;  invisitur  a  P.  Na- 
dal,  641 ;  castigationes  volunta- 
riae,  642;  preces  ad  obtinendam 
pluviam,  229;  domus  probationis, 
14;  novicii  laudantur,  642;  fe- 
stum  nomiois  lesu,  seu  circum- 
cisionis  D.  N.  Iesu  Christi,  sol- 
lemnius,  adstantibusprincipibus, 
celebratur,  645;  doctrina  chri- 
stiana  docetur,  645;  aegrotis. 
pauperibus  praecipue,  succurri- 
tur,  525;  eleemosyna  ostiatim 
postulatur,  644;  carcer  invisi- 
tur,  644;  puellis  in  periculo  po- 
sitis  subvenitur,  526;  Exercitia 
spiritualia  pluribus  communi- 
cantur,  230,  525,  645;  dissidia 
componuntur  230,  526;  inter  U- 
niversitatis  magistros,  644;  con- 
cursus  ad  sacramenta  auctus, 
643;  excursus  ad  vicina  oppida, 
643;  coll.  rect.,  v.  Lopez,  Emma- 
nuel. 

Comum,  463. 

Compagnia  del  Gesu,  sodalitas 
mutinensis,  779. 

Conca  (Cuenca),  coll.  Soc,  132 ; 
rect.  coll.,  v.  Leon,  Io. 

Confluentia    (Coblenz),   50;   multi 


sacerdotes    Treviros    ad    studia 
venturi  dicuntur,  203. 

Confraternitas  pauperibus  iuvan- 
dis  Genuae,  6. 

Congregatio  mariana  Florentiae, 
607. 

Congregatio  piorum  hominum  Flu- 
rentiae,  83;  Ferrariae,  122,  451; 
Genuae,  5,  6;  Panormi,  30. 

Conil,  413. 

Conimbrica,  alterae  Athenae,  655; 
coll.  status,  23-24,  28,  646;  socio- 
rum  valetudo,  289-290;  votorum 
renovatio,  292;  castigationes  ra- 
rae,  24;  humilia  et  pia  opera 
iubilaei  causa,  290;  preces  pro 
Ecclesiae  et  Galliae  necessitati- 
bus,  647;  supplicationes  ad  plu- 
viam  impetrandam,  290;  adhor- 
tationes  domesticae,  647;  admissi 
iu  Societatem,  438;  novicii  ut 
probentur,  24,  25,  647;  collegii 
aedific.  ampliatur,  28,  295;  a 
Patre  Nadal  invisitur,  435  sqq.; 
opera  humiiia  a  fratribus  exer- 
cita  post  Patris  Nadal  visitatio- 
nem,  437-438;  ordiuatioues  Pa- 
tris  Nadal  exsecutioni  mandan- 
tur,  646-647;  opera  Patris  Nadal 
templum  ampliatur,  439,  653 ; 
horologium  magnum  collocatur, 
439;  studiorum  iunovatio,  26; 
exercitationes  iitterariae,  293, 
441;  praemia  alumnis  distri- 
buuntur,  440,  441;  alumnorum 
institutio,  654;  numerus,  27,  654; 
mores,  441;  convictores  laudan- 
tur,  27,  293,  654;  vincti  in  car- 
ceribus  iuvantur,  26,  440,  653; 
aegroti,  leprosi,  26,290;  dissidia 
componuntur,  291;  excursus  ad 
vicina  oppida,  25-26,  290,  647, 
652;  duo  socii  iu  urbem  Bra- 
ganca  mittuntur;  epistula  ab 
illis  scripta,  674-648;  universi- 
tatis  rector  et  magistri   nostris 


812 


LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 


benevoli,  294;  episc,  v.  Soares, 
Ioann.  0.  S.  A.;  rect.  univ.,  v.  Al- 
meida,  Georgius  de;  rect.  coil., 
v.  Sosa  (Sousa),  Michael. 

Consentia(Gosenza),  opp.,  371,  384; 
iosalubris  dicitur,  372,  386;  de 
collegio  Societatis  erigendo  agi- 
tur,  375;  episc.  vicarius,  390; 
episc.  auxiliaris  seu  suffraga- 
neus,  v.  Graecus,  Horatius. 

Constitutiones  Societatis  Iesu  Ge- 
nuae  a  P.  Rectore  explicantur, 
656;  a  P.  Otello,  Messanae,  18; 
Coloniae  a  P.  Coster,  613. 

Convictores  Conimbricae,  27,  293; 
Coloniae  a  sociis  separantur, 
49. 

Coque  (Coquius),  Bartholomaeus, 
S.  I.,  424,  764;  rhetoricam  in 
coll.  murciensi  profltetur;  ora- 
tionem  in  studiorum  renovatio- 
ne  habet,  767. 

Corderius,  Simon,  S.  L,  obit,  402; 
eius  pater  laudatur,  ibid. 

Cordeses,  Antonius,  S.  L,  praepo- 
situs  provinciae  Aragoniae,  21, 
641,  735;  Barcinouem  venit,  430; 
doctrioam  christianam  pueros 
docet  Barcinone,  423;  caesarau- 
gustanum  coll.  visitat,  722. 

Cordova,  Ioannes  de,  collegii  cor- 
dubensis  fundator,  223,  601. 
-  Sebastianus,  S.  L,   416,  599. 

Corduba  (Cordoba),  coll.  status, 
443-444,  601;  castigationes  et 
humilia  exercitia  sociorum,  600; 
collationes  de  rebus  spirituali- 
bus,  444;  episcopus,  ioquisitores, 
civitas  nostris  benevoli,  605;  ca- 
thedrale  capitulum  nostris  ali- 
quas  contiones  commendat,  223- 
224;  Fratres  Praedicatores  et 
nostri  mutuis  litterariis  exer- 
citationibus  adsunt,  602;  Re- 
ligiosi  «  de  la  Madre  de  Dios  » 
nostrorum  scholis  intersunt,  602; 


supplicatio  ad  obtinefidam  plu- 
viam,  223;  alumnorum  numerus, 
444,  601;  mores,  222,  223,  444, 
602-604;  multi  ad  religiosam  vi- 
tam  aspirant,  603;  exercitia  lit- 
teraria,  445;  praemia  scholasti- 
cis  distributa,  445;  comoedia 
magno  concursu  bis  acta,  445- 
446;  dialogus,  601;  sacerdos  spi- 
ritualibus  Exercitiis  vacat,  604; 
doctrina  christiaoa  docetur,  604; 
carcer  invisitur,  446,  604;  et  no- 
socomia,  446;  rei  morteafflciendi 
iuvantur,  604-605;  dissidia  com- 
ponuntur,  605-606;  peccatorum 
conversiones,  224,  446;  festum 
circumcisionis  Iesu  Christi,  221 ; 
festa  Corporis  Christi  et  Sti. 
loannis  Baptistae,  445;  archivum 
«  de  la  Delegacion  de  Hacienda», 
602;  excursus  in  urbem  Cabra, 
447;  episc,  v.  Alava  et  Esquivel, 
Iac;    rect.   coll.,  v.  Zarate,  Alf. 

Coriensis  episcopus,  710. 

Corneus,  Hippolytus,  episc  peru- 
sinus,  nostris  benevolus,  342-343, 
595-596. 

—  Iulius  Fulvius,  card.  perusiuus, 
nostris  benevolus,  595-596. 

Correa,  Antonius,  S.  L,  christia- 
nam  doctrinam  pauperibus  ex- 
ponit  Olisipone,  94. 

Cortese,  Coostantia  Pallavicina,  pie 
moritur  Mutinae,  776-778. 

Costa,  Ioannes  de  la,  Societatem 
iogreditur,  716. 

Costantina,  411,  domus  Societatis 
a  civibus  postulatur,  413. 

Costautino,  haereticus  hispalensis, 
169. 

Coster,  Franciscus,  S.  L,  583;  doc- 
tor  S.  theologiae  creatur,  49; 
constitutiones  Soc  Iesu  sociis 
explanat  Coloniae,  613. 

Coudreto,  Ludovicus,  S.  L,  42,  181 ; 
in  convertendis   haereticis   val- 


Index  personarum,  rerum  ag  locorum 


813 


densibus  laborat,  41,  42;  in  valle 
Stura  italice,  in  valle  vero  Bar- 
celona  gallice  contionatur,  179- 
180;  de  eius  dialogo  contra  bac- 
chanalia,  179;  iubetur  ut  in 
urbem  Mondovi  se  conferat,  ibid. 

Crasto,  v.  Gastro. 

Credula,  Sta.,  164. 

Crescentio  (Crescentiis),  Suetonius 
de,  S.  L,  146,  361. 

Crespin,  Bernardus,  S.  I.,  727. 

Crispus  (Kraus),  Georgius,  S.  L,  695. 

Croce,  Iacobus  della,  S.  L,  20. 

—  (Crucius),  Lucius,  S.  L,  372, 
374,  376,  551 ;  per  Consentiam 
Montaltum  venit,  reis  capite 
plectendis  assistit,  371-372,  373, 
375:  conscientiae  casus  explicat 
Montalti,  388,  389;  aegrotat,  384, 
390;  e  missione  calabriensi  redit, 
390. 

Cromer,  Martinus,  regis   Poloniae 

orator,   nostris   benevolus,   279, 

690. 
Croy,  Carolus,  episc.  tornacensis, 

reditus  ad  colleg.  Soc.  alendum 

offert,  176,  178. 
Crypta  Ferrata   (Grotta   Ferrata), 

abbatia  O.  S.  Basilii,  379. 
Cuadrado,  Petrus,  colleg.  methymn. 

fundator,  55-56,  250,  540. 
Cuenca,  v.  Conca. 

—  Ioauues  de,  Societatem  ingre- 
ditur,  763. 

Cuevas,  Melchior,  Societatem  in- 
greditur,  eamque  deserit,  706. 

Qiiniga,  vide  Zuniga. 

Couvillonius  (Cuvillonius),  Ioan- 
nes,  S.  L,  692,  693. 

Cyprianus  lusitanus,  S.  L,  616. 


Da  Camara  Mauoel,   Hieronymus, 
script.,  640. 


Dachverlies,    Franciscus,  S.  L,  v. 

Hemerolus,  F. 
Daemon,  agricola  ab  eius  insidiis 

liberatur,  22;   et  iuvenis,   45-46. 
Dalmatia,  457. 
Dangie,  Nicolaus,  Mendarum  episc, 

Societatisoperariospostulat,521. 
Daroca,  376. 

Davantianus,  Ogerius,  S.  L,  495. 
Defuncti,  curatur  ut  pro    illis  sa- 

crifieia  offerantur  Catanae,  34-35. 
De  Grandi,  Franciscus,  S.  L,  700. 
Delfino,  Zacharias,  legalus  Summi 

Pontificis.  uostris  benevolus,279, 

476,  690. 
Delle    Noci.,  Vincentius.    S.  L,  v. 

Noci,  V. 
Delplace,  Ludovicus,  S.  L,  script. 

587. 
Denis,  Stephanus,  S.  L,  in  Indiam 

proficiscitur,  294. 
Desiderius  gallus,  S.  L,  obit  Flo- 

renliae ;  laudatur,  608-610. 
Despauterius  (van    Pauteren),  Io- 

annes,  auct.,  129,  244,  673. 
Deza  (Deya),  Alfonsus,  S.  L,  theo- 

logiam  Compluti    profitetur,  14, 

642. 

—  Franciscus,    Societatem    ingre- 
ditur,  339. 

—  Iacobus,  episc.  canariensis.  599. 
Diaconi,  iuvenes  clerici  sic  appel- 

lati,  v.  Nola. 
Diaz,  Balthasar,  S.  L,  568. 

-  Ioannes,     Societatem    iugredi- 

tur,  674-675. 
Dinis,  Stephanus,  S.  L,  (idem   qui 

Denis,  Steph.  ?),  vota  vovet,  28. 
Dionysius,  Henricus,  S.  L,  doctor 

S.  theologiae   creatur,  49;  assi- 

due  et  magno  auditorio  contio- 

natur   Coloniae,  49,  362,  583;  a 

duce  brunsvicensi  invitatur,  591; 

illuc  catholicis  erigendis  se  con- 

fert,  615. 
Direnpach,  747. 


814 


LlTTERAE   QUADRIMESTRES 


Dirsius,  Ioan.,  S.  L,  671. 

Doctis,  Gaspar  de,  lauretanae  do- 
mus  gubernator,  457. 

Doctrina  christiana  iubetur  a  Pa- 
tre  Nadal  doceri  Conimbricae 
in  paroeciis,  437;  eius  studium 
inter  nobiles  enixe  promovetur 
a  P.  Hernandez,  coll.  salmanti- 
censis  rectore,  428;  docetur,  234, 
-2:35.  736;  Abulae,  316,  682;  Ame- 
riae,  143,  145;  Belmonte,  319; 
Barcinone  a  P.  Cordeses  pro- 
vineiali,  423;  Bivonae,  147;  Bra- 
carae,  638;  Burgis,  303,  762;  Cae- 
saraugustae,  336-337,  724;  Com- 
pluti,  645;  in  pagis  circum  Co- 
nimbricam,  26;  Cordubae,  224; 
Eborae,  718 ;  Ferrariae,  121  ; 
Florentiae,  84-85;  Forli,  242; 
Gaudiae,  378:  Granatae  etiam 
arabice,  21;  Hispali,  172,  215- 
216,  408,  598;  Messanae,  19;  Me- 
thymnae  Campi,  539;  Monachii, 
475;  Monreale,  32,  Mouterrey, 
36,  310,  555;  Montuliae,  578,  789; 
Murciae,  424,  768;  Mutinae,  43; 
Neapoli,  110,  350,  544,  731;  No- 
lae,  88,  695;  Ocaniae,  675;  Oli- 
sipone,  94,  619,  625;  Paoormi, 
31,  344-345,  677;  Palantiae,  173; 
Placentiae  17,  703;  Pragae,  688; 
Salmanticae,  9,  227;  Sassari,  193, 
753;  Segoviae,  134,  382,  585;  Val- 
lisoleti,  713;  Villimare,  762;  Vin- 
dobonae,  500. 

Doria,  Paulus,  genuensis  coll.  be- 
nefactor,  5,  657. 

Domenech,  Hieronymus,  S.  L,  pro- 
vinciae  sicnlae  praepositus,  29, 
324,  677;  epistolam  Sti.  Iacobi 
populo  exponit,  30;  contionatur 
Panormi,  344-345;  apud  proregem 
Siciliae  gratia  valet,  469,  664. 

—  Petrus,  S.  L,  rect.  coll.  toletani, 
theoiogiam  subditis  exponit.  491. 

Dominicus,  Ioannes,  S.  L,  92. 


Dominicus  da   Fabriano,  S.  L,   in 

musicis  peritus,  40. 
—  florentinus,    S.   L,  Consentiam 

pervenit,  373;   in    missione   ca- 

labriensi    moritur,  390,  551. 
Domus  probationis  S.  L,  Complu- 

ti,  14. 
Draskowich,  Georgius,  episc.  quin- 

que    eeclesiensis,    282;    Patrem 

Victoriam  ad  coenam  invitat,  509. 
Duarte      (Eduardus),      Lusitaniae 

princeps,  comoediae  actioni  ad- 

est,  626. 
Duenas,  Gaspar  de,  S.  L,  107,  305, 

417,  765. 
Duhr,  Bernardus,  S.  I.,  script.,  160, 

162,  165,  254,  285,  366,  367,  590, 

592,  667,  672. 
Duisburgum,  50;   de  Universitate 

creanda  agitur,  51. 
Dusseldorf,  50.  51.  165,202;  rector 

schol.,  v.  Monheim,  Io. 


Ebora,  28,  560,  647;  eoll.  status,  403, 
716:  votorum  renovatio,  715; 
adhortatioues  domesticae  et  spi- 
ritualia  eolloquia,  716;  opera  pia 
et  humilia  a  Patre  Nadal  pro- 
posita  et  commendata,  403;  binae 
horae  siugulis  diebus  ad  cae- 
lestium  rerum  contemplationem 
assignantur,  404:  aedes  perfi- 
ciuntur,  406;  noviciorum  institu- 
tio,  715;  ab  aliis  domestieis  se- 
parantur,  ibid. ;  contiones  in  di- 
versis  locis,  233;  plures  solito, 
aestivo  tempore,  404;  doctrina 
christiana  docetur,  718;  sup- 
plicationes  ad  obtinendam  plu- 
viam,  236;  accursus  ad  sacra- 
menta  iubilaei  causa,  232;  aegroti 
invisuntur  et  iuvantur,  232,  404; 
etqui  carceribus  detinentur,  232, 
404;  et  rei   supplicio    afficiendi, 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


815 


717;  dissidia  compoountur,  404: 
monialibus  prospicitur,  717;  ex- 
cursus  ihviciniam,  233;  alumno- 
rum  numerus,  717;  schola  ele- 
menlaria,  406;  scholasticorum 
mores,  et  profectus.  235-236,  405; 
index  praelectionum.  238;  lit- 
terariae  exercitationes  coram 
Henrico  cardinali.  236-237;  dia- 
logi  et  ecloga,  magna  multitudi- 
ne  adstante,  exhibeutur,  405-406; 
praemia  schoiasticis  distribuun- 
tur,  406;  Henricus  cardinalis  col- 
legio  magna  cura  prospicit,  406- 
407;  mercatus  liber  conceditur 
Universitati,  718;  coll.  rect.,  v. 
Henriques,  Leo. 

Eckius,  David.  S.  L,  158,  495. 

Eclogade  pastoribus  bethlehemiti- 
cis  exhibita  Pragae.  63. 

Elderen,  Guliel.,  S.  L,  312,  582,  700. 

Eleemosynae  pauperibus  erogatae, 
4;  nostris  collatae,  83;  Salmanti- 
cae,  10. 

Eiisabeth,  Sta.,  eius  festum  in  col- 
legio  conimbricensi  sollemniter 
agitur,  441-442. 

—  Lusitaniae  princeps,  sociis  be- 
nefica,  99. 

Emmanuel  Philibertus,  Sabaudiae 
dux,  4,  41;  collegium  Societatis 
in  urbe  Mondovi  erigit,  179.  459. 

Enriquez,  Franciscus.  S.  I.,  aegro- 
tat,  237;  moritur,  401;  laudatur, 
401-402. 

—  Henricus,  v.  Lopez,  Henricus. 
Ericus,  brunsvicensis  dux.  doctum 

virum  ad  catholicos  suae  ditio- 
nis  erigendos  postulat,  591,614; 
et  v.  Dionysius,  Henricus. 

Ernestus,  Bavariae  dux,  694. 

Escalona,  763. 

Estensis,  Hippolytus,  cardinalis 
ferrariensis,  legalus  S.  Pontifi- 
cis  in  Galliam,  449,  450,  769; 
Bononiam  pertransit,  783. 


Estrada,  Franciscus,  S.  L,  376. 

Kxamen  particulare.  240. 

Exercitia  spiritualia  Sti.  Ignatii 
de  Loyola  aliquibus  cum  pro- 
ventucommunicantur,  Bononiae, 
785;  Compluti,  14,  230,  525,645; 
Caesaraugustae,  726;  Cordubae, 
225,  604;  Hispali,  170,  598;  Mo- 
nachii,  253;  Montuliae,  577;  Oca- 
niae,  315,  675;  Panormi.  4S3, 
679;  Pragae,  397,  684;  Salman- 
ticae,  10,  227,  634;  Segoviae,  134; 
Vallisoleti.  57.  275,  359,  706. 

Exhortatioues  domesticae,  v.  Ad- 
hortationes  domesticae. 

hystatensis  episcopus  clericos  ca- 
nonicos  nostris  examinandos 
committit,  694. 


Faber,  Aegidius,  S.  L.  165,  538. 

Fabius,  Gregorius,  S.  I.,  615. 

Fabricius  (Fabri tio).  Iosephus,  S.  L, 
111,  356,  551. 

Fahe,  Petrus,  Exercitta  spiritualia 
peragit,  206;  Societatem  ingre- 
ditur,  530,  536. 

Falconieri,  villa  sic  dicta,  380. 

Fantuzzi,  Ioannes  Franciscus,  326. 

Faraone,  Carolus,  S.  L,  contiona- 
tur  Panormi,  345,  482,  678. 

Farnese,  Alexander,  parmensis 
princeps,  Compluti,  645. 

Fava,  Damianus,  S.  L,  lector  Co- 
nimbricae,  28. 

Ferdinandus  I,  imperator,  nostris 
benevolus,  51,  279,  287-288,  582, 
690;  pragense  collegium  rediti- 
bus  iuvat,  510;  et  vindobonense, 
498,  508;  litteras  ad  reginam 
Galliae  pro  Societate  dat,  489, 
510;  archiepiscopo  trevirensi  col- 
legium  Societatis  commendat, 
510. 

—  imperatoris     filius,    Bohemiae 


816 


LlTTERAE    QtJADRIMESTRES 


gubernator,  nostris  benevolus, 
62,297,690;  pragense  collegium 
promovet,  300,  400;  gravia  ne- 
gotia  componenda  nostris  com- 
mittit,  65;  Sto.  Petro  Canisio 
currum  commodat,  400. 

Feriae  studiorum,  Salmanticae, 
7,  8. 

Fernandez  (Hernandez),  Gaspar, 
S.  I.,  309;  contionatur  Neapoli 
hispane,  732. 

—  Ioannes,  S.  I.,  59,  309. 

—  Ioannes  (alius  a  praec),  Socie- 
tatem  ingreditur,  339. 

—  de  Bethencourt,  Franciscus, 
script.  447,  558. 

—  deCordoba,  Catharina,  marchio- 
nissa  de  Priego,  collegii  mon- 
tuliaui  fundatrix,  576. 

—  de  Cordova,  Francisca,  mar- 
chionissa  de  Gibraleon,  cousiliis 
sociorum  iuvatur,  447. 

—  de  Santa-Ella,  Rodericus.  «  Ma- 
ese   Rodrigo »    dictus,  216. 

—  de  Valtodano,  Christophorus, 
episc.  palentinus,  710. 

