Skip to main content

Full text of "Marci Tullii Ciceronis opera, quae supersunt, omnia"

See other formats 


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scanncd  by  Googlc  as  part  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  onlinc. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  cxpirc  and  thc  book  to  cntcr  thc  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subjcct 

to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expircd.  Whcthcr  a  book  is  in  thc  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discovcr. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  thc 

publishcr  to  a  library  and  fmally  to  you. 

Usage  guidelines 

Googlc  is  proud  to  partncr  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  thc 
public  and  wc  arc  mcrcly  thcir  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  liave  taken  stcps  to 
prcvcnt  abusc  by  commcrcial  partics,  including  placing  tcchnical  rcstrictions  on  automatcd  qucrying. 
Wc  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  Wc  dcsigncd  Googlc  Book  Scarch  for  usc  by  individuals,  and  wc  rcqucst  that  you  usc  thcsc  filcs  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfivm  automated  querying  Do  nol  send  aulomatcd  qucrics  of  any  sort  to  Googlc's  systcm:  If  you  arc  conducting  rcscarch  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laigc  amount  of  tcxt  is  hclpful,  plcasc  contact  us.  Wc  cncouragc  thc 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark" you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  this  projcct  andhclping  thcm  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatcvcr  your  usc,  rcmember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  arc  doing  is  lcgal.  Do  not  assumc  that  just 
bccausc  wc  bclicvc  a  book  is  in  thc  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countrics.  Whcthcr  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  wc  can'l  offcr  guidancc  on  whclhcr  any  speciflc  usc  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearancc  in  Googlc  Book  Scarch  mcans  it  can  bc  uscd  in  any  manncr 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  seveie. 

About  Google  Book  Search 

Googlc's  mission  is  to  organizc  thc  world's  information  and  to  makc  it  univcrsally  acccssiblc  and  uscful.   Googlc  Book  Scarch  hclps  rcadcrs 
discovcr  thc  world's  books  whilc  hclping  authors  and  publishcrs  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  scarch  through  thc  full  icxi  of  ihis  book  on  thc  wcb 

at|http  :  //books  .  qooqle  .  com/| 


i 


l^  ^    -Z-l.    13  3   Cll 


HARVARD 
COLLEGE 
LIBRARY 


L 


MARCI    TULLII 


CICERONIS 

OPERUM 


¥  A  R  S     N  0  N  J. 


> 


^ 


MARCI    TULLII, 

CICERONIS 

O  P  E  R  A 

SiyuiE  SVfERSVNT^  QMNIA^ 
CUM  ASCONIO  &  SCH0LIAS7E  VETERI; 

Ae  Notis  Integrli 

P.  VIGTORII,  J.  CAMERARI},  F.  URSINI, 

e5f  Scuais 

P,  MANUTII,  D.  LAMBINI,  J.  GULIELMII, 

J.  GRUTERI,  J.  F.  &  J.  GRONOVIORUM, 

J.  G.  GRAEVII,  8c  ALIORUM 

QUAMPLURIMOrUM, 

Qui  Aliquam  Ciceronis  OpeAiim  Partcm 
Animadverfionibus*  illultraverunr, 

ISAACUS     VERBURGIUS 

COLLEGIT,  DISPOSUIT»  RECENSUIT» 

Variantes  Liediones  ubique  appofuit , 

V^ginas  Aldinae  Editionis  ,   quAS  Nizolitts  ^  alii  funl 

fecutif  una  cum  Alexandri  Scot  SeBionibus ,  jippara$tu 

Latinae  Locutionis  tefpondentibus  %  adutentts 

(ommodftm  ubiqtde  diligenter  notavit^ 

^VM  INDICIBVS  uccnh^issiMis^  iNSiGnnET^uvcns 

Volumen  Konuoi. 


A  MSt  EL  A  ED  A  MI, 
lOP,  &  GERH.  WETSTENIOS. 

MDCCXXIY* 


/^ 


\  '^,^-».-p 


t€\Vi3  vOiiuCitw;!] 

l  Gift  of 

■  r/»,.^    rr    f^    n  ^...  ». ....  -. 


5'  -  •.  ' 

*  - 


\ 


SfiRIES   OPERUM 

PARTIS   NON'iE. 
Philofbphicorum   Tomus  II. 

i  JJE  Natura  'Deorum  Lihri  III.  1879 

i  ^e  ^ivinatione  Libri  IL  3108 

'De  Fato  Liber  fingularis.  3  »  f  8 

De  Legibus  Libri  III.  3a8p 


M.  TULLII    CICERONIS  »■«■ 


D  E 

NATURA    DEORUM 

A    D 

M.    B  R  U  T  U  M 

LIBERPRIMUS. 
ARGUMEKTUtt. 

\\E  J{ffiaiit4H,  aii^ttt  &  ittiliuli  ilSpmaUiui  it  Dlli  rtiU- 
*^  wimniiit,  aa  fhiUfifhlnm  irdBit  ^iUraiiaim,  fiffitar.  Vd- 
Um  Eu'am.  ^nma  dt  Diil  tfiitimi  ncnfaum  ,  indiHii  ,  & 
tnjm  MirOMM  nfnltaii  fnna  Ctltn  .Auiit- 


^  iffi  txiflivut ,  t»jm  diiin 


iU  u  miilt»  res  in  {^ilofophia  nequaqaam  i 
fatis  adhnc  cipUcarae  fiTit  >  tum  perdif- 
ficiliSi  Brutc,  (quod  tu  mi[]im&  igno- 
ns)  &  perobfcura  quxilio  elt  dc  na- 
Ara  deonitn  :  qtise  &  ■  ad  agnitionem 
animipulcerrima  eft,  &  ad  moderan- 
(didoncm  QecciTaiia.  De  qua  tam  Tatiae  funt 
doflif- 

Ad  iiptiiinum  4iiimi'.}  ItaPall.DamWouveiH  iua.ttstititnim. 
i  nuDos  f[wKt,qaa,tmii  exfiei  ad  oTam  Limbiaiins.  viilc4iur 
lAoi  ■   qiu  imFUgait  t[iiiaiua»  Mutdi  tib,  iir.  t»t-  U- 


-N 


2?So  /     De  Natura  Deorum 

do<5lifnmorum  hominum   tamque  discrepantes  fentenT 
tia& )  2ut  magno  argumento  efle  d^beat ,  caufam  ,  iS 

CfuUr,     xAi  dgnithnem  Anifni  pulcerrima  efi,}  MSS.  dup  Wouvrcni 
habentcogmrionem^  quomodo  repQneDdum  cenfuit  Lambjnusj  ni- 
hil  autem  opus  eft,  cum  bae  voces  padim  iuter  fe  confundantur. 
Hinc  philofophia,  aux  eft  vav  Btiat  iti^tifAM,  agnitio  rerttm  diviHS" 
r»m  vocatui  Maciobio  in  Somn.  Scip.  lib.  i.  cap.  8.  Idem  cap.  p. 
Delphici  vox  hsc  fertiii  oracuJi ,  confulenti  ad  beatitatem  quo  iti- 
nere  perveairet  i   ii  te  ,  inquit ,  agnovexis.     Hotnini  —  una  eft 
agnicK)  fui.    Vide  &  Servium  ad  Virgil.  iEoeid.  lib.  viii.  fs,  i^s* 
£t  Salvianum  de  Gub,  Dei ,  cum  alioi  tum  lib.  v.  cap.  i.  Senfus 
tamen  paullo  obfcurior  videri  polHt ;  quaproptei  eum  paucis  ex- 
plicabo.    Cum  multi  philofbphi  mentem  divinam  efte  cenfuerint^, 
dir  Tullius,  hanc  difpucationem  animo  cognofcendo  fore  unlem» 
qu6d  indagata  Deorum  natutl  iimnl  elucefceret  mentis  humahse 
xatio.     Vidc  Tufcul,  libr^»  cap.  26,  zj,    Davif,    ^d  agnitionem 
4ii/m/.] 'Antequam  legeram  annotationes  Davifii  hoc  loco,  non 
dubttabam ,  quin  voces  iftx  fignificarent  cognitionem  animi ,  &c 
ejus  obfeivatio  omnem  porro  mihi  exemit  fcrupuluro.    Nullum 
exemplcim  eft ,  ubi  agnitio  capitut  alio/enfu.    Ceterum  non  exig ul 
momenci  eft ,  feivare  teftimouium  hoe  novi^  fententis  CiccroAi» 
de  natura  animi.    Locis  iftis,  qux  piotulit  Davil]us,p6ftisaddcre 
i  Somn.  Scip.  cap.  viir.   ubi  e  perlona  Scipionis  Africani  dicitur: 
Deum  igitur  fcito  te  ejfe,    Si  quidem  Deus  ejt^  ejui  viget ,  ^ui  fentit  ^ 
^uimeminity  (fui  providet ,  &c.    6c  illud  e  ftagmento  Timzi ,  ubi  • 
cap.viii.  ita  legitur.  ^nimum  igitur  ^  ^uum  iUe  procreator  mundi 
Deus  ex  fua  mente  &  divinitate  genuijfet  9  &c,  .  &  tcitium  illud  h 
lib.  i.  de  Divin  £ap.  49.  quod  videtui  ad  illius  expiicationemeire 
fciiptum:     %yi  natura  Deofum ,  ut-doUiJfmis  fapientijjimistfue  placuit^ 
haufios  animos  &  tibatos  habemm.    &  lib.  v.  Tufcul.  cap.  i}.  HU" 
manus  auiem  animus  deceptus  ex  mente  dtviha  %    cum'  ali4  tiulia  niji 
cum  ipfo  Deo  comparari  poteft,    Arlftoteles    ftnrea  dixeia^  ,  teftbe 
9e!xto  Empiiico  adv.  Mathematicoi  pag.  jtz.  To  xse^^fiAUTor  «oi- 
xoc  T»  '\'»x^'  Quod  eo  minus  miium  debet  videii,quuni  feeundum 
Virgiiium  Georg.  lib.  iv^  9^s.  zzo.  Fhilofophi  dixeiunt  ejfe  apibut 
partem  divina  mentis,     Bouhier» 

2.  Vt  magno  argumento  effe  delteat ,  caufam  ,  id  efi  principtUm  j.  phi-^ 
lofophis  ejfejcientiam.]  Niii  eutm  fcicntix  npbis  aiiior  k  natuiaxffet 
infttus  ,  noh  erat  caufa  ,  cur  philofopharemur.  Scientiam  autem 
phil^fophiflc  caufam  &  originem  efte  inde  cognolcitui,  qdbd  de 
nacura  deoium  non  modo  varis  ftnt  doftimmdium  bomiixatQ 
opiniones,  verum  etiam'dt(<:iepantes.  Cujus  lei  caufa  eftf^ien- 
tix  cupiditas.  Cui  autem  nonnulli  hanc  leftioncm  adeo  m 
probaverint ,  ut  corruptum  exemplai  fequi  malucrint ,  non  *  |- 
ligo,  nifi  ii  ea,  qux  in  fuo  libro  manufctipto  non  videut  !S 
ingenio  6c  conje&ura  eflTe  omnia  in  animum  induxerunt.  P,  A  tt. 
Vt  magno  arguminto  ejfe  debeat ,  prudenter  ^codemicos  a  rebus  i  tis 
aJSinftonem  cohibuiffe,']  Ita  legitui  hic  locus  in  mantifcripto',  trv  tn 
Siis  Qt y  Vp  magno  argumentoeJfedebea$,  eaufamg  |V  '^*   — -—      dKi 


L.  I  B  E  R     P  II  I  M  U  S.  iSSf 

cft  principiam  pbilofophiae  ,  cSc  fcientiamt  praden- 
terque  Academicos  i  rebus  incertis  alSenfionem  cohi- 
baifle.  3qttid  eft  enim  teroeritate  fortius?  aut  quid  tam 
temerariam  tamque  indignum  fapientis  gravitate  at- 
qne  conibtntia  qaim  aut  falfum  fentire  ,  aut ,  quod 
Boniatis  explorate  perceptum  fit  &  cognitum  »  fine 
ulla  dubitatione  defendere? 

Velut  in  hac  quasftione ,  plerique  (quod  maxim^  ve-i 
rifimik  eft ,  4dc  qu6   omnes  duce  natura    vehimur) 

deos 

pM/«/0f6i>  ,  effe  fcteiaiam\  frudmttr^ue  ^cademifs ,  ^c»  Urfinus. 
Vt  tfMgrio  srgmninte  eje  'debeaf  ,  ednfam  ,  id  efi  primdpiwit  pbihf^" 
fbia^egefcientiam,'\  Vbcula  ftf  Don  compaietin  Palar.  fecaod.  aut 
ceit.naai  piimus  ab  piincijpio  matilos  eft  us<)ue  ad  caput.  it.  opti. 
mz  alioquin  notz  ,  cui  iccundas  a|it  Palatin.  fecilnd.  teit.'  pro! 
ftuntiM»  exhibet  fmtentiam.  Manutius  publfcavit ,  infcietaiam  , 
coctia  Turnebum ,  qui  coniiilatuidifto  capitc.  Gmer,  Sedtetnoc 
Camarina  eft.  quam  movet  P.  Petitus  lib.i.  Mifcellan.  ObiexY. 
cap.i.  looaa  maBCumcenfensj  atqiii  ita  vel  fimilitei  icplendum, 
caufam^  id  e^  frincifiim  philefefbia^  ak  amere  mtidem  fcientis  effk 
dMStem,  finem  tame»  nen  ejfe  fcientiam  i  idque  ioeo  ,  qui^  fcientis 
nd^ueat  dici  caufa  &  piincipiam  pliilofophisc ,  quum  ut  exitns  ac 
finis.-  Veium  hoc,  ftdip^  vehemenrei  fe  fiuftiatur.  Didtenim 
Cicexo  oftenfuius  impeneil^s  piofe^us  ftudioium  ,  ex  hac  una 
qdzfiiobe  de  nituia  Debiam  pateie ,  eos ,  qui  veniflent  jam  ad 
fcientiam  ,  aut  imaginabantut  eo  veniffe  ,  non  efTc  peifei^os  in 
philofbphla ,  fed  tum  demum  vete  indtaii  ad  pbilofophandum  fic 
inquirendum ,  etft  veritas  maneiet  tefta  0c  inceita  ob  tantam  va- 
zietatem  fententiaium.  Grenev, 

).  SlMid  efi  enim  temeritate  turpim*]  Veneti  fertius ,  qaod  ceit6 
congiueie  non  viderars  fu^icari  tamen  aliquis  poffittin  archetypo 
ffurcitu  fm^St,  Camerar,  Aut  hic  fwtius  in  malam  paitem  cft  ac-' 
dpiendnm,  quafi  violentius}  qoa  fignificatione  hanc  vocem  alibit 
non  memini  me  lcjrifte ,  aut  ptbfortius  corrigendum /r^iif/, quod 
affiimaie  fine  vetuftis  exemplaribus  non  audeo.  P.  Manut,  temeri^ 
tstte  feiiius,}  j^alat.  tcft.  turpius,  fed  ill«  cft  fcriptuiae  lecentis.  al- 
temm  leftat  th  fecund«  duobasque ,  quos  excuftit  Janus  noftei Wou- 
«eriusv  oeque  alitei  Vii^oriana.  6c  peiplacet,  piopugnatbie  Tui* 
nebo,  quidquid  Oblatiet  Lambinus.  Gruter.  Bene  hic,  fi  modo 
ipfam  loquutionem  TuUii  xcGtt  infpexit ,  in  qua  <ro  temeritate  acci- 
piendum  pro  per  iemeiitatem  >  de  quo  ^it  patei  lib.  ti.  ObfciVat; 
ca]       ,     GfenHf, 

It  quh  emnesdfset  natura  vehimur.]  Vide  nutn  melius  fit  veni» 
m»  ,  ut  cft  in  antiquo  ,  piovehimur  :  quamvis  ad  veibam  duci 
api  s  fit  'vehimur,  Uifin.  Et  <jm  emnes  duce  natura  vehimur,"]  Gu- 
he  iitlS>et  quidam  venimmi  quod  ei  plaCuit,  neque  alitei  Palar* 
lec  )ui  tamen  pnteiea ,  emnes  efe  duce  &c,  nam  teit.  &  ^ued  hec 
du  natmra  novimus,  qus  hxc  exrctiptomin  licentia  cft  )  Gruterus» 
Vi      "  lcaii  libexy  (ic  ScBnflidiatius ,  unde  quijnon  tidet  facicn- 


2882         De  Natura  DeoiluM 

deos  efle  dixerunt :  5  dubitare  fe  Protagoras  :  tiullos  cffe 
omnino  Diagoras  Mclius  &  ^  Theodorus  CyrcnaiciK 
putaverunt.  Qui  vero  deos  effe  dixerunt ,  tanta  Aint 
in  varietate  7  ac  diffenfione  ,  ut  eorum  mokftum  fit 
dinumerare  fententias.  Nam  &  dc  figuris  deorum  ,  & 
de  locis  atque  fedibus,  &  adione  vitae  multa*  dicuntur: 
[8  deque  his  fuilima  philofophorum  diffenfiofie  certatur.} 
9  quod  vera  maxim^  rem  caufamque  continet »  utrum 

'         nir» 

dlum  effe  vMmuty  qtiod  veiSum  ut  alii  Latial,  Hc  &  TuIIiusnune  « 
adivaforma,  (ignificatione  neutrius  pofuit ,  ik  ib6tuto97'.  ^d^" 
tefcentia  per  tnediat  Uudet  cfMafi  qmuLrigts  vebens,  Gsonov. 

5.  Dubitare  fe  Pretdgerat,]  Diogenes  in  TrocagOB»:  Tlipi  /ul^ 
!b-ieof  OM*  tX^  iUwAt  ,  tl^*  tis  iUit ,  it^  ac  puk.  «Wv  Troxx* 
yaifi  Ttx  itachuovTA  iUifnt  ,  tirt  «V»aot*c  ,  itat)  ^pci)(tn  Hf  o  fij^ 
«roS  dv^pdrtt.  hi  frAvrnf  «fi  Tjj»  aeVx«»  '^'^^  ffuyyfd/Jt/*AT^  *^*^ 
0\n^it  irpQf  'A$itfcit(»9  jut<  r%  fitBhU  mi7W  «dtTfjMtvrety  »v  t» 
eiyofd,     Vrfin,  ^ 

6,'The9dorus  CyrenAtcus,'^  Leve Jiic  eft  mendum  ,  vcrum  taniei^ 
ideo  non  in  textu  lelinquendum.  CrrenaHcut  notat  hominem^qui  eft 
fe£bx  Cyienaicz  ;  &  licec  Tbeodorus  Atheu$  iftius  fuerlt  ic^Xy- 
ille  tamen  au^oi  ftiit  (eStx  alius,  cui  \  fenomen  impofuit,  ut  vi- 
dere  e^  apud  Diogenem  Laeit.11,97.  Ceteivni' hic  non  agitur  dc~ 
Theodori  fe^a,  ied  de  ejus  patria,  ut  de  patria  Diagors.  Legenr 
dum  eft  igitur,Ti6W«r«»i  Cyrensus^  quemadmoduia,  aominatux  ab 
ipfo  Cicerone  Tufcul.  lib.  i.  cap.  4}.    Beuhier,        ,        . 

7.  Et  diJPenJi^ne  ,  nt  eer,  fuoLfit  dinumerure  ^c.]  Eft  ab  editionc 
'Vi^orii  >  adftipuiaturque  Falatin.  fecund.  5c  alter  Wouweiianus; 
vulgati ,  &  dijpenjione  cenfiituti,  m  eor.  mol,  fit  Mnumerare  &c,^  Laznr 
.bino  quidem  etiara  difplicuit  illud  confiituti  ,  deletum  cupit  idco 
^tamiun,  quodeidifpliceat.    Gruter. 

9.  De(jue  his  fumma  &c.]  Sepii  ha^c  uncis ,  tanquam  fpuila ,  ne- 
^que  inventa  siGuIielmio  in  codice  fcripto,cut  notam  ponit  P.&  vcio 
lalatin.  fecund.  habet  y  de  ^uofumma',  ut  appaicat  vel  ex  diveifi- 
tate  fcripturae  de  fatfo;    Jdem, 

9,  Hmd  vero  maxime  ^c.]  Receptam  Ie£kion«m  aon  improbo; 

neque  eaim  eft  cui  debeam ,  fed  ut  medici  non,  foium  eps  ,  qui 

aegrotant»  iedeosetiam,  quifatis  commodehabent,  quandoque 

curaat,  ut  adf  naturxbeneficium,  addito  artis  adjumento  ,  quam 

optimam  valetudinem  &  f^eciem  confequantur ,  iic  oos  non  ea 

modo  y  quz  erronuti  tenebris  involuta  minus  perfpicua  ftint ,  fed 

fi  quid  etiam  cjusmodi  dk  ,   quod  Ie£torem  omnino  non  latcat, 

quanto  magis  pofliinsu»  corredione  illuftramus  }   ut  hoc  in  loco 

dixi  me  receptam  ledionem  non  improbare,  neque  cur  improbem 

caufa  eft  5  tamen  ad  venuftatem  dc  oi^natum  qutddam  addetur,  Gl 

legas  :  iluod  vero  maxime  rem  caufamque  continety  utrum  nibil  agantt 

nihil  moltantur^  ab  omni  curatione  &  adminifiratione  rerum   -— ij  • 

an  cohtra,  ab  his  &  k  frincifio  omnia  faHa  &  confiituta  fint  ad 

infinittm  tempus  re^antur  at^ue  moveamur  ,  inprimis  r»-**"'         fo» 


L  I  B  R  H     P  1,  I  M  U  3.  2883 

nMaganty  iiM  moliantur;  omni  curatione  &  admi-    Y.  B. 
oiftratione  rerum  vacaat  :  an  contra  ab  his  &  ^  prin- 
dpio  omnia  fafbi  &c  conHituta  £nt ,  &  ad  infinitum  a  dceo 
lempus  regantur  atque  moveantur,  inprimisque » magna  ?*^?* 
dilTenfio  eit.    *>eaque  nili  dijudicetur  ,  in  fummo  erro-b  qui  niC 
re  neceiTe  eft  homines  atque  in  maximarum  renim  dijudicatuz 
ignoratione  ver&ri.  idem. 

II.  SuNT  ENiM  philofophi  &.  fuerunt»  qui  omnino  3 
nullam  habere  cenferent  humanarum  rerum  procurario- 
nem  deos.    Quorum  £1  vera  fentcntia  eft ,  quae  potdll 
cfie  pietas  ?  quse  fan^as  ?  qu£  reiigio  ?   haec  enim 
omnia    pur^   ac  cade  tribuenda  deorum  numini   ita 
funt»  ii  animadvertuntur  ab  his,  &  ii  eft  aliquid  ^  <^diisc  dds  AfS. 
immortatii^s  hominum  geoeri  Kributum*  Sin  autem(idii«i  dciMs. 
neque  poffunt  nos  juvare ,  neque  volunt ;  nec  omnino 
.curant ;    ncc ,  quid  agamus ,  ammadvcrtunt ;  nec  eft 
quod  ftb  «his  ad  hominum   vltam  permanare  poflit :  <  ">  ^s, 
.quid  eft  ,  quod  ullos  diis  imraortahbus  cultus,honores,*^  ^"^* 
preces  adhibcamus  ?  In  fpecie  autem  fidlae  fimulationjs 
ficutrehquae  virtutes,  ^ita  pietas  inelTe  non  poteft,cum  f  itcm 
qua  fimul  &  fanftititem  &  reUgionem  tolli  neceile  cft :  ^s. 
quibus    fublatis    perturbario    vitae   fequitur  Sc  magna 
confuiio.  ' 

Atque  haud  fcio  ,  an,  pietate  adverfus  deos  fablatl,  4 

fidcs 


«A  ?.Msinutiu5.     ^Kpd  vito  maxime  rem  caufamjui  eonttnet.}  Vr.l- 
gatam  k^ioncm ,  quia  ferri  non  poteflr ,  refeci,  Manuriique  con- 
jeduram,  pi^fertini  ^  codd.  antiquis  adjutam  &  confirmatam  , 
aliqua  ez  parce  approbavl  ^  nempe  quarenu$  ttUit  vett.  libioium 
an^pxitas  ,  ia  qpibus  piimiim  poft  ceminet  partim  non  iepeiitt)f 
Teibum  fubilantrvum  ,  </?,  paitim  lepeiitui:  deinde  ante  0«»/ m* 
rftiene  &c.  ab  omnibus  abeft  panicula  an ,  qus  coriumpit  fenten- 
tiam.     nam  mbil  agere,  nihil  moliri  ,  9mm  furaTione  &  adminifira^ 
tiena  rerum  vacare  re  anum  funt :  At  particula  an  disjungit  diveifa. 
poftrcmb  jL  noimunis  ita  legitur  ,  in  primis^ue  magna  efi  dijfenfio  } 
&  malca  alia  velcompaient  ,  vj:l  npn  in  libiis  illis  ,  qus  fidem 
iaciant,  (Ic  efle  legendum  :  Qj*od  veto  maxime  rem  caufamejue  cen" 
tinet,  efi  ,  wrum  r^ihii  agant ,  uihil  molianturf  emn^ku/atiene  i^  ad* 
n,       Wattene  rerum  vacent ,  an  centra  ab  hii  &  a  frincipie  emnta  faifa^ 
t       nfiituta  fint  ^  ^  ad  inpnitum  tempus  regantur  :  in  frimistjue  de 
tt       ^  dijjfenfie  efi  ,Sea,  Ut  mavult  Manutius,  matna  de  eo^uu' 
fi      SF  ;  qua  f  nifi  diiudicatitr  ,  ^c,    Omnino  difftnfie  mihi  magis 
p      itas  <\v^m(jHafiie,  ipxo^xcx^cihtmdiiudicatur.     Dicuntenim 
i      li,  diyudacaxelitem^  cmtxsvtrfiam  ,  dtjfenfienej^  ^  li^ilia,  n^a 
f  Lainbi^ 

Tyy  yyy  yy  \  ??•  ^"^^^ 


fides.  etiam  &  focietas  liumani  geiiens  &  ana  exo^- 

lendifima  virtus  ,  joftitiay  tollatur.    <>?Sunt  autem.aiii 

phiiofophi  ^  &  hi  quidem  magni   atque  nobilest  qui 

dcorum  mente  atqucTatipnc  omnem  mundumadmi- 

niftrari  &  regi  cenfeant :  neque  yero  id  folum  ,  fcd 

etiam  ah  iisdem  vitte  hominum  confuli   &  provideid. 

nam  &  fruges ,  &  reliqua ,  quae  terra  pariat »  &  tempc- 

T.  111,    ftates  ac  temporum  •  viarietates    icaehque  mutationes  , 

quibus  omnia,  quaeterra  gignat ,  maturata  pubefcant , 

.  \  diis  immortalibus  trihui  generi  humano  putant :  mul* 

taque ,  qud&  dicentur>in  his  libris ,  coUigunt :  quae  talia 

g  &ipfi    funt,  utsea  ipfa  dii  immortales  ad  ufum  hominum  f^ 

<iix^««6.     bricati  paerie  vidfcaistuf.    Contra  quos  .earneades   ita 

multadifieruit,  iitexcitaret  hominesnon  foccNrdes  ad 

5  veri  inveiligandi  cupiditatcm.    Res  enim  nulia  cit,  de 

h  tanto     qua  i»tantopere  non  foiiim  indodi,  f<?d  eriam  dodi  dif- 

operc  HS,  fcntiant..   qoorum  opiniones  ciim  tam  yariae  fi#t  /tam- 

i  altei-      quc  inter  fe  diffidentes :  ialterum  fien  profe<5i6  poteft, 

"""™  ^"J^  ut  earum  knidla;  akemm  certe  non  potcii,  ut  plusunS 

^"^^^f^^-verafit.  ^ 

Ibcmyal.      ni,  QuA  QjjiDBM  in  caufa  &  Jbenevolos  objuc- 

m  rt/«  ad-^*^^^^  placare,  &  invidos  vituperatores  confutarepofT 

inonent, ,  **^^^s ,  ut  alteros  reprehendiffe  pceniteat,  alteri  didiei& 

imkc.      fc  fe  gaudeant.    Nam  qui  «*admonent  amic^  ,  docendi 

6funt:  qui  inimicc  infedantur,  nrepellendi.  Multum  au- 

n  refcUen-tem  flujcifle  video  de  libris  noftris,  quos  complures  bre* 

i^xLAjnb.    yi  tcmpore  edidimus  ,  variumque  lcrmonem,  partim 

admirantium  ,  unde  hoc  philofophandi    nobis   fubit6 

iludium  cxftitifTet :  partim ,  quid  quaque  de  re  certi  ha- 

beremus ,  fcire  cupicntium.    Multis  etiam  fenfi  mirabile 

yideri ,  eam  nobis  potiiiimiim  probatam  cfle  philofo- 

•  phiam , 

■  10.  S«nt  dutim  alii  phihfopht,}  Storct  tnaztme ,  qui  In  hoe  a4 
catholicam  do^rinam  proxime  'accedunt.  Difpntavit  autem  Car- 
heades ,  novx  Acadcmix  an^or  ,  contra  Sroicos. ,  &  pdtiflliiQuxn 
contra  ChryfipDiim  :  cujus  ctiam  in  v.  Tufc.  Quacft.  Cicero  memi-* . 
nit.  Laertius  mt  fummi  ipfum  in  difputando  modeftia  fuifTeufum, 
ddeb  ut  dicere  folitus  fit :  £i  acji  hv  'X.pufftvyri^  ,  vk.  «r  ^*  '  et^ 
Tanta  inquam  Carneadis  fuit  imtiKuei ,  ut  inter  Stoicos  &  ri- 
pateticos  de  finibus  bonorum  &  rralorum  verbis  verius  qu\\  x% 
difientientes  arbitrum  (e  honorarium  interpofucrir.  Zei  ni 
refponfurus  hellcborum  fumptitaviflc  fciibitur  a  Piinio.  Bc  ac 
apud  La^^iint.  lib.  v.  nonnihil'  di&um  efx  ,  &  Ciceio  nofi'-  '  i^ 
lib.  II.  de  hoc  pluxa.    BetuUjus^ 


"S 


LiBPR    Primus.  i88f 

pbiaBi  9  qiue  hicem  ienperet  &  quafi  nodem  qaandam 
febm  oflfQnderet.t  >'  deieitaeque  difciplinae  &  jam  «  pri-  o  qaidem 
4em  reMa&  patrocinium  ncc-opinatum  k  nobis  cflTeP^^*"^ 
/uic^ptam.    Nos  autem  nec  fubiU)  coepimusphiiofopha-      ' 
h:  nec  m^dlocrem  aprimotempore  xtatis  in  eo  dudio 
operam  curamque  confumpfimus  ,  &  ,  cum  minim^ 
videbamur  ,  tum  maxime  philofophabamur.  quod  & 
orationiesPdedarant,  refiertae  philofophorum  fententiis,     '•^'' 
&  do^ffimorum  hominum  familiaritat^s  ,  quibus  fem-  4cd!i^k. 
per  domus  nollra  iloruit :  &c  principes  ilii ,  Diodotus^ 
rhilo ,  Antiochus ,  Pofidonius »  ^  quibus  ini^ituti  fumus. 
£t ,  fi  omnia  philofophiae  prsecepta  referuntur  ad  Titam,  7 
arbitramyr  *inos  &  publicis  &  privatis  in  rebus  ea  prae-  ?  "**■ '"/ 
fiiti^e ,  quae  ratio  &  dodrina  praefcripfcrit.  '*  ^* 

.    IV.  SiN  AUTBM  quis  requirit,  qu^is  caufa  nos  im« 
pulerit,  ut  haec  tam  fer5  litteris  raandaremus,  qihil  e(l, 
•quod  expcdire  tam  facile  pgffimus,    Nam   cum  otio 
langueremus ,  &  is  efTet  reipublicae  Aatus ,  ut  eam  unius 
coiifilio   atque  curi  gubernari   necefle  cflet ,  primum    . 
ipfius  reipublicaB  caufa  philofophiam  noftris  bominibus  J^^ '^"r 
^piicandam  putavi  ,  magni  exidiraans  interefie  ad  de-^  graveis 
cus  ^  ad  laudem  civ|tatis ,  re$tan;i  *graves  tamque  z^^.  gra- 
praeclatas  Latinis  etiam  htteris  coiuineri,  -  vis  ms.  , 

£oque  > me. minus  indituti  mei  poenitet ,  quod  facile  8 
fentio,  quim  muitonim  non  modo  difcendi,  fedetiam'.  mtmnejt 
fcribendi  ftudia  commoverim.  complures  enim  ^  Graecis '"  ^*^':.    ' 
inftitationibus  feruditi  eat  quae  didicerant ,  cum  civi- ]j^^""' 
bus  fuis  comrounicare  npnpoterant,  quod  iila,  yquae  i  «  eni4itt 
Graecis  accepiifent ,  Latine  dici  pofle  diffiderent.    ^wQnonefiin 
in  genere  tantum  profecifle  videmur,  ut  i  Graecis  ne^»^- 
▼erborum  quidem  copi^  vincercmur,  y  ^"*  ^ 

Hortata  etiam  eft,  ut  me  ad  haec  conferrem,  «nimi^J*^^^ 
aegritudo  ,  fprtunac  m^gn$  &  gravi  commota  injuria.  p 
'cujus  fi.majorem  allquam  leyationem  reperire  pgtuif-z  cuifi 
fem,  non  ad  hanc  poiiifimum  confugiflem.    Eavero^^^.  «Sr 
ip&null^  ratione  meliiis  fri|i  potui  qu^m  fi  me  non'^^^'^^- 

mod6 

tfert*^  difcipjina,'^  Ac^demtam  4efcrtflm  difcipliaam  vo- 
C!  -cur  Jur^onmJci  defenam  cau(am  ro  wpmptohittcu  de  quQ 
V  Chiliades  Erafniicas  ,  6c  Budxi  pcioxcs  Annotatioaes  ,  &c 
i  N^apolit.  lib.  GcniaUDierumiv.  cap.  xs.  Eft  enim  tupN>i( 
i         i  u9*.ofjitu(ty>Ci  oTifv  fAii  dirAi^rhrott  e  /ittic6/uuv(^  i^i  t»*  Kfi' 


xtt6        De  Natura  Deorum 

modb  ad  legendoslibros »  fed  etiam  ad  totam  pbQofor 
phiam  pertradandam  dediffem.  Onines  autem  ejiis  paih^ 
tes  atque    omnia  membra  tum  faciUim^  nolcuntur  ^ 
f^  XY«    ciim  totae  quxftiones  fcribendo  explicantur.    eft  cnim 
admirabilisquaedam  continuatio  feriesque  rerum»  '^ut 
alia  ex  alia  nexa ,  &  oinnes  inter  fe  aptae  colligat»ciue 
vidcantur. 
10     y.  QuiAuTEM  recjuirunt ,  quid  quaque  de  re ipfi 
fentiamus.curiofitis  id  faciunt  quam  neceffe  eft.  unoa 
cnim  tam  audSboses  in  difputandp   qu^m   rationis  mo- 
menta  quaerenda  funt.    quin  etiam  obeft  plerumque  iis, 
qui  difcere  volunt ,  audoritas  eprum  ,  ^ui  fc  doccre 
profitentur.  ■  definunt  enim  fuum  judiciuin  adhibere : 
id  habent  ratum  ,  quod  ab  eo  ,  quem  probant,  judica- 
tum  vident.    Nec  ver5  prpbare  foleo  id  ,  quod  *4  de 
9  Pftha-    «Pythagoreis  accepimus  :  quos  ferunt ,  fi  quld  aflirmaT 
goriciS4//V,i'ent  in  difputando  ,  ciim  ex  iis  qusereretur ,  quare  ita 
b  admi-     effet,  refpondere  folitos  ,  ^ipfe  dixit.   ipfe  autem  erait 
lantcr,     Pythagoras.  tantumopinio  praejudicata  poterat,utctiam 
*r  ^^*     fine  ratione  valeret  audoritas. 

ir  Qui  autem  mirantur  ,  nos  hanc  potiflimiim  difcipli- 
Bam  fecutos  ,his  quattuor  Academicis  libris  fiitis  rSfpon- 
fum  yidetur.  Nec  vero  defertarum  relidhrumque  r^- 
rum  patrocinium  fufcepimiis.  non  enim  horainum  in- 
teritu  fententiae  quoque  occidunt :  fed  lucem  audori^ 
fortaffe  deliderant :  ut  haec  in  philofophia  ratio  "  s  con- 
tra  omma  differendi  jiuflamque  rcm  apertd  judicandi , 

pro- 


II.  Vt  alU  ex  Aliis  nexa.}  VctOS  Ilbcc  h«be(,  «f  4/14  pe  mIHs  914^4, 
*\JtGn»  Vt  alia  ex  aUa  Hexa,'^   Si  ita  fcripOfiet  au^or  ,  non  pcspo- 
^uifTct  T»  «mnts  copulani.  Ccctc  inMS.  Cantabr.repcci,4/f4e.v  «///« 
nexjt }  ut  cap.  20.  ^Ua  alias  apprehendentes,  Gronov. 

13.  Non  entvs  tam  auSforitatis  in  dtfpMand»  ^tsam  ratitnis  mpmeH^ 
ta  ^uarenda  futit,'}  ^uS^res  icripcum  cft  in  anttquo  ,  pco  sm^trstM- 
fis,     Utfii|. 

I^  De  Pjthaxoreis,1  Erafinus  cxpcndit  hunc  locumin  prpTcrbio, 
Jpje  dixit,  Qutbus  adde  quas  Cslius  Rhodiginus  in  Antiquis  JLc- 
l^ionibus  lib.  x.  de  rebtis  Fythagoricis  (^ollceit.    Betul^ 

1$.  Contra  9Mnia  dijftreudi,']  llluftrant  bunc  locum  i^.-,  tis 
^erba,  qus  ]eguntut  in  Acceiila  :  ?Apxf9>/x«(  ,  i  ^A^itc^tXflt^^  (4. 
Tatvst/^S^*  'TMc  ^Ato^iJ®'  ;j  i  TNf  /uttf^irc  ^AttA^tiiutiac  XAreif^ac  <£• 
<r<^  ,  t7<«r;^<0v  *rde  dvGf4fU<  iuL  *r*i  tMvrfOTMr^  tu»  x  «t* 
wp^'r&'  ^i  ic9Cf  u  UsiTt^tv  ixtx*^PHf* }  Mt  \pni9t  Si  ifttstnt    ^, 


LlBER^PRIMUSi  My 

prolj^  i  Socnte »  repetita  ab  Arcefila  ,  confirmata  i 
C^anieade  ,  usque  ad  noftram  viguit  xtatem ;  auam 
iiOQC  propemodam  orbam  effe  in  ipfa  Grsda  intelligow 
qaod  non  Academiae  vidOy  fed  tardiute  hominum  ar- 
bitror  contmffc.  Nam  fi  fingulas  difciplinas  percipere 
magnum  €&:  quanto  majus  pmnes  ?  quod  facere  iis 
necefle  eft^  quibus  propofitum  eft,  reri  reperiendi  cau- 
ii»  dc  contra  omnes  ^iilofophos  &  pro  omnibus  di- 
cere. 

Cujus  rei  tantse  tamque  difficilis  facultatem  confe-    '•  B^^ 
cutum  efie  me  non  profiteor:  fecujtum  efie  prae  me  fe-'^ 
ro.    Nec  tamen  fieri  poteft,  ut ,  Qui  hac  ratione  phi- 
lofophentur»  ii  nihil  habeant ,  quod  fequantur.  Di(£tum 
cft  <:omniii6  hac  de  re  alio  loco  diligentiiis :  fed  quia  ^PJ>.'*ii»» 
nimis  indocil^s  quidam  tardique  funt ,  ^^^n^onendi  vi-^V'^^^ 
dentur  faepius.    non  enim  fumus  ^ii  ,  quibus  nihil  ve-^^  „'„«„  ,^ 
rum  efte  yideatur:  fed  ii»  qui  omnibus  veris  falfa  quse- 1»  ii,$^. 
dam  adjunda  eife  dicamus ,  tanta  fimilitudme ,  ut  in  iis 
nulla  infit  certa  judicandi  &  afientiendi  nota.  ex  quo 
cxfiftit  8?  illud,  multa  eflc  probabilia:  quae  quamquam^  itaSotf 
non  perciperentur ,  tamen  quia  ^ufum  haberent  quen-^,>.  J^ 
dam  infignem  &  illuftrem ,  his  fapientis  vita  regeretur.  vU^nw 

VL  S  B  D  j  A  M ,  ut  omni  me  invidia  liberem ,  ponam  13 
in  medio  fententias  philofophorum  de  hatura  deorum. 
quo  quidem  locp  convocandi  omnes  videntur  ,  qui , 
quae  fit  earum  vera  ,  judicent.  Tum  demum  mihi 
procax  Academia  videbitur ,  d  aut  confenferint  omnes , 
aut  erit  inventus  aliquis,  qiii,  quid  verum  fit ,  invener 
rit.  Itaque  mihi  libet  exclamare ,  »<J  ut  Statius  in  Syne- 
phebis , 

pro  idernn  ,  ^rpofuUrmm  omnmm  ,  cmmum  ddoUfi 
cemmm 

Cla- 

1«.  Vt  St4tms  in  Synephtbis,]  Vt  Hit  in  Synepbtbis  cft  In  mantl- 
fcripCO.  VrJtH.  Vt  StatiMs  in  Synephtbis.]  E^tctmiamdn  soi^Statius^ 
<)as  non  cft  in  Falstio.  tcit.  cjusquc  l<xo  h»bctur  infecund.  Te^ 
rmims,  in  P.  Gulielmti ,  Piauttts.  occup'.<t  tamen  omncs  cdd.  Al- 
5  s,  Vidoiianam,  Lambinianam.  nam  Biuti  ,  nam  Sturmii, 
I  um,  curconfulaml  traduccs  funt  piiomm.  Crurer.  Sane  ne$ 
i  ftmabri^.  exftabat  nomen.  Sed  in  Buslid.  uf  Tertntitts  in  ephe- 
i      Grooor. 

.  Popmlaritm  mtniitm  ado!ef:tntinm,}  Verfus  fupplendi  caufd 
J       it  Gialielmiiu ,  ftfHiariHm  tmait^ ,  o,mmitrt^  adtlfffminm,  le-  ^ 

W  237  23^  ih  cnm 

J 


a888  De  NATtjftA -DEQRtjM 

Ckhif ^  p^ftido ,  obfecro^  onl  fUro  ^$e-mpior^ 
:  fidofn.  ' .  . 

hoa  lcv^Ha  de  re ;  ut  queritur  ille ,  • 

,'       Tierrin  chitate  faetncra  caphalid : 
^  vlt  -^^  amico  amante  argentum  4ccipere  merefrix  noh 

Lamb.        ,  ^vMlt: 

^4fed  ut  adfint ,    cognofcant ,    anioiadvertant  ,^  quid  dc 

religione,  pietate,  fanditate,  caercmoniis,  fide  ,  juire^ 

«Iblcmm-jurando,  quid  de  tenjplis  ,  delubris    facrificiisque  8fol- 

pus  AfiJ,   .  kmnibus ,  quid  de  ipfis  aiifpiciis ,  quibus  nps  praefumus , 

exiilimandum  fit.    haec  enim  omiiia  ad  hanc  de  dii$ 

immortalibus  quaeflionem  referenda  funt.    Profedo  eos 

T,  V.    ipfos ,  qui  fe  aliquid  certi  habere  arbitrantur .,  addubir 

tare  coget  docSiffiraorum  hominuax  de  maxima  re  tanta 

dilfenfio, 

15     Qqod  cijm  faepc  alias ,  tum  ma:gime  animadverti , 

cum  apud  C,  Cottam ,  familiarcm  irieum ,  accurate  fanl 

&  diligenter  de  diis  immortalibus.difputatum  fit.  N^^im  , 

h  acccrfi-  ciim  feriis  Latinis  ad  eum  ipfius  rogatu  ^  arceliituque 

toquc  f4^' vcnlS&m,  offendi  eum  fedentem  in  exhedra  &  «^cura 

rEbicun    ^'  VeHejo  fenatore  difputantem  ;  ad  quem  tum  »Epi.- 

4/1V.  ■        curci.primas  cx  noftris  hominibus  deferebant.    Aderat 

•  etiam  Q.  Lucilius  Balbu$ :  qui  tantos  progrelfus  habebaj: 

jn  Stoicis,  ut  cum  exceUcntibus  in  eo  gcnere  Grapci^ 

compararctur.    Tum  ^  ut  me  Cotta  vidit ,  Peropportu- 

H^,  inquit,  vcnis.  oritur  enim  mihi  magna  de  re  alter- 

catio  cum  Vellejo:  cuij  pro  tuo  ftudio  \  npn  eft  alicT 

num  tQ  intereffe.  ,. 

j6     VII,  Atqjui  mihi  quoque  videOr  ,  inquam,  vcr 

nifle  •  ut  dicis ,  opportune. .  tr^s  enim  trium  difciplina-  v 

rum  principes  conveniftis.    M.  cnim  Pifo  fi  adeffct.^ 

nuljius  philofophiae  ,  earum  quidem    quae  in  honorc 

funt ,  vacaret  locus.    Tum  Cotta  ,  Si ,  inquit ,  liber 

Antiochi  noftri ,  qui  ab  eo  nuper  ad  hunc  Balbum  niif- 

fus  eft,  vcra  loquitur;  nihil  eft,  qu5d  Pifonem  ,  fami- 

>  liarcm  tuura  ,  defideres.    Antiocho  enirai  Stoici  ci^m 

k  conrcn-rPeripsiteticis  re^cQncinere  videntur ,  verbis  difcre' 


»r>ifA»  • 


\ 


^8.  Cftm  C  VelUj»  SeH4n¥$  tUfpuUntem.']  Pal.fccutid.4fyi.  r 


StntuoT^,    firguit  fcilicet  talis  pofitio  di^otiem  Senitton  nor 
Tullii )  fed  libraiii  aiiwjus ;  nift  fpice  t|le  vica  ilii  agc 


s 


Qmiu 


L  I  B  E   R     P  R  I  M  U  S.  2889 

qao  de  libro  vielim  fcire ,  BiHbc ,  quid  fendls.  E^ne  i 
inqait  ille»  roiror.Andochum,  hpminem  in  primis  acti« 
.tam  ,  non  vidifle ,  interefle  plimmiim  inter  Stoicos  , 
qai  honefta  ^  commodis  non  nomine ,  fed  genere  toto 
dkjungerent»  &  PeripateticoSy  qoi  honefta  commifce- 
rent  >cnm  commodis,  ut  ea  inter  fe  magnitudine  &1  cnmdeefi 
quafi  gradibiK  ^  non  genere  difFerrent.  haec  cnim  eft»»*^"'- 
non  verborum  parva ,  fed  rerum  pcrmagna  diffenfio. 

Veriim  haec  alias  :    nunc  quod  coepimus,  fi  videtur.    P.  B* 
Mihi  ver5 ,  inquit  Cotta,  videtur.  Sed  ut  hic,  qui  in- 17 
tervenit,  meiittuens,  neignoret,  qu2&  res  agatur,  de 
natura  agdiamus  deorum.  quae  ciim  mihi  videretur  per- 
obfcura  ,  ut  fempcr  videri  folet ;  Epicuri  ex  Vellejo 
fdlcitabaT  fententiam.  quamobrem,  inquit,  Veilei;nifi 
moleftum  eft ,  repcte  quae  coeperas.    Repetam  vero. 
quamquam  non  mihi,  (ed  tibi  hic  venit  adjutor.  ambo 
enim  ,  inquit  arridens ,  ab  eodcm  Philone  nihil  fcirc* 
didiciftis.  Tum  ego  ,  Qujd  didiccfimus  Cotta  viderit: 
ta  autem  nolo  exiltiraes ,  me  adjutorem  huic  vcniffe ,  fcd 
auditorcm ,  »9&  quidem  aequum ,  hbero  jiidicio,  nuUa  * 
ejusmodi  adftridum  neceilicate ,  lit  mihi ,  velim ,  nolim» 
fit  certa  quaedam  tuenda  fentemia. 

VIIL  TuM  Vellqus  ,.fidenter  fanJ,  Otfolent  ifti  ,18 
nihil  tara  verens  quam  ne  dubitare  aliqua  de  re  vide- 
jetur:  ^«'tamquam  modo  ex  deorum  conciliQ    &  cx 

Epi- 

19.  Et  quidem  dtfHum,  libero  judicU  ^cl    Amibu^  mdt  animor 

5|ac  longe  przfiar,  &  <imdgmfretum  tihrtjud»  utbabet  fal.  noftex 
ecund.     Gruter. 

20.  T^tn^^Mm  mod»  ex  deorum  contHio    &   ex  Epiemi,  intermundii^ 
iUfeendiffet,l  Haec  fane  it&A  eft  leftio  :  de  ea  igirui  filuifiem,  ni^ 
vidiflem  io  mulrts  co^iCAhwi  internuncHs  mendofe  legi>  nec  iisran^ 
tum  impreffis,-  verum  etiam  quibusdam  manufcriptis  &  antiquiQ- 
^ibus  :  quare  ejicienda  penitus  £c  convincenda  falfa  illa  fuit.  Uti- 
tur  &  alibi  Ciceio  hac  voce  ,  inrerpretaturque  ipfa  //gT«t)c$0-/t//it , 
-ot  opinor  :  quod  verbum  erat  £picuri ,  8c  eorum  qui  innuinerabi- 
les  mundos  elfe  dicebant.  iic  enini  appellabant  fpacia  6c  interval- 
]a .  quz  inter  mundos  iltos  inania  reli^a  eranc.    Epicurus  ipfQ 
i       iftola ,  quam  ad  Pythoclem  ntfi  Tm  Htnmipm  fcriplit,  ftccu* 
X       hoc  nomen  eirpoAiit , '^Ot/  /f  ka)  to/outoi  K^fffAat  t^  TA)id@H 
i         <trAKa0uv,  Kui  i  t<  »</  o  ronvT®*  ^Cveirttt  Kiirjut^  yiw^ett 
n        V  nac-ju»   iteLt  tv  /utntKOT/uiep  6  hiyciuiv  fxtra^u  od-^uaiv  /itt* 
{  fr  ^ohujtiva  ro-rto,  Ktti  iK   sr  ui^ff^xn  uxtKptrtT  xfv»  ,  &lCi 
1      .  autem  ipfiuia  Laertius  in  eras  vir^i ,  cura  docere  veJIet  ,  quz 
1      0  oDiuio^  lcat«acia  de  lebus  iubhmibus  fuiiTer.    Quomodo 


2890        De  Natora  Deorxjm 

JSpi<surimtermutidiis4efcendi{re|::  Audite,  mquit,  uon 

m  com-    futiles  ("commenticiasque  fi^atentias,  non  opificem  ae- 

Su?ji/**"  dific^toremque  mundi  Platonis  dc  Timaeo  dcum :  nec 

^^    "*    anum  fatidicam  Stoicorunt  npSmȴ ,  quam  Latioi  licet 

providentiam  dicere:  n^que.v.er5  mundum  ipfum ,  aiu* 

mo  6c  fenfiibus  praedituro ,  rotun4um »  ardentem  ,^^  vo-^ 

Jubilem  deum ,  portenta  &  miracula  npa  diflereatium 

philofophorum »  fed  fomniantium. 

19  Quibus  enim  ocuU$  animi  intueri  potuit  vefter  Plato 
fabricam  illam  tanti  operis,  qu^conilrui  a  deo  atquc 
aedificari  mundum  facit?  quse  mplitio  ?  quae  ferramen- 
ta  ?  qui  veftes  ?  qux  machinas  ?  qui  miniftri  tanti  ma« 
neris  fuerunt  ?  quemadmodum  autem  obedire  &  pare- 
re  voluntati  architedi  acr,  ignis,  aqua,tcrrapotuerunt? 

f.  VI.  Unde  vero  orjae  ill«  quinque  formse*  qxquibus  rdiqu^ 
formantur,  apte  cadentes  ad  aiumum  efficiendum  pa- 
riendosque  fenfus  i  ^*  longum  eft  omnia.  quao  talia  funt| 
ut  optata  magis  qifem  invei)ta  videantur. 

20  Sed  illa  palmaris  quidcm  ,.qudd  ,  qui  non  modo 

fJna- 

aatem  melius  Diogenes  potwt  rationem  illam  &  decreta  explica- 
le  qu.)m  autoxis  ipfius  reibis  ac  cornmejitaiiis  }  quod  fyn^  ftd- 
diofe  ille  fccit,  ut  qut  ab  ea  ratiooe,  quantum  fufpicati  licer,  noii 
yalde  abhorrebar.  Vi^ar,    Ex  Epicttri  internunciis.i    Ven.  tm  alii', 
JmtrmuHdiis :  ut  iSc  in  11.  de  Finib.   IndividM»  ^  I^ermHndtM  ^m« 
fuc  fitnt  uiid  ,  nee  p^Jfunt  effe  ,  intelliiimus,     Et  hoc  vcrum  puto. 
Dicit  autem  quxdam  inteiie£ba  fpatia  inanitatis  inter  mundos  in. 
numeiabiles ,  <:|uos  a  Demociito  acceptQs  Epicurus  conftituit :  de 
'    quo  copioie  Vidorius.  C*mer,  Et  Epicuri  intermundHs,]  MtTtfK9«>. 
fAMtu  hac  enim  voce  utitar  iple  Epicurus  in  epidola  Fythoclt  (cri- 
pta  :  ezponitque,  ro  /uf  raexoaAtioi'  utfti  iti^HtA*  Mtrt^d  les^^tMr. 
'dcFinib.  II.  IndivJiuA  ^uum  dicitis  4y  interm^ndid  ,  ^ud  nee  funt 
HiU^  nec  foffunt  effe  i  imetii^imus,  MihU  addo  iis  ,  quxCamerariut 
&  Vidiorius  hic  annotarunt.    Betul, 

21.  Voiuhiiem  Deum,l  PUto  mundum  Denm  facit »  in  eodem 
Timxo,  quem  Virgilius  quoque  ^ccutus  cftJ  Aiiquando  muado 
Deumadmifcuei:unt»  ut  Vtrg. 

Jotumtjue  infnfa  per  Arttts 
I^ens  dgitdt  melem ,  cSr  magno  fe  corpor^  mifcet, 

De  quo  «pud  Ladantium  a  nobis  diftum  eft  ,  cum  alibi»  im.»  "' » 
yn.  cap.  3.'  Niii  fccundum  Stoicos  hqc  intelligeie  malis  ,  i 
peum  definiunt ,  ■mnv/uA  fotvpit  K*t  Tu^mtJU-  Ka!];i  Demo<  i 
quoque  <toi  d-f tfv ,  vovr  nvp9*t^H  «faci( ,  40«)  tif  ti  tcofffxu  '  . 
jplutarch.     Betuleiuf,        • 

22.  Ungum  efi  iter  /id  omnid,^  Ven.  verius,  Lon^um  efi  eu  t 


LlBER     PriMUS.  iS^t 

^matnm  mimdum  introduxerit ,  fed  ctiam  manu  paen^ 
fadam»  is  cum  dixcrit  *4for€  fempiternum.  Hunccen- 
fesprimis  ^  ut  dicimr  ^  labris  guftafie  ^9phyfioIogiam« 
qoi  quid^uam  ,  q^d  ortum  fit  ,  putet  aeternum  elfe' 
poffe  ?  quae  ell  enim^coagmentatio  noo  diflolubilis  ^  aut 
quid  cft,  cujus  prindpium  aliquod  fit ,  nnihil  fit  cxtre-°  nnljurt» 
mum  ?  »<5  Pronoea  vero  o  fi  veftra  eft  ,  Lucili ,  cadcm ;  oTcft JT fi 
requiro  ,    qux    paullo   ant^  ,  miniftros ,    machinas,ea((.  eil 
^Tomnem  totiiis  operis  defignationem  atque  appara-Luciit 
tum  :  fin  alia-  eft ,  cur  mortalem  fecerit  mundum  ,  non,  ^^^* 
quemadmodum  Piatonicus  deus ,  fempiternum. 

IX.  Ab  utroqjdb  autem  fcifcitor  <  cur  mundi^' 
adificatores  repente  exftitcrint :  innumcrabrlia  aiite  P  fae-  J^c"^* 
cula  dormierint.  Non  enim  fi  mundus  nuUus  erat ,  'i  fae-  ^  f^^^^ 
cula  non  erant    Sxcula  nunc  dico ,  non  ea  ,  ^^quse  ms. 

die- 


fitihl  nMTftmf  ^iUm  ah  rem  UfActAm,  Camer.     Ltrt^wm  tfl  mmd^l 
£ft  ^' Vi^oiiana ,  confixmacque  uteiquc  Palatinus.  piius  vulgiiti. 
ItngHm  ift  ,-  itet  *d  vmais,  exquo  nYolitui  Gulielmius  ,  cap.  v.  in 
Sticham  Fhncl-  Ungwn  ifi  iterArt  omnia,  led  quid  opus  conjedutis , 
▼ero  prodetiBCe  fibiis  Flotcams  i  Grmif. 