Ferraria,  coll.  status,  120,  448;  coll. 
invisitur  a  P.  Lainez,  praep.  ge- 
nerali,  449;  exhortatioues  do- 
mesticae,  120,  449;  orationes  et 
dialogus  publice  habitus,  120- 
121;  primatesad  audiendas  ora- 
tioues  in  nostra  ecclesia  habitas 
conveniunt,  121;  accedentes  ad 
sacrarneuta  iubilaei  occasione, 
121;  doctrina  christiana  docetur, 
121;  viri  pii  congregantur  ad 
laudes  B.  V.  Mariae  recitaudas, 
et  ad  alia  bona  opera,  122,451; 
nosocomia  invisuutur,  121 :  et 
carceres,  ibid. ;  dissidia  compo- 
■uuntur,  451 ;  populus  parum  erga 
nostros  affectus,  121 ;  «  marrani », 
450:  dux,  v.  Alfonsus;  Hercules; 
coll.  rect.,  v.  Androtius,  Fulvius. 

Ferraro,    Leonardus,  S.  I.,  oratio- 


nem  in  ecclesia  habet  in  stu- 
diorum  renovatione,  109. 

Ferrer,  Petrus    Paulus,  S.  L,  236. 

Ferrera,  Aires,  648. 

Fiocchi,  Ambrosius,  S.  L,  script. 
261,  269. 

Flander,  Antonius,  S.  L,  v.  Anto- 
nius  Flander. 

Florentia  (Firenze),  122,  142;  coll. 
status,  81,  607;  votorum  renova- 
tio,  607;  admissi  in  Societatem, 
84;  collegium  inopia  rerum  tem- 
poralium  aliquantulum  laborat, 
84;  eleemosyna  nostris  collata, 
83;  alumnorum  numerus,  607; 
scholae  languent,  607 ;  gens 
parum  iitteris  dedita,  sed  mer- 
caturae,  81;  concursus  ad  con- 
tiones  parum  frequens  et  quare, 
S2-83;  concursus  ad  sacramenta, 
82,  60S;  doctrina  christiana  do- 
cetur,  et  publice  recitatur  a  pue- 
ris,  84-85;  iuvenis  haereticus  ad 
fidem  catholicam  convertitur, 
83;  iocatores  corripiuntur,  81; 
vincti  in  carceribus  et  damuati 
ad  triremes  invisuutur,  608;  pia 
congregatio  apud  nostros:  eius 
exercitia,  83,  610;  «  compagnia 
della  Madonna  »,  tOl ;  dux,  v. 
Medicis,  Cosmas  de;  ducissa,  v. 
Toledo,  Eleonoia;  coll.  rect.,  v. 
Guzman,  lacobus. 

Foley,  Henricus,  S.  L,  script.  305. 

Fonseca,    Antonius  de,  S.  L,   606. 

—  Petrus  de,  S.  L,  293;  contiona- 
tur  Conimbricae,  652. 

Forum  Livii  (Forli),  coli.  status, 
123,  239,  452;  exhortatioues  do- 
mesticae,  124;  templum  decora- 
tur,  128,  244;  magnates  nostris 
benevoli,  127;  sociorum  adversa- 
rii,  128;  alumnorum  numerus, 
125;  mores,  240 ;  disceptatio  inter 
scholasticos,  124;  scholarum 
ordo,  129,  244;  acta  in  studiorum 


Index  personarum,  rerum  ac  i.ocorum 


817 


iostauratione,  [-27):  oratio  in  ec- 
clesia  cathedrali  recitatur  in  stu- 
diorum  reoovatione,  125-126;  ac- 
cessus  acl  sacramenta  iubilaei 
causa.  126;  contiones  in  mona- 
steriis  monacharum,  126;  ilis- 
sidia  componuntur,  1-27.  128;  vir 
a  vindictae  appetitu  liberatur, 
453;  desperatus  homo  ad  bonam 
inentem  redit,  i56;  reus  capite 
plectendus  resipiscit,  455;  orpha- 
nis  consulitur,  243,  J54;  nosoco- 
mium  invisitur  a  nostris,  i-27, 
242;saltationes  et  ludi  periculosi 
impediuntur,  242,  455;  pia  So- 
cietas  «  la  charita  »,  128;  re- 
formatur,  243;  excursus  ad  vi- 
ciniam,  242;  episc,  \.  Aleottis, 
Simon :  rect.  coll.,  v.  Clavonius, 
Leonel 

Foschararius,  Aegidius,  0.  P., 
episc.  mutinensis,  iubet  ut  ser- 
mones  ad  meretrices  habeantur, 
43;  catechismum  typis  imprimi 
curat,  et  gratis  distribui,  ibid. ; 
ordinaudos  ad  nostros  mittit, 
46;  concilio  tridentino  adest,  771. 

Fossano,  4. 

Fosso,  Gaspar  de,  Ord.  Minim., 
archiep.  rhegiensis,  Montaltum 
venit,  385;  Soeietatem  Jaudibus 
ornat,  386. 

Fouqueray,  Heuricus,  S.  L,  script., 
4,  74.  485. 

Francischino,  Fr.,  contionatur  Mu- 
tinae,  774. 

Franciscus  Borgia  (de  Borja),  S.  I., 
S.,  commissarius  Soc.  Iesu  in  Hi- 
spania,  59,  112.  132,  294,  306,  337, 
380,  558,565,639;  Romam  veuit, 
459;  genuenses  socios  ad  amorem 
Dei  el  rerum  humanarum  con- 
temptum  adhortatur,  ibid. 

—  II,  rex  Galliae,  eius  obitus 
adu  in  Gal- 

Lia  retardat,  12. 


Franco,    Antonius,    S.    [.,   script., 

2.17.  616,  649,  651. 
Frascati,  -27  i.  380. 
Fratres  MinoresSti.  Fraucisci,  172. 
—  Praedicatores  cordubenses  lit- 

terariis  exercitationibus  nostro- 

rum  adsunt,  easque  pro  contione 

laudant,  602. 
Frentzel,  Urbanus,  S.  L.,  Vindobo- 

□a  Pragam  missus,  495. 
Frisinga,  episc,  v.  Sandizell,  Mau- 

ricius. 
Fuente  de  Pero  Naharro,  606. 
Fugger,  Georgius,  258. 
Fuselier  (Fuzelier),  Renatus,  S.  L, 

41,  179. 


Gades  (Cadiz),  civitas  scholam  et 
habitationem  nostris  offert,  218; 
dioeces.,  413. 

Gaddis,  Thaddaeus  de,  card.,  371, 
373,  390. 

Gagliardi,  Ludovicus,  S.  L,  333,788. 

Gallaecia  (Galicia),  reg.,  36-37,  294, 
311,  555. 

Gallia,  reg.,  laboratur  ut  Societas 
Iesu  in  Gallia  admittatur,  multis 
repugnantibus,  12;  fautores  prae- 
cipui  Societatis,  12;  adversarii 
et  fautores  Societatis,  273;  re- 
gina  mater  Societatis  patroci- 
nium  promittit,  489;  preces  pro 
Gallia  liunt  Genuae,  459;  pro  le- 
gatione  Patris  Lainii  in  Galliam, 
Pragae,  398. 

Gallus,  Gelastus,  bussita,  Directo- 
rium  P.  Polanci  ad  confessiones 
excipiendas  in  linguam  bohemi- 
cam  transfert,  66-67;  ad  alios 
libr  n  eamdem  lin- 

guam    transferendos    se    oflert, 

onymus,  S.  L,  462; 
doctrinam  clirisl  ianam  s<  holasti- 


LlTTERAE   QUADRIM  —   ToM.    VII. 


52 


818 


LlTTERAE    QUADRIMESTRES 


cis  Genuae  explicat,  3;  contiona- 

tur,  657. 
Galvez,  Carolus,  S.  L,  602. 
Gambaro,    Ioannes,    S.    L,    rector 

coll.    Montispolitiani,   265,   270. 
Gaudia,  doctrina  christiana  doce- 

tur,   378;    stuclia    philosophiae 

378;    peccatorum    conversiones, 

377-378. 
Garcia,    Franciscus,  S.  L,  siculus, 

396,  752,  753. 

-  Ioannes,  S.  L,  67-68,  378. 

—  Michael,  S.  L,  209. 

Gasco,  Andreas,  inquisitor  hispa- 
lensis,  in  nostro  collegio  hos- 
pitatur,  sociisque  consilia  pru- 
dentiae  dat,  218. 

Gascon,  Petrus,  Societatem  in- 
greditur,  laudatur,  209. 

Gaudanus,  Nicolaus,  S.  L,  365; 
aegrotat,  49. 

Gebhard,  Ioano.,  archiep.  colonien- 
sis,  614;  templum  aliquod  no- 
stris  dare  cogitat,  367;  rogat  ut 
P.  Henricus  Dionysius  ad  bruns- 
vicensem  ducem  se  conferat, 
614-615. 

Gentile,  Horatius,  S.  L,  obit,  541, 
542. 

Genua  (Genova),  119, 122, 142;  coll. 
status,  1,  245,  458,  656;  reditus 
augentur,  5;  domus  angustiae, 
246-247;  P.  Rector  casus  con- 
scientiae  sacerdotibus  nostris 
exponit,  460;  et  constitutiones 
Societatis,  656;  votorum  reno- 
vatio,  459;  humilia  exercitia  Pa- 
tris  rectoris,  459;  Stus.  Franci- 
scus  Borgia  sociis  ad  amorem 
Dei,  et  rerum  humanarum  con- 
temptum  hortatur,  459;  alum- 
norum  numerus,  248,  462,  660; 
mores,  248;  sollemnis  studiorum 
instauratio  habetur  in  tempio 
cathedrali,  cui  dux  et  multi  ci- 
ves  adsunt,  2-3,  659-660;  congre- 


gatio  mariana,  5,  6;  congregatio 
piorum  hominum,  246,461;  pre- 
ces  pro  Galliae  salute,  459;  et 
pro  Ecclesiae  necessitatibus,657; 
accedentium  ad  sacramenta  in 
noslro  templo  numerus,  246, 460; 
peccatorum  conversiones,  3, 247, 
461,  658;  nosocomia  invisuutur. 
247,  461,  659;  et  carceres,  247, 
461;  lusores  corriguntur.  247, 
461;  puellae  derelictae,  3;  con- 
fraternitas  pauperibus  iuvandis 
in  meliorem  ordinem  redigitur, 
et  a  congregatione  mariana  iu- 
vatur,  6;  templum  Sti.  Siri, 460; 
archiep.,  v.  Selvaghus,  Aug.; 
coil.  rect,  v.  Loarte,  Gaspar. 

Genzano,  183. 

Gerardi,  Theodoricus,  S.  L,  182. 

Gerardinus,  Ludovicus,  S.  L,  Bil- 
lomo  Romam  mittitur,  524. 

Gibraleon,  marchionissa  de,  v.  Fer- 
nandez  de  Cordova,  Francisca. 

Gigli,  Margarita,  collegii  bono- 
niensis  benefactrix,  326. 

Gil,  Ioannes,  Societatem  ingredi 
meditatur,   118-119. 

Giles,  Ioannes,  (idem  qui  praece- 
dens?),  119. 

Ghislerius,  Michael.  O.  P.,  card. 
alexaudrinus,summusinquisitor, 
386. 

Giustiniani,  Hieronymus,  Societa- 
tem  Genuae  ingreditur;  huius 
rei  causa  socii  persecutiones  pa- 
tiuntur,  2;  moritur,  ibid.;  mater 
et  matertera  placantur,  658. 

Glacida  (Gracida),  Nicolaus,  S.  L, 
lector  Conimbricae,  26,  28. 

Glymes,  loannes,  marchio  de  Ber- 
ghes,  49. 

Goa,  569;  archiep.,  v.  Leam  Perei- 
ra,  Gaspar. 

Goch,  Henricus,  S.  L,  495. 

Gois  (Goes),  Emmanuel,  S.  L,  407. 

Goleta,  opp.  Africae,  118. 


IiNDEX   PERSONARUM,    RERIM    AC   LOCORUM 


819 


Gomez,  Alfousus,  Societatem  in- 
greditur.   631. 

—  (Guomez),  Blasius,  S.  1.,  238,  718. 

—  a  Montemaiori,  Emm.,  S.  I., 
Neapolim  contionator  venit,  731. 

Goncales,  Iosephus,  S.  I.,  42-2. 
Goncalez,    Andreas,    S.    I,    lector 

Conimbricae,  28. 
Goncalo,   Don,  v.  Silveira,  Gundis. 
Gonzaga,  Elisabeth,  marchionissa 

del  Vasto  (Guasto),  110. 
Gonzalez,  Franciscus,  magister  no- 

viciorum  Compluti,  642. 

—  Gundisalvus,  rect.  coll.  hispa- 
lensis,214,  215,  218,  220,  416,  597, 
599;  montana  circa  Costantina 
et  Cazalla,  clericis  praesertim 
utilis,  percurrit,  411. 

—  Ioseph,  Societatem  ingreditur, 
339. 

—  Sebastianus,  S.  I.,sacerdosut,  28. 

—  (Goncalves)  de  Camara,  Ludo- 
vicus,  S.  I.,  182;  collegii  oli- 
siponensis  superintendens,  628; 
ex  gravi  infirmitateconvalescit, 
617. 

—  de  Meudoza,  Petrus,  episc.  sal- 
mantinus,  profecturus  ad  tri- 
dent.  concilium  suas  oves  rectori 
coll.  salmantini  commendat,  428; 
adest  conc.  tridentino,  632. 

Gouvea,  648. 

Govierno,  Michael,  S.  I.,  magno 
auditorum  concursu  contionatur 
Murciae,  424,  768;  cuius  contio- 
nibus  interest  episc,  766. 

Graeca  lingua  iterum  docetur  Pe- 
rusiae,  593. 

Graecia,  reg.,  80. 

Graecus,  Horatius,  episc.  lesinen- 
sis,  suffraganeus  Consentinus, 
371,  373;  dioecesim  lustrare  co- 
gitat,  372,  374;  PP.  Croce,  Xa- 
vierre  et  socium  laudat,  390. 

Grana  benedicta,  34. 

Granata  (Granada),  coll.  status,  210, 


418;  contiones  in  vicinia  et  in 
diversis  urbis  lemplis,  211;  doc- 
trina  christiana  traditur  in  pla- 
teis  et  in  templis.  211:  et  his 
qui  iu  carceribus  detiuentur, 
211;  etiam  arabice  mauris,  ibid. ; 
nubiles  puellae,  invitis  parenti- 
bus,  perfectionis  viam  aggredi 
conantur,  213;  peccatorum  con- 
versiones,  211-214;  terrae  motus, 
2I1-2L2;  vicus  Albaycin,  418; 
archiep.,  v.  Guerrero,  Petrus; 
coll.  rect.,  v.  Plaza,  Ioan. 

—  Franciscus,  S.  I.,  obit,541. 

Grim.  Carolus,  S.  I.,  162:  adversa 
utitur  valetudine,  157;  Oenipon- 
tum  mittitur,  49i;  professionem 
soll.  trium  votorum  emittit,  510. 

Grossetum,  episc,  v.  Mignanellus, 
Iacobus. 

Grotta  Ferrata,  v.  Crypta  Ferrata. 

Guadalajara,  11. 

Guadix,  de  coliegio  Societatis  ibi 
erigendo  agitur,  419;  episc,  v. 
Alvarez  de  Vozmediano,  Mel- 
chior. 

Guardia,  387. 

Guarino,  Aloisius,  S.  I.,  primum 
litat,  109. 

Gualteris,  Gualterus,  militum  dux, 
ad  veram  pietatem  convertitur, 
264-265. 

Guerrero,  Petrus,  archiep.  grana- 
ten.,  in  concilium  tridentinum 
venit,  419;  iubet  quaeri  pueros 
mauros  orphanos  ut  a  nostris 
in  doctrina  christiana  instruan- 
tur,  ibid. 

Guilhermy,  Elesban  de,  S.  L,  script., 
640. 

Guimera,  Iosephus,  S.  L,  71,  315, 
554,  674;  Burgis  Ocaniam  trans- 
latus,  67. 

Guis,  Antonius,  S.  L,  v.  Antonius 
Flander,  S.  I. 

Guisa,  Carolus  de,  card.,  Societa- 


820 


LlTTERAE    QlJADRIMESTRES 


tis  amicus,  487;  quam  laudat 
eiusque  admissionem  in  Gallia 
propugnat,  488, 

Guisa,  Ludovicus,  card.,  Societa- 
tem  in  Gallia  admitti  vult,  188. 

Gulielmus  flander,  693. 

Gurrea.  Ioauties,  S.  L,  rector  coll. 
mutinensis,  42,  777,  sqq. :  contio- 
natur,  43,  771:  doctrinam  chris- 
tiauam  populo  exponit,  43 ;  ser- 
mones  ad  meretrices,  iubeute 
episcopo,  habet,  13. 

Gurrea  et  Aragon,  Martinus,  dux 
de  Villahermosa,  3-57. 

Gutierrez.  Martinus,  S.  I.,  rector 
coll.  placentiui,  516;  difficiles 
paces  inter  matrem  et  fllium 
componit,  16;  per  eum  aliqui 
peccatores  convertuntur,  ibid.; 
Vallisoleti  cum  magna  audientia 
et  1'ructu  contionatur,  ^7(3,  308, 
557,  711.  707-709. 

Guzman,  lacobus,  S.  L,  rector  coll. 
floreutini,  81,  83. 

—  Ludovicus,  S.  L,  contiouatur 
Compluti,  643. 

—  et  Zufiiga,  Antonius,  marchio 
de  Ayamonte,  599. 


H 


Haereticorum     conversiones    Ca- 

labriae,  384-385;  Florentiae,  83; 

Pragae,  63. 
Halbpauer,  Hermes,  S.  L,  contiona- 

tur  Oeuipoute,  693;    primum  li- 

tat,  695. 
Hausen,  Ioseph,  script.,  1 1,  48,  51, 

162,  165,  205,  364,  365,   367,  368, 

529,  530,  536,    5S3,  590,  591,  612, 

614,  615. 
Hartman,  Gabriel,  S.  L,  496. 
Haupt,  Pelrus,  S.  L,  Colouia  Ro- 

mam  missus,  365. 
Hauswith.  E.,  0.  S.  B..  161. 


Hebraei  ad  catholicam  fldem  con- 
vertuntur  Mutihae,  773. 

Hebraeus  adolescens  christianus 
flt  et  Romam    mittitur,   472-473. 

Hedl,  Thomas,  bohemius,  S.  L, 
praefectus  couvictorum  Vindo- 
bouae,  160;  moritur,  158. 

Helmi,  Caesar,  S.  L,  praepositus 
domus  venetiauae,  139;  profes- 
sionem  vovet,  137-138. 

Heller,  Adamus,  S.  L,  494. 

Hemerolus  (Dachveriies),  Franci- 
scus,  S.  L,  aegrotat,  49;  in  pa- 
triam  valetudinis  causa  mittitur, 
362. 

Henricus,  card.,  Lusitaniae  prin- 
ceps,  Societati  benevolus,  233, 
619;  eborense  collegium  invisit, 
festiveque  excipitur,  236-237; 
eborensi  collegio  magna  cura 
prospicit,  406-407 ;  cui  mercatum 
liberum  a  rege  impetrat,  718. 

Heurique,  S.  L,  v.  Lopez,  Henricus. 

Henriques,  Leo,  S.  L,  rector  col- 
legii  eborensis,  238,  402,  718. 

Henriquez  de  Almansa,  Iacobus, 
episc.  coriensis,  710. 

Heras,  Henricus,  S.  L,  script,  569. 

Herbetius,  Ioannes,  S.  L,  204. 

Hercules,  535:  de  vitae  statu  de- 
iiberaus,  661. 

—  Ferrariae  dux,  774. 
Heredea,  Antonius,  S.  L,  ex  India 

redit,  566. 
Heredia,  Alfonsus   de,    S.  L,    514, 
701 ;  auctor  tragicomoediae,  515. 

—  loannes,  S.  L,  554. 
Hermaunus,  S.  L,  v.  Thyraeus. 
Hermes,  S.  L,  v.  Vinghenius. 
Hernaudes,    Alonsus,    Societatem 

ingreditur  eamque  deserit,  716. 
Hernaudez,  Bartholomaeus,  S.  L, 
rector  coll.  salmantini,  226,  427, 
528,  632,  633;  institutum  Socie- 
tatis  tempore  vaoationum  decla- 
rat,    8;    doctrinam   christianam 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


821 


exponit,  227;   enixe  laborat   ut 
studium    doctrinae    christianae 

commune    fiat,    4-2S;    pestiferos 
aegrotos  curat,  636. 
Hernandez   Gaspar,  S.  I.,   v.    Fer- 
nandez,  G. 

—  Ioannes,  S.  I.,  571, 

—  Martinus,  S.  L,  172,  214. 

—  Paulus,  S.  L,  reetor  coll.  mur- 
ciensis,  contionatur.  766;  casus 
conscientiae  publice  legit,  768. 

—  Petrus,  Societ.  ingreditur,  616. 
Hieronymiani   monachi   hispalen- 

ses,  59S. 
Hieronymus  Stus.,  4i5;  eius  epi- 
stulae  selectae  typis  imprimun- 
tur  Cordubae,  explicantur  Oca- 
niae,  70-71;  editio  eius  epistu- 
larum  a  Sto.  Petro  Canisio  cu- 
ratur,  700. 

—  italus,  S.  L,  239. 

Hispalis,  172;  religiosa  coodicio 
urbis,  219;  coll.  status,  L(3S,  .-215, 
108,  597;  exhortationes  dome- 
sticae,  215;  scholae  Societatis 
desiderantur.  169,218;  initia,599; 
alumnorum  numerus,  598,  599; 
collegium  «  de  Maese  Rodrigo», 
216;  numerus  ordinarie  ad  sa- 
cramenta  accedentium  apud  no- 
stros,  408;  accursus  ad  sacra- 
menta  iubihiei  causa,  219:  doc- 
trina  christiana  docetur.  172.  215, 
216,  408,  597-598;  exercitia  spi- 
ritualia  cum  fructu  communi- 
cautur,  170,  216,  410,  598;  quid 
de  mercatoribus  Exercitia  spiri- 
tualia  facientibus  quidam  cou- 
tionator  dixerit,  410;  clerici  no- 
tabilis  mutatio,  411-412;  pecca- 
torum  conversiones,  219,  409; 
puer  christianus  a  Turcis  edu- 
catus,  iterum  christiaoam  fidem 
profitetur,  415-416;  carceres  in- 
visuutur,  172,  598;  et  nosoco- 
mia,  ibid.;  confraternilas  iuvan- 


dis  his  qui  in  carceribus  deti- 
nentnr.  219;  excursus  fructuosus 
ad  vicina  oppida,  171-172,  597; 
bini  sacerdotes  in  gaditanam 
dioecesim  cum  proventu  excur- 
runt.  113;  vicarius  archiep.,  v. 
Ovando,  loannes;  coll.  rector,  v. 
Gonzalez,  Gundisalvus. 