23.  Natum  mundmn,}  Koceft,  originem  accepilfe:  quodnbn 
Placomodo,  ied  etiam  Pythagoras  8c  Sioici  confitentur.  Piur. 
Ceteium  an  natus  fir  mundus  difputat  Ariftor.  de  Coelo  lib.  i» 
capl  lo.  de  Hat.  anfcul.-  lib.  viii.  cap.  z.     BetultiHs. 

24.  Fwre  fempiterfmm.']  'AUtor.  Ratio  Platonica  eft  ,  ot  ex  Ti- 
xnaeo  in  lib.  de  Univeifitate  Cic.  tianstuiit :  quod  attifex  Deus  in 
ekemplar  &;  Q>eciem  zternitatis  imitaii  volneiit:  £i  /uik  J^H  »*koc 
i^tt  o^f  0  xavfi@*  ,  oTf  Sti/utiovpyof  <iya.Bi(  ,  Hixof  ett  Trplt  Tf  dU 
/<ov  \^\twtf ,  To  diitov  wttpaLinyfAn,  id  eft  ,'£xemplai  mundt  iabre* 
HSd  ftatnens.  dequo  nobis  etiam  apud  La&antium  de  IraDei  cap. 
21.  did^um  eft.  Cetemm  fi  to  a*c^is  definitionem  deHdeias,  ex 
Speofippicis  apponam :  "kUtov  ,  inquit  »  0-«  K<tTc<  'jrsiira.  xP^uv 

»1  TrpoTffiCf  09  ,   xsei    nff  /ui  Sit^Bdi^fjiif*^-     Idtm. 

tj.  Phjjiologiam.']  Poft  hanc  vocem  fcquetytur,  id  eft  natnra  f^- 
fiWnf ,  quod  induximus,  videntes  glojrameiic  ab  aitquoadje^am, 
qui  piijfioUgiam  inteipretaietui.     P.  ManMt, 

l6,  Prenoea  verofiveftra  eft ,  Lucili^  &c,']  Lbcus  ita  vidctOf  in^ 
terpungendus :  Praneea  vere  fi  veftra  eft  ^  iMcili ,  eadem  reqnirQt^Mjt^ 

nejrt  tetius  erl^ii  defignationem,']  Operis  ,  pro  erhis,  habert 
cripti  aliquot  libri|j  quae  mihi  ledio  magis  piacec ,  ob  ea 
przcedunc  miniftres ,  machifuis  &c,  Uifin. 
\t  Sluje  dierum  neffium^ue  numero  annuis  cnrfibus  conficiuntur,} 
I  quidquam  mutant  coaices :  pcrfuadere  ramen  mihi  non  pol« 
.  quin  vox  defit,  ad  explendam,  uti  videtur  ,  orationem  ne- 
liai  n9o  enim  toc  memocatur ,  cDjus  annui  cuifus  il^a  fscu- 

Ift 


2892»         De  Natora  Deohum 

dierum  no(Etiuinque  nutnero  aonuis  cm^fibus  conficiun-* 
tur.    nam  fateor  ea  fine  mundi  conveffione  effici  non' 
potuifle.    Sedvfuit  quaedam  ab  infinito  tempore  «terni* 
tas,  quam  nulla  temporum  circumfcriptio  metiebatur^- 
c  non       *>fpatio  tamen^  qualis  ea  fucrit,  intdligi  'poteftrquod 
potcft4/i/.  nc  in  cogitationcm  quidem  cadit ,  uffuerit  tempus  ali- 
quod ,  nullum  c^m  tempus  €flet. 
li     Ifto  igit«rtam  immcnfo  fpatio  quaEro,  Balbe  ,  cur 
Pronoea  veftra  ceflaverit.  Laboremnc  fugiebat  .^  At  ifte 
nec  attingit  deum ,  nec  erat  ullus ,  ciim  omnes  naturac' 
IJ^      numini  divino,  cadom ,  ignes,  «terrae ,  maria  parcrent. 
p1  B.     Q^'^  autem  erat ,  qu^d  concupifceret  deus  mundum 
fignis  &  luminibus,  tamquam  aedilis ,   ornare  .>  ^^G, 
ut  deus  ipfe  meliiis  habitaret :  antea  videlicet  tempore 
infinito  in  tencbris ,  tamquam  in  gurguftio ,  habitaverat. 
P5ft  autem  varietatene  cum  dclciSariputamus,  qu^cae- 
lum  &  terras  exornatas  vidcraus  ^  quae  ifta  potcft  efTc 
obledatio  deo  ^  quae  fi  eflfet ,  non  ea  tamdiu  carerc  po- 
tuiflet. 
23     An  haec,  ut  fer^  dicitis,  hominum  cauil  a  deo  con- 
ftituta  funt?  .Sapientumnc^  propter  paucos  ergo  tantai. 
cft  fadla   rcrum   molirio.    An  ftultorum  ?  at  primtini 
caufa  non  fuit ,  cur  de  improbis  bene  mereretur.  deinde 
auid  cft  aflecutus,  ciini  omnes  ftulti  fint  fine  dubio  mi-- 
ferrimi ;  maxime  quod  ftulti  funt :  miferius  enim  ftulti-» 
xii  quid  pollumus  dicerc?  deinde  3>  qvod  ita  multafunt 

in- 

la  non  conficiunt.  X^O  :  ^£  ditrum  n^Siimque  numer»  ,  annni» 
fclit  curfibus  conficiuntur,  Davif.  CorreAio  Davilii  neceflaria  npa 
eft :  annui  cur/us  funt  anni.  Lib.ii.  de  Leg.  cao.  8.  Cicero  eodem 
modo  dixit :  Otrfus  annuos  facerdous  finiunt,  Creoo  Iblum  legcndum 
4r  Annuis  curfibus,    Bouhicr. 

Z9,  SpittiA  tameny  ^sMtis  ea  fuerit ,  inteltip  non  potefi;]  Correftio 
Cruteri  £e  editoris  A  nglici  ,  qui  lcgunt :  intellifi  potefi ,  ihiht  non 
piacct.  To  tamen  enim ,  quod  prxcedit ,  fatis  oftendit ,  iecundum 
VellcjuRi,  facilius  efle  credere  iftam  zternitatem ,  prz  przceflic 
fnandum,  quam  inteUigere.    Idem, 

30.  Sif  mdeus  ipfe  melius  hairitaret,]  Walkct  dclct  fi  absauecau- 
fa.  poHtum  eft  protf»,  ut  Cicero  aliquoties  pofuit,  vcrui 

diftingUCndum :  Si,  Ut  deus  ipfe  melius  ^bitaret  f  Quod  ' 

cum  codice  mf&o.  ab  eodem  viro  dof^o  prolato.    Idem, 

31.  S^od  ita  mtsita  fmnt  incommoda  &c.'\     Probat  omnc! 
efTe  miferos,  primb  qubd  ftulti  fuut ;  deiode  <)u6d  permulta 
incommoda  in  vita,  quz  ftuhi  necvitare  poflbnt>nec  ferre.         ^ 

plani  hujus  loci  fcACentia  cft»  quam  camca  non  faciic  cx  his 


N 


LilBElK.     PriMUS.  2S93 

iacomniQda.  in  yita  ,  ut  ea  fapientes  commodorum 
compeDfatione  lemaiit,  ftulti  nec  vitare  venienua  pof- 
htj  nec  ferre  praefentia. 

X.  Qui   YEiLO  mundum  ipfum    animantem   fa- 
pientemque  effe  dixerunt ,  3*nullo  modo  viderunt  ani-t  imclK- 
mi  nataram»  <intelligentes  in  quam  figuram  cadere  pof- gcnris  G«Ai 
fet:  de  quo  dicam  ▼equidCm  paullo  poft.  Nunc  autem  ^4 
haftenus  admirabor  eorum  tarditatem ,  qui  animantem ,  ^  «q"^<*«» 
immortalem  &   eundem  beatum  ,  rotundum  cffe  ve-  ^^  " 
lint,  qu6d  ea  formi  ullam  neget  effe  pulcriorem  Plato. 
'  At  mihi  vel  cylindri ,  vel  quadrati ,  vel  coni ,  vel  pyra- 
midis  videtur  effe  formpfior.    Quae  ver6  «tribuitur  vita «.Jjit*  «• 
iiti  33  rotundo  deo  ?  nempe  ut  ea  celeritate  coritorquea-  "r"*"" 
tur,  cuipar  nuUa  ne  cogitari  quidem  poflit.    In  qua*"* 
oon  video ,  ubinam  mens  conftans  &  vita  bqata  poillt 
infil!ere.  quodqae.in  noftro  corpore  fi  minima  ex  parte 
fignificetur,  molefium  fit:  curhoc  idem  non  habeatur 
moleftum  in  deo  ?  terra  enim  profeA6  ,  quoniam  pars    ^.  VIL, 
mondi  eft  ,    pars  eft   etiam  dei.    Atqui  tcrrae  maxi- 
mas  regiones   inhabitabiles    atque   incultas  videmus  • 
qu6d  pars  earum  appulfu  folis  exarferit ,  pars  c^rigucrit 
nive    pruinaque  ,    longinquo  folis  abfceffu.    quas  ,  & 
mundus  eft  aeus  ,    quoniam  partes  mundi  funt ,  dei 
membra   partim  ardcntia  ,  partim  refrigerata  Jdicenday  duccnda 
fuat.       •     .  ^^' 

At- 

biscUcies.  Bdit.  Veneta  &  MS.  Oxodu  daiit  poffunu   Refcribe; 

iginu  mecum  ,  irifi  fi  quid  mclius  occuirat ,  levi  imnautacione : 

Hxfix^^  quM  jut  fApientes —  venUntia  foffUnt  y  irc  Coitupit  credo 

hunc  locam  (;oram  nimia  diiigentia  ,  qui  non  intelligcbant  im 

mmtUy  itA  magnA  &  fimilia,  apud  Noftmm  aliosque  ablbluceponi. 

J^dlkgr.    Mendl  non  caret  hic  Locus.    Corre£iio  Walkeri  pcteil 

ferri.    £cce  tamen  aliam »   quae  piopius  ad  editionum  ledionem 

accedic  :  Deinde  ,  *pt/t  ita  fum  incommoda  in  vitd  ,  ut  ea  fapientes 

tommodorum  compenfntione  Uniant ,  fiulti  nec  vitare  venicntia  pojfunt  y 

nec  ferre  prafentia.    Ubi  ut  pofitum  eft  pro  licet,   Davifius  ia  addi* 

tionibos  legic'etiamp«j(/»nf,  fed  alicer  diftinguit.    Bouhier. 

32.  Nulio  modo  viderunt  animi  naturam  inteUigtntes*'^    Videntuf  (k 

1(       .  ttt  eft  in  manufctipto,  fcnfus  patebit  apectius.  Vrftn.  Gcu- 

t<       e£ttonem :  Nnllo  modo  viderunt  animi  naturam  intelligentis  ,  irs 

fi      fituram  cadere  pojfet ,  ampliif.  Boubicrius  longe  prxfert  Davi^ 

a        Tioium  le^ionibus. 

Xotundo  Deo.]  Kidicul^  de  forma  Dei  diiferit,  decomm  pee- 

f<       .«jrvans.  neque  enim  ex  ipa  fententia  de  figura  pei  quic- 

q        diftiuus  cft ,  qaod  fupik  prpfeilus  eit.    Betuieins. 

34.  Tha^ 


2894         I>£  Natura  Deorum 

25  Atque  hflec  qiridem  veftfii,  LxKdU.  ^qualia  veri  fctti 
^  Teto  tUa  ab  ultimo  repetam  fuperiorom.  34  Thales  enim  Mile- 
MS*  iius,  35qui  primus  ^^de  talibus  rebos  qasefivit ,  aquam 

dlxit  effe  initium  rerum :  deum  auteili  eam  mentem , 
a  mntemsrquae  ex  aqua  cun^  fingcret.  3«Si  dii  poflunt  efie 
cu^Quam^"^  fenfa  &  mente,  cur  aa^uas  adjuniit,  ^i  ipfa  mens 
menti,  fi^conftare  poteft  vacans  corpore  }  Anaximandri  aiutem 
x^mk.  *  opinio  eft  ,  nativos  efTe  deos ,  longis  intervallis  orieo- 
b  eoquc  tes  occidentesque ,  39b^eosque  innumerabilcs  efle  miin- 
fi^^'  dos.  Sed  nos  dcum ,  nifi  fempiternum ,  intelligerc  qut 
t^r    Poffnmus? 

^5  Poft  Anaximenes  aclra  deum  ftatuit ,  eumque  gigni 
efleque  immenfum ,  &  infinitum  ,  &  femper  in  motu  i 
quafi  aut  aer  fine  ulla  forma  deus  efle  poflit,  ciim  prae- 
fertim  deom  non.mod5  aliqua  ,  fed  pulcerrima  fpcde 

e& 


$4.  tbMh$  tnim  MiUfitu,)  Eflein  hic  veiboGot ,  mii  amicf  La- 
ftaotiusi  de  boc  .dixiflem  ,  lib.  i.  cap.  $.  Hoc  anum  aademus , 
quod  hoc  ex  Homcro  hauiifle  doftis  videttti ,  apud  quem  fic  le* 
gitux  ; 

Qux  altius  licebit  repeceie  ex  Plutar.  ciim  in  vita  Hom<lri ,  tomf 
flacitorum  lib.  i.  cap.  |.  nnde  quxdam  credunt,  Flndarum  ilxiim^ 
mptT^f  dixilfc.  Bitmttims. 
iS»  ^tprimus.'}  .Lege  dc  hoc  qus  funt  apud  Ladantinm  li^« 

lll.  cap.l6.     Idem, 

3«.  De  tiUihms  retms,}  Gulielmius  conjicit  Mfifr«/i^ii/.  neque  ali- 
ter  laudat  huncTuIlii  locum  Laftantius,  ut  monuh^aallUsMcta- 
la  ad  notas  in  lib.  i.  Annalicun  Ennii.  Grmurms,  Imo'  8K  Wouwe* 
rius  ad  Minuduili  Feltctm  flc  veteies  libios  fctibere  aimotarit. 

<9r9H9V, 

37.  £>r  dqms  cmuQs  finerit^l  Ven.  Fimztrtti  ot  fingit  enim  nata- 
ra  prius  nos  innis.  fta  giintret  nequaquam  imptobare  pofliinL 
Camtr, 

3  8.  Si  Dii  p»(fttnt  tfftfint  ftnfm  ir  mtntt ,  &c,}  Locos  coirupros,  nec 
fine  ope  alicujus  MStireftitucndus.  Proponam  tamen  conjedunini 
meam ,  qu4  legendum  cen(eo:  Sls*  t  fi  dii  ptffmnt  ejft  fine  ftnfn  f 
4r  mtnttm  emr  eufms  ^idjmnxit ,  fi  ipfn  mtns  ctnfidrt  pttefi  ,  vdcMS 
ttrptrt^  Poreft  etiam  ut  Cicero^  rcripierit>  >&ie  fenfm  &  mttm.^  Se- 
cundum  Stobarom  enira  Edog.  Fhyi.  lib.  1.  cap.  16.  Thales*  ioccr 
alia  ftatoebat  primam  caufam  efle  (ine  motu  :  Te  vpSref  ttlrm 
«jriMTov.  unde  pulcerrimus  emergeret  renfus  ;  verum  meruo  »  ne': 
mutatio  Qt  nimis  magna,  idque  tanto  magis,  quia  nec  ooD. 

eft.     Btmbier, 

39.  Etsqmt  innmmetTMkHts  tfft  mmnJts,]  Abeft  \  maaafc.  ^odt- 

M  Tos  mtuidtsy  quam  opiaoi  gloflcma  cfle.   Vrfim^ 

Prf^ 


i 


LiBER    PniMus.  iSgs 

efle  deceat:  aut  no&  omnc,  quod  ortum  lltimortalitas 
coxifequatur, 

XI.  I  N  D  B  Anaxagoras  »  qoi  accepit  ab  Anaximene 
dirciplinam,    40primus  omnium   reram  defcriptionem 
tc  modum  mentis  infinits  vi  ac  tatione  defignari   8c 
confid  voluit :  iu  quo  non  iridit ,  neque  motum  fenfiii 
jundum  <^&  contin^ntem  ^in  infinito  «ulium  efle  pof*e  ^  ]^ 
fe :  f  eque  fenfum  omnino ,  quo  non  ipfa  natura  pulfa  cont.  MS, 
fentircL    Deinde  fi  mentem  mam  quafi  animal  aliquod  ^  '^^  }^^' 
effeyoluit ,  erit  aliquid  interius  ,  ex  quo  illudanimal^ '*'•'• 
nominetur.    quid  autem  interius  mente?  ^cingatur  igi-^  millum 
tur  corpore  extemo.  id.  ms, 

Quod  quoniam  non  placet ,  aperta  fimpkxque  mens,    ?.  B. 
nulbi  re  adjunda ,  qus  fentire  pidffit ,  fiigere  intelligen-  ^7. 
tia  Dcftrae  vim  8c  notionem  videtur.    Crotoniates  au-  ^«ngimt 
tem  Alcmxo  ,  qui  foU  6c  iunae  reliquisque  fideribus,     * 
animoque  praeterea,divinitatem  dedit,  non  fenfit,  fefe 
mortaliDUS  rebus  immortalitateni  dare.    Nam  Pythago- 
ras,  qui  cenfuit ,    animum  effe  per  naturam  reram 
omnem    intentum  6c  commeantem  ,    ex  quo  nofiri 
animi  carperentur  ,  non  vidit  diftradhone  humanoram 
animorum  difcer^i  &  lacerari  deum  :    &  ciim  miferi 
animi  eSent ,  quod  plerisque  contingeret ,  tum  dei  par- 
tem  efie  miferam :  quod  fieri  non  poteft. 

Cur  atttem  quidquam  ignoraret  animus  hominis  ,  ^  i8 
efiet  deus?  quomodo  porro  deus  ifie ,  fi  nihil  efietsnifi  g  nifi  tUefi 
animus»  aut  infixos,  aut  infufus  eflet  in  mundo?  Tum'?^''* 
Xenophanes  ,  qui  mente^adjunfta  ,    omne  praeterea  ,  ^*"^' 
quod  effet  infinitum ,  deum  voluit  efle ,  41  de  ipfa  men- 
te  item  reprehenditur  ,  ut  ceteri :  de  infinitate  autem 
[   vehemcntius ,  in  qua  nihil  neque  fentiens ,  neque  con- 
jondum  bpoteft  efle.    Nam  Parmenides  4*  commenti- h  pottft 

cium  «fl«-  ^^' 

m 

40.  Primm  omnitm  rtrum  defctiftiinem  ffr  ^dttm  &c,]  Totils 
luelocns,  utquidcffl  nunc  legitui,  inteUigi  non  poteft.  Kfgal- 
tios  8c  Davifius  mutaveiunt  modum  in  matum^  ▼erum  medmn  opti- 
m^  ^enfui  convenit ,  &  adhibetui  etiam  ab  Auguftino  Epift.  cxviir. 
n.  ,  &  ieq.  nbi  locum  hunc  proteit.  Mihi  qnidem  hic  locus  fi- 
bi  ioium  infcitii  vidctur  mii^  \CortuDtus  &  ita  leftituendui  : 
sA     xMgwM  rerm»  deftrifti^  ir  medns    infinitst  mentis   epfts  dicitwr» 

D*  ipfa  qmdem  mente,']  Ita  legitui  in  antiquis  codidbus ,  8c 
n         feqoitur  enim  adveibiura ,  aut^,    Urfin. 

Cmmnticitm  quiddam  cerin*  fimititudine  efficit,]    In  mana- 

Zz,is^  ut,%,  fitt  fciipt« 


^896  De  Natura  Deorum 

• 

cium  quiddam  coron^e  ^militudine  eificit :  Stephanea, 

appellat ,  continentem  ardore  lucis  orbem  ,  qui  cingit 

caelum;  quem  appellat  deum.    in  quo  neque  £gurani 

divinain ,  neque  ienfum  quisquapi  fufpicari  poteft.  mul- 

ta  ejifsdem  monftra ;  43  quippe  qui  bellum  ,  qui  difcor- 

diam  ,  qui  cupiditatem  ceteraque  generis  ejusdem  ad 

deum  revocat:  qiiae  vel  morbo,  vel  fomno  ,  vel  obli- 

vione,  vel  vetuftate  delentur.    eademque  defideribus; 

quae  reprehenfa  jam  in  alio ,  in  hoc  omittantur. 

'    ^9     XII.  Empbdocles  autem  multa  aUa  peccans ,  in 

deorum  opinione  turpiflim^  Ubitur.    quattuor  enim  na- 

?.  yill.    turas  ,  ex  quibus  omnia  conftare  vult  ,   divinas  efle 

'•     '       cenfet?  quas  &  nafci,  &  exftingui  perfpicuum  cft,  & 

fenfu  omni  carere.  44  Nec  yero  Protagoras ,  4J  qui  fefe 

i  qtio        negat  omnino  de  diis  habere  iquod  Uqueat ,  iint  ,  non 

^MSSi       .fint,qualesve  fint,  quidquam  videtur  de  natura deoruin 

k  Quid?    fufpicari.    k  Quid  Democritus ,  qui  tunoL  imagines    ea- 

Lamb.       rumque  circuitus  in  deorum  ^numero  refert:  tumillam 

1  numc-    naturam  ,  qu»  imagines  fundat    ac   mittat  :  4^tum 

mmldem.  ,  ^  P  mfcicn- 


icripco  eH: ,  eommtntiaum  t^uiddam  corona  Jimilt  effecit,  Urfin.  Coik' 
menticium  ^iiiddam,']  Certc  5c  quz  prxcedunt  omnia  fuht  commen- 
ricia  ,  6c  qux  (equuntur  :  &  dum  ait  efficit ,  fatis  innuit  tale  efie. 
Mihi  quancivis  pretii  videtur  ,  qnod  ex  Buflidiano  obfcryavi,  £0»- 
i/enticiHm.  Intelligft  enim  undecunque  fcilicet  coicns  lumen  can- 
doremque  cohziencem  ad  formam  corbnz.  Vocabulum  rartmi , 
fed  iimilitudine  fimilium  derivationum  fatis  tutum.    Gronov, 

4i '  Hffippo ^Hi  bellum  y  cjm  dtfcordtAm  \  «Src)  Commentatorcs 
kion  dicunt ,  unde  Cicero  naftus  fit  banc  Parmcnidis  fcntentiam  y 
&L  Diogenes  Laertius  &  alii  ,  qui  fragmenta  antiquomm  philo^ 
fophorum  nobis  iervarunc  ,  nqllam  ejus  mentionem  faciunt.  Ve- 
ium  patet  e  ^latonis  Sympofio,  Tom.  iii.  pag.  195.  edit.  Steph. 
l^armenidem  excmplo  Hefiodi  fcripfiiTe  Theogoniam  ,  ubi  fbnc; 
bellum,  difcordia,  &c.  erant  relata  intec  Deos.    Bouhier, 

44.  Nec  vero  ProtAgoras  «b^tf.]  Tota  haec  periodus  non  exilac  in  P. 
Gulielmii^  habent  tamen  Pall.  ties.  Grmirus. 

45.  Slnife  negat  omnino  de  Diis  quid  lit^ueat  fcire»]  Vcn.  de  Diis 
haberi  quod  liquenti  ut  ilUus  vecha  mox  inteiprecatur  Cic.  De  VHs 
ne^ue  utfint,  ne(jue  ut  non  fmt  ^  haheo  dicere,.  Quod  ica  reculit  Laer- 
tius  :    Utfii  fAh  BtS»  «k  «;^a  ^l^ifeu  W.  «c  Ha-h  cd'  eic  kx  <     )r, 

.^oxxet  yet^  T<t  xo»Xi/ov7«t  MiTereti  ,  ii<n  dhMXOTift  Xtfi  /2p*X^  ^ 
01^  TQU  dvBpchit,  fti  TtiLiitm  i\  Thf  «'pJt*"  ''"«y  avyy^iifxf.,  ^ 
«^ft/3\i»6»  Ttphi  ^ABiivdtaiv  ,   ««}  TaJ  ^i^Kia.  «yTOtl  KdLtiKavi —  •      r» 

■dyofef,  vxcK^pvKA  aDdCAe^x/bcfvoi  fxatVv  tmv  jccxTM^uevttv.  Ca, 

46.  Tum  fcientiam    inttUigentiamque  nofiram   ^c.  ]    Noi-_       aC 

f  CI9  fcienciam  inceUigentiamque  ia  deoram  namcrum  letulii     e- 


LlQER     PRlMtTS.  2897 

nfdeotiam  intdligentiamque  noftram  ,  nonne  in  ma-m  ieiitcn- 
ximo  errorc  vcrfatur  ?  c&m  idem  omnino*,  ^uia  nihil^**"***^»^- 
femper  fuo  ftatu  maneat «  neget  efTe  quidquam  fempi- 
tcmum :  nonnc  deum  omnino  ita  tollit ,  ut  nullam  opi- 
nionem  ejus  reliquam  fadat?  Quid  aer ,  quo  Diogenes 
Apolloniates  utitur  dco  ,  quem  fenfum  habere  potcft  , 
aut  quam  fbrmam  dei  ?  0 

Jam  de  47Platonis  inconftantia  longum  eftdicere^^o 
qui  in    Timaeo  patrem  hujus  raundi  nominari  neget 
pofle :  4^  in  legum  autem  libris ,  quid  fit  omnino  deus ,  ^ 
»anquiri.oportere  non  cenfeat.    Quod  vcrd  line  corpo-"  »°^" 
re  ullo  deum  vult  effe,  ut  Graeci  dicunt  ,  ^9  iLauiMTO)r^"^^^ 
^  id 

mociitas?  B.t(iicaR  profe£^o  eum  Minucius  (quod  tamen  in  non- 
nollis  aliis  Fecit)  intet  eos  philofophos  recenfuiiret  >  qui  in  unum 
patrem  div&m  atque  horoinnm ,  6c  in  unitatem  pioyidentis ,  ctfi 
variis  feimonibus ,  tamen  lebus  iplis  confpiiaient ,  fi  inteUigen- 
tiam  noftram  deum  cenfuifiet  j  qux  quam  jncerta  qoam  auUa  fiiic 
ei,  qui  veritatem  in  profiindo  demeifam  exiftimavit !  audiamus 
ipfum  Minucium  ,  cap.  19.  ^id  Demociitus  i  ^uamvis  Attmtntm 
frimtu  inventor  ,  nomu  pUrttm^ue  naturam  ,  qus  imagines  fMndat  ^ 
inteiligmtiam  demn  lo^fititurF  Hinc  apnd  Nourum  lefciibo  :  InteUi" 
fentiam^ue ,  nonne  in  &c,  nojham  fcificet ,  male  natum  ex  nonne ,  U- 
Diaiii  nobis  obtiufere.     Walkfr, 

47.  Platonis  inconjtantia,'}  Callidum  faoc  eft.  nam  quomodo  cum 
aliis  conveniet  >  aut  communi  fenfui  fubfcribet ,  qui  fecum  ipfe 
diflidet  ?  Notarar  ejus  inconftantia  ctiam  ab  Eulebio  lib.  xiii. 
cap.^.  de  Przpaiatione  Buangelica.  Veiba  riatonis  in  Timzo  hzc 
iitnt :  Tir  /ui»  ouf  n-otH*rh  *«<  vetTipct  rrooSt  <r5  Tretvrot  tvpiiv  ti  Ip- 
^f,  KM  fCpifnt  tic  Trdvteic  tiSvfctrof  ^iiyuf,  Ciceio  hxc  in  libio 
de  IJniveiiitate  fic  transtulit :  x^t^ue  ilium  quidem  qua/i  parentem 
hujus  ttniver/itatis  invenire  difficile  ,  &  cumjam  inveruris  ,  indicare. 
in  vulguf  nefas.  De  hoc  diximus  apud  Ladant.  lib.  1.  cap.  S.  de 
}ia  Dei,  cap. IX.    Betuleius, 

4S.  In  legum  autetn  libris,}  Libio    nimirum  vii.,  Verba  fant  ^ 

Athenieniis  hofpitis  :  Tov  fAiytTOf  Bih  ,  xxt  ohof  nrif  Koirf*Qu  <;>«- 
$i\9  oUn  ^nriif  itify  ovr%  froyvnpetyfjiontf  Ti(  airiotg  «p«yv5pTatf, 
»'  ydp  ov^*  oirtof  %iv(tiy  ro  ift  totxi  Traf  r^sns  rohfttfxiof  ^/y-vo/uevoi, 
i^d»c  if  yiyyia-^ott,  Meminit  La£l.  lib.  de  Iia  Dei ,  cap.  ii» 
Idem. 

*p.  'AywutfTov.]    Ex  Trismcgifti  doftrina  hoc  dogVna  ,  ficut 

.«a<iue  haufit.   Eft  autcm  Platoni  3-«oc  49um.:tr@*,  xa»i  dpnrt^  ^ 

'  afvfuiuetr^'  id  eft  ,  Apulejo  infcrprcte  ,  incorporettf ,  indici- 

ir  innominabHis.     Apud  Laertium  lic  cft  ,  «ToJtfi.J'  Aura  tc» 

,    »c  5t«i  tiif  4^x^^  (matetiam  perperam  apud  intcrprctem 

:ur)  eiffduetrof  ilvxt.    Icaromenippus  Lucianicus  hoc  dogma 

onicum  irridet  his  verbis  :    *Et/  «r«  01  /uLtf  «VayMaTo»  rt  x«i 

»^oy  nywfTAi  $t^*t  Tq  ^iioiy  oi  «fi  vnpt  (Tdfjntr^  oiuro  ^nvocuf 


2898         De  Natura  Deorum 

id  quale  eife  poffit  intelligi  non  poteft.  careat  enin& 
fenm  necefle  efl: »  careat  etiam  prudentia  »  careat  vo-* 
luptatef  quse  omnia  un^  cum  deorum  notione  com- 
prehendimus.  Idem  &  in  Tima^o  dicit  £c  in  Legibus » 
&  mundum  deum  efley  &cxlum»  &  aftray  &  terram» 
50  &  animos,  $^  6c  eos ,  quos  majorum  inftitutis  acce- 
.  pimus :  quae  &  per  fe  funt  faHa  perfpicud,  &  inter  iefe 

^  Ychementer  repugnantia. 

-  j     Atque  ctiam  Xenophon  paucioribus  verbis  eadem  fe- 

r^  peccat.  facit  enim  in  iis,  qux  aSocrate  dida  retulit» 

•    Socratem  difputantem,  formam  dei  quaeri  non  oporte- 

re:  eundemque  6c  folem  &  animum  deum  dicere  :  6c 

*f.  B«    mod6  unum,  tum  autem  plures  deos.    quse  funtiisdem 

in  erratis  fer^,  quibus  ea,  f^quae  de  Platone  dicimus. 

02     XIII.  Atqjo£  etiam  Antifthenes  in  eo libro , qui 

o  phyfio-  *^Phyficus  infcribitur ,  populares  cjeos  multos ,  natora- 

gaomom-  lem  unum  efle  dicens ,  tollit  vim  dc  naturam  deorum. 

cus  UmK  Ncc  multo  fecus  f  J  Speuiippus ,  Platonem  avunculum 

«ro.  Confonat  hoc  cum  (acra  Scriptuia  ,  qux  dicit  Deuoi  fpi- 
litum  eife,  iicut  plurimi  philoibphoium  cum  Platone  icDtieotes  , 
yeur.     Betuliim, 

50.  Et  animos.}  In  Hecimo  de  Legibus  his  veibis  anifnam  men- 
tis  paiticipem  Deum  facit :  K«i  vrivn  «?c  ^X**  XJ^f^^*^  ^^^  f**^ 
■7rp97>ittf*.^H9».  ttu  6«ov ,  dcof  ovviL^  ifAd-Ktu  tvi*ifAOfci  vAi^nyet^ 
yii  frtivTii.  Contrarium  ftatutt  in  amentia.  Videtut  etiam  hoc 
loco  Marfilius  aliam  fequutus  ledionem.    fed  Ularo  curam  otiofo 

^  alicui  philologo  relinquemus.    In  fequentibus  porrb  Athenienfis 

hofpes  fimtlia  qusdam  aigumenta  profeit ,  qux  nos  brevitatis  flu^ 
dio  inteimittimus  :  atque  luifus  in  iz.  deioT^Tor  dicit.  Siint  ia  - 
hanc  fententiam  quxdam  in  Alcibiadeprioie,  in  Axiocho,  quem 
alii  ad  Xenociatem  autoiem  lefeium.  Nam  ipfe ,  tefie  Laeitio, 
de  motte  fciipfit :  atque  lutfus  apud  Timatum  ,  cujus  opufculum 
deAnima,  Mundo  &  Natuia  Doiice  exftat.    Idem, 

51.  Et  eps  y  cfuos  fnajarwn  inftiti^is  accepimus.'}  Leve  eft,  qnod 
diduius  fum  3  fed  tamen  quidquid  eft  le^oiem  non  celabo.  Ties 
libii  veteies,  ono  conlenfu,  babent  hoc  loco',  &  eos ,  ^nos  maU^ 
rutninjtitmis  aecepimm,  quod  eo  adfaipfi  ,  ut  memineiit  le&oi, 
fciiptoies  iJIos  libraifos  indo^s  fzpe  fcripfifle  i  pio  / ,  &  con* 
tia  /,  pio  i.    Lambin. 

52.  ^^  de  Platone  tiicimuf,]   Vidcnir  commodioi  fiitun  _ 

f  n  abjiceaetui</iVt>»w^  non  celo  tamen  le^oieni  efle  in  Palat.  1 

dc  utioqueWooweriano,Dm^«4y?v}i.  iisdemirc,  ataltetWi 
rianusprztereaficdivertit^vulgato,  idem  inerrans^  tjuUms" 
tonem  errare  dicimus     Gruter. 

5l.  Speufippus.l    Hujus  loci  veftigta  nulla  dam  fcratatus  . 
prxbec  mihl  cameh  occafipocm  contio?eftendi«    Sttut  qoi  cre 


■%. 


LlBER     PRIMUS.  2899 

fiihieqaens,  8cvim  quandam  dicens,  qu^  omma  regan- 
tur»  eamque  animalem»  eveUere  ex  animis  conator  co* 
gnitionem  deoram. 

ffp  Ariftoteles  quoqne  in  tertio  de  Philofophia  libro  33 
multa  turbat ,  '$5 k  magiftro  Platone  uno  diflentiens. ^,^^^. 
modo  cnim  menti  tribnit  omnem  divinitatem  :  mod6  ^^^^  "* 
mundum  ipfum  deum  dicit  efie:  modo  quendam  alium 
praeficit  mundo ,  dque  eas  partes  tribuit ,  ut  replicatio- 
ne  quadam  mundi  motum  regat  atque  tueatur  :    tum 
cadi  ardorem  deum  dicit  tSe »    non  intelligens  caelum 
mundi  effe  partem  :quem  alio  loco  ipfedefignaritdeum. 
Qoomodo  autem  cxH  divinus  ille  Tenfiis  m  celeritate 
tanta  confervari  poteft  ?  ubi  deinde  illi  tot  dii ,  fi  nu- 
meramus  etiam  cselum  dcbm  ?  Ciim  autem  fine  corpo- 
re  idem  voh  effe  deum ,  omni  illum  fenfu  privat » etiam 
prudentil    Quo  porr6  modo  mundus  moveri  4carens  ^  P^^„ 
ccMrpore;  aut  auomodo  femper  fc  movens ,  eflc  quictus  ^***"^* 
&  beatus  pote^  ?  ^     « 

Nee  verb  ejus  condifcipulus  Xenocrates  in  hoc  gene»  34 

rc 

defiflitioaes,  quae  iotex  opeta  Flatonicafetantuf,  Spciifippi  efle  t 
4a&i  foitafli»  cooictol ,  quod  apud  Laettiom  inter  Speufippi 
lncubtationes  ctiam  opo<  nametantai.  Sed  definitio  illa  »  qu«  in- 
tei  illas  Deus  defctiblt  9  otium  cum  hoc  Cicetonis  loco  conveniat» 
dodi  videtint.    £am,  nt  confiBxatut ,  adfiBtemus.  0foff  ,^«ov  dBi^ 

rtms  «tfTitf.  LacSitios  Spcufippi  pattcm  Eutymedontem  fadt  t 
matrem  Platonis  fototem  Potonei}.  Platonis  gencalogiamaltlus 
petitam  lepciies  apud  eundem  LacSrtium.    BetuUmt, 

54.  %ArifiMe$^u9qm  itrtertie  de  PhilofophiM  likro,']  Atiftotelem 
ties  de  Pbilofophia  libios  fetipfifle  ttadit  Diogenes ,  de  quib^  i  y 
T»  mfti  -{vocM  fit  etiam  ab  iplb  Atiftotele  mentio.    Vrfiu,  ' 

ss*  ^  magifiro  Platone uno  difemiem.)  Piimnm  non  ab  uno, (ed  ^ 
\  multis  diflentiebat :  nam  philofopM  de  diis  ▼ari^  feotiebant  § 
dcinde  ab  aliis  potiflt  qu^  \  Piatone ,  cujus  eandem  fer^  de  diis 
fiiiflcfententiam  paulo  ante  oftendtt,  qnam  ejus  diicipvli^Arifto- 
teles  &  F^nticBS  Hetaclides  funt  fecuti  :  itsque  videndum  ,  num 
ita  leei  poflit :  ^  neapfiro  Platone  non  dijptntient,  P.  Manur.  ^ 
mtti»fo  Platene  uno  drffenttens,'}  Manutius  ex  uno  fecit  nen,  ja 
ni  icripto  eft ,  fue,  at  foitafle  legendum  fit ,  i  nuigifirefuo 
P<  oe  dijfentiens,  Uifin,  ^  niapfiro  PUnom  uno  dijfentiens,^  Sic 
Pi  ties  ,  fic  Wouwetianus  6c  F.nec  non  omnes  editi  ante  Lam- 
bi  n$  qui  admifit,  non  difil  conjefttuam  P.  Manutii;  quam  ta* 
n  lon  dignatus  eft  textu  filius  Aldus,  videatui  Muretus  1  ib.  vi  r. 
c^  j.  Ledionum>  Variar.  Grmerus.  Samuel  Fetltus  lib.  iv* 
A     *'iD«  cap»9.  fttbjicieb^yi»*'*  ^!^M»fm'*   XStoaovms. 


2900*        De  Natura  Deorum 

re  prudentior :  in  cujus  libris »  qui  funt  de  Natura  dco- 

rum ,  nuUa  fpecics  divina  defcribitur.    deos  enim  odta 

X  nume-'    ^^^  dicit:  quinque  eos,  qui  in  ftellis  vagis 'nominan- 

rafitui  coHj,  tur  :  unum ,  qui  es^  omnibus  iideribus ,  quae  infixa  cae- 

LamK        \o  funt,  cx  difperfis  quafi  membris  fimplex  fit  putandui 

deus :  feptimum  ,  Solem  adjungit :  odavamquc  ,  Lu- 

nara :  qui  quo  fenfu  beati  eue  poffint  intelligi  non  pot- 

efl.    £x  eadem    Flatotiis  fchola  Ponticus  HeracUdes 

^  y.  IX,    puerilibus  fabulis  referfit  libros :  s^fic  tamenmodo  mun- 

dum,  tum  mentem  divinam  efTeputat:  errantibus  etiam 

ftellis  divinitatem  tribuit,  fenfuque  deum  privat,&  ejus 

formam  u^utabilem  efle  vult:  eodemque  in  libro  rur- 

fus  terram  &  caelum  refert  in  deos. 

35  Nec  vero  Theophrafti  incoaftantia  ferenda  eft.  modo 
enim  menti  divinum  trituit  principatum  ;  roodo  caelo ; 
tum  aulem  fignis  fideribusque  caeleftibus.  Nec  audien- 
dus  ejus  auditor  Strato,  is  qui  phyficus  appellatur  :  qui 
omnem  vim  divinam  in  natura  fitamcffe  cenfet  ,  quae 
57caufas  gignendi,  augendi,  minuendi  habeat :  fed  ca- 
reat  omni  fenfu  &  figura. 

36  XIV.  Ze  No  autem  (ut  jam  ad  veftros  ,  Balbc  ,  ve- 
niam)  naturalem  legem  divinam  efie  cenfet ,  eamque 
vim  ohtinere  reda  imperantem  prohibentemque  con- 
traria.    quara  legcm  quomodo  efficiat   animantem  in- 

tcl-' 

5^.  Et  tamen  nmmtdt  mundum  ,.  tum  tttAm  divinsm  ejf*  ft^M,'} 
Conigo  ,  &  tum  mundum  ,  tum  mtntem  denm^^jje  pmat :  itaque 
plane  cfi  in  MafFxi  libro ,  oifi  quod  habet ,  &  curu  mundum,  F. 
Maout.  Et  tamen  mod»  mundum.}  Sic  ledio  vulgata  ,  firmacqucf 
Palat.  prim.  oam  recund.  tum.  teit,  tMttem,  F.  dum,  Lambinus ,  <b* 
tum  mundttm^  tum  mentem  Deum  ejfefutat,  pixtei  iciipcoS  fan^no- 
fiios.  Gruter,  Ciediderim  Ciceronem  iciipfiiTe  ,  <b;  amau  mtda 
mundum,  ica  Velleius  paulo  pofl  de  Cleanthe  loquens  eum  ?ocat 

Jiuafi  delirautem ,  &c  lequenti  cap.  16.  opioioties  pleiotumque  pht- 
ofophoium  nominat  detirantium  fomnia,  Quaie  ci  Cotta  cxpro* 
brat  cap.  34  Tu  ipfe  paulo  ante  fummot  viros  dejipert  ,  deiirare,  de^ 
mentes  ejfe  dicebaj,     BouUicr.  • 

57.  Caufas  gii^nendi,  augendi  yminuendi  halfeat,]  Non  dc  nihilo  cft, 
quod  Elienfis  unus  hoc  in  ioco  fit  au£tiot  s  ia  co  coim  legttur  , 
^us  caufas  gignendi ,  augendi ,  minuendi  ,  immittendi  babeati  &  j  *      i 
Yecbum*adncza  conjundione  icpicxfentat  Bononicnfi^  anni  i 
At ,  qui  res  augec ,  novam  iis  matcrhun  immittit ,  quapiopCf 
vox  meritb  cenferi  queat  incommoda.    Hoc  tamen  nOin  ol        » 
quo  minus  ad  vciam  ledioncm  quafi  roanu  docat  s  nam  gw        f 
refcribendum  crcdideiim  :  qus  caufas  gignendi  ,  augendi ,  min        i 
immutandi^ue  haheat  i  5c  tum  demom  Oiaa^  oaCUIS  7I1CS  e 


LiBEH     Primus.  2901 

teHigcrc  non  poffumus.  Deum  autcm  animantcm  ccrtS 
volumus  cfle.  Atque  hic  idcm  alio  loco  aethcra ,  deuni 
dicit  efle  ,  fi  intelligi  potcft  nihil  fcnticns  dcus  qul 
numquam  nobis  occurrit  ncque  in  precibus ,  neque  in 
optatis ,  ncque  in  votis.    Ahis  autcm  hbris  •  rationem  s  fpiri 


irittim 


quandam  ,  per  «omnium  natur;im  rcrum  pertinentem ,  ""^"  ^^^ 
ut  ▼  divinam  cflc  affcAam  putat.    Idcm  aftris  hoc  idem  L^"*^ 
tribuit,  tum  annis  ,  menfibus  annorumque  mutationi- J^v/ 
bus.  Cum  vero  Hefiodi  58  Theogoniam  interprctatur  ,  y  dwinz  , 
tollit  omnino  59ufitatas  perceptasque  cognitioncs  deo- ^.  vi  dir. 
rum.    neque  enim  Jovem  ,  nc<jue  Junonem  ,  ncque^-  '^»-'« 
Veftam,  neque  quemquam ,  qui  ita  appeUetur ,  in  dco-^^^JJJ^j^uj^ 
rum  habet  numero  ,  lcd  rcbus  «inanimis  atque  murismatis»^; 
per  qaandatii  flgnificarionem  haec  docet  tributa  nomina.»»»^. 

Cujus  difcipuli  Ariftonis  non  miniis  magno  in  errore  37 
fententia  eft :  qui  neque  formam  dei  inteUigi  poffe  ccn-     '•  >• 
fcat,  ncque  in  diis  fenfum  effe  dicat:  dubitetque  omni- 
no ,  deus  animans ,  necne  fit.    aeanthes  autem  ,  qui 
Zenonem  audivit  una  cum  ed,  qucm  proitime  nomina- 
vi,  tum  ipfum  ymundum  deum  dicit  effe,  tumtotiusy  deum,; 
naturae  menti   atque   animo    ^  tribuit  hoc.  nomen  :  mundura 
tum  ultimum  ,  &  altiflimum  i  atque  undique  circum-^''^ 

£u- 


Mss: 


L 


h^antur.  StMtonis  fententiana ,  veibis  ex  hpc  loco  fumptis ,  refect 
Laaantius  de.Ira  Dei,  cap.  x.  Vtd.  U  Acad.  Quaeft.  lib  i^.  c.  3I. 

6c  Auguftinum  Civ.  Dei  lib.  yi.  cap.  10.  Ddvif,  Ampliilimus 
Bouhiertus  pro  immMAndi ,  ^fft  immitttndi  ^  legit  immifctndi  ,  fea- 
fu  kand  paulo  mcliore. 

5S.  The0goniamy  rd  t/t  irigimm  dttrttnf,']  Hic  quoque  glolfa  fott: 
nam  illud ,  id  *ft  9rigintm  dttirtimy<^%  non  videt  adicriptumfuilTe, 
ar  Tbtogoni^  fignificatio  ofienderetui  ?  qua  xatione  addu&i  delevi- 
inns,  colibentius,  quod  quibusdam  in  antiquis  libiis  expofitio 
illa  non  ^.    P,  Manut, 

5^.  Vfitatas  ptrceptas^ut  coipiititnts.']  R.edius^  Opinor,  in/ttasptr» 
efptas(fM€  cognitionts  :  nam  &  in  Maffaei  libio  ita  fcriptum  legitur^ 
«  antea  etiam  dixit ,  Infitas  dtorum  cognitionts  hAbmus,  Sc  alibi 
Aon  iemd.  atque  etiam  Lucretius  hac  lotutione  ufus  eft :  Vndt ,' 
iaquit  libro  v.  infita  notititt  efi  utiiitatis,     Idem.  , 

Tribmt  boc  nomtn.]  Perplexa  hzc  plan^  funt.  Apad  Epipha- 
ii  .  legitur  hoc  modo:  K«(<  dyB^etvoy  iKdxu  ^(oy»r  a-jtr  4i^X^*^-  ^^* 
d  ic  expedttius  legi  polfe  arbitroc  :  Tifm  m/Mi  naturs  humandy 
n  '  atijm  animo  tribuit  hominis  nomtn.  ejuod  ttiam  Platonicum  efii 
I  ^c  dogmate  manat  ctiam  illud  Cleanthis  apophthegma ,  quodt 
^  nnei  Stob«o  lefertut  :  "Ew  >stp  tw^  aTtoniiCtui  f^ii^  »5 
f-         7Sv  9»fitif  itdk^fttv,    Bitultius, 


Z901         De  Natujia  Deorum 

fufam»  &  extremum  omnia  cingentem  atque  comple- 
■«>^»«*-xum  ardorera  ,  qui  aether  «nominetur  ,  certiffimum 
•"idcm  ^^^"1  Ju^cat.  «Ideraque  quafi  delirans  in  iis  lihris  » 
M.  quos  (cripfit  contra  ^voluptatem»  tum  fingit  formam 
h  volniita-  quandam  &  fpeciem  deorum ,  tum  divinitatem  omnem 
«m  MSS.  tribuit  aftris,  tum  nihil  ratione  cenfet  eflc  divinius.  Ita 

fit»  ut  deus  ille,  quemmente  nofciraus,  atque  in  ani- 
c  Tolait  ismi  notione,  tamquam  in  vefiigio»  cvolumus  reponere, 
B9uh.        nusquam  prorfus  appareat. 

38  XV.  At  Pbkseus,  ejusdem  Zenonis auditor ,  eos 
,d  didt  »M<idicit  efTe  habitos  deos»  ^  quibus  magna  utilitas  ad  vitae 
</{/»Afiy»i',cultum  eflet  invcnta  :    ipfasque  rcs  utiles  &  falutarcs 

deorum  efle  vocabulis  nuncupatas  :  ut  ne  hoc  quidem 
e  Ouxfo  diceret,illa  inventa  efle  deorum,  fed  ipfa  divina.  ^Quo 
quid  L4»^,  quid  abfurdius  quam  aut  res  fordidas  atquc  deformcs 
*  ^•V*       deorum  honore  afficere  ,  aut  homincs  jam  morte  dele- 

tos  reponere  in  deos ,  quoram  omnis  cultus  eflet  fu* 

turus  in  ludlu  ? 

39  Jam  vero  Chryfippus,  qui  Stoicorum  fomaiorum  va- 
ferrimus  habetur  interpres,  magnam  turbam  congregat 
ignotorum  deorum  ,  atque  ita  ignotorum  ,  ut  eos  ne 
conjedurS  quidcm  informare  pommus ,  ci^m  meos  ao-* 
itra  quidvis  videatur  cogitat^one  poflc  depingere.  ait 
enim ,  vim  divinam  in  ratione  efle  pofitam ,  &  univer* 
fas  naturas  animo  atque  mente  :    ipfumque  mundam 

p.  X,  deum  dicit  efle  ,  &  ejus  animi  fiinonem  ttmverfam  2 
tum  efus  ipfius  principatum  ,  qui  in  mente  62:  ratione 
verfetur,  •>  communemque  rerum  naturam  ,  imivcrfa 
atque  omnia  continentem  :  cum  fatalem  umbram  &; 
neceificatem  rerum  futurarum :    ^^  ignem  praeterea  Sc 

eum, 

tf  I.  C^mmunim^ut  rtmm  uatmrdm  ,  tuuvirfa  dt^  tmniA  ctatium" 
ttm.]  iQterpietes  ,  qut  videiunt  duas  iftas  voces  muivirfa  m^mM^ 
9mHis,  tanquam  feie  eiusdemfignlficatioiiis  vocabula,  non  poiic 
ferri ,  explicueiunt  tmniA  per  cunSsfigiUMim  dccepu ,  qaod  mult6 
minus  eft  feiendum  i  quz  enim  magis  oppofita  funt  quim  •mni^ 
ScfiuguU?  Non  dubito  quin  coiiigendum  fit :     Vniv*rfnn  tt^ms 

9mnin  cintineutem,  Ita  paulo  poft  Ciceio  dicit:  Vuivirfitdtn , 

fuA  imuiu  cintimntur,    Boufaiei. 

61,  Ifnem  pr^terea,}    Sine  dubio  lefpicit  pizcedens  'caouL ,       [ 
Peum  iftum  nominavit  :    Vttimum  ,   altijjimum  ut^  uudi^ui 
nmnfufum  ,  &  extrtmum  9mnin  cingetmem  ut^  amflexmm  urdn        > 
fw  4thir  u9minAtur,     Icidem  poft  Iib.li«  cap.  15)  dicit  ^  In  ut 
iwiffii  fM  mtktrfivi  tmimmt  UQmn^tm^  8e  cap.  26.  dai^  diftli] 


LiBEa    Paiifus.  2903 

tuiD  f  qaem  aotea  dixi,  aethera  :  ^stam  ea  ,  quae  na-i 
tura  fluerent  atque  manarent,  ut&  aquam ,  8c  terram» 
&  aera ;  folem  ,  lunam  »  fidera   univerfitatemque  re* 

rum» 


iiittt  aeicm  8c  zthcMsSc  cap.i^.  mtfiim  bqojc»  Imnwtpu  sthtr^ 
ifm  C9n/Ut  tx  Mj[mii  ignibus,  Vide  ettaiB  lib.  11.  cap.  i },  40, 8c  4f  • 
iEchec  igitiu  noa  difieit  ab  igae ,  ix  hic  Iflcus  inouit :  ncc  dici 
poteft  Cicefoncm  hic  diftingiiere  intei  igneni  magis  &  minus  pu- 
mm,  auc  potius  inter  ignem  coeleftem  &  terxeftiem  ,  ut  lib.  ii. 
cip.  is.  Scoici  enim  iion  ignem  in  deos  letuleiant ,  vclut  unum  h 
quttuoi  clemcntis  ,ut  patet  ex  iis,qus  fiint  apud  Sextum  Empiii- 
aim  adreif.  Math«p.  367.  Numeniumin  Euieb.  Vixfn.  Euang. 
lib.  XV.  cap.  17  8c  mulcos  alios,  8c  quegaadmodum  ?idemus 
apexte  ez  eo  qood  iequitui  apud  Ciceronem  i  neque  ignis  poceft 
{|fe  elemeiitum  »  niu  fit  putiftimus  ,  qualis  eft  ignis  coeleftis  : 
i^htT  fmmm  ntifiet  ardprtm  ttnuim  tfr  imlU  sdmijfiong  fncrttum  ^ 
ifquit  Ciccio  poftea,  lib.  11.  cap.  4$.  Et  iUud  igitur  ,  tamqoam 
pbundans ,  eft  deien^pm ,  8c  legendum :  l^fnm  fr4t*rea  tum ,  qmm^ 
'^c.  Botthiec. 
dj.  Tum  «4,  ^4  natura  jluirent  atfut  mandrent ,  ut  &  Aqusm  »  & 
rum ,  4r  ^ara,}  A  mala  maou  eft  eonjunftio  ,  quz  pisecedic 
a^uam  i  Sc  cam  icfte  prstccmittit  Bonon.  1494-  tiam  earum  » 
«4  naturafluunt  attfue  manant ,  exemphl  datttius  cft  Cicero.  fiMi 
oc  ieviusculum^  illud  veio  pioiiiis  miiandum ,  quomodo  contt- 
t ,  ut  ia  lebus  fluentibus  atque  manantibus  nnmeraretui  teica. 
rc  enini  »  pio  philolbphoram  illocum  fi:nteotiis  ,  nuilo  fitit  mo- 
topiatdita.  AotfUloi,  aot  Noftei  hoc  vel  ftmili  modo  fcripfit* 
tnm  ta,  ^ua  natura  fiutrtnt  atijut  mauarent ,  ut  aquam  &  oMra  %  tum 
ttrram^  ftltm  t  ^r.Pet.  quidem  Lefiialopciins  >  vulgatam  Ie£lioncm 
feivans  ,  hzc  omnia^r«  8c  manart  dici  putavit  ,  quod  in  hoias 
motaicncoc  5c  aliquid  detiimenti  facctcnt,  Faii  fiine  modo  Hera- 
dios  «tixic  pth  ti.  t\u  'rtTaiuod  ^Uuif,  Vide  Diog.  Laertium  lih. 
iz.  $.  S.  Hac  tamcn  interpretatione  nihil  eft  magis  infiibidum  i 
itacnim  nonhomioumtantum,  fcdSc  coutcmtillunarum  beftia- 
cnm  corpora,  ne  dc  plantis  &  arboiibosloquai,  in  Diis  poncien* 
tni.  Davijius,  hocas  hic  videcuc  difficilis  iotelle^u.  non  patec 
CBim  Chnrfippom  dixiiTc ,  auc  potuifle  dicere  ,  terram  fui  ipfius 
aatiici  cflc  Iiqutdam.  Quid  igituc  Davifius  volueric  ex  ejus  vccbis 
palam  cft,  vcium  iftl  mutatioae  non  opus  cft.  KcSt^  fcceris,  fi 
cnm  Manutio  legeris  mantrtnt ,  pro  manartnt.  Ad  omnem  dubita- 
tiooem  toUendam  legenda  tantum  fuot  qux  habet  Stobxus  Eclog. 
Fhff.  lih.  i.  cap.  2(.  de  ienteotia  Chr)^fippi  circa  mundi  fabricam: 

To"*  atrfiiu  ,    To    fJth  vipi^t^iULiftP  TTifii  ro   fAi^Of  ,    TO^  UTO/UtVSr. 

tTi  >f^^fyer  ftkf    To»  tf i^-tptf  ,   vTOfifvoy  h  Tiiv  ynf  ,  n.%\  rat  lir* 

**f  vypd  ,  »«2  Tor  difVav    Id  cft  *  Mundi  parttm  ahtram  circa  tnt* 

din  ftrri ,  alttram  ptrmantrt.    Ftrri  tjuidtm  ati»tra  ,  fiAfilttrt  au- 

t*n  rram ,  a^uam  &  agrtm,    Quod  npn  difFext  ab  CO  quod  hic 

v^  «d  Cicetoneip  dicit.    BtHhitr. 


Zi^%  TLx^z,  x,z,  s  «4.  «^ 


1904  De  NATtJRA  'De6rum 

rum,  qua  omnia  continerentur;^4atquehommcsetiani 
eos,  qui  immortalitatem  cflcnt  confecuti. 
^o     Idemque  difputat ,  aethera  efle  eum  ,  quem  homine^ 
Jovem  appellarent:   ^Jquiqufc  aer  pcr  maria  manaret^ 

cttm 


64.  Jltijue  homines  fftidm  eis  ,  <jmi  immtrtalimem  «Jfe»t  etnjicmu  ] 
Si  credendum  eft  Plutarcho  de  llide  &  Oliiide  p.  360.  Chryfippus 
^  contrario  (entiebat ,  heioes,  qui  in  deos  eflent  lelati ,  efle  ne- 
que  deos  neque  homines  ,  fed  genios  ,  ^odfxcvtc ,  o-o  dttov  hk  ti- 
fttyic,  kT  dixpdLTov  t^ovTit-  Verum  notandum  eft,  eom,  dui  Id^ 
quitui  apud  Ciceionem  ,  efl*e  Epicuieum ;  qoi  Stoicos  odiofos  valt 
xeddeie,  affingendo  iis  fententias ,  quas  non  habebant.  Chiiftiani 
ciant  aequiores  judictt  fecundiim  Athenagoram  Legat.  pag.  7.  Edit. 
36|6.  nam  facebantur  Stoicos  propiie  non  agooviire ,  nifi  deum 
tmimi^  fcilicec  ignem  iftum  divinnm,&  naturam  iftam xtheieam^ 

3UX  penetrabac  Ec  animabat  omnia  alia  elementa ,  Scqiiz,  iecuii* 
um  res  diverfas ,  quas  formabat  pec  Coacutium  ilium ,  accipiebat 
varia  nomina.  Ita  in  igne  vulgari  vocabatui  ]upitfei ,  in  aeiei 
Junq,  in  aqua  Neptunus,  in  terra  Ceies,  in  ailio  diuino  Sol »  in 
noftuino  Luna,  in  hominibus  egregiis  Genius,  &  itain  omnibus 
aliis  lebus ,  qus  quanfi  maxime  diviaic^tis  erant  paiticipes :  veruni 
hzc  omnia  non  eiant  ni(i  una  Sc  eadem  les.  Vide  plura  apud 
Lipfium  Fhyfiol.  Stoic.  lib.  i.  DiflT.  9»  licet  iUe  argumentum  iliud 
ptz  dignicace  materix  non  tia^^averit.  Melius  ergo  eft  confulercl 
ipfum  Ciceronem  infra  lib.  11.  cap.  28.  ubi  Balbum  Scoicum  ho« 
modo  loquentem  inducit :  His  fabuUs  fpretis  ac  refudiatis  ,  Oeui 
fertinens  per  naturam  cujusque  rei  ,per  terras  Ceres ,  per  maria  Ueptw^ 
nus  ,  alii  per  alia  poterunt  intelligiy  qui  (jualesque  fint,    Bouhiei. 

65.  flui<iue  aer  per  maria  manaret ,  eu?n  ejfe  Ne^tunum.^i    Ceituxii : 
tSi  Ciceronem  voluiiTe  hic  idem  dicere ,  quod  dixit  io  loco  ,queitf 
pixcedenti  nota  adduxij  fed  vox  atr  n6n  coovenit  \St\  Stoicorum 
Deo,  qui  erat  velut  principium  vivificans  omnium  remm.    Ignilt 
folus,  ex  eorum  fententia ,  gaudebat  ift^  prarrogacitd  prz  omkii» 
bos  aliis  elementis.    Id  Ciceio  confirmat  aliis  locis  ,  &  przfertim 
Infra  lib.  11.  cap.  22.    Et  quod  ad  Chryfippi  iententiam  atcinet,' 
tam  reperies  apud  Diog.  Laectium ,  vii.  13 1, 139.  &  Stobacum  ! 
£clog.  Phyf.  lib.  I.  cap.  13.  &c.  Ignis  ifie  appellabatut  4/£>rr  ,  vet  1 
fupra  vidiraus.     Kon  dubito  igitur ,  quin  legendum  fit :  Sj^f^sei  ' 
dtthcr  per  maria ,  ^c,  nifi  potius  /iSr  fit  delendum  ,  fic  legcndutki  i  i 
Huiijue  per  maria  m^naret ,    ^c.    Vide  locum  fimilem  huic  apud  ' 
Minucium  Felicem  cap.  19.  ubi  de  Zenone ,  &  sdiurh  apud  Sto*' 
bacum  Eclog.  Phyf  iib.  i   cap  a .  de  Xenociate.    Vide  etiam  Var- ' 
xonem  apud  Auguiiinum  de  Ci^.Dei  lib.  vii.  cap.  23.  tujus  verbtf'^ 
ineam  conjeftuiam  confirmant.     cy£thera  porro  animum  ejus  (mun« 
di)  ex  ejus  vi^  qua  pervenit  (lego  (jua)  ad  afirfi^  ipfam  ^uotfue  fkce» 
reDeos'}  ir  per  ea  (lego  ex  ea)  <juod  in  terram  permeat  ,  Deam  Tel* 
lurem  ^  <fuod  autem  inde  permeat  in  mare  atque  oceanum  ,  Deum   tffi 
Neptunum,    Ceterum  voces  aUr  8c  ather  inteidum  COHfUfldtmtUr  i 
MSJ^is,  ut  videbimasiafiacap  3^7^    Boubiit, 


jL  I  B  E  R     P  R  I  tf  t7  9.  190; 

tam  efie  Neptunum :  ternmique  eam  eJSTe  »  qux  Ceret 
diceretur.  fimilique  ratione  perfequitur  vocabola  reti« 
quoram  deonim.  Idemque  etiam  legis  perpetuae  8c 
stemas  vim ,  quae  quafi  dux  vitse  Bc  magiftra  offido- 
mm  fit ,  Jovem  dicit  efle  ^  ^  eandemque  fatalem  ne- 
cefficatem  appellat ,  fempiternam  rerum  fiifurarum  veii- 
tatem :  quorum  nihii  tale  cA,  ut  in  eo  vis  divina  inefle 
rideatur. 

£t  hxc  qaidem  in  primo  libro  de  Natura  deorum:  in  41 
fecundo  autem  vult  Orphei,  Mufaei,  Hefiodi,  Home* 
rique  fabdias  accommodare  ad  ea,qux  ipfe pnmo libro 
de  diis  immortalibus  dixerit:  ut  etiam  veterrimi  poetae» 
qui  haec  ne  fufpicati  quidcm  fint ,  Stoici  fuiffe  videan- 
tur.  Quem  Diogenes  Bgbylonius  confequens  in  eo  li- 
bro,  qui  infcribitur  ^7de  Minerva  ,  partum  Jovis  or- 
tumque  virginis  ad  phyfiologiam  traducens  ,  dejungit  k 
fabula. 

XVL  Exposui  fer^  non  philofophorum  judicia,4X 
fed  delirantium  fomnia.    nec  enim  multo  abfurdiora 
funt  ea ,  quae ,  poetarum  vocibus  fufa ,  ipfa  iuavitate  no- 
caerunt :    qui  &  irl  infiammatos    &  libidine  furentes 
ioduxerant  deos:  feceruntque,  ut  eorum  bella,pugnas,    '•  ^ 
proelia,  vulnera  videremus ;  <»8  odia  praeterea  ,  diffidia, 
^difcordias,  ortus  ,  interitus  ,  querelas  ,  lamentationes , 
diiias  in  omui  intemperantia  libidines ,  adulteria  ,  vin* 
CQla  ,  cum  humano  genere  concubitus »  ^mortalesquc^f  fm^italb- 
€1  immortali  procreatos*  qvcMS.  . 

Cum  pofitarum  autem  errore  conjungere  licet  por-^j* 
tenta  magorum  i^gyptiorumque  in  eodem  genere  de- 
mentiam:  tum  etiam  vulgi  opmiones,  quae  in  maxima 

in- 

66,  Etmdemque  fstdlem  neceffitatem  appeUdf ,  fempitemam  ,  &e,l 
Sanc  varia  nomina  lei  ejnsdem.  Et  eft  igituc  addendum  poii  df» 
pdUt,  Vide  Stobaeum  Eclog.  PhyC  lib.  i.  cap.  9.  p.  12.    Bottbier, 

67-  De  MinervaJ]  In  libiode  Divinat.  piimo ,  citatuc  cjus  optK 
deinfbmniis.  citantuc  ab  Atfaenso  »6/uo/,^6c  Trf^i  fu>«irii«r.  Ta« 
tiamis  tiadit  fimilia  dc  Metiodoco  Laropfaceno  ,  ficut  Phavorious 
de  Anaxagoca.    BetulejMs, 

6%.  Odia  frsterea ,  difcidi^  ,  difcerdid,']  Fecit  hoc  etiam  loco 
Griicecns ,  ted  tacitus ,  quod  in  Lxlio  cap.  7.  pcopterea  ab  patce 
aon  laudatus  in  nocis  ad  Livium  xxv.  i  S.  ut  pco  eo ,  quod  video  eue  ia 
cditionibus  pcifcis  Viftorii  Lambinique  &c  Gothofcedi  dijftdiayiic 
mucaict,  quodfetendumnon  judicavi,  quumodiaScdifcocdixdil- 
fidiis  conveniAi^    Grmv. 

49,  l^am 


2906        De  Natura  Deorum 

inconfianria  Teritatis  ignoratione  verfantur*  Ea  qoi 
confideret»  qvAm  inconSilte  ac  temeri  dicantUTy  vene- 
lari  Epicurum  ,&  in  eorum  ipforum  numero ,  dequibus 
haec  quaeflio  eft ,  habere  debeat.  folus  enim  vidit ,  pri« 
Biiim  efle  deos,  qu6d  in  omnium  animis  eorum  notio- 
nem  impreiliiret  ipfa  natura.  Quae  eft  enim  gens »  aut 
quod  genus  hominutn»  quod  non  habeat  fine  do^ina 
anticiparionem  quandam  deorum  ?  quam  appeilat  wp&* 
Aif i]/<v  Epicurus  9  id  eft ,  antecep>t;^m  animo  rei  quandant 
informarionem ,  fine  qua  nec  intelligi  quidquam  ,  nec 
quaeri ,  nec  difputari  poteft.  Cujus  rationir  vim  atque 
VtiHtatem  ct  illo  caelefti  Epicuri»  de  regula  6c  judicio, 
yolumine  accepimus. 
XVII.  Q  u  o  D  igitur  fundamentum  hujus  quxftionis 

44  eft  9  id  praeclar^  jac^m  videti^.  Ciim  enim  non  iaili-' 
tuto  aliquo,  aut  more,  aut  lege  fit  opinio  conftituta  ^^ 
maneatque  ad  unum  omnium  nrma  confenfio  :  intelligi 
necefle  eft,  efie  deos,  quoniam  infitas  eorum,  velpo* 
tibs  innatas  cognitiones  habemus.  De  quo  aurenii 
omnium  natura  eonfentit ,  id  veruth  efte  necefie  ell.! 
EiTe  igitur  deos  confitendum  eft.  Quod  quoniam  fer^ 
conftat  inter  omnes  non  philofophos  foliun  ,  fed  etiana^ 
indo<9x)s:  j&teamur  conftare  illud  etiam ,  hanc  nos  ha* 

r.  XI*  bere  five  anriciparionem »  ut  ant^  dixi »  five  praenotio- 
nem  deorum.  funt  enim  rebus  novis  nova  ponenda. 
nomina ,  ut  £4>icurus  ipfe  wpiMi^tv  appellavit ,  qaani 
antea  nemo  eo  verbo  nominarat 

45  Hanc  igitur  habemus  »  ut  deosbeatos&immortales 
putemus.  Quas  enim  nobis  natura  informarionemdeo^ 
rum  ipforum  dedit ,  eadem  infculpfit  in  menribus  ,  ut 
eos  a^temos  &  beatos  haberemus.  Quod  fi  ita  eft«  vei^' 
expofita  Ola  fentenria  eft  ab  Epicuro  y  Quod  aetemum: 
beatumque  fit,  id  nec  habere  ipfum  negotii  quidquam  » 

g  u2  tangiftec  exhibere  adteri.  itaque  neque  sira»  neque  graria  te- 
€9nj.  Lamb.nm  y  qu5d,  quae  taiia  efient ,  imbecilla  efiiant  orania. 
Si  nihil  aliud  quaereremus,  nifi  ut  deos  pi^  coleremus, 
&c  ut  fuperftitione  liberaremur ,  mis  erat  didum.    nam* ; 
&  praeftans  deorum  natura  hominum  pietate  coler<    Lr«4 
ciim  &c  aeteraa  eflet  8c  beatifiima.  habet  enim  ver    a-* 
tionem  juftam  quidquid  ejCccUit ;  &  metus  omc  *       vi^ 
atque  ira  deorum  pmfus  eflet.    intelligitur  enim ,        a--l 
ta  immottaliquc  natura  &  iram  &  gr^' —  ''—re     i  z^ 


LlBER     PrIMUS.  2907 

^uibu^  remotis»  nuUos  3i  faperis  impendere  metos.  Sed 
ad  hanc  confirmandam  opinioncm 'anquiritanimus  ^K^f^^ 
fonnam ,  &  vitam  ,  &  adioncm  mentis  atquc  agita-r*  "*V«- 
tionem  in  deo. 

XVIII.  Ac  DE  formaquidem  partim  natura  nos  ad-45 
iDonet ,  partim  ratio  docct.    nam  ^  natura  habemus 
omnes  omnium  gentium  >fpeciem  nullam  aliam  ,  nifii  bomijies       n 
humanam  ,  deorum.    quae  enim  alia  forma  oceurritO^  «mji»        '' 
nmquam  aut  vigilanti  cuiquam  ,  aut  dormienti  ?  Scd  ,^-^* 
ne  omnia  revoccntur  ad  primas  notiones ,  ratio  hoc 
idem  ipfa:  dcclarat.  * 

^9Nam  ciimpraeftantiflimam  naturam ,  velquiabcata^^ 
cft,  vd  quia  fe;npitema  ,  convenire  vidcatur  eandcm  ^ 

effc  Italcerrimam ,  quae  compofitio  mcmbrorum  ,  quae     '•  ■• 
^conformatio  lineamcntorum ,  quae  figura,quaB  fpccicsk  coafif-^ 
hitoanS  potdt  eflc  pulcrior.^  vos  quidera ,  Lucili,  folc*"***^  *^'* 
tis  (nam  Cotta  mcus  mod5  hoc,  modo  illud)  ctira  ar- 
tificium  effingiris ,  fabricamqac   divinam  ,  qu^m  fint 
omnia  in  hominis  figura  non  mod5  ad  ufum  ,  vcrum 
ctiam  ad  vcnuftatem  apta ,  defcribcrc. 

Qu5d  fi  omnitmi  animantium  formam  vincit  hominis^S 
iigara ,  deus  autem  animans  eft :  ca  figura  profed5  cft , 
,  quae  pulcerrima  fit  omnium :  quoniamquc  dcosbcatifli- 
Qos  cfiTe  conftat ,  beatus  autem  cfle  fine  virtute  ncmo 
poteft,  nec  virtus  fihe  ratione  conftare  ,  ncc  ratio  us- 
i«am  inefle,  nifi  in  hominis  figura  :  hominis  efle  fpc- 
de  dcos  confitcndum  eft. 

Nec  tamcn  ea  ipecies  corpus  cft  ,  fed  quafi  corpus:49  , 

JKc  habet  faujguinem  ,  fed  quafi  fangmnem.  Haec 
quamquam  6c  inventa  funt  acutiiis ,  dc  dida  fubtilius  ab 
£]ncuro  quam  ut  quivi€  ea  poifit  agnofcere  :  tamen 
lietas  intelligenti^  veftri  diflero  brevius  qusim  caufa 
^fiderat.  Epicurus  autem  >  qui  res  occultas  6c  peni- 
I  tus 

<9.  ^<M»  ettm  pfsfidntiJlpmAMi  natttram  —  convtnirt  videstur  tAH* 

m  tjfe fmUbtrrimnmJ}  Hanc  lediopem  omiies,  qtios  equidem  ?!• 

fi»  co<£i»  exhibent  3  nihilo  tamen  minus  eam  pamm  Latinam 

tfeo.    Kefcripieiim  >  »«m  cum  prdfiantiJpmM  naturd  •—  convenhrt 

",  tandtm  tjje  pmlcherrimam :  qu«  cum  plena ,  tum  lenis  eft 

la.  Davijl     Cmm  prafiMtiJfimam  uaturdm  cenvtnire  videatmr 

ejje pmlcherrimAm,']    Valde  miior  Davifium  voluifle  mutare 

tanquammiHOS^Latinam.    Convenire  pofitum  cft  ptode-' 

▼oz  tandtm  abiiadat ,  m  fexccotis  alijs  apud  Ciccionem 

I,  70,  Ntm 


2908         De  Natura  Deorum 

t&s  abditas7OD0n  mod6  viderit  animo ,  7"  fed  etiam  fic 

tradlet ,  ut  mano  ,  doccat  esim  effe  'vira  &  naturam 

deofuro ,  ut  primiim  7*  non  fenfu ,  fed  mente  ccmatun 

nec  foliditate  quadam ,  nec  ad  numerum  ,  ut  ea ,  quae 

ille  propter  fjrmitatem  qepi^vut  appellat ,  fed  imagini- 

I  adnde    bus ,  iimilitudine  &  tranfitione  perceptis :  >  cum  infini- 

pmiUmy^Xz  fimillimarum  imaginum  fpecies  ex  innumerabilibus 

m  ww«/'V.individuis  73exiftat  &  ad  «^deos  naffluat ,  cum  maxi- 

n  effloat  IXlis 

70.  Kan  modp  vtdirat  anirm  ,  fed  etiam  fic  tra^at ,  nt  manu,  df 
ceat,}  Hujns  lod  coiiedioaem  fenfus  ip(e  videtui  ofteodece:  tollet 
cnim  omne  meadiim ,  H  quis  ira  legat ,  non  modo  viderat  animo  , 
fid  etiam  fic  traSarat ,  ut  manH  ,  docet,  F.  Mimut.  Ciiti^  hunc 
Jocum  mukis  modis  emendiiveiunt,  quoium  nulla  emendatto  mi' 
bt  aiiidet.  Nonne  iimplicitei  ita  legeie  pjczftaict :  Hon  modo  vidc 
Tot  animo ,  fed  etiam  fic  traSat ,  m  manu  ,  docet  eam  &c,  Hoc  pl>- 
num  €&.  &  omnino  conveniens  quoiundam  MS£boium  lediooii 
B  ezcepeiis  docet  ptodoceatf  quod  exigui  eft  momentL  Haec  fae 
cft  fententia  Lefcalopeiij.    Boubier. 

71.  Sed  etiam  jic  traSkat ^  ut  mantt  ducat ,  docety  &€,}  Sic  reftitdt 
iiunc  locumAdr.  Turnebus,  vic  omni  doftcinx  genete  praeftanti(& 
IDUS :  quamquam  hxc  editio  nonnihil  ab  ejus  conieorara  difcie' 
pat.  ille  enim  vecbum  docet  omittit  ^  nos  ex  doceat  fecimus  docet, 
quod  item  Jo.  Fafleiatio  venit  in  mentem.  Sic  autem  legendaic 
dQe,  utdcolim  &  nunc  edidimus ,  ratioipfa  clamat.  hatcenin 
lententia  eft  ,  Epicuius  ,  qui'  les  ica  trad^at ,  quafi  maou  dbcat . 
docet  &c.  Cnm  autem  fic  jam  olim  ediderim  «fimen  nebulo  ill< 
aufus  eft  cmentiri  me  retinuilTe,  doceat,  &  addidifle ,  docet :  ho< 
eft  9  fic  edidifTe^  ut  manu  doceat ,  decet  &t^  cum  ita  edideiiffl »  « 
manu  ducat ,  docet  &c,  quomodo  Sc  nunc  iine  uUa  diffimilitudiiK 
edidi.  Lamhin.  .  Sed  etiam  fic  traSfet  ,  ut  manu  ,  doceat  eam  iji*. 
Ita  editi  ^  Vidoiio  ,  neqne  aliter  Fall.  haud  male  Turnebus  a( 
Ttttcanus,  ducat  eamc  quod  non  folum  retinuit  Lambinus ,  fedad- 
jecit  adhuc<i0m,  plane  fuperflue.    Cruterus, 

7Z,  Non  fenfuy  fed  mente  cemntur.}  Legendum  credo  cemantur, 
eft  enim  qucftio  de  diis ,  de  quibus  loquitur  ,  fed  non  de  eoiuii 
natura.  Vide  tamen  Daviiium  ad  cap.  3  8.  huius  libri.  Faulo  po£ 
cum  F.  Manutio  lego,  a  Deo  affluat,  lllud  eft  ,  quod  Epicunis 
fecundum  Diogenem  Ijaeitium  ,  dicebat  'Avo^polefc.  unde  Hefy- 
chius  :  ^ATroffoUe ,  ilSatxot. ,  uou  o^iuxc ,  ita  enim  eft  Jegenduaa 

Bonhier,  ^ 

.  73*  Exifiat  ^  ad  deos  affluat*]  Legendum  puto  ,  a  deo  afflaet^ 
fententiaita  poftulante:  de  quo  dubitandum  eo  minus  eft  ,  qoii 
inquit :  Cum  ex  ipfo  imagines  femper  affluant.  &  Lucietius  nofViao 
conje^iuram  lib.  iv.  plane  conliimat.  P.  Manut,  Et  ad  nos  agluat, 
Sic  emendavi  ex  nmili  loco ,  qui  eft  infra  paucis  poft  paginti 
^  ibi ,     cumcfHe  ex  ipfo  imagines  femper  ad  nos  ufflttant,     Sic   autCB 

omninb  legendum  eft ,  ncque  cuiquamdubitandi  Ipcus  reliftuscH 
pam  Epicuius  diccbat  >  nos  U  yideie  U  cogitaie  pa  imagiiici| 


LlBEBl     FriMUS.  2909 

mis  vduptatibus  in  eas  imagities  mentem  intentam  in- 
fixamqae  noftram  intelligentiam  capere ,  quae  fit  &bea- 
ta  oatara  &  aeterna.  * 

XIX.  SvHHk  ver5  vis  infinitatis   o  8c  magna  ac  50 
diligenti  CQntemplatione  digniflima  eft:  in  qua  intelligi    P.XIL 
ncceffe  eft ,  eam  efle  naturam ,  ut  omnia  omnibus  pari-  ^JL^^ 
bus  paria  refpondeant.    hanc  Jaovo^kv  appellat  Epicu-        • 
rus,  id  eft,  aequabilem  tributionem.    Ex  hac  igitur  il- 

lud  efficitur,  fi  mortalium  tanta  multitudo  fit ,  effe  im- 
mortalium  nou  minorem  :  dc  fi ,  quae  interimant ,  in- 
uumerabilia  fint ,  etiam  ea  ,  quae  confervent ,  infinita 
cffe  debere. 

Et  quaercre  k  nobis ,  Balbe ,  foletis ,  quae  vita  deorum  51 
fit,  quaeque  ab  iis  degatur  aetas.*  Ea  videlice^,  .quani- 
hilbeatius  ,  74nihil  omnibus  honis  affiuentius  cogitari 
poteft.    nihil  enim  Pagit:  nullis  occupationibus  eft  im-p  agitdcot 
plicatus :  nuHa  opera  molitur :  fui  fapientia  &  virtute  ^* 
gaudet:  halict  cxploratum  fore  fe  femp^r  ciim  in  maxi- 
mis,  tum  in  aetemis  voluptatibus. 

XX.  HuNC  DEUM  rite  beatum  dixerimus; veftrqai  51 
yer6  laboriofiflimum.  five  enim  ipfe  mundus  deus 
cft,  quid  poteft  effe  mintis  quietum  quam  ndlo  pundo 
temporis  intermiffo  verfari  circtitn  axem  caeli  admira- 
Wiceleritatc?  nifi  quietum  autem  ,  nihil  beatum  eft. 
fi^e  in  ipfo  qiundo  deus  ineft  aUquis  ,  qui  regat ,  qui 
gubemet ,  qui  corfus  aftrorum ,  mutationes  temporum , 
rerum  viciffitudines  ordinesque  confervet ,  terras  & 
maria  contemplans ,  hominum  commoda  vitasque 
tueatur:  75naB  ille  ett  implicatus  moleftis  negotiis  &  . 
opcrofis. 

Nos  autem  beatam  vitam  in  animi  fecuritate  Sc  in  53 
pmnium  vacatione   munerum  ponimus.    docuit  enim 
nos  idem ,  qiii  cetera  ,  naturS  effedum  effe  mundum : 
Whil  opus  fuiffe  fabri,ca;  ^tamque  eam  rem  effe  facilem,q  eamquc 

quam'«n«;.?ff« 

&  flccuifu  imagiflum  ad  nos  ,  hoc  cft  ad  oculos  &  ad  mcntem. 

Lambin, 

74.  Nihtl  amnibus  bonis  affluentim  co^itari.1  Cft  lUlfus  ^  ViAoiia* 
J^a  &  noftiis  Fall.  duobusque  Wouweiian.  editi  paifim  ,  nihiU 
•mnino  bonis  omnibus  afflutntius  excogitari,  Grutei. 

75.  Uec  ille  efi  beatuf  ,  irnplicatus  molejlis  laborio/tsqne  negotiis,\ 
Vca.  ita,  Na  Hle  eft  implicatm  moUJiis  tabmofisqm  &e»  ut  nubi  vi- 
detui  muUb  elcgantius.  Cmer» 

76.  Vn. 


ipio         De  Natura  Deorxjm 

V  quim  vos  effici  negetis  line  divina  polTe  follertia ,  ut  m— 
numerabiles  natura  mundo^  effedura  lit,  efficiat  ,  cfFc- 
cerit..  Quod  qufe  quemadmodum  natura  efficere  fine 
P.  B.  aliqua  mente  poffit  non  videtis :  7^  ut  tragici  poetae  , 
77  ciim  expUcare  argumcnti  exitum  non  potcftis ,  confix- 
gitis  ad  deum. 
54     Cujus  operam  profedto  non  defiderarctis  ,  fi  immen- 

xomnis     fani  &  interminatam  in  'omnes  partes  magnitudinem 

paites  MS.  j.cgionum  videretis :  in  quam  fe  injiciens  animus  &  in- 
tendens  ita  late  long^que  peregrinatui' , .  78  ut  nullam 
tamen  oram  ultimi  videat ,  in  qua^ffit  infiftcre.  In 
hac  igitur  iromenfitate  latitudinum  ,  iongitudinum  ,  al- 
titudinum  ,  infinita  vis  innumerabilium  volitat  atomo- 
rum:  qu^,  interjefto  inani,  cohserefcunt  tamen  inter 
fe ,  &  aliae  alias  apprehendentes  continuantur :  ex  quo 
efficiuntur  hae  rerum  formae  atque  figurae  :  quas  vos 
effici  poffe  fine  follibus  &  incudibus  non  putatis.   Ita- 

t  in  mtiita  que  79  impofuiftis  •  in  cervicibus  noftris  feropitcmum. 

0dd.  no»     dominum,  quem  dics  &  noftes  timcremus.  Quis  enim 

bsbeht,  XkOtl 

• 

76,  Vt  Trdgici  fotta.']  Sumpiit  hanc  comparatjoacm  \  Platoner 
•          cujus  vcrba  mnt  cx  Cratylo  :    Ei  /u»  iptn  <r»i  «rwi^  «i  tp^ymS^ 

77.  Cm»  ix^licarg  argununti  ixitmn  non  pitefiit,']  Walkcr  lcgea- 
dum  ccnfec  ,  mn  pofunt ,  quod  ncceiriiiium  non  eft.  argnmemtp 
exitus  non  mious  philofopho  qu^m  poecx  conventt.    Biubier, 

.  7«.  Vt  nullam  tamen  oram  ultimi  videat ,  in  ^ua  ffftt  infifiere.\ 
Ad  quod  icfcrii  poffit  vox  ultimi  ptane  noii  intenigo.  ElienC  & 
•  Bonon.  1494.  ulterius  \  itd  hoc  nihil  fert  adjtimenti.  Lego,  ut 
nuUam  tamen  oram  ultimam  videat  t  in  ^Ha  poffit  cenfifiere  ^  fic  enim, 
non  infifitrty  dat  EUeniium  unus.  Davif,  Vt  nuttam  tamen  aram 
utttimivideaty  &c,]  Davifius  corrigit  i»/f/»»<»» ,  cjuia  non  inteltigU 
ad  quod  rcferii  poffit  vox  ultimi,  Aliud  cgit  vit  dodus.  Ora  ul- 
timi  ^ft  cxticmura  rei  ultim*  ,  qu«  eft  in  tciiim  natura.  ^  Mutat 
etiam  absquc  fatis  magna  caufa,  ut  mihi  videtut ,  infifiere  in  e^fi^ 
fiere,  fide  unius  MSai,  quum  omnes  alii  ftcnt  pto  vulgat^  ie6^io- 
ne.  Ciccro  eodem  fignificatu  utroque  vcrbo  uticur.  Sic  fupra 
cap.  10.  dixit:  Nonvideo,  ubinam  mens  confians  &  vita  heaiafejfi^ 
infiflere,    Bouhier. 

79.  Imppfuiftis  in  cervicibus  noftris  fempitemum  dominum,]  Apad 
alios  auftores  excmpla  hujusmodi  loqucndi  generis  poflbnt  lepe- 
liri,  verum  dubito  an  vel  unicum  e  Cicerone  poflit  citari.  £  con- 
trario  lib.i.  ad  Attic.  cp.  li.  Confut,  inquit,  efi  impofitus  is  ntbh^ 
^uem  i-c,  non  iolct  alitct  loqui.  Legarous  igitut ,  ut  eft  in  edi- 
tione  anni  1494.  imfofuiflit  cervicihui  nofirift  cailc^ooi  calculum 
fuuiQ  addidic  JLambiaus.    Idem^ 

«o,  HU 


lilBEit     PniliiUS.  29U 

non  timeat  omnia  providentdm  »  &  cogitantiem  ,  &c 
tsimadvertentem ,  8c  omnia  ad  fe  pertinere  putantem , 
CQriofum  6c  plenum  negotii  deum  ^ 

Hkic  vobis  ezflitic  primttm  illa  latalis  neceflitas,  quam  5$ 
§lfiapfA4vfiv  dicitis:  ut,  quidquid  accidat ,  id  ex  aetema 
▼eritate  caurarumque  continuatione  fluxiiTe  dicatis. 
Quanti  autem  haec  philofophia  asftimanda  eit ,  cui » 
tamquam  «ucidis  ^  &  iis  quidem  indodis  »  fito  fieri 
Tideantur  omnia^^equitur  ftavrtnil  veftra»  quae:  Latinft 
dtvins^o  dicitur:  qui  tanta  imbueremur  fuperttitione » 
fi  vos  audire  vellemus,  ut  faarufpices«  augures»  harioli» 
vates  &  conje&ores  nobis  eflient  colendi. 

^  His  terroribus  ab  Epicuro  foluti  &  in  libertatem  5^ 
vindicati »  nec  metuimus  eos ,  quos  intelligimus  nec  fi- 
bi  fingere  uliam  moleftiam ,  nec  alteri  quaerere  :  8c  pii 
£mdeque  cohmus  naturam  excellentem  atque  praeftan-  P»  Wn 
tem.     Sed  datus  ftudio  ,  vereor  ,  ne  longior  tfuerim. 
£rat  autem  difficile ,  rem  tantam  tamque  prasclaram 
inchoatam  relinquere.    quamquam  non  tam  dicendi  ra- 
tto  miM  habenda  fiiit  qu^m  audiendi. 
'  XXI.  TuM  CoTT  A  comiter  »  ut  fol^bat ,  Atqui»  57 
inquity  VeQeit  nifi  tu  aliquid  dixifleSyQihil  fan^  ex  me 
quidem  audire  potuifTes.    mihi  enim  non  tam  fiicile  ia 
moitem  venire  foiet »  quare  Terum  fit  aliquid ,  qu^m 
quare  falfum.  Idque  ciim  faepe »  tum ,  ciim  te  audirem 
paullo  ant^  ,  contingit.    Roges  me  ,  qualem  deorum 
naturam  efie  ducam:  nihil  fortaife  refpondeam.    Quae- 
re ,  patemne  talem  efie ,  'qualis  modo  k  te  fit  expofita : 
nihil  dicam  mihi  videri  minus.    fed  antequJkm  aggre- 
diar  ad  csl  y  quse  a  te  difputata  funt ,  de  te  ipfo  dicam 
quid  fentiam. 

Saepe  enim  de  L.  Craflb »  <fiamiliare  illo  tuo ,  videor  58 
«idifie,dim  te  togatisomnibusfine  dubio  anteferret,6c  t  fmuJlkd 
paucos  tecum  Epicureos  h  Graecia  compararct.    fed  ,  *"'• 
qabd  ab  eo  te  mirifi^diligi  intelligebam ,  arbitrabar  il- 

lum 

to.  Hss  tirroribus  sb  Bpiatr»  felstti.)  Quamivis  pwtii  videtnc 
Jeftio,  quam  (iippeditat  MS.  Etienfis;  is  cnim  habet ,  hii  nSfni-- 
ku  Mb  Epicmrt  folnu\  R^efpicit  Ciceioad  hamfpices,  auguresalios» 
qne,  quos  colendos  dizeiat ,  fi  modo  Stoici  de  divioatione  gac^ 
lieiites  aodirentur.  Ddvif.  Davifius  legendum  Droponit,iE>ti  r#(7«- 
rihu  .  qaod  leperit  in  MSfto  quodam}  verum  e  fcquemibuspatet 
aihii  «fie  miitaAdai&u   M^tUtiir, 

^4it  4««  «4«  11«  c^ 


:5f9t2i  Db  Natura  Deqrum 

T  benevol.  lum  propter  ▼  beBivolcatiani  id  uberiils  dicere.  Ega 
M.y  autem,  cifi  ^vcreor  hudarc  praefentejtt  ,  judico  taipc» 
X  vcrcor  jg  j.g  oJbfcura  atque  diffidli  a  te  didum  cfie  dilueide^ 
£5.  "^°*  ncquc  ftntentiis  foltim  copiofe,  fcd.verbis  etiam  orna- 
titis  quim  folent  veftri. 

59  Zenottem ,  quem  Philo  nofter  ^«corfpbasom  appdh»» 
re  Epicureomm  folebat ;  cilim^ Athems eflan «  aud&ebaiik 
frcquent^er ,  &  qUidem  ip£p  audore  PhsiDnct  creio ;  at 
fiacSiCis  ;iu(Mcarem  quom  iUa  beire  tefcUertntun,  dxm. 
a  p^Qcipe  Epicurcortnii  accepiflcm  qumadroodumidi-» 
cejrenJtvfr.  Non  igitttr  ille^  ut  pleriqac;  fcd  ifto  modo  » 
ut  tu  f  «diitinde ^  gtavitct^  ornate^^  Sed  quod  in.iUo 
mihi  ufci  faepe  isenit »  idem.  modo  ,  dim  t&:audirem , 

P.  B.     acciderac »  ut  moicMferrem<,.tantum  ingeniuin  (bcnari 
venia  mvc  audies)  in  tam  kves  »  ne^  dicam  in  tam^  in^ 

60  eptas  9  ^icntcntias  inddifie.  Nec  ega  nunc  ipfic  aHi^uid 
aSeram  melius.  ut.enim  modo  d^Ki»  oamibua.  fere  tn 
rebus  ,  &:  maxime  in  phyficis  ,  quid  non  fit  dtiiis 
quam  <iuid  £c  dixedm.* 

XXn.  RoGEs  UB»  quid  aut  quale  fitdctts;  aiH 

dore  uttar -Simonide :  de  quo  cum  qusdivaifet  hoc  idem 

tyranmu^  Hi^ro  >  jddibeiiindi  caula  fibi'  unum  diem*  pof^ 

ftulavit:.    ciim  idem  ci  co  poiln^e  qu^reret  y  bidaum 

pdivit.    cumfaopiusdupHcaret  numerum^dicrum  ,  ad^ 

y  qusteietmiransque  Hiero,yrequireret ,  citr  ita  ■^ccret :  <Juia  « 

*'"•    ...    quantc»,  inquitv  diurius  confidero,  tanto  mihi  «fpcs  \v^ 

z  tcsaiit,  ^^^   obfcurior.    Sed  Simoiiidem  arbitror  (non  cnim 

poeta  fc^m  iuavis  ,  vertim   etiam  ^^ccteroqui  dodua 

a  eiiaMMj.^pj^sque  traditur)  quia  multa  venirent  »in  mentem 

^^*       acuta     atque.  fiibtilia  ^^  dubitantem  ,  quid  eorum  eflet 

veriffimum,  defperade  omnem  verititem. 

62  .  Epijicurtts  vei^tuus  (nam  cum  illo    malo  diffcrere 

qu^m.tecttm)  quiddicit,f  ^iquod  non  modo  philofb^ 

pbii 

'  tf,  C^rypham»  appelUri  Epicurwntm  filebai,1  Xo^v0«7(»y  eft  in  ve* 
tuftidinio  eodemque  optimo  Itbio  :    atque  ita  legendum  puto. 

Vrfim. 

S2.  0**ra  (ftum  doSimcy  otero^  Veiieta  exempla.  Qua  qM^ 
dem  &  alibi  Ciceioaem  voluot  efle  ufiim».iMque  c^oaUter  feati0tf 
Camer, 

I].  Qmd  Mn  mpdo  Phihfi(»kia  dtgnum  tjjh^    Si^ftQ  ejfi^  kgea  • 
dum  ex  antiquo  libro.  Vr/in,    LaiBbiaus  mcMie^  icwitbciidum-  ▼ 
icddiMfty  fk\xt.Ji$  ^ioefet.  GuUclmiQav,ii^m«nil  ^*  iui  lcgcii 

.    .    i     .      ■  uum 


L  I  B  ^  II     P  A  1  M  U  S.  29IJ 

pMl  dignum  eifet ,  fcd  mediocri  pradcntia  ?  Quseritur 
pnm^m  in  ea  quaeflione  ,  quas  eft  de  natura  deorum , 
&me  dii ,  necne  fint.    Difficile  eil  negare.    credo  ,  (i 
in  conciotie  quaeratur;  fedin  ejusmodi  fermone  ^6c  ini>  ^  eoaC 
conreffu  fadllimiiBt.      Itaque  ego  ipfe  pontifex  ,  oui^'^'  , 
cao-eitioiiias  reltgionesque  puUicas  fandiflim^  tuendas 
arbhrory  is  hoc,  quod  primum  eft,  effe  debs  ,  perfua-^  ^^^^ 
dert  m^  noD  opinione«fdCimy  fed  etiam  ad  veritatem^^ejf  m 
phpeTelim.    multa  enim  occurrunt,  quas  conturbent,!»*^»/  MS^ 
Qtintei^dnm  nuUi  effevideantur«  Sed  vide,  quim  tecum  6l 
agam  liberalitet.  quae  comtnunia  funt  vobis  cum  ceteiis   ' 
phibfophis  non  attmgam ,  ut  boc  ipfum  :  placet  enim 
omitibus  fer^y  mihique  ipfi  in  primis,  deos/eife.  itaque 
noB  pugopo*    radonem  tamen  eam ,  quae  i  tc  affertur ',    '.xit. 
non  fatis  firmam  pulo. 

XXIII.  Quon  EKiM  omnium  gentium  generum- 
qne  hominibus  ita  videretuf  ,  id  fatis  magnum  effe  ar« 
gumentum  dixifti ,  cur  cffe  deos  confiteremur.  quod 
dim  leve  per  fe  ,  tum  etiam  fiilfum  eft  :  primilm  enim 
undenotae  tibi  fimt  opiniones  ^^nationum  ?  equidem 
arbitror  mukas  effe  gentes  lic  immanitate  eftbratas ,  ut 
apad  eas  nulla  fufpicio  deorum  fit.  Quid  ?  Diagoras,^} 
atheos  qui  didus  eft ,  pofte^que  Theodorus ,  nonne 
opert^  deorum  naturam  luftulerunt?  nam  Abderitesqui* 
dem  Protagoras,  cujus  i  te  modd  mentio  fada  eft,  fo«- 
phiftes  ^5  temporibus  illis  vel  maximus  ,  ciim  in  prind^ 
pio  libri  £c  pofuiffet ,  Z)#  divis  neque  utfinf^  neqtte  at 
Mnfim,  ^habio  dicen,  Athenienfium  juffu  urbe  atqucd  dmfitre 
agro  eft  cxtcrminatus  ,^  Kbrique  cjus  in  concione  com»-  5|*"'' 
bofti.  Ex  quo  equidem  cxiftimo  ,  tardiores  ad  hanc 
feotentiam  profttendam  multos  effe  fa(^s»  quippe  ctim 

p«- 


dam  fapra  diditit.  ergo  habuezim  Tocem  conttOTeiftm  pro  fpuzU» 
unaque  (juod.    Gruter. 

t^  Na$i9n»m,2  lie^o,  ndtionum  omnmm.  propter  6/uoi0>r«^it/T0r 
6c  compendiatiitm  fcribendi  rationem  vox  omnitm  videtut  exci- 
^e.  DaviC.  Davifius  \e%\t,nafienHm  omnium  ,  qux  mutatio  noa 
fiAtm  inotilis ,  fed  etiam  ingrata  auribus  eft ,  quum  Cicero  modo 
duerit  omnittm  ^entium^    Bouhier. 

9f.  Ttmporibus  illis:]  Circa  quartam  &  feptna^efimam  Olym- 
{^em ,  ut  Laertius  refert ,  quanquam  Eufebius  librorum  exuuio- 
Bem  in  Otymi^adis  l.zxxt.  anoum  qnartum  ponit.  Lege  de  hoc 
QtHiuUiannm  tibio  teoio  ,  capite  primo.    BBtnUim^ 

JiAu  444  «4«  a  94.  'Am 


2914         De  Natura  Deorum 

poenam  ne  dubitatio  quidem  effugcre  potuiflet    Qoid 
de  facrikgis ,  quid  de  impiis  perjurisque  dicemus  ? 

Tubulus  p  JLucius  umquam , 

Si  LufuSf  aut  Carho ,  ^^aut  Neptuni  filius  ,  . 

5^     Ut  ait  Lucilius ,  putatTet  effe  deos »  tam  perjums ,  aot 

tam  impurus  fuiifet  ?  Non  eft  igitur  tam  explorata  ifta 

ratio  ad  id,  quod  vultis,  confirmandum  qu^m  videtur. 

Sed  quia  commune  eit  hoc  argumentum  aliorum  etiam 

philofophorum ,  omittaq;^  hoc  tempore  :  ad  veftra  pro- 

pria  venire  malo. 

5^     Concedo  efle  deos ,  doce  me  igitur  ,  unde  fint ,  ubi 

iint  9  quales  iint  corpore  ,  dnimo  ,  vk^.    Hasc  enim 

fcire  defidero.  Abuteris  ad  omnia  atomorum  regno    5c 

licentia.^  hinc,  quodcunque  in  folum  venit ,  ut  dicitar, 

p,  g,    effingis-atque  efficis.    ^7  quae  primiim  nulix  funt.    ni^ 

t  eir.m  eft  hil  «  eft  enim ,  quod  vacet  corpore  :  corporibus  autem 

«/<v.  omnis  obfidetur  locus:  ita  nullum  inane ,  nihil  effe  in- 

dividuum  poteft. 

XXIV.  Hac  sgo  nuAC  pbyficorum  oracula  fun- 

66  do.    vera»  an  Ma  ,  nefcio  :  fed  veri  tamen  fimiliora 

quim 


t6,  s>iM Ne^tuni filius.}  JoC Scaligec  ptimam  voeem  delcnclani 
cenfuit ,  ut  Neptuni  fiUm  eilct  Caiboois  epitheton.  Uoc  ceite  no« 
mioe  fievos  &  immanes  homines  denotaii  monet  Gellios  N .  A. 
lib.  zy.  cap.'  21.  Hinc  Bufiris  ant  Amycus  &  Antzus  ^ivojtTorM 
Kepcuno  nati  dicebantur.  Vide  Sextum  Empiiicum  adv.  Mathem. 
pag.  f  2.  B.  Nimirum  «1  vihAi  §/8^1  to>  i i c  «rjiv  4^X*'  «trTiir  tuu 
*r^t  vpi^tit »  ut  in  re  (imili  loquirur  Julianus  Orat.  11.  psig.tf2. 
Viro  fummo  ad(entitur  Fr.  Douza  ad  Lucilii  Fragm.  iii.  necvero 
«bfimilfs  videtur  conjedura.  DAvif,  Jof.  Scaliger »  &  po0  eum 
Fr.  Douza  &  Davifius  ,  cenfent  ««r  ante  Ntptnni  effe  delendnm : 
vernm  non  me  habent  ut  o/uo^w^oy.  adje£^ivum  enim  illod  squc 
Tubnlo  8c  Lupo  ac  Carbont  convenit.  w/inr  N$ftnni  filim  fignifi* 
cat,  amt  alius  (jmdasss  fceleJlM  ejmdem  farins^  Ceterum  Douzamfal- 
£flm  puco,  quando  credidit  feqoentes  voces,  psstsfst  eff$  deas,  tnm 
ferjurmt  nmtdm  imfurm  fuijfet,  elTe  Lucilii,  8c  ita  quidem,ut  ad 
verfus  inde  faciendos  quacdam  in  iis  motaverit.  Si  verdis  ftuirent« 
credibile  non  eft  Ciceronem  e<ls,fuifle  disjefturum.    Benitigr, 

tj,  StSf*  primHm  nnlU  fnnt,  nthU  tnim  tfi  minimssm  ^c,]  Hic  Xq* 
cos  non  erat  integer  $  prstermiiTa  enim  ftterant  nonnulla  \  icri- 
ptore  librario,  qnx  fic  reftitui:  Slunprimum  nnlln  funt,  nibii  tnimt 
minimma  deinde  non  efi  inane,  ntbit  entm  tft  ^  efutd  vacet  cerpere^  ^e, 
tta  hoc  totum,  nihti  efi  enim  minimum,  deinde,  nsn  efi  innne,  de* 
fidernbatut,  quo  detrafto  fentcnUA  hujus  locidl  iACXplicabilis  a»- 
que  obfcuta.    Umlfiif* 


L  I  B  E  R     P  E  I  M  U  S.  iptf 

^^iAin  veftra.  ^ifta  cnim  ftagitia  Democridy  five  ctiam 
wtt  Leucippi ,  efie  corpuscula  quaedam  laevia  ,  ^alia 
^perzi  rotundaalia,  partim  autem  9oangulata  ,  curva- 
ta  quaedam  &  quafi  adunca :  ex  his  effe^m  efle  cae- 
lain  atque  terram ,  nidla  cogente  natura ,  fed  concur- 
fu  quodam  fortuito.  Hanc  ta  opinionem  ,  C.  Velld , 
usque  ad  hanc  aetatem  perduxifti ,  priusque  te  quis  de 
omni  vitas  ftatu  quam  de  ifta  andoritate^  dejecerit.  antS 
enim  judicafti ,  Epicureum  te  efte  oportere  ,  quam  ifta 
cognovifti.  Ita  necefle  fuit  aut  haec  fiagitia  concipere 
animoy  91  aut  fufceptae  philofophiae  nomen  amittere. 

Quid  enim  mereas,  ut  £picureus  efle  definas  ?  Nihil6j 
equidem  ,  inquis ,  ut  rationem  vitae  beatx  ventatem-^ 
que  deferam.  Ifta  igitur  eft  veritas?  Nam  de  vita  beata 
mhil  repugno ,  quam  tu  ne  in  deo  quidem  eife  cenfes , 
mfi  pian^  otfo  langueat.  Sed  ubi  eft  veritas  ?  In  mun- 
dis,  credo»  innumerabiiibus ,  omnibns  minimis  tempo- 
rum  pundtis »  aUis  nafcentibus,  aliis  cadentibus  :  ^an  in  f  «u 

0 

tl.  IJ^a  iHimflagitia  Dtm»criti ,  &c,1  Suiit  fane  htc  qaaedam  db- 
Jcminda ,  ut  Walker  re^  obfetvayit  i  nam  illod  tnim  figoificatet 
Velleittiii  efle  Oeinoctiti  dircipuktm ,  quod  non  eft.  Cetemm  lo- 
CDshic,  ut  in  omoibus  editis  babetut ,  valde  iatricatus  eft.  Wal- 
Itet  legeadam  propooit :  ^«m;»  vejhd  i/ia  fiafitU  Dtmtcriti  ,  fiv$ 
ttim  antc  Lcticippi  ,  cjfe  corpttsatia  ,  &c,  Mini  vidctut  enim  noa 
tam  delendum  c\\x\v^  qoidem  motaodnm  in  ctiam ,  totosqoe  loeos 
ita  (cribeodus  :  Scd  vcri-  tamtn  fimilicra  «  ^ttam  vcfira  (^ifta  cnim 
fi^itia  Democritif  five  etiam  Letteippi)  ejfa  ccrptucnUf  &€,  aut  hoC 
iQodo:  fuamvcfiraifia^  imo  flagitia  Dcmwriti^  frc  Boubiei. 

t9.  sAlia  afpcra  ^  alia  rotunda ,  atia  amcm  fartim  angnlata  &  /7- 
f»a)Aata  ,  ^uadam  curvata  &  (juadam  tjnafi  aduncaJ]  Ita  legituz  nic 
locos  in  manuicriptis ,  «um  in  ruigatts  dclk  vox  fyfMmicUta» 
Vrfia, 

90.  ^yingulatdf  cwrvata  quadam,']  Vox  media  noneft  boni  com- 
inati^  nam  efas  loco  eft  in  Palat.  prim.  firmata,  lakaind^hMmatd, 
ifltcit.  pyramata,  mcdia  leftio  vetior  vjdctur.  Gfutcrus,  in  Canta* 
hnf,txiit  pyramidata,  Hcrvag.  angnlata  &  quadam  pyramidata,cuf 
tfct*^,    Qilinovius. 

91.  ^ntfufccpta  phitofopbia  nomcn  amittere,]  Vetba  hacc  non  ftint 
tam  clara  quam  initio  videri  pofltnt.  Ciceto  alludit  ad  miiitise 
l^oitiana^  motem ,  ubi  dicebantor  ii  nomen  darc  ,  qui  in  numerum 
mitittim  tecipiebaottir  3  Sc  ^  conttario  nomcn  aut  facramentum 
^ittcre  eft  relinquere  mititiam,  aut  estauftoiari.  Ita  apud  Cice- 
tonem  lib.  i.  de  ^fic.  cap.  1 1.  Cato  piohibet  filium  ,  qui  ^  duce 
<nt  exaudorattis ,  in  hoftem  pugnare  »  nifi  denuo  facramentum 
***»ff«,  ^iM4)  Pri^rc  amrjfo ,  jiorc  cum  hoflibu$  pu^rc  tfon  pottrat, 
i^Piihict, 

^aa  daa  aaa  §  pz.  ^14 


individois  corpusculis ,  tam  pi^d^ra ppera  xfi^nar.|ii€»^ 
'derante  natura,  nulla  ratioii^^  fipgentibns  ?  Sed  oblitus 
'liberalitatis  me^ ,  qua  teciin^  paulla  antd  uti  coepefam » 
plura.  fqmple^oir.  Conc^dani  igltur  ,  ex  individuis 
€onitai;e[  omnia.  .  Q^id  ad  -^em  i  deorum  enim  natuxa 
quaeritur.     - 

6i     Siiit  fanS  ex  atomis.    non  igtur  aeterni.  ^«quia  enim 

/ex  atomis  fit»  id  natum  aliquandQ^fit.    Si  natum ,  nujli 

dii  ante  quam  nati.  &  fi  qrtus  eft  deorum  ,  interitus 

P.  XV.  fit  nccefie  eft,  ut  tii  pauUo  ant^  de  Platoiiis  mundo 

difputabas.    Ubi  kitur  illud  veftrura  bcatum   &  seter- 

^    nura  .^  quibus  dirqpus  verbis  fignificatis  Deum*    Quod 

•  ciira.emcere  yultis.,  iu  dumeta  correpitis.  ita  ,<nim  di- 
cebas,  don  corpi^  cfte  in  deo  ,..  fed  quafi  cqrpus ;  acc 
Tanguinem^  fed  qij^fi  fanguiiicip* 

6g[  XXV-  H  o  c  perfaepe  fecitis ,  ut  ,  cJim  aliquid  noa 
yerifimile  dicatis,  &  effugere  reprehenfipnem  velitis, 

.  efferatis  aliquid;  quod  omnino  ne  fieri  (juid.em  ^oifit; 
ut  fatius  fuerit  ilhid  ipfuni ,  de  quo  ambigebatur  ,  con- 
cedere  quam  tam  impudcnter  rcfiftere :  yelut  Epicu- 
jus,  ciun  videret ,  fi  atomi  ferrentur  in  locum  infjmo- 
rem  fuopte  pondere  ,  nihil  fore  iri  noftra  poteftate , 
^vibd  eflet  earum  motus  certus  8c  necefiarius ;  ii^venit 
quo  modo  neceffitatem  effugerct »  quod  viddicet  De- 
g  deoffus  inocritum  fugerat.  aitatomum,  cilm  pondere  ^gra- 
Mss.       vitate  dire^o ««.deorftim  feratur^.^decUnar^  paullulun^. 

79  Hocdicere  tufpius^  eft  quam  Mlud,  quod  vult ,  noti 
«^ofle  defendere,  Idem  facit  contra  dialcdicos ;  i  qui- 
bus  ctim  traditum  fit ,  in  onmibus  disjundionibus  »  id 
'quibiis,  aut  tftam y  aut non\  ppiieretur ,  9)alterutrum 
Verum  efie  y.pertimuit ,  ne^  fi  concefium  effet  hujus- 
modi  aliquid,  Aut  vivet  cras,  aut  non  vivet  Epicurus , 

al- 

92.  S^mU  enim  ex  4tomii  fit  t  id  natfim  dliquand§ /!r,^  Siccditi^  Vi- 
£borio.  nam  antea  cufi,  ^uod  enim.  Lambiiius  adrexuit ,  Ali^Mnd^ 
fanecejji «/?.  at  egq frocius  fuftnlerim  utrumque7?r.  naiQ  in  Pa4at. 
piimo  aut  fecund.  hon  exftat  prius.  habetque  prim.  renMnm  pcj»  td 
p^um,  quod  &  in  P.  Gnlielmiano.    Grnterus, 

Pl^.  ^^lterutrum  verum  effe.]  Sic  quidein  Giuteius  poft  Lai  i- 
num  Sc  Gothofredum,  ut  mox  Altertttrum  fieret  y  quumHetvag^  z 
illip  atterur»  fiern,  Sed  in  priori  parte  Vit^orianx  tum  apud  ]  k 
tam ,  tum  apud  Stephanum ,  rum  membxana  Buslidiana  claie  .  ^* 
rum  utrum  ,  quod  non  efle  otiofe  ptztereimdum  patutt  vel  r^  >« 
VIII,  adCoeUuiQepift,6,    Grtnov, 

i»4-        - 


h  l  ^Jt  X     P  R  l;WV  $1  1017 

allpnifriun  ficret  necdrariam :   totum  hoc,  zat  etum 
ant  aon ,.  Qegavit.  efle  neceflanum*    Quo  quic^  dici  po- 
tefi  obtufius  ?   Urgebat  Arcefilas  Zenonem  fCiim  ipfe 
&lik  omnia  diceret ,  qua^  (enfibus  vidercntur :  Z^ no  au*- 
tem  nonnulla  yifa,dSe  fat&Y  non  pmnia.    Timuit  Epi- 
corus,  ne/fi  unum  yifum  c^et  falimn ,  nullum  eflet||  ^gi^^ 
yerum ;  omnes  ienijus  vcri  nuntios  dixit  efle.    nihil  ho-smt  vMt 
ram»  nifl  i^callid^*.  graviorem  enim  plagam  accipiebat,Af^«^. 
ut  leviorem  repelleret.    Idem  facit  in  natura  deorum.7' 
.dam  individuorum  xorpdrum  concretionem  fiigit »  ne    '•  ^ 
interitus  &    diiSpatio  coniequatur ,  negat  efle  corpus 
deoram»  Jbd  tamquam  corpus  ;  nec  &nguinem  ,  ied 
tamquam  bwiinem.  - 

XXVI.  94  Mi  &  A  B I L  £  videtur  ^   quod  non  rideat: 
Wufpex  ,  ciim  harufpicem  viderit.     hoc  mirabilius  ,   -        ' 
qu5d  yos  inter  vos  rifun)  tenere  poi&ds.    non  efl  cor* 
pus»  fed  quaii  corpus.    hoc  intellj^erem  »  quale  efTet, 
fi  id  ui  ceris  ^.geretur ,  aut  >  ficftilibus  fi^uris.  9S  ia  deo  i  Jq  fia. 
^uid  fit  quafi  corpus  ^  aut  quafi  fa^nguis «  intelligere  no^  M. 
poffuml    ne  tu  quid^m  ,  Vcflei :    iDsd  non  vis  fgiteri. 
iAa  enim.  \  yobis  q^ji^  di^ta.  redduntur :  quae  Epicurus  71 
ofcitans  i^halLucinatus  eft ,'  ciim  quidem  ;gloriaretur ,  utk  dlttci- 
lidemus   in  fpriptis  ^  fe  nugiftrum  habuifle   nuUum.  natus 
y^quod&  non  iwracdicanti  97umenfacil$  quidcm  ctc-'^^^* 
derem:  £cut  mali9^aedificti  domjnoglorianti,  fe  archi* 

.  tc(^um 

94.  Mtrabile  vjJetftr,']  In  iecimdo  ^e  DiViiiatione  indtcit^hoc 
Clttoaia  «He  diftam',  4|iiod'proT4iliii3m  icdolecc.  vidcciii :  Vtuu  » 
'^fi^^jUlMdX^ti^f.tmmff^m^mn^efit  ^  mifari  feMJe^  »  fued 
^fi^Um^itf^^M-Mffiifiem.akm  yidijfet*  §luotA  enkn  qMque  res 
evehk,  pradiifa  ab^ifih?  atd'fi  i-Oemt  quippiam  ,  quid  afferri  p^tefi  ^ 
^  nen  cafti  id  evenerit  ?  JictuXdus»  -' 

'  95.  h  dto^md fitt^i  BMd*>Jn'dee^Hale^fmdfif-^^MfieeffMf,.  ^ 

^qiUd^.^^fMguiu  Mmt^Y, 

.  9fi.  ^ffW.  .j^  iMif  fra^ifMt^  tam  faeile ;  ^idem  credam ,  ficm*  J  Tsrip^ 
^AcMrjkattjaiiai  nonfunt  libi  invicem  reTpondentes  :  iuque  & 
locutlone  mag^s  u^tata ,  ^  fenfu  aliquanto  aptibie  legetut:  "^iuod 
ir  »««  pradicanti  9  tamen  facile  ijuidem  crederem  ,  ficut  mali 
adifidi  S^c.  qoam  leflionem  habet  MafBsi  libez  MS.  P.  Manut, 

97.  Tam  facile  efuid^  credefem  $  ficut  ^r.  ]  Sic  tota  cofaors  U- 
bronnn  noftrocum  Pall««Wonweiiian.  item  .editip  Viftoriis  indict- 
v^ue  ita  exfta^e  in  MaS«ano  F.  Manutius  j  quem  ne  quidemfe- 
<)<iitur  Lambinus ,  4um  iequi  fe  jaciat.  pulsiicavit  coim  ,  equidem 
eredam,  quomodo  nuUus  e  nofttis  codd,  (ex. ,  Grmer, 

9S«  Mali  ^difieii  d^mino^]   Nihil  foUicito; .  tantum  ptodo  habese 
^^^uaudemei   k^one liaud usquequ^que al^iiuda.  Idem, 

^aa  aaa  aaa  4  99.  Sed 


l9lS  De  NAtURA  DEORtJlil 

tedum  non  habuifle,    nihil  enim  o!et  ex  Academfa  i 

nihil  ez  Lyceo ,  nihil  ne  h  puerilibus  quidem  difdplims; 

Xenocraton  audire  potuit :   quem  virum  f  dii  immor- 

1  pQtant    tales !  &  innt  qui  ^  putent  audiviffe :  •  ipfc  non  vuh.  crc- 

*^**         do  plus  nemini.    Pamphilum  quendam  ,  Platonis  audi- 

torem »  ait  ^  fe  Sami  auditum.    ibi  enim  adolefcens  ha« 

>itabat  cum  patre  &  fratribus»  qu5d  in  eam  pater  ejus 

Neodes  agripeta  vencrat. 