Hispaniai  Consilium  regium  breve 
Pii  IV  exsecutioni  mandari  im- 
pedit,  5S7-5SS. 

Hispani  nautae,  Genuae  ad  sacra- 
menta  accedunt,  5. 

—  qui  Vindobonae  versantur,  ger- 
manos  ad  pietatem  excitant,  158. 

Hispanus  quidain  primarius  So- 
cietatem  Vindobonae  ingredi 
vult,  i96. 

—  miraculose  a  B.  Maria  Virgine 
lauretaua  e  periculis  liberatur, 
78-79. 

Hoffaeus,   Paulus,  S.  L,  rect.  coll. 

pragensis,   61;   sollemnem   pro- 

fessioriem   emittit,   299;  et  vota 

simplicia   professorum,  397-398; 

Viudobonam  rector  mittitur,  685, 

751. 
Hollandus,   Petrus,  S.  L,  492,  514. 
Holler,  Adamus,  S.  I,  159. 
Holletus,  Autonius,  S.  L,  590,  612. 
Horatius,  ()..    poeta,  83,  15-2,   673. 
Horologium    magnum    in    conim- 

bricensi      collegio      collocatur, 
439. 
Hosius,     Stanislaus,    card.,  episc. 

varmiensis,  legatus  Summi  Pon- 

tifieis,  Societatis  amicus,  51,  66, 

279,  285,  288,  497.  502,  511. 
Hospitalia,  v.  nosocomia. 
Houstius,  Ioannes,   rector  uuiver- 

sitatis  trevirensis,  165. 
Hoya.  loannes,  i  pisc.  osnaburgen- 

sis.  Societatis  collegium  erigere 

cogitat,  367. 
Huesca,  episcopus  socios  missiona- 

rios  beuigne  excipit,  725. 


822 


LlTTERAE   QUADRIMESTRES 


Huesca,  Roman  de,  0.  Min.  Cap., 

script.  724. 
Humilia  sociorum  exercitia,  Bur- 

gis,  303. 
Hungaria,  reg.,  747. 
Hurtado  de  Mendoza,  Franciscus, 

comes  de  Monteagudo,  710. 
—  —  Ludovicus,  marchio  de  Mon- 

dejar,  et  Societas  Iesu,  588. 
Hussitae  ad  fidem  catholicam  con- 

vertuntur,  62,  298,  286. 


I 


Iacobus,  S.,  equites  Divi  Iacobi. 
seu  «  commendatores  »,  315. 

—  italus,  S.  I.,  239. 

—  Sicilianus,  prior  abbatiae  Cryp- 
tae  Ferratae,  nostrorum  amans, 
379. 

lciar,  loannes,  S.  I.,  11. 

Idalcan,  nomen  regum  Indiae,  569. 

Iesus  Christus;  festum  nativitatis 
eius  celebratur  a  convictoribus 
conimbricensibus,  27-28;  festum 
circumcisionis  seu  nominis  Iesu, 
sollemniter  agitur  Abulae,  113- 
114;  Barcinone,  736;  Caesarau- 
gustae,  22;  Compluti,  14,  645; 
Cordubae,  445;  Methymnae  Cam- 
pi,  56;  Murciae,  768;  Mutinae, 
46-47;  Palantiae,  174;  Salman- 
ticae,  10;  Sassari.  116;  Valliso- 
leti,  59;  Vindobonae,  278-279. 

Ignacio,  Ioannes,  S.  I.,  396. 

—  S.  L,  v.  loaunes  Ignatius. 
llheos,  566. 

Indiae,  nuntii  illinc  missi,  5(56  sqq. 

—  Orieut.,  prorex,  v.  Barreto, 
Franciscus. 

Indigentibus  succurritur  Olisipo- 
ne,  622. 

Iufirmi,  v.  aegroti,  nosocomia. 

Ingolstadium,  coll.  status,  463,  691; 
votorum  reuovatio,  692;  aedifi- 
cium  perficitur,  465,  692;  preces 


et  castigationes  pro  felici  exitu 
concilii  tridentini,  464,  692;  xe- 
nodochium  invisitur  a  nostris, 
695;  convictorum  mores,  692;  co- 
moedia  exhibita,  464;  accesus  ad 
sacramenta,  464,  694;  haereticis 
sepultura  cum  catholicis  nega- 
tur,  465;  excursus  ad  pagos  vi- 
cinos,  695;  coll.  rector,  v.  La- 
noyus,  Nic. 

Intemerentia,  Sta.,  164. 

Ioachimus,  S.  L,  obit,  729. 

Ioannes,  S.,  63. 

—  Bta.  Stus.,  eius  festum  Cordu- 
bae  sollemnius  agitur,  445. 

—  de  Austria,  492,  645. 

—  princeps  insulae  Ceylan,  in 
collegio  olisipon.  Sti.  Antonii 
educatur,  eius  mores,  102,  626, 
628-6J29. 

—  Ambrosio,  S.  L,  396. 

—  Dominicus,  S.  L,  ex  compostel- 
lana  peregrinatione  redux,  54. 

—  Ignatius,  S.  L,  190;  cum  P.  Pe- 
tronio  Velitris  operatur,  181  sqq.; 
iu  Hispaniam  remittitur,  190. 

—  Baptista  italus,  S.  L,  239. 

—  Paulus,  S.  L,  rector  coll.  me- 
thymnensis,  249,  251;  consti- 
tutiones  et  regulas  Soc.  sub- 
ditis  expouit,  53;  contionatur 
assidue  in  diversis  ternplis,  54, 
250;  nonnunquam  in  platea  urbis, 
540;  eius  contionibus  fit  ut  elee- 
mosyuae  egeuis   tribuantur,  54. 

Iob,  S.  L,  182. 

Iocatores  corripiuutur  Florentiae, 

81. 
Ionas,  propheta,  183. 

—  S.  L,  v.  Adler. 

losephi  comoedia  agitur  Vieunae, 
284-285. 

Isabel,  uxor  Aires  Ferrera,  648. 

Isidorensis  (Issoire)  curio  .  petit 
unum  e  nostris  ad  pravas  opi- 
niones  convellendas,  524. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


823 


Isocrates,   auctor,  129,  244,  672. 

Itali,  Vindobonae,  500. 

Iubilaeum,  praesertim  ad  felicem 
exitum  concilii  tridentini,  mul- 
tos  ad  sacramenta  allicit,  Abu- 
iae,  317:  Barcinone,  737;  Bo- 
noniae,  782;  Caesaraugustae,  21, 
723;  Compluti,  644;  Eborae,  232; 
Ferrariae,  121;  Genuae,  5;  Hi- 
spali,  219;  Methymnae  Campi, 
250;  in  Monte  Sancto,  78;  Nolae, 
698;  Panormi;  345;  Patavii,  39- 
40;  Placentiae,  307;  Salmanticae, 
227;  Segoviae,  382;  Valentiae, 
208-209;  Venetiis,  139;  Vindo- 
bonae,  160. 

Iudaeus  e  Constantinopoli  Burgos 
venit  in  catholica  fide  iostituen- 
dus,  107. 

ludaeis  pragensibus  sermones  ti- 
unt,  399. 

ludith,  tragoedia,  agitur  Ocaniae, 
552. 

lustina,  Sta.,  eius  templum  Pa- 
tavii,  39. 

Iustinianus,  Ernesti  Bavariae  du- 
cis  filius,  694 

—  Hieron.,  S.  1.,  v.  Giustiniani. 
Iustinus.  Ernesti    Bavariae   ducis 

filius,  694. 

—  historiographus,  672. 
Ivaflez,  Antonius.  S.  L,  rector  coll. 

valentiui,     regulas     domesticis 
exponit,  432. 


Jaen,  Ferdiuandus,  S.  L,  497. 
Jaimes,  Laurentius,  S.  L,  173. 
Jesus  del   Monte,  villa   coll.   com- 

plutensis,  13. 
Jimenez,  v.  Ximenez. 
Jorge,  Marcus,   S.  L,  lector    theo- 

logiae  Conimbricae,  contionatur, 

652. 
Justa,  Joannes  de  la,   760:    Socie- 

tatem  ingreditur,  752. 


Juventius    (Jouvancy),     losephus, 
S.  L,  script.  10,  50,  269. 


K 


Karttunen,  Liisi,  script.,  4. 

Kempis,  Ioannes,  614. 

Kessel,  Leonardus,  S.  L,  rector  (su- 
perintendens)  coll.  coloniensis, 
49,  51,  366,  613,  615;  e  gravi  in- 
firmitate  convalescit,  591. 

Kilger,  Laurentius,  O.  S.  B.,  script., 
567,  653. 

King,  Thomas,  Societatem  ingre- 
ditur,  365. 


La  Ferla  di  Lentini,  Ioannes  Lu- 
cas,  Societatem  ingreditur, 
677. 

Lainez,  lacobus,  praepositus  ge- 
neralis  Soc.  Iesu,  in  Galliam 
proficiscitur,  647 ;  Bononiam  per- 
transiens  in  aede  maxima  con- 
tionatur,  783;  et  Ferrariae  449, 
769;  et  Perusiae  in  templo  ca- 
thedrali,  592,  595. 

Lamberti,  Ioannes,  Societatem  in- 
greditur,  612. 

Lamego,  571. 

Lancilotus,  S.  L.   182. 

Lanoyus,  Nicolaus,  S.  L,  rector 
coll.  ingolstadiensis,  258,  692 ; 
pragenses  socios  ad  perfectio- 
nem  adhortatur,  685  ;  contionan- 
do  se  exercet,  ut  facultatem  ger- 
mani  sermonis  paret,  695. 

Lara,  Franciscus  de,  S.  L,  37,  309, 
718. 

Larez,  Antonius,  S.  L,  115,  318, 
683;  doctrinam  christianam  ex- 
ponit  Abuiae,  316. 

Larvarum  locatio,  738. 

Lasso  de  la  Vega,  Angelus.  script., 
216. 


824 


LlTTERAB   QtJADRIMESTRES 


Laurentius,  S.,  templum  eidem 
dicatum  ad  El  Escorial,  231. 

Lauretano,  Michael,  S.  I.,  aliqua 
de  eius  vita,  457. 

Lauretum,  sanctuarium  B.  V.  Ma- 
riae,  274,  457;  pii  peregrini,  76- 
77,  513;  miracula  Btae.  V.  Ma- 
riae  intercessione  ibi  patrata, 
8,  78-80;  gubernator,    v.  Doctis. 

—  collegium  Societatis  Iesu,  eoll. 
status,  77;  admissi  in  Societa- 
tem,  78;  labor  sociorum  fruc- 
tuosus,  77;  socii  huius  collegii 
bono  exemplo  aliis  sunt,  450; 
excursus  in  Montem  Sauctum, 
78;  rect.  coll.,  v.  Mauareus,  Oliv. 

Laureus,  Viuceutius,  Societatis  a- 
micus,  488. 

Lavellum,  P.  Emerius  de  Bouis 
ibi  per  quadragesimam  contio- 
natur,  197-199;  episc.  vicarius 
fraterne  P.  Emerium  de  Bonis 
laborantem  tractat,  199;  prior 
Ordin.  Sti.  Francisci,  198;  tnar- 
chionis  zelus,  198-199;  marchio- 
nis  uxor,  198. 

Lazarus,  Stus.,  811. 

Leam  Pereira,  Gaspar,  primusar- 
chiep.  goanus,  569. 

Leb,  Sampson,  Societatem  ingre- 
ditur.  686. 

Lecina.  Marianus,  S.  I.,  script.,  540. 

Legatius  (Legaz),  loannes,  S.I.,  423. 

Leiton,  Paulus,  S.  I.,  coutionatur 
Olisipone.  619. 

Lencastre,  Georgius  de,  102. 

Leodiensis  Petrus,  S.  [.,  v.  Bra- 
cherius,  Petrus. 

Leoo,  loannes  a,  S.   I..    S 

—  Ioannes  de,  S. !..  rector  coll.  cod- 
cheu-is.  i 

Leonardus  italus,  S.  I.,  239. 
Leonettus.   S.  [.,    v.  Clavonius,  L. 
Leprosi    invisuntur  a  noslris  Co- 
nimbricae,  26,290;  Olisipoue,  561. 
Lerida  (Ilerda),  735. 


Lesina,  episc.  v.  Graecus,  Horatius. 
Lichtenstein,  Ursula,  Georgii  Fug- 

geri   uxor,   Laudatur,  258;  dona 

cultui  divino  offert,  687. 
Lietard,  Nicolaus,  S.  [.,  12.  273.  489. 
Lima.  Lionelus  de,  S.  I.,   Brigan- 

tiam  excur.rit,  100;  de  sua  mis- 

sione  scribit,  648. 
Lindauer  (Liudauriis),  Christopho- 

rus.  S.    [.;   £76. 
Lippom  \u  livas.  prior  Smae. 

Trioitatis,  domus  venetianae  in- 

signis  beoefaetor,  I  %■!. 
Lisboa,  v.  Olisipo. 
Loarte,  Balthasar,  S.  I..  paciflcan- 

dis    partibus    Placentiae    labo- 

rat,  704. 

—  Gasparus,  S.  I.,  rector  coll.  ge- 
nuensis,  I.  6,  248,  458,  462,  660 
humilibus  exercitiis  vacat,  245 
theologiam  sociis  explicat,  247 
et  casus    conscientiae,   460;    in 
Pedemontium     proficiscitur    ad 
haereses  cohibeudas,  4,  5;in  ur- 
bem  Mondv'vi  collegii  instrueudi 
causa    venit,    i59;   sermooes  ad 
monachas  habet,  057. 

Lobera,  Christophorus  de,S.  L,  674. 

Lo  Lianti    [osephus,  S.  L,  741. 

Lopez,  Emmanuel,  S.  L,  collegii 
complutensis  rector,  042;  e  pa- 
tria  re\  ertitur,  L3;  adhortatione& 
ad  socios  habet.  ibid. ;  fructuose 
contionatur,  229,643;  pacem  in- 
tei  i  ersitatis  magistros  com- 
ponere  sa  644. 

—  Emm.  (alius  a  praeced.),  Conim- 
brii       Slioram  mittitur,  403. 

—  ;..  7,  325,  228;  idem 
qui   H   ;  :  ique  Henriquez,  10. 

-  Petrus,  S.  1..  624,  039. 

—  rle  Avalos,  Ruizius,  492. 

-  de  Haro,  Alfonsus,  script.,  110. 
217.   127. 

Loranca  de  Tajufia,  13. 
Lorenziui,  Octavius,  S.  L,  457. 


[ndex  personarum,  rerttm  a<:  locorum 


N25 


Lothoringia.  536. 

Lucanus,  poeta,  70.  445. 

Lucas,  Stus.,  7H4.  7<i7:  oratio  in 
eius  honorem  Patavii.  31»;  ad 
eius  festum  studia  instauranlur 
Methymnae.  53. 

Lucia,  Sta..  3-27. 

Lucronium,  coll.  status.  91  ;  rect. 
coll.,  v.  Martinez.  Petrus. 

Ludovicus,  princeps  Lusitaniae, 
101. 

Luna,  Petrus  de,  dux  Bivonae.  148. 

Lusitania  (Portugal).    rex    cogitat 

erigere  quatuor    collegia  Socie- 

tatis  in  Brasilia,  566;  nobilis  sa- 

cerdos   lusitanus   nostris  bono- 

niensibus  benevolentiam  mona- 

chorum    conciliat,   784;   rex,   v. 

Sebastianus;    regina,  v.    Catha- 
rina  austriaca;  legatus  S.  Pon- 

tificis,   v.  Campegio,  Io.,    Santa 

Croce,  Prosper;  provincialis  Soc. 

Iesu.  v.  Vaz,  Gundisalvus. 
Lusores  corriguntur,  Genuae,  461. 
Lutetia,  v.  Parisii. 
Lutherani    ad    catholicam    fidem 

conversi  Pragae,  298. 
Lutherus,  Martinus,  64,  284. 
Lymburgius,  Gulielmus,  S.  L.  694. 


M 


Macassares.  ins.,   christiaui   illius 

regionis,  568. 
Macto,  Antonius.  S.  I..  33,  346. 
Madeira,  ins.,  292. 
«  Madre  de  Dios  »,  religiosi    dicti 

de  la-,  Cordubae,  602. 
Madrid,  Antonius  de,  S.  I.,  contio- 

natur    Hispali,    215;    Compluti, 

643,  645. 
—  Christophorus.  S.  I.,  376 ;  nola- 

num  coll.  visitat,  86;  et  neapo- 

litanum,  108. 
Madrigal,  Alvarus,  prorex    Sardi- 

niae,  116,  197. 


Maggius,    Laurentius,   S.  I..   Nea- 

polim  rector  venit,  7  's. 
Maiueriiis,  [oannes  Bta...  S.  I..  !-•">. 

126,  239 :  orationem    in    templo 

habel,  240  241. 
Maiorica,  collegii  Societatis  initia, 

422;    prorex,    v.    RocafulJ,    Gu- 

lielmus. 
Malara,  [oannes,  169. 
Malavolta.    Prosper,  S.  I..  &0,  370, 

7  'm. 
Malvicino,  Valerius,  O.  P ,,375,385. 
Manareus,  Oliverius,  S.I.;    rcctor 

coll.  laurelani,  80. 
Mancini,    Richardus,    Societatem 

lesu  ingreditur,  261. 
Manjon,  Francisca.  fuhdatoris  col- 

legii  methymnensis  uxor,  55. 
Manrique.  Maria,  comitissade  Via- 

na,  27."). 

—  Pelrus,  eomes  de  Osorno,  58. 
Mausone,    Ludovicus,    Societatem 

ingreditur,  30. 
MarccJlus  II.  S.  P.  261. 
Maria  SSma.   Virgo,    sermones  de 

eius   immaculato   conoeptu   ha- 

bentur  Salmantieae,  8;  in   Mon- 

terrey,  719. 

—  Austriaca,  Maximiliani  uxor, 
regiua  Bohemiae,  pium  lusum 
in  aulam  inducit,  280;  dona 
templo  et  collegio  viennensi  lar- 
gitur,  288;  in  urbem  Wiener- 
Xeustadt  commigrat.  285. 

—  lacoba,  mater  Alberti  princi- 
pis  Bavariae,  253;  cultus  divini 
fautrix.  258. 

Mariana      sodalitas      Floreutiae, 

607. 
Maioribus,  ioaunes   de,  S.  L,  153. 
Marot.  Clemens,  52-2. 
Marquina,  Petrus,  colleg.  conchen- 

se  fundare  intendit.  132. 
<  Marrani  »,  Ferrariae,  450. 
Martines,  Petrus,  philosophiam  E- 

borae  profitetur,  717. 


LlTTERAE   QUADRIMESTRES 


Martinez,  Petrus,  S.  I.,  collegii  lu- 
cronensis  rector,  92;  obit,  ibid. 

—  Petrus  (post  martyr  in  Florida), 
S.  L,  132. 

—  Sebastianus,  multatur  Hispali, 
169. 

—  a   Buxento   (de    Bugedo),    Pe- 
trus,  S.  L,  528,  682. 

Martins,  Ignatius,  S.  L,  contiona- 

tur  Olisipone,  £19. 
Martyribus  (de  los  Martires),  Bar- 

tholomaeus    de,    0.    P.,    episc. 

bracarensis,  studia  fovet,  639. 
Maurus  fit  christianus  Burgis,  762. 
Masselli,  Ludovicus,  S.  L,  primum 

litat,  109. 
Masserus,  Leonardus,  S.  L,  75. 
Matthaeus  germanus,  S.  L,  v.  Xe- 

bius,  Matth. 
Matritum  (Madrid),  490. 
Matutinum   officium  a  nostris   in 

festis    nataliciis    D.     N.     I.    C. 

decantatur  Caesaraugustae,  22; 

Salmanticae,  8. 
Mauriacense  coll.  Soc.  Iesu,  74,  75. 
Mauricio,  S.  L,  v.  Serpe,  Mauricius. 
Maximilianus,    rex,    collegii    vin- 

dobonensis  rectorem  humaniter 

suscipit,  288;  498-499. 
Maximilianus,    S.    L,    v.    Capella, 

Max. 
Mederer,     Ioannes    Nepomucenus, 

script.,  694. 
Medicis,  Cosmas,   dux   Florentiae, 

et  collegium  seneuse  Soc.  Iesu, 

156. 
Medina  del   Carnpo,  v.  Methymna 

Campi. 
Medinaceli,  dux  de,  v.  Cerda,  Ioan- 

Des. 
Medina  Sidouia,  413. 
Melauchthou,  Philippus,  64,  581. 
Melendez  de  Valdes,  Gundisalvus, 

216;episcopi  pacensis  (Badajoz) 

vicarius,  dioecesim  cum  magno 

fructu  perlustrat,  169-171. 


Melita,  ins.,  739. 

Mello  et  Castro,  loannes,  episc. 
algarbiensis,  101. 

Menant,  Antonius,  Societatem  in- 
greditur,  432. 

Menchaca,  Rochus,  script.,  326. 

Mendae,  episc,  v.  Dangie,  Nicol. 

Mendes,  Philippa,  649. 

Mendez,  Antonius,  admissus  in 
Societatem,  405. 

Mendoza,  Christophorus,  S.  L,  rec- 
tor  coll.  neapolitani,  375 ;  humi- 
libus  exercitiis  vacat,  109;  doc- 
trinam  christianam  exponit,  350; 
contionatur  Neapoli,  732;  officio 
cedens  veniam  a  subditis  flexis 
genibus  petit,  728. 

-  Maria  de,  710,  711. 

—  et  Bobadilla,  Franciscus,  epi- 
scopus  burgens.,  card.,  crucem 
pretiosam  collegio  villimarensi 
donat,  106-107 ;  domum  prope 
coll.  villimarense  corrigendis 
clericis  aedihcare  decrevit,  107; 
iudaeum  in  doctrina  christiana 
instruendum  sociis  huius  eolle- 
gii  committit,  107. 