73     Scd ,  ctim  apellus  eum  non  fatis  aleret ,  ut  opinor  , 

ludimagifter  fuit.    99Sed  hunc  Platonicum  mirificecbn* 

temnit  Epicurus :  ita  metuit ,  ne  quid  iimquam  didicifle 

vidcatur.    In  Naufiphane  Democriteo  tenetur :  quem 

cum  a  fe  non  neget  audltum  ,  vexat  tamen  omnibus 

contumeliis.    Atqm  fi  haec  Democritca  non  audiffet  , 

?     o**d^^^^  "»audierat?  quid  eft  in  phyficis  Epicuri  non  k  Dc- 

emmm     "^ocrito.''  nam  ettt  quaedam  commutavit ,  ut ,  qaod 

Waikjer.     paullo  aut^  dc  "inclinatione  atomorum  diid ;  tamen 

p.  XVL  pleraque  dicit  eadem;  atomos,  oinane,  imagines  ,  ia- 

/  ^^^^°'  •  *^i^^^^"^  locorum ,  innumerabilitatemque  mundorum  , 

^^^•^^"•'•eorum  ortus,  interitus,  omnia  ferfe  ,  quibus  naturae  ra- 

Critt.e      tio  continetur.    Nunc  iftud  quaficorpus  6c  quafifan- 

MSS^       guinem ,  guid  intclligis  ?      ^ 

'74     £go  cnim  fclre  tc  ifta  meliirs  qukm  me  non  fateot 

fohHm,  fcd  etiam  facil^  patior.    Ciun  quidcm  femcl 

didla  funt,  quid  eft  ,  qu6d  Vcllcjus  int^gcrc  poifit  , 

Cotta  non  pofidt?  Itaque  ccMpus  quid  fit ,  fanguis  qxiid 

iit ,  intelligo^  quafi  ccnpus  ,  &  quafi  fanguts,  qoid  fit« 

p  Hcnc.   nuUo  prorfus  modo  intelliga    Neque  tu  me  cdas  »  ut 

cai  cogno«pytl2jigQi^s  folebat  alienos  :  nec  ccmfultb  dicis  occult^, 

men  «ric«-  tjjnq^jin,  pHcraditus:  fcd  (quod  intcr  nos  liceat)  netu 

ly^        qmdcm  mtelligis. 

j^  XXVII.  IiLqp  video  pugnarc  te,  fpccics  ut  quas- 
dam  fit  deorum ,  quse  nihil  concreti  habeat ,  nihil  foli* 
di,  nihil  exprefii,  nihil  emincntis  ,  fitque  pura  ,  levis, 
pcrlucida.,  Dicemu5  crgo  idcm ,  quod  in » Vcnerc  Coa : 

cor^ 

§9.  Sed  hunc  Ptdtoniam  mirifict  tmttmnit  EfiwrmJ]  Std  bui»  ^^ 
TUtvnem  habent  libri  manttfcrii^i     Vrfin* 

I.  Venen  r«tf.]    Nihil  habeo  quod  «ddttiii  iis  ,  quae  Marftn  e 

Smbone,  Plinio&  Ovidio  de  Vcncre  Coa  annotavit ;  nifi  f  s 
iJIud  quiy  addi  volct ,  quod  Athenffut  in  Dipnofopli.  lib.  iiii. . 

bit)  qood  Apellcs  m  ca  piogenda    Fhtynncs  Attlcae  mctcti  t 

csemflo  fucrit  ului}  Tf  H  T»r  %h%vtifim  wwnypftty  ««i  tf  » 


LiberPrimus*  2919 

cort^n!  iHad  non  eft,  fed  fimile  corpori  :  nec  nie  fofus 
&  aidore  mixtus  rubor  fangnis  eft  ,  fed  quaedam 
fsLngmis  fimilitudo  :  ilc  in  Epicureo  deo  non  res  ,  fed 
&milinidmes  rerum  efie.  Fac  ,  id  ,  quod  ne  intelligi 
qaidem  poteft,  mihi  efie  perfuafum.  cedo  mihi  iftorum 
adan:bratorum   deorum  lineamenta  atque  formas. 

Non  deeil  hoc  loco  copia  rationum  ,  quibus  docere  76 
velitis,  humanas  efle  formas  deorum:  primilim  qu6dita 
fit  2;nformat(^m  anticipatumque  mentibus  noftris »  ut 
honLniy  d^m  de  deo  cogitet,  forma  occurrat  humana: 
deinle  ,  ut ,  quoniam  rebus  omnibus  excellat  hatura  di- 
vina,  formaquoque  efle  pulcerrima  debeat  :  nec  efle 
honuna  ullam  pulcriorem.  Tertiam  rationem  afFertis , 
qQ5l  nuUa  in  alia  figura  domicilium  mentis  elfe  pofllt. 

P.*imum  igitur  <i  ^uidque  confideremus  quale  fit.    ar-  77 
ripcre  enim  mihi  videmini  quafi  veftro  june  rem  nullo     '•.?• 
modo  probabilem  omnium.    Quis  tam  caecus  in  con-  Jajd  2} 
templandis  rebus  umquam  fiiit,  ut  non  videret  fpecies  *  ^ 
if!as  hominum  collatas  in  deos  aut  confilio  quodam  fa- 
pientum ,  <|uo  &ciUi!is  animos  imperitorum  ad  deorum 
cultum  k  vitae  pravitate  converterent :  aut  fuperilitionc,     ^ 

,ut  efient  fimulacra  ,  quas  venerantes,  deosipfos  fe  adi- 
re  credcrcnt  ?  Auxerunt  autem  haec  eadem  poetoe ,  pi- 
€tmcs  ,  opifices.    £rat  ^^enim  non  facile ,  agentes  ali-r  enim  fa- 
«jad  &  molientes  deos   in  aliarum  formarum  imita-  «ic  mss. 
tione  fervarc.    Acceffit  etiam  ifta  opinio  fortafle ,  quod 

^  homini  homine  nihil  pulcrius  videatur.    Sed  tu  hoc  , 
pliyfice ,  non  vides ,   quilm  blanda  conciliatrix ,  & 
^qaafi  fni  fit  lena  natura  ?  An  putas  uUam  efi!e  terra  s  quam  fitf 
marique  beluam  »  ^uae  non  fui  generis  belua  maxim^  ^ss. 
ddciaetur?  quod  m  ita  cflct ,  cur  non  geftiret  taurus 

cquae 

9t\xiit  Tif  ^AfiStfo/utim  drtypA-^f^ro,  Plinius  tamen  fcribit ,  Ve- 
'  ncrem  «vdtJVoyulviry  exemplo  Camplaces  ,  peUicis  Alexandri ,  pi- 
dam  efle.  Nec  poiTum  tx  PlinijMiis  fciipcis  coUigere ,  Coam  Ve- 
nerem  8c  Anadyomenem  eandem  e£fe. '  Coam  uquidem  qc  noa 
abfolvit ,  ita  maiimam  glociam  meruit.    BettUeims. 

2.  infvrmatuf»  anri^atMfmfiu,]  Copttla  ifta  non  eft  in  editio* 
nibos  Vtftoniy  necin  Herva||iana.  ^othofiedus  notat  [q.  v.  c.} 
&  tmUifAtmm :  qui  iUi  fint ,  videiit.  1n  Btiflidranoetiam  teperi,  /»- 
f*nutitmf  mntkipatttm  jntntibm  ,  qaod  ego  cum  piionbuf  verum 
foto,  ^rpc  TuUio  ifta  afjndeta  simatite.    GrM*v, 


cqwe  co&treSatipne,  equ«$  vaccse  ?  An  m  am 
aut  leooema  aut  delphmum  ulkm  antefene  cenles.figu^ 
lam  fuae?  quid  igitur  mirum,  11  hoc  eodem  mbdo  ho- 
mmi  natura  praelcripfit »,  ut  nihil  pulcrius  qfiim  honii- 
nem  pmtaret ,  3  eam  efle  caufam  ^ .  cur  deos  h^uninum  fi- 
7^mile$puta|-emu$?  Quid  cenfes»  ii  latip  efTet  in  beluis? 
noii.fiio  quasque  gcneri  plurimiim  tributuras  fuifle? 

XXVIIL  A  T  mehercule  ego  (dicam  enim ,  ut  fen- 

tio)  quamvis  amem  ipfe  me ,  tamen  non  audeo  dicere, 

t  §aeat     pulcriorem  tffc  me  qu^m  iJIe  ^fuerit  ^urus»  qui  vexit 

^j'^^*  feuropam.     Non  enim  .hbc  locp  de  ingeniis  ,.  aut  de 

'•     orationibus  noftris ,  fed  de   fpccie    figura^ic  qjusritur. 

4Qu6d  &  fingere  nobis  6c  jungere  formas  velimisr 

T  ZVII.  qualis  illc  maritimus  Triton  pingitur  ,  f  natantibus  :nve- 

hensbeluis,  adjundis  hum^ano  corpori;noIis  cfTe?  Dif- 

iicili  in  loco  verfor.    £ft  enim  vis  tanta  naturae ,  ut 

homo  nemovelit  nifi  hominis  fimilis  efie.    £t  x^uidem 

formica  formicae. 

79    Sed  tamen  cujus  hominis  ?  quotus  enim  quisque  for- 

mofus  eft?  Athenis  ciun  eflem  ,  i  gregibus  epbeboium 

vix  finguli  reperiebantur.    .Video  ,  quid  anifcris.    fed 

tamen  ita  res  fe  habet.    .Dei^de  nobi^,  qtii  concedenti* 

bus   philofophis   antiquis^,  adoIefcentuUs  del€(9an)Qr  / 

etiam  vitia  (aepe  jucunda  iiiini:.    Naevus  in  articulo  pneri 

deledat  Alcaeum.  .  at    eit  corporis,  macula  naevus.    illi 

tamen  hoc  lumen  videbatur.    Q.  Catulus  ,.hiyus  colle* 

gae  &  familiaris  nQftri.pater,  dilezit  municipem  tuum 

Rof- 


}.  Eitm  tfe  edufam  &e.)  Eam  y  m  videcuc  »  hic  eft  pofitum  ptO 
tamm*  AHoqaitotuslocuseft-mruKus.  Puco  eum  ica  diftiogoen- 
dufO :  ^id  igitur  mintmf  fi  h9C  e§dtm  m§d9  homitU  nMmra  prsjcri» 
^fit^  m  mhil  fmlerius  quim  h^mintm  pittMret  ?  Esm  (aut  potiut  mmm 
9€)  *fik  emufsm  ,  ciMi  Di$i.  h&mimmi^  fimiles  pmt^remms  f  Sf^'  ^  M"^ 
fes ,  fi  t0fio  ejfet  im.b^iis «  mmfif  yMiffi»  ffmri  ftlitfimim  trilmntmtt 
fmide/   Boyhier. 

4..  8^fifi»S*r»  M^V.]  *A^a/EMjSit  Gicddieont*  Ariftocele^lib. 
I.  Fol.  ^Qo-nf  xeti  <r«t  f£/«  itofvMK  m^pu^vtt  m  iV^foire/  >  £<rm 
K«i  «n^  i^iuf  «r«9  Q^ii» »  flec.  -  Vrfim, 

5.  Nmmaibmt  itrwhems  belmis,}  PotaBti  aliqaando  aliquid  Ikocio- 
co  liiiseflii  mcndi  in  paiticipto  isnnkmt ,  £c  lcgendam ,  vel  matsmi' 
bm  PKoeSus  Jkimis  &e,    vei  ^^atmuibm  infidtm  h$ttM,  &e, .  Icd  libh.  { 
omniam  vMt»  conreoiiisextocficmibi,  ut  aihslmutandum  exiftimcm^  j 
fic  Corn.  Ncpos  ki  Timoched:/<i^  elsfifrmftSmt  tinsmwhmt  F#-^ 
l^eumfmm ,  LmfMmesm  ftftUttm  ,  elifms  e§mm  ft^^i^.     Ji^amh. 

6.  Uer^i 


J 


Ll«ER     P  R  I  M  U  S*  )91l 

JELofciiams  m  quem  etiam  iQud  eft  gos: 

C^nfiieram^  §xme»tem  aMr«:amfm^.faUitanSp 

Ckm  fnhhV  k  lnva  Rtfihu  exorhtir, 
Pae$  mihiUtiat ,  xAUfiti^  dicen  veftra  , 

^  JdortaUs  vi/ks  ftduior  effe  dee, 

7Huic,  deo  pulcriof/  at  erat,  ficut  hodiecft»  pcrvcr- 
fffimis  oculis.  quid  refert ,  fi  hoc  ipfum  falfum  illi  & 
Yoiuftum  videbatur? 

XXIX.  R  £  D  E  o  ad  deos »  ^  ecquos  fi  non  tam  ftra-  So 
bones,  at  paetulos  efle  arbitramur?  ecquos  naevdli  ha- 
bere?  ccquosfilos,  flaccos ,  frontones ,  capitones ,  quae 
font  in  Dobis?  ▼an  omnia  emendata  in  illis  ?  detur  idr  at  Btmr^ 
▼obis.    Nura  etiam  eft  una  omnium  facies  ?    nam  6,bier. 
plurcs  :  aliam  eflc  aM  pulcriorem  necefle  eft.    Igitur 
aliquis  non  pulcenimus  deus.    Si  una  omnium  facie; 
eft  ,  flerere  iu  C3pIo  Academiam  neceflc  cft.    Si  cnim 
nihil  inter  deum  8c  deum  diSert,  nulla  eft  apud  deos 
cognitio,  nulla  pcrceptio. 

Quid,  iietiam  ,>Vellei ,  filfum  illud  omnino  eft  ySr 
nulum  aliam  itobis  de  deo  cogitantibus  fpeciem  ,  nili    '•  >• 
hominis  occurrere,^  tamenne  ifta  jam  abfurda  defendcs? 
aobisfortafle  9fioccurrity  utdicis:  Javera,  Juaonem» 
-MiaenramyvNeptuaum,  Vidcanum,  Apofiinem  ,  reli- 

quos 

4,  Mftftdis  "^ifm.l  Fi/^ibinaiii;Ccnptu3  habtc  liberjquo^  jJacet» 

7.  SiMic  fitlcbrUr  deof]  Concinnioi  ciic  iententiii ,  G^  legatnrr 
BiU jt  pdcbrior  4**  ^  P.  Manot.  Huic  ,  ^m  pmlcri»r,  4t  erat  &c,} 
H^Daiii  ItftiQoem  vulgatam ,  concordantem  cum  taft  ooftris}  Co- 
kiaimodo  iisdem  membianis  audoribus  transpolui  vocem  «  fuftHr 
llqoe  iatefi^ationeofi.  quomodo  item  viGttut  in  Vidoriana.  ocu- 
Us  iaquit  hnjus  pulcrioi  videbatui  Deo,  900  etiam  aoftris  ,  utpo- 
f«  pesver&ffimis^peulis*  Gul.  Caatecus  malcbac,  Hicpuleriw  Of  * 
Ijb.  IV.-  Kov.  Le^.  eap.  14.  P.  Manutius  conjici^ac ,  bni  /  pulcriar 
fUQi  ipaody  i^tnmbiofiam  >  ftacim  libiis  fuis  cicdidic  Lombiaus. 
Gruttr» 

5.  tnfipiin9tA  firab^fus  4ut  pstuios,'^  Ven,  fi  nou  tam  Jh^lt^nss ,  at 
pstuhs,  Sc  fane  funt  fti^onum  oculi  plane  diftorti ,  paeti  auccm 
£rafto  &.  inftabiii  lumine.  .  Sed  non  pouum  tamen  noftiatem  fcii- 
pcuiam  omnino  adhuc  impiobare.  CAmer,  Ec^uot  Ji  non  tam  fita- 
UntSf  M  pumt»/,}  Haudalicei  Vidoriana  editio,  imb  6c  Aldi  ve« 
tos,  &  acceduot  fer^  membranx  ooftcz.  Camerariana  ,  n^uos  iU" 
fyfti  nata.ftrabp.tus  aut  patulos  igrc».  qux  tamen  videnctti  ttfiupata 
niiffe  vulgo  longe  prius.    Gmtn, 

$,  Siofcurrit,  m  dicis:  J^ym&cl  SI9  Aldus  «m »  obtinetoue 

pafiim 


a^"        I5e  Natura  Deorom 

quos  deos ,  ea  fkcie  norimus »  qai '  pidores  fidoresqoi 

voluerunt:  neque  foliim  facie,  fed  etiamornatu»  aetat( 

atque  vcltitu.    at  non  iEgyptii ,  nec  Syri ,  nec  ferj 

cun&z  barbaria.  firmiores.  enim  videas  apud  eos  opinio- 

nes  efie  de  beftiis  quibusdam  au^m  apud  nos  de  fan- 

diffimis  templis  &  fimdacris  aeorum. 

82     Etenim  fana  multa  exfpoHata  &  fimulacra  deorunoi 

de  locis  fan6tifi[imis  ablata  videmus  ^  noftris.    at  ver5 

ne  fando  quidem  auditum  eft,  crocodilum  »  aut  ibim, 

,  aut  Iplem  violatura  ab  iEgyptio.    Quid  igitur  ccnfes  i 

Apim  illum ,  fand:um-^gyptiorumbovem,nonncdcum 

s  veftram  videri  i^yptiis?  »otam  hercle  ,  quam  tihi  illam  *no- 

^^'*         flram  Sofpitam ,  quam  tu  numquam  ne  in  fomnis  qui* 

dem  vides ,  nifi  cum  pelle  caprina  ,  cum  hafia  ,  cum 

fcutulo ,  >  ■  cum  calceolis  repandis.    At  non  eft  taiis  Ar-^ 

giva,  nec  Romana  Juno.    "*Ergo  aUa  fpecies  Junonij 

Ar- 

paffimhodie.  ftd  ttdm  Vidoiiana,  utdieii  a^drmff  Jiwtmtqao* 
modo  duo  Pall.  &  duo  Wouw.    Grmter,  • 

10.  Tsm  tierde  quam  tibi  iliium  najhmm  S^fpitdm,}  Legendum, 
i2l^H§/ha  Stfpita,  Nam  plena  omio  hxc  effet:  ^Apistam  vidituf 
4u£gypjiis  dem  fttam  tiki  mfira  Sofiita  videtur  dea,  DaviC  Cocredio 
IXaviiii  Gnmi^adcx  leguJis  oititur;  veium  aliMd  efi  Latini,  aliU 
Crammatic^  Ucfui,  SubiHteliigendum  eft ,  videri  eenfemus.  Noa 
caiet  loquendi  ifta  lacio  exemplis,  vel  apud  Ciceionem  exftaotiv 
bus,  uc  Giammarici  docent ,  quibus  exemplis  adde  bnnc  locum, 
quieos  fiigit,  &  alium  fimilem ,  infiacap.  )i.  San  ammadvertm 
bic  eum  emtbigni  l^cntum  ejfe  ....  tam  aperte  ,  <juam  pauU  at§te  te, 
&  lib.  ti.  cap.  30.  sAlifuid  profe^e  fit  tucejfe  ejl  melim  ,  fuam  dees, 
Quibus  Jocis  Oavifii  coiie£liones  miHi  non  placeot.  Poms  iftius* 
,  jnodi  loeutiooes  vocaie  Heilenismos  ,  ut  apud  Homer;  lllad.  I, 

j^s.  s6o. 

;'E>»  Ksu  d^*i9siVf  hnt^  v/uiif 

*kfSp4.9t  ei/utlxtiTeL 

Si  iioc  loeo  igitui  quid  eft  mutandom.  w/irsm  (ciibe,  pro  vejhm% 

quunrtemplum  iftud  Junonis  Sofpitae  fueiit  Lanuvii  patii^  Velleji. 

Dubitandum  enrm  noa  eft ,  qurn  Cotta ,  lidens  credoliratem  iftius 

Epicurei,  pei  irooiam  adjeceiic  illud  ve^ram  ,  idque  meliori  iuie 

qnam  quo  paullo  aote ,  loquens  de  Rofcio  Comoedo  ,  dixerat* 

municipem  tuum  1(efcium,    Idque  tanto  magis  fit  veiifimile  ,  quod 

paulo  poft  Junooem  i^am  diftioguit  ab  alceia  Ula  ,  quc  eiat  Ro- 

mx,  Sc  addtt :  Erge  alia  fpecies  Junonis  Lanuvinis^  alia  nebis,    ica 

enim  eft  legendum  s  ut  Davifius  poft  Uifinum  nos  docoit.  Benhier. 

I        II.  Cum  eaiceelis  repandis.2  Pighius  nofteiadannumuibisDKCilc 

Acbitiacui  melius  catigHlisi  utique  fi  iequamur  nummorum  indida. 

Cruter, 

U,  £rs«  aliufftcio  fmmit  .Ar^tit » tditt  Ltmvkit  ^  eUiuntbisi] 


JUlBER     PrIMUS.  191} 

Aigivis,  '3  ;dia  Lanuinis.  £t  qmdem  alia  iiobii  Capito* 
lioi ,  alia  Afris  Ammoms  Jovis* 
XXX.  mNon  pudbt  igitm:  pbyficom »   id  cftSj 

fpe. 

Itaimndas  hiclocus  cx  tnftontatc  TCtuftiffiiiii  Ubii»  ctoiB  vnl* 
grisacfint  diio  poftxcma  vciba  ,  ^UUn^kh  i  8c  pio  UmmtimiM 
Ktiptuin  fit »  Lminis,  colcbatui  autem  lAau?ii  Juno  So(pita  cnoi 
fcile  caprina>  cum  hafta,  cum  (cutulo ,  cam  calceolit  fcpaodis  » 
CQfiismodi  in  denatiis  L.  Rolcii  Fabati  8c  L.  Tfaocii  Balht  >  qnl 
LaannDi  fbcnint,  fifnaca  leperitur.    Vrfim, 

i|.  ^IU  LmmmiM^  Inepte  omniam  Ubios  obfidet  Lmhus,  al« 
teinm  eniciat  qnidem  Vi^orius ,  ied  ncmo  icih  feqai  voluit.  fic 
ttmen  Pall.  noftri  &  Wouw,  nifi  quod  in  iis  etiam  ,  JUW»ii  ic 
Lmimis.  qnid  mimm  }  adhud  noodum  conienferunt  Cririci ,  £*- 
mivinm  ne  dicendum  an  Lavininm.  at  ibidem  eximii  cultam  SoTpi- 
tam  nocum  fatis  vel  ex  Uvio.  Grmer.  Nunc  (ane  non  dabicantr» 
Qoin  in  colcn  Jttnoiiis  Spfpits  fempcc  Laouviom  fignificecai. 
:  Gran$v, 

I      14.  S»n  pndm  iiitmr  fbyfimm  ,  id  efi  fieeuUfrem  vmmtrtmfme 
.nmurM  eA  miimis  cenfmetmdine  imbmiSfpetere  teftimeninm  veritmief} 
\  Non  Jevitei  nec  (emei  bicpCGcatum  eft.    Ham ,  ut  cdncedam  oe- 
I  teia  re^e  ie  habere,  ioterpaogendum  certc  fiiit  boc  modo :  ~- 
I  venmnremqne  nMnrdy  ab  mtimis  ^c  fcd  longC  aiia  rcs  cft ,  &  liol* 
:  )cm  piofedo  tam  puudum  gloftema  Noftmm  tam  diu  foedaffie. 
MS.  Bxg.  vemilaierem  habet ,  non  venmwemf  ejosdem  commatit 
atmmque.    Quid  «ntm  eft  fpeaUater  &  vemamr  nmmrn  f  ant  qui 
accefle  fuit  notom  vecbum  tam  mintue  expiicaie  ,'  nbi  non  ea  les 
tgitoi?  Qoi  h«c  auc  Cicetoniana  auc  Lacina  putat ,  hand  mecum 
Kotit.    £go  tocum  hoc,  ut  ^  mala  mann  piofeftum ,  leddo  tc 
fic  iego ,  N»n  pmUt  iptnr  Phyjfumm ,  Mb  mtimis  ^c.  De  Div.  1 1.  pag» 
4I65.  Nemupmdet  Phyficos  hsc  dicere  i  8c  pag.  4^67.  ^/i  hee  Phjm 
\  ficms  dixit  mniftum  i  in  principio  iib.  iii.  de  Fin.  Itnqtte  &  DiMlg* 
''  Sid  &  Pbyfiei  verhis  mmntitr  iiSf  qma  ipfi  Gtmim  netA  fmnt,     Lege 
veio  niecom:  m  Grdcid  nmm  fmm,  Qninft.  lib.  11.  cap.  14* 

I  Nnm  certe  fi  ^  Pbyfices  ,  4t  idmfices  ,  ^  Geametras  dicmn  ,  me  vim 
\  oftram  bis  nnuinibm  indeetrd  in  Lminmm  fermenem  mmatione.  LegO- 
l»am  ,  nmm  certe  ir  Phyfices  ^c,    quomodo  olim  R.aph.  B.egius. 
Moltae  hujusmodi  glowe  \  viiis  doois  tn  Ciceione  funt  deierx,  ut 
hoclibrocap.  t,  \  Manotio$  lib.it.  cap.  29«  ab  Uifino  ,  \  Lam~ 
bioo  aliiaqne  mnltis  in  locis :  leftanc  camen  muitz  adhac  dclen- 
;  dc    £n  tilM  pancas,  de  Div.  i.  pag.  4SP6.    Deme/thenet  ^midem  . 
I  eiM  4«««/  abkinc  propM  soo.  fmit ,  jam  tmm  pihtirm^iif  Pythimm  dim» 
\  km  ,  id  eft ,  qtmfi  emm  Phiiippe  facere,     Hec  muem  eo  ffeflabmf  m 
i   eam  k  Philippe  eem^am  dicent.    Dclco  hoc  tocum  ,  id  •fit^m^ 
\  xmm  Pbilippe  faart     De  Fin.  lii.  5.  Jmn  membrerum ,  id  efi  partium 
tfrptrisy  alin  videmur  prtpter  etrum  ufum  a,  natsirA  ejfe  dtnatm,     De» 
leo,  id  efi pmrtimm  emperit.    In  LucuUo  pag.  4T95*   Cnm  htc  igitmr 
DialeSici  psignint  ,  id  efi  ^Amitchms  iy  Sttici  :    tetam  enim  tvertit 
DialeUicam.  Dclco,  idefi  Amiechns  &  Sttici.   Ita  malc  Ctiamnum 

flfi  CiccKOiiij  <ittod  8icat9  ladignedf.  W^r,  Pbyficn» ,  id  ^fi 


19^4         J^*  Natdra  Deor*ni 

fp«eulfttforem"VcnitoreTi/quc  natursB,  ab  ^nimis  con&e- 

tudine  imbutis  >.  petere  teftimonium  veritatis  ?  ifto  cnim' 

modd  dicere  licebit,  «5jbvem*fem|ter'barbatum, Apol- 

jimhct*    Hnem  femper  yimberbem ,  csefios  oculosMinervae,cae- 

^*^'^-  ruleos  efle  Neptuni.    Et  quidem  «^Atheftis  «rraudamus 

•  c  arij.    vutenum  eum ;  quem  ftcit  Alcamenes :  in  quo  ftante 

atque  vcftlto  levitcr  apparet  claudi(^atio  non  deformisJ 

Ciz\y 


eculatorm  vertatoremfue  Ttaturd,]  Reg.  babtt  >  vetttiiatormque  ; 
£llenf.  £utcni  unns ,  veneratwemtjue  :  lcd  ptacftat  ledto  volgataL 
Stobzos  Serm.  lxxviii.  pag.  465.  Tir  ^ixofl-o^ijcairn-ai,  Imm  iw- 
^Mr  ^Affi  «ro  Hp^A  <r»(  90<fU(.  Flatone  Phaedooe  pag.  379, 
^Ejutvofi^Hrtf  mth  rif  vou  ivT®'  d-«Vicv.  Hsc  adducic  etiam  Hu- 
rarchus  Conf.  ad  Apoll.  pag.  108.  A.  Sane  frequens  eft  met^pho- 
zicas  hic  venandi  fenfus,  nec  voces  eas  pro  gloiTa  habendas  cen- 
fco,  ciim  non  fic  otioHi  &  iiigida  ?£;;/?«  interprctttio,  fed  quid 
ca  vox  compledatur  explicent  &  evoivant.  Davif,  Id  eftf^cnU' 
utetn  venatertmfue  naturM,}  Walkct  hzc  omnia  delet  ,  tanqaam 
glofiam,  qc»  in  contcxtum  irrepfit.  Verum  fi  glofia  eft  ,  quaie 
libratius  ,  qut  addidit ,  huic  loco  pothis  eam  dd^inavit  qi^m  ca- 
piri  27.  «utfexcentis  aliislocls,  quibusCicero  loquitui  de  Phyfi- 
cis }  Ceteriim  voces  'iQ»  mihi  videntut  maforem  habere  elegan* 
riam  qf^m  ut  }l  glofiatoce  potuerint  pioficifci ,  &  miror  Walke- 
lum  alitet  fenfifie.  Forte  to  venatorum  illi  vifiim  foit  nimis  da* 
zumj  verum  fi  Qiceto  Tu(c.  v.  cap.  z.  de  philofophia  morali  po- 
ruit  dlcere,  virtmis  imtd^atrhc,  quz  locutio  ei^  fumta  de  venatio- 
ne,  quatb  de  FhTfica  non  diceret,  venatrix  uaturaf  Explicatio 
ifta  tantum  abeft,at  eam  crcdaim  abundare,videtac  mihi  mapnum 
pondus  addere  ironiz  ,  quas  in  tota  oratione  Cotts  peripicituc 
Pavifius  hanc  opinionem  confirmat.    Bouhier. 

li,  Jovem  barharum.]  TLaeyB$flrfif.  Jupiter  tamen  Anzarus  imber- 

bis  2c  fine  novacula  fingitur,  qtafi  avtt/  fv^v.ut  Servius  ait  in  vii. 

Ham  etrta'  Circaum  Jkfiter-  mbirbis ,    aihuc  puer  colitur  ,  &  June 

pueiia.    Adeb  invaluit  opinto,  Jovem  baibacam  efie ,  uc  acbot 

apud  Flin;  fit,  quz  JovisbatbaappeUatur.    BetuUius, 

16,  xAthenis  laudamus  Vutcanum  eum  ^c.]  Vidorii  editio,  lau^ 
damus  effe  ^thenis  Vuicanum  eum,    qus  VOX  itcm  in  P.  &  daobus- 
PalL     Gruter. 

17.  LateiamusVulcanum.)  Vitth  omnes  MSftl ,  Sc  vecuftiffimi 
qaidem  ,  habeiit  ,  Laudamus  ^thenis  ege  Vuicanum,  &c,  Quam 
lediionem  Ctitici  non  debueranc  negligere ,  qoia  ei.  ad  emenda* 
rionem  hufas  loci  digitom  qaafi  intendit :  £r  ^uidem  laudara  eetk 
^thenis  Vulcanum  emuy  ^uem  ire,  lUod  ecce  omDffiO  eft  necefla^ 
xium,  nam  videtur  Cotta  Vulcanum  quafi  digito  monflxare,  ot 
poftea  VeUejo  dicat :  Ctaudium  igituir  habehimus  Deum  ,  irx.  Cum 
Cicero  dicit,  Athenis  Alcamenis  iaudari,fignificaieTult  Athenien'* 
ies  fe  eo  jaftare.  Is  eft  omniam  linguarum  loqueniH  genius.  Ce- 
terum  Val.  Maz.viii.  11.  elegantec  eandem  hanc  ftatuJim  deferi- 
blc,  quodmicoc  neaiiBem.Ooiiuiwnac^niti^aitfvdcairc.  B^itr, 

ii;  ^ 


L   I  B  S  a     P  R  4  M  U  S«  292f 

Qmdam  igitur  habd>ianis  deam^Qaoniam  it  VulcaM 
iicacoepimas.  >^Age  6c  his  vocaDulis  deos  effe  faci- 
m«is»  quibos  sl  iiobis  nominantar.  « 

At  prioiiim  ^ot  bominum  linga» ,  tot  nomina  deo-  ?.  XVIIL 
roffl.  Non<enim  ,  ut  ta.Vdltjas,  quocaniqae  ¥eaeris,84 
fic  idem  in  Itaiia  VaksBias  ,  idem  in  Afnoa  ,  idem  ia 
Hi^ama*    Deinde  nomtoum  noa  magnus  namerus  HG 
k  pontiiidis  qoidem  noftris  :  deorum  aotem  innumera* 
bHis.    An.  fine  nominibus  fatxt?  iftad  quidem  tta  vobii         ' 
^cere  necefle  eft.    (juid  enim  attmet»  ctim  una  facies 
fit»  plura  efie  nomina  ?  quam  bdlum  erat ,  .  Vellei , 
confiteri  potiiis  neCcire ,  qaod  nelbires ,  quam  ifta  effo* 
nentem  naafeare,  atque  *9ipfum  fibi  difplieere  ?.  At  tu 
mei  fimilem  putas  efle ,  aot  tui  deam  ?  profed5  noa 
patas.    Qaid  jecgio  ?  folem  dicam ,  aut  lunam  ,  aut  cae* 
hun ,  deum  ?  ergo  etiam  beatum.    Quibus  fruentem 
voloptatibus  ?  &  fapicntcra.  Qui  poteft  effe  in  ejusmo- 
di  trunco  fapienda  r  Hxc  veftra  funt. 

Si  ^itur  nec  humano  vifu ,  quod  docui »  nec  tali  ali«  8; 
quo,  quod  tibi.perfuafam  eft»  quid  dubita&  negiredeos 
cde?  Non  audes.    iapientor  id  quidem.    etfi  hoc  loco 
non  popnlum  metuis,  fed  ip(bs  dtos.  novi  ego  Epicu- 
reos  omnia  ^ftgilla  znumqrantes  :  quamquam  videoznraae- 
nonnuflis  videri»  Epicarum,  nc  m  offenikiicm  Athc-MQt«G^«»t 
nienfum  cadcrct ,  verbis  rcKquiffc  deos ,  rc  fuftaliffe.  ^^^^?°^ 
Itaque  in  illis  feledis  ejus  brevibusque  fententiis  ,  quas 
appellati£  xypid^  'h^x^,)ix:c , ut  opinor ,  > prima  fenten*  t  pnoc 
tiaeft:  Quod  beatum  &  immortale  eft  »  id  nec  habet,^ 
nec  eidkibet  cuiqaam  negotium. 

XXXI.  In  HAC  XTA    ezpofita  fententia  funt  qui 
cxiftiment,  quod  ilie  ^infcitia  plan^  loquendi  fecerit.b  ii 
fedffe  confuhb.    de  homine  minimd  vafro  mal^  exifti-tia 

mant. 

if.  ^e  &  hh  vMhtlis  Deps  ejpf  fatimm.}  Walkei  in  quQdam 
|MSdoiepertt  fMi^tmm »  undt  comgit  faciemm.  Ytxam  faciamtts 
\  faadmn.  ieafiim  flicir.  Quid^  inqiiii,  dcbemos  ciedete  Vaiauuua 
[  «SccUod«m«.quia  calem  in  ftacuis  ▼idemus^.  lUnd  fi  ha  eft  ,  Qttn^ 
I  tnamns  etiam  Bomina  ifta  dcocum,  qus  nos  iis  damus»  efle  Tect. 

19.  Ipfmn  fihi  difpUoefe.^  Sic  libb.  MSS.  \  qutbus  no&  difleotio  x 
vyeodum  tamen  efty  num  jse^ios  italegi  poffic  ,  iffmm  tibi  difiU- 
orc    p.Maouc. 

20.  Si^illa  memerames,}  Senfii »  uc  opinor «  melioce »  danoie 

faidcHi«ecto]^peni>  SiiiUs  vnwnmtis*    Vkau     < 

21.  *Am 


2926        De  Natura  Deorom 

c  moitale  mant.    Dubium  eft  cnira,  utriim  dicat  a!iquid  ifte  be^ 

^'       ^  tum  &«immortale,  an  »  fi  quod<*  fie,  id  cffc  immoi 

'*  ^QA  ^^^^*    ^^^  animadvertunt ,  htc  cum  ambigue  locuttti] 

^"effc:  fcd  multis  aliis  locis  ,  &  illum  ,  &  Mctrodoruu 

vsmM'  ^^^  apcrt^  quam  pauUo  ant^  te.    illc  vcrd  deos  efli 

***    putat:  ncc  quemquam  vidi*  qui  magis  ca,  quae  timen 

da  effe  negaret ,  timerct ,  mortcm ,  mco «  &  dcos :  qoi 

bus  mediocres  homines  non  ita  valde  moventur.  his  illi 

clamat  omnium  mortalium  mcntes  cffc  pcrterritas.  To 

millia  latrocinantur ,  mortc  propofita.  Alii  omma,qua 

poffunt,  fana  compilant^    Crcdoj  aut  illos  mortis  ti- 

mor  terret ,  aut  hos  religionis. 

87  Sed ,  quoniam  non  audcs  (jam  enim  cum  ipfo  £pi« 
curo  loquar)  ncgare  effe  dcos:  quid  eft,  quod  te  impe- 
diat  aut  folcm ,  aut  lunam ,  aut  mundum,  aut  mentcni 
aliquam  fempitemam  in  deorum  natura  poncrc  ?  Num- 
quam  vidi,  inquit  ,  animam  rationis  confiliique  partio 
cipem  in  uUa  alia  nifi  humana  figura.  Quid  ?  folis 
numquidnam  ,  aut  lunas,  aut  quinque  errantium  fide- 
rum  fimile  vidifti  ?  fol ,  duabus  unius  orbis  ultimis  pard- 

e  piius  bus  definiens  motum ,  curfus  annuos  conficit.  «Hujos 
Bouhier,  hauc  ^illuftratipncm  ejusdcm  inccnfa  radiis  mcnftruo 
^^'^f^jj^^fpatio  luna  complet.  Quinquc  autem  ftcllae,eundemor- 
iMmLamb,^^  teHcntcs,  aliae  propiiis  a  terris,  aliae  remotiite  ,  ab 

iisdem  principiis  ,    difparibus  tcmporibus  cadcm  fpatia 

conficiunt. 

88  Numquid  tale,  Epicure,  vidifti?  Nc  fit  igitur  fol,nc 
luna  ,  nc  ftellae :  quoniam  nihil  effe  poteft  ,  nifi  quod 

g  nuin-  attigimus,  aut  vidimus.  Quid  ?  deum  ipfum  Snumne 
namLtfw^.vidifti?  cur  igitur  credis  cffc  ?  toUamus  crgo  omnia, 

quae  ^^aut  hiftoria  nobis ,  aiU:  ratio.  nova  aftert.  Ita 
k  6tMSS,^^\X ,  ut  mediterranei  mare  effe  non  credant.    Quaefunt 

tantae  animianguftiae,  ^^ut,  fi  Scriphi  natus  tvkSf  nec 

um- 

21.  %Am  hifioris  nobts  ,  dttt  rdtio  mvM  affert,]  Palat.  tcit.  novd, 
Galidmiuslegebat,  nobismvA^  am  ratio  Affert.  acquie(corvalgat«» 
noftrl  quidem  policurl,  quz  &  ia  Viftoiiana  &  in  Pall.  Grtitir, 

22.  Vty  fi  Seriphi  nMus  effes."]  Non  hia  de  lepufculis  aut  vuipe- 
culis  Seriphiis  dicendum  eft ,  ficut  rana  SeriphtM  in  pioverbiunt 
abierunt.  Video  Seiiphum  pei  antonomafiam  pro  ignobili»^ 
obfcuia,  &c  conteropta,  propter  fter'^litatem  fic  afperitatttn ,  iofti- 
la  a(iirpari,  non  tamen  fine  compatatione.    Mam  ficut  in  excm- 

flo  ThcnuftgcUs  (qaod  ia  CatoncHlaiose  liabauByi)  Scxipbi"' 

•9* 


LlBER     PltlMUS.  2927 

nmqnam  egreflus  et  infula ,  in  qna   kpuscnlos   vulpe- 
culaMue  faepe  vidifes ,  non  crederes  leones  &  panthe- 
tis  c&j  ciun  tibi,  quales  effent ,  diceretur?  fi  ver6de.  ir«.Xix. 
cfcpliaoto  quis  diceret,  etiam  'rideri  tc  putares?  '.        « «nidcri 

XXXII.  Et  Tu  quidem,  Vellci,  ^inon  veftronio-g"' 
K,  fed  diale^corum  (M^uae  funditus  i;ens  veftra  non 
iiovit)  k  amimenti  fententiam  condufifti  :  Beatos  effe  k  argii. 
deos  fumpfifti,     CoQccdimus.    Beatum  aatei^  fine  vir-  "J^f^i^ 
tutc  neminem  effe  poffe.    Id  quoque  damus  ,  &  bben- 
ter  quidem.    Virtutem  autem  fine  ratione  conftare  non 
poffe.    Conveniat  id  quoque  neceffe  eft.    Adjungis  , 
Nec  rationem  effe ,  nifi  in  hominis  figura.  ^  Quem  tibi 
hoc  datunim  putas  ?  fi  enim  ita  effet ,  quid  opus  erat 
.  tt  gradatim  iftuc  perveni(c  ?   M  quid  autem  eft  iftuc 

gra- 

obfcnnis  dim  Athenienfe  nobilil&mo  conieftur  t  ka  hoc  loco  Sf 
^iiu^  hoc  eft  horao  fimplex  &  renim  inaperitus  ,  cuni  homt- 
"fpolytiopo  8c  probe  exerdtato  ,  &  ut  Hotnerus  dc  Ulyflc  prz- 
^^i  <)ui  nMltas  tcrras  mQltonimque  bominum  mores  vidciir , 
cunpiratui,  oeqne  id  fioe  provetbi^Ii  (fuadam  ratione.  Nam  bac 
<c^pan£re  aibicioc  etiam  Aiifiophanem  in  AcarnaBibos: 

Qpo  ioco  (id  quod  ez  loterprete  clarius  eft)  Lacedcmonto  $er2* 
PhiQs  opponitur.ficut  A^heQieafibus  Megarenies.  Simili  modo 
hic  lepusiculos  8c  vulpeculas  minorum  gentium  animalcul^y  cum 
l^isinis  &  beroicis  ajumalibus,  leonibus  &  pantheris,  imb  ckr 
phsnttbus  quoquB,  pari  agaominatione  conferri  ^  obfeivare  licet. 

M<  N^n  vtflro  ffwrtyfed  iitUi&ieortimy  tjnts  ftmditus  gtns  nofirAtfm 
"^'<0  Ven.  ^»4  fmditus  gtns  vtflra^  Nam  Epicurus  piale6\»- 
jy  ceite  repudiavic ,  ut  ait  Torquatus  pcimo  de  Finib.  Jn  dia' 
wtffM  mmtm  vefirm  nstUam  vim  txi/fitnat  tjfe  ,  nee  ad  melim  vi* 
^^^^tim  ,  ntc  ad  emmodim  dijftrtndum,  Quod  autem  in  Venc- 
^j  ^a  inftrtter  tftfd  rtfsrat  trd  ^mXinriKd'  ttt  iilud  qnidcm 
onons  umpltcius  orationis,  led  haod  fdo  an  veram.  Camer, 

24«  ^na  fmiditnt  gtns  vtjha  non  nevit.}  Puto  legendum  eiley 
^*'^»  Qt  fubaudiarar,  morem:  8c  deinde,  argumtmis  ftntentiamf 
^tiy  afgmntntiftmtntiam.  P.  Manut. 

2 J.  ^Sned  atttttn  efl  ijtitc  gradatim  ,  ftemfifes  tuo  jiwe.]  Sic  repo- 
"^.  iubcntibus  ^lieRf.  uno  8c  Bonon.  1494.  &  Viaor.  Vulg. 
fj"  mem  efi  iftmgt^datim  ?  Stimpfijpis  ttto  jnrt,  Perpcram  ,  nc 
^ic  I  abfuide  contraqnc  rcm  ipfam^  Davif.  Slmd  ophs  erat ,  t§ 
?J  '*  »/'•«  fervenire? Httidantemefi  iSfmc  gradatim,]  Ita  MS.  Reg* 
"'  vcto  Ven.  S^Uod  atitem  efi  i^uc  :  gradatim  fumpfijfes  tuo  jure, 
^  <0Q  intelligo.  Sufpc£^a  mihi  hsc  verba  ,  qux  fentcntia  ipfa 
^i     ^(oiatioquc  xcijpuunr.    Adtungis  ,    inquit ».   BCC   lariooeM 

BifkHfkbkk  ciTc, 


a^iS.        Dk  Nat:U-aa  De^rum 

gra<ktim  i  fui9pii$Fes  ti^o  jure.  Nam  ^  beatis  ad  virtu- 
tem ,.  k  virtute  ad  rationem  video  te  veniffe  gradibus, 
A  ratione  ad  humanam  figuram  aiio  modo  accedis? 
praecipitare  iftuc  c^uidem  cft  ,  non  defcendere. 

^o.  Ncc  vcro  intelligp ,  cur  maluerit  Epicurus  deos  ho- 
minam  fimiles  dicere  quam  homines  deorum.  Qux- 
tcs,  quid  interfit.  Si  enim  h6c  illi  fimilc  fit ,  effe  illud 
huic  video.  Sed  hoc  dico ,  non  ab  hominibus  form» 
figuranji.venifle  ad  deos.  dii  enim  femper  fiierunt ,  & 
nati  numquamfunt,  fi  quidem  seterni  funt  fiituri,  at 
hominesnati.  ant^  igitur  humana  forma  quam  ho- 
mines,  ea,  qua  erant  forma  dii  immortales.    Non   er- 

.  go  illonim  humana  forma  fed  noftra   divina   dicen- 

'  da  eft.  Vcrim  hoc  quidem ,  ut  voletis.  illud  quaero , 
quae  Rierit  tanta  fortuna.    nM  enim  in  rerum  natura 

p  I  rarione  fadlum  effe  vultis.    Sed  tamen  quis  ifte  tantus 

cafus?  unde  tam  felix  concurfus  atomorjim  ,  ut  repen- 

ti  homines  deoram  fbrma  nafcerentut^?  femina  dcorum 

decidiffe  de  cselo  in  terras  putamus,  &  fic  hominespt- 

trum  fimilcs  exftitiffeivellem  diceretis:  dcotum  cpgnt-' 

P.  B.     tionem  agnofcerem  non  invitus.    Nihil  tale  dicitis :  fed 

cafu  effe  fadum ,  ut  deorum  fimiles  effemus.    £t  nunc 

argumenta  quaerenda  funt,  quibus  hoc  refellatur?  uti- 

1  poflem   nam  tam  facil^  vera  invenire  ^poffim  qukm  Ma  con- 

^tf*         vincere.  . 

XXXIIL  Etsnim  enumerafti  memoriter  &  co- 
piofS  (ut  mihi  quidem  admirari  liberct,  in  homine  cffc 
Romano  tantam  fcientiam)  usque  ^  Thak  Milefio  de 

92  natui^  deorunji  philofophorum  lentcntias.  C^mnesnc  ti- 
bi  illi  dehrare  vifi  iunt ,  qui  fine  mambus  6c  pedibus 

con- 

ttki  nifi  in  honuois  figura.  Qaein  tibi  hoc  datunim  potas  i  Si 
cnim  ica  eiTec  ,  quid  opus  em  ,  te  gjcadatim.  iftuc  pervenjce? 
fumpfifles  tuo  juie*  Ita  bene  jam  procedit  fententia»  ot  libeat  i 
libcaKiis  quxrece  ,  quid  opos  erat  illud,  ^uU  dutem  tfi  ifincgr^Ua-^ 
tim ,  tam  inficetum  nobis  obtrudece  ?  Hoc  igitur  totum  >  (fmd 
amtm  efi  ifittc  %rad4tim  ,  ut  alienum  a  Tullio  ,  e  medio  prorfiis 
tollo.  Quis  non  videt  ^  margine  erepfifle  i  fValk^,  ^id  autem 
efi  ifiae  gradatim.]  Vix  intelligo  quid  fibi  vdint  ifta  verba,  8  il* 
lus  fere  eft  dubicaodf  locus ,  quin  fiot  repetitio  pcaeceden  n. 
Itaque  quampcimum  hunc  loeum  infpexi  ,  pecfu^fi  mihi  ifla  fc 
toUenda;  nunc  autem,  \e€ti  poflea  Walkeri  notl ,  io  £em  ia 
ifta  me  confimiavi.  Davifius  corrigit ,  ^md  auttm ,  fed,  fr  a« 
R^uhitr, 

26,      r. 


L  t  3  B  H     P  It  I  M  O  S«  ^2929 

conftare  daatn  po(&  decrcveFutit  ? «  ne  hoc  '^uidetxi  vos  m  acc  hcc 
moret,  confiderantes ,  qos  fit  utilita^  quseque  oppor^^^^A 
tanitas  in  homine  membrorum,  nt  judicetts ,  membris 
Loinams  dcos  non  egere  ?  quid  eatm  pedibus  opus  eft 
fine  ingreffu  ?  quid  maiiibus  ,  fi  nihil  comprdienden-» 
dam  ?  quid  rcliqua  defcripdone  omnium  corporis  par* 
tium»  in  qoa  nihil  inane,  nihii  fine  caufa  ,  nilnl^ruper- 
yacaneum  eft  ?  Itsaque  nulla  ars  imitah  follertiam^naturas 
poteft.    Habebit  igitur  linguam  deus ,  &  non  loqoetar; 
dentes  ,  palatum  »  fauces  nullum  ad  uAim  :  quaeque 
procreationis  cauia  natura  corpori  affinxit,  ea  fruftraha- 
bebit  deus :  nec  extema  magis  quafm  interiora. 
'*^Cor,  pulmones,  jecar,cctera';  qutE , dctrada  uttr  93 
Ktate,  quid  habcnt  vcnuftatis?  quandoquidem  h£C  efte 
in  deo  propter  pulcritudinem  vultis.    *7  lilisne  fidcntes 
fomniis  non  mod6  Epicurus ,  ic  Metrodorus ,  &  Her»- 
macfaus  centra  Pythagoram ,   Platonem    Erapcdodcm- 
quc  dixerunt ,  fea  mcretricula  etiam  Lcontium   contra 
Thcophraftum  fcribere  ^^aufa  fit  ?  *9fcito  illa  quidem 
fermone    Sc  Attico:  jofedtamen.  tantum  Epicuri  hoirr 

tus 


Itnt  venm^gitgs  ^}  Coingo  ^  cpr  ^  ^iimtnes  ,  jfcttr,  ottrA:  ffM,-i^- 
tr^tSm  milnm  ,  ^uid  hahem  veim/tatis  f  m\  pnteedentibus  tenui 
diftio^iofut  «oti  &fiiQg^uc  4t  ad' veibom  hMit  teferantm*    F» 

.  Z7,  J^tne  fidmt4s  fimMis^l  Vid^ntes  ftO  fidem*t  hAtX  Antiqam 
libet,  nonmaie:  orEiDENTEs  videatui  fcriptum  faitk  in  «antt- 
quioribus,  antiqua fcnbendi  mione,  qui  TERMiMi&iT  biEi  r^ 
&  aSia  iinuiia  in  vet«ium  monumencis  reperiuntur.  Vrfin, 

as.  .Amfitfit,}  Scribeni}um«ii»/?r,  ex  manufcripto.  Jdevt,  Lam^ 
bfflus  conjoeit^  ae^a  efi  f 

fl9.  Scitet-^mdem  ilU  (^,"]^  Secufus  (um  P.  Vi6fcorii  ieatentiflfn , 
qux  nibii  dnctepat  ab  antiqua  ibtiptura.  lic  enim  luibent  noftti 
libh.  ¥ett.  .docct  atatem  ille  llb.  V«t.  Left.  xxiv;  18.  «fft  hlc 
diro^uiirnrtf  ,'bonis  fcriptoribus  ufitaram.  'Quod  finulla  hic  efiet 
leticeothi,  fed  integra  ficfibeca  Idcutio ',  hic  eflet  <|uafi  oratioois 
tcnor  8c  iousfus  :  fiite  iUa  qmdenrfirmone  ^ttico:  fid  t^twen  meretri^ 
enUt^ttod  indi^num  efi,  Sequitur  acclamatio ,  (cu  epiphonema,t«7i* 
I       Epieetri  hortHsHiuit  licerAid     LambiU. 

►.  Sed  tdmen  cnr  ttmttm  Eficuri  ,  dTc,']  Legendum  ,  CumtMn-^ 
,  8c  mox:  filetis  ^mtri  y  non  (ju^rere,  Caffjer.  Sed  tMnnen  tan' 
Epicmri  &c.1  Scctttus  fum  Icftiondm  i  Petio  Vi€totio  CHami- 
tm^intcrpunftamquelib. xxiy.  Vati^r.  rap.  1«.  rcfpondcnt^iuc 
mi  Pall.  Gruter.  Sed  t/men ,  &c:^  tocus  hic  eft  vcxJrtMBmua , 
^taimt^SeiEtiiXkAfidtamen?  Viftorius  pro  apofiopefi  liabcti 

Bbb  bbb  bbb  z  Lam* 


•^ 


2930  DB  NATUltA  DEaRUM 

tus  habillU:  Ikrentiae.  &  foletis  <|ueri :  Zeno  quidem  etiani 

litigabat.    quid  dicam  Albutium  ?  nam  Pbaedro  nihd 

P.  XX.    elegantios,  Dihilhumanius.    fed  ftomachabatur  fenex , 

fi  quid.  afperiiis  dixcram  ?  chm  Epicurus  cpntumeUofif- 

n  ▼exacit  fimfe;Ariftotelem  ovexavent:  3>Phxdoni  Socratico  tur- 

MSS.&     piffim^  maledixerit :  Metrodori ,  fodalis  fai  ,  fratrem  » 

€dd.vtn.    TimodMitcm,  quia  nefcio  quid  in  philofophia  diflenn- 

rety  totis  voluminibus    conciderit :    in    Democritum 

jpfum^  quem  fecutus  eft»  fnerit  ingratus  :  a^Naufipba- 

^  nem. 


,  Lanibtnns  fubaudienduni  ceafytyfed  umtn  mtrttrimU  ,  fiMi  n 
Iputm  eft,  Manutius  lcfit.  ftd  c»m  iantmn\  &  ftUtis  mmi  ▼idecof 
d  pofitum  pro  (oletis  mdignari ,  fi  quis  vobis  contcaaixeiic.  Qjoo 
hxc.oiDfiia  !  mei  fententil  levi  mutatione  legendum  6c  diftin- 
gpendum  eft  hoc  raodo  :  MtntrictUu  etiam  Lfntinm  cmtrA  Tbem^ 
fhr^tmfcrilftre  amfd  tfi.    Scftt  ilU  <fttidem  ftrmtnt  ij  %Attif  ^  ft^ 

'  tMmtn  ^ttmmn  Eficmi  htrtus  hahtit  littmis)  m  ftltti*  ftrt,  Zmtm 
^Hidem,  &c,  Cicero  aliquoties  ^rf  polutc,  fto  fere  ftmptr  1  ut  c.g» 
de  Invebt.' lib.  I.  cap.  29.  Vrobtbiit  tji  ii  ^  qmi  ftrt  ftri  ftUt. 
Benbier. 

.  M.  Phddtni.]  Foitaifii  iervicutem  illi  objecit,  de  qua  pxacter 
Laeit.  Gell.  lib.  lecttndo,  cap.is.  vel,  qubd  capci  paciiieoaftus 
fueiit  s-Mvai  st'  tiiuifAttr®*.  quo  loco  imerpies  neicio  qoem  tnr* 
^n  quxilwn  ilU  affing^..  niil  fQita0i8  to  erimtfMt  pio  rnptnari 
Attio^  inteUeyeiic»  qu<M  tanaen  qoa  ejcpcdSit.    Bttuitfm* 

91.  ftUitfifkmum  magifirmn.  ftmm  ^  i  tjut  nihii  dddictrm ,  ftm  ttttt* 
h  acctptrit.}  Ita  MS.  Kegi.  £dit  >^  Ald.  Lamb.  GroiiDv.  plane 
mendofe  &  contia  lem  ipfam;  Quid  enim  tam  miium  ,  Bpicii- 
fiun,  quinemisi pepcicent »  mal^  accepiiTe  iUum  matHMlum  ^ 
^apud  quem  opeiam  muciliter  poiuiffet»  a  qno  plane  nihii  didice» 
jratj  Atqui  omnino  falfum.eft  ,  Eplcuium  ^  Nanfipbane  nilrit 
dtdiciire;  teftis  fit  ipfe  Cotta  cap.  z6,  I»  Nmtffhmm  Dtmmetititm  tm* 
mteif  (Epiciinii)  fMw  cmpp  a  ft  ntn  tttfft  mndiim»  ,  vtmu  ttkmtmt 
tmnihms  ctmmmeiiis,  ^Atifuifi  hmc  Demttcritta  mtn  smdifit  ,  <jmid  4«- 
ditrm  (fofte  ,  ^id  dt  et  ferttf)  Hmid' tft  (leg.  cnm  £d.  Ven. 
S^d  tnim)  Jn  Phyficis  Epicmi  ntn  k  Dtmtcritt  f  C^m  igitur  baec 
omnino  fint  contiaria  &  iacptiifime  iis  ,  quos  immercntet  Epi- 
cnros  lacciaveiic ,  annumeiecur  Maufiphanes',  quem  ,  fi  ab  eo  nl- 
hil  didicit »  raerito  vesarec :  quisquamne  adbuc  exiftiflialMit  ita 
Tullium  dcdifie  i  Peiiclitanda  igitut  aiea  cft.»  ut  hane  cttam  ma* 
odam  ciuamus.  Lego,  s^mt  ilia  didictrm.  Nihil  &  nit  in  vctc» 
libb.  nunc  hoc ,  nunc  iUnd ,  promifco^  legnntuf.  Atque  ut  in  ^ 
.  pia  cicatO  ioco  hac  Demecr$tt4  lef^ndenc  Namfiphmu  Demtcri       j 

.  ita  bic  illa  didictmst  refeiuntui  ad  Otmtcritsmn  ipfmn^  yid.  Ses  a 

Empiiicnm  adv.  Mathcm.  p.  t.  2.  appofitiffime  ad  bacconfiic  1  • 

^,     De  Fin.  x.  SlB^  ^t  faptrtt  alifmid^  Itm  iftm  didicijfit^  de  »  [- 

cuii  ratione  di^m  eft  »  dc  paulo  poft  ,  S^d  tnim  ma  prtbii  m 

Mfimtrttm  tjfi^  fi  frtbmtm  >  qmm  illt  dittrtt  ?  tmm  frmftnm  HU  r- 


L  I  B  E  R       P  R  I  M  TJ  $•'  2931 

tieffl ,  magifirum  ivsm  »   i  quo  nihil  didicetat,  tam 
male  acceperk. 

XXXIV.  Zeno  quidem  non  eos  fol&m  ,  qni  tum 
cjrant»  ApoUodorum»  liSyllum»  ceteros  figebat.  male* 
didis;  fed  Socratem  ipfum,  pareutem  philofophiaB, 


difctri  Imlm  ejfet,  De  Leg.  iii.  6,  KAhhac  familU  mdgis  ifiA  mani^ 
rmUy  PliUofu  pri^cipe,  i^fgo »  4i»  «/m  familia  ^c,  Dcin  cap.  )4. 
kgo,  c«79»  cettris  rdms  infirieres  fmims ,  f^rma  pares  fmmuj  ?  us  ip(a 
Tidecuf  U  poftulaie.  Watker,  ^  ^ue  tubii  didicerant,]  Walker  reac 
oftoictit  hic  aUqinii  yitii  lacczc  Gpriigpt »  i  fM  ilU  didutrat , 
vcnioi  Aon  patct  qnb  Ulud  itla  fit  leftccndum.  matlcm  ,  nihii  »#«, 
dUtictraey  nam  dicunt  Naufiphaaem  cxcelluifi^e  in  muUis  icicuiis, 
&  £picuius  iinc  dubio  pauca  ifta ,  qux  novit  ,  ab  ilio  didiccsar. 

.  31.  iS>//jiiiir,m«r«#^<r.]  ViftoiiuslibfozxiY.Vac.  cap.i9.  locum 
babtt  fiiipcdum  dc  macula.  libti  «ninv  calamoczaiati  fciibbnt»^*' 

ff9s,  &.  veib  Piil.  fec.  quoque  exhibct  five  ceteres,  tert.  camca 
iMm  aterys,  Groter.  In  Caniabrig.  m^fLyUmn,  If.  Voffius  in  Co- 
dicc,  qucm  dcfigdat  licera V ,  nbcavcrat  SiUim ,  fed  Boflidiaous  con«' 
veoaebaccumPal.  icc.  Jonfius  ex  hoc  loco  incercum  an  &  ex  aliic 
(quod  negabat  fc  (ciic  Vidotius)  Syllum  rcccniet  intct  Pythago* 
licos.  Moz  mtror  omnes  fileie^  quum  jEc  in  Cautabiig.  &  in  BuiUd* 
ckiiclegcrim ,  Chryfifipum  nwmpsmis  nifi  Chryfippam  v^eSdt ,  quod  Uo- 
tiffimumcpnvkiandi  apiidantiquosgciias,  &Epicusea  mohitia  di- 
gwim,  quttm  quod  ipfe  convitiatoc  admittebat ,  aUiimpJtigercr. 
An  id  cicdimus  nuspiam  occuii^  Giutcio  i  Gron$v,     ^poUodo» 
rm»,  SyUmmy  ^c,-]  Vox  ifia  !$>//«;»  cft  admodom  fiifpcaa  Vi^o-* 
lio ,   qoi  ncminlmB  pbilofophum  ifio  nominc  noveiat    Jonfius 
Hift.  Phfiofoph.  ii»  cap.  15.    ReiHcC^Vai.  Left.  iii,  a.    Ac  poft' 
CQc  Davifios  oftettdciunc ,  nomen  iftud  apud  Gf acos  ignoirum  tioa 
fuiflc ,  qunm  lepcrtatur  philofophus  quidam  Pythagorz  ftiAatoc 
co  OMDinc  apud  JambUchnni  in  Vica  Pythagoix  cap.  xzviii.  ve-' 
lum  Syllua  ikc  jam  oUeiat  tempoie  2^nonis  Epieurci  Ciceionis 
xqnalis,  qni  iniiio  Ttmati  adfiimat,  Pythagoticam  ledam  jam 
dcfeiflc^  loogotcmpote.    Dc  illo  igitur  non  eft  fcrmo  ,  &  ifto 
nominc  aJiusaOn  reperitui.  Th.  Aldobiandkios  cziftimat  ideo  iu 
notis  ad  Diogen.  Laercinm  vii,  39.  hic  cgl  dc  ifto  ApoUodoio» 
qoi  pec  DiogcBcm  S  E>iax^  vocacut ,  quam  voccm  mutatum  ic 
io  o  Sijxx^ ,  itn  oc  apud  Cioeioncm ,  Ultus  quidem  iencentiii ,  fic 
legcndont  fine  diftinaipne  ioteimcdia ,  KApeUodorum  SyUmm,  Ve- 
iir~  2v>.x^  ,  quum  nomen  lod  non  ficj  aCqoc  adeo  ne  voz  qui- 
d<     Gtarca,  non  magis  quam  £>»^  ,  palam  eft ,  neuciam  ea-' 
ic     vocnm  iuiic  loco  conveniie.    Focce  coitigendum  eft  0  2iaX9c« 
m     duos  2f\x«c ,  etmpdxain^  i    atquc  ica  in  Ciceionc  quoqoe 
ei     lcgcndom  '^poUodormnSdlHm,    QuaBdo  vixeiit  ccttum  noti' 
d     fed  Skoicus  ccac ,  quaiumn  e  Dibgcnc  Laenio  oo&jiccie  licet, 
£     ita  cft  fipiciueoinra  vehcmcotia  cofttia  iftam  feftani.    Omit-* 
U     niB  non  cft,  Lambinnm  lepcrifie  SyUem»  in  qnodam  MS^o; 

Sbb  bbh  bbb  $  undc 


193*         De  NATtJliA  Deorum 

Latino^erbo  utens»  34fGurram  Attkum  foifle  dicebtttt 

^4  Chryfippum  numquara  nifi  35Chefippum  tocabat.    Ta 

ipfe  pBLV^6  ant^  ;  c^m  tamqtiam  ienatum   pliildfopho^ 

rtim  recimres ,  fummos  virc^  defipere  »  delkare  ,  de- 

mentes  efie  dicebas.    Quorum  fi  nemo  verum-  videt  de 

natura  deorum ,  .verendum  eft ,  ne  nulla  fit  omnino. 

Nam  ifia,  qus  vos  dibitis,  funt  tota  commenticia,  vix 

digna  lucubratione  amcularum.  non  enitp  feutitis.,  qukm 

o  impctra-flftirita^vobis  fufcipienda  flht,"fi'<>impetraritis,  utconcc- 

fcritis  4/11.  diamtis  'eandem  /effp  hom.inum    &   deorum  figuram. 

Oinniscultus  &:.curatio  cQrporis  erit  eadem  a&ibci^ 

p  accaba-  dadeo,  ^ae 'adhibetor  homini :  ingreffus,  curfus,Pac* 

tio</iV.      cubitio,  inclinatiojfeffio^icoinprehenfia;  ad  extremum 

etiam  fermo  6c  oratio.   *'/'  \   . 

pr     N^m'quod"&  mafes  ae6s'&'  foeminas  effe  dicitis  , 

qyid  feaaat;ur  videtis.  Equideai  mirart  ^tis  non  ]poffuin, 

unde  ad  ifia»  opini(»ies  vei^er  ille  priftccps  venerit.    Scd 

daraare  non  definitis^,  retinendum  hoc  el!c  ,'ieuslfc* 

beatus  ,  immott^isqu,q  iGt.; ,  Quid  autem  ol^ftat ,  quo 


Unde  cui  vidcii  po(fit  lejgcacHim  ^AfU^domm  Cimetm,  .  I4rai  er- 
lOJ.  maculavit  PJin.  Hift.  ^at»  lib.  xx..  caf.  4,  ubi  ApoUodocus 
ifte  in  btiinibus  ,MSdis.  £c  vetuftis  editionibu«  pec  «iiorem  diftus 
crat  ScilUus,  piq  cittieus,.^  £iat  mcdicus  ^dlcbcnimus  ,  <|Ht  foilaa 
acritct,  contia  ^cnpocm  difputavit.    BvHbitr. 

34.  '^curram  ^ttieum,}.  idem  Arnobius  libt.  viii.  Icaftant.  lib« 
lil.  c^p.  20.     ^Jiud  &  boneftiuseft,  upentt ,c»m  dicu  BetnitiHSi 

iS.  Cifyfwn.}  Ven,  Chjgfi^Mm^  ^  verbo  obfcoenio^s  fignificario* 
nis,  xy£t<,.fado.nomiac*  Camer,  Chifipf*m,}  Si  poft  Camera- 
imm  divinare  libcret,  cifippum  legcrcm,  ut  qui  UjyyUn  Bdit^ot 
licmm  x^^'^'^^  >  quo4  Laertii  epigramma  de  co  pcaedicac*  «rtf-vnr 
apteni  ]Sacchicam  .(igi|i6cat.  m^hocctiam  coftdius'&  loogtas 
petitume^  qiiam,ut  emditorum  aurcsfeirequcant.  CemnKi  ydl 
ci  ipfo  Laertio  cft ,  K^vrisrvov  cum  k  Caineade  fuific  cog&onun^^ 
tum,  qubd  tenuis  eius  imago ,.  quae  in  Ceiamico  ciat ,  k  ytano 
cqiiitc  iere  tegebatuc,  Quintilianus  in  captte  dc  R.iru  hoc  foc»ii«. 
di  gienus  fiigidum  ccnrct»  quodex  fi^kionc  nominift,quz  adjeftis^ 
dctcfl^js,  vcl  etiam  mutatis  Utecis  fieci  folct ,  ducitof ,  ut  TMmsi 
fxoTuliius,  Egoez  pcofonomafia  hujusroodi  deduAa  ma<ris  ««q» 
didcriu)  :  quaHa  ctiam  iUa  fupcfiota  fiierunt ,  Anpoitpir^'  pco  »» 
mocrito,  iftnttfap©*  pto  Antidoro  :  &  illud  GentUiom  ad-  m 
Chriftvinos  ,  quos  tcftibus  Theophilo  ;  TcituUiano  fic  L:  1- 
(jo  Chriftianos  nominabant  :  &  noftii  fccuH  conviciatofcs  ^  «- 
$res  pu  Chrifie  ,  fi(4tres  ,in  cifiA  DomtvaAt ,  phcaEn  icciptura  in 
odium  vocantcs.  £x  hoc  geoeie  naicuntuc,  kfrMfdf^ee^ui  dilf  a* 
lua^i  uc,  cencitnatmtf  ttnvieintoris  diurt  dikf^dm^.   Bctulcia 


IftBERPRlM  U^S.  2933 

mnhs  fit  beatas^  fi  non  fit  bipes?  aut  ifta  s^five  beati- 
tas,  five  beatitudo  dicenda  eft  (utrumQue  omnino  du- 
rnmy  fed  ufu  mollienda  nobis  verba  iunt)  ver&m  ea»  7.  b. 
quaecumque  eft^  cur  aut  in  folem  iliuln  ,  aut  in  hunc 
mundum ,  aut  m  aliquam  mentem  xteriiam  ,  figuri 
membrisque  corporis  vacuam »  cadere  non  poteft  ?  ^ 

Nihil  aliud'  dicis »  nifi  ,    numquam  vidi  folem  autpd 
mundum  beatum.    Quid  ?  mundmn  »  praeter  hunc  , 
umquamne  vidifti  ?  negabis.    Cnr  igitur  non  fezcenta 
millia  efle  mundorum,  fed  innumerabilia  aufus  es  dic&- 
re?  Ratio  «idxKuit.    Ergo  hoc  te  ratio  non  docebit,q  inciuis 
dm  praeftantiffima  natura  'quaeratur  ,  eaque  bcata    &<J<x»it  M. 
aetema,  3rqu«  «foia  «divina  natura  font ,  ▼ut  ^^^^^^l^^^Q^^^t». 
talitate  vincamur  ab  ca  natura ,  fic  animi  praeftantii  vin- 1^1,^  °^ 
ci:  atque  utanimi,  itcm  corporis?  J^cur  igitur,  dim  $  roijedivi- 
cetcris  rebus  inferiorcs  fimus,  forrbslparcs  fumus  ?•  39  ad «»« iunt 

fi.  MSS, 
'  .       (  '  t  in  dxvina 

...  4/»/,   ' 

•  V  nosut 

35.  ShebutitASt  fhe  heaiitmU.]  QtlintililllUUlib.Vin.  dtOuOi^Lmh. 
tn,  de  fingendis  noyis  8c'fotioandi$  yetiiis  difpntans,  hocezem- 
pkun  ex  Cic.  lepetit;    Metuleimi, 

3*^.  S»s  feU  dsvin^  ffMwnfitnt,}  Qa^ttes  odd.  antc  ViAoaufli 
nthibent,  in  divina  naturs^  quod  piacfiat.ledibni  poftetionim  edi*  - 
tionuni}  vetuin  omoes  fexri  non  poiTunt  ptopcei  multiplicem  re- 
pctitionem  vocis  natura,'  quac  ter  In  cftdem  pnralr  8c  eadem  tet* 
minatione  occurrit.  Mixoi  ,  quum  uniis  Oriiccti  cbdex  MSAut 
exbibeat  »i9iM  /•/<#  divina.mHTsfunt ^  aeminem  Tidifle  legendum, 
qmsftU  divins  n^Mr^^fnn^,  Daviiuus  in  additionibus  toUens  voccfli 
iMt«rAicribit,  qnMfeln  d^vinA  fum  %  quod  eodem  ledit ,  ied  coc? 
leftio  mea  propiiis  acccdit  'ad  vulgacsim.    Beuhter* 

3S.  Cur  igitur  ,  emn  ce^erit  rn  rehut  inferioret  (imus  ^  forma.  pare$ 
fumusf^  Mefcio  cur  Walkei  dicat  (eotemutm  pofttilare  ot  legatui, 
dmferiuree  fienms.  Mlhi^  conttario  videKtnr  leponendum  Jimms,^ 
^fumue  in  textu  legeietuc.  Si^ficaiet  enim  Cottam  putaviiK) 
deoium  figttiam  nmtx  eflc  fimilem  ,  quod  ejus  menti  plan^  eft 
comiarium.  Certus  (unqf » Ciceronem  rcKii>fiire  ejjhnus ,  veium  ul- 
tima  fyliaba  vocts  prawedeiitis-  abforpfit  pnmam  iftitis ,  qood  ficpe  « 

invetimiscodicibusfit,  ut  nonmt  cricici.    Beuhier, 

19.  tAd  Jtmiiitudinem  enim  Dee  frepius  uccedebat  hunUnu  virtms 
^iUm  figmraj\  Lambinus  le^endum  cenfebat  Dei  ,  qu«  conje^hua 
mihi  non  videmr  rejicienda.  Fhrafisiila  accedebat  De»  adfanilitm^ 
dinem  indigna  Ift  Cicetone.  Saltem  fonge  alio  modo  |oquitU£ 
£pift.  ad  Att.yir,!.  xAtexidis  maniem  amabam^  ^uod  tMn  prope  dc 
ceddat  mI  Jimilitudinem  tua  litera  j  nen  amabam  ,  tjuia  indicahat  te 
tm  valtre,  nam  m  hoc  inttanfitu  moneara ,  ita  le^ndum  puto  lo* 
cuaifium,  quem  critici  magis  obfcuiaveiunt  quam  illuftiaveiunt. 

Bbbbbbbbbi^  i^ii*€ 


i 

'2934  D£:NaTURA   DfiQKVM 

t  dtlaiiin  fimilitudmem  eniip  'deo  pcopius.  accedcbat  huma&si' 
virtus  quan?  'figuVa.    .         ^ 
,   ^        XXXV.;  An,  qiiidq^uam  tam  pucrile  dici  poteft*(ut!' 
eundem  Ipcum  diuti&^,  urgeam)  ouam  fi  ea  genera  be-  M 
luarum  ,  qua^  iii  riibro  mari  iQoiave  gtguantur ,  nu]lal|) 
pyefTe  dicanius  ? 'Atqi^r^he  curiofiflimi  quidcfla  homines  ) 
^CJfquireodo  audir(e^tam'.n^*ulta  poflunt  quam  funt  mul-ij 
ta,  quae  t^rra  ,  ri^aicf ,,  paludibus  ,  fluminibus  cxfiftunt,'! 
quae  negemus  cflcj  qui^  numquam  yidicpus.  Ipfa  v?r5. 
quim  nihilad  tenirpertinet ,  quae  vos  xieleiflat  maxime,  ^ 
firailitudo?  Qiiid?  caiiisnonne  firiiilis  idpb»^  atque,  lit ' 

.  Eiinuis,     ■:■,,■■  f  . 

,  Simm^  quam  'fimilU ,  turfijjinia  heftia  ,  mhis  f 

'at,ri;jpres  in  utroque  difpares.  Ekphanto  belluarum  nul-, 

U  pruderitior.    at  figuja  quae^  vafiior?  De  bcftiisloquor. 

98     0uid?  intcr  ipfps  tomines  nonne  .&  Qmillimis  formis 

▼  conGmf  dlTpares  mbres,  &rm<^ribus  yfigiira  difliraiHs?  etcnimfi 

wwfiS"  ^ferael,  Vcllei,  fufcipimus  genus  hoc  argumenti,  atten* 

-^      *f^y^^i    de  quo  fcrpat.    tu  enim  fumebas,  nifi  in  hominis  figu- 

.  '  ra  .ratiojieiji  iufire  npn  f pfle,    fumct  alius ,  nifi  in  ter- 

r/?ffdr  hifi,in^o.j/qui  P^tus  fit;.  ri.ifi4(x,.eQ  »  qui  adole- 

vcrit :  nifi  in  eo ,  qui  didicerit :  .nifi  in  eo  ,  qui  ex  am« 

mo  conftet,  &'^orpore  caduco ,  •&  infirmo  :  poftrem6 

'   nifi  ih  horaine  atque;  morrali.  '  Qiidd  ft  in  omnibushis 

rebus.obfiftis,.quid  eft.quod  tc  una  forma  conturbet? 

bis  enim  omnibui  ,\qwae  prppofui.  adjiin<ftis,  in  homi" 

ne  rationem   ciTe  &  mentem  videi^s.  <  Quibus  detra- 

<^s ,  deum  tamCD  ^nofie  te  dicis ;  modo  hneamenta  ma« 

neant.    Hbc  eft  nop  confidcrare,  fed  quafi  fortiri,qui4 

loquare.     .       .  .         "'  v 

99 ,  .Nifi,forte  hc  hocquidem  attcndis,  npn  modo  inho* 

mine^,  fed  etiam  in  arbore  ,  <^dquid  fupervacaQCum* 

fit,  aot  uftim  noahabtfat ,  obftai^Ci  •  Qu^m  moleftum 

eft  uno  digito  plus  habcre  ?'quid  fta  ?  quia  4<>nec  fpc- 

ciemj.,n$c  ufum  aUutn  quiiiquq.d^llderant»    Tuus  au-» 

.  j'.  •       tem 


w 

^  40.  Nec^fpeciim ,  nec  ufum  dliufn  ^mwjne  dffiderMt,'^    ^on  ^ ,  ut 

hic  de  pulchhtudine,  fed  de  ufu  quinque  digito^um  in  mana.  ui 

^nim  quisque  eorum  poftuhiec  altum  ufuma  aut  formam  ali'  1 ) 

Quzllio  cantum  eft ,  an  digito  fexto  iic  bpus  ,  five  uf^s  fire  1" 

cpcitudinis  cauiH,    Fo;tte  Ciceco  fciipfcrat ;  hec  ffttie  y  nec  \  1 , 
Mi»m  quinqHe  dcfiderant,    BouhiCf»          » 

41.  •* 


\ 


LflBER     PRIMUS.  2931' 

r  '  ... 

tcm  deos  non  di^o  nno  ledandat »  fed  capite ,  collo » 
cervicibus,  lateriDus  ,  alvo  ^  tergo ,  poplitibus ,  mani-  / 
bos,  pedibus  ,  feminibus ,  cruribus.  Si  ut  immortalis 
fit,  quid  h^ec  ad  vitam  membra  pertinent  ?  quid  ipfa 
facies  ?.  ma^s  illa  ,  cerebrum  ,  cor  ,  pulmones,  jecur. 
luec  enin?!  lunt  4i  domicilia  vitse.  Oris  quidem  habitus 
ad  vitae  firmitatem  nihil  pertinet. 

XXXVI.  «At  eos  vituperabas,  qni  cx  operibusioo 
magnificis  atque  praeclaris,  ciim  ijrfum  raundum,  cilim*^Et«» 
qusmembra,  caelum,  terras ,  maria  ,  cumque  horum'*'"' 
;  infignia  ,  folem  ,  lunam  Hellasque  vidiifent ,  cumque 
temporum  manu-itates ,    mutationes   viciffitudinesquc 
oognoviffent*,  fufpicati  elTent  aliquam  excellentem  efTc 
praeftantemque  nJfturam ,  quae  haec  feciflct  ,'moveret, 
j  regeret,  guberharet.    Qiii,  etiam  fi  aberrant  i  conje- 
\  ftura  ,  v&eo  tamen  quid  iequantur.    Tu  ouod  opus 
j  tandem  magnum  &  egregium  habes ,  quod  efFedum 
divina  mente  videatur  ,    cx  quo  effc  deos  fufpicere?     ^-  B, 
"Habebam,  inquis ,  in  animo  infitam  informationem*  ?**^* 
I  quandamdei;  &  barbati  auidem  Joyis,  '^g^ileatae  Mi-J'^g^L 
\  nervae. .  Nunx  igitm:  effe  tales  putas  ?  cw),  umk, 

I  Quanto  meliiis  haec.vulgus  iniperitorum  ?  qui  non  loi 
niembra  foliim  hominis  deo  tribuunt ,  fed  ufum  etiam 
membrorum.  dant  fenim  arcum,  fagittas,  haftam^cly- 
peum  ,  fufcin^m  ,  fulmen  :  &  fi  ,  adiones  qnae  fint  * 
deorum,  non  vident,  nihil  agentem  tamen  deum  non 
quemit  cogitare.  Ipfi ,  qui  iFridentur ,  i^yptii ,  nullam 
bekam  ,  nifi  ob  aliquam  utilitatem  ,  quam  ex  ea  ca* 
^  percnt,  confecrayerunt.    4*VeIut  ibes  maximam  vim 

!  41 .  D»mi£ili^2  Sic  eleganter  CLeerp  vocat  ea ,  qux  medici  mem* 
i>ra  vitali^  Qominant ,  &  qus  6ixcis  /xopttt  xvpieireiTa  >  paites 
priocipaies;,  vet  membra  principalia  dicuotur.  In  quibus  coc  noa 
laoguinis  modo,  ut  PJato  inqutt  ,  fed  totius  vitz  fons  eft.  nec 
magis  ideo  domicilia  vicae  dicunttur ,  quod  Ixfa  ,  feu,  uc  medici 
loquuQtur  ,  a^Mfxi^^Atfvflc ,  viram  auferuat :  qu^m  quia  pcimiim 
ex  femine  nata  pei  ipiritum  vitalem  feu  animalem  motus  volun- 
tarios  escitant.  Argumenta  baec  funt  l  pactium  enumciatione 
plus  quam  neceilaria,  eaque  negantia.    Betuleius, 

42.  Veltu  ibes  maximam  &c.^  Cicero  &  Flinius  latini  paritec 
declinaot»  Pompon.  Mela  Grzcozum  moie  imparitei,Giaecis  ctiam 
ufus  caiibus.  Socrates  apud  Flat.  Phxdro  narrat »  hanc  alitem  ds- 
PM)u  Tlieut  faciam  in  iEjgypto  cife.  Plio.  lib.  x.  cap.  28.  Invocant 
^  i/^ftii  Ibtf  p$As  umra  ferpentium  adventum^  &  Cjrenaici  ^Acb^- 

.     Bbk  kkb  ffbk  $  rem 


193^  De  Natura  Deorum 

ferpentium  cohfidunt ,  c&m  fiht  aves  excelfae  »  crurfbus 

rigidis  ,  corQco  proceroquc  roftro :  avcrtunt  pcftem  srt> 

c  volacris^gypto»  ciim  cyolucrcs  4Jangucs  cx  vaftitate  Liby» 

«"KWtt^vento  Afrito  inveftas  interficiunt    atque  confumunt. 

•  cx  quo  fit ,  ut  iUae  nec  morfu  vivae  noccant  ,  ncc 

odore  mbrtuafe^    Poflum  de  icfaneumonum  utilitate ,  de 

crocodilorum ,  de  felium  dicere  :  fed  nolo  cife  longus. 

•  nliiiU^  ita  concludam,  *tJUnen  behias  a  barbaris  propter  bene- 

fiJH-ff*  fidum  confecratas:  veftrorum  deorum  non  mod6  bene- 

**"^     fidum  nuUum  exftafc,  fed  ne  fednm  quidem  omnino, 

loiNihil  habet^  inquit,  negotii.  ProfcA6  Epicurus,  quafl 

pueri  delicati,  nihil  ceflatione  melius  exiftioiat. 

^  XXXVII.  A  T  I  p  Js  I  tamen  pueri ,  etiam  ctim  cef- 

fant ,  cxerCitatione  aliqua  ludicra  deledlantur :  deum  fic 

ieriatum  volumus  ceifatipne  torpere  i  ut ,  fi  fe  commo- 

vcrit ,  44  vereamur  ne  beatus  eflc  non  poffit..  45  Haec 

'■■'-'-  oratio 


ifnm  ,.  mufymim  mtthitMdine  feflilmtiam  ^ffirenti  ,  fud  fnninm 
'm/[0nt*»ty  pofioHam  litdtm»  efl  ilU  Dee,  fetuleius.  Vox  prima  abeft 
vnlgatis.  proouxit  k  libris  anii(|tris  Viftoriuss  icftatque  inP.  8c  PaL 
tcit.  nam  recnn^.  m  ihet,  WoOTerianus  babet ,  vHm  lht$  eimm 
wukx^    Giuter. 

41*«  -"^ifft^*  fx  vtfiitM9  Likfs  tw»«*  ^ftic»  inve^M  inttrfifimta 
mifte  £et$fiimunt»  Ex  ^ho  fit,  M  iUit^  ^c.)  Lege  invetieSy  dc;  in  eo 
tptod  fequttur  :  Ex  <fuo  fit  m  ilU\  riec  merfU  vivi  noce^nt ,  ntc 
•iaare  martai,  Licec  auftores  quidi^m  tfn^/i  fcroioino-genere  fcii* 
iilieiint  >  Ctcecd  icmpei  nuifetolino  geneie  pofuic  ,  uc  de.  Dinii. 
nbLii.  cap«2S.  ^nguis  vedem  cincnmie&iu,  Et  de  Invent.  Jib.i. 
Cijpi  ij^  *AHXues  jmSi  jug;  Tanto  magis  miiandum  eft  ,  jiemi- 
Mm  Cf coicm  iflum  animadvecci(rc,  qiibd  is  fenruni  omninofadt 
diA»ittm}  neque  enim  piimo  intuitu  pacet ,  an  ills  Gt  refecendam 
ad  Skesy  an  veio  ad  angues,    Bouhiei.     Animadvertit  Bccuieius. 

44«  Vereamur ,  ne  yeatm  ejfe  nen  peffit,}  Tantumne  itii  obKtttS  cft 
Cotra»  nt  fam,  quod  ante  ledarguerat ,  defendat  i  Epicnmmne 
dediisita  femientemderideat ,  illius  fententix  adfcribens  fuami 
Itiniine  Hlc  c|uidcm  i  legc  igitut  cum  intertQgatione :  t^ereamur  m 
Uttut  effi  »on  foffit  f  Walker.  Vereamtir  ne  beatns  ejfe  nojt  poffit,'] 
Hdcto  qnaie  Walkei  putet,  fecundara  vulgatam  intCFpunftionem 
Gottaih  vtdett  mutare  fententiam  &  revera  metuere  mitiimo  moto 
fiot  poflc  >  ut  deus  dcfinat  effe  beatus ;  &  propterca  notam  incer- 
toi^di  vuit  poni  j^^poffir,  yetom  quis  non  videt ,  voces  iftas» 
mttmtiir  ^  vtUmtn ,  eflie  pex  ixoniam  pofitas  piro  vertmiiU  &  «»/• 
I»»?  fotthief. 

4S,  Kae  orationoHtdiHum  deoifpotiatmetUy  &cj]  Vox  ifta  •ratit^ 
i  vatde  fufpcfta  eil.    Non  ^nSvfx  eratio  Epicuri  deos  motu  prt* 

it,  fed  Cfus  fententia  plane  iidicula  &  frivota.  Ideo  conjicio 
CtoeBeib  ibipfifib»  Hm  ftsit^  ita  paullo  poft»  iu  meUtv  iiiqair; 


\ 


L  I  II  E  R     P  R   I  M  U  S.  2937 

Bntionon  modb  deos  Q)oKat  motn  &  adione  divina, 
fed  edam  hommes  inertes  ef&cit;  fi  quidem  ageiiis  ali- 
qaid ,  ne  deus  anidem ,  efle  beatus  poteft. 

Verum  fit  fane,  ut  Yultis,  deus,  effigies  hominis  &  103 
intago.  quod  ejus  eil  domiciHum  ?  quae  fedes  ?  qui  lo*  f.  XJJL 
as^  t^quse  deinde  adtio  vitas,?  ouiDus  rebus,  id  quod 
Tultis,  beatuseft?  utatur 'enim  fuis  bonis  oportet  g&f  fjn^ 
ftuatur,  quibeatus  fumrus  eft.    nam  locus  quidem  iis^g^  j^m 
etiam  natura,  quae  fine  animis  funt ,  fuus  cft  cuiquc  *  jiiij^'^ 
proprius,  ut  terra  infimum' teneat ,  hanc  inundet  aqua;  *    * 

47fQperior  *> aethcr ; ignibus  altilfima  ora  rcddatur*  48Be*h  ^iH  $iu 

ftiarum 

MfitMta  rdtio  eteitnm  rtpmn  tun  fatefi,  Walker  in  fine  Obferratio- 
Bom  multis  exemplis  docuit  rMio  &  orMi»  fxpe  'mtex  ie  cflie  com- 
mutata  \  libfaxiis.    Bauhier, 

45  Sia*  deinde  aH^io vitd?]  An  hoc  rogAiepotcft,  poftquam  i' 
fententia  Epicuri  fiatutam  eft  deos  omnino  efle  fine  a^tone  :  nt 
fa&ttm  tfdidtm  emnino,  Bc  eos  privavit  mttu  &  n&ione  divinti  f  Aa 
dieendnm  c& ,  tvtm  loqui  de  a6^ione  quadam  vitfdi ,  qualis  fit  in 
piantaram  vegetatione ,  aut  intus  in  bumano  coipore  i  Vetum 
^aracnm  eft  ectam  iecundnm  principia  fipicuii  deos  habere  neque 
corpus  neqoe  faBcmnem  ,  (ed  (fmdfi  corpm  ,  tjnafi  fanininem.  Inde 
cft  quod  putcm  lcribendum ,  ratie  vita,    Idem. 

47-  Sn^ftor  aHr,]  Ajatiqui  ^ihn  bift^erimrM?r,  ^fupremnmiiitf      ' 

m  inbaudiacur  ,  tocum  teneat;  vel ,  fnperior  aeri  ,  uc  infequens 

membram  fpe^.  P.  Mamu,    Smperior  atberi,]  Omnes  feie  edt- 

tiones  &  onines  MSdi.  P.  Manntii  babenc  akr,    Giuteii  e  conrra- 

iio&  Davifii  exiuhent  Mheri,    Davifins  stheri  dedic,  quia  pcetas 

Cam  Gizci  qu^m  Latini  atber  aliquocies  pofiierant  pro  afr,    £t 

''  quia  fine  dubio  Vidic  poecaram  au^oritacepK  propcec  eorum  li- 

I  cenriam  hic  non  efie  magni  ponderis ,  addidic  locum  La^lancii  » 

\   Inftic.  lib.  I.  Icap.  5.  ubi  dicic  :  Cteantbes  ^  sAnAximenes  athera  di» 

\   ttnr  ejfe  fummnm  demm  ,    pco  eo  quod  Ciceco  fiipia  cap.  lo.  8c 

\  omuesalii  firripcoces  dictinc«t:V<t,  (ecundum  eundem  Anaximenem 

;  cfie  dcam  rttmmnm.    Veriim ,   vix  dubium  eft ,   qutn  in  iftum 

[  I^aftancii  locnm  athera  irfti^eric  pro  a¥ra ,  quoniam  audoi  ifie 

rcfpexic  iki<4ocam  Ciceronis,  auc  iftum  Minucit  Felicis  cap.  19.  In 

qoHRislcgitnc,  sAnaximenes  a^ra  deum  fiatmit,   Sc  idem  Ladantius 

magis  magisqae  me  in  hac  iententia  conficmat  >  ftribens  lib.  i. 

Inftic.  cap.  n.  Zd  ^uodfnpra  mukdum  erat,  emod  ather  vofatury  &c, 

qs  '  aeri  conventre  non  poceft ,  qui  fecunaum  veterain  philofo* 

^     im  placica  non  occupac  fuperiorem  mundi  parcem.    La£tan- 

tiii    gitux  cavit ,  ne  ufurparec  atbera  pro  aSra  loco  ifto ,  abi  ci* 

im    ium  erac,  nenon  videreruc  haud  probe  intellexifie  mentem 

pb    iophoram.    Verom  verofimile  eft  librartos  efle  falfos  ifto 

Vi      lii  v^u  t  Tmu  pater  omnitotens  faemndit   imbribut  dtber  ,  qtidi 

w    aaftamiam  ftatim  poft  veroa  addufta  ponitac,  Sc  cui  hxc  ilU 

»    '  I  cfle  vofatexuiit.    Ut  ut  eft ,  Ciceio  a^exem  aon  potuit  s$ber 


293^  De    NaTURA    DEORtJM 

i  quxex  ^^^"*°^  Siutem  terrenae  fiint  aliae,  partim  aquatilestali». 
ignc  Lamh.  ^^^  ancipites ,  in  utra^ue  fede  viventes :  (unt  quaedam 
k  eaifci  '  ctiam ,  49 1  quas  igne  ^^  nafci  putentur  ,  apparqiantque  in 
<?W»         ardentibus  fornacibus  faepe,  volitantes, 

104  Qu'<aero  igitur,  veftcr  deus  primiim  ubi  habitet:  dein'^ 
de  quae  caufa  eum  loco  moveat;  fi  modb  movemr  ali- 
quando :  poftremo ,  cum  hoc  proprium  fit  animantium  , 
lit  aliquid  appetant ,  quod  fit  naturge  accommpdatum  ; 
dcus  quid  appetat :  ad  quam  dcnique  rem  motu  mentis 

1  attieedt  ^^  >^8itionis  utatun  poftremo  ,  quo  modo  beatus  .fit, 
Vt^.&  9U0  modo  aeternus.  quidquid  enim  horum  *  attigeris 
tilii*         ulcus  eft.    ita  mal^  Ihftituta  ratio  exitum  reperirenon 

105  poteft. '  Sic  enim  dicebas  ,  fpeciem  dei  percipi  cogita- 
tione»  nonfenfu:  5onec  effe  in  ea  ullam  foliditatcm, 

nc- 

▼ocare,  nifi  oblitcrata  &  abolita  %nificatioiic  ifta  ,  quam  dixit 
hQic  vod  efle,  .lcilicet  ut  li^nificet  (abftantiani  iftana  igneam,qQae 
cfi  fupra  on^pia  alia  elem^ca.  fizempla  attuli  fupia  cap^  I5>  & 
xem  extia  omnem  dubitationcm  ponic,  quod  infia  lib.  11.  cap.  i6, 
Baibus  videtui  e{[c  intei  piimos  ,  qui  intioduxcrunt  vocem  iftam 
10  linguam  Latinam  adfigniiicandum  ignem  coeleltem:  MittMefmtn 
h9C^tfuk(jutvtrbtimy  dicaturtfiu  tam  athtr  Latini  ^tUm  dicitm  «Ifr. 
Jn  Pacuvii  veiiu,  queni  etiam  adiert ,  4t«»0r4  magis  eft  vox  Giaeca 

J[uam  JUaciaa.  £t  Vatio  ,  cujus  veiba  addmti  fupra  adcap.  x;, 
ciipfit  poft  id  tempus,  quo  Bslbus  fingituc  hcc  dixiife.  Qoxigi- 
tur  latio  potcft  fingi ,  ob  qiiam  Ciceio  ,  poftquam  tam  accurat^ 
intei  4er  &  ather  diftinxcrat  ,  voccs  iftas  hoc  loco  confiideiit  ^- 
I^egamus  igicui  fine  hxfttatione:  Supertw  a^ri%  ignibui  aitiffim^t  wrs 
nddatur,     Bouhiei.  > 

48.  BefttArum  autem  terrena  funt  alia^^  partim  a^MatHes.}  Falat. 
tcit.  aiiay  atia  autem  aquatiies ;  nec  improbavciim  admodum  t  dum- 
modb  lelciibatiu  fide  f .  Befiiarum  <^uidem  terr,    Gruter. 

49.  Sl^a  igni  nafci  ptUantur,'}     Pyraufiam  &  fyvalin  Flia.  lib,  l^, 
cap.35.  nomioat.  Nefcio  an  Crtdem  fit,  quae  piovcilMO  ,  PytMtfm 
interitus^  locum  fecit  &  ab  y^ltano  defciibitUi :    vcl  etiam,  qiiae, 
apud  Aiiftotelem  alio  nomine  xxm>^  ,  mcIlificiQ  officic.  Bentitim, 
^tjja  i^ne  nafci  putentur.]  \ta  eft  in  quibusdam  JVlSdis.  ifi.aliis  i^giu, 
uhde  qtiidam  corrigunc,«xjign;,auc  in  igne fZlii  igni  enafci,  Maliniy 
igni  innafci ,  uc  apud  Horat.  Felix  innafdtur  agtis^  dc  intra  lib»iz. 
cap,  13.  ^il/us  innafdtur  ratio,     Bouhici. 

'  50.  Nec  ejfe  in  ea  ullam  foliditatem  ,  neqtte  eandem  ad  nttmtrum 
fermanere,'] '^QtiHcAc  hxc  intelliges  >  Qift  comuleiis  cum  i      tt 
E^icuiis  veibis,  quorum  haec  func  interpictatio  libeHoe«   Vid<     n 
Diog.  Laert.  qui  habet ,  X.  I3p.  &  ibi  tam  interpreratio  q     in 
vecuo  clariftimi  G(iirendi :    '£»  dxkott  Si  p»a-t  (Epicuius  fcilJ     t) 
/     tiis  B%9vt  >«>(;»  ^iieptir^t  s/val  s     k  m**   ^^t*   d(,t^99  iip  ■» 

«c  ^»  *ettat  hfAOit^itvt  i    t»  <ritc  aunx^i  ivt^fiua-tetc    vetfif  i- 


1« 


LiberPrimus.         2939 

neque  eandem  ad  numerum  permanere  ,  eamque  efle 
ejos  Tifionem ,  ut  fimilitudine  &  tranfitione  cernatur, 
neque  deficiat  umquam  ex  infinitis  corporibus  iimilium 
acceifio :  ex  eoque  fieri ,  ut  m  hasc  intenta  mens  no- 
fira  beatam  iHam  naturam  6c  ferapiternam  putet. 

XXXVIII.  H  o  c  ,  p  E  u  ipfos  deos ,  de  quibus  lo- 
qoimur !  quale  tandem  eft  ?  nam  fi  tantummodo  ad  co- 
gitationem  valent ,    nec  ullam  habcnt  foliditatem  nec 
cminentiim :  quid  iptereft ,  «utrum  de  hippocentauro ,  ™  y?^'^5- 
andcdeo  cogjtemus?  omnem  enim  s«talem  ^onfoV'  '^^^^'1^'* 
mationem  animi  ceteri  philofophi  motum  inanem  yo^ms. 
cant :  vos  autem  adventum  in  animos  &   introitum     P.  8. 
imagihum  dicitis.    Utigitur  5^Ti.  Gracchum  ciim  vi- 106 
deor  concionantem  in  Capitolio  videre  ,  53  de  M.  Oda- 
'  vio  deferentem  fitellam ,  tum  eum  motum  animi  dico 
1  effe  inanem :  tu  ^utem  &   Gracchi   8c  O^vii  imagi- 
nes  remanere ,  quae  ,  in  CapitoHum  ciim  pervenerint , 
tum  ad  animum  meum  referantur :    hoc  idem  fieri  in 
deo,  cujus  crebra  facie  pellantur  animi ;  ex  quo  efle 
beati  atque  aeterni  intelligantur. 

1     Fac  imagines  efle  ,  quibus  pulfentur  animi.    ^ecies  107 
j  dun- 

fcntentia  dod^dfiam  iftam  explicuit  qa^m  Aagofiuius.  £pift.xitf» 
,11.  27.  6c  (eq.     Bouhiir, 

51.  TMiem  confirmapi§nm  dnimi,]  Fer  mlgatem  haius  lod  inte»» 

pandtonem  videtuz  vox  dnimi  jaogenda  voci  ptaecedeotj.  £t  rc- 
[  veta  Lefcalopeiius  ita  intelligit ,  fic  cxplicat ,  cogitati^nem  ammi^ 
'  quod  xidiculum  cftj  nam  conjormntio  iignificat  imaginem  ,  quam 
I  nos  fiDgiinus  de  iis  rebus,  qux  nobis  non  verfantui  ante  oculos: 

C§nform4Ui9 ,  inquit  Ciceio  ad  Hercnnium  ,  eft  qutm  aliqHa  ,  ^u^ 
\  mn  Mdefif  piffona  confingitnr,  (mafi  Adfit,     Hlc  autem  non  qttsritut 

de  imagine  animi,  ut  quum  /upra  cap.  36.  dictt»  HaMtm  in  «nimt 

injwrmationem  qnandam  Dei,    Etenim  informaxio  5c  conformMio  ean* 

dem  xem  fignificant.    Ceterum  voces  iftai^  motnm  inanem  huic  loco     - 
,  oon  convenirent ,  fi  to»  animi  non  jungerentur.    Comma  igituc 
Mcft  ponendum  poft  conformatiQnem  ,  8c  forlan  VOZ  Mimi  alienum 
floams  occupavit.    Bmhier, 

5Z.  Tr.  Oracehmm  <juum  videw  coneionantem  in  Capitolio  vider»,  de 

H.  Offavi»  diferentem  fitellam,}    Conjan^io  &  hoc  locq  yidetax 
:  deefiie  j  nam  dux  a^liones  diverrx  defignantur.    Bttthitr,  ' 
\      SJ.  Deme  6^avio  deferentem  fitellam,]  Defitella  ,  in  quim-filf- 
I  £»giaconiieiebantur,  mentio  eft  in  lege  Servilia  ,  cufus  exftan(' 
^  apod  me  fragmeota  quaedam :  Earn^ue.  fortem.  ex.  hace,  lege,  4- 
'  ftnam.  hracioatte.   aperto  Utteram,  dtgiteis.  opertam.  palam.  .  .   un-    . 

dai  cOMfa.   4d,'  /itellam,  forti.  veniet  is,   in.  eam,  fitellam»  mamtmm 

aUmrrtito,  tam,  devexm,  popuii^  &c^   Vrfin. 


x^Q         De  Natu^a  DeoruI^ 

a  obicitur  duntaxat  i^objicitur  quaedam.  num  etiam  cur  ea  beata 

^*         fit  ?  cur  aeterna  ?  Quae  autem  iftae  imagines  veftrae ,  aut 

unde  ?  \  Democrito  omnino  haec  licentia,    Sed  &  illc 

reprehenfus  a  multis  eft ,  ncc  vos  exitum  reperitis :  to- 

taque  res  vacillat  &  claudicat.    Nam  quid  eft  ,  quod 

minus  probari  poflit ,  qukm  omnium  in  me  incidere 

imagines,  Homeri,  Archilochi,  Romuli,  NumaB,Py- 

o  «*L«»^.thagorae ,  Platonis,  nec  «ex  forma  ,  quS  iUi  fucrunt  i 

quomodo  ergo  illi  ?  &  quorum  imagmcs  ?  Orpheum 

poetam  docet  Ariftoteles  numquam  fuiQe  ,    6c  hoc 

p  Pytha-    54  Orphicum    carmen  P  Pythagorci    fcrunt    cujusdam 

£onci«/«.  55  £^^jjg  Cercopis.    At  Orpheus ,  id  cft  ,  imago  cjus  , 

jo8ut  vos  vultis,  in  animum  meum  faepc  incurrit.    Quid, 

qu6d  cjusdem  hominis  in  mcum  aliae  ,  aliae  in  tuum  ? 

quid,  quod  earum  rerum ,  quae  numquam  omnino  fiie^ 

runt ,  neque  effe  potuerunt ,  ut  Scyllae. ,  ut  Chimaerae  ? 

quid,  quod  hominum ,  locorum ,  urbium  eajrum »  qoas 

numquam  vidimus?  quid,  qu5d,  fimulac  mihi  colkbi- 

tum  eft,  praefto  eft  imago?  quid  ,  quod  ctian^  ad  dor« 

mientem  veniunt  invocatae  ? 

JCXXIX.  To T  A  rcs ,  Vellci ,  nugatoriji  cft*  vosaa- 

tem  non  mod6  oculis  imagincs  ,  fed  etiam  animis  in- 

T09  culcatis.  tanta  eft  impunitas  garriendi.    At  quam  hcen- 

f.  miL  ter,  Fluentium  freqtenter  tranfitio  fit  vifionam,  ut  i 

Tnidtis  una  videatur.  Puderet  mc  diccre  non  intelligcrey 

fi  vos  ipfi  inrelligeretis  ^  qui  ifta  defenditis.    Quomodo 

cnim  p^obas ,  continenter  imagines  fsrri  ?  atit ,  fi  coa« 

€\  sterns  tincnter ,  quo  modo  <i  astcmae  ?  Innumefabilitas  ,  in- 

iont  </«/.    quis,  fuppcditat  atomorum.    Num  eadcm  ergo  ifta  fa- 

cient,  ut  fint  omnia  fempiterna?  confitgis  ad  aequilibrt-; 

tatem:  fic  cnim  hovofiULv  ,  k  placct ,  appellemas:  &i 

ais,  quoniam  fit  naturamortalis,immorta]cm  etiameffi 

oportere.    Iftomodo,  quoniamhomines  mortalesfunt, 

fintj 

$4.  Orphicum  urmtn  Fythagorici  femnt  mjmditm  fiiijfe  ardvminM 
Poftrema  hxc  diftio  in  maoufcriptis  ioquxaatioi  eft:  habcDt  eniiil 
meliores  cerconis,  Alii  autcm  adhuc  dcpia?atius.  Le^  apad  SiA^ 
dam  in  di^ione  *0^ii)c «  cum  dc  his  vcifibas  loqueietur ,  hMC 
vctba:  Afycvrstt  /&  upai  BtoyvitH  ru  T^cTAxi*  01  ^  Kiptimini^  lit': 
'  TluBtyof^*ix.  Quaie  &  ez  antiquis  ▼eftigiis  &  cx.GrxcoruxntefiM 
vaonio  cerco^t  f  non  cerdomis,  Duto  ciTe  legendum.  Vi^er.  ^  \ 

5$.  FuiJ/e  Cercopts,'}  Ita  voleoat  rcponi  Parihafius  ,  notirfuisitf 
Claudiaiiuro.  vulgata ,  Cecropis,  at  Pal.  fecun.  artonis,  teitio  Certtf^ 
nis,  Woaweiiani  Cerdonis  expiimunt.    Qrmtr* 


LiBEi^  ,Frimu&.         294X 

fiot  aliq^  immortales:  5^&quoniam  nafcuntur  ia  tem» 
nafcantar  &  in  aqaa:  &;  quia  funt  quae  ioterimant,  fint 
que  confervent.  Sint  lan^ : .  S7  fed  ea  confervent ,  quae 
uint.  Deos  iftos  efie  non  fentio,  Omnis  tamen  ifta  re-  xio 
rum  effigies  ex  individuis  quo  modo  s^  corBoribus  ori- 
tur?  quae  etiam  fi  eflent  9  quae  nulla  funt ;  ptUere  fe 
ip&  cc  agitari  inter  fe  concurfu  fortafle  poflent :  for- 
mare,  figurare»  colQrare,  animare  non  poifent.  ^uUo 
igitur  modo  immortakm  deum  efficitis. 
XL.  59VxD£AMus  nunc  de  beato.    Sine  virtute 

cextd 


$6,  Et  qM^niam  nAfcuatnr  in  tmit  nafcantur  &  in  *qn*  i  ir  ^uitL 
fim,qM£  intttiauutt  ,  fim  qna  fvnfirventt  &c.}  Sine  dubio  puodum 
t£t  pooeiuliini  poft  agnai  Sc  quod  fequitui  A  obje^io  Epicareo» 
miD,  uc  dUucide  patebic »  fi  conculeris  hunc  locum  cumeo,  quod 
cft  cUftam  fupra  cap.  1 9.  lca  fenciebam  anteauam  adnotatio  Wal- 
kcd  mihi  erat  le&a,  & gaudeoeum  eiTetn  cademienteDCia.  DiHiii* 
Stiooe  miuaca  illelegic :  Et  qma  fitm  qn*  interimam  ,  jint  ^na  cm^ 
firvent,  Sintfimc»  S*d  ta  qna  ctnfirvent ,  qnafimt,  £mcndatio- 
ncm  eam  piobo  tanquam  ftccelTariam  ad  hujus  ioci  inteUe^niL 
Velim  tamcn  &  qnia  mutati  in  fii  qnia  i  alioqui  videretui  confe- 
<^icnSiqus,  quod  piscedit.  Frzteica  lego  :  Stdea  ,  tjna  e^fir- 
vantj  ijuafiinti  in  requencibus  quoquc  videtui  mihi  lcgcodumB 
«HMii  autena  ifia  vernm  effig^es  ,  pto  emnit  tamen»    Bouhicr. 

57.  Sed  #4  eanfirvent  ejjMa  JuiH,}  Videtui  Icgcndom  >  fid  ta  ^jnm 
etifirutntf  ^nafimt,  Unin.  Sed  ea  confirvent 9  qna  fimt,]  Gemiout 
plaoe  locus  iopra  C19. .  huic  lucem  &  opcm  fcicc.  Ibi  Vcllcjus, 
Si  ,  qna  interimaJnt^  innumerabilia  fint  ,  etiam  ea  ,  f»4  oenfirvent^ 
infinita  e£e  dehere,  Hioc  oUm  ica  rcfcribcbam  ,  fintfine  :  fid  m» 
ffu  ctn^ervent ,  f »4  fiint  ?  Jam  vidco ,  idcm  Tidcri  Urlino  ,  cx* 
cepco  quod  illc  finc  interrogationc  legit ,  qus  tamcn  ucccfliitta 
cfi.  Kcccnfet  hic  Cotta  Vclleji  argumcncacionem,  quam  ut  iUi 
cooccdat,  negat  camen  fequi  quod  iUe  vulc  Sint  fanc ,  oc  coa- 
tcndis ,  qax  confeivenc :  ea  camen  quz  iunc  }  Deos  ciTc  (lcil. 
quz  confervent)  nec  ptobas  ,  nec  fentio.  Ftoptcica  in  vulgara 
lcdione  a  quo  pendet,cui  lefectui  vox  cmfirvent  /  non  invcoiow 
Ee&c  igitur,  fi  quid  video  ,  leftituimus  locum  ,  alias  mancum» 
&  nullo  alicno  fcniti.     Walksr. 