Meuendez     Pelayo,     Marceliinus, 

script,  169,  598. 
Meneses,  Philippus,  O.  P.,  in    no- 

stro  collegio  coutionatur  Valli- 

soleti,  59. 
Meustrui  patroni,  v.  patroni  men- 

strui. 
Mprcurianus,  Everardus,  S.I.,  prov. 

Germaniae    inferioris   praeposi- 

tus,  48,  165,   175,  203;   contiona- 

tur  Tornaci,  176. 
Merino,  Antonius,   Societatem  in- 

greditui*.  432. 
Merkle,  Sebastianus,  script.,  644. 
Messaua    (Messina);    coll.    status, 

17-18,  320-321,  466-467  ;  candidati, 

18;  admissi    in    Societatem,    18, 

468;     templum     ampliatur,    18; 

dona  cultui  divino,   664;   alum- 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


827 


norum  mores,  321;  dialogus  in 
sollemni  studiorum  instauratio- 
ne  recitatus,  661;  sacerdotes  ad 
casuum  conscientiae  explana- 
tionem  accurrunt,  20;  aliqui 
graeci  adiuvantur,  3-2-2;  inimicus 
nostris  reconciliatur,  et  miro 
modo  insidias  fugit,  323;  abusus 
in  defunctorum  funere,  468;  mi- 
litum  confessiones  audiuntur, 
468;  fructus  ex  sacramentorum 
administratione,662;  peccatorum 
conversiones,  323;  comoediae  et 
ludi  lascivi  impediuntur,  324 
dissidia  componuntur,  19,  467 
Fatres  Minores  Cappuccini,  468 
Monasterium  Sti.  Placidi,  488 
monachae  reformantur,  470;  ex- 
cursus  in  Calabriam,  663;  coll. 
rector,  v.  Rodino,  Pantaleo. 
Methymna  Campi  (Medina  del 
Campo),  sacrorum  ministrorum 
idoneorum  penuria,  250;  coll. 
Societatis  Iesu  status,  52,  249, 
538;  exhortationes  domesticae. 
249;  vota  renovantur,  251;socii 
peregrinatum  missi,  250;  elee- 
mosyna  collegii  douata,  540; 
aedificium  et  templum  perflcitur, 
55-56,  251,  540;  sacrum  oleum  in 
sacrarium  domus  primum  in- 
fertur,  54;  latinae  linguae  studio 
enixe  intenditur,  52;  sollemnis 
studiorum  instauratio,  53;  ma- 
tutinum  officium  in  vigilia  na- 
tivitatis  Domiui  canitur,  56;  fe- 
stum  circumcisionis  Domiui  et 
SS.  Corporis  Christi  sollemniter 
aguntur,  56,  539;  doctrina  chri- 
stiana  per  vias  et  vicinos  pagos, 
scholasticis  magistros  comitan- 
tibus,  et  lusoribus  nou  repu- 
gnantibus,  cantatur,  53,55,  539; 
P.  Rector  in  platea  nonnumquam 
contionatur,  539;  concursus  ad 
sacramenta.  539;  iubilaei  causa, 


250;  dissidia  composita,  55;  ex- 
cursus  ad  viciniam,  250;  capitu- 
lum  generale  Fratrum  Minorum 
Sti.  Francisci,  54-55;  collegii 
fundator,  v.  Cuadrado,  Petrus; 
rector   coll.,   v.  Ioannes  Paulus. 

Michael,  Petrus,  S.  I.,  Colonia  Tre- 
viros  missus,  365. 

Mignanellus,  Iacobus,  episc.  gros- 
setanus,  templum  Sti.  Vigilii 
cum  adiuncta  domo  senensi  col- 
legio  donat,  156. 

Miietum,  80. 

Minimi  Sti.  Francisci  a  Paula,  Bil- 
lomi,  74. 

Miranda,  650. 

—  comes  de,  710. 

-  de  Ebro,  528. 

Miron,  Iacobus,  S.  I.,  443;  aliquas 
Patris  Nadal  ordiuationes  curat 
exsecutioni  mandari,  437. 

Missiones  per  murcianam  dioece- 
sim,  767;  et  v.  Murcia. 

Modena,  v.  Mutina. 

Modenes,  Ioannes,  S.  L,  iu  Indiam 
proticiscitur,  294. 

Modruss,  opp.  in  Croatia,  episc, 
v.  Pioppi,  Dionys. 

Moguntia  (Maiuz).  51;  episc,  v. 
Brendel    de    Homburg,    Daniel. 

Molitor,  Lucas,  S.  L,  obit,  685. 

Monachae  in  rebus  spiritualibus 
iuvantur,  548-549.  651 ;  Bouoniae, 
783-784;  Catanae,  743;  Eborae, 
717;  Messanae,  470;  Panormi,  30. 

Mouachium  (Mtiuchen),  coll.  sta- 
tus,  252.  471,  665;  vota  renovau- 
tur,  665;  novum  aediticium  per- 
flcitur,  474;  collegii  bibliotheca 
liberalitate  ducis  locupletatur, 
474;  collegii  benefactores,  476; 
Albertus  dux,  uxor,  et  mater, 
collegio  multa  beneflcia  confe- 
runt,  670-671;  de  collegio  pau- 
perum  fundando  agitur,  254; 
alumnorum    numerus,  253,  666; 


828 


LlTTERAE    QUADRTMESTRES 


mores,  253-254;  473-474,  60(5;  or- 
do  classium  et  praelectionum, 
672;  exercitationes  litterariae, 
473-474;  comoedia  maguo  audi- 
torio  exhibetur,  254;  sollemnis 
studiomm  instauratio,  in  qua 
tragoedia  de  pugna  virtutis  et 
voluptatis,  667;  coutiones,  alia- 
que  pia  opera  erga  proximos, 
255;  doctrina  christiana  doce- 
tur,  475;  nosocomia  invisuntur, 
670;  conversi  ab  haeresi,  255; 
accursus  ad  sacramenta,  255;  oc- 
casione  iubilaei:  fructus;  con- 
versiones,  668-669;  clericorum 
quorumdam  animus  a  nostris 
aversus,  475;  archivum,  691; 
coll.  rector,  v.  Canisius,  Theo- 
doricus. 

Monclaro,  Franciscus  de,  S.  L,  28, 
295,  655. 

Mondejar,  marchio  de,  v.  Hurtado 
de  Mendoza,  Ludovicus. 

Mondovi,  de  collegio  Societatis 
inslituendo  agitur,  5,  459. 

Monforte,  742. 

Monheim,  Ioannes,  rector  scholae 
dusseidorpiensis,  165;  male  de 
religione  audit,  202;  eius  cate- 
chismus  confutatur,  et  nova  con- 
futatio  paratur,  50. 

Monomotopa,  reg.  Africae,  mores 
illarum  geutium.  567. 

Montalto,  opp.  Calabriae,  suppli- 
cium  de  haereticis  sumptum, 
371-372,  375,  3S4;  affectus  ci- 
vium  erga  PP.  Croce  et  Xavier- 
re,  3S8,  390. 

Monte,  Fabianus  de,  nepos  Iulii 
III,  84. 

Monteagudo,  comes  de,  710. 

Montecalvo,  comes  de,  collegii  no- 
lani  benefactor,  699. 

Monreale  in  Sicilia,  coll.  status, 
32,  484,  738;  adhortationes  do- 
mesticae  de  regulis,  739;  alum- 


norum  numerus,  485;  christiana 
doctriua  populo  exponitur,  32; 
ministeria  erga  proximos,  484- 
485;  contiones  expetuntur,  741; 
peccatorum  conversiones,  32-33; 
dissidia  composita,  32,  740;  nu- 
merus  ordinarie  ad  sacramenta 
accedentium,  740;  coli.  rector, 
v.  Rogerio,  Io.  Bta. 

Montepulciano,  122,  142;  coll.  sta- 
tus,  259;  hortus  bellus,  269;  coll. 
invisitur  a  P.  Ribadeneira,  260 ; 
seholaslicorum  mores,  262;  mi- 
litis  et  ducis  conversio,  264;  ex- 
cursus  in  viciuum  pagum,  263; 
impugnationes,  266-269;  colle- 
gium  dissolvitur,  269;  nepotes 
cardinalis  de  Montepulciano,380. 

Monterrey  in  Hispania,  294;  col- 
legii  Societatis  status,  35-36,  719; 
locus  collegio  aptior  ab  amico 
paratur,  311 ;  socii  peregrinatum 
missi,  555;  sermones  domestici 
in  houorem  B.  M.  V.  immacu- 
late  Conceptae,  719;  conclusio- 
nes  theologicae  publice  defen- 
duntur;  res  iu  illa  regione  inu- 
sitala  multos  ad  se  attrahit,  36; 
alumnorum  mores,  719;  qui  ab 
episcopis  vicinis  magni  haben- 
tur,  719;  doctrina  christiana  do- 
cetur,  310,  555;  etiam  ab  alumnis, 
36;  mores  regionis  iu  melius 
mutanl.ur,  720;  aegrotis  subve- 
nitur,  555;  carcer  et  nosocomium 
invisuntur,  37;  clerici  reformau- 
tur,  556;  excursus  per  viciniam, 
3(5-37,  310,  555,  720;  comes  de, 
v.  AcevedoetZuniga,  tlieronym.; 
comitissa,  v.  Velasco  et  Tovar, 
Agnes;  coll.  rector,  v.  Valde- 
rrabano,  Io. 

Monle  Santo,  opp.,  78, 

Monloya,  loannes,  S.  L,  rector 
coll.  nolani,  90,  273,  699. 

Montulia   (Montilla),   coll.   status, 


Lndex  pkrsonarum,  rerum  ac  locorum 


829 


575,  789:  alumnorum  numerus, 
789:  mores.  577-578;  doctrina 
christiaua  per  vias  publicas  de- 
cantatur,  578,  789;  frequens  ac- 
cesus  ad  sacram  snta,  789;  carcer 
invisitur,  57(i,  789;  et  aosoco- 
mium,  371!,  789;  doctor  theoio- 
gus  exercitiis  spiritualibus  cum 
fructu  vacat,  577;  excursus  ad 
•viciniara,  57.~> :  coll.  rector,  v. 
Alcaide,  toannes. 

Moravia,  717. 

Moravu.s  contionatorord.  Sti.  Fran- 
cisci  diversa  opuscula  uoslris 
vindobonensibus  castiganda  of- 
fert,  512. 

Mortaigne,  ioannes,  S.  I.,  178;  suos 
labores  el  fructus  Tornaci  nar- 
rat.  175  sqq.;  grana  rosaria  be- 
nedicla  pelit.  178. 

Moxica,  (Miixica,  Mujica),  loanues, 
S.  1..   133. 

MUnchen  (Munich),  v.  Monachium. 

Munnatones,  loanues,  0.  S.  A.,  se- 
gorl>iensis  episc  736. 

Mtintz,  Iacob,  S.  I.,  Colouia  Tre- 
viros  missus,  365. 

Mufioz,  Iacobus  (?),  S.  I.,  674. 

Murcia,  caeli  iemperies,  425:  coll. 
Societatis  status,  4-23.  765;  ad- 
hortationes  domesticae  et  eol- 
ioquia  de  rebus  spiritualibus, 
765;  sollemnis  studiorum  re- 
novatio,  611,  767-768;  ecloga  in 
festis  nataliciis  D  X.  Iesu  Chri- 
sti,  611;  festum  circumcisionis 
D.  N.  lesu  Christi  sollemnius 
celebratur,  768;  doctrina  chri- 
stiana  per  vias  docetur,  12 1.  768; 
casusconseientiaearei-toreexpo- 
nuntur,  7i>8:  nosoeoniiuni  in- 
visitur,  4-24,  765;  et  carcer,  424, 
765;  concursus  ad  sacramenta, 
765;  duo  saeerdoles  |)er  dioe- 
cesim  exeurrunl,  i2i.  611,  767; 
episc,  v.   Almeyda.  Stephanus; 


eoll.  rector,  v.  Hernandez,  Paulus. 
Mutina  (Modena),  coll.  status,  42- 
43,  769;  templum  in  meliorem 
formam  et  locum  redactum,  771 ; 
festum  circumcisionis  D.  N.  Iesu 
Christi,  seu  Nominis  Iesu,  46-47, 
779;  eivium  affectus  erga  socios, 
i."-,  47.  779;  scholae  Societatis 
desiderantur,  770;  guberuator 
nostris  de  peccatis  coniitetur,  et 
insigne  humilitatis  exemplum 
exhibet,  41,  46;  ludimagistri  di- 
scipulos  ad  nostros  mittuut  ut 
doctrinam  christianam  perdi- 
scaut,  et  peecata  coutiteantur, 
5-3;  pia  opera  aliquarum  fe- 
minarum,  44;  pia  mors  cuiusdam 
puellae,  772;  et  Constautiae  Pal- 
lavicinae  Cortese,  776-778;  iuve- 
uis  a  daemonis  illusionibus  li- 
beratur.  45-46;  dissidia  compo- 
nuntur,  44,  776;  rei  morte  mul- 
tandi  iuvantur,  774-775;  alius 
precibus  nostrorum  liberatur, 
77f>;  peccatorum  conversiones, 
77  L  sqq.;  et  quatuor  hebraeorum, 
773;  sodalitas  dicta  «  compagnia 
del  Gesu  »,  779;  episc,  v.  Fo- 
schararius,  Aeg. ;  coll.  rector,  v. 
Gurrea,  Loannes. 


N 


Nadal,  Hieronymus,  S.  I.,  3L7,  434, 
560,  638,  653;  in  Hispaniam  mit- 
tilur.  i ;  Genuae  subsistit,  exhor- 
tatioues  ad  socios  de  Lnstituto 
Societatis  habet,  i-2;  Methym- 
nam  perlransit,  250;  et  Salman- 
ticam.  226 ;  Portum  pervenit,  inde 
in  Monterrey,  294:  Conimbricam 
venit;  aela  in  collegii  visita- 
tione,  435  sqq.;  cibum  separatim 
a  communitate  sumit,  436;  ex- 
hortalii  d   sodaies   conim- 

bricenses,  4>36;  iubet  ut  singulis 


830 


LlTTERAE    QUADRIMESTRES 


feriis  sextis  adhortatio  dome- 
stica  aut  collatio  de  rebus  spiri- 
tualibus  fiat,  436;  ut  uostri  doc- 
trinam  christianam  pueros  in 
paroeciis  doceant,  437;  ut  voto- 
rum  renovatio  tiat  in  festo  SS. 
Petri  et  Pauli,  437;  ut  tempore 
vacationum  proponatur  sociis 
catalogus  mortificationum,  437; 
sanctorum  reliquias  distribuit, 
437;  templum  collegio  conimbri- 
ceusi  aptum  construendum  cu- 
rat,  439;  Eboram  pervenit,  et  ob 
febrim  Olisiponem  discedere  co- 
gitur,  402;  cum  Henrico  cardi- 
nali  de  eborensi  universitate 
agit,  403;  catalogum  mortiflca- 
tionum  eborensibus  sociis  propo- 
nit,  403;  collegium  olisiponense 
visitat,  570;  et  bracarense,  637; 
Eboram  redit,  715;  iubet  ut  no- 
vicii  separentur  ab  aliis,  715; 
adest  studiorum  instaurationi, 
716;  Abulam  venit,  683;  Sego- 
viam,  588;  compluteuse  colle- 
gium  invisit,  institutum  Socie- 
tatis  exponit,  socios  ad  per- 
fectionem  excitat,  641;  belmon- 
teuse  collegium  invisit,  763,  764; 
et  ocaniense,  675. 

Napi,  Aloisius,  S.  L,  48,  780. 

Natalis,  Hieronymus,  S.  L,  v.  Na- 
dal,  Hieronymus. 

Nausea,  Fridericus,  episc.  vindo- 
bonensis,  748. 

Nautae  corriguntur,  548;  nautae, 
naucleri,  navarchi  in  Indiam 
profecturi  ad  sacramenta  acce- 
dunt  Olisipone,  622. 

Navarro,  Sancius,  S.  L,  rector  coll. 
catanensis,  34,  35,  574;  contio- 
natur  Catanae,  573,  743;  multis 
id  aegre  ferentibus,  aegrotat, 
sed  sanitati  restituitur,  571-572. 
-  Petrus,  S.  L,  214,  419. 

Neapolis,  coll.  status,  108,  347,  541, 


727;  religiosa  disciplioa,  347; 
scholastici  nostrates,  730;  adhor- 
tationes  domesticae,  728;  vota 
renovantur,  542;  humilia  exer- 
citia  fratrum;  348;  litaniae  et 
castigationes  voluntariae  pro 
Ecclesiae  uecessitatibus,  542;  fa- 
brica  collegii  continuatur,  111; 
templum  paulatim  per(icitur,356, 
550,  733;  alumnorum  numerus, 
730;  litterariae  exercitationes, 
731;  acta  in  renovatione  studio- 
rum,  109-110;  doctrina  christiana 
docetur  a  P.  Rectore  et  aliis, 
diversis  locis,  110,  350,544,731; 
casus  conscientiae  clericis  ex- 
ponuntur,  110,  731;  multis  in 
locis  sermones  et  contiones  ha- 
bentur  a  nostris:  fructus,  731- 
732;  peccatorum  conversiones, 
733;  dissidia  composita  in  vici- 
nia,  550;  nosocomia  invisuntur, 
110,  353;  et  carceres,  110,  353, 
544 ;  congregatio  quaedam  pia 
contionatorem  ex  nostris  petit 
et  obtinet,  354-355;  piorum  vi- 
rorum  gesta,  547;  talsi  rumores 
contra  Patrem  Salmeron  spar- 
guntur,  734;  Sta.  Maria  de  Lo- 
relo,  377;  coll.  rector,  v.  Men- 
doza,  Christophorus;  Maggius, 
Laurentius;  prorex,  v.  Afan  de 
Ribera,  Petrus. 

Nebrija,  Antonius  de,  script.,  306. 

Nicolaus,  S.,  eius  festum  piis  exer- 
citiis  honoratur  Segoviae,  135. 

Nicolaus,  S.  L,  49. 

—  diouantensis,  S.  L,  379. 

Nilum  flumen,  origo,  567. 

Ninguarda  a  Morbenio,  Felicia- 
nus,  O.  P.,  episc.  suffraganeus 
salisburgensis,  fratrem  suum  ad 
Societatem  mittit,  463. 

Noci,  Vincentius  delle,  S.  L,  574, 
743. 

Nogueira,  624. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


831 


Nola,  728,  729;  coll.  status,  86, 
270-271;  696;  P.  Madrid  colle- 
gium  visitat  resque  ordinat,  86; 
adhortationes  dornesticae,  696; 
votorum  renovatio.  696;  preces 
pro  Ecclesiae  necessitatibus,  577, 
696;  collegii  benefactores,  699; 
eleemosyuae  coll.  donatae,  272; 
479;  collegii  fabrica  perheitur, 
90;  frumentum  et  vinum  emen- 
dicatur,  90,  478.  696;  media  ad 
maiorem  studentium  profectum, 
87-88;  exercitationes  litterariae, 
478;  in  studiorum  instauratioue 
dialogus  de  contemnendo  ho- 
nore,  87;  et  contra  homicidium, 
697;  pia  opera  erga  proximos, 
27!;  doctrina  christiana  populo 
exponitur,  cui  episc.  vicarius 
cum  clericis  adesse  solet,  88,  697 ; 
aegroti  iuvanlur,  698;  ordinibus 
sacris  initiandi  a  nostris  exa- 
minantur,  89;  clertei  minores, 
seu  diaconi,  88,  271,  697;  iubi- 
laeum  pro  felici  exitu  concilii 
tridentini,  698;  discordia  com- 
posita,  271,  698-699;  haereticus 
comprehenditur  et  Neapolim  mit- 
titur,  479;  excursus  ad  viciniam, 
271;  episcopus  vult  ut  aliquis 
e  nostris  dioecesim  simul  cum 
eius  vicario  perlustret,  et  ut 
sacris  initiandi  a  nostris  exa- 
minentur,  699  ;  episc,  v.  Scaram- 
po,  Antonius;  comitissa  de,  col- 
legii  fundatrix,  v.  Sanseverino, 
Maria;  rector,  v.  Montoya,  Io- 
annes. 

Nonius,  Marcus,  S.  I.,  redux  ex 
India,  100-101; 

Norimberga,  284. 

Nosocomia  invisuntur  a  nostris, 
et  aegroti  variis  modis  iuvantur, 
Abulae,  h-28, 683;  Barcinone,  737; 
Caesaraugustae,  337;  Conimbri- 
cae,  290;  Cordubae,  446,  Eborae, 


H)4;  Ferrariae,  121;  Forli,  125, 
242;  Genuae,  5.  247,  461,  659; 
Hispali,  172,  598;  Ingolstadii, 
695;  Monachii.  i'>70;  in  Monte- 
rrey.  37;  Moutuliae,  576,  789;  Mur- 
ciae,  42i,  765;  Mutinae,  45;  Nea- 
poli,  110,  353:  Ocaniae,  553;  Oli- 
sipone,  560,  620,  626;  Panormi, 
355.  482;  Plaeentiae,  703;  Pra- 
gae.  689;  Salmanticae,  9,  630; 
Sassari,  193,  396,  753;  Segoviae' 
134,  585;  Toleti,  490;  Valentiae, 
433;  Vallisoleti,  57,  275,  713;  Ve- 
litris,  187;  Vindobonae.  503. 

Notariis,  Nicolaus  de,  S.  I„  rector 
coll.  perusini,  342,  593,  594. 

Novicii  ut  probentur  Conimbri- 
cae,  24,  25;  Eborae,  715;  separan- 
tur  ab   aliis,  715;  Olisipone,  97, 

Novisolium  (Neusohl),  in  Hunga- 
ria,  de  erigendo  illic  Societatis 
collegii  agitur,  506. 

Numburgum,episc.,v.  Pflug, Iulius. 