$t,  Cerperibnt  etritnrf  qua  etiamfi  ejfenty  ^na  nnliafitnt  irc']  Fi* 
lat.  lecund.  longc  alitei  veiba  dispofuit  $  fic  nempe:  cerporihne^ 
^nnilafnnt,  erttur  f  qna  etiamfi  ejfent ^  peiUre  fi  ipfa»  8cvei6illa, 
fnannilafitnt»  non  vifuotur  in  Palat.  tectio,    Gruter, 

59.  Videamus  nunc  de  beato,  ]  ^  Tcanfitio  :  quz  tamcn  inihi  vide- 
toi  manca.  Abfolvic  confucsitionem  pilocis  paCtis  ,  defiuicionis, 
qoa  Stoici  dcfiniunt  ^m  icHaf  d^Bnprou  Jam  accingicui  ad  alce- 
campaitem  labefadandam ,  qu4  dixeruoc  fuum  Deum  eHe  /u«c«- 
p»^  Epicurci  beacicudincm  ponunt  in  volupcatibus.  Qpod  coo- 
cedeicmi»  H  dc  hoaeftis  id  voluptatibus  intelligeiear.  Aigumcn- 

ti 


294^  De  NaTURA  DEORUlif 

cert^  nullo  tnodo.  virtus  autem  aduofa:  &  deus  Vcftei' 
nihil  agcns:  expcrs  virtuds  igitur  :  ita  ,  ne*  bcatus  qui- 
il^i  dcm.  Quae  ergo  vita  ^  Suppeditatio  ,  inquis  ,  bono- 
rum,  nulio  malorum  interventu.  Quorum  tandemBo* 
norum  i^  vohiptatum.  Credo :  nempe  ad  corpus  petti- 
nentiumt  nullam  enim  noviftis ,  nifi  profedam  i'  cor- 
porc  &  redcuntem  ad  corpus  ,  animi  voluptatcm. 
^Non  arfaitrorte,  Vcliei ,  fimilem  ciTc  Epicureorum 

rc- 

ti  Epicfirici  fbrma  fic  habet :  Cai  omnia  roluptuofii  fant ,  Ibeat» 
cft :  Diis  oimiia  voluptaofa  iunt  :  £rgo  dii  beati.  K^tfi/jiMt 
Cotta  in  dubiom  yocat  ,  ibique  difttoguit ,  &  difttn^^nem  co- 
ptdfe  ampHHcat ,  roluptates  atias  efle  Doncftas  ,  alias  obicocms 
&  parum  honeftas.  Deos  etiam  inhoneftis  indulgeie  voluptati* 
bus.  Sed  ipfe  Epicutus  in  epiftola  ad  Mentczum  etiam  in  ho- 
mlnibus  voluptatem  impudicam  &  patom  fobriam  damnat ,  ne* 
dumindiis,  aut  coeiitiDus  i  laudac  folam  eam  ,  qoz  capitnxes 
icbus  honeftis.    Bttuleiiu,  ^ 

60.  ^0»  arhiti^or  te,  Vellei^  Jimilem  ejfe  EpicMrewtum^  reUtjutmmf 
quos  non  pudeAt  eArundem  Epicuri  vocitm.']    Ven.  ^uos  pudrst  earmm 
Epicuri  y  &'c^  ut  tntellt^ndum  ft  ,  Vellefum  admodtmi  foitem 
Bpicateum  faifle,  qui  nihil  vereretar  ptoloqtiiomnium,quaBa  ma- 
gtftro  didlciftet.    Sed  mihi  ita  hic  aUqoaiido  locos  eflc  lcgendus 
vifus  ,  ^in  pudeat  earttm  tdndem  Epicttri  vocmn,   Camet.     Sm  sr» 
titror  te  ,  Veltei^  fimitem  ejfe  Epicureorum  reli(juorum  ,  qu9S  pudeat.1 
D.  Lambinus ,  paniculam  negativam  deefle  ratus ,  volutt ,  qmt 
noH  pudeat  s  &  in  eandem  mentem  Joach.  Camcraiias  olim  confc- 
ceiat ,  quinpudeat.    His  non  aflcnlns  cft  Gratcius  j  Ptll.  ftiis  fer* 
▼ilitei  addiaus.    Ego  vero  particulam.negantem  noa  adjicico- 
dam ,  fed  ab  oiationis  principio  aiceflendam  ccnfeo ;  locum  cniin 
iic  conftituo :  xArbitror  te  ,  Vetlei  ,  fimilem  ejje  Epicureorum  reti^uo' 
rum ,  cjuos  non  pudeat  &e,  Kam  reliquomm  Epicaieonma  numeto. 
Vclieium  eximere  non  voluit  Cotta.    Si  is  cflet  cjas  antmas,  cum 
his  veibis  nbn  alioquerctur ,  <fuem  cibumt  ^t^t  toEtm ,  ^uos  oioret  ad- 
hihebis  ad  deos  ,  ut  eos  perfundas  voluptatibus.     lUos  autcm  magiftfl' 
(iii  non  piguir.    Hinc  cUm  Ciccro  dc  Fin;  it,  $,  Toxquatam  intcr- 
roget,  ^n  tiac  ab  eo  (Epiciiro)  non  dieuntur  ?  iHc  ,  §iuafi  vtro  me 
fudeaty  inquit ,  iftornmy  aut  non  pojfim  j  efuemadmodum  ea  dicantur , 
•0endete,    Videlis  i£^  Mcnagium  ad  Diog.  Laertii  lib.  x.  §.  9» 
D*vif,     Non  arbitror  te^Vetteif  &c,]  Omnes  critict  vidcmnt  locum 
himc  cfle  corroptum  ,  fcd  dc  corTC&iooc  inter  cos  non  conveoit. 
Lambious  legebat ,  quas  non  pudeat ,  &  Camcrartus  eodem  fenftt 
tjtsin  pudeat,    Davidus  nan  ant^  arbitror  delct  ,  &  eandem  pam- 
culam  ponit  antc  pudaat,    Ego  vcro  minori  cum  rootatione  lege» 
rem:  Non  arbitrorte,  Veltei,  fimitem  e(fe  Epiiureorum ,  ^uospudeM, 
Licet  enim  Epicarei  omnes  in  pieiisquc  convenirent ,  alii  tamen 
aliis   eranc   icfpeStvL   voluptatum  fcvcriorcs.     Id   patct  Tel  ex 
co  quod  pauio  poft  dicitur,  quosdam  (cilicet  voluptates  corporeat 
vitupeiaviiTc.    Eos  fine  dubio  pudebat  placitontiB  mrpium  rai  pnr^ 

Ctptoiil» 


rdiqiionim :  qaos  'podeat  caram  Epicmi  vocimi ;  qm«r  nonfii^ 
bqs  £ie  teftatnr ,  fe  ire  intelBgerequidem  unum  booum^<ieak«/i«. 
qiXKf  fit  fejundum  i  delicatis  &  obfcoenis  voluptatibas: 
qim  quidem  m>n  «rubefce&s  perlcquitQr  om&es  nomi-    7.  B. 
satim.  ^  • 

Quem  dbum  igitur ;  a«t  quas  pdfiohes  i  aut  qUasvb- 1  li 
cum  aot  «fioram  vatietates  ,    aut  quos  tadus  ,  quos*  coldiom 
odores  adhibebis  ad  deos  ,  ut'  pos  perfimdas  voluptati-'^'*^^*  ' . 
bus?  tAtpoetae  quidem  ^"ne^r,  ambrofiam  ,  epu-t  Etpotfcii 
las  comparant ;  &aut  ▼Juventatem  ,  atit  Ganytacdem^-^^ 
pocula  miniftraiitem.    Tu  autem  <  Epicurc  ,  quid  f^^lJ^J^ 
des?  neque  enim  unde  habeatifta  deus   tuus    video  imaiL 
nec  quomodo  utattir.    Locupletior  igitur  hominum  na- 
tnra  ad  beat^  vivendum  eft  quam  deorum  ,  quod  plu* 
nbus  generibus  fruitur  voluptatum;  -. 

At  ha^  leviores  duci^  voluputes^  quibus  quafl  titilU-  irj 
tio  (Epicuri  enim  hoc  verbum  eft)  fcnfibus  adhibetur: 
Quousque  ludis.^  nam.Philo  etiam  nofter  ferre  nonpot^ 
ip^t,  afpemari  Epicureos,  molles  &  ,delicatas  volu- 
^tes.  fumma  enim  memoria  pfdnUif^tiabat  {ilurimas 
Epicuri  fententias^  Ms  ipiisverbis,  quibus  erant  fcriptx. 
Metrodori  vero ,  qui  cft  Epiciiri  collega  fapientiae ,  mul- 
ta  impudehtiora  recitabati  accufajt  cnim  Timocratem  $ 
fratrem  fuum»  Metrodorus,  qu5d  dubitet  omnia ,  quaei 
ad  beatam  vitaiti  partineant ,  ventre  metiri :  neque  id 
fem%}  dicit :  fed  f^pius.  Ahnuere  te  video;  nofta  eniui 
tJH  funt.  Proferrem  librds ,  fi  negarcs.  Neque  hunc 
frorehendo;  qu6d.a4  volupt^teni  omnia  referantur :  alia 
cit  ea  qusftio :  fed  docet)  ^  deos  yeftros  efte  voluptatis 
Cxpcrtes:  ita  veftro  judido  ne  beatoi  quidem.  At  dd^ 
tore  vacant. 

XLJ.  S  A  T I  n'  eft  id  ad  aliam  abtindantem  t^oxiis  vi-  i  i4 
tam  bcatiJQunam}  ^^Co^tat^  inquiunt»  aftidu^beatum 

feflc 

Cepforis,    iTcrani  Cotti  i  qixi  ejns  philofophiam  vtilt  delefe  >  thti^ 
per  ex  el  pelfiniuiii  qiiodque  proponic.    Botthier. 

6i.  StSt^r^  ambrofiam  f  opuloi  eomparMt,']  Lego  ^  neUar  amhri" 
fmaueeffUis  comparant.  Psfrticulam  coptilanten]  ilifipedicavic  Viflof^ 
&  silteram  combetinM  ^mkdt  BlieJif.  bterqtie  ^utii  Booon.  1494.' 
Davif.  ^ 

«2.  Ci^iiat .  {fnjuiHnt  j&^c.]  Tliafali  liliincrb*  trtitur  Palaf .  tertio^ 
petoninia;  etiajn  recund.  prseterqoafti  quod  is  cogitant.  (Sc  Verbad 
l»ne  QCiftram  faciem  pfoduzit  quoqu^  Viftbrius.  ▼ulgoeft,  coj^f-^ 
f»mfinji$an/;&c,ktai»i  ^c;  katent^c,  ^nbd  agitekt,  GrUt^f.  Oroci^ 

CCC  CCC  €CC  Tt* 


194*  ^^    KAt0B:A    t)EORtJlI 

«fTe  feu    habet  enim  nihil  aliud»  qiiod  agitet  i&  mente; 

Comprehende  igitur  aniino   6c  prepone-ante  oculos  ». 

deum  nihil  aliudin  omid  seternitate  ^  nifi »  Mihi^ul- 

chte  eil :  6c^  ^go  beatus  fum ,  cogit^ntem.  Nectamen' 
Tt,  XXlV.video,^3quo  modo  *non  yereatur  ifte  deus  beatus,  ne 
tfibiyi-  intereat ,  ciim  fkle  uUa  intermiflione  pulfetur  agite- 
dcmbca-^  turque  incurfione  atomorum  fempiterna ,  ciimque  oc 
tus,  cum  ipfo  imagines  femper  yaffluant.  Ita  nec  beatus  e(t  veftel? 
fineLiu»^.  deus»  nec  aeternus. 

115  At  Qtiam  de  fandtitate,  de  pietate  adv^rfus  deos  ,  U- 
y*<*n^«  bros  fcripfit  Epicurus.  At  quo  modo  in  hisloquitur? 
**;^^^^*  ut  *  Coruncanium ,  aut  Scaevolam ,  pontifices  maximoSj 
eanuBhS//.^^  audire  dicas^.noti  eum,  qui  fuftulerit  omncm  fundi'* 

tus  religionem:  nec  manibus,  ut  ^4Xerxes ;  fed  ratio* 

nibus  deorum  immortalium  templa  &  aras  evertent; 

Quid  eft  enim  ,  cur  deos  ab  hominibus  colendos  dicas^ 

^i  cum  dii  non  mod6  ^homines  non  colant ,  fed  omni- 

no  nihil  curent,  &ihil  agant? 

Al 

vcceses editioncs  ad  MSfta.  txfttfCtt  hahebaal  i  Ctgk^nt ^im^iitiiii 

beat»t  ft  ejpt,     Habtnt  tnim  nihU  AlMp  qu9d  agittrU  $H  mtntem    Quod 
non  fucrat  mutaudum.    Bouhier, 
,  6j.  ^emedt  uon  veredtnr  ifie  bedtus  Deus,rie  intereAt^   tiim.l  £t« 

pieffi  le£bionem  Vidoui  &  Cametatii.  nam  Aldus  uterqueiMM*- 
dB  vidtaturifteDembeMtmidkm^e,  on^iflis  intennediiS»  qaoo  &  ifi 
(leiisque  editionibns.  {fA.  vide  tamen  aa  non  refqiibi  debeat ,  f m- 
nudt  non  moveaturifie  Dem^mm,  ita  fane  haDCtPalat. nofiei fecuod* 
eftque  huic  loco  pioifus  aptum.teit.  ifthxc  non  habet,negligeotil 
ftribz,  qui  lineam  totam  tranfiliit,  deceptus  voce  illa  beatusy^^xt 
&  fiipia  erat  pofita.  Gruter,  Refte  fe  habet  bic  lccus  ut  nunc  ie^ 
gitur,  atque  ita  piofeitdi  ab  Auguftiao  £pift.  xit.  n.  #0.  qnx  ?!• 
«citda,    Btuhitr. 

64.  Xtrxes,"]  Juftin.  lib.ii.  Aate  navatis  przlii  congreflionem 
mifeiat  Xeixes  quatuor  millia  aimatotum  Pelphos  ,  ad  templum 
ApoUinis  diripiendum  prorrus  ,  quafi  non  cum  Craedis  tantum,- 
fed  cnm  diis  immoitalibus  bellum  gcterec :  qux  manus  tota  im* 
bnbns  &  fiilminibus  d^leca  eft  ,  ut  intelligeret  ,  quanto  gravioi 
ofienfa  deoram  efTec  ,  tanto  nullas  efTe  hominum  adverfus  dcos 
f  im.  Meminit  idem  Cicdro  de  Legibus  11.  Aliter  citatui  Vem^ 
naiii.&  apud  Valer.  de  Negle£l:a  Keligione.  Vide  adhxc  Solin.  in 
Aiia,  capite53.    BttuUius, 

6j; .  Cum  Dei  non  modo  hominei  non  colant,}  Siequoque  l  ..^  bo. 
P.  Manutius  conjicic  ,  dcm  Deinon  modo  hominibus  nen  con^  vf  , 
idque  ftatim  libris  invezitLambinu&,  przter  mentem  plane  ^o- 
jris.  Cruttr,  Sapienter  equidem  retenta  vecus  le£lio  ,  in  qur  iem 
Tnllii acumenagnofcis ,  qubd poftea capcavic Ovidius viii.  M  un, 
724.  tt  qui  coluere ,  coluntur,  Dii  autem  colunt  homines  ,       pa« 

Kmes.liberos  apud  Fompoainfti  Melam*  i»  Iw    Grontv^ 


'Atcft  eprum  eximia  quaedam   praeftansqtie  tiaturaj  tirf 
pt  ea  d^eat  ipia  per  fe  ad  fe  colendam  elicere  fapien- 
ttm,    An  quidqoim  eximium  poteft  efte  in  ea  natura  ^ 
qnas  faa  voluptate  laetans ,  nihil  nec  ai^ura  fitumquam» 
ncque  aigat,  necjuc  cgerit  ?  Quae  porro  pietas  ei  debe*  * 

br ,  ^  quo  mhil  acceperis  ?  aut  quid  omnino  j  cujus 
iHiIlum  meritum  fit,  eideberi  poteft?  cft  enim  pietas 
juftitia^advertum  deos  :  cum  quibus  qiiid  poteft  nobis 
ciTe  jiiris  ^  ciim  homini  nulla  cum  deo  fit  communitas  ? 
ftDCTtas  autem  cft  fcientia  colendorum  deoruilf :  qui 
^uamobrem  colendi  fUnt  non  intelligb  ;  nullo  ncc  ac- 
(ccpto  ab  iis,  nec  fpcrato  bono*  „ 

XLII.  QtTiii  E^T  autem  ,  qu6d  dcos  vehcrcrti^it  117 
propter  admirationem  cjus  naturse  ,  in  qua  egregium 
iiihii  Tidemu$?  Nam  fuperftitione ,  quod  glbriari  folcris  ^      .       ., 
ftcil^  eft  ^liberarii  dxm  fuftuleris  omnem  vim  dcorum.a  nbtrart 
Nlii  forte  Ciagoram,  aut  Thcodorum  ,  qiii  Omniao'*'"' 
dcos  effe  negabant ,   cenfcs  fuperftitiofos  effe  potuiffe.jj  ii<juucii{ 
Ego  ne  Protagoram  quidem  :  cui  neutrum  bliquerit ,  Ldmb, 
hcceffc  deosi  nct  non  cffc.    Horilm  cnim  fchtenri^    P.  B* 
bmnimn    non   modb  fdperftitioncm  tollunt ;  in  qua 
b^  tiraor  inanis  dcorum ;  fed  ctiamieligioncm  ;  qua^ 
dArum  culttt  pio  continctur,  ; 

Quid?  ii^  quidixeruntj  totam  de  dift  immortalibtis  ttS 
bpinionem  fidhm  effe  ab  hominibus  fapienribus  reipu- 
blicae  caufa ,  ut  >  quos  ratio  non  poffet ,  eos  ad  ofixcium 
religio  duccret ,  nonne  omnem  religionem  funditiis  fuf- 
tnleruntr?    Quid  ^Prodicus  Chios  ?  ^^qui  ea^  quae 

pro- 


^  66.  tittnines  n»n  nfant,^  ilimtnihus  noH  confitla/it  rtiagis  pto\>ir*rfi.' 
(tac  enim  hxc  Epicaii  fententia,  deps  homimbqs  Aon  confulere, 
4uod  Cotca  lefellit  cum  hoc  loco,  tum  ia  fine  libfi ,  cum  in()uit: 
Dti  y  nulU  rt  t^tntes  ,  (Jr  imer  fe  diligunt  ,'  &  hominilfHs  confulunt, 
Itftm.iib.  li.  ^/y^inijuit  >  omnib^s  hominibus  deos  confuiere  cenfemuSi, 
£t  hnjas  difputatiodis  lib.  iit.  Primwn  deofum  He  prqvidtmia  mm" 
dm  feiatur  :  deinde  eonfulantne  dii  rebui  humt^niSf  8^  alibi  in  <aa> 
^fem^fementiam  f^pi^me:  qiix,  <|uia  tam  manifefta  in  re  minus 
iidentiireSif  neceffaria,  pr«termittam,  P,Manut, 
.  67.  ProdicMs  Chrus.)  Alii  videntut  legiffe  in  anticjub.  cbdicd  ,' 
fnrodicHs  Csms.  nos  hic  hzremus. ,  cuih  ex  initio  hujus  libri  audo- 
ieaihuius  (entenriz  ftiiire  Ferft£um  appareat.  nifi  fi  velis  lcgere  ,' 
iPfr/riti  cifictts ,  noh  Prodicus  tius ,  litteris  haud  ita  diflSmilibus , 
nr  tai£c£Ho  tethetatia  videri  poftit:    f erieun)  aut^mV  Itenonlfs  au- 

Ccc  ecc  cec  ii,  (U'- 


M8. 


2^        Pe  Natura  DcojtvM 

prodcfiinit  haiiiiiiiJin  Titae  »  dcomm  in  nniDero  ludntsi 
cfic  dixit,  qoam  taDckm  rchgioDem  rdiqmt  ? 

f  19  Qnid?  qm  ant  fortcs»  aiit  dajo5«  <at  potcntcs  Tiros 
tiadoDt  poft  moitcm  ad  dcos  pcnrcni& ,  cosqac  eflib 
ipibt,  quoscoscctec,  precari  ▼cBCiaxique  kdcaiBas» 
nonnc  cxpcitcs  fiint  reiigionnm  omniam  ?  qoae  ratio 
mazime  ^oadata  ab  Euhemcro  cft  :  qncm  noller  & 
intcrpretatas  &  fccatos  eft  ,  praetcr  cctcros »  £nnia& 
Ab  Eahcmcro  autcm  &  mortes  &  icpiiharx  demon- 
firantifr  deorom.  Utram  igitar  hic  confirmaffe  rdigio* 
ncm  videtur »  an  pcnitas  totam  foftahiie  ?   7oomitto 

afi'  «Eleafinaiandamillam  &  aqgaftam, 

M  vti 

<firoKni  9  fiufic  Cidciini  *  Snoas  &  LacidBi  in  Zcnooe  tefimtaf^ 

6t,  Qin  M,  fiM  fmUJfeut  btminmm  vhs  « divmm  im  «h 
tner$  bMa  ife  dixit.1  Kcfpezit  ad  Grrca  illa  »  Jbifmm^  MpA*» 
iatfMfio^  ,  &  9  dvoi  JVrvpcc  tai'«v.    Vrfim,   . 

69,  TrsSMtd  A  EMbemtr»,}  Qaaii  Thcepli9tu  ad  Aacol/ciiiii 
^MTmriff  DOfDiiut.  dc  hoc  apnd  Laftamiimi  lib.  i*  ca^e  n.  df- 
admof.  Vidc  ad  lutc  ca,  <|iis  Gytaidna  citat  in  Hiftona  Foecica. 
Bobitatut  dc  ipiins  patria.  Laftant.  Mcfleniam  vnlt,  Plntaidi. 
Tcgcaccn ,  Atlicwms  lib.  siv;  £nhemenim  Coum  dtat ,  de  f  ac- 
cho  agcni  9  wtfi  itpZf  cti «y^^iif.  Qpam  ptoftftb  Inicripcionem 
Enniut  in  iacntuftoria  cft  imitatns.  Vide  ad  h«c  Ptntaxchi  Pla- 
Cita  (ib.  I.  cap.  7.  BetmUim,  TrsSatd  sb  Embemer^^J  Vidcfis  ;  intet 
alios  »  Laaaotinm  Div.  Inft.  lib.  i.  cap.  11.  &  Auenftinnm  C  D. 
lib.  ▼!!.  cap.  7.  Dtft>/fl  Ptxtet  auftotes  a  Daviuo  citatos  frt- 
gmcntnm  Cuhemcii  imas  athei  pcxcrit  tidetf  apod  Seitnm£nipiri' 
cum  tdrerC  Mathem.  pag.  3x1.  Videetiam  natarch.  de  Placit^ 
Philoropbomm  L7«  8c  de  Ifide  &  Ofiridc  Tom.  ti.  pag.  tSo,  ubi 
tamen  pto  fuLypd^^m  9  quod  (enfui  nullo  modo  convenit »  eft  ie- 
gcndum»  itAy^d^y  interfelMnde  immmsns,  VOCe  ea  fspC  Plutai^ 
chus  utitut.  Keliqua,  quc  ibi  occurront ,  antc  XylandAim,  val- 
dc  ecant  comipta  >  vecnm  is  egregi^  leftituit.  Eum ,  tacito  Xy" 
landri  nombe  ,  fecutus  cft  P.  Pcticus  MifceU.  Obfeiv.  lib.  i.  c.s. 
Beuhier, 

70.  Omitte  EteufinA  fimBam,']  Veteies  ediciones  omnes  Sc  codl- 
ces  plerique  MSfti.  habent  E/euJiifam,  Lambinus  in  uno  rcpcrit 
Eleufinemt  cum  quo  faciunt  duo  codices  a  Davifio  infped^i.  Gm- 
tecus  pcimus  edioic  EUufinA  ,  CAufi'  non  addit^  iftius  mntatioois, 
&  eum  (ecuti  funt  Cantabrigicnfcs.  Vccofimilc  eft  cos  ita  egifle> 
cfuia  hic  non^igituc  dc  ipfa  Cerere ,  ouam  EUnJmsm  dicunt  Lati* 
ni,  fed  dc  loco ,  quo  Athcnienfes  ipuus  facra  pera^ebant ,  qaod 
'  patec  vei  ex  vocibus  ,  ubi  initidntur  ,  8c  eo  quod  m  fcqucntibas 
fcmpet  agicui  dc  locis ,  ubi  dii  iiint  culti ,  fic  non  de  diis  ipfii. 
Saris  illi  quidem  re^^ ,  fed  non  dcbebanc  accufativum  Graeconi 
'   £MV0-ira  piaefeixc  Latino  Elmfintm  »•  quod  i&  yiibwdimi  MS^* 

if' 


I«IB£&     PriMUS^  2947 

VH  Miiantwr  gmtes  mrarmm  uUimA : 
7 1  Prse^r eo  Samothradam »  eaque  > 

f^cdmr,  &  quo  ulm  cft  LWioi  lib.  xxxi,  cip.2S>2tf.  Legamus 
JjfKai  ElmfinemfiuUUmt  &  idem  mendum  tollatni  ez  iBiciipcioiie 
his  apnd  Gmteram  occonente  >  pag.  ccci^c.    sacilatjk  apud 

ELEXrsiMAM   D£0  »  BACCHO  ,   CEM.ERI  ,  £T   CORJK.      Ceitum 

emm  tk  %  legendom  dSt  apud  SfLEusiNEM*  Quod  aucem  cr- 
dnct  ad  ▼^dhm  ifinm  t  Vbi  imsumtnr  gntes  •rdrm»  ttUims  >  ia  ^ 
l^e  coBttaiins  confiictndihi,  quam  taogit  Eieufift.  cap»  19.  ez* 
teiosy  |»raE^im  laibasos»  ad  myftciia  uka  non  fuiiTe  adraiiTosi 
vcrum  idem  Menifins  cap.  16.  potat  hunc  vcsfiim  reipiceic  ad 
Scytamr  Aofchaxfin  ,      qoi   fingulaci  fa?oie    meiait    initian* 

71.  Praier^SMMtbrMciam.}  Hcrod.  in  Entetpe  indlcat ,  Pdafgof 
oigia  iba  iumpfifie  k  Samochraciis»  cum  quibtus  habitaiant :  dein- 
de  (uc  eil  idololatiise  contagiofa  ouacdam  «mulatio)  Achcnieofes 
^  Fela%is  i^cum  moiaatibus  dididiTe ,  ut  Meicuiium  viiili  ligido 
fii^etent.  icem  Pelaftos  ieimooem  qnendam  iacium ,  quem  Sa* 
mothiadi  in  (iiis  myueiiis  folennem  habueiant ,  quafi  mucuaci- 
tinm,  in  iitts  quoque  faciis  ufuipafie.  Veiba  Hctodoti ,  fi  quis 
fbne  ceqoiiat ,  fubjiciam  :  0*c  *nc  fh  ti  MiSf/^»v  tfyia  fxt/A^if 
Ttfi,  nret.  JScc^odpii(xfp  f  3r<Tf  AitfVT/ ,  Xtt^irr*t  ^ttfA  mhdLayHrt  ^vt^ 
mip  oZft  *rd  hiy»»  Tv  yti^  Sai^eofipJitxNV  Oixfoir  itforipef  TltktMyol 
cuToi ,  ToiVip  *AB»vcuoieti  ffyvoixot  f>«royTO.  iut\  '^rafni  toi^oif  2«« 
f(o6pNiMc  fd  IpytA  vttpctXaM^afoua-t ,  opBa  oef  l^fiy  cct  «ti^cXac  tic- 
ydKatvta,  *rvi  fp/ucoi,'A0«v«tZM  npohot  £'xA)iF«f  vdipiXloKitffyeif'  /u«* 
feiTcc ,  tir^tivAfto,  oi  it  IlfXcto^oi  itfifi  tiv«  xo^of  jr^i  mjri 
Ixf^dtf  ,  T«  iv  Toio-i  ^dLfAo^pniitif  jmu^tipiotvt  SUi\X»rau  ^  Phuintt* 
tus  noiji  rigencis  modb  hujus  noftii  Meicuiii  ,  fcd  cciam  i)ac* 
ceiccatis  caiusdam  figuiam  cxplicac.  lllius ,  ^  icniotibus  ica  fin- 
p  tiadit,  co  qubd  nckatuiioi  zcasiermonem  habeat  foecuDdiotem, 
quo  qaicquid  inteodat ,  efficiat ;  hu)us ,  {unioies  &c  imbeibes ,  le- 
miiC»  Meicurium  pudendo  finxiife  ,  qubd  ea  actas  fcimonem  ha* 
beat,  nt  minus  macuium  •  ica  paium  etiam  foecundum.  ^dfcii* 
bcmnsetisunhujusGiaBca  ,  quas  cianslacis  aliquanco  eyidentiora 
fiint  :  Oi  ^  tipx**^^  f^^t  m'*v  ^tptT^uripitt  ymmT*t  tov  opfMf  , 
ip&*.lmiou9  vi.aU^ltL  lyo^TOJt'  touc  il  fouripovi^Ktti  aiyvioitti  , 
ifttfMSiiti*  jrApirttfTtc,  OT/  \f  <rtus  vpo/k^Mo-t  retit  nX/mJai^,  >o- 
1«^«^  0  xiy^  xMt  vixa^  i rii.  h  jfii  intl  rvx*»f  1»  okti  \u  , 
«rify^^aTvo»»  Sf  «f  vpoa^^Hrar  h  il  Toi(  ao»poic ,  dyof@*  jui}  «tTi- 
ANf.  Sed  qoia  in  Samothiacix  difidzmoniam  incidimus  ,  addc- 
rous  cciam  quse  Aiiftophanis  eoairacor  de  Dacmonibus  Samochta- 
ci  in  Pace  annotavit  :  Oi  f ?  mS^fOic  ywf*tfot  ,  f^f»a(XouFTo 
t;  fc  TO&c  iaifAOfoLt  Teu#  tf  S<i/Uo9pat)tii.  tovc  Tf  Kofyfirtrrat:  »«) 
T2  UftTwr.  f^  »c  ^ski  Sin^wrof  mv  to  ^ipn^Of  d^trpof  ,  «98« 
T.  rif  tifylA^of  auti  H^wBopovfro»  Addit  deinde :  Initiatos  Cabf/ii 
A  liais  Samothiacii  myfteiiis  ,  juftos  fe  inde  ,  6c  ^  peiiculis  , 
t<  pdlatum  maxinre ,  incolumes  evafutos  credidilfe.  Hinc  Sar 
l    uuaciam  Qionyfius.  Hifvfixfribf  %9u.  oominat.  BttnUim, 

Ccs  eee  ec€  3  7*'  ^4 


4948^  De  NaTUKA  X)BOR0H 

■  •  ' 

7*  S^€  Lemni 

No^urno  aditu  occtdta  coluntur 
SHvefiribus  fjipibm  denfa, 
Quibus  explicatis  ad  rationeraque  rcvoatis,  reram  m^- 
gis  natura  cognofcitur  quam  dcorum. 
110.    XLIII.  M^  H I  quidemetiaraDemocritu$,  yir magnus 
in  primis,  cujus  fontibus  Epicurus  hortulos  fuos  irriga- 
d  nataie    vit,  4  7  3  nutare  videtur  in  natura  deorum.    Tum  eniiin 
cQ'>j,  ^w^.  ccnfet  imagine?  divinitate  praeditas  ipeffe  univerjtati  re- 
rum  :  .tum  principia  mentesque  ,    quas  funt  ^  eodeni 
univerlb  ,  dcos  cflTc  dicit :  tum  ammantes  iiraagincs, 
:y.  %XY^  quae  vci  prodcffe  hobis  folcnt,  vel  nocere:  tum  ingen- 
tes  quasdam  imagines,  tantasque  ,  ut  univeffam ,  i»un- 
dum  compledantur  extrinfccus.    Quae  quidem  omiii;^ 
funt  patria  Democriti  quam' Democrito  digniora. 
121     Quis    enim   iftas   imagincs    coraprehendere   animo 
potcft  ?  quis  admirari  ?    quis  aut  ciiltu  ,  aut  religionc 
dignas  judicare?  Epicurus  vero  ex  ariimis  horoinum  ex- 
traxit  radicitiis  rcligionem  ,  ciim  diis  immortalibus  & 
opem  &c  gratiam  fuftulit.    74cum.enim  optimam   & 
praeftantiflimam  naturam  dei  4icat  effc ,  negat  idem  effc 
m  deo  gratiam.    toHit  id  ,  quod  maxime  proprium  Qft 
optimae  praeftantiffimaeque  naturae.  quid  enim  eft  mc- 
lius,    aut  quid  praeftantius  bonitatc  &  bencficcntia? 
^ua  cuim  carerc  dcum  vulti$,  nemincm  dco  nec  dcum, 
■ .  ■  '  .  ucc 

'  7^  S^f  l>emmirc,\Gxx\\t\mvc&  muiac  ia  Anapxftos:  —  fjtmm, 
lJ»&Hrn»  ^yto  •cculu  coluntUT 

SilvefirilmsfMpibusdoifii,'noSfirns,  ideftnoAu..  Cruter, 

73*  UuULft  vidttur  ir^  natura  Diorum  ^  <irc.]  Dubicandatn  noncfi, 

€|nin  nutdrt  Hx  tetinendaiu.    Sententta  id  poftuku ,  &  ptartesea  iti| 

legit  Auguftinus  epift.  iiS.  n.  27.  ioqucn&de  Denaociito  :  Idf^m 

fiuHutixHt  ejus  9    ficut  ijii  dicunt  (fine  dubio  CtceioneRi  ie(pexit)i 

nutavitefut  fenttntia,    Lafcalopeiius  ante  me  id  obfervavit ,  ut  flc 

quod  idem  Aueoftinu^  in  fequentibus  legit :  Tum  priHcipU  mtmiit 

^us  funt  in  toaem  univerfo  ,     Dtot  tjft  dicit  ,     Sc    oon    prtwcifid 

wentescftte  ,   cjus  funt  todfm    univerfo,     Auguftint    le^io  primcifU 

ntentis  tit  lectpiatur  fuadet  ipfius  Demociiti  icntentia.    Vide  1.4- 

^ant.  de  Ira  dei  cap.  x.     Bouhier,  -        ' 

74.  Cu>n  enim  optimam  iy  prsjidntiffmesn  tutturdm  Dti  dicstt  tp% 

uf^at  idtm ,  ^c,}  Non  male  Walkei  legit,  dicit  ejfet  ienfii  ita  pofto-' 

tante,    £go  tamen  malo  ita  locum  totum  icribeie:  fltmmtnim 

fptimtHm  dr  prdj^antijpmam  naturam  Dti  dicat  tjfe  ,  u^tt  i^Umrtfft  ni 

^  heo  ^ratiam  ^  toUit  id  Md  masetmi  proprium  ^  optima    prajtdntif' 


i 


LlB£lt     PltlMUS.  2949 

pec  bominw  carum:  nemioem  ab  eo  amari»  neminem 
diligi  vultis.  Ita  fit ,  ut  non  mod6  homines  a  diis»  fed 
ipB  dii  inter  fe  ab  aliis  negligantur. 

XLIV.  Q  y  A  N  T  o  Stoici  meliiis ,  qui  i  vobis  repre- 
hendimtur  ?  Cenfent  autem .  iapientes  fapientibus  edam 
%notis  effe  amico&    nihil  eft  enim  virtute  amabilius. 
quam  qui  adeptus  erit ,  ubicumque  erit  gentium ,  l  no- 
i>is  diligemr.    Vos  autem  quid  mali  datis  ,  cum  ^imbe-  iix 
ciUitatem,  gratificationem  &  benivolentiam  ponitis  ?c.>n  imbe- 
Ut  enim  omittam  vim  &  naturam  deorum :  ne  nomines?!^^^^ 
quidem  cenfetis »  nifi  imbecilli  efTcnt ,:  futuros  bencfi- 
cos  6c  benignos  iiiffe.    NuUa  ^eft  caritas  naturalis  ia*  ^  \^^  «ft 
terboDos?  camm   ipfum  vcrbum  eft  amoris;  cxquo^fJJ*?* 
amicitiae  nomen  eft  dudlum  :  quam  fi  ad  frudum  no- jr^^ 
ilrum  referemus »  non  ad  illius  commoda,  quem  diligi-  omijlis 
mus  ;  non  erit  ifta  amicitia ,   fed  mercatura  qtiaedam  mtdiit, 
utilitamm  fuarum.  Prata,  &  arva  ,  8c  pecudum  greges 
diliguntur  ifto  modo  ,  qu6d  fradus  ex  eis  capiunmr.    '*  *• 
Hominum  caritas   6c  amicitia    gratuita  eft.    Quanto 
igimr  magis  deorum?  qui»nuHa  re  egentes,  &  imter  fe 
oi^gunt  >  Sc  hominibus  confubint.    Quod  ni  ita  fit » 
^uid  veBeramur^  ^uid  precamur  deos.^  cur  facris  pon- 
tifices,  cur  aufpiciis  augures  praefunt  ?  quid  optamus  ^ 
dits  immortalibus  ?  quid  vovemus  ?  At  etiam  hbcr  cft 
Epicuri  de  fanditate. 

Ludimur  ab  homine  non  tam  faceto  qu^m  ad  fcri- 123 
bendi  licentiam  libero.  Quae  enim  poteft  eife  fandtitas,  ' 
fi  dii  humana  non  curant  ?  ^uae  autem  animans  natura , 
nihil  curans  ?  verius  eft  igitur  nimirum  illud ,  quod 
75  £amiliaris  omniu;n  noftr&m  Pofidonius  difieruit  in  li« 
bro  quinta  de^^latura  deorum  »  nuUos  efie  deo;  Epi-. 
curo  videri  :  quseque  is  de  dlis  immortalibus  dixerit » 
invidiae  deteftandae  gratil,  dixiile.    iieq^ue  enijn  tam  de- 

^"  '  fipicns 


7$,  FdmiltdriJi  innitNn  n^ftriim^J  Licet  StoiciM  t  tiyXP^^^  ^' 
nen  ,  &.  cum  iub  Maicello  B.oniam  veBtffet,in  magnam  illorum 
yiiorom  familiaikatem  accievit :  5c,fi  ica  placet ,  ad  difleieatiam. 
foitaffis  akerius  AlexaDdiini,  qui  etiamipfc  ScoicusSc  hiftoiicua 
fiiit,  Zenonit  Citienlis  difcipulus.  Nam  hic  noftet,  Athleta  co- 
gnoffline ,  Pametii  auditoi  &  fuccefibi  fuit ,  quoium  utiorumquc 
cicbcam  in  Qfficiis  mcnttonem  Ciceio.fecit.  Vjde  Suidam.  La- 
ftant.  cap. iv.  de  Ira  Dei, ad  eludenda  Epicuii  dogmata  hoc  Pofi- 
douitdtiflaoniay  cx  hoc  Ciccionis  loco,  utitui.  RtttUtint, 

Ctc  ece  ctc  4  7S»  Vt 


29fo  De  Natoila  Dbor-vu 
fipiens  fni&t,  t-Suc  homUncnlis  fimilem  denm  fingeret, 
lincamentis  dumtaxat  cztremis ,  non  habitu  folido^ 
membris  homjnis  ptEeditum  omnibus  ,  ufu  meinbroniin 
lie  mimmo'  quidem  ;  eiilem  qucndam  atque  perluci- 
dum,  nihil  cuiquam  tiibuentem  ,  nihil  gtatificantem , 
omnino  nibil  curaDtem  ,  nihil  igentem.  qusc  natura 
primum  nulla  cfle  poteft  :  idque  vidcns  Epicurus  ,  .re 
toUic,  oruionc  relinquic  deos. 
114  Deinde  ,  fi  maxim^  tilis  eft  deus ,  uc  di^  gtatii, 
nulla  bomlnum  cariCate  teneatur ;  v^eat.  quid  enim 
di<:am,  propiduslic?  eiTe  enim  propicius  potcnnemiDi, 
quoniam ,  ut  dicitis  ,  omnis  in  imbccilUtace  cft  8c  gratia 
&  caritas. 


76.  Vt  k$mmndi fimiUm  Dtam  f^^att ,  Ummtmii  dimtxtt  ct- 
imii.]  Vulg-  hnmmailii ,  quod  MSScanun  6ie  Bnttfiauu.  At, 
Mt  ii  aaa  iijdiciat ,  in  lcquencibiu  omniao  maJim  ,  tiKumaais 

mi.  Dnvif.  Vth™,ineMl:,fimiltinDnii-fi<i£tra,iT'i.'l  Jiobo 
«adatioiiemDavlfii.qiKiiunidara  MSdoium.  tuaoiititc fiabtli ' 

1 ,  ^aata  himimtiili  legii  pio  btwimicnlii  i  fcd  lU  pDuUo  pofi  «- 

I^nul  icgain  PIO  — — ■ ''-' 1...J..      i-a-^ 


M-^ 


LlBKX    Secuhdus.'      Z9fl 
M.  TULLII   CICERONIS        i.nw 

}  D  £ 

NATURA    DEORUM 

A    Bl 

M.    B  R  U  T  U  M 

I.IBER    SECUNPUS. 

AKGUlfE^.TUU. 
:  gr  Sfutrm»  iifeifUiu  diffirit  Diu  tji 


H  iMCKtlMi  trMM. 

1  c!)u  Cotta  disiireCttum  Vellqus,i 
e  ego  ,  inquit ,  incautui ,  qui  cum 
t  Acadcmico  fe  codem  Thetorecou^^ 
I  di  conacos  rmii.  Nam  ncque  indue^- 
I  tum  Acadcmicum  pertimuillcm  ,  oec 
lliic  ilh  philofopbia  rhccorem  ,  quam- 
*|s  cloqnentem.  ncquc  cnim  HumiDe  conturbor  '  inx- 
niiiiii  TeiboTum »  ncc  fubtilitate  fentcntiarum ,  fi  oratio- 
lus  cft  ilkcit;^.    Tu  autem ,  Cotta ,  utn^ue  re  valuiftL 


'■  bmiim  Hrfnwo.]  Pitlchii  Clcero  deconm  toctui.  uiun 
•paiealisc  veiba  conKDiuiii.  AUiu,  AodciDicus  roaiLmi  , 
ut  Fn^akiu,  boc  iianquani  it&^xra  cflet ,  qui  elaqucDtiani 
u^dtsonpnTani.  i^iniBiiuv  &^lu<liui  oova  quidcm  ,  fe4 
jjwa  'DMbiilo  uamibat  eun  lcKfuicilaiciii .  quz  uibil  falii  ■)>• 
*?■  Hoc  idem  DOu  Quintiliaiu.  modo ,  lui  Ciceronis  ,  fed  ip&ui 
ftom  tUionii  libri  tefliintur. .  Qus  uula  pofiicm^  ab  UemKilap, 
f"*»  Kp)^  4c£^  e^    Baaitiiu. 


/ 


$Qft        De  Natura  Diorum 

.  ^corona  tibi  &  judiecs  defuerunt.    Sed  M  ifta  aKasJ 

nunc  Lucilium»  fi  ipii  commodum  eil,  audiamus. 

%     Tum  Balbus ,  Eundem  cquidem  mallem  audire  Cot- 

tam ,  dum  ,  qu$  eloquentia  falfos  deos  fqftiilit  \  eadem 

veros  inducat.    eft  enim  &  philofophi ,  &  pontificis , 

&  Cpttae ,  de  diis  immortalibus  habere  non  errantem 

&  vagam  ,  ut  Acadeinici ,  fed  ,  ut  noftri ,    ftabilem 

certamque  fententiam.    nam  contra  Epicurum  fatis  fu"» 

%  ^S'    perque  di<9iim  eft.    Sed  ^aveo  audirc,  tu  ipfe,  Cotta^ 

f«^?«  quidfentias,   An,  inquit,  oblitus  es ,  quod  initio  di3?e* 

^^^'       fim ,  faciliti.s  me,  talibus  praefertim  de  rebus,  quidnoin 

fcntirem,  qukm  quid  fentirem,  pofle  dicere? 

3     Qu6d  fi  habcrem  aliquid  ,  quod  liqueret ,  tamen  te 

viciffim  audire  vellcm  ,  citii  ipfe  tam  muTta'  dixiffem, 

Tum  Balbus ,  Geram  tibi  morem ,  5c  agam  quam  brc- 

viffime    potero.    etenim  ,  conyidis  Epicuri  crroribus , 

longa  de  mc^-  difputationc  detrada  oratio  cft.  Omnino 

f.  B.    dividunt  noftri  totam  iftam  de  diis  immortalibus  quae* 

ftionem  in  partes  quattuor.    Primum*  docent  efle  deos: 

deinde  ,  quales  fint:  tum;  mundum  ab  his  adminiftra- 

ri:  poftremoj  confiilere  eos  rebus  humanis.    Nosaai 

temhqc  fermone,  quae  priora  duo  funt  fumaraus  :  tcr- 

tium  6c  quartum ,  quia  majora  funt,  puto  efle  in  aUtui 

'    tcmpus  diflferenda.    Minime  ver6 ,  inquit  Gotta  :  nam 

^  otiofi  fumus ,  &  iis  de  rebus  agtmus ,  quae  funt  ctiam 

/    ncgotiis  anteponendae. 

^     II.  TuM  LvciLius  ,  N)e  egere  quidem  videtar^ 

inquit  ,    oratione  prima  pars,    quidenim  poteft  efTc 

tm  apertum  tamque  perfpicuum ,  cum  cadum  fufpe- 

"  ximus  caeleftiaqne   contemplati  fumus  a^quam   clTe 

H.  C^Tona,  xihk  4t  jttdiees  tUfuerufit*]  Vtt  €tfnn  ^C  vojgo  intelii- 
funtor  nudicoces;,  ▼emm  quomodd  auditoxes  non  habueninc  Vcl- 
\it^m  &  Cotta ,  pr^cfentibus  Balbo  &  Cicerone  ?  Yidetur  igttiic  roi- 
Ili  Velleius  refpexifle  ad  ceicamina  eloquentiz ,  qu£  tum  tenapons 
m  u(u  etanr  apnd  Grxcos  ,  &  ad  coronam ,  quz  yiftocibus  daba- 
tur.  Vide  Pafchai.  de  Coionis  lib.v.  cap.  12.  Inceilocutores »  ^ 
•  ^m  ftierant  m  Oi^cia ,  non  ignorabant  bxc  cettamina  \az 
ctiam  Koma; ,  falcem  intta  privatos  pja:i^Cft%  incipiebant  c  >^ 
i^>  ut  patet  e  Suetonii  Augufto  cap.  lxxxix.  &  Horat.  11. 
e^.  2.  T^^9i'  &c  feq.  ubi  de  viftoris  cofona.  Vcl  tempore  <  »#• 
ms  igitur  ea  conraetudo  Romz'  fuic  neca  ,  ut  te  doccbir  \  Cis 
de  Imir.  ol^,  xi.  ve)  faltem  fufficie  ,  cercamine  hsrc  tuminr  edt 
iuiile  notifCma,  ad  fcnfum  huyas  loci  ttOth  capitAdlUB.  Bm     w. 


^  { 


LiBBR    Secomdos.      29f 3( 

diqnod  numen  prasftantiffima  mentis,  quo  hac  regan- 
\m  ?  quod  ni  ita  cffet ,  qut  potuiflct  auenfu  omnium 
xiicere  Ennius  ? 

3  Adfpice  hcc  piblime  eandms ,  quem  invocant  omnis 
ffoyem ; 

illQm  vcrb  &  Jovem ,  &  dominatorem  rerunn ,  8conu)ia 
*nutu  regeiitem,  &,  ut  idem  pnnius,  b  mota 

—  patnm  divumqHo  hominum^tUt 
&c  prasfentem  ac  pr^epQtentem  deum.    Qnod  quicd«-c  dubitat 
bitet,  haud  fanfe  intelllgo  ;  cur  non  idem  ,   fol  fit ,  an*'"* 
nuUus  lit ,  dubitare  poffit. 

^Quid  cnim  eft  hoc  illo  evidentius.^  quod  nifi  cogni-  5 
tam    comp,rehenfu,mque  animis  haberemus ,  non  tam  ^  Q^Uch}, 
ftabilis  opinio  permaneret ,  nec  confirmaretur  diuturni-  ^™* 

*  tatc  temporis  ,  nec  una   cum  faeculis  atatibusque  ho-  Q^lictdml 
minum  o invetcrare  potuiffet.  Etcnim  vidcmus,  ceteras^i,A/,r. 

I  ppiniones  fi<5hs   atque    vanas    dluturnitate  extabuiffe.  e  invete- 
Quis  enim  hippocentaurum  fuiffe  aut  chimxram  putat?  »afccic 
quacve  anus  tam  excors  inveniri  poteft,  quas  illa  ^  quac^*"-^*  '' 
quondam  credebantur  apudinferosp.ortenta,extimefcat? 

'  ppinioAunx  enim  cpmmenta  delet  cies  :  naturae  judicit 
confirmat.    Itaque  ik  in  noftro  pppulo  ,  &  in  ceteris ,  p,  xxviL 
deorum  cultus  religionumquc  fan^ft.tes  cxfiftunt  in  dies  * 
jnajorcs  atque  meliore^ 

i      Idque  evenit  non  temer^  ^  nec  cafu,  fed  qu5d  prae-6 
ientiam  £epe  divl  fuam  declarant :  ut  6c  4apud  Regil- 
lum  bello  Liatinorumj  ciim  ite  Poftumius  diaator  cum 
Qdavio  Mamilio  Tufculano  proeliQ  dimicaret,  innoftra 

acie. 

|.  ^Adfpict  b&e  Suhlime  eandtuj»']  Stc  fcripti  £ueiuiijt  hoc  loco  vet- 
(iis  Jambici  ab  Eanio  ,  Cic  debuetunt  hzc  cdi^^adfpiee  h9c  Sublimt 
tMiUens ,  ^m  iuv«c4M  §neneis  (fe,    uc  dt^piie  hoe  peniueac  ad  ver*  ^ 

fiim  fupe^iofem ,  litque  efos  pars  poftrema.   SithHme  enndmt  ^et 
'  Terfos  erit  Int^gac  feoarius.    Scd  credjibtltus  eft ,  fcriptos  fuijfe 
Trochaicos.    Qoare  nihil  mutanduio  cenfeo.    LMnbin. 

4.  \Apud  T^^iiimn»}  Memoratur  a  Dionyfio  Haliciirnaf.  lib.  vr^ 
Thcarcho  in  Coriol.  Val.  libro  primo »  capire  de  Miraculis  ,  &  k 
«inoram  gentiam  Sc  recentioribas  aliquot  fcriptoribus.  Quia  ve- 
10  Liviusjomnium  fide  dignifllimus  ,  hujus  non  nseminit  ,  vii^ 
huic  miraculo  fidem  habeo.  keiiquit  exiguum  aliquod  hujus  tc- 
tigittm,  iiempe<|ubd  DlElator  Caftori  ^  Polloct  xdem  voveric. 
taais  Kegillus  eft  in  agto  ToicuU  ad  Algy^dx  fylvz  iogreflam. 
Vttde  Pofthamius  Didatot  R.egillenfis  didus  fiiir.  H«c  longtus 
|roicqaiKU(  Coaa  lil^,  lu.  hi^cc  icfpoodeBs.   BmUiw, 

5»  ?• 


%9U  '^^  NaTURA  DEORplf 

acie  CaikoF  tc  Poliux  cx  equis  ptignare  vffi  funt :  & 
jrcccntiore  metnoria  iidpm^Tyndaridae  Perfen  vidum 
nuntiaverunt.  s  P.  enim  Vatienus  »  avus  ^ujij»  adoler 
fcentis»  ciim  h  praefedura  Reatina  Romam  venienti 
nodu  duo  ^juvenes  cum  equis  albis  dixifTent ,  R6gem 
Ferfen  ilio  die  ^ptum  »  fcnatui  ^nuntiavit ,  8c  prim6  » 
qttafi  temer^  de  republica  locutus  ,  in  c^cerem  coqjq- 
aus  eft  :  poft»  i  Paullo  litteris  allatis  ,  ciim  idem  dies 
conftitifiet;  &  agro  k  fenatu  &  vacatione  donatus  eft, 
Atqu^  etiani  ciun  ad  fluvium  Sagram  CrotoniatasLocri 

ma* 


5.  P.  tnim  IMtmu.]  VdUmim  tft  In  veteiibus  libris  ,  &  ita  l^ 
^ndum  ^m  b|c,  tnm  apod  Valeiium  Jdaximum  lib.  viii.  cap. 
9.  dc  La^antium  lib.  11.  cap.  3.  itaque  in  Taftis  ex  hac 
emcndatione  Sc  ex  ▼eibis ,  qux  ieqnuntur ,  ^v»s  fmjm'  adoitfm^ 
tu »  addendum  erit  v.  n.  m  intcgia  tniaipcio  fit »  p.  vATiNi,tJS 

».  F,  F.  N.     Vrfih 

d.  Jtn/mes  emn  tauis  dbis,']  £lien£  unus  »  Jitvents  cum  in  tfmis 
Ms»  utramque  nimiium  le£^ionem  conjnnxit  UbiJiiius  ,  cum 
Ifuanlam  exemplaiia  legerent ,  jtffmi  tm»  t^uis  i  alia  vero,  jmvt' 
mtt  i%  t^uis  dibis.  At  ratio  poftenot  Lattne  iciibentium  ofiu  ma* 
gjb  convenit.  Floius  i,  11.  Duos  in  candidis  tquis  Cafiortm  m^um 
P^Utsctm  nemo  dubitarit,  Id.CB^  IV.  11,48.  Hi  venire  in  tquis  videftm^ 
imir.  FlOUtinusSriStSg.ilb.  i.  Cap.  XI,  S.  ObUtafptcit  duorum  in  t^uis 
jmvtmum  animos  Juorum  ercxit,  Xquos  autem  candidos  Dio(cu<i| 
niofrais  affignavU  antiquitas,  quia  vm  talibus  uteientui.  Ov^diia 
Mer.viii.  372. 

^  gemini  mndu/n  cetttjfid  Jidtra  fMtrtt, 

%Ambo  c^ufpifui  uiv§  caudi^oriims  alba 

VeUabaVtur  tquis, 
Qaipioptet  apud  Ludanum  Tom.  i.  pag.  236.  £d.  Amft.  tv^^ 
htifrip»  MVKoc  tiibuitui.  Hinc  eos  xtvAoTrtihiic  yocat  Pindaxu& 
Yytb.  A.  127.  &  xivKiTTTntt  Euiipldes  Uelei).  ff,  6^6,  Adifis  Sc 
Yolysnittm  Stratag.  lib.  11.  cap.  xxxi.  4.  Davifim,  Juvents  emm 
^i*  aibis.)  Daviuttt  legeiidum  ccnfct,/»  equit  albis,  Loas  ab  co 
aUatis  adde  Val.  Max.  i:  t.  ubi  d$  codem  pcodigio  loquens  di- 
Ck  £  Mxifiimavit  duosjmvtnts  a&is.  tquit  injidentes ,  obvits  fifi  fu&^t 
mumciare^  &c,  8c  Laftant.  Inftit.  ti.  7.  Veittm.  ab  alia  paite  iUi 
poteft  opponl  Fioius,  qui  eandcm  rem  narrat  lib.ii.  cap.  la.  lu& 
veibC» :  Dut  juvenes,  candidis  equjs^  apud  Jutumu  Imum  fuivtrim 
itr  eruorem  ^iuebant,  Hi  nunciaveve,  Loci  ifli  docent  fcm  eam» 
«piram  fbrte  ut  fabulolam  omifit  Livius  iib.  xi.v.  cap;  ~  '  ab 
aDuiquis  biftoiicis  cfle  naiiatam*    Alii  dtcd>ant,  Vatii  ile 

jttvenes  iftos  duos  in  equis  ,  &  eos  fecutus  eft  Valciiu^  .. isj 

•lii  aatem  e  cbntraiib  narrabant,  Vatiniwn  vidiile  eos  ad  Juti  u« 
|MBUi|a  ie  abluentes,  equis  candidis  prQpe>  ftantibus  i  cum  €  jttl 
Ciccro  6^  Floius  fiiciuat.  Itaque  mi»  tquis  aibit  non  ^  anr 
4ttAk    £«ii4iVr. 

Nt 


LlBER    SECtJljl  D  tt  S.        ipSf 

maximo  proelio  deviciflent ,  eo  -ipfo  die  ftuditam  eflb 
cani  pugaam  ludis  Olympiae  ,  memoriae  proditum  e(h 
Sspe  FauQorum  voces  txauditae ,  faepe  viiae  formsB 
deonim,  quem^iuon  aut  hebetem  aut  impium,<leos 
praefentes  efie  confiteri  co^erunt. 

lir.  pRiioxcTioNEfi  ver6   Bc  praefenflones  re*7 
ram  futurarutn  quid  aliud  dedarant »  nifi  liominibusea , 
quse  fint»  oHencn»  monfirari  »  portendi,  ^prxdici  ?  etf  piodldl 
quo  iila  oftenca ,  monilra»  porte&ta,  prodigia  dicuntur.^ 
Qu5d  fi  ea  fida  credimus  licentia  fabularum ,  Mopfum, 
TtrefiaBi>  Amphiaraum^  Calchantem ,  Helenum ;  quoa 
tamen  augures  ne  ipfas  quidem  fabulx  afciviffent ,  fi  res 
omnino  repudiarent:  7ne  domefiicis  quidem  exemplis    . 
do&i  numen  deorum .  comprobabimos  ?  ^  nihil  nos  P^ 
.  Qau- 

7*  Ni  4»9mfiieis  ^uiibm  exmPUsi\  Ctitici  de  hoC  loco  nlbil  too« 
naenmt.    Futo  tameii  eum  ucco-  pedc  non  efle  pizteieunduin^ 
quum,  nt  quidem  nunc  eft  ,  Balbus  ^uardam  fe  non  dieoa  dick» 
Si  nos,  inquit,  fidem  non  habemus  ils,  qodB  nobis  in fabulis nac- 
lantntdeMopib,  Tiiefia»  <5cc.   exempla  domeftica,  quc  hab^*  • 
mos  de  deomm  potentia ,  nos  non  tangent.    Confequfentia  faa^ 
haud  proba  eft}  &  pfstetea,  fi  exemj^la  ifia  non  tangCient,  qu*^ 
xe  ea  pfoponit  \  Intetim  ex  iftis  vociBui  ,  S*  d»tnejiicis  ^uidam 
exemflis  d^Sti  rmmen  Deerwn  eemfnbaifmms ,  commodfc  aliusfeotaa 
elici  non  ooteft.    Prxteiea  interrogandi  nota  ,  qdam  omues  edi- 
tiones  pou  hzc  veiba  faabient,  nullo  modo  ibi  locnm  tueii  poteft  } 
&  quid,qu«(b,  magis  ingtatum  eft,  qUam  adeo  piope  junfta  I&b 
geie,m  ipfx  tjuidemy  dc  ne  demefticis  ^uidem  f  Omnia  autem  lt^6 
fe  habd>uot,  fi  legei  »4^  &  difttngoas  totum  locum  ita  :  Sued  fi 
M  fSA  credimus  iitemii  faimlArum  i  M^pfuiht  Tiufiam  ,  ^mphi^ 
tttsem  »    Caiehantem  ,  Helennm  {^ues  tamen  at^ru  He  ipfe  ^uideni 
fehuid  afiOfiJfetit ,   fi  res  omnine  refudiarent)  »4  demefiicis  juidem 
eseemplis  de3i  numen  Deerum  eempretabimus.  Vvko  ettam  legendum  » 
/  rem ,  pro  fi  res ,  non  enim  nifi  de  dirinandl  aite  fermo  eft» 
Bemhier, 

t.  Nihil  net  Puh,  Ciaudii,}  Exempla  ifta  &  oratoria  funt ,  8d 
pTobabin»  magis  qu^m  hiftorica ^  Citaotur  diligeotius  \  Citferond 
qn^m  ab  hiftoricis  referuntuf.  Cic.  ve!  vtt  AugUi  in  medium  pro* 
fert  iUa ,  vei  dccorum  fervat  perfonz  Stoicae  :  ficut  etiam  in  li-» 
bris  de  DtTinatione.  *  Sed  qoia  funt  difid^inonCftera  i  refelluntnt 
ab  illisTheologis,qui  ex  profefib  advcrfus  gentiles  gentilitiis  illia 
temporibos  fctTpfetont,  utTertuIIianus,  Atnobini,  JLadantius  6d 
Aoguftinos;  qnt  magno  infeftandi  ftudio  qua:que  (nt  in  conten-» 
tiooibus  fieri  folet)  captatunt ,  qux  ad  elevandum  (imulacrornta 
cnltnni  facere  videbantor.  Horum ,  inquam,  fciipra  in  his  exem- 
f lit  expHcandis  non  citabimos  ,  ne  vel  iacra  prophanis  raifceref 
▼ideamnr :  vel  qnia  his  apud  Lafianfiom ,  ubi  magis  idoneunoL 
iMmhibebaiu,  nfi  liimDs^  aifi  foaafl*c  fiTC  le^o  m^tftt ,  fire 
♦  lod 


295^6  De  NATtJRA  t)JBoktJ»i 

'  Claudii ,  bcllo  Punico  primo  ,  temeritas  movcMt ,  Ijtti 
1.  B.     etiam  per  jocum  deos  irridens ,  ciim  cavca  libe^ati^  pvSll 
non  pafcerentur  ,  raergi  eos  in  ^quam  juffit ;  ut'bibc- 
rent,  quoniam  effe  noUent.    qui  rifus ,  daffe  deviftai 
multas  ipfi  lacrymas ,  magnam  populo  Romano  cladem 
attulit.    Quid^  cdHega  ejus  Junius  eodiem  bellononne 
tempeftatc  claffem  aitiiflti  c&m  aufpiciis  hoii  panlipct? 
S     9  Itaque  %  P.  Claudius  a  populo  condcmnatus  eft :  Ju- . 
g  mtnuitisnius  nccem  libi  ipfe  ^conlnvit:    C.  Flaminium  Caeliu^- 
non  eji  p.    religionc  neglcifta  cecidiffc  apud  Tiirafimenum  fcribit 
h^onciyit^mjj  magno  reipublicae  vulnere.    Quoirum  eiitio  iritel- 
vligi  poteft ,  corum  imperiis  rempublicam  amplificatam  i 
qui  religionibus  paruifient.    £t ,  fi  conferte  volumu^ 
noftra  cum  externisi  cetcris  rebus  autparcs  ,  aut  etianl 
inferiorcs  reperiemui::  rcligionci  id  eftj  cultudeopum; 
multo  fuperiore$. 
j)    An  Attii  Navii  lituus  illc  ,  quo  ^  ad  itivcftiganduni 

fueni 

,  loci  ex^Iij^atia  oos  aliud  monuerit.  VidJBtmas  cxemplnm  Appii ; 
caiusetlam  in  i.  6c  ir;  de  Divioatione  meminit,  &  Valerias  lib. 
T.  capite  de  Aufpiciis.  Abbieviatot  Livianns  Epit.  19.  Flor.  lib  i; 
cap.  2.  Eutropius  lib.  it.  Sed  inter  hos  folus  Cicero  8c  Vtlerictt 
iftius  blafphemiz 'mentionem  ficiunt.  Atqui,  ^  Cicero  ,  Poly- 
bius ,  quem  tu  bonum  aucotem  nominare  foles  ,  hoc  aufpiciam  ne 
verbulo  quidem  attingit  :  ficut  aec  Oioftus ,  qui  lib.  i.  cap.  ic, 
biftoiiam  hanc  lepetit.    Betuliius, 

9^Ita<jHe  Claiklius  a  fpulo  eondemnttus  </?.]  Ecce  tibi  narratlo- 
nem  zei  gefts ,  cuius  Veiitas  haud  facil^  detcgi  po(eft.  Ciceio  in- 
quic  Claudium  judicio  pbp.  K.  fuiiTe  condemnatum ,  &  repeti^ 
illud  iib.  Tj.  de  Divin.  cap.  31.  neque  dubium  eft  ,  quin  rciverit 
Verum.  Valerius  tamen  Maximus  ,  qui  eum  iiieiflt  (eCutus  lib.  t. 
4,}.  narrat  in  fequAtibUs  iib.  viir.  1,4.  rem  pmnino  aliter,  cfua- 
u  Claudius  condemnatus  non  fuiflet.  Livii  lilber  xi.r:  in  quo  toti 
bxc  res  narrabatur,  iniuriii  temporis  periit;  &  Polybius,  c|u»oro^ 
xime  ifiis  tem(>otibus  vi:i:it ,  non  fatis  apect^  lem  narravit ,  lio.  i . 
P^Z'  Si»  ^'0  %«<  AftTA  «rauTst  fjLry4.K«LSi  ^nfxKttc  »«<  KtfiHiifte  xpi' 
3-t/c  7rtfi'ivt7iv,  Id  eft,  Cafaubono  interprete,  Vnde  (/Itfiett  hahttw 
de  ei  ,  Claudib  ,  judicio  ,  graviter  tnultarits  eji  ,  Ac  pericuU  fttagni 
udiit.  Ut  ut  hzc  iuter  Ce  cootcaria  vidyniur ,  Credo  tamen  ci 
pofle  conciliari  ^  (x  Itatuamus  in  coroiriis  centuriatis  ,  le^e  "On 
(>erlata ,  eum  abfolutum  fuifie ,  fed  pofiea  in  rrtbutis  comitiif  ra' 
pecunix  condemnatum  ,  atque  ita  fA^ytLhaii  ^tifjtUtt  Pblyh*'  It 
intelligatur.    Beuhier, 

10.  xyid  swvifiigandmn  fium  regienet  vittea  terminavit,'}  ta 

JcripGt  Tuliius,  hoinani^Iiquid  hic  paifus  eft  ;  non  enim  ad  tm 
InveiHgandam»  ftd>  fnventa  ad  uvamf  qux  maxima  effet «  i  «^ 
iiendam  vineat  legiones  cexauaatit  NaVitta.  *  Vide  Moiifun    ie 


LtBE^    SccuMbus.       I9f 7 

Hiem  le^gjones  Tmex  termintvit ,  contemiieDdas  cft  i 
aedereffl  »  niii  ejus  augurio  >>rex  Hoftilius  *maiimt 
belk  geili&r*    Sed  negligentii  nobilitttis  »  'augurii  dif- 1  togaiio^ 
ciplina  omiffa  ,  veritas  aufpiciorum  fpreta  eft,  fpcdes""?/^* 
taitiim  rctenta.    Itaquc  mtxima  reipubUc»  partes ,  iny"  ^ 
fais  bella ,  qiiibos  rcipublicae  falus  continetur  ^  nuUis  au-     ^ 
ipiciis   adminiftrantur  ;   '^nuUa   peremnia   fervantur, 
f  3  nuUa  ex  tcuminibus ;  nulU  viri  vocantur  ^  cx  (|uo  ia 

pro-. 

DI7.1. 17.  &  Dionyfiuin  Haliciifoaflcutniii.  ^o.  Elienr.  unuslub- 
bet ,  SttAm  religUne  vinea,  Lcgi  polfic  ,  Ad  invtfligMdAtn  uvam  r<- 
gimt  vinea  terminavit,  nxc  cerce  mutatio  »  licet  minima  fit  * 
omni  cnlpa  Ciceioncm  libeiat;  foice  tamcn  fummum  illum  viram 
fefeUit  memorit.  Davif^  MdnvefiigeaUtim  {tum  iSrc.]  Reftc  qui* 
dem  Daviiius  Iegit,4i  i}itfry?f^4»^4m  n^dm  ,  verutn  qa<raio4o  fe- 
teadum  eft^  Ciceroni  ijfxtp9^  illud  adfccibt  >  quafi  Attium  Navtuai 
pofiuflet  fub  TuUo  Hofiilio,  poftquam  dizetat ,  eum  adhuc  fiiie- 
lum  futflc  fub  Taiquiniorum  piimo  ?  Hsc  &  alia  plutima  faciunc 
ut  aedam  vitlum  aliquod  latcxe.^  Forfan  Ciccro  fcripiic ,  T(^x  pefi^ 
rius  maxima  bella  geffiffet,  Balbus  fermonc  lAftituto  ad  calcs  vi» 
>  los»  qui  «que  legem  iftum  noveiant  acipfe,  neglexit  forfan  ad- 
dere  re^is  iftius  nomeo,  &  fcribx  iguorances  putavecunt ,  fe  egre<» 
gium  fi^ixms  cdere  invebendo  nomea  iftua,  ut  quidezli  ilUs  vide* 
oatuc ,  omiiTum.  Legi  etiam  poflSt  hejiikm ,  pro  HofiiliHs.  didto^ 
enim  belltim  befiibMs  gertte  «que  ac  facei^.  Friot  coDJe^uta  tt- 
men  mihi  potii&mum  placct ,  licec  uciaquc  videacuc  prsfcrend^ 
Ie£^ioni  vulgatz  ,  &  alcerutia  adhibenda,  donac  auc  mca  leftitf 
JdS^is.  crit  nimata,  aut  ianiot  ex  iis  eruta.    Beuhier, 

II.  T(^x  Hefiilem.]  ManifcAus  eft  Ciceionis  error ,  tel  lapfiii 
fotius  memoriz ,  qualcs  tantis  viiis  fccuiis  obrepece  fblenc.  Nain 
ipfe  in  loco  }am  citato,  Tarquinii  Frifci,  Quinti  Kom.  rcgis,noia 
talliHoftilif  teitii,  Auguiem  eum  facit ,  commnnf  omnium,qai 
ezftaat,hiftoiieoium  teftimonio.  £x  quibiis  potiftimum  citabimus 
DiooyC  lib.iiii  Plin.  iib.  i.  Valerium  Ubio  piimo,  capite  de  Au- 
fpiciis,  Florum  lib.  i.  cap^  5,  Betnleiuu  \  ^ 

•  I2.  NuUa  peremnia  fervantur.}  Aufpidjf  peiemnla  ,  ut  et  Feftd 
intdligeie  liCet ,  crant ,  cam  magi(tiatus  m  campum  cuatcs  Fe- 
trooiam  amnem  aufpicacb  tranfibant.  Fcftus  in  f  eremoe  :  P«r* 
tmne  dieitmr  aufpicari  :  tfui  amnem  aut  atfuam  ,  ^ua  ex  facre  eritur  i 
tufpicate  tra»fit,.  Idcm  io  Petronia  2  Pitrenia  amnis  ejt  im  Tiberim 
prefluens^  <peam  magijiratut  aufpicato  tranfeunt  ^  ciim  in  campe  qtUd 
^ere  velunt,  ^umL  geuus  aufpicii  peremne  voeatur*  amccm  auceol^ 
aotiqiu  foemioine  eountiabant.    Lambin, 

13.  NmIU  ex  acuminibus,}  Arnob.  lib.ii.  adv.Gente^  :  Num^uid 
ftrvatis  de  cetU  t  aitt  etiofas  facitis  •bnuntiiitionibus  aSienes  i  cum  pet-' 
tatis  belta  ,  fignum  menfiratis  ex  arce  t  emt  ffiialia  jura  tra^atis  f 
P*r  tlarigatiouim  repetitis  res  captas  f  aut  Martium  difcrimen  obeun^ 
ff,  tptempralii  prafumitis,&  ex  acutninibui  aufpictuis  f  M.  Tull« 
^*  n.  di  Dif,  itttqut  9#«  mmt  nanfsHnt  aufpicato  t  ntf  tripndio  am^ 


i9fS        De  Natura  DEOHtTk 

procin^  t^menta  penenint.  Tum  enim  beOa  gefere 

tonoftri  duces  incipiunt,  ctkm  aufpicia  pofuerunt  At  ver2i( 

apud  majores  tanta  religionis  vis  fiiit,  ut  quidam  impc- 

ratores  etiam   feipfos  diis  immortalibus  t^pite  velato 

k  devovc-  >4yerbis  certis  pro  republica  ''devovereilt.    Multa  ex 

nnt  ^-«w^.  Sibyllinis  \aticinationibus ,  multa  ex  harufpicuni  refponfis 

■scommemorare  poflumvs ,  quibtts  ea  confiriHeiltur  » 

qu£  dubia  nemini  debent  effe. 

J.xxvm.     IV.  A  T  Qjj  1  &  noftrorura  augurum ,  &Etrufcoram* 

XI  &  harufpicum  difciplinam  >^  P.Scipione»  C.Figulocon- 

fttlibus  res  ipia  probavit*  i7quos  cum  Ti^Gracdius  coii- 

ful 

fitauitwr  ,  nsm  tii  daimimtmt  ptiderkf  ^•i  tttmH  Mkfftt^lm  mihdre 
»/. '  Lambin. 

14.  Verbiscertis  devoverent»'}  Lambinus  inttufit»  verhti  thueptis;. 
fed  violenter  j  hoc  eft ,  praEtei  mlT.  noftros  omnes ,  prztet  tationems 
titdudum  indicavitcoluihenantiqaz  iaHspmdentic  libro  r;  d^For- 
mulis  Brilfonius.  cetetum  F.  habet,  dev9tarent\  non  inepti.  tlam 
fic  fib  qUo()ue  fttme  Fsllat*  quintus,  nempe  deMtsrent.    Grtiter: 

ts.  Cemmemf¥dre  pegkmiti']  MS.  Bufltdian;  edfit.  Viftoih  &  H€i- 
Vagii ,  ffnm,  ut  infra  ^p.  47. 8c  49  8c  52.     Grenev: 

16.  P.  Seipiane-,  C.  Fiffefe  cenfitlibms.]  Ita  CicetO  ffaiilet  IbClKlls,' 
fi  dicere  Toluerat ,  id  accidiffe  in  conflilam  ScipioniS  8t  FiguU ,  ve- 
xam  loquicur  de  cemitiis  confiilatibus  in  eonftutra  Oraccbi  feain- 
do.  ubi  iill  delignati  hierunt.  Miior  nemintm  yndiSH  legendum: 
Jh  P.  Seipiene  &  C,  Fi^uie  eenfnlihns  rei  iftfa.  prehevit,  Significat 
cnim ,  eventum  in  Scipione  &  Figulo  donfirmaviife  id ,  ouod  augures 
&  harofpices  fore  ptxdizctant ,  quum  it  slefigflidSantur.  in  ab- 
fofpfit  Itteia  ultihia  vOcis  piaccedtntis ,  ut  lexcSnti^  locis  fiiit  H^ 
€tmu    Binhier, 

17*  HSS*^  ^^  tihiOrAcchm  eefijki  itenm  mridret,)  R^.  &  EUenf. 
dterque  reprzftiitatit ,  Cracchm  (enfnlesitemmrecrenreti  quodpta- 
ne  fatfum  eft  :  non  cnim  antea  confulatum  interant.  Haiid  meltor 
e(l  ledio  vulgata ;  nam  ex  ea  non  liqoet ,  cni  mnneii  eos  deftina- 
iet  Grafchus ;  prxterquam  quod  recresitio  a^s  iteritioinem  de*  * 
notat.  £rat  quidem  Gracchus  tunc  temporis  fecundum  conful  i 
ied  eos  non  potuit  reereare  ,  quia  jam  ptimlim  citabantur.  Edit. 
Manut.  habct ,  ^nos  cum  Tibennt  conful  iremm  creant,  £t  coUactf 
intet  fe  tariis  hisce  lc^tiontbus  nihil  fneliuS  occurrir  quiih  fi  re- 
fcribamos  ,  ^nes  cstm  Tiherins  certfnies  ,  cenfni  itertim  »  crenrtt: 
Excidit ,  ut  opinot,  vox  ilta,  quod  ei  eum  ieqoente  tanr^i  AH>fit 
iimilitudo.  D^vtf,  Licet  adfentiar  Davjfio ,  quod  adtih<  ri* 
tredtet ,  non  facto  tameU  cum  ^o  kgendo  :  Cenfnles  cenfn  em 
erearet.  An  fatis  non  eft  CiceronCm  antea  diliffe  Cenfnlibns ,  u^ 
manifef^fc  reftrmr  ^nes?  Legamus  igirur  :  Slnes  cnm  T.  Gr  xs , 
tenfnl  iternm,  ctearet,  In  (equeotibus  fi  legas  re^atornm,  aut  er^ 
nthil  inrereft.  SenioS  dubius  cilb  nOn  poteft  ptoptct  vei^^'  tn- 
llt.   Bouhicr. 


L  1  »E  R'  ^  E  C  U  K>D  U  S.         apfj 

flil  iiernm  recfMret.  «Spritmis  rotatoram  .  ut  eos  re- 
.  f '  '^4.^™  «*  repent^  mortuiB.  Gracchus  ciim  co- 
,nuoa  nihdommus  petegiffct ,  remque  illam  in  rdigio- 
nem  populo  veraffe  fentiret.ad  fcnatum retulit.  fcnatos, 
quosadfoleret,  referendumccnfait.  harufpiccs  intro-  ' 
dufti  rcfpoBaeront ,  non  fuiffe  jijltum  comitiorum  ro- 
gatorem.^    Tum  Giacchns .  ut  h  patre  audiebam.  in-  " 

l^.  ■  "V  ^'""^  '*=™^  ^?o  ^^  J"ft<B  .  q«i  &  conful 
rogavi    &  augm; ,  &  aufjJcatb  ?    an  vos  Tufci  ac  bar- 

^n  au.p;aorum  populi  Romani  jus  tenetis  ,  &  inter- 
ff^f  «ffe  commomm  poteftis  ?  itaque  tum  iUos  exirc 
^^i^:  r  ^f^"^  ^^  provincia  litteras  ad  collcgium 
«l;  ^«/t*  "*^I"  '^S""  "'»■«  •  rccordatum  effe  vitio 
m  iottbemaculum  captum  fuiffe  'in  hottos  Scipionis,  IJ'"'''V»'' 

bt«  ft2^'^'il^":^  '"  *""«>"  «*  'eveieqtiain  vocabaot  li- 
iafeneL„2^2r.u*'''""«.«''.  I.  ,,  j.    'de  ead^  Gncchi 

Eeiidtim  fit^/l^'*  ■•"  *^  ^»  *•?««««<,««»  iirt^fi^,  le- 
,    Wi  ««d^^ct.tarSr"*'''*"'''  «»•«>«»<«'««'•«  augu- 

:    xm.Lt7niJ?"^^:^^'.^"^"P'''"^'-^    Gelliaslib. 

i  JUL  SXTdrffi^J**'' .  «  P«et  4  difti,  8c  i  Yarrone  lib.  ir. 
'  »iSl    Sde  ^  ^**^  *"P'^» '  "«  ««^at  aii  ulte(iu<  pro-       . 
S^ibi^f /^^'"^"''".P»'"^*^"'  »  horti.  Scipjohis,  qni 

i  *Sn«Mt"to^„'S','*;'"'?' fa>»;»/,.Cicero„i,'non efle. 
j  «ibilo  «a    Uei  hl,"  .?^^"-  "P««  '""•rr'lH'nis ,  quod  non  de 

i  Non  «go »^fcl'.K-^«"8"  «?"*  '»*  »"  '•uc  wniret. 
«P"    alioeSuL .  n.."^?"  u  »''o?,.Gnmmaticos  ,^  quas  ftuftra 

«i    ^Mm     !!r»  fi  i'   "  •*  ;/~*"  "«««nodi  clTe  analogi- 

/«<     fc  r*^/t  ^JT^""--  ?*  ''^'"'•«''"»  «^«  *v!ftcm.ni,  eft, 
""''•  '^'"" '  W  Joco  Vatroni,  allato ,  8c  .yA,"« 


2960         De  Natura  DBOHtrif 

qu5d,  dm  pomcstiQDi  poilck  intiaffet,  habcfidifeaatiis 
caufa ,  in  redeundo  »  ci^m  idem  pomcerium  tranfiret , 
'■aufpicari  eifet  oblitus  :  itaque  vitio  creatos  confules 
cffe;  »*Augures  rem  ad  fenatum:  fenatus,  ut  ab<yca- 
rent:  cdnfales  abdicavewit.  Qus  quaerimus  exempla 
majora?  vir  fapientiipmus ,  atque  haud  fcio  an  omnium 
praeftantiffimus ,  peccatum  fuum  ,  quod  celari  poffet  » 
confiteri  maluit*  quam  ksrere  ia  republica  religionem : 
confules  fummum  imperium  ftatim  deponere  quam  id 
tenere  pundtum  temporis  contra  rdigionem.  Magoa 
augurum  audloritas. 
11  ">Quid  harufpicum  ars«  nonne  divina?  hsec  innume- 
m  Quid.>  tabilia  ex  eodem  genere  qui  videat » nonne  cogatur  con- 
Lmi'.  fiteri  deos  effe?  quoium  enim  interpretes  funt,eos  ipfos 
p,  B.  ^fle  cert^  neceffe  eft*  Deorura  autem  interpretes  funt : 
deos  igitur  eflfe  fateamur.  At  fortaffc  non  omnia  eve- 
niunt ,  quae  praedida  funt.  *3  Ne  aegri  quidem  ,  quia 
non  omnes  convalefcunt ,  idcirco  ars  ntilla  medicina  cff. 
Signa  oftenduntur  a  diis  ferum  futurarum.  In  his  fi  qui 
erraverunt,  non  deorum  natur^  ,  fed  hominum  conje- 

dara 


t«'  ofvtft  apud  Fltttafchum ,  ubi  tamen  ,  at  hoc  in  tianfica  mo* 

neam»  legendumdl;  Ktt^t^mn^  ti^tfixtms  m  tfJmydcc  «ut 

l;^»y  ofxoy ,  uc  MSS.  habcnt ,  6c  H.  Stcphanos  conjicit.  Bomhm 

21.  xAuf^icari  ejjet  tbtifus»'^  Contraiium  ilhid  videtut  vctbis  Plu- 

taichi ,  qui  dictt  Grac^hum  in  eo  nOn  tt&h  Itcifle  ,  quod  idcm 

|Qbiiirct  tabeinaculum  ad  icpctenda  aufpicia,  pofiquam  indelfemcl 

in  tubem  fbeiat  legicirus.    Ciceio  igittti  poffit  vidcti  voluiile  dt* 

ceie  rit^  anfpicari,    Bpuhiec 

12.  sAugHres  tem  ad  SenMnm  :  Senatut ,  ut  abdicareitt  :  e^nfultt 
Micanmt,}  Libii  noftii  pluia  huc  accumulant  e  ^lofla  :  (blhm  fe- 
cond.  adhac  d^tiaxit  voccm  Senatm,  5c  vcib  abcfle  poteiac.  Gruter, 
xiVNe  Ojgri  quidem  emnes  cmvalefctmt,.  i4tirc$  ai»s  nuiia  mtdicma 
«/??]  Sic  legendum  ;  nam  vulgata  ,  ^  qua  non  diTciepat  antiqua, 
veiii  non  pottft;  Neagri  ^uidtm  <juia  ne»  ^mnes  e§»valefcuiit  »  td" 
€irc9  ars  nuUa  medicina  efi.  Ciedibile  cft  ,  ab  aiiqco  fcmidodo 
adjefta$  efle  has  duas  voculas^  <iuia  non  ,  ptoptci  vooem  idcirco » 
<}ax  (equitui.  Liceict  tamcn ,  b  pluiibua  conlcAurift  locus  cfict, 
kalegeie:  Ergoefmamnomnes  agri  eenvalefcf^nt ,  fV  'la 

medicina  eji?  Lambin.    Ne  agri  ^uidemj  &c,]  Locu  c« 

tttc  ,  nihil  diflicukatis  habet.    Confiiucndus  eft  hoc  moai      fft 
juidim  i  cfuia  non  omnes  agri  eonvalefatnt  t  idcifc»  y  &c    Elcgs     rci 

ifium  ordincm  Ciceto  mutavit  3  U  raiwot  id  aegotiur   "        fl« 
vUis  exuditis.    Boubitr, 


LlBER     SeCOKDUS.         2961 

ftura  peccavir.  Mltaque  inter  omnes  omniiungentium 
itn^tentia  conilat.  omnibas  enim  innatum  elt  dc  in 
animo  quafi  infculptum ,  efle  deos. 

V.  QtJALBs  fint  varium  eft  :  effe  nemo  negat:  ^3 
Cleanthes  quidem  nofter  quattuor  ic  caufis  dixit  in  ani- 
ihis  hominum  informatas  deorum  eftenotiones.  Primam  • 
pofuit  eam ,  de  qua  modo  dixi,  quae  oija  eflet  exprae- 
fenfione  rerura  futiftartim  :  alteraih  ,  quam  ceperimu» 
*sex  magnitudinecommodorum,  quae  percipiunturcx- 
U  remperatione ,  ff£cunditate  terrarum  aiiarumque  com'^ 
moditatum  complurium  copia. 

Tertiam ,  qu«  terrcrec  animos  fulminibus  ,   tempe-  14 
ftatibus,  nimbis,  nivibus,  grandinibus ,  vaftitate ,  pefti- 
'leDtia  ,  terrae  motiiws,  &  faepe  fremitibu^   lapideisque 
imbribus  &  guttis  imbrium  quafi  crucntis ,  tum  nhpi- »<?«'* 
dibus ,  aut  repcntinis  terrarum  hiatibus :  tum  ,  pj^fer  {"P$^**' 
naturam  ,  hominum    pecudumque  portentis  :  tum  fa-  ^  ' 
cibus  vifis  cxleftibus :  tum  ftellis  iis ,  quas  Graeci  come- 
tas  ,  ^nolb^i  cincinnaras  vocant  :   quae   nuper    bello 
Oc^aviaso  magnarum  fuerunt  calamitatum  praeiiuntise: 
tum  fole  geminato,  quod,  ut  h  patre  audivi ,  ^rTudi- 

tano 


14.  Itdtjue  inter  omnes  tmnittm  gtnt,  (Sr^.]  Loctis  fiifpe^Uil  ftia 
fponte.  augenc  fufpicionem  libri  vereres,  qui  fic  bahent:  2tac^uein-r 
ttr  •mnes  omnium  ^entium  fumma  cwfiat,  qus  fcriptura  nihilb  CiE 
planior  aut  certioc  qu^m  vulgata.  Futabaro  ,  has  voces ,  fenttn- 
lui  ic  fufTsma ,  eiTealieQas:  pto  fumma  reponendum  bomines '^  ttf 
ita  legatut :  Itaque  inter  omnes  omnium  gtntium  homines  conflax  ;  vf- 
delicet  effe  DeOS,  Lambin,  Inter  omnes  emnium  fententia  conftat,}  It% 
Aldus  fenior  aliique  multi.  nam  Camerariaoa  ,  fumma  conftatt 
quomodo  Sc  Falat.  feAnd.,&  P.  8c  Wouwerian  nam  tertius  habe- 
bat,  feievtiA  conftat,  Viftorlus  controverfam  hanc  vocem  omninb 
omiiit.  nec  habet  fan^  quod  ibi  agat.  fumma  tamen  potlosei  con- 
▼enerit  <nvL\m  fententia.  Grutet.  In  Cantabrig.  tvAt  ^  fumma  confeis* 
fione  confiat,     Gronov. 

,  25.  Ex  ma^itndine  commodorum,}  Huc  numerat  Flutar.  deot 
•^>6uyTtfc  ,  Jovem,  Junonem,  Mercutium,  Cererem.  His  a)ii 
al"  etiam  adjiciunt ,  Baccbum  &  alios.  Quidam  etiam  folem 
ip     I,  &  lunam  ,  8c  fidera,  quz  in  primo  numero  Plutar.  ponit< 

Nojhi  crinitas  vocant,']  Alii  ,  cicinnitds.  Ccfi  eniltl  GfzCa 
el  .4  T«r  x/jt/rrar ,  uc  Tlieocrito  »  AiaxoK  ««Ti  KixitiioH ,  tamen 
1  i  ut  fua  ufi  fuere ,  unde  6c  prifcum  Quintii  nomen  fa^um ,  tic 
C        atus  diccretur.     Camer, 

TuditemQ  &  ^qtsilli»  Ojf^  VetBS  liber,-»:  TW/wm  &  -^- 

Ddd  ddd  ddd  2  C/4IM 


ig6i         De  Natora  Deorum 

tano  ScAqQillio  confulibiis ,  evenerat :  quo  quidetnanno 

P.  Africanus  fol  aker  exftindus  cfl.  quibus  exterriti  ho- 

mines  vim  quandam  eife  caelellem    &   divinam   fufpi- 

.   cati  funt.  ^ 

15     Quartam  cauGim  eflre,eamque  vel  maximam  ,  aequa- 

p.  xxix>bilitatem  mottis  ,  *s  converfionem  caeli  :    folis,    lunae 

o  yaiieta-  fiderumque  onyiium  ^9  diHindtionem ,  ^  utilitatem ,  pul- 

tcmatii.    critudinem,  ordinem:  quarum  rerum  adfpedus  ipfe  fa- 

tis  indicaret ,  non  eife  ea  fortuita.  Ut  ii  quis  in  domutn 

aliquam  »  aut  in  gymnaiium  ,  aut  in  forum  venerit , 

curp  videat  omnium  rerum  rationem  ,  modum  /  difci- 

:    plinam ,  non  polTit  ea  iiue  cau^  fieri  judicare ,  fed  effe 

aliquem  intelligat ,  qui  praefit  ,  &  cui  pareatur :  ipulto 

magis  in   tantis   motionibus  tantisque  viciiTitiidimbus  » 

tam  multarum  rerum  atque  tantarum   ordinibus »    in 

•.  ««»««-  quibus    nihil  umquam   immenfa    &  infinita  vetuftag 

lit  Waiksr  Pnientita  fit,  ftatuat  neceue  eft»  ab  aliqua  mente  tantos 

msu.        naturae  motus  gubetnari. 

*        16     V t.  CH&Ysippqs. quidem ,  quamquam'  eft  acerri- 
iQo  ingenio ,  tameh.ea  dick,  ut  ab  ipia  natura  didiciflei 

nou 

iSaMdi9  Ctjp.  fcd  hujas  lcftionis  yctitas  ez  hiftotia  petenda  clr. 
Vrjin,  - 

28.  CtnverJiarMn.}  KcyDlutionem  Marfus  jnterpictatur,  nccma- 
le*  Sic  enim  lecentiorcs  aftionomi  notnmant  ,  quse  ll  Giircis 
aftionomis ,  &  ab  Ariftotele  maxim^ ,  x;v)i<rs<(  a]^pel]anttii ,  qux 
fiunt  a  dcxtia  in  (iniitiam  ,  id  eft ,  ab  oitu  in  occafum  ,  non  G^ 
dcium  magis  quiim  oibium.  Hoc  modo  etiani  infr^,dcFofidonit 
fphzia  diileicns,  planetamm  ambitus  hoc  nominc  nominat :  Sc 
melioies  intcrpietes  Ciceionem  fecuti  iic  tianstDlctunt.  Nomi* 
natux  ifta  conyeifto  quandoque  etiam  generalioic  voce  99/>ae ,  non- 
nunquam  vtpi<ptpicu  Item  ^rt^/f-pc^io-^-a/  v^bum ,  undc  convcjrfio- 
nis  vox  dedu£ba  cft,  aliquoties  pro  toO  xm/0-d-«/  ufuipamr.  Clco- 
medcs  ctiam  binc  piovidentix  divinx  argumentum  hanrit :  'O 
voivvit  ovpttiU  KUKht»  ux^/miv®'  vrip  Th  eiipit  Kcti  riv  yif  ,  kaI 
n-dL^rnf  tav  Kinffiv  TrpoyonTiKtiv  ovo-ctv  tTt  ffdrrwpiet  kcu  «T/se/uorM  <rwr 
oXecv  TTO/i^ufv^  ,  dvayKAien  ««<  Tr^VTit  raL  tiut7rtpitx,^.unet  otuT? 
vw  aTpetv  irtptciyii  ,  &c.  Foiib  obfeivabis ,  qubd  apud  Flutarch. 

.  Stoici  folem,  lunam,  ftellas  ^^ovths  ,  hoc  clt ,  ut  Budar««  ^pt- 

tit  ,  perenni  curfu   irrt^Hietas  ,  diro  tov  ^iuv  «    id  cft  ,   '  ), 
^tou(  didos  afTerunt.    BetuUitu. 

29,  DiJiinSiionem  ,  veritatem  ,  pnlcritudmem  ,  ordinem.j  ^  i  , 
Qus  fequuntui ,  manifefcum  cft ,  varietaum  potius  hic  elfe  lc,  a- 
aumauam,  ut  antca,  utilitatem  ;  ut  illa  ratio  omittatui»  t^  >d 
dc  utilitate,  qiia  homines  addudi  deos  agnofcunt.  noA  r  Xft 
«aufa ,  fcd  ia  fc«uada  m«aci9aem  facit,    T.  Manfitf 


h  1  B  E  R     SeCU>IDUS.         2963 

ton  ut  ipfe  reperifle  videatur.  Si  enim  ,  inquit ,  cft 
siliquid  in  rerum  natura  ,  quod  hon)inis  mens ,  quod 
ratio  ,  quod  vis ,  quod  poteftas  humana  cfficcrc  non 
poffit:  eft  cert^  id,  quod  illud  efficit ,  homine  melius. 
Atquires  caeleftes  ,  omnesque  cae  ,  quarum  eft  ordo 
fempitemus  ,  ab  homine  confici  non  poffiint.  cft  igitur 
id ,  quo  flla  conficiuntur  ,  homine  melius.  Id  aatcm 
Quid  poti(is  Axeris  quam  deum  ?  etenim  fi  dii  floa  \ 
lunt,  quid  effe  poteft  in  rerum  natura  faomine  melius? 
m  eo  enim  folo  ratio  eft ,  qua  nihil  potcft  cffe  praeftan- 
tius.  Effcautem  hominem,  qui  nihil.in  omni  mundo 
melius  effe  quam  fe  putet ,  deiipientis  arrogantix  eft. 
Ergo  eft  aliquid  melius. 

Eft  igitar  profedl6  deus.    An  vcro  ,  fi  domum  ma-  i^ 
gnam  pulcramque  vidcris  ,     non  poffis  adduci  ,  ut, 
ctiam  fi  dominum  non  videas ,    3<>  munbus  illam  6c 
niuftelis  aedificatam  putes :  tantum  vero  ornatum  mun- 
di,  tantam  varictatenr   pulcritudinemque  rerum  carle- 
ftium ,    tantam  vim  &  magnitudinem   maris     atque    P.  B. 
terrarum  ,  fi  tuum  ac  non  dcorum  immortatium  do- 
niidlium  putes ,  nonne  plan^  dcfipere  videare  ?  An  ne 
hoc  quidem  intcBigimus  ,  omnia  fupera  effe  meliora  ? 
termm  autem  effe  infimam,  quamcraffiffimus  ^circum-q  ciicum- 
fundat  aer?  ut  ob  eam  ipfam  caufam ,  quod  etiam  qui-  dat  D^vif. 
busdam  rcgionibus    atque  urbibus  contingere  videmus , 
bebetiora  ut  fint  hominum  ingenia  proptcr  caeli  plcnio- 
rem  naturam,hoc  idem  generi  humanp  evcncrit,  quod 
in  terra,  hoc  eft,in  crafliffima  regione  mundi , colloca- 
ti  fint. 

Et  tamen  cx  ipfa  hominum  foEertia  effe  aliquam  mcn-  |8 
tem,  &  eam  quidem  acriorem  &divinam,  cxiftimare 
del^mus-    Unde  enim   hanc  homo   arripuit  ?  ut  ait 
3'  apud  Xenophontem  Socrates.    Quin  &  humorem,  &    ' 

ca- 


io,  Murthus  eam  &  mH/lettXl  Ita  Pall.  &  Viaotii  cditio.  a!i«, 
"  ////.  quod  placuit  Gulielmio,  capicque  pro  mon/lris  fpefiris/fue 
J  ito/is:  undc  Plauti  MofltlUria.  at  cgo  accepeiim  pro  animal- 
<        io  domibus  oberrailtibus.    Gruter. 

.  KApMd  Xenophontem  Socratet,']  Marfus  dieit  in  commentariis 
I  iTc.  Sic  opioor  tji.  drroiuinjuonufAArdt,  nominac  >  rav  vvow 
tm  fonaffis  nomine  admonitus.  In  eorum  enim  1.  lib. 
ites  prjtclai^  de  providentia  Dei  dlfferit  ,  camque  l  mentis 
in»  ptsftantia.pec  aDalogix  argumenrum  Arifiodemus  non 

-  Ddd  ddd  ddd  }  *   in- 


I 


^5^4      *   De  Natpra  Deorum 

calqrem  ,  <]^ui  eft  fufus.in  corpore  ,  &  terrcnam  ipfam 

vifcerum  foliditatem»  animum  denique  iUum  Tpirabilem 

&  qui$  quaerat  unde  habemus  ,  apparet :  quod  aliud  a 

.terra  fumpfimus,  aliud  ab  humor^,  aliiid  ab  ignc,aliud 

r  fpiritam  ab  aere  eo,  quem 'fpiritu  ducimus, 

dictmus         V 1 1.  1 1 L  u  D  autem ,  quod  vincit  haec  omnia  ,  ra- 

tnuisA  ^«'^.tionem  dico,  &,  fiplacet,  pluribus  verbis  >  ;mentem, 

confilium ,  cogitationem ,  prudentiam ,  ubi  invenimus  ? 

\inde  fuftulimus  ?  an  cetera  mundus  habpbit  omnia ,  hoc 

«  pluri-     unum,  quod,*plurimi  eft  ,  non  habebit  ?    atqui  certe 

mum  Afiyiy.  nihil  omnium  rerum,melius  eft  roundo.,  nihil  prasftabi* 

t  necGrittAiuSr  nihil  pulcrius;  nec  foliim  nihil  eft  ,   fed  *ne  cogi- 

tari  quidem  quidquam  melius  poteft.    Et ,  fi   ratione 

•^  &  fapientia  nihil  eft  mcUus  ,  neceffe  eft  haec  ineffe  in 

co ,  quod  optimum  effe  concedimus. 
19  Quid  vero  ?  ^t^nta  rqrum  confentiens  ,  confpirans, 
r  Aiiin9  continuata  cognatio. ,  quem  non  coget  ea  ,*quae  dicun« 
taminterr.  tur  a  mc,  comprobarc  ?  3*polIetne  uno  tempore  flore- 
fonnntpoji  j.^  ^  dcindc  viciflim  hprrcre  terra  ?  aut  ,  tot  rebus  ipfis 
^pfxxx.  ^^  imrautantibus  ,  fohs  acceffus  «difc^ffusque  folftitiis 
X  rcCcirus.hrumisque  cognofci?  aut  «ftus  maritimi  fretorumque 
<\weaiii.    ^ngufti^  33ortu  aut  obitu  lunae  commoveri  ?  autuna 

to* 

4 

ipfiplicitf r  probaL  Adicribam  ca  verba  ,  ad  qnx  poHflimam  Ct- 
ceroncm  (fi  modb  pon  locus  matiius  eft)  ccfpcxiiTe  arbitior  :  '^n 
ayrSi  ,  \pn  ,  MrifAtnt  otx  xstj  0  a-ot  voi/t  cv«v  ,  to  0*07  <rifA.A 
ofroic  0ov\iTat  ,  fjnrit^ttfii^trsii,  otsT^oii  ovv  X^»  rh  o  vcitrl 
(bpoftiirif  *ret  vdrtA  ,     «^ac    ^f    atyTi?    vtiu    n  ,    ovte»    riBia-^itt.     Si 

quid  certius  occurret,  dicemus  in  lii.  ubi  Cotta  Balbo  ad  hatc  re* 
ipoadcbic.    Betuleim, 

32.  Pojfetneuno  terafnre  y  deinde  viafflm  hortere  terra?"]  VidctUf 
milii  ubique,  quoties  a  Cicerone  adhibecur  uno  tempore,  fignificati 
eodem  temltere.  Sic  or.  pro  Clucnt.  cap.  9.  IftH  ffuum  uno  tempore 
audiffet  pti  non  fotum  filittm  ,  fed-  etiam  exfe<jue4rut^  rimnus  weptum^ 
Epift.  Fara.  lib,  iv.  cp.  1$.  Vno  tcmoore  tot  viri  cUri  imerierunt, 
Libri  Ciceronis  iunt  pleni  iftiusmodi  exemplis  ;  verum  uno  po- 
ftremo  illo  ioco  non  dicitur  ea  figniHcatione  ,  quare  crediderim 
a  Cicerone  cffe  fcriptum,  verno  tempore,  Modiis  fcribeudi  voccm 
priorem  pec  contia&ionem  iioe  dubio  erroci  ifti  anfam  — *"-*-:. 
Boubiet.  ^ 

3».  OrtuAut  ohitu  Lun^  comnwveri,}  Quid)  atx  non  etiu.  ^  i 
luna  fiunt  xi^us  maricrmi  3  Immo,  an  non  xxiv.  horarum  i]  o 
maie  bis  attolljtur  Sc  bis  deprimitur }  Hzc  i^ituc  le^io  mioim  i« 
detur  toiccanda ;  (td  opem  fert  optimus  Elienf  qui  da  tt 

obitu  luna  contineri.    Ac  ka  ieponcndum$  illi  enim  vei  ti 

tel  gnbecoandi  ineft  pot«ftas ,  uc  ^iftcndere  Aft.  Gudii»  ^  J     u 


LflBBR     SecUNDCS.         296; 

totias  cseli  converfione  curfus  aflrorum  difpares  confer- 
van?  haec  ita  fieri  omnibns  inter  fexoncinentibusmun* 
di  paitibus  profedto  non  poffent »  nifi  ea  7  uno  divino  y  unQ& 
&  continaato  Q>iritu  cpntinerentur.  div.  DAvif, 

Atque  haec  cum  uberius  difoutantur  &  fiijQte  ,  ut  10 
mihi  eft  in  animo  facere»  faciuite  efTugiunt  Academi* 
conim  calumnfam.  dan  autem  »  ut  Zeno  folebat »  bte» 
vi^  anguftiusque  concluduntur :  tum  apertiora  funt  ad 
reprehendendum.  Nam  ut  profluens  amnis  aut  viz 
aut  nuUo  modo ;  conclufa  autem  aqua  facild  corrum* 
pirur ,  fic  orationis  &imine  reprehenlbris  vitia  dilutm*  . 
tur:  anguftia  autem  condufae  orationis  non  facile  feipfa 
tutatur.  haec  enim ,  qiix  dilatantur  a  nobis ,  2^no  fic 
premebat. 

VIII.  QuoD  ratione  utitur  ,  id  melius  eft  quim^x 
id,  qtiod  ratione  non  utitur.  Nihil  aatem  mundo  me- 
lius.  ratione  igitur  mundus  utitur.  Simihtcr  effici  poteft, 
fs4)ientem  effe  mundum  :  fimiliter ,  beatum  :  fimititer » 
astemum.  Omnia  enim  haec  mehora  funt  quim  ca » 
qoasfunt  his  carentia  :  nec  mundo  quidquam  metius: 
ex  auo  efficitur ,  efie  mundum  deum.  Idemque  hoc 
modo:  Nultius  fenfu  carentis  pars  atiqua  poteftefie  fen- 
tiens. 

Mundi  autem  partes  fentientes  funt.    non  igitur  caret  £2. 
fenfa  mundus.    Pergit  idem  &c  urget  anguitius :  Nihil,  ~ 

in- 

Scfaeflcxiis  ad  Phxdri  llb.  ir.  Fiol.  i^C.  i.  Idem  igitujf  vult  Noftei, 
qood  fic  cztulit  de  Div.  11.  14.  ^id  de  frettJ  Aut  de  marinis  tefii» 
^  plmra  dicam  ?  qnwum  accejptts  &  recejfhs  htna  mot$t  guhemMtHr» 
£a  iane  fiiit  multoram  veterum  fcntentia.  Sext.  Empiricus  «dv. 
^lttfaem.  pag.  323.  Ketrd  yjlg  TMc  ScXMVMC  di/titrut  »<i  ^d><Vti< 
*;  I-  dfAvtittif  Ti  jcdti  irXnfMutupi^tf  vtfi  «r»*  ftsA»  (l^.  /ui^i») 
T»f  d-tfXot^-tf-vf  yhofrAt,  Philoftratas  Vir.  Apolloo.  lib.  v.  cap.  2. 
A  TTspt  tjJf  Xt\hY*if  9»<ri  ^stivi^At  nriKtoicAfvtif  tJ  hcu  ^XyifH/uivHf 
***  ?3"»«o"fltif ',  TfltWT*  7np)  Tor  *Cl*,tatfav  otS'»*  vtl  ydg  iieeivi»c  «?»•/* 
''^Tpflt,  ^ufjLfMtfu^m  dur^  Kxi  ^vf4,7rK»pHfjiiv&*,  Vidc  Scnecani 
de  Piovid.  cap.  i.  &  Macrob.  id  Somn.  Scip.  r.  6.  Davif.  Davi-  1 
WiscQmmoveri  mucat  in  moveri,  quod  in  onico  MS^o  rcperitur  i 
verum  etidmfi  legeretur  in  omnibus  aliis ,  non  crederem  admit- 
^  m.  Loca  ao  co  prolata  oftendunt  tantum  ,  intcfdum  conri* 
"<  OTe  pofitum  pro  coercere,  fcd  non  pro  ^ubcrnarc  Ceterum 
^  n  iJlud  ,  quod  Cicero  adhibuit  ,  fijmificat  caodem  lem. 
C  :nim  gubernandum  cft  in  xftu  8c  lecSlti  maiis  praetci  mb- 
ti  iquarum  ?  Porro  ortus  Luns  iignificat  totum  tcmpus  lunae 
*  Dtis,  dc  «^«TMJ  tempuft  lan:e  dflerefceotis  ^  quam  lem  Davifius^ 
'     '^agis  animadvcitic  qu^m  Lefcaloperius.    B»»hi4r, 

Ddd  ddd  ddd  4  S4<  ^i^ 


2966  De  Natura  D^eoavm 

inquit,  quod    animi   quodque  mionis  eft  expers  »  id 
generare  ex  fe  potelt  animantem  compotemque  ratio-» 
nis.    Mundus  autem  generat  animantes  compotesque 
rationis.  animans  eft  igitur  mundus  composque  rationis. 
f.  B»    Idemque  fimilitudine,  ut  faepc  folct ,  rationem  condu- 
fit  hoc  raodo :  Si  ex  oliva  modulate  tranentes  tibiae  na- 
fcerentur:  num  dubitares ,  quin  ineflet  in  oliva  34tibi- 
z  dii      -cinis  quaedam  fcientia?  «Quid  ,  fi  platani  fidiculas  fcr- 
Quo<lfiyf»#rent  numcrofi  fonantes?  idem  fcilicet  cenfcres  ,  in  pla- 
mtrrog.     j-jnjg  incfle  muficam.    Cur  igitur  mundus  non  animatis 
faiMcnsque  judicetur  ,    cum  cx  fc  procrcet  animantes 
atque  fapientes  ? 
23     IX.  S  E  D  Qju  o  N I A  M  coepi  fecus  agere ,  atque  initio 
dixeram  :  ne^aram  chim  hanc  primam  partem   egere 
oratione ,  quod  cflTet  omnibus  pcrfpicuum  ,  deos  elle : 
tamen  id  ipfum  rationibus  phyficis  confirmari  volo.    fic 
cnim  res  fe  habet ,  ut  omnia ,  quae  alantur  &  crefcant, 
contineant  in  fe  vim  caloris:  fine  qua  nequeali  pofleiir, 
neque  crelcerc.    Nam  omnc  ;  guod  eft    calidum    & 
\  igneum ,  cietur  &  agitur  motu  fuo.    quod  autcm  ali- 

tur  3c  crefcit ,  motu  quodam  utitur  ccrto  &  acquabi* 
li:  qui  quamdiu  remanet  in  nobis  ,  tamdiu  fenfus  & 
vita  remanet:  rcfrigerato  autem    8c    exftindlo   calorc 
"occidimus  ipfi  &  exftinguiraur. 
i^     *  Quod  quidem  Qeanthes  his  etiam  argumcntis  docet, 
«  Et  qui-  quanta  vis  infit  caloris  in  orani  corpore.    negat  cnim 
dem  4.7/.    ullum  efle  cibum  tam  gravem  ,  quin  is  die    &  noftc 
concoquatur  :  cujus  etiam  in  reliquiis  ineft  calor  iis  , 
quas  natura  refpuerit.    Jam  vero  venae  &  arteriae  mi- 
care  non  definunt,  quafi  quodam  igneo  motu:  animad- 
verfumquc  faepecft,  dkxn  cor  animantis  alicujus  3$evul- 
fnra ,  ita  mobiliter  palpitaret ,  ut  imitaretur  igncam  ce- 
leritatem.    Omne  igiiur,  quod  vivit,  five  animal ,  fivc 
tcrra  editum ,  id  viyit  propter  inclufum  in  eo  calorem. 

Ex 


94.  Tibicinis  ^Hddam  fcientia,']  Video  ab  Vi^orio  editamtf^i- 
tiniy  nec  aliceiinvent  ia  membiana  Bufildiana.  Et  vei«oc,  r*  '^t 
melius  ac  genuinum.  Ut  enim  mox  aic,  inejft  mujicam ,  fic  nunc  v:  t 
artem  ipfiim  cxpreffifie,  ut  dida  ab  eo  fiieric ,  tibicinifcientia  > 
tibicitiii,more  fciibendi  noto,  ut  in  fiaemajocU 
xctui  pro  geminatione.    Grantv. 

15.  EyMffum.}    Evolfum  cft  in  vctuftiifimo  libiw  ,  t 


*Quin^i]ianus.    Vrfin^ 


9W 


l 


Li»B.R    SecundcS'       2967 


_  t 

£x  qaointdligi  debet»  eam  caloris  naturam  vim,  habe* 

r^  in  fc  vitalem  per  omnem  mundum  pertinentem. 

.  Atquc  id  faciliiis  Gernemus,  toto  genere  hoc  igneo»!^ 

i.quod  ^'tranat  omnia,  fubtitius  explicato.    J^Omnes  igi-P.  XXTt: 
tur  partes  mundi  (tangam  autem  maximas)  calorefultaeb  tiamcac 
faftinentur.    quod-  primiim  in  terrena  natura   perfpici**'^  ^•*^- 
poteft.     Nam  &  lapidum  conflidu  cjtquc  tritu  ehcic  accon- 

I  igaem  videmus:  &  recenti  foflione  tntu  cmJ^ 

—  terram  fwnart  ^caUnum ; 

atqueetiam  ex  puteis  jugibus  aquam  calidam'  trahi,  8c 
f  id  maxim^  hib^rnis  fieri  temporibus ,  quod  magna  vis , ' 
Iterrae  cavernis,  contincatur  caloris  :  37eaque  hieme  fit 
Vdenfior :  ob  eamque  caufam  calorem  infitum  in  terris 
( pntineat  ar<$tius. 

X.  L  o  N  G  A  eft  oratio  multaeque  rationes ,  quibus  i^ 

I  doceri  poffit »  omnia  ,  quae  terra  concipiat,  femina, 

quaeque  ipfa  ex  fe  generata  ftirpibus  infixa  contineat,  ea 

teroperatione  caloris  &  oriri ,  &  augefcere.  Atque  aquae 

[  etianr 


}6,  Omngs  igituf  pdrtes  muniitAn^am,  ^tid  maxlmo  calare  fuk  ^ 

frfi.]  Ven.  ztSte  ita  ,   omnts  igitm  fartes  mundi  {tangam  autem  m4. 

ximAi)  cal.  fuji,  p^cet,&  quod  IDOX  non  /<?j<,  fed  Trisu^  in  il- 

ii^  fcnbituc*    Conflidus  enim  lapidum  \di\im  iiguificac.      Itenv^ 

<|ue  vemm  videtur  quod  icquitui,  Primum  ipfe  ii^uor  Aeju^  declarat 

\'fnf*.    non  qr  noftri  habenc  libri  ,    Tamen  acju*    dedarat  effitjio, 

^  qtud  enim  iUe  liquoz  eft ,  auc  quid  declarat  ilngulate  }  fed  movit 

;  foitafie  aiiquem  >  ur ,  tum  ,  adderet ,  &  locum  mutaret ,  quod, 

^immn  poni  folum  non  opoccere  crederer.    quod  folere  tameit 

fiipiaetiam  oftendimus.  Camer,  Manutioium  editiones  Sc  Lambi- 

nus  habent  ,  Omnes  igitur^  partts  ^nundi  tangam  ,  ijua  maximo  caiore 

&.e,  &  ica  legendum  eft ',  partes  mundi  enim  funt  elementa  ,"quo- 

'^xum  nulium  Cicero  omitcic ,  8c  deinde  concludic,  cian  omnes  mun- 

dipartesfuj^ittiaraur  caiore.     Bouhier. 

37.  Ea(fi*e  hieme  fit  denfior  ,,  ob  eam<jue  caufam  ealortm  infitufn  in 

I  terris  contmeat  arS^ius.]  Fconomen  ad  terram  dubio  procul  eft  lefe- 

j  rendum.    Quod  G.  fit ,  qualis  quxfo  erit  hsc  locutio  ,  Terra  caio" 

I  fem  infitum  in  terris  contineat  arSius  ?     Animi  fui  fen(a  (ic  bardus 

iliquis  eCferat ,  non  Cicero*    Aut  i^icur  reponendum  >  (alorem  in^ 

'Jitum  imrafe  contineat  arSius  j   aut ,   quod  manm  *    voces  in  territ 

I  iunt  prorfus  dYpungendx.  Deie  ipfa  agu  Luciet.  lib.  vi.  pag,  827. 

;  Davtf.     Pio  in  terris  ,  non  intra  fe  legCfem  ,   fcd  interius  ,  quod 

ttfecendum  eft  ad  ittfitum  ,  &  fepvit  diicindioni  ignis  interioris 

•tertx,  Sc  ignis  iftius,  quieft  iupra  teiram.    Ita  cap.  feq.  Cicero 

diitingnit  intet  igoem  iateijium  maiis  Sc  ignem  ,  qui  aliunde  ad- 

TCiiii.    Bouhierp  "    ; 

Ddd  ddd  ddd  $  38.  Pri- 


L 

■'  m. 