Ocania  (Ocafia),  coll.  status,  68,  69, 
313,  674;  in  novas  et  commo- 
diores  aedes  transfertur,  68-69; 
alumnorum  numerus,  70;  mores, 
313,  552;  auctores  latini  in  scho- 
lis  adhibiti,  70-71;  litterariae 
exercitationes,  314;  tragoedia  Iu- 
dith  agitur  ab  alumnis,  552; 
supplicationes  pluviae  obtinen- 
dae,  quibus  scholastici  inter- 
sunt, 313-314;  doctrina  christiana 
docetur,  675;  ordinarius  concur- 
sus  ad  sacramenta,  675;  Exer- 
citia  spiritualia  St.  Ignatii  ali- 
quibus  communicantur,  69-70, 
315,  675;  carcer  invisitur,  553; 
et  nosocomium,  553;  dissidia 
componuntur,  70,  315,  553;  pec- 
catorum  conversiones,  69,  553; 
taurorum     agitatio     impeditur, 


832 


LCTTERAB    QUADRIMICSTRES 


553;  excursus  ad  viciniam.  553; 
coll.  rector,  v.  Carrillo,  Iacobus; 
fundator,  v.  Calatayud,  Lud. 

Olahus.  Nicolaus,  arcbiep.  strigo- 
nien..  37!);  Tyrnaviae  synodum 
indicit,  505;  ubi  collegium  So- 
cietatis  erigit,  505. 

Olcades,  v.  Ocania. 

Olevianus,  Gaspar,  536. 

Oignies,  Gilbertus  de,  vicarius  e- 
pisc.  tornacensis,  178. 

01isipo(Lisboa),53;domus  professa 
Divi  Rocchi,  93,616-624;  occupa- 
tionibus  obruuntur  socii,  93;  hu- 
miliu  officia  sociorum,  560;  no- 
viciorum  institutio,  97;  templum 
et  aedes  ampliantur,  99,  617-618; 
concursus  ad  sacrameuta,  99, 
618;  nautae,  uaucleri,  navar- 
chi,  622;  caritatis  opera  erga 
totius  generis  proximos,  561  sqq., 
622;  aegrotis  uocte  et  die  suc- 
curitur,  561;  doctriua  christiaua 
pauperibus  exponitur,  94;  car- 
ceres  invisuntur,  99;  et  nosoco- 
mia.  560;  peccatorum  conver- 
siones,  620;  dissidia  composita, 
563-564,  «»-21 :  rei  puniendi  iuvan- 
tur.  99,  622:  principes,  magistra- 
tus,  cives  sociis  benevoli,  98,  99, 
622:  dona  cultui  divino,  570; 
eleemosynae  erogatae  domibus 
Portus.  Brasiliae,  Angolae,  623- 
624:  praepos.,  v.  Vaz,  Gundi- 
salvus:    I  orres,    Michael. 

—  coll.  Sti.  Antonii,  560,  616, 
624-629;  bumilia  exercitia  so- 
ciorum,  103;  usus  latinae  lin- 
guae  rigide  praeceptus,  628; 
alumnorum  numerus,  100;  mo- 
res,  100,  626;  acta  in  instau- 
ratione  studiorum,  102-103; 
comoedia  coram  rege,  princi- 
pibus  et  magna  multitudine, 
626-628;  aenigmata,  628;  doctri- 
na   christiana   docetur,    100-101, 


625;  uosocomia  invisuntur,  626; 
et  carceres,  625;  dissidia  com- 
posita,  101-102;  eleemosyna  et 
dona  templo  collata,  102;  coll. 
rector,  v.  Alvarez,  Gaspar. 

Oliva,  IoaunesPaulus,  S.  I., 343, 596. 

Oliverio,  Ioannes  Autouius,  So- 
cietatem  ingreditur  ipse  et  tres 
eius  lilii,  677. 

—  Gaspar,  Societatem  ingreditur, 
677. 

Olmeda,  loanues,  Societatem  in- 
greditur,  432. 

Oratio,  tempus  ad  eam  faciendam 
assiguatum  Eborae,  404. 

Orgaz,  comes  de,  681. 

Oristauum,  757,  760. 

Orive,  Alvarus  de,  S.  L,  277,  559, 
714. 

Orlandina,  Euphrasia,  coll.  se- 
uensis  insignis  benefactrix,  151- 
152. 

Orozco  de  Arce,  Franciscus,  ar- 
chiep.    panormitanus,    345,   680. 

Orphauis  consulitur  Fori  Livii, 
243,  454. 

Orthuerus,  loanues,  S.  L,  495. 

Ortuero,  quae  ibi  a  P.  Passiu  or- 
dinata  sunt,  757. 

Orvieto,  cives  collegium  Societatis 
pxposcunt,  265. 

Osca  (Huesca),  episc,  v.  Agustin, 
Petrus. 

Osuaburgum,  episc,  v.  Hoya,  Ioann. 

Osorno  comes  de,  275,  710,  711; 
leria  quiuta  Maioris  hebdoma- 
dae  uostris  coenam  parat,  eisque 
ministrat,  275;  v.  Manrique,  Pe- 
trus;  Velasco,  Maria  de. 

Otelio,  Hieronymus,  S.  L,  Messanae 
et  in  vicinia  coutionatur,  18, 
468,  662-663;  doctrinam  christia- 
nam  viris  explauat,  19;  casus 
conscientiae  et  psalmos  iu  tem- 
plo,  19,  20;  constitutiones  fra- 
tribus  messaneusibus,  18. 


Index  personarum,  rerum  AC  LOCOHI  m 


833 


Ovando,  Ioannes,  vicarius  archiep. 
hispalensis,  216,  599;  scholas  So- 
cietatis  aperiri  curat,  169;  cle- 
ricos  ad  doctrinae  christianae, 
et  casuum  conscientiae  expo- 
sitionem  convocat,  ^217 ;  quid  de 
clericis  formandis  seutiret,  411. 

Ovidius  Naso,  poeta,  eius  liber  de 
Tristibus  explicatur  Ocaniae, 
71. 

Oybineuse  monasterium,  socii  qui 
ibi  degunt  ab  haereticis  per- 
secutiones  patiuntur,  301. 


Pachtler,  G.  Michael,  S.  I.,  script., 

506,  672. 
Paiva  etPona,  A.  P.  de,  script.,  567. 
Palacios,   Gaspar,  S.  I.,  obit,  616, 

617. 

—  Petrus,  Societatem  ingreditur, 
339. 

Palantia  (Palencia),  coll.  status, 
173;  doctrina  christiana  doce- 
tur,  173;  concursus  ad  sacra- 
menta,  173;  supplicationes  ad 
impetrandam  pluviam,  391;  nos- 
trorum  cum  aliis  religiosis  re- 
latio,  174;  festum  circumcisio- 
nis  dominicae,  174;  et  Corporis 
Christi,  391-392 ;  grammatices 
ludus,  391;  episc,  v.  Fernandez 
de  Valtodano,  Christoph. 

Palraa,  S.  I.  (?),  Vindobona  Tyr- 
naviam  missus,  495,  508. 

Palmio,  Benedictus,  S.  I.,  provin- 
cialis  Longobardiae,  38,  120,  137, 
770;  exhortationes  ad  fratres 
habet  et  contiones  ad  populum 
Bononiae,  138,  327,  783;  Ferra- 
riae,  450;  Patavii  in  templo  ca- 
thedrali,  744-745;  Venetiis,  ubi 
institutum  Societatis  populo  ex- 
plicat,  137-138,  140-141. 

—  Franciscus,    S.   I.,  rector   coll. 


hononiensis,    contionatur,     326, 

331,  782. 
Pannonia,  284. 
Panormum,  coll.   status,   29,   343- 

344,  480,  676;  noviciorum  exer- 
citia,  343-;  domestica  adhortatio, 
482;  preces  pro  Ecclesiae  neces- 
sitatibus,  481-482;  alumnorum 
numerus,  30,  344,  680;  qui  ni- 
mis  cito  ad  altiora  studia  ascen- 
dere  volunt,  680;  doctrina  chris- 
tiana  docetur,  31,  344-345,  677 ; 
congregatio  piorum  virorum  sta- 
bilitur:  eius  opera,  30-31;  484, 
679 ;  concursus  ad  sacramenta 
suscipienda,  31,  481,  483;  iubi- 
laei  occasione,  345;  fructus,  678; 
nosocomia  invisuntur,  345,  482; 
et  carceres,  31,  345;  Exercitia 
spiritualia  Sti.  Ignatii  aliquibus 
feminis  et  viris  communicantur, 

345,  483,  679;  monasteria  virgi- 
num  iuvantur,  482,  483,  678,  679; 
monasterium  Sti.  Ioannis  del 
Boglione,  679;  archiepiscopi,  v. 
Orozco  de  Arce,  Franc. ;  v.  Prae- 
conius,  Octavianus ;  rector,  v. 
Achilles,  Paulus  de. 

Paola  (Paula),  387,  390. 

Paolo,    P.,    S.   I.,    contionatur    in 

Montepolitiano,  263. 
Papuas,  gens,  Evangelii  praedica- 

tores  desiderat,  568. 
Parisii,  coll.  status,  12,  75;  adver- 

sarii  etamici  Societatis,  486-488; 

coll.  Stae.  Barbarae,   12;   pestis 

in  urbe  grassatur,  489; 
Parma,    princeps   de,    v.   Farnese, 

Alexander. 
Parva  mensa  ad  paenitentias  adim- 

plendas,  590,  600. 
Pascualis,  S.  I.,  Vindobona  in  Ita- 

liam  missus,  495. 
Passiu,  Georgius,  S.  L,  rector  col- 

legii  amerini,  143;  occupationi- 

bus    obruitur,    143;    doctrinam 


LlTTERAE    QUADRIMESTRES.     —    ToM.     VII. 


53 


834 


LlTTERAE   QUADRIMESTRES 


christianam  populo  exponit,  143, 
145;  in  Sardiniam  insulam  mit- 
titur,  358;  desideriutn  sui  Ame- 
riae  reliquit,  358-359;  Sassarim 
veuit,  395;  Oristanum  se  confe- 
rens  varia  in  itinere  ordinat, 
757-760;  Oristani  sardice  con- 
tionatur,  760;  varia,  396,  753. 

Pastor,  Ludovicus,  script.,  157. 

Patavium  (Padova),  140,  143;  coll. 
status,  37-38,  369;  vesperarum 
ofticium  canitur,  40;  exercitia 
litteraria,  38;  alumnorum  nu- 
merus,  39;  mores,  39;  cur  pauci 
ad  rhetoricam  audiendam  con- 
currant,  370;  concursus  ad  sa- 
cramenta  occasione  iubilaei,  39- 
40;  scholastici  metuunt  appel- 
lari  «chiettini»,  40;  medicorum 
collegium  oratiouem  in  houo- 
rem  Sti.  Lucae  ab  uno  ex  uo- 
stris  praeceptoribus  recitari  fa- 
cit,  39;  rector  universitatis  fre- 
quenter  ad  nostrum  templum 
accedit,  40;  publicus  rhetorices 
professor  nostri  collegii  profes- 
sorem  laudat,  370;  contiones 
Bened.  Palmio,  provincialis,  in 
templo  cathedrali,  74i;  sodali- 
tas  «  della  pieta»  erigitur,  715; 
templum  Stae.  Iustinae,  39;  coll. 
rector,  v.  Adorno,  Franc. 

Patroni  menstrui  eliguntur  et  ho- 
norautur  Coloniae,  613;  Me- 
thymnae,  53-53;  Neapoli,  109; 
Viilimare,  763. 

Paulo,  Ioannes,  S.  I.,  v.  Ioannes 
Paulus. 

Pauperes  adiuvantur,  Salmanticae, 
430-431. 

Pax  inter  dissidentes,  mediis  so- 
ciis,  conciliatur,  35,  335,  380, 
698-699;  Abulae,  538,  683;  Ame- 
riae,  144;  in  quadam  civitate 
Bohemiae,  399-400;  Bracarae, 
638-639;  Brigantiae   (Braganca), 


650;  Burgis,  104,  303,  763;  in 
urbe  Cabra,  448;  Caesaraugustae, 
734;  Compluti,  330,  536,  6ii; 
Conimbricae  391;  Eborae,  40i; 
Ferrariae,  451 ;  Messanae,  19; 
Monreale,  33,  740;  Mutinae,  44, 
776;  Neapoli,  550;  Nolae,  371, 
Ocaniae,  70,  315,  553;  Olisipone. 
563-564,  631 ;  Perusiae,  594;  Pla- 
centiae,  703-704;  Pragae,  300; 
Salmanticae,  9,  337,  439-430, 
634,  635;  Segoviae,  134-135;  Val- 
lisoleti,  713;  Vindobonae,  751. 

Payva  de  Andrade,  Iacobus,  theo- 
logus  lusitanus,  Bononiae  apud 
nostros  hospitatur;  pro  Socie- 
tate  apologiam  scribit,  784. 

Peccatorum  conversiones,  69,  80, 
330;  Bononiae,  330;  Burgis,  104- 
105;  Cataniae,  34,  573;  Cordubae, 
344,  446;  Gandiae,  377-378;  Ge- 
nuae,  347,  461 ;  Hispali,  319,  409; 
Ocaniae,  553;  Olisipone,  630; 
'  Messanae,  19,  333;  in  Monreale, 
3 2-33 ;  in  Montepolitiano,  364- 
365;  Mutinae,  43-44;  Neapoli, 
733;  Perusiae,  341;  Sassari,  195- 
196;  Syracusis,  193;  Valentiae 
433;  Vallisoleti,  376-377,  558. 

Pedemontium,  4,  5. 

Pedroso,  391. 

Pelatio,  Marcus,  S.  L,  85. 

Pelegri  (Peregrin),  Raphael.  S.  L, 
334,  611,  681. 

Pennarius,  loannes,  arch.  colo- 
nieusis  suffraganeus,  contionau- 
di  gratia  valet,  615. 

Peregrinatio,  experimentum  socio- 
rum,  350,  743;  Conimbricae  438; 
Salmanticae,  7-8,  339;  Vindobo- 
nae  380,  747. 

Perez,  Hurtadus,  S.  L,  497,583,  746. 

—  de  Ayala,  Martinus,  episc.  se- 
goviensis,  136;  rogat  P.  Santan- 
der  ut  clericos  confessiones  au- 
dituros    examinet,    383;     scho- 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


835 


las  Societatis  invisit.  litterariis 
exercitationibus  adest,  586-587; 
pareDtes  ad  rectam  filiorum 
institutionem  adhortatur,  586- 
587. 

Perez  Goyeua,  AntoDius,  S.  I., 
script.,  10. 

Perin,  losephus,  script.,  535. 

Pernambuco,  566. 

Perosa,  vallis,  procuratores  hae- 
resim  abiurant,  41. 

Pertusa,  Gundisalvus,  S.  I.,  cum 
P.  Xuarez  murcianam  dioecesim 
perlustrat,  767. 

Peruschi,  loannes  Bta.,  S.  L,  85; 
contionatur  frequenti  auditorio 
Floreutiae,  607;  Romam  redit, 
610. 

Perusia,  12J2,  142;.coll.  status,  341, 

592;  aediticii  ampliatio  paratur, 

596;     votorum     reDOvatio,    592; 

Pris.   generalis,    P.  Provincialis 

et  Pris.    Polanco  adhortationes, 

ibid.;  oratio  de  studio    philoso- 

phiae  in  cathedrali  templo  reci- 

tatur,  593;  lingua  graeca  iterum 

docetur,  ibid. ;  frequens  accessus 

ad    sacramenta,    594;    caritatis 

opera  erga  proximos,  594;  pau- 

peres  adiuvantur,  341;  saltatio- 

nes   impediuntur,  342;  peccato- 

rum  conversiones,  341;  excursus 

ad   viciniam,    341-342;   civitatis 

erga  socios  amor,  342;  episcopus 

et  cardinalis    nostris    benevoli, 

595;   episc,  v.  Corneus,  Hippo- 

lytus;   coll.   rector,  v.    Notariis, 
Ioannes  Nicolaus  de. 

Perusinus  lacus,  269. 

Petra,  IoanDes  de,  archiep.  treve- 

rensis,  532;  collegii  initia  splen- 

dide  iuvat,  163-164. 
Petra  Percia,  marchio  de,  572. 
Petronius,  pisaurieusis,  S.  L,  Veli- 

tris   operatur,   182   sqq. ;   rector 

coll.  ameriui,  359-360. 


Petronius,  Fredericus,  praeceden- 
tis  pater,  182. 

Petrus  Canisius  S.  L,  S.,  Germaniae 
Superioris  Proviucialis,  62,  182, 
495,  497,  665,  685;  ab  haereticis 
insectatur,  312;  eius  opera  Au- 
gustae  describitur,  312,  700;  Pra- 
gae  commoratur,  398;  monacense 
collegium  invisit,  253,  472;  vin- 
dobonenses  socios  ad  perfectio- 
nem  impellit,  511;  litanias  die 
lunae  canendasin  collegio  vindo- 
bonensi  indicit,  502;  sacerdotem 
anabaptistam  ut  iu  gremium  Ec- 
clesiae  redeat,  iuvat,  511;  curru 
Ferdinandi  principis  Praga  Au- 
gustam  vehitur,  400;  a  Ferdi- 
nando  imperat.  benigne  susci- 
pitur;  cui  imperator  laboriosum 
negotium  litterarium  commen- 
dat,  511;  cum  P.  Lanoyo  Au- 
striam,  Bohemiam,  Bavariam 
peragrat,  et  collegia  Societatis 
invisit,  582;  eius  catechismus 
latine  et  italice  vulgatur,  4-5; 
editur  apposito  eius  nomine. 
312;  emendus  propoaitur  scho- 
lasticis  trevireosibus,  208;  ubi 
praelegitur,  533. 

—  Luis,  S.  L,  v.  Beuther,  Pe- 
trus. 

Pflug,  Iulius,  episc.  uumbergensis, 
clericos  studiosos  suae  dioecesis 
convictores  Coloniae  apud  no- 
stros  vult,  368. 

Phae,  Petrus,  v.  Fahe,  P. 

Pharkirchensis,  Balthassar,  S.  L, 
684. 

Phidias,  693. 

Philippus  II,  Hispaniae  rex,  231, 
315,  536. 

Philippus,  S.  L,  Salmanticae,  426. 

Picardus,  ad  fldem  catholicam  cod- 
versus,  286. 

Pietro  Sauto,  Ludovicus,  S.  L,  v. 
Rieti,  Ludovicus. 


836 


LlTTERAE   QUADRIMESTRES 


Pimentel,  Petrus,  marchio  de  Via- 
na,  710. 

Pintia,  v.  Vallisoletum(Valladolid). 

Pifias  (Pifies),  Balthasar,  S.  I., 
rector  coll.  sassaritani,  119,  396, 
753,  760;  contionatur  assidue 
Sassari,  116,194,396;  iubilaeum 
proponit,  117;  Alguerum  (Alghe- 
ro)  excurrit,  ibique  contionatur, 
395;  et  Calarim,  756;quidamse 
Deo  pro  eius  salute  devovet,  194. 

Pioppi,  Dionysius,  0.  P.,  episc. 
matrusiensis,  379. 

Pires,  Ferdinandus,  S.  1.,  636. 

Pirez  (Piz),  Ambrosius,  S.  I.,  103. 

Piriuger,  Wolfgaugus,  S.  I.,  159; 
doctrinam  cristianam  docet,  286, 
500. 

Pisa  (Pisanus),  Alfonsus,  S.  I.,  693. 

Piscatores  tumnorum,  labores  apo- 
stolici  pro  illis,  414. 

Pius  IV,  iubilaeum  continuando 
tridentino  coucilio  indicit,  39, 
644,  698,  737;  facultatem  con- 
ferendi  gradus  academicos  So- 
cietati  tradit,  498;  Breve  in  fa~ 
vorem  collegii  segoviensis,  587. 

Placentia  (Plasencia),  coll.  status, 
15,  305,  514,  701;  humilia  exer- 
citia  sociorum,  305-306;  volun- 
tariae  castigationes,  701 ;  tem- 
plum  collegii  perficitur,  17,  308- 
309;  trauslatio  SSmi.  Sacramenti 
in  novum  templum,  514-515; 
scholasticorum  institutio:  fruc- 
tus,  704;  supplicatio  ad  peten- 
dam  pluviam  ab  scholasticis 
facta,  307;  alumnorum  numerus, 
705;  mores,  515;  litteraria  exer- 
citia,  307,  705;  lectionum  catalo- 
gus,  306-307;  studiorum  sollem- 
nis  instauratio,  16-17;  comoedia 
magno  plausu  exhibita,  515; 
oratio  de  concordia  contra  urbis 
partes,  705;  frequens  concursus 
ad  sacramenta,  15,  308,  703;  iu- 


bilaei  causa,  307;  doctrina  chri- 
stiana  docetur,  17,  703;  amor 
castitatis  in  puellis  excitatur, 
701-702;  dissidia  composita,  703- 
704;  carceres  invisuntur,  308,  703; 
et  nosocomia,  703;  rumor  ini- 
quus  contra  socios  evanescit, 
515-516;  episc,  v.  Ponce  de  Leon, 
Petrus;  rector  coll.,  v.  Gutier- 
rez,  Martinus. 

Plano,  Gaspar,  S.  I.,  lector  Co- 
nimbricae,  28;  neosacerdos,  294. 

Plaza,  loannes,  S.  I.,  rector  coll. 
granatensis,  vice  praepositus 
prov.  baeticae,  contionatur,  211 ; 
doctrinam  christianam  docet, 
215;  ab  episcopo  guadixensi  ar- 
cessitur,  419;  provincialis  Bae- 
ticae  creatur,  641. 

Pluvia  desideratur  Cordubae,  223; 
Ocaniae.  313-314;  Palantiae,  391; 
Placentiae,  307;  Salmanticae,  635. 

Poissy,  679. 

Polanco,  loannes  Alfonsus  de,  S.  I., 
71,  149,  371,  376,  568,  593,  607, 
778;  eius  Directorium  ad  con- 
fessiones  audieodas  in  linguam 
bohemicam  transfertur,  66-67. 

Politianus,  Angelus,  261. 

Pomar,  Ioannes  de,  abbas  monas- 
terii  assanensis  seu  Sti.  Victo- 
riani,  contionatores  Societatis 
petit,  qui  oppida  suae  ditionis 
percurrant,  340. 

Ponce  de  Leon,  Petrus,  episc.  pla- 
centinus,  645,  710. 

Poncelet,  Alfredus,  S.  L,  script., 
175,  177,  178. 

Pontevedra,  721. 

Poppardia  (Boppard),  530. 

Pordenone,  142. 

Portalegre,  640. 

Portugal,  v.  Lusitania. 

Portus  (Porto,  Puerto),  28,  294; 
eleemosyna  huic  domui  eroga- 
ta,  623. 


Indkx  personarum,  rerum  ac  locorum 


837 


Possevino,  Antonius.  S.  I.,  179; 
Societatem  ingreditur,  4;  Roraa 
in  Sabaudiam  venit,  4;  apud 
Emm.  Philibertum  Sabaudiae 
ducera  gratia  pollet,  4;  strenue 
pro  tide  catholica  laborat,  \ ; 
valdenses  haereticos  circa  fidem 
catholicam  instruit,  \\. 

Posonium,  509. 

Pra,  Iosephus,  S.  I.,  script.,  !■>. 

Praeconius,  Octavianus,  archiep. 
panormitamis,  680. 

Praemia  alumnis  distributa  Co- 
loniae,  589-590;  Conimbricae, 
140,  441 ;  Eborae,  406. 

Praesepe  in  festo  Natalis  Domini 
ornatur  Conimbricae,  27-28. 

Praga,  coll.  status,  60-61,  397,  684: 
fervor  disciplinae  domesticae, 
296 ;  rector  constitutiones  So- 
cietatis  declarat,  397;  visitatio 
Sti.  Petri  Canisii  grata,  398; 
preces  et  voluntariae  castiga- 
tiones  pro  diversis  necessitati- 
bus,  685 ;  aiiqui  socii  spiritualia 
Exercitia  peragunt,  397,  684; 
collegium  novum,  296,  398,  687: 
collegium  pauperum, 60. 61;  con- 
victorum  mores,  61,  297;  qui 
vestem  qualem  collegii  germa- 
nici  alumni  in  Urbe  gerunt,  297  ; 
alumnorum  zelus,  296-297;  con- 
victor  hussita  fit  catholicus,  62; 
novae  scholae,  393;  litterariae 
exercitationes,  297-298,  686-687; 
in  sollemni  studiorum  renova- 
tione  comoedia  de  Adamo  pro- 
toplasto,  maxima  spectante  mul- 
titudine,  agitur,  686;  benevo- 
lentia  principum  et  magnatum 
erga  nostrum  collegium,  300, 
690 ;  imperator  Ferdinandus  coll. 
reditibus  iuvat,  510;  Ferdinan- 
dus  princeps  fovet,  400 ;  collegii 
alumni  principem  visitant  eique 


germanica  biblia  offerunt,  297; 
seuatus  sociis  favet,  66;  alurani 
laudes  Senatus  celebrant.  297; 
cultus  divinus  in  nostrorum 
templo,  298-299  ;  dona  cultui  di- 
vino,  687;  contiones  in  diversis 
locis,  et  coram  imperatore,  688; 
aulicus  quidam  Exercitiis  spi- 
ritualibus  cum  fructu  vacat,  299: 
modus  catechismi  docendi  au- 
ditores  ad  templum  attrahit, 
687-688;  iudaeis  doctrina  catho- 
lica  exponitur,  399;  eleemosy- 
nae  pro  pauperibus  postulantur, 
690;  carceres  et  uosocomia  in- 
visuntur,  65,  300,  689;  homines 
raro  ad  paenit.  sacramentum 
accedunt,  63,  298,  398-399,  688; 
aliqui  haeretici  convertuntur, 
63;  et  peccatores,  689;  dissidia 
componuntur,  65,  300;  reus  ca- 
pite  plectendus  ad  mortem  us- 
que  iuvatur,  300:  pickardorum 
episcopus,  399;  archiep.,  v.  Brus 
de  Muglitz,  Antonius;  praepo- 
situs  eccl.  cathedralis,  v.  Scri- 
bonius ;  coll.  rector,  v.  Blysse- 
mius,  Henricus;  Hoffaeus,  Pau- 
lus. 

Prat,  Gulielmus  du,  episc.  claro- 
montanus,  Societatis  fautor  egre- 
gius,  487,  517;  pie  moritur,  73- 
74;  sepelitur,  75;  sacrificia  et 
preces  pro  tanto  benefactore, 
75:  reditus  ad  tria  collegia  So- 
cietatis  fundanda  testamento  re- 
liquit,  12,  74-75;  eius  liberalitas 
invidiam  sociis  creat,  ibid. 

Preste  Juan,  567. 

Priego,  marchionissa  de,  v.  Fer- 
nandez  de  Cordoba,  Catharina. 

Promontorium  viride  (Cabo  Ver- 
de),  ins.,  praetor,  101. 

Puellas  (Puelles),  Iacobus,  S.  I., 
423,  738. 


838 


LlTTERAE    QUADRIMESTRES 


Quadra,   loannes,   S.    L,  129,  318, 

320,  434,  764. 
Quadrado,    Balthasar,   S.   1.,  post 

loogas  deliberationes   vota   So- 

cietatis    vovet,  106;   v.  Cuadra- 

do. 
Quercu,  Henricus  a,  S.  L,  Colonia 

Tornacum  missus,  365. 


Raggio  (Raggius),  Thomas,  S.  L, 

90,  480. 
Ragusa,   episc,  v.  Beccatelli,  Lu- 

dovicus. 
Ramirez,  Antonius,  S.  L,  579. 
—  Ioann^s,  S.  L,  Toleto  discedit, 

490;  Barcinone,  magno   audito- 

rum   concursu,   contionatur,   et 

fructu,  420-421,  736;  de  sermone 

circa  immaculatam  B.  V.  M.  Con- 

ceptionem,  736-737. 
Ramiro,  Alfonsus,  S.  L,  111,  316. 
Ramos,  Iacobus,  S.  L,  vota  coad- 

iutorum  formatorum  vovet,  510- 

511. 
Recinetum  (Recanati),  457, 
Recreatio,  exemplis  virtutum  nar- 

ratis,  religiose  transigitur  Cata- 

nae,  34. 
Regius,  Carolus,  S.  L,  193. 
Regulae  Soc.  Iesu  a  coloniensibus 

sociis  expetuntur,  49. 
Rei  morte  afficiendi  iuvantur,  251, 

303;  Caesaraugustae,   733;  Ebo- 

rae,  717:  Forilivii,  455;  Mutinae, 

774-775;  Olisipone,  99,  622. 
Reiffenberg,  Fridericus,  S. L, script., 

163,  205,  207. 
Reliquiae  Sanctorum  collegio  tre- 

virensi  donatae,  163-164,  Trevi- 

ris    Coloniam    asportatae,    583; 

distribuuntur  a  P.  Nadal   inter 
socios  conimbricenses,  437. 


Remondini,  lo.  Stephanus,  script.,. 

89. 
Renatus,  S.  L,  v.  Fuzelier,  Renatus. 
Reparata,    Sta.,    327;    curatur    ut 
eius   festum   sancte    celebretur, 
332,  785. 
Rethius  (Rhetius),  Ioannes,  S.  L, 
51,  163;  Moguntiam   ab   archie- 
piscopo  arcessitur,  365. 
Rhegium,  archiep..  v.  Fosso,  Gas- 

par  de. 
Riba  (Riva),  Gulielmus,  S.  L,  674, 

675;  obit,  676. 

Ribadeneira,  Petrus,  S.  L,  praepo- 

situs   prov.    Thusciae,   85,    459; 

Senas  invisit,  152,  153;  Genuam 

venit,  245;   Montem  politianum, 

260-261;  Perusiam,  592;  Floren- 

tiam,  607;  Provincialis  in   Sici- 

liam  venit,  677,  738;  socios  nea- 

politanos  ad  perfectionem  adhor- 

tatur,  728. 

Ribera,    Ioannes    Baptista,  S.  L, 

narrationem  de  laboribus  P.  Pos- 

sevini  in  Hispaniam  mittit,  4. 

—  Petrus,  dux  de  Alcala,   prorex 

neapolitanus,  v.  Afan  de  Ribera. 

Ricchiero,   Flaminius,    S.  L,    142- 

143. 
Ricci,   Ioannes,    card.    de  Monte- 

pulciano  dictus,  380. 
Rickman,  Henricus,  S.  L,  159,  289, 

751. 
Riera,  Raphael,  S.  L,  80. 
Rieti     (Rietinus),    Ludovicus    da, 

S.  L,  610. 
Rinattus,  loannes,  S.  L,   485,  489. 
Rittershusius,    Nicolaus,     script., 

667. 
Riviere,  Ernestus-M.,  S.  L,  script., 

693. 

Rivius,  Christianus,  S.  L,  157,  684; 

eleemosynam  ostiatim  petit,  282;. 

Vindobonae  contionatur,  500. 

Roa,  Martinus  de,  S.  L,  script.,  413. 

Robertus  Bellarmino,  S.  L,  S.,  26L 


I.NDEX    PERSONARUM,    RERUM    AC   LOCORUM 


839 


Robortello,    Franciscus,    professor 

in  universitate  bononieusi,  328, 

329. 
Rocafull,  Gulielraus,  prorex  maio- 

ricensis,  socios  honoritice   exci- 

pit,  4*2-423. 
Rodi,  ins..  80. 
Rodino,    Pantaleo,    S.    I.,    rector 

coll.  messanensis,  18,  466,  663. 
Rodriguez,    Christophorus,   Socie- 
tatem  ingreditur,  675. 

—  Gaspar,  S.  L.  239. 

—  Gundisalvus,  S.  I.,  569. 

—  Simon,  S.  I.,  458. 

Rogel  (Rogelius),  Ioannes,  S.  I.,490. 
Rogerio,  Ioannes  Bta.,  rector  coll. 

Montis  regalis,  739. 
Rogerius    italus,    mutinensis,    v. 

Spacinus,  Rog. 
Roilet,  Guido,  S.  L,  rect.  coll.  bil- 

lomensis,  522. 
Roiz,    Eduardus    (Duarte),    S.    L, 

lector  Conimbricae,  28. 

—  Gaspar,  Societatem  ingreditur, 
716. 

Rojas  Sandoval,  Christophorus, 
episc.  pacensis,  clericos  recens 
ordinatos  benigne    tractat,    171. 

—  et  Sarmiento,  Elvira,  marchio- 
nissa  de  Alcanices,  pie  moritur, 
558. 

Roma.  Urbs,  728;  socii  romani 
bono  exemplo  aliis  sunt,  190, 
450:  platea  degl' Altieri,  191; 
Vaticanum,  457. 

Roman,  Alfonsus,  S.  L,  rector 
coll.  caesaraugustani,  338,   727. 

Romena,  Vincentius,  S.  L,  29. 

Ros,  Hieronymus,  S.  L,  340. 

Rosseffius,  Gregorius,  S.  L,  novi- 
ciorum  praefectus,  contionatur 
Vindobonae,  160,  283,  286,  499, 
751. 

Rossetto,  Alfonsus,  episc.  coma- 
clen.,  vicarius  episc.  ferrarien- 
sis,  450. 


Rubiola,  Hieronymus,  S.  L,  rector 
coll.  senensis,  154,  155;  singula- 
rem  viam  defectus  sociorum 
castigaudi  excogitat,  150;  occu- 
pationibus  obruitur,  152. 

Ruel,  Michael,  S.  L,  615. 

«  Rufina  »,  villa  sic  dicta,  380. 

Rufini,  Alexander,  380. 

Ruiz  del  Portillo,  Hieronymus, 
S.  L,  rector  coll.  vallisoletani, 
708;  contionalur,  275,  557;  doc- 
trinam  christianam  deteutis  in 
carcere  Inquisitionis  explicat, 
275;  pacem  inter  parentem  et 
filium  componit,  275-276. 


Sabaudiae  dux,  v.  Emmanuel  Phi- 
libertus. 

Sacchinus,  Franciscus,  S.  I.,script., 
4,  608,  734. 

Sagerius,   Carolus,  S.  L,  516,  524. 

Sainz  de  Baranda,  Petrus,  script., 
340. 

Salazar,  Gaspar,  S.  L,  rector  coll. 
abulensis,  317-318,  527-528,  682. 

—  et  Castro,  Ludovicus,  script., 
217,  599. 

Salmantica  (Salamanca),  coll.  sta- 
tus,  7,  226,  425,  630;  quibus  me- 
diis  progressus  spiritualis  fovea- 
tur,  8;  humilia  exercitia,  631; 
castigationes  voluntariae,  630- 
631;  socii  peregrinatum  missi^ 
229,  632;  publica  exercitia  scho- 
lastica,  427,  631;  munera  colle- 
gio  donata,  228;  quod  nullis  re- 
ditibus  gaudet,  427;  socii  et  alii 
religiosi,  429;  festum  Corporis 
Christi  sollemnius  celebratur, 
429;  universitas,  53;  prohibet 
quominus  hi  qui  in  eius  albo 
inscripti  non  sint,  publicas  exer- 
citationes   in   scholis  Universi- 


810 


LlTTERAE    QUADRIMESTRES 


tatis  habeant,  631;  multi,  scho- 
lastici  praesertim,  exercitiis  spi- 
ritalibus  vacaut,  227,  63i;  preces 
ad  pluviam  obtinendam,  635; 
contioues  ordinariae,  429;  ac- 
cursus  ad  sacramenta  iubilaei 
causa,  227;  casus  implicatus  de 
clerico  coniugato.  430;  pauperes 
iuvantur,  430-431;  vincti  in  car- 
cere  invisuntur,  227;  eisque  doc- 
trina  christiana  exponitur,  632; 
nosocomia,  430;  aegroti  pestiferi 
curantur  a  nostris,  635-636;  dis- 
sidia  componuntur,  227-228,  429- 
430,  634,  635;  episcopi  vicarius 
clericos  exercitiis  spiritualibus 
corrigere  intendit,  228,  633;  avi- 
cario  episcopi  et  rectore  collegii 
curatur  ut  clerici  in  doctri- 
na  christiana  iustruantur,  633; 
episc,  v.  Gouzalez  de  Mendo- 
za,  Petrus;  coll.  rector,  v.  Her- 
naudez,  Bartholomaeus. 

Salmeron,  Alfonsus,  S.  I„  provin- 
ciae  neapolitanae  praepositus, 
272,  349,  542;  per  totam  quadra- 
gesimam  cottidie  contionatur, 
350;  epist.  Sti.  Ioannis  populo 
exponit,  110,  543;  nolanum  col- 
legium  visitat,  ibique  contiona- 
tur,  478;  Romam  vicarius  gene- 
ralis  Societatis  proficiscitur,  551, 
760;  a  prorege  magni  tit,  355-356, 
533;  falsi  rumores  contra  eum 
sparguntur  Neapoli,  734;  epi- 
stula  ad  eum  data,  373; 

Saltationes  impediuntur,  54. 

Salvator,  S.  I.,  v.  Vagune. 

Salzedo,  Eneco  de,  Societatem  in- 
greditur,  584-585. 

Samaniego,  Iacobus,  Societatem 
ingreditur,  631. 

Samano,  Alfonsus  (?),  376. 

Samugheo  (Samogueo),  quae  ibi  a 
P.  Passiu  ordinata  sint,  759. 


Sanchez,  Baptista,  S.  [.,  contioua- 
tur  Granatae,  211. 

—  (Sanchis),  Gaspar,  S.  L,  contio- 
natur  in  Monte  regali,  739. 

—  Petrus,  S.  L,  theologiam  Val- 
lisoleti  docet,  58,  275,  713. 

Sancta  Cruz,  Ioannes,  S.  L,  23. 

Sancto  Vicente,  566. 

Sandizell,  Mauricius  a,  episc.   fri- 

singensis,  nostris  benevolus,  258. 
San  Fins,  291. 
Sangrador,  Matthias,   script.,  711, 

713. 
San  Joan  de  Bienspera,  291. 
San  Julian,  Iosephus  de,  Societa- 

tem  ingreditur,  426. 
San  Martin  del  Castafiar,  540. 
San  Martino.  vallis,  procuratores 

haeresim  abiurant,  41. 
Sanseverino,  Catharina,  sequentis 

soror,  nolano  collegio  eleemosy- 

nam  confert,  89. 

—  Maria,  comitissa  de  Nola,  coll. 
nolani  fundatrix  et  vera  mater, 
89,  272,  699. 

Santa  Croce,  Prosper,  legatus  Sum- 
mi  Pontificis  in  Lusitania,  618; 
Conimbricam  venit,  et  ab  scho- 
lasticis  festive  excipitur,  442. 

Santa  Cruz  de  la  Zarza,  425. 

Santander,  Ludovicus,  S.  L,  rector 
colleg.  segoviensis,  381, 385;  con- 
tionatur  in  cathedrali  segovien- 
si,et  in  aliis  templis  urbis,  134, 
383. 

Santiago,  opp.,  555,  720;  vincti  in 
carcere  iuvantur,  721. 

Santivafiez,  Ioannes  de,  S.  L,  script., 
169,  413. 

San  Valentino,  comes  de,  272; 
christiane  moritur,  698;  comi- 
tissa  de,  90,  698. 

San  Victorian,  monasterium  O.  S.B., 
724-275;  abbas,  v.  Pomar,  Ioann. 

Saraceni,  Geraldus,  dux,  152. 


[ndex  personarum,  rerum  ac  locorim 


84  J 


Sarcophila,  persona  dramatis,  222. 

Sardinia.  prohibeutur  iuveues  quo- 
minus  studii  causa  Galliam  aut 
Italiam  adeant,  118;  prorex.  v. 
Madrigal,  Alvarus. 

Sarzala.  Camillus,  374. 

Sassaris,  collegii  status,  115.  393, 
396,  75-2;  adhortationes  domesti- 
cae  de  regulis,  393:  votorum 
renovatio,  753,  sociorum  opera, 
193,  sqq.:  doctrina  christiana 
docetur,  193.  753;  frequens  usus 
sacramentornm    inducitur,    116- 

117,  391,  754-756;  morum  muta- 
tiones,  119;  abusus  sublati,  194- 
195;  peccatorum  eonversiones, 
195-196;  carcer  iuvisitur,  193, 
396,  753:  nosocomium.  396,  753; 
scholae  Societatis  desiderantur. 

118.  196;  doua  collegio  data,  196- 
*  197,  756:  cives  salutem  sociorum 

cordi   habent.    753:  coll.   rector, 

v.  Pifias,  Balthasar. 
Sauli,  Nicolaus,  collegii  genuensis 

beuefactor,  657. 
Savelii.  Albani  et  Aricciae  domini, 

183. 
Savifiau.  209. 
Scala,  463. 
Scarampo.  Autonius,  episc.    uola- 

nus.   88-89,   272,   479:    quaedam 

illius  ordiuatioues  salutares,  479. 
Schafer,  Ernestus,  script.,  169,  217. 
Schapius,  Matthaeus,  S.  1.,  v.  Xe- 

bius,  Matth. 
Sehaumberg,    Martinus    a,    episc. 

eislatensis,  694;  iuveues  clericos 

nostris     educaudos     committit. 

465;  pervenustum    missale    col- 

legio  donat,  ibid. 
Schola  elemeutaria  Eborae,  406. 
Schonaich,  Gaspar  vou.  367. 
Schuhrhammer,    Georgius,    S.    I., 

script..   102. 
Sciomari,  lacobus,  0.  S.  B.  Magn., 

script.,  379. 


Scipio  italus.  8.  1..  v.  Comitoli, 
Scipio. 

Scorzini,  Laurentius,  S.  I.,  380. 

Scribonius,  Henricus,  praepositus 
eccles.  pragensis,  nostris  bene- 
volus,  61,  62,66,690;  sacerdotes 
ad  nostros  mittit  eisque  P.  Po- 
lanci  Directorium  et  P.  Canisii 
catechismum  emere  commendat, 
64;  professionem  PP.  Hoffaei  et 
Blyssemii  accipit,  299:  studio- 
sos  pauperes  iuvat,  301. 

Sea  (Cea),  648. 

Sebastianus.  S.,  eius  festum  in  col- 
legio  bivonensi,  148. 

—  Lusitaniae  rex,   sociis   benevo- 
lus,  99,  619:   actioni    comoediae 
adest,  626. 
italus.  S.  L.  239. 

Segorbiensisepisc.  v.  Muunatones, 
Ioaunes. 

Segovia,  coll.  status,  133,381,584; 
renovatio  votorum,  133;  alum- 
norurn  uumrrus,  135,  586;  hu- 
milia  exercitia,  383:  festum  Sti. 
Nicolai  religiose  actum,  135; 
scholae  latinitatis  in  vicinia,  586; 
sollemnis  instauratio  studiorum, 
135,  587,  concursus  ad  sacra- 
menta,  585:  iubilaei  causa,  3S2; 
doctrina  christiana  per  vias  do- 
cetur  et  canitur  a  pueris,  135, 
382,  585;  etiam  in  carcere.  382: 
nosocomia  et  carceres  invisun- 
tur  a  nostris,  134,  382,  585:  ae- 
groti  iuvanlur,  5S7;  orphanis 
pueris  consulitur,  587:  lis  de 
boniscollegio  applicatis,  587-588; 
nosocomium  «  de  la  Misericor- 
dia  »,  588:  episc.  v.  Perez  de 
Ayala.  Martinus;  coll.  rector,  v. 
Santander,  Ludovicus. 

Segura,  Alfonsus  de,  Societatem 
ingreditur,  426. 

Segurado,  Ludovicus,  S.  1.,  aegrotat 
et  pie  moritur  Olisipone,  94-95. 


842 


LlTTERAE   QUADRIMESTRES 


Seidel  (Saidel),  Ioannes,  S.  I.,  Vin- 
dobona  Tyrnaviam  missus,  278, 
495,  508;  contionatur  Tyruaviae. 
581;  carceres  et  xeuodochia  in- 
visit,  282. 

Selvaghus,  Augustinus,  0.  P.,  ar- 
chiep.  genuensis,  (538. 

Semicolauus,  Hermes,  S.  I..  v.  Halb- 
pauer,  H. 

Semiuara.  dux  de,  387,  698. 

Senae  (Siena),  122, 142;  coll.  status, 
149-150;  votorum  renovatio,  150; 
quomodo  defectus  sociorum  cor- 
rigantur,  150;  scholarum  status, 
152-153;  cantus  suavis  allicit  po- 
pulum,  152;  communio  cottidia- 
na,  154;  fabri  cuiusdam  laudatio, 
154-155;  xenodochia  invisuntur. 
154;  carcere  detenti  mores  in 
melius  mutant,  153-154:  tem- 
pium  Sti.  Vigilii  Societati  do- 
natur,  150;  eleemosynae,  151-152; 
de  domo  stabili  habenda  agitur, 
156;  senatus  pro  collegio  Socie- 
tatis  coram  duce  tlorentino  in- 
tercedit,  156;  benefactrix  insi- 
gnis,  v.  Orlandina,  Euphrasia; 
coll.  rector,  v.  Rubiola,  Hiero- 
nymus. 

Seneca,  eius  tragoediae  leguutur 
Placentiae,  307. 

Septi,  Iodocus,  S.  I.,  GoloniaTre- 
viros  missus,  365. 

Sequera  (Sequeira),  Petrus.  S.  I., 
lector  Couimbricae,  28. 

Serpe,  Mauricius,  S.  I.,  neosacer- 
dos,  294. 

Serranus,  Georgius.  S.  I..  sollem- 
nem  professionem  emittit;  os- 
tiatim  eleemosynam  emendicat, 
93. 

Sevilla.  v.  Hispalis. 

Sevillano,  Petrus,  S.  I.,  rector  coll. 
bellomontani,  132. 

Sibilla  (Sibillia),  Angelus,  S.  I.,  35. 

Sicilia,  prorex,  v.  Cerda,  Ioannes. 


Sigismondo.  Iosephus,  script.,  377. 

Silveira,  Gundisalvus,  S.  l.,in  Afri- 
cam  orientalem  proficiscitur,  et 
occiditur,  567;  recusatur  haere- 
ditas  illi  obveniens  ob  mortem 
fratris,  653. 

Sixtus  IV,  S.  P.,  contionatorum 
excessus  circa  B.  V.  Mariaeim- 
maculatam  Conceptionem  repre- 
hendit,  737. 

Soares,  loannes.  O.  S.  A.,  episc. 
conimbricensis,  sociis  benevolus, 
293-294;  prohibet  parochis  sub 
poeua  excommuuicalionis  quo- 
minus  aliquem  sine  sua  venia 
coutionari  patiantur,  25;  con- 
tionandi  licentiam  nostris  con- 
cedit,  25;  praemia  alumuis  coll. 
Societatis  distribuenda  tradit, 
440. 

Soarez  (Suarez),  Cyprianus,  S.  F., 
praefectus  studiorum  Conimbri- 
cae,  contionatur,  652. 

Societas  Iesu;  adversarii  in  Gal- 
lia,  273;  fautores,  ibid. 

Sodalitas  piorum  virorum  Fioreu- 
tiae,  610. 

Sofala,  667. 

Solier,  Ferdinaudus,  archipresby- 
ter  segoviensis,  Societatis  col- 
legium  fundare  cogitat,  588. 

Somalius,  Henricus,  S.  L,  368,  592. 

—  lacobus,  S.  L,  Romam  mittitur, 
49. 

Sommervogel,  Carolus,  S.  L,  script., 
10,  182,  497,  591,  607,  652,  693. 

Sosa  (Sousa).  Michael,  S.  L,  rector 
col.  couimbricensis,  28,295;  pro 
P.  Ludovico  Gouzalez  aegrotante 
praeceptorem  regis  Lusitaniae 
agit,  619;  sollemnem  professio- 
uem  vovet,eleemosyuamostiatim 
emendicat,  93;  contionatur  Oli- 
sipone,  ibid. 

Soto,  91. 

Soto.    Dominicus.    O.    P.,    nobilis 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


843 


theologus,  moritur  Salmanticae, 
10;  Universitatis  pater  habetur, 
ibid.;  cum  magno  honore  sepe- 
litur,  ibid. ;  eius  catechismus 
commendatur,  429. 

—  Franciscus  de,  vicarius  episc. 
cordubensis,  sociis  benevolus, 
224,  446. 

—  et  Salazar,  Franciscus,  inqui- 
sitor  hispalensis,  220. 

Sousa,  Antonius  Caietanus,  Cler. 
reg..  script.,  102. 

—  Franciscus,  S.  I.,  script.,  569. 
Spacinus,  Rogerius,  S.  I.,  Conim- 

brica  Eboram  missus,  403. 
Spatafora,  Innocentius,  S.  L,  1,  6, 

248,  462,  660. 
Spiga,  Petrus,  S.  I.,  396,  760. 
Spinel,    Hierouymus,    Societatem 

ingreditur,  339. 
Spinelli,  Petrus  Antonius,  S.  I.,  457. 

—  Salvator,  387. 

Spinola,  Lazarus,  a  Societate   de- 

fecit,  160. 
Stefano.  Franciscus,  S.  L,  325. 
Steinherz,  S.,  scriptor,  51,  288. 
Steiuhuber.   Andreas.  S.  L,  card., 

script.,  457. 
Stephanus,  Stus.,  63. 
Strigonium  (Gran),  archiep.,  v.  O- 

lahus,  Nic. 
Studia,  ut  foveantur  Salmantic.,9. 
Stura,  vallis,  179-181. 
Suarez    de    Figueroa,  O.  P.,  prior 

conventus  Sti.  Pauli    Cordubae, 

446:  scholasticorum  ludis  inter- 

est,  222. 
Suetonius  Tranquillus,  445. 
Sulpitio,  civis  velitrensis,  benigne 

nostros  suscipit,  184. 
Sylva,  Petrus  de,  S.  L,  443. 
Syracusae    (Siracusa),    collegium 

Soc.  dicatum    Sto.    Ioseph,  191; 

litteraria    exercitia,   concertatio 

de  rebus  mathematicis,  191-192 ; 

coll.  rect.,  v.  Casini,    Philippus; 


initia  novi  conventus  sub  regula 
Stae.  Clarae,  192-193. 


Tabula  recitatur,  674. 

Tacchi  Venturi,Petrus,S.  I.,script., 
198. 

Talavera,  172. 

Tapia,  Ioannes,  domum  pueris  or- 
phanis  sublevandis  erigit,  377. 

Tarifa,  413. 

Taurorum  agitatio  impeditur  Oca- 
niae,  553. 

Tavares,  Emmanuel  de,  Societa- 
tem  ingreditur,  427. 

Taverna,  dicitur  ibi  esse  homines 
pios,  387. 

Telles,  Balthassar,  S.  L,  script., 
237. 

Tello  de  Sandoval,  Franciscus, 
praeses  cancellariae  regiae  val- 
lisoletanae,  nostris  benevolus. 
708. 

Textor,  Casparus,  S.  L,  495. 

Theodosius,  Brigantiae   dux,  565. 

Theologia  moralis,  v.  Casus  con- 
scientiae. 

Thomas  Aquinas,  S.,  238;  ad  eius 
opiniones  (doctrinam)  accedunt 
nostri  Salmanticae,  9;  eius  Sum- 
maTheologicaexponitur  Genuae 
et  in  collegio  Montis  regii,  36, 
247;  oratio  in  eius  laudem  Tre- 
viris  pronunciatur,  205. 

—  bohemus,  S.  L,  v.  Hedl,  Thomas. 
Thyraeus,   Hermannus,   S.  L,  165, 

591,  612;  cum  magna  frequentia 
contionatur,  166. 

—  Petrus,  Societatem  ingreditur. 
591,  612. 

Tiraboschi,    Hieronymus,    script., 

328. 
Titus  Livius,  auct.,  238. 
Toledo,  Eleonora  de,  ducissa  Flo- 

rentiae,  collegium  Soc.  sustinet. 


844 


LlTTERAE    QUADRIMESTRES 


84;  collegii  seneasis  benefactrix, 
84,  <  156;  quod  urbis  praesidi 
commeodat,  156;  collegium  Soc. 
Iesu  in  urbe  Pisa  erigere  vult, 
84;  cum  P.  Laiaez,  geuerali 
praeposito,  Romae  colloquitur, 
84. 

Toletum  (Toledo),  173 ;  curia  regia 
Toleto  discedit,  490;  status  col- 
legii  Soc,  333;  socii  lectioaem 
theologiae  a  Patre  Rectore  au- 
diuot,  491;  uoviciorum  iustitu- 
tio,  490;  uostrorum  varia  habi- 
tatio,  491-493;  domus  in  media 
urbe  et  loco  commodo  emitur, 
491,  681;  civitas  magnam  elee- 
mynam  collegio  largitur,  334; 
concursus  ad  sacrameota,  490, 
681;  viri  frequeotiores  quam 
femioae  accurruot,  333;  carce- 
res  et  oosocomia  iuvisuutur, 
490-491;  templum  D.  Magdaie- 
nae,  492;  collegium  Sti.  Beruar- 
diui,  681;  collegium  «  de  los 
Iufaotes  »,  492. 

Tolosa,  Igoatius  de,  S.  I.,  philo- 
sophiae  lector  Conimbricae,  654. 

Tonda,  Vincentius,  S.  L,  201;  iu 
Indiam  navigaturus  e  Sicilia 
Genuam  tendit;  acta  in  eo  iti- 
nere,  199-200;  Eboram  pervenit. 
403. 

Tornacum  (Tournai),  labores  Pa- 
tris  Ioannis  de  Mortaigne,  175 
sqq.;  collegium  Societatis  desi- 
deratur  et  exspectatur,  176-177; 
cur  huic  civitati  coll.  Soc.  con- 
cedendum,  177;  capitulum  offert 
scholaoi  et  reditus,  176;  simili- 
ter  decanus  et  quidam  canoni- 
cus,  abbas  Sti.  Martini,  abbas 
Sti.  Nicolai,  Carthusiani,  aliique 
amici,  177;  episc,  v.  Croy,  Ca- 
rolus;  episcopi  vicarius,  v.  01- 
gnies,  Gilb. 

Torre,  losephus  de  la,  S.  L,  602. 


Torres,    Antonius,  S.    L,  136,  383* 

—  Dr.  Balthassar,  S.  L,  moritur 
Neapoli,  347. 

-  Bartholomaeus,  doctor  complu- 
tensis,  post  canariensis  episc, 
in  festo  circumcisionis  contio- 
natur  Compluti,  14. 

—  Michael,  S.  L,  praepositus  do- 
mus  olisiponensis,  294,  624,  629; 
doctrinam  christianam  docet,  619. 

Toscana  (Thuscia),  provincia  S.  L, 
370. 

Toscauo,  Benedictus,  S.  L,  Conim- 
brica  Eboram  missus,  647. 

Tournou,  Frauciscus  de,  card.,  So- 
cietatis  amicus,  184,  487;  Socie- 
tatem  laudat  eiusque  admissio- 
nem  io  Gallia  propugoat,  488. 

Trasimeous  lacus,  269. 

Treviri  (Trier),  51;  motibus  iu 
archiepiscopum  sedatis,  omnia 
iam  tranquilla  suut,  536-537  ; 
collegii  Soc  ioitia,  162-163;  coll. 
status,  165-166,  204,  529:  oostri 
magaa  benevolentia  accepti,  537 ; 
collegii  templum  iterum  sacra- 
tur,  164;  exhortationes  domesti- 
cae,  204;  votorum  renovatio,  J66, 
204;  regulae  Societatis  diebus 
veueris  explicantur,  530;  cura- 
tur  ut  uostri  omnes  linguam 
germauam  ediscant,  166.  530; 
catalogi  lectionum  late  spargun- 
tur,  164,  203,  533;  studiorum  ini- 
tia  sollemnius  celebraotur,  164- 
165,  202;  regulae  studiosis  ser- 
vaudae,  203,  207;  aluumoruoi  io 
diversisscholis  oumerus,  531  ;lit- 
terariae  exercitationes,  532-533; 
mores,  533;  domus  convictoribus 
suscipiendis  desideratur,  202;  ac- 
cursus  ad  sacramenta,  205:  ma- 
gnusconcursus  virorum  etmulie- 
rum  ad  contiooes,  204-205,  534; 
excursus  ad  vicioum  pagum,  534 ; 
cives  vellent  ut  nostri  cuiusdam 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


xrr, 


paroeciae  administrationem  sus- 
cipereut,  167;  templum  nostris 
usibusaccommodatum  quaeritur, 
535;  reliquiarum  Sanctorum  os- 
tensio,  534;  aliquae  Coloniam 
asportantur,  583;  faber  aurarius 
a  daemonis  vexatione  liberatur, 
166;  xenodochia  et  carceres  a 
multis  mensibus  vacui,  535;  be- 
ik'\  olentia  archiepiscopi  et  alio- 
rum  erga  socios,  303,  306;  abbas 
Sti.  Martini.  30-2.  203;  Sti.  Mat- 
thiae,  164;  Garthusiani,  205,  534; 
templum  B.  Virginis  Mariae,  S. 
Gangulphi,534;  archiep.,v.  Petra, 
loannes  de;  episc.  auxiliaris  seu 
suffraganeus,  v.  Virneburg,  Greg. ; 
rector  universitatis,  v.  Houstius, 
Ioanues;  Walderdorf.  Godefri- 
dus:  rector  coll..  v.  Vinck,  An- 
tonius. 

Tripolis,  739. 

Triremes,  ad  illas  damuati  iuvan- 
tur,  608. 

Trivulzio,  Ioannes  Franciscus,  mar- 
chio  de  Yigevano,  659;  filios  col- 
legio  genuensi  educandos  com- 
mittit,  462. 

Truchsess,  Otto,  card.  augustanus. 
398. 

Tuccio,  Stephanus,  S.  I.,  470,  664. 

Tumnorum  piscatio,  413/ 

Turnonium,  collegii  Societatis  ini- 
tia,  74. 

Turres  Sardiniae,  v.   Sassaris. 

Tusculum  (Frascati),  concursus  ad 
sacramenta,  379;  affectus  civium 
erga  nostros,  379-380; 

Tylanus,  Iacobus,  S.  I.,  49. 

Tyrnavia,  urbis  situs,  incolae,  579- 
580;  coll.  initia,  508-509;  579.  pos- 
sessiones,  581;  spes  fructus  am- 
plioris,  582. 

Tyrnaviensis  synodus,  quid  in  ea 
actum,  505-506. 


u 


Udine,  111. 

Ughelli,     Ferdinandus,    O.    Cist., 

script.,  89,  450. 
Ugoletto,  Elpidius,  S.  I.,  481,  677. 
Uguccioni,  Benedictus,  collegii  vil- 

limarensis  fundator,  107. 
Uriarle,  Josephus  £ug.,  S.  I..  script. 

540. 
Ursula,  Sta.  164. 


Vaguue,  Salvator  de,  S.  I.,  vota 
coadiutorum  formatorum  vovet, 
510-511. 

Valdenses  haeretici  in  Sabaudia 
haeresim  abiurant.  41. 

Valderrabano,  Ioannes,  S.  I.,  rector 
collegii  Montisregii,  311, 554,  556, 
718,  721:  contionatur  frequen- 
ter,  36. 

Valdivia,  Ludovicus,  S.  L,  script., 
587. 

Valente,  Antonius,  S.  I..  obit,  435. 

Valentia  (Valencia),  71;  coll.  sta- 
tus,  11,  209,  431;  domesticae 
adhortationes,  432:  coutioues  or- 
dinariae,  43*2;  accessus  ad sacra- 
menta  iubilaei  causa,  208-209; 
peccatorum  conversiones,  433: 
carcer  et  nosocomium  invisitur, 
433;  coll.  rector,  v.  Ivanez,  An- 
touius. 

—  Carolus  de,  S.  I.,  147. 

Valkenburgensis,  Andreas,  S.  L, 
49,  206,  530. 

Valle,  marchionissa  del,  410. 

Vallisoletum  (Valladolid),588;  coll. 
status,  57,  58,  274,  557,  706 ;  ex- 
ercitationes  scholasticae,  58-59; 
nostri  theologi  ad  collegium  Sti. 
Gregorii  O.  P.  lectiones  audituri 
accedunt,    58,    274:    festum  cir- 


846 


LlTTERAE    QUADRIMESTRES 


cumcisionis  Iesu  Christi  sollem- 
niter  agitur,  59,  711;  doctrina 
christiana  docetur,  713;  contio- 
nes  nostrorum  in  diversis  urbis 
templis:  fructus,  707;  Exercitia 
spiritualia  aliquibus  communi- 
cantur,  559,  706;  excursus  fruc- 
tuosus  ad  viciniam,  714;  accessus 
ad  sacramenta,  57;  peccatorum 
conversiones,  58,  276-277,  558; 
in  horribili  incendio  nostri  mul- 
tos  iuvant,  712-713;  carceres  et 
nosocomia  invisuntur,  57,  275, 
708,  713;  aegrotis  assistitur,  57, 
558,  712;  rei  morte  afficiendi  iu- 
vantur,  58,  709,  710;  dissidia 
componuntur,  713;  Inquisitores 
laudant  Societatis  operam,  711; 
magnates  collegio  benevoli,  710; 
praeses  consilii  regii,  708;  Uni- 
versitas,  58,  59;  collegium  Sti. 
Gregorii  et  Sti.  Pauli  O.  P.,  58, 
59,  274;  conventus  Sti.  Francisci. 
59;  collegium  Stae.  Crucis,  vulgo 
«  del  Cardenal  »,  59;  coll.  rector, 
v.  Ruiz  del  Portillo,  Hieronymus. 

Varea,  P.  Franciscus,  S.  I.,  lector 
Conimbricae,  28. 

Varon,  auditor,  374. 

Vas  (Vaz),  Gundisalvus,  S.  I.,  prae- 
positus  domus  olisiponensis.  post 
provincialis,  103,  294,  560;  bra- 
carense  collegium  invisit,  638; 
coutionatur  Conimbricae.  65-2; 
provinciam  visitat,  623. 

Vasconcellos.  Simon,  S.  I.,  script., 
566,  616. 

Vasto,  marchionissa  del,  v.  Gon- 
zaga  Elisabeth. 

Vazquez,  Dionysius,  S.  I.,  coll.  a- 
buleosis  rector,  113,  114,  316;  e 
Lusitania  redit,  112-113;  Valen- 
tiam  proflciscitur,  magno  desi- 
derio  sui  relicto,  317. 

—  Petrus,  Societatem  ingreditur, 
763. 


«  Veinticuatro  »,  civitatis  rectores, 
219,  224. 

Vejer,  413. 

Velasco,  Maria  de,  comitissa  de 
Osorno,  58. 

-  et  Tovar,  Agnes,  uxor  comitis 
de  Monterrey,  427. 

Velitrae  (Velletri),  182;  episcopi 
vicarius  operarios  benigue  susci- 
pit,  184;  fructus  contionum  et 
laborum  Patris  Petronii  et  Ioan- 
nis  Ignatii,  185-191;  cives  So- 
cietatis  collegium  optant,  188-189. 

Vellati,  Ioannes  Baptista,  S.  L, 
contionatur  Genuae,  460,  658; 
magistros  et  alumnos  adhorta- 
tur,  660;  in  urbem  Mondovi 
missus,  656; 

Venegas,  Bernardus  (?),  S.  L,  790. 

-  Michael,  S.  L,  434. 

Venetiae  (Venezia),  142;  donius 
Societatis  status,  137;  plures 
socii  desiderantur,  142;  socii  il- 
lius  domus  bono  exemplo  aliis 
sunt,  450;  templum  et  domus 
perficiuntur,  139.  142;  accedeu- 
tes  ad  sacramenta  iubilaei  cau- 
sa,  139;  peccatorum  conversio- 
nes,  139-140;  nosocomia  invi- 
suntur.  140;  puellae  derelictae 
adiuvautur,  141;  benefactor,  v. 
Lippomauus,  Andreas;  domus 
praepositus,  v.  Helmi,  Caesar. 

Venusto,  Petrus,  S.  L,  rector  coll. 
bivouensis,  147. 

Vera.  Petrus  de,  Societatem  ingre- 
ditur,  339. 

Vercellae  (Vercelli),  41,  42. 

Verdolay.  Ioannes,  S.  L,  422;  Va- 
lentiae  coutionatur,  11. 

Vergilius,  v.  Virgilius. 

Viana,  marchio  de,  275,  710. 

Viccaro,  comes  de,  198. 

Vicente,  Rui.  S.  L,  magister  no- 
viciorum  Conimbricae,  contio- 
natur,  65-2. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


847 


Victoria,  Ioannes  de,  8.  I.,  rector 
coll.  vindobonensis,  158,279,494; 
occupationibus  obruitur,  158; 
templutn  exornare  contendit, 
159-160;  humilibus  exercitiis  va- 
cal,  282;  xedonochia  et  carceres 
invisit,  eleemosynam  ostiatim 
petit,  282;  sollemnem  professio- 
nem  vovet,  282;  reprehenditur, 
ibid.;  pragensis  collegii  negotia 
promovet,  296,  400;  in  Hunga- 
riam  ad  synodum  tyrnaviensem 
proflciscitur,  496,  580;  rector  es- 
se  desiit,  497. 

—  Ludovicus  de,  S.  I.,  431, 630,  636. 
Vidigueira,  238. 

Viegas,  Franciscus,  S.  I.,  in  Bra- 
siliam  missus,  651. 

—  Vincentius,  aliquos  principes  in 
Macassaribus  baptizat,  568. 

Vieira,  Simon,  S.  I.,  237. 

Viera,  Iacobus,    S.  I.,  contionatur 

Olisipone,  619. 
Vigevano    (Vigevi),    marchio    de, 

v.  Trivulzio,  Io.  Franciscus. 
Villagarcia  de  Campos,  540. 
Villahermosa,   dux   de,  v.  Gurrea 

et  Aragon,  Martinus. 
Villaoueva  de  la  Jara,  209. 
Villar,  opp.  Hisp.,  381. 

—  opp.  Lusit.,  facetum  dictum 
dominae  illius  oppidi,  6i9. 

Villarreal,  opp.  Hisp.,  71. 

—  opp.  Lusit.,  624. 

Villars,  Petrus  de,  episc.  mirapi- 
censis,  Societalis  amicus,  488. 

Villaviciosa,  2?3. 

Villasclaras,  Petrus,  canonicus  ori- 
stanensis,  760. 

Villimar,  opp.  prope  Burgos,  coll. 
Soc.  Iesu,  opus  coll.  perficitur, 
305,  762;  humilia  sociorum  exer- 
citia,  105;  patroni  menstrui  eli- 
guntur,  762;  preces  pro  Eccle- 
siae  pace,  417;  doctrina  chri- 
stiana   docetur,    762;    opera    in 


auxilium  proximorum  praestita. 
304;  pauperibus  prospicitur,  417; 
excursus  ad  vicina  oppida,  106, 
117,  762;  iudaeus  instruitur,  et 
a  cardinali  burgensi  baptizatur, 
304-305;  collegii  fundator,  v. 
Uguccioni,  Bened. 

Vincentius,  S.  I.,  v.  Cavorno,  Vin- 
centius. 

—  italus,  S.  I.,  coadiutor,  239. 

Vinck,  Antooius,  S.  I.,  rector  col- 
legii  trevirensis,  166.  207,  530, 
decanus  faeultatis  theologicae 
creatur,  204. 

Vindobona  (Vienna,  Wien),  reli- 
gionis  catholicae  status,  161; 
coll.  Societatis,  157-159,  278.  493, 
746;  catalogus  typis  impressus, 
497;  sacerdotes  germani  deside- 
rantur,  501 ;  votorum  renovatio. 
493:  collegium  novum,  283;  do- 
mus  probationis  fundamenta, 
283;  noviciorum  institutio,  495; 
poenitentiae  publicae  tempore 
bacchanalium,  281;  castigationes 
voluutariae  pro  Ecclesiae  neces- 
sitatibus.  494,  502;  rogationes 
pro  concilii  tridentini  felici  exi- 
tu,  suasu  Hosii  cardinalis  iusti- 
tuuntur,  quibus  ipse  interest, 
502;  socii  peregrinatum  miltun- 
tur,  280,  746-749:  festum  nominis 
Iesu  sollemniter  agitur;  quo 
lusu  convivae  recreati  sint,  279- 
280;  lectorum  mutationes,  157- 
158;  laboratur  ut  domus  scho- 
lasticis  pauperibus  et  convicto- 
ribus  apta  acquiratur.  160;  alu- 
mni  et  convictores  noslros  in 
poenitentiis  imitantur,  281-282; 
alumnorum  numerus,  mores. 
exercitationes,  284,  749;  Iosephi 
comoediaagitur,  284-285;  ex  dis- 
sitis  nationibus  ad  nostrum  col- 
legium  accurrunt,  497,  504-505; 
inferiores  classes  ob  pestem  clau- 


848 


LlTTERAE   QlJADRIMESTRES 


duntur,  497;  doctrina  christiana 
docetur,  500;  sociorum  contiones 
earumque  fructus,  750;  accursus 
ad  sacramenta,  occasione  prae- 
sertim  iubilaei,  160,  285,  500-501 ; 
ob  pestem  et  principum  disces- 
sum  diminutus,  750;  hispani 
germanos  ad  pietatem  excitant. 
158;  itaii  iuvantur  in  rebus  spi- 
ritualibus,  500;  peccatorum  con- 
versiones,  5286-287,  751;  dissidia 
composita,  503,  751;  abusus  tol- 
luntur,  285-286;  aegroti,  carceres, 
nosocomia  invisuntur,  281,  499, 
503;  cives  nostris  benevolentio- 
res,  161;  quid  aliqui  de  sociis 
seutiant,  501;  muuera  templo 
nostro  collata,  501 ;  civitas  no- 
stris  ampliorem  locum  ad  ho- 
nestam  recreationem  concedit, 
510;  biblioth.  nationalis,  60,  295; 
monasterium  Scotorum,  161;  pau- 
peres  «  aureomontaui  »  dicti, 
285;  episc,  v.  Brus  de  Muglitz, 
Antonius;  coll.  rector,  v.  Victo- 
ria,  Ioaunes;  Hoffaeus,  Paulus. 

Vinghenius,  Hermes,  S.  I.,  495. 

Virgilius  (Vergilius)  Maro,  poeta, 
129,  152,  238.  244,  306,  673. 

Virneburg,  Gregor.,  episc.  Azoti, 
trevirensis  archiep.  auxiliaris, 
sociis  benevolus,  164.  202;  man- 
dante  archiep.,  multas  sancto- 
rum  reliquias  collegio  donat, 
163-164. 

Visapor,  569. 

Vitale,  Ioanues  Baptista,  S.  I.,  270. 

Volfgangus  Maria,  S.  I.,  Vindobo- 
na  Pragam  missus,  495. 

Volkero,  Erasmus,  S.  I.,  480,  485, 
680. 

Votorum  renovatio  Bracarae,  638; 
Caesaraugustae,  22 ;  Coloniae 
613;  Conimbricae,  292;    Eborae, 


715 ;  Florentiae,  607 ;  Genuae, 
459;  Iugolstadii,  692;  Monachii, 
665;  Neapoli,  542;  Nolae,  477, 
696  ;  Perusiae,  592 ;  Salmanticae, 
8,  9;  Sassari,  753;  Treviris, 204; 
Vindobonae,  493. 
Voyt,  Alexander,  vota  Societatis 
emittit,  397. 

w 

Walderdorf,      Godefridus,     rector 

Univ.  trevirensis.  205. 
Wiener-Neustadt,  285. 
Winkelmann,      Mauricius,     ducis 

brunsvicensis  orator,  614. 
Witenbergensis  quidam  haereticus 

convertitur,  63-64. 
Witenbergensis  regio,  284. 
Wolfe,  David,  S.  L,  34. 
Wolfgangus,  v.  Volfgangus. 


Xavierre,  Ioannes,  S  L.  376,  387, 
551;  per  Consentiam  Montaltum 
venit,  reos  capite  plectendos  ad- 
hortatur,  371,  373;  contionatur 
Montalti  et  doctrinam  christia- 
nam  docet,  388,  389;  e  missione 
calabrensi  redire  iussus,  390; 
Florentiam  venit,  610. 

Xebius,  Matthaeus,  germauus,  S.  1., 
237,  401. 

Xenodochia,  v.  aegroti,  nosocomia. 

Xenophon,  script,  661. 

Ximenez,  Franciscus,  S.  L,  425,  768. 
-  Hieronymus,  S.  1.,  15,  17,  514, 
516,  705. 

—  Iacobus,  S.  L,  309. 

—  Petrus  (?),  S.  L,  225. 
Xuarez,  Iacobus   S.    L.    missiona- 

rius  per  dioecesim    murciauam, 
424,  767. 


[ndex  generalis  huius  VOLUMINIS 


S«l 


Zapata,  Bernardiuus,  canonicus  to- 

letanus,  681. 
Zaragoza,  v.  Caesaraugusta. 
Zamora,  Garcia  de,    S.  I.,   coutio- 

natur  Palantiae.  173. 
-  de     Cuenca,    Fr.      Franciscus, 

0.  F.  M.  generalis,  capitulo  me- 

thymnensi  praeest,  55. 
Zarate,    Alfonsus,     S.     L,    rector 

coll.  cordubensis,  223,  444:  doc- 

trinam    christianam     explanat, 


224;  specialem    curam    alumno- 

rum  habet,  603. 
Zeidel  (Zeidl),  Ioannes,  S.  [.,  v.  Sei- 

del,  lo. 
Zott  de  Pernegg,  Sebastianus,  693. 
Zufiiga,  Ioannes  de,  Societatem  in- 

greditur,   763. 

—  et  Avellaneda,  Petrus,  comes 
de  Miranda,  710. 

—  et  Guzman,  Teresia,  ducissa  de 
Bejar,  confessarium  Societatis 
postulat  et  obtinet,  217. 


V 


INDEX   GENERALIS    HUIUS    VOLUMINIS 

Pag. 

Praefatio VII 

Brevis  notitia  codicum IX 

Notae  compendiariae XII 

Addenda XIV 

Corrigenda XV 


453  Innoceutius  Spatafora 
451  Heuricus  Lopez  .    .    . 

455  Iacobus  de  Cafiizares. 

456  Nicolaus  Lietard    .     . 

457  Iosephus  de  Acosta    . 

458  Hieronymus  Ximenez. 

459  Iacobus  a  Cruce.    .    . 

460  Ioannes  Sanctacruz    . 

461  Franciscus  de  Monclaro 

462  Antonius  Macto .     .    . 

463  Angelus  Sibillia.    .    . 

464  Franciscus  de  Lara    . 

465  Prosper  Malavolta  .    . 

466  Ludovicus  de  Coudreto 

467  Aloisius  Napi.    .    .    . 

468  Ioannes  Rethius.    .    . 

469  Gaspar  Astete    .    .    . 


1561 


Genua 

1 

Ianuarii 

l 

Salmantica 

» 

» 

7 

Valentia 

» 

» 

11 

Parisiis 

2 

» 

12 

Compluto 

3 

» 

13 

Placentia 

» 

» 

15 

Messana 

5 

» 

17 

Caesaraugusta 

6 

» 

20 

Conimbrica 

» 

» 

23 

Panormo 

» 

» 

29 

Catana 

7 

» 

33 

Monteregio 

» 

» 

35 

Patavio 

8 

» 

37 

Vercellis 

» 

» 

41 

Mutina 

9 

» 

42 

Colonia 

10 

» 

48 

Methymna  Campi  »         » 


850 


LlTTERAE   QUADRIMESTRES 


470  loamies  Fernandez Vallisoleto 

471  HeDricus  Blyssemius.    .    .    .  Praga 

472  Ioseph  Guimera Ocauia 

473  Leooardus  Maserus    ....  Billomo 

474  Raphael  Riera Laureto 

475  Marcus  Pelatius Floreotia 

476  Thomas  Raggius Nola 

477  Petrus  Martiaez Lucroaio 

478  Ambrosius  Pirez Olisipoue 

479  Gaspar  de  Dueflas Burgis 

480  Iosephus  Fabricius Neapoli 

481  Aotooius  Larez Abula 

482  Fraociscus  Antonio    ....  Sassari 

483  N.  N Ferraria 

484  Paulus  Billacqua Foro  Livii 

485  Petrus  SevillaDO Bellomonte 

486  Aotooius  de  Torres    ....  Segovia 

487  Flaminius  Ricchierus.    .    .    .  Venetiis 

488  Suetonius  de  Grescentio    .    .  Ameria 

489  Petrus  Bellonio Bivona 

490  Gaspar  Cantagallinius    .    .    .  Senis 

491  Carolus  Grim Vindobona 

492  Balduinus  ab  Angelo.    .    .    .  Treviris 

493  Martinus  Hernandez  ....  Hispali 

494  Ferdinandus  Alvarez  ....  Palantia 

495  Ioannes  Mortaigne Toroaco 

496  Ludovicus  de  Coudreto  ...       E  Valle  de  Stura 

497  Ioauoes  Iguatius Velitris 

498  Carolus  Regius Syracusis 

499  Franciscus  Antonius  ....  Turribus 

500  Emerius  de  Bonis Neapoli 

501  ViDceotius  Tonda Genua 

51/2  Balduinus  ab  Angelo.    .    .    .  Treviris 

50J2  bis » 

503  Michael  Garcia Valentia 

504  Petrus  Navarro Granata 

505  N.  N Hispali 

506  Petrus  Acevedo Corduba 

507  Henricus  Lopez Salmantica 

508  Iosephus  de  Acosta    ....  Compluto 

509  Blasius  Guomez Ebora    ineunte 

510  Paulus  Bellacqua Forolivio 

511  Innocentius  Spatafora    .    .    .  Genua 

512  Gaspar  Astete Methymna  Campi 

513  N.  N Monachio 


Pao. 

10  Ianuarii 

56 

11 

» 

60 

12 

» 

67 

13 

» 

71 

» 

» 

76 

15 

» 

81 

» 

» 

85 

16 

» 

91 

» 

» 

92 

17 

» 

103 

18 

» 

108 

20 

» 

111 

» 

» 

115 

21 

» 

120 

23 

» 

123 

26 

» 

129 

28 

» 

133 

30 

» 

136 

31 

» 

143 

2  Februar 

.  147 

9 

» 

149 

14 

» 

157 

16 

» 

162 

28 

» 

168 

27  Martii 

173 

30 

» 

175 

5 

Apr. 

178 

9 

» 

181 

15 

» 

191 

15 

» 

193 

16 

» 

197 

23 

» 

199 

26 

» 

201 

207 

» 

» 

208 

29 

» 

210 

» 

» 

214 

30 

» 

221 

» 

» 

225 

i : 

Maii 

229 

; 

Maio 

231 

l  : 

Maii 

239 

» 

» 

244 

» 

» 

249 

» 

» 

252 

INDEX   GENERALIS   HUIUS   VOLUMINIS 


851 


514 

515 

516 

517 

518 

519 

520 

521 

522 

523 

524 

525 

526 

527 

528 

529 

530 

531 

532 

533 

534 

535 

536 

537 

538 

539 

540 

541 

542 

543 

544 

545 

546 

547 

548 

549 

550 

551 

552 

553 

554 

555 

556 

557 

558 


Ioannes  Bta.  Vitalis  . 
Thomas  Raggius     .    . 
Nicolaus  Lietard    .    . 
Alvarus  de  Orive    .    . 
Henricus   Rickman.     . 
Franciscus  de  Monclaro 
Henricus  Blyssemius  . 
Gaspar  de  Duefias  .    . 
Ioannes    Fernandez    . 
Ioanne.s  de  Valderrabano 
Gulielmus  Elderen  .    . 
Iosephus  Guimera  .    . 
Antonius  Larez  .    .    . 
loannes  Quadra  .    .    . 
Franciscus  Stephanus 
Ludovicus  Gagliardus 
Raphael  Peregrin    .    . 
Hieronymus  Ros    .    . 
Ioannes  Paulus  Oliva 
Antonius  Macto .    .    . 
Iosephus    Fabricius    . 
Suetonius  de  Crescentiis 
Henricus    Somalius 
Prosper  Malavolta 
Lucius  Crucius   . 
Io.  Xavierre    .     . 
Ioannes  Garcia  . 
Laurentius  Scorzini 
Antonius  de  Torres 
Ioannes  Xavierre    . 
Lucius  Crucius  .    . 


Ferdinandus  Alvarez  . 
Franciscus  Antonio  . 
Henricus  Blissemius  . 
Emmanuel  Gois  .  .  . 
Sebastianus  de  Corduba 
Gaspar  de  Duefias  .  . 
Petrus  Navarru  .  .  . 
Iacobus  Puellas  .  .  . 
Franciscus  Ximenez  . 
Ludovicus  de  Victoria 
Ioannes  Paulus  Moxica 
loannes  Quadra .  .  . 
Petrus  de  Sylva.    .    . 


Pag. 

Montepolitiano 

1 

Maii 

259 

Nola 

» 

» 

270 

Parisiis 

» 

» 

273 

Vallisoleto 

» 

» 

274 

Vindobona 

» 

» 

-277 

Conimbrica 

4 

» 

289 

Praga 

» 

» 

295 

Burgis 

6 

» 

301 

Placentia 

» 

» 

305 

Monteregio 

7 

» 

309 

Augusta 

8 

» 

312 

Ocania 

14 

» 

312 

Abula 

15 

» 

316 

Bellomonte 

» 

» 

318 

Messana 

» 

» 

320 

Bononia 

16 

» 

325 

Toleto 

» 

» 

333 

Caesaraugusta 

19 

» 

335 

Perusia 

23 

» 

340 

Panormo 

26 

» 

343 

Neapoli 

28 

» 

346 

Ameria 

2 

lunii 

357 

Colonia 

4 

» 

361 

Patavio 

10 

» 

369 

Montalto 

12 

» 

371 

» 

» 

» 

373 

Gandia 

13 

» 

377 

Tusculo 

16 

» 

378 

Segovia 

23 

» 

381 

Montalto 

25 

» 

383 

» 

5  Iulii 

388 

» 

10 

» 

389 

Palantia 

27 

» 

390 

Sassari 

21 

Aug. 

393 

Praga 

25 

» 

397 

Ebora 

26 

» 

400 

Hispali 

28 

» 

408 

Burgis 

29 

» 

416 

Granata 

30 

» 

418 

Barcinone 

31 

» 

420 

Murcia 

» 

» 

423 

Salmantica 

» 

» 

425 

Valentia 

» 

» 

431 

Bellomonte 

1 

Sept. 

434 

Conimbrica 

» 

» 

434 

m 


LlTTERAE    QUADRIMESTHKS 


559  Petrus  Acevedo Corduba 

5(50  N.  N Ferraria 

561  Michael  Lauretanus    ....  Forolivio 

562  Innocentius  Spatafora    .    .    .  Genua 

563  Henricus  Arboreus Ingolstadio 

564  Stephanus  Tuccius Messana 

565  Christophorus  Lyndaurus  .    .  Monachio 

566  Thomas  Raggius Xola 

567  Erasmus  Volkero  Saxo  .    .    .  Panormo 

568  Ioannes  Rinattus Parisiis 

569  Ioannes  Rogelius Toleto 

570  Petrus  Holandus Vindobona 

571  Hieronymus   Ximenez     .    .    .  Placentia 

572  Carolus  Sagerius Billomo 

573  Iosephus  de  Acosta    ....  Compluto 

574  Petrus  Martinez  a  Buxento    .  Abuia 

575  Aegidius  Faber Treviris 

576  Ioaunes  Bonifacio Methymna  Campi 

577  Iosephus  Fabritius      ....  Neapoli 

578  Iosephus  Guimera Ocania 

579  loannes  de  Valderrabano  .    .  Monte    Regio 

580  Alvarus  de  Orive Vallisoleto 

581  Ioannes  Hernandez     ....  Olisipone 

582  Vincentius  delle  Noci.    .    .    .  Catauia 

583  Antonius  Ramirez Montulia 

584  N.  N Tyrnavia 

585  Gulielmus  Elderen Augusta 

586  Henricus  Somalius Colonia 

587  Martinus  de  Arratia  ....  Segovia 

588  Henricus  Somalius Colonia 

589  Ioannes  Paulus  Oliva    .    .    .  Perusia 

590  Sebastianus  de  Corduba.    .    .  Hispali 

591  Antonius  de  Fonseca.     .    .    .  Corduba 

592  Ludovicus  Rietinus    ....  Florentia 

593  Raphael   Pelegri Murcia 

594  Gregorius  Fabius Colonia 

595  Petrus  Lopez Olisipone 

596  »            » » 

597  Ludovicus  de  Victoria    .    .    .  Salmantica 


Pag. 

1 

Sept. 

443 

» 

» 

448 

» 

» 

452 

/> 

» 

458 

» 

» 

463 

» 

» 

466 

» 

» 

471 

» 

» 

477 

» 

» 

480 

» 

» 

485 

» 

» 

490 

» 

» 

492 

2 

» 

514 

3 

» 

516 

» 

» 

525 

4 

» 

527 

» 

» 

529 

5 

» 

538 

6 

» 

540 

7 

» 

551 

10 

» 

554 

13 

» 

557 

22 

» 

559 

24 

» 

571 

30 

» 

574 

» 

» 

579 

Mense  Sept 

.582 

4  Octobris 

583 

31 

» 

584 

26  Nov. 

589 

30 

» 

592 

28  Dec. 

596 

29 

» 

600 

» 

» 

606 

30 

» 

611 

31 

» 

611 

» 

» 

616 

» 

» 

624 

» 

» 

630 

1562 


598  Christophorus  de  Castro 

599  Iosephus  de  Acosta    .    . 

600  Franciscus  de  Monclaro. 


Bracara  ineunte      Ian.  636 

Compluto  1  Ianuarii    640 

Conimbrica        »        »  646 


INDEX   GENERALIS    HUIUS    VOLUMINIS 


853 


6U1  Iunocentius  Spatafora    . 

602  Stephanus  Tutius  .     .     . 

603  loannes  Dirsius  .     .     .     . 

603  bis  

604  Guilelmus  Riba  .... 

605  Erasmus  Volcherus  Saxo 

606  Raphael  Pelegrin   .    .    . 

607  Antonius  Larez  .... 

608  Henricus  Blyssemius.    . 

609  Georgius  Crispus    .     .    . 

610  Franciscus  de  Grandi.    . 

611  Gulielmus  Elderen .    .    . 

612  Hieronymus  Ximeoez.    . 

613  Alvarus  de  Orive    .     .    . 

614  Blasius  Gomez    .... 

615  Ioannes  de  Valderrabano 

616  Bernardus  Crespin.    .    . 

617  Petrus  Blanca    .... 

618  Iacobus  Puelles  .... 

619  Ioseph  Lo  Lianti    .    .    . 

620  Vincentius  delle  Noce  . 
6*21  Prosper  Malavolta .  .  . 
6412  Henricus  Rickman.    .    . 

623  Franciscus  Antouio    .    . 

624  Gaspar  de  Duenas  .    .     . 

625  Ioannes  Quadra  .... 

626  Franciscus  Ximenez    .    . 

627  Aloisius  Napi 

628  Ludovicus  Gagliardi  .    . 

629  Venegas 


Geuua 

Messana 

Monachio 

» 

Ocania 

Panormo 

Toleto 

Abula 

Praga 

Iugolstadio 

Nola 

Augusta 


1  lanuarii 
»        » 


» 
» 


» 
3 
4 
5 


6 
8 
11 


20 


Placentia 
Vallisoleto 

Ebora 

Monteregio 

Caesaraugusta     12 

Neapoli  15 

Barcinone 

Monte  Regali 

Catania 

Patavio 

Vindobona 

Sassari 

Burgis 

Bellomonte 

Murcia 

Mutina  4 

Bononia  10 

Montulia  10 


» 
» 
» 
» 
» 
» 


» 

21 
28 

29        » 
31        » 
mense  Ian. 
ineun.  anno 
3  Februarii 


» 
» 


Pag. 

656 
661 
664 
672 
674 
676 
681 
682 
684 
691 
696 
700 
701 
706 
715 
718 
721 
727 
735 
738 
742 
744 
746 
752 
761 
763 
764 
769 
780 
788 


I  N  D  I  C  E  S 


I  lndex  auctorum 

II  Litterarum  auctores 

III  Loci  unde^litterae  missae  sunt  .    .    . 

IV  Index  personarum,  rerum  ac  locorum 
V  Index  generalis  huius  voluminis    .    . 


791 
798 
799 
800 
849 


A.  M.  D.  G. 


* 


*l 


700*5  7 


BOSTON  COLLEGE 


3  9031   01139899 


AUTHOF? 


TITi_E 


/  0VK*/jlA      Y II 


DATE  DUE 


BORROWER'S   NAME 


BOSTON  COLLEGE  LIBRARY 

UNIVERSITY  HEIGHTS 
CHESTNUT  HILL,  MASS. 


Books  may  be  kept  for  two  weeks  and  may 
be  renewed  for  the  same  period,  unless  re- 
served. 

Two  cents  a  day  is  charged  for  each  book 
kept  overtime. 

If  you  canhot  find  what  you  want,  ask  the 
Librarian  who  will  be  glad  to  help  you. 

The  borrower  is  responsible  for  books  drawn 
on  his  card  and  for  all  fines  accruing  on  the 
same.