*  • 


2^  De  ftf  ATURA  DEORtJlf 

etiaffl  tdmiitmn  efle  calorem  ss.primum  ipfe  liqoor  i. 

tum  aquae  declarat  effuiio  :  quse  neque  conglaciaretfi:i- 

duiiiife  goribus  ,  neque   ^  nive   pruinaque  conCTcfceret ,  ^nifi 

*""*^-    •  eadem  fc  admifto  calore  liqucfiida  &  dila^fa  diibnde- 

ret.    Itaque  3c  aquilonibus    reliquisque   frigoribus  ad« 

jedis  durefcit  humor:  &*idem  viciflim  39roollitur  tc- 

peiadus  &c  tabefcit  cal<^e.    Atque^tiam  maria  agita- 

ta  ventis  ita  tepefcunt,  ut  inteiiigi  facil^  poflit ,  in  tan- 

tis  illis  humoribus  inclufum  ^^  calorem.    hec  eniniillc 

cxtemus  &  adventicius  iabendus  elt  tepor,  fed  ex  inr 

\  timis  maris  partibus  agitatione  excitatus  :  quod  noftris 

quo^ue  corporibus  contingit ,  ciim  motu   atque  exer- 

dtatione  recalefcunt.    Ipfe  ver6  aer  ,  qui  natura  eft 

maxime  frigidus,  minime  eft  expers  calons. 

Xj    4«>Iilc  vero  &  multo  quidem  calore  admiftus  eft.  ipfft 

enim  oritur  ex  refpirationc  aquarum.    earum  enim  qua- 

j.  it    fi  vapor  quidam  aer  habendus  eft.   Is  autcm  exfiftitmo- 

tu  qus  caloris ,  qui  aquis  continetur.    Quam  fimilitudi- 

nem  cemere  poimmus  in  iis  aquis,  '(■quas  effervefounc 

ftt- 


9S.  Primum  ipfe  Jiquor  ,  ttm  atju^  dtcUrat  effkfio.  ]  Lie&io  fdite^ 
firai^a.  nam  fic  folum  inveni  in  Fal.  tert.  iecundus  qnippe ,  /i^ 
itfutt  decUrat  ,  effn/io^ue,  pr.  li^u$r  aqua  decUrat  tffufio,  ViminO 
«ohi :  liijuor  a<judt  decUr/u  effnf*.  Giutec.  Fslam  patet  fiitis ,  in- 
imere  codices  ab  TuUio  vemiTe  ,  tiquor  aqud  declarat  ^  fufi»  ,  iife 
ioref veniat  vocula  tum  ,  iive  abfiV  ,  uc  abeft  etiam  a  Bufiid.  cai 
ilifioni  apte  convenit  Ceqwns  diffundere^  non  cffulioni.  Gr^nov, 

39.  Mollitur  tepefaciuj  &  tabefc^  catore.}    Crcdiderira  ;  tahefcero 

Cie  fignificaie  amoUiri  j  verum  fi  eo  ienfu  de!:>et  acdpi  ,  Ciceio 
c  loco  lepetit ,  quod  modo  dixerat ,  moUitur  tepefaQus  ,  qu2 
scpeticio^eo  efiec  indigna.  Veroiimile  eft  igitur  ,  illum  foipfifie: 
rarefeit  taUre  ,  nam  loquens  de  ommbus  operation^s  caloris  ia 
aquam ,  ratefadio  non  fuit  omittenda.    Bouhier» 

40.  lUe  vero  multo  quidem  caUre  admifius  efi,"]  An  paticnter  poi* 
liimas  l^ie',  tres  iftas  phrafes  fe  invicem  excipientes  ,  quaaim 
pffima  incipit  pet  ipfe  vero  ,  alteia  pec  ille  voro  ,  tertia  per  ipfe 
gmm  f  £go  iane  non  crediderim ,  Ciceronem  ica  negligenrer  egif* 
le>  &  pzopcerea  librariis  iftam  negligenciam  adfci£o ,  &  deieo 
iHe  vero  ,  qubd  totum  locum  deformat  i  nam  dubitandum  eft, 
«}t)ia  locus  fe  habeat  melior  hoc  modo  :  Jpfe  vko  ayr ,  qm  nmturi 
ifi  maxime  frigidus  i  maximi  eft  expers  cuiorit ,  &  mmk»  quidtm^ 
iere  admifius  efi,    Idem. 

^r.  §lus  aneis  tffervefcHHt  fubditis  if^ikns,^    Ita  legitui  in  nMUp* 

to,  cum  in  rulgatis  -delit  vox  aneis «  qux  taroea  poteft  eife 

ius  fchoiium.  Ihfitu     Hnm  effervefeunt  fubditU  iinibus,^  Vifto- 

-Diis,  fukitisi  &  ita  quoqiie  Pal.  pt,  acfeCt  fediiqooqnc/irt^i^W. 

Gxatei. 


LlBER      SeCUKDUS.        2969 

fabitis  fgnikis.  Jam  ver6  reliqua  qaarta  pars  mandi» 
ea  dcipfz  tota  natara fervida  ed,  & ceteris natoris omni- 
bus  faiutarem   impcrtit  &  vitalem  calorchi. 

Ex  quo  concluditiir,  cum  omnes  mundi  partes  faili-i8 
seannircalore»  mundum  etiam  i^um  fimili  parique 
Bifura  in  ranta  diutumitate  fervari :  eoque  magis ,  quod 
intelligi  dcbet  ,  calidum  illud  atque  igneum  ita  in 
omm  fofum  cflfefnatura,  ut  in  eo  infit  procreandi  vis 
;&  caufa  gignendi ,  a  quo  &c  animnmia  omnia  ,  &  ea  , 
quoram  itiirpcs  terrd  continentur-,  &nafci  iit  neceffe,& 
augcfcere. 

XI.  NaturacII  igftur ,  quse  « contincat  mundum  19 
omnem,  eumque  ^tueatur,  &  ea  quidcm  non  finefen-c  cotttncc 
fu  atque  rationc,    omnem  cnim  naturam  neceflc  cft,^*^-      .. 
gu«  ndn  folitaria  ^t ,  nequc  fimplex ,  fed  cum  alio  jun-  ^^^ 
da  atquc  connexa ,  habere  aliqucm  in  fe  principatum ,      ' 
ut  in  homhie  mentcm ,  in  belua  quiddam  fimile  men- 
tis ,  unde  oriantur  rerum  appetitus.  In  arborum  autem 
&  carufn  rerum ,  quae  gigiiuntur  i  terra  ,  radicibus  in* 
tfle  principatus  putatur,    Principatum  autem  id  dico  , 
quod  Graeci  yfytfioviMhv  vocant  :  quo  nihil  in  quoque 
dencre  nec  poteft  ncc  debet  cffe  praeftantius.    Itaque 
neceffe  eft ,  iUud  etiam ,  in  quo  fit  totius  naturae  prin- 
cipatus ,  ciTe  omnium  optimum  ,  oniniumque  rcrum 
potcftate  dominatuque  digniflimum. 

Videmus  autem ,  in  partibus  mundi  (nihil  eft  enim  irf  30 
omni  mimdo ,  quod  non  pars  univcrli  fit)  ineffe  fenfum 
&  rationem.  In  ea  parte  igitur ,  in  qua  mundi  ineft 
ytincipatus ,  hxc  ineffe  neceffe  eft ,  &  acriora  quidem 
atqiic  majora.  Quocirca  fapientem  effe  mundum  ne-  p.  XXXIL 
ceffe  eft :  naturamque  eam ,  quae  res  omnes  complexa 
tcneat,  perfedione  rationis  excellere,  eoque  deum  effe 
iQUfidum ,  omnenaque  vim  mundi  natura  divina  conti- 
ncri.    4*  Atqne  etiam  mundi  iUe  feivor  4Jpurior,  per- 

lu- 

Grater.  Itaque  quod  hab«at  JVtSS.  ceftitui ,  quia  cogebsit  racio  $ 
fobicos  cnim  vocac  nofiros  quocidianos,  &  opponit  iUis  aeteniis,9c 
ttiicieis,-&  natttiiiltbus.    Gronov, 

42.  ^fnr  etiam  mundi  Hle  fetvor»  <^c.]  Totos  hic  locus  languet, 
aeficiente  ▼eibo  efi  ,  quod  ibi  eft  neceiraitum ,  &  cui  camen  locus 
^^^  tdfignati  non  poteft.  Foffis  kgere,  donec  h  MSS.certum 
|iiqtad  pcofetacur  ,  atquo  efl  gtiam  ^c  Vecbum  efi  /xpe  a  librariis 
tuit  QQufliim,  quod  multis  poific  oftendi.  SiiHhieu 


2970         De  Natcra  Deorum 

Jacidior  mobiliorque  multo :  ob  casque  caufas  aptior 
ad  fcnfus  commovendos  qu^m  hic  nofter  calor  ;  quo 
haec  ,  quae  nota  nobis  funt ,  retinentur  &  vigent. 

31  AWurdum  igitur  cft  dicere  ,  cum  homines  beftiae- 
que  hoc  calorc  teneantur ,  *&  propterca  moveantur  ac 
featiant ,  mundum  efte  iine  fenfu ;  qui  integro  ,  dc  pu* 
tOy  &  libero,  eodemque  acerrimo  &  mobiliffimo  ar* 

g  qDieft    dore  teneatur.    praefertim  cum  is  ardor,  gqui  eft  mun- 

™»*  .    /di ,  non  agitatus  ab  alio ,  neque  extcrno  pulfu  ,  fed  per 

jiM^vrjf  ^^  *P^^  ^^        fponte  moveatur.    Nam  quid  poteft  effe 

'**   mundo  valentius,  quod  pellat  atque  moveat  calorem 

cum,  quo  ille  teneatur? 

32  XII.  AuDiAMus  enim  Piatonem ,  quaft  quendam 
deum  philofophorum  :  44cui  duo  placet  eife  motus, 

unum; 


f  lato  ia  Timzo. .  Hoc  autem  dicic  Balbus  non  icfpeftu  aEtheiis 
li^noris,  (ed  inferioris  aeris  fpi(fi.  Nam  apud  Homerum  etiam 
PtuK>  fortttus  eft  aerem ,  quem  poeta  ideo  ^9^0»  MC/ioivret  (ut  Pla- 
taccbtts  exponit)  vocac ,  quod  lumen  proprium  non  habet ,  fed  l 
lok  f  Inns^  &  leliquis  aftris  lumen  mutuacur.  etlBM^  autcm  xatdtt* 
^•7)1X11  iignificat ,  quem  poetac  eciam  reliqui  iccuci  pro  igne  acci-' 
prunc.  in  qua  fententia  etiam  Anaxagocas  non  mala  Anfiotelis 
pace  fuit.     BetuLeius, 

44  Cni  duo  pUcet  effe  motusJl  Non  admifillem  hanc  lcripcQcam, 
«&•  i^  infolenciam  ,  quamvts  lepectam  in  P.  &  Fal..  pr.  ac  fec.  i0fi 
cam  nobis  exhibuiiirec  ante  annos  fexaginta  Fetms  Vidorius.  &  ve« 
ib>  cur  neceffe  eft  accommodare  nos  noftra  pueris  ,  8c  non  potias 
faeris  fua  veteiibus}  Grttter.  Cui  d/tot  pUcet  ejfe  motHS.]  Locus  Fla- 
tonis  eft  libro  de  Legibus  x.  ubi  hofpes  Achenieolis  ex  raooi 
I>cos  probare  pcicur,  &  dif^uc;itionem  de  anima  urget:  *H9-«  Toi- 

fiitic»  T<f.  »  «T*  ««i/TiJv  a*  ttUt  xeti  i-TtpA  SufftjUi¥il ,  ««Tat  Tl  cvy- 
mplfftify  h  Ti  Sistitpifft^if  ,  u-j^tttc  T<  Kct\  T»  iiaiiria  K(tt  yttiftTi 
s«>  pSopnle  ,  aKh»  /aU  t/;  ttutott  vretaw  Kif]tffu»v.  Cicero  quoque 
de  Uniyeiikate  ex  Platonis  Timaeo  docet,  Peum  dtvinis  du9 
^encra  mocuum  dediire :  de  quibus  confule  utrumque.  Inibi  mo- 
cum  itvTOKiviirov  defcribic  his  verbis:  Tm  i*  ttv  Kiyia-io»  i}  ir  atijr^ 
•^*  iatt/Toi/  tffiV*  KivnTtt.  /JL^KiTA  y^^  jtS? /lrar»oHTMcf  ToD  'rrurtht 
MMtre/  ^vyytviic,  Macrob.  lib.  it.  de  Som.  Scipionis',  cap.  i$* 
noik  di^milia  ex  eodem  Flacone  in  medium  proferc.  Sed  capite 
licquenti  Ariftoteles  contra  Placonem  ofiendere  conatur,aoiniaro  i 
fe  raovert  non  pofie.  De  quo  videndus  etiam  Flutatchus  eft  lib. 
IV.  Placit.  cap.  9.  Cecerttm  quacftionem  vtpi  toD  ttbrtKtviiTis  xstl 
rr»pox/v>)T»,prof6quitur  Ariftoteleslib.  Fhyfic.vm.  &  ibidemjaco» 
fcos  Scheggius,  Aiifiotelics  philofophix  piofeflbi  do&ilUniu^ 
BtttUeitu^ 

4Ji  g«* 


Ir  I  BER     SECtJKt)VS.         »9^1 

|imurQ  fmnit  alterum  hextemam:  efle  autem  divmius»h  «fieanm 
I  quod  jpfum  ^x  fe  fua  fponte    moveatur    quam  quod^'*> 
pulfu  agitetur  alieno.    Hunc  autem  motum  in  folis  ani- 
mis  efle  ponit »  ab  hisque  pTincipium  motds  efle  duSum 
putat.  Qaapropter,  quoniam  ex  mundi  ardore  motus 
omnis  oritur ,  is  autem  ardor  non  alieno  impulfu  ,  fed 
faa  fponte  movetur  :  animus  fit  neceife  eft«    £x  quo 
I  e&itur  ,  animantem   e&e  mundum.    Atque   ex  hoc 
l^uoque  intelligi  poterit »  in  eo  inefle  intelligentiam , 
qudd  cert^  eft  mundus   melior  qu^m  uUa  natura.    Ut 
^  enim  nulla  pars  corporis  noilri  eft  »  4$  quas  non  fit  mi- 
nor  quam  nosmetipli  fumus :  fic  mundum  univerfum 
pluris  eife  necefle  eit    quam  partem  aliquam  univerfi. 
I  QKiod  fi  ita  efl,  fapiens  iit  mundus  necef^e  eil.    namni    '•  ■• 
I  i|a  eflet ,  hominem ,  qui  efl  mundi  pars  ,  quoniam  ra« 
■  tionis  eil  particeps ,  pluris  efle  quam  mundum  omnem 
l  oporteret. 

>      Atque  etiam  fi  i  primis  incboatisque  naturis  ad  ulti-33 
!  mas  perfedasque  volumus  procedere,  ad  deorum  natu- 
ram  perveniaraus  necefle  efl:.    Pr^mo  enim  animadver- 
timus,  a  natura  fuflineri  ea  ,  qux  gignuntur  e  terra  » 
;  quibus  natura  nihil  tribuit  amplius  qusim  ut  ea  alendo 
[  atque  augendo  tueretur.    fiefliis  autem  fenfum  dc-nK>-  34 
[  tum  dedit,  Sc  cum  quodam  appetitu  acceffum  ad  res 
I  ialutares  ,  a  pefliferis  receflum  :  homini  hoc  amplius , 
I  qiiod  addidit  rationem ,  qui  regerentur    animi  appeti- 
tus ,  qui  4^  tum  remitterentur ,  tum  continerentur. 

XIIL 

4;.  ^snonfit  mmor,}  Jdinms  vetus  libct ,  quod  phcet :  £e* 
I  qaitiir  enim :  Sic  mundum  univcrfum  pluris  ijfe  ntcejpe  ejf,  Urfin. 
46.  Titm  remittermtur  t  tum  contintrentur.^  Cur  priftinam  con|e- 
fturara  deferueric  Lambinus  equidem  nefcio  jnon  enimvidetuiin- 
Commodii ,  Hcet  potius  legerim ,  tum  remitterentur ,  tum  intenderentur, 
Seneca  Epift.  21.  Hocnec  remitti^nec  intendi  pojfe  ,  non  mdgis  tjt^fir» 
regiUamf  e^ua  re^um probari folet.  Plinius  lib.  vir.  ep. 9.  Nammirum 
efif  Ht  his  opufculis  animus  intendatHrremittatur^ue.  Sic  etiamGrJCcl. 
Clemens  Alez.  Psdag.  lib.  i.  cap.  t.  FIn  /uty  f  TtTf /vovr^  <tur7 
(t»»"]!  Ao^k)  tt»  iTi  dnwT^.  Eadem  ufus  metaphora  ,  qud  Tul- 
Hu  TT^ufUf  ««)  etrtbcei  Tti  yrxB-ti  dixit  Jamblichus  Vit.  Fyth. 
$.  txiv.  Davif  Interpretes  videntur  hxc  animi  caufa  de  vil 
ab*  raviflTe  Manntius  cre^idit ,  centineri  fignificare  crefcere , 
qu  l  mlium  eft  potuide  fcrtbt  ab  homine  ita  do£io.  Lambinus 
m  ere  accipit  pro  indnl^re  cupidjtatibus  fuis  ,  Sc  eum  Lefcalo- 
pc  &  &  Davifius  iecuti  funt.  verum  an  cogitandum.cft ,  illum  elle 
9fi     um  cationis  noftis?  9c  ii  ponamus,  difcipulum  «liquemEpi- 

curi' 


) 


297*        I^E  Natura  Deorum 

XI It.    Q0AKTUS    autem    gradus    Sc  altiffimtl^^ 

eonim ,  qui  natura  boni  fapientesque  gignuntur:  qui* 
bus  a  principio  innafcitur  ratio  reda  conftansque  ,  quae 
fupra  hominefti  putanda  eft  deoquc  tribuenda,  id  cft, 

'  mundo:  in  quoneceffe  eft  perfedam  illam    arque  ab- 

3?  foSutam  inefle  rationem.  Neque  enim  dici  poteft  ,  in 
«Ua  rerum  inftitutione  non  efle  aliqwiii  extremum  at- 
que  perfedum.  Ut  enim  in  vite  ,  ut  in  pecude  (nifi 
<^uaB  vis  obftitit)  videmus  naturam  fuo  quodam  itinerc 
ad  ultimum  pervenire  ;  atque*  ut  pidura  &  fiibrica  »■ 
(  ceteraeque  artes  habent  quendam  abfoluti  operis  effe- 
Aum :  fic  in  omni  natura ,  ac  multo  etiam  magis,  necefle 
cft  abfolvi  aUquid  ac  perfici.  Etenim  ceteris  naturis 
multa  externa,  quo  mini^  perficiantur,  poflunt  obfifte- 
re  :  univcrfam  autem  naturam  nuUa  res  poteft  impedi- 
re;  propterea  47quod  omnes  naturas  ipfa  cohibct    & 

i  tccidexe  ^^^^^^^-    Quocircar  necefle  eft  efle  quartumilium    & 

^^y^  altiflSmum  gradum,  qu6  nulla  vis  poflit  »accedere. 

3(5     Is  autem  eft  gradus  ,  in  quo  rerum  omnium  natura 

Z.XXX1II.  ponituf:  quse  quoniam  talis  eft,  ut  prsefit  omnibus  ,  8c 
cam  nulia  rcs  pofljt  impedire  ,  neceflc  eft  ,  intdligen* 
tcm  efle  mundum ,  &  quidem  etiam  fapkntem.  Quid 
autem  eft  infcitius  quam  eam  naturam  ,  quae  omnes 
res  fit  complexa,  non  optimam  dici:    aiit,  cum  fit  o- 

ptima , 


Cftti  ita  potuiffe  loqui ,  an  ita  Stoiois  tam  feveius ,  qo^in  ctat 
Baldus  ,  poflec  loqui  ?  Fiasterea  Lambin.  £c  Davif*  mutant  ^«nti- 
ntreniHr  in  ctnttnderentur  ^  aut  in  inundrrentHr  ^  quafi  TOX,  qiiani 
volunt  loco  movere ,  hic  non  convenirct.  Interim  Cicero  Tulb. 
Quarft.  i?,9.  fere  eodem  modo  dixit:  Sic  averfa  d  prdffcriptione  rs» 
titnis  ,  nt  nuHv  mtdo  appetitiones  animi  nec  re^i^  nec  contineri  queant^ 
^uemadmodHm  igitnr  temperantia  fedat  appttitiones  ^,  Locus  iflo 
magnam  lucem  affeit  huic  noftco  loco.  ratio  fecundum  Scoicos 
erat  data  homini  ad  domandum  ejus  affe6^us  ,  fi  erant  mali  »  Sc 
ad  moderandum  cos ,  qui  videbantur  boni.  Pofterius  id  intelll- 
git  Balbus  per  remitterentur ,  Sc  vox  ifta  eft  ibi  maxim(^  propria , 
qubd  multis  cxemplis  poteft  demoulir  ihier, 

47-  Huod  omnes  naturas  cobibet  &  co  »~~:..««  ....... j^^ 

nomioe  fortaflis  intelligit  omnes  anim:  is, 

veLvrct  ^dtt  jc«i  T^vret  ff^ii/xtt<i.     Sic  :  Ul  (i* 

tateexTimzo  colligit,  t9  99*ipoiiS\(y  idelicet  omi  Lm  ! 

nblblutiffimam.  Plutar.  lib.  primo  Flacit.  capite  quinto  ,   l  q.  ^ 

vX  refpondet ,  mundum  confummatum  non  tiSc ,  neqiie  <  tn^  ! 

omnia  cootineie,  alioquia  hominm  ^uoquc  coofummat  Oc. 
OfOitcie,    BetnUim*  "^ 


(" 


Ir  I  B  B>R     SBCUMDtJS.         2993 

ptima»  oonprimum  aniinantemeffe  ,  deinde  ratiaiii$& 
confilii  compotem  ,  po(lrem6  fapientem  ?  qni  enini 
poteft  aliter  eife  optima  ?  neque  enim  ,  fi  llirpium  fi- 
milis  £t»  aut  etiam  beftiarum,  optima  putanda  fit  po** 
tiiks  qu^m  deterrima  :  nec  verd  ,  fi  rationis  particeps 
,k,  nec  fit  tamen  \  principio  fapiens,  non  fit  deterior 
jnandi  ^^potius  qu^m  bumana  conditio.  homo  enimk. 
&piens  fieri  potelt:  mundus  autem,  fi  in  «temo  ptx^-dtijlti»^^ 
teriti  temporis  fpatio  fuit  infipiens ,  numauam  profed6 
iapientiam  confequetur.  ita  erit  homine  aeterior.  Quod 
quoniam  abfordum  efi ,  &  £^piens  ^  princinio  mnndus 
&  deus  habendus  eft.  Neque  enim  eit  quidquam  aliud,  37 
prseter  mundum»  cui  nihil  abilt:  quodque  undique 
aptpm  atque  perfeSum  expletumque  fit  omnibus  luis 
ntimeris  &  partibus, 

XIV.  SciTE  enim  Chryfippus ,  ut  dypei  caufa, 
involucrum ;  vaginam  autem ,  gladii :  fic ,  praeter  mun- 
i.dum  ,  cetera  omnia  aliorum  caud  effe  generata ,  ut 
eas  fruges  atque  frudus  ,  quos  terra  gignit »  animax^ 
tiom  cauia;  animantes  autem  ,  hominum  ;  ut  equum# 
vehendi  caufa ;  arandi  9  bovem ;  venandi  6c  cuftodien* 
di,  canem«  Ipfe  autem  homo  ortus  eft  ad  mundum 
contemplandum  &  imitaudum  ^  nullomodo  perfe&us, 
fed  eil  quaedam  particula  perfe<fli. 

Sedmundus»  quoniam  omnia  complexus  eit ,    nec^S 
cft  quidquam,  quod  non  infit  in  eo ,  perfe6tus  undique  |  ^j  ^ 
cft.    ^Quid  igitur  potelt  ei  deeife,  quod  efi  optimum?^^,^.  Gnmi 
nihil  autem  eit  mente  Sc  ratione  melius.    ergo  haec    f*  IL 
mundo  deefle  non  pofTunt.    Betie  igitur  idem  Chryfip- 
pus,  ^ui ,  fimilitudines  adjungens ,  omnia  in  perfe(ftis  & 
niaturis  docet  effet  meliora ,  ut  in  equo     qu^m  it| 
*equulo  ;  in  cane  qu^m  in  catulo;  in  viro  qu^ra  inm  ccrfe» 
puero:  item,  quod  in  omni  mundo  optimum  fit  ,  id^'^**' 
in  perfedto  aliquo  atque  abfoluto  elTe  debere.    Eft  au-™' 
tem  nihil  mundo  perfedtius  :  nihil  virtute  melius.  igi-  ^^ 
tur  mundi  eft  propria  virtus.    Nec  ver6  hominis  natur» 
perfeaa  eit :  &  eflScitur  tamen  in  homine  virtus.  quan- 
to  igitur  in  mundo  faciliiis  ?  eft  ergo  in  eo  virtus.    fa^ 
picns  eft  igttur;  &  propterea  deus. 

XV.  Atq^ue  hac  mundi  divinitate  perfe^ta ,  ^^tti- 

buenda 

4'«  TrihimU  tjf  fiimhw  mdett  iiymlw.l  Hoc  4ogma  Stojcik 


;a974        ^^  Natura  Ds^aqM  ' 

0  nobilifllbuenda  eft  iidenbus -  eadem  divinitas :  qux.ex  n 
M.  vttt»  liffima  puriffimaque^  sethcris  parte  gignuntur  ;  neque 
ulla  prseterea  funt  admiila  natura  ,  totaque  funtcalida 
atque  perlucida :  ut  ea  quoque  rediffim^  &  animantia 
4oe(Ie,  6s  fentire  atque  intelligere  dieantur.  Atque  ea 
quidem  tota  efTe  ignea  duorum  fenfuum  teftimoDio- 
confirmari  -49  Cleanthes  putat ,  tadus  &  oculorum, 
Nam  folis  candor  iUullrior    quam  ullus  ignis »  quippe 

qui 

'  eft  antiquius.    FychagCMSUn  iiquidem  agnofcit ,  vel   Hennetem 

.    Tiismegiftum  ,   llarone  veruftiorem  ,  qui  folem  Deum  .deonun 

,  praeftantiffimnm  nominat.  De  Fythagora  Lacrt.  *^HMar  tc  «jckj  o-i- 

^itviiir ,    xaci  Touc  tfxxbc  «es^epfltc  ^i^i  d-fot/r.    Rationem  addit  >  in  , 

e  iltifi  nlmimro  exeellere^  calotem  >    ^ui  (it  vitx  autor.  ^  Ffoxima 

Jiuic  Platonicorum  ratio  eft    qui  d-foy  stsro  «rv  d-fiV  deducunt »   hoc 

^  eil,  s^  motucelerrimo,  &  ob  id  calidiffimoquoque.    Nam  hanc 

deiivationem  feqaitur  Cratylus  etiam  Platonicus.    Plato  itaque 

(fi  hujus  do£lrinam  requiris)  ih  Epinomide,  iideribus  3-f?o)'  >ir^ 

'  tribuit  x£</   ^p7r<M0f .    Atque  mrfus  in  cadem  ,  ea  tanquatn   deos  ' 

-iiymais  eife  cel«bianda,  auc  tanquam  iimulacra  deommSc  ftattias 

eflc  habenda  dicit ,    H'^  >scp  «S^fopc  auTovc  TaiiiTa  j^fVTiov  o^doTAt* 

*rot,  iJ  S-sftlr  tixtti^aec  a>^  dyaXfAAti»-  iijroKn^t7t  yiyoriinu  ^tmv    atvT»r  , 

»P>£t ^o/uit^Mir.    In  Timxo  verb  3-eTat  ^«at  nominat.   Hinc  Africanus 

quoquc  apud  Ciceronem  de  Repub.  (lelias  divinis  mentibus  aoi- 

matas  dicit.    Platonem  fequuti  Tunt  etiam  Stoici,  quoram  dogma 

Bpiphanius  lefert  his  vetbis  :    Mtfi^aa-t  ^i  oi  Mtrifi  thv  /uiiatp  3-ti« 

THTet   lic  froXKdf  /UfipiJCaC   kVmc  «     f(C    »h.tOf    J6at)   0-CAmW  IBgt<   fltS^pat  , 

flc  4(^>;'»F  xstj  £t<f3t,  »4/  t'  a\\et>  &CC.  Scd  antc  Stoicos  ^'cum 
Stoicis  etiam  Anaximandei  6c  Alcmxon  ,  de  quft>us  iuo  loco  di- 
Stum  eft.  Menandei  de  Epicharmi  fententia  ^  Auguftino  intcc- 
pietc  : 

Bpichtrmm  effe  dixit  htt  cjuidem  dett  ^ 
^  Ventoi  ,  folem  ,  terram  atque  i^nem,  fielUs^  MfMam, 

Hyginus  ,  tefte  M^crobio ,  volucres  iilis  immolandas  cenfuit.  Ad- 
Veruis  ida  lege  La^latlt.  lib.  if,  cap.  5.    Betuieius, 

49.  Cleanthes,']  Apud  £piphanium  ,  J*huxov  ipta-Mf  uftet  <rof 
Sx/of.  Apud  Laertiunl  ex  Stoicomm  fententia  tluwnt^  ^rS^  ap* 
pellatur,  id  eft,  ignis  purus,  li^uidiis  ,  fincerus,  Flacita  philoib* 
phoium  vide  apud  Plutarchum  ,  lib.  ir.  cap.  20.  Galen.  cap.  i^tii» 
de  Hifioria  Phifofophica.  His  poetz  quoque  fubfcribere  videntur» 
dum  fblis  equis  ignifera  indiderun.t  nomina  ,  PyroffS ,  iEthon  » 
Phlegon,  excepto  £00,  qui  ab  aurora  flium  nomen  babet.  £pi- 
theta  folis  hoc  idem  monent.  Pindaro  alio  ioco  «t  ^  Uo 
^  «t79»vdicitur:  qux  fi  jungas  ,  conftituent  tibi  definiti<  )e* 

•  riori.plan^  (imilem.  ^«/ucyiic  item ,  id  eft ,  ardens  ,  ei  leo 

^vplfi^/ui®' ,  ab  ignis  crepiCu  Theode£ti ,  citante  S  >|p- 

pietif ,  ubi  nigroris  i£thiopici  caufam  leddit.  Quin  Dionyfius  lo- 
<|tie  Afei  i£tniopum  planiciem  tAAMpolixi  xiKuvp  nv       cir^ 

id  c&  9  ftrventilfHS  Mtuftm  foliifn,  yitgiXio  i  ^Q ♦'-     una 

La* 


LiBSR    Secukdus.       297f 

jai  ifflmeBfo  mundo  titn  long^  latdque  collaceat  :  &; 
iscjustadus  eft,  sonon  ut  tepefiaciat  folijm,  fed  etiam 
faepe  comhurat.  Qaormn  neutrum  faceret ,  niii  effet 
igoeas.  £rgo ,  inqait ,  ciim  fol  igneus  fit',  Oceanique 
alatur  humoribus ,  quia  nullus  ignis  line  paflu  aliquo  pof-- 
fitpcnnanere:  neceife  cft,  aut  ei  iimilis  fit  igni,  quem 
adkibemus  ad  ufum  atque  ad  vidum ;  aut  ei ,  qui  cor-* 
poribus  animantium  continetur. 

Atquehic  noflcr  ignis  ,qucm  ufus  vitae  reqairit ,  con-  4' 
fciftor  cft  &  confumptor  omnium  ,  idemque  ;  quo- 
wmque  invafit ,  cunda  difturbat  ac  diiEpat.  Contra 
ille  corporeus  i  vitalis  &  falutaris  orania  confervat  j 
alit,  auget  ,  fuiiinet  fenfuque  afficit.  Negat  ergo  cffc  P:XXX1V 
Wum  y  horum  ignium  fol  utri  iimilis  fit ,  cum  is  quo- 
9ue  efficiat ,  ut  omnia  floreant  &  in  fuo  quaBque  ge- 
nere  pubefcant.  Quare  cum  folis  ignis  fimih's  eorum 
igniumfit,  qui  funt  in  Corporibus  animantium  :  folem 
quoque  animantem  effe  oporteti  dc  quidem  rehqua 
afira,  fiquae  oriantur  in  ardore  cdkfh,  qui  2ether,vel 
caelum  nominatur.  ^ 

Cum  igitur  oaliorum  anima^tium.  ottus  in  terra  fit  5^41  ^ 
aliorum  in  aqua,  in  aere  aliorum :  abfurdum  cffc  Ari-o  aUtrnm 
floteli  videtar,in  ea  parte  ,  quae  fit  ad  gignenda  «ni-*^'fi» 
nialia  aptifiinia  ,  animal  gigptii    nuttum  putare.    Sidera 
autem  aetheream  locum  obtinent :.  qui  quoniam  tenuif* 
&nasefl,  6c  femper  agitatur  &  viget :    necefie  dt  ; 

quod 

Ftincipi  in  Mglo^  ardms ,   in  Georg.  ignnts  ,  in  Iride  jUmmifer 
<^tur,  8c  in  hane  fcnteotiam  innumeta  alia.     BetuUius:  ' 

it.  if$m  ut  tepifittiM  fotum,]  Sit  Pall.  omhcs:  at  f..iit  non  up; 
^moAo  publieavit  item  Vidoiius.  GrHterus.  Hoc  e^tiguum  anno- 
tstione  in^candum  cenfuit  Gruterus  ,  quod  majus  long^  cft  o- 
nittedsj  nempc  quum  in  cditionibutfViftoriipauloi  iinte  faabeatur,' 
If^mfelis  cdlar  ir  candor,  feqHutx  editioncs  rA  calor  &  omiferunc 
apiidUenragrutti,  Lambinum,  Gocboftedum^  fichos  fec^uituiipfe 
qaoqae:  quum  tamcn  id  MS.  Buflidiano  eadem  Viftoriaha  inte-* 
gia  reperctioEi,  ncc  obftet  quidquam,  quomious  feivari  poftint,' 
iot  ciedtbile  fit  ab  TuUio  verii0ie.  Sed  &c  ita  in  Vi6ikorianis  con- 
cifntur  ,  mm  f4lis  tiUor  &  candor  ill»ftri9r  qfUm  hIUus  ignis^ 
GroflOTios.  " 

ii:  ^Maorianmr  in  ardore  calefti,]  Vi^all^ci  legeadum  ceniety' 
fHM  oriantttr ,  Sc  (cq.  cap  ^uia  ir  atheream  mundi  partem  incolant^ 
Ittfiacap.  i6»  codem  modo  ceafet  corrigendum  ,  in  his :  Jam  gH* 
ftatm^  ^ui  fentira  eoriimy  tfuOfUs  vefdmur^  genera  dAeret  &c,  Du- 
hitOy  aamulcos  (ccum  ieatLcntes  ut  rcperturus.    Bikhier; 

£ee  eit  i«i  ^  $a.  Ejl 


2976  De    NaTUXA  DEORtfM 

p  i<km  quod  animal  in  eo  gignatar»  Pid'8c  fenfu  acemmo^  & 
quoqu«  mobilitate  celcrrima  effe.  Quarc  ciim  in  xtherc  aftni 
lcnfu  Atii,  gignantur ,  confcntancum  eft  ,  in  iis  fenfam  incife  & 
^M^T^  *  intelligentiam.  ex  qcio  cfl&citur',  in  dcorum  numero 
aftra  effe  ducenda. 

XVI.  £  T  £  N I M  licet  vidcre  acutiora  ingcnia  &  ad 
intelligendam  aptiora  eorum ,  qui  terras  incolant  eas  i 
in  quibus  aer  iit  purus  ac  tenuis ,  quam  iilorum  »  qui 
43  utantur.  craffo  caelo  atque  concreto.  Quinetiam  ciboy 
qiio  utare  ,  intereffe  aliquid  ad  mentis  adem  putant. 
Probabile  eft  igitur ,  praeftantem  iatclligentram  in  iideri- 
bus  efle ,  quae  &  a£t|jeream  mundi  partem  incohnt ,  & 
marinis  terrenisque  humoribus ,  longo  intervallo  exte- 
nuatjs ,  alaniur.  Scnfum  autcm  aftrorum  atque  intel- 
ligentiam  maxim^  declarat  ordo  eorum  atque  conftan-» 
tia.  nihil  cft  enim  ,  quod  rationc  &  numero  movcri 
pofTitiine  conftlio  :  jn  quo  nihil  eft  temcratium  »  nihi! 
varium ,  nihil  fbrtuitum.  Ordo  autcm  fiderum  ,  &  in 
f^  ^  omni  aetemitate  conftantia  ,  nequc  naturam  figniftcat^ 
5*eft  enim  plena  rationis,  nequc  fortucam  ,  quae  ami- 
ca  varietati  conftantiam  refpuit.  Sequitur  ergo,  utipia 
fua  fponte ,  fao  fenfu  ac  divinitate  moveantur. 
44  Nec  verd  Ariftoteles  non  laudandus  in  eo»  qu6d 
omnia ,  quae  moventnr ,  ^ut  natur^t  moveri  cenfuity 
aut  vi,  aut  voluntatc:  moveri  autem  folem ,  &lunasD, 
&  ildera  omnia:  qux  autem  naturi  moverentm:  ,  hxc 

aat 

52.  £ji  mim  plthA  tMiwis,']  Vld^ut  legenduin,  ifi^i^mfxfw 
rAtionis,  hoc  tnxm  dgnificac  M.  TuUius ,  ex  eidlae  lideium  8e 
cooftaatia  xquabili  &  perpetua  facile  intelligi  poiTe ,  Gdcxa  Deol 
efle»  Nam  fi  qais  dicat ,  etun  otdinem  eamque  cotnftantiam  na* 
tuiacaoftare,  oatuia  eft  eJUo}^ ,  id  eft  lationis  expecsi'  &  oppo- 
nuotui  ioter  fe  natura  &  ratio)  c^m  dtctmus  ,  aUa  fieri  ra- 
tione ,  alianarura,  aliafortuoa,  alia  £cc.  fiquisalcera  cx  parte 
fortuna  fieti  contendat ,  foituaa  efl  incon&ans  &  vaiia.  Cinn 
l^itur  fidera  tam  ordinate  &  conftanter  ab  ztcrnitate  moveantui, 
laque  neque  natura  aut  fortuna  fieri  polltt  $  dii  iint  nccefle  eft. 
Manet  fcrupulus :  nam  Atiftoccles  ubique  natuiam  dicit  cfle  ordi- 
natam  &  defioitam ,  hoc  eft  tttttyiuknf  8c  «ipiTftl»»» »  uc  fortu» 
nam  ■irftxtav  tc  a^pt^ov,  Retpondebimus,  ita  Ariftoteli  videri^ 
fecus  Zenoni :  cujus  hic  ratiooes  explicaotur.  .  qtnm^uam  cz  lis. 
qux  infra  dicuntur,  intelligere  licet,  exStoiconim  fcmentia,  na- 
turam  effV  vim  quandam  ordtnatam  8c  ratione  ptogtedientei  i  fic 
infetius  plane  &  difeit^  ddicic  Cocca »  aacuitutir  noa  efTe  .  oiu» 
ezpexteiB*    lAmHn. 


L  I  ^  E  R     S  E  C  U  N  D  U  S.        2977 

airt  pondcre  deorfum  ,  aut  levitate  in  fublime  fcrri : 
qoomm  neutrum  aftris  contingeret ,  propterca  qu6d  eo- 
r-am  motus  in  orbcm  cirdumquc  ferrctur.  Nec  ver6 
dici  poteft  vi  quadam  majore  fieri  ,  ut  contra  naturam 
aftra  movcantur.  quae  cnim  potefl  major  cfle  ?  rcitat 
igitur,  ut  motus  aftrorura  fit  voluntarius.  quae  qui  vi- 
dcat,  non  indod^  foltim  ,  vcrum  ctiam  impi^  fiiciat, 
fi  dcos  cflc  ncget.  Ncc  fane  multum  intereft  ,  utrum 
id  neget ,  an  eos  omni  procur^ione  atque  adione  ♦ 
priVer.  liiihi  enim  ,  qui  nihil  agit,  eflc  omnino  non 
videtur.  Eflfc  igitur  dcos  ita  perfpicuum  cft ,  ut ,  id  qui 
neget,  vix  eum  fanaei  menris  cxiftimem. 

XVII.  sjRe^tat,  ut,  qnahs  corum  hatura  iit ,  45 
confideremus:  in  quo  nihil  eft  diflicilius  quam  a  con- 
fuetudine  oculomm  aciem  mentis  abducere'.    ca  diffi- 
cultas  induxit ,  &  vulg6  triiperitos  ,  &  fimilcs  philofo- 
phos  imperitorum  j  ut ,  niu  figuris  hominum  conftitu- 
tis,  nihil  poflent  dc  diis  immortalibus  cogitare.    Cujus 
opfnionis  lcvita^  confutata  a  Cotta  non  defiderat  ^ora-^J  "tio- 
tionem  mcam.    Sed  ctim  talem  efle  deum  54certa  nO''^^^'^ 
tione  anirtii  prsefcntiamus ,  ppmilm   ut  fit  animans . 
dcinde  ut  in  omni  natura  nihil  eo  fit  praeftantius :  ad 
hanc  pr^fcnfionem  ^iotioncmque  noftram  nihil  video 
quod  potiiis  ftccommodem  ,  qu^m  ut  primum  hunc^-  XXXV, 

ipfum 

St.  4^4«^  njtat ,  m  alitjnii  irc  ]  i>eIeto  advetbio  fane  Itgo  , 
"tf^My  «r  aliijms  eommy  ir^,  Nam  piimum  fiine  hoc  Joco  inane 
atqae  ineptam  eft.  deinde  quis  non  videt ,  hoc  fane  eSc  nacum  / 
^  oegligentia  8c  o^tatione  iciiptoiis  libiarii ,  qui  piopcei  iUad 
fn4  numis  j  qaod  eft  fupra  proxim^  ,  huc  tccium  fane  inculcarit? 
Omnino  undecumcjue  natum  fit ,  delendum ,  ut  alienum  &  rupei- 
facanenm.  in  uno  quidem  Cod.  mf.  iinea  transverfa  confoflum 
eft.  Eodem  plane  fcriptoiis  eiiore  in  ep.  t.  lib.  xiii.  ad  Att.  in 
JCod.  Turnenano  mf.  alioqui  emendatifl*  fcriptum  eft  hoc  modo 
ioitio  epiftolx :  Plane  faSurttm  nihil  erat ,  <]UQd  fc^ibtrem ,  <Jrr.  ubi 
voxfdimrtim  inanis  6c  fupervacanea  eft  ,  nata  ex  iiue  iuperiori^ 
epiftcdac,  qoitaliseft:  Cantinuo  te  eertiorem  effe  faS^urum,  LambiU. 

54.  Certa  Mtiene  animi  &€,]  Konnulii  ex  noftiis  libb.  mC  ha- 
bent ,  eerta  rMtane  dnimi  ^e,  qiiam  fciipturam ,  quamvis  in  locum 
vufgatz  fubftftiiere  non  aufim  ,  tamen  nihilo  magis  aufim  dam- 
<iace.  nam  fzpe  ratio  ^n/wi  ufurpatui  a  bonis  fciiptoribus  ^  ut  ^ 
Incretio  locis  plotibus.  exempU  gratiii  lib.  i.  AVr,  ratione  animi 
fM»  ^msifmAm  poffit  afifci,  Omnino  ,  ut  dixi  ,  nihil  h!c  muro» 
^^mvis  tntiqua  (ciiptura  fit  pxobabilis.  veimntatQcn  judicet  leftor 
craditin.   jUw^im 

Eee  ete  tce  2  5J«  ^i" 


« 


2978         De  Natuiia  Deorum 

ipfum  mundum ,  quo  nihil  fieri  excellcntius  poteft ,  atn* 
mantem  efle  &  deum  judicem. 

46  Hic  quam  volet  Epicurus  jocetur ,  homo  non  aptiffi- 
mus  ad  jocandum  55  minimeque  refpiciens  patriara :  & 
dicat ,  fe  non  pofle  intcUigere  ,  qualis  fit  volubdlis  8c 
rotundus  deus :  tamen  ex  hoc »  quod  ipfe  ctiam  probat,' 
nuroquam  me  movebit.  Placet  enim  illi  eflfe  deos  ,• 
quia  neceflc  iit  praeftantem  efle  rfiquam  naturam ,  qut 
nihil  iit  mehus.  Mi^o  autefn  certe  nihil  eil  meHusj 
Nec  dubium,  quin,  quod  animans  fit  ,  habeatque  fen- 
fum ,  &  rationem ,  &  mentem ,  id  fit  melius  quam  id, 

47  quod  his  careat.  Ita  effidtur ,  animantem  -,  fenfus  ^ 
mentis^  rationis  mundum  efle  cpmpotem.  qua  ratione  , 
deum  efle  mundum ,  concluditur.  Sed  hsec  pauUo  p6ft 
facilius  cognofcentur  ex  ii^  rebus  ipfis  ,  quas  inundus 
efiicit.  ' 

XVII I.  5<^Interea  ,  Vellei ,  noli ,  quaefo  ,  prae 
te  ferre ,  nos  pkne  expertes  eflc  dodrinaB.    57  Craum 

tibi 

5$.  Minimet^m  rtfipiens  patriamJl  ka  legkur  tn  maiiiliciipto  ,  pro 
fefpicitm  ^  Sc  ita  omnSno  legeodum :  eft  CDun  refiptre  ledolexe  8c 
pix  fe  ferie.  Vrfin.    Guiiielmius  etiam  refipitnt  volebac'. 

$6.  InttreA  ,  Vellei  ,  noU  ,  ijudfo  ,  frd  te  ferre^  not  plane'  exptrtet 
ejfe  deSlrind,  viil.    Contem  tibi  ais\  &  eylindrum ,    &  pyfamidait 
fuichriorem  <juAm  f^haram  videri.]  Fiinio  legendum ,  nos  plane  «x- 
pertes  efe  do{trina  i  ita  MS.  Reg.  &  £dit.  Ven.  &  ViAor.  Scephdi- 
ni,  Noli,  inquit  t    prd  te  ferre  (hoc  eft  con6teii ,   piofiteii  ,    nc 
,    alibi ,  prs  fe  ferre  4r  cenfiteri  facinm )  'ttas  piane  expeHet  effh  ^o^ 
iirins,     Modo ,  fed  fi  hdt  non  videtis.  ,  ijuia  nuntfUAm  ertodiatm  >A- 
ium  pulverem  attigifiis,     &  ,  ItOifue  nihil  potefi  effe  indo&ius   qttami 
^ued  k  vobis  affirmari  filet.  Cap.  29.  Namvo^s^  Velkiy  mintn  nt^ 
tum  efi  y  cjuemadmodum  ijuidefue  dicaiur,     Vtfirta  enim  folum  le^ffs^ 
vefira  amatis :  ceteros  camfa  incofftita  condemnatis,  6Cy  Homimm  (Epi'^ 
cuium)  fine  arte,  fine  Utteris,  &c,  Nofti  vim  vocis  «/«driffie.  Vjdea- 
mus  jara  Vellefi  verba  lib.  i.  cap,  20.  \At  mihi  vet  cyliiulri  ,  t>r/ 
^uadrati  ,   -vel  coni  ,    vtl  pyramidis   (fonna)  videtur  ejfe  formaJStnr, 
Totum  igitur  locum  &C  legas  xviii.  Interea,  Vettei  ,notiy^faejef»f 
pra  te  ferre  ,  vos  plane  expertes  eff*  do&rina,  Conum  tibi  ais  ,  vel  cylire^ 
drum  ,   vet  pyramidem  pulchriorem  ^uam  fpharam  videri,   Wxlker. 
Refte  Walker  oftendir ,  veterem  ledionem  efle  revocandam  ,  led 
non  re£^e  interpretatus  eft.     Pra  fe  ferre  idem  eft  quod  prodere, 
'^  Cicero  eodem  modo  ulurpac  ,  ut  de  Orar.^  Ub.  11 1,59.  *^£H»t 
^ua  pra  fe  motum  animi  fert ,  omnes  movef,     Non  dubium  cft  mihi , 
quin  hic  eodem  modo  iit  intelligendum.    Bouhier. 

57*  Conum  tibi  ais  ir  cytindrum.']  Hxc  refponfio  non  Epicaruiii 
ipfum  ,  vel  Epicureos  in  uoiverfum  attingit ,  fed  Vellefuin  priva- 
tim.    Non  negant  mundom  lotundum  c&c  poi&;  ied,  orv%A  nia- 

ccs 


r 


LlBJEit     SjECUND  U.S.         Z97P 

tjki  as  9    &  cylindniin  »  &    pyramidem    pulcriorem 
quam  iphxram  videii,      Novum  etiam  oculorum  ju;- 
didum   habetis.    Sed  fint   ifta  pulcripra ,    dumtaxat 
adfpetflu  :    quod  mihi   tamen   ipfum  non   videtuf  : 
quid  enim  pulcrios  ea  ignra  ,   qu^  foU  omnes  alias 
^oras  coinplexji  continet,  quaeque  nihil  afperitatis  ha- 
bere,  nihii  oQenfipnis  potefiy  nihil  incifum  angulis,  ni-* 
hil  an&aiiflibusy  nihil  eminens,  nihil^^lacunofum?  cun^-i^  lacinio- 
que  duae  formae  praeftantes  fint ,  cx  fohdis ,  globus  (fic  ^^^'^ 
enim  9^*ifAv  interpretari  placet)  ex  planis  autera  ,  cir-  *""* 
culus.,  aut  orbis,  qui  iu/xAp«  Graece  dicitur,  his  duabus 
formis  contingit  folis,  ut  omnes  earum  p^&it^  fint  inter 
fe  fimiiiimae  ,    a  medioque  tantum  abfit  extremum » 
qoantum  idem  ^  fummo. 

Quo  nihil  fieri  poteft  aptius.  Sed  fi  ha^c  non  videtis,48 
quia  num<fuani  eruditum  sSiUum  pulvercm  attigiftis:  ^*  •• 
S9ne  hoc  quidem  phyfici  inteUigere  potuiftis  ,  hanc  ae>- 
qualitatem  motus  ^o^conftantiamque  ordinum  in  aha 
figura  non  potuiffe  fervari  ?  Itaque  nihil  poteft  effe  in- 
dodtius  quam  quod  a  vobis  aftirmari  folet.  Nec  enim 
honc  ipfum  mundum  prcX  certo  rotundum  efie  dicitis. 
nam  pofie  fieri ,  ut  fit  al^a  figura  :  innumerabilesque 

mun- 


tesaileiant  miindos  effe,  yolunt  hoc  iibi  daii ,  uc  credant  allof 
lotuados  eile ,  alios  aliam  poiTe  fbitifi  foimam.  De  quo  in  Fla- 
fitis  Flutaichi.     Betuleim, 

58.  Illum  ftttverem,}  Mathcmatica  ftudia  pulveris  nomine  pen 
Hi-rwvfAiAv  incelligit.  Quid  enim  cdebrius  eft  Acchimedis  pulve- 
xibus?  Hoc  idep  moneo,quia  video,  quosdam  pulverem  cuiforiuni 
bic  iatelligeie.  Maifus  rede  (^xpofaic  :  H  addit ,  Epicureot 
mathematif  am  oeglexifTe  »  Nam  Fplyiiznum  '^  mathem^tices  ftu- 
^o  avocaie  quam  (equi  malujt.  £t  in  i.  de  Finibus  caxatu|: 
eti;tm  Democj:itu3  ,  qubd  mathematices  iludia  pofthabeiet» 
liem. 

S9»  ^Awu  h9c  qttidem  pbjff,]  Noftii  libb.  vett.  non  habeat47»;  & 
ita  in  eis  fciiprum  eft  ,  ne  hqc  quidem  pbyfici  inteUig,  pot,  in  qua 
fciiptcua  hoc  prstcrea  anim^dvert^ndum  eft  ,  particulam  (jHidem 
locatam  eije  ante  npva^nphyficit  quomodo  edidtmus.  nam  yulgb 
iic     ^tar,  anne  hoc  phjffici  <jHidem  intell.  mcndoie.  Lambin, 

i  Confiantiam^jme  ordifiHm,}  S:afpicor  CiccrQnem  fcripfiife ,  «»- 
fia.  (tmque  lir  ordinem  t  nam  femper,  puco  ,  ita  loquitui  d^  ea  le. 
?u;  i  cap.  j.  Siderum  omnium  varietattm^  pulchritudinem  ,  ordinem, 
yn  duobps  capitibu^  poft  :  Calefiem  (vipl  ccBlefiium  ,  fecundum 
f  0  ^tipqem  Davifii  )  adtpirabilern  ordititv*  incredibiUwquc  confiat^- 
li*       Bouhi^i, ,  ,  ^ 

Ett  itt  9te  3  61,  Bii 


ipSb^        De  Natura  Deorum 

raundos  alios  aliaruin  eflc  formarura.  .  Quae ,  fi  ^»  bis 
bina  qoot  effent ,  didiciflet  Epicurus ,  cert^  non  diccret. 
s  paiatiumScd  dum  paiato,  quid  fit  optimum  judicat ,  cseli  ^pa- 
M,        Jatum  (ut  ait  Ennius)  non  fufpexit. 

49  XIX.  Nam,  ciiM  duo  fint  geticra*fidcrum  :  quo- 
rum  alterum ,  fpatiis  immutabilibus  ab  ortu  ad  occafum 
commeans ,  nuUum  umquam  curfus  fui  vcftigium  iQfie- 
<^at :  ^^  altcrum  autem  continuas  converfioncs  duas  iisr 

dem 

<r.  BisyinA^id  efent,^  Bind  numenim  fignificat,  non  atmli- 
ttpcitk :  itaque  uc  opinox  le^iuii  :  Bis  biita^d  tjfent ,  uaa  litCr^ 
immucatl ,  {iquidem  tjmt ,  pro  efuid  ,  veteie$  (ciibdiant  :  quap 
deinde  multoium  erroium  cauik  fuit ,  defciibcntibus  libios  honu* 
nibus  tifjperitis.     P«  Mar^ut; 

'■  €z.  yAltetum  Autem  continud  cdirverfiine  Jki  iisdim  fpattis  mrfihts^ise 
etnficiat.'}  Ven.  Continuas  cmvkrfiones  duAs  :  qua  quidem  fcripturS 
verbonim  con|truicas  perficituc  &  abfolvicui  fenfus.  fed  qnas 
duas  converfiona  dixeiit  naium  Uquet.  Nam  excogttare  illam 
peragrationem  parviciiculi,  quem  in-owj(\or  dixere  ,  &  hanc  fa- 
cere  alteram  ftellarUm  cbnverlionem,  nimis,  utopinof,  Tt^^v/xov 
fuerit :  atque  haod  tcio  an  non  fit  omnino  confentanenm  rztiont 
Ciceronis.  Si  autem  exiftimare  voloerimus ,  varictatem  quandam 
fignificari  motus  ftellarum  ut  progrefltonis  &  legreflionis  ,  refei' 
leat  nos  fequentia  ,  qux  docent  intra  hunc  numeium  non  conti- 
^  neii:   fic  enim  mox  poft  alia  inquit  :  Tnm  aheunt ,  tum  recedunt  , 

tUm  amecedunt,  tum  atttem  fuhfecjMuntHt ,  tum  etlertus  moventur,   tuui 
tardius  f  tum  ne  moventur  ^uidem ,    fed  ad  tjttoddam  tempus  infi^sent, 
Verum  igitur  videtui,    Continuas  converfiones  fuas,    nani  CQncra 
coeli  motum  has  ftellas  ad  qitum  niti  deprehenfum  eft.    Non  ^m- 
tem  vago  inceitoque  curfu ,  aut  vatits  fpatiis  illz  feruntur  :    icd 
eadem  perpetuls  temporibus  obeuut  atque  fervant.    Itaque  Plato 
Noyu«r.  Z.  falibiGraecis  errantcs  appellatas  ait.    T;»f  «rwTJl»  yrt^y 
)nquit  ,  avran  o/cv  iKtTot  xxi  »  jroXAttc  ,    atKhd  fjiiay  eiu  tc^x^ta 
^ii^ipXiTAt ,  ^xhiT^t  cTi  'TohKuc  r«/)0/u(yoy.     Dicit  autem  peragria- 
^ionem  (ignificaii ,  qu^  fit  a  Qngulis  tempoiibus  ftatis  inimutHbili 
definitione.  Camtr.   '  Vontinuas  converfiones  duas.]  Sui  pro  dsoas  ami- 
cus  meus  legendum  putat.  Vrfih,  '  s^lttrum  asttem  continuat  conxftr^ 
fiones  dnas.}  Fro  duas  Camerarius  legebat  ,.  fuas  ;  Urfinus ,  qaem 
Davifius  fequitur, /«/;  vetiim  nihil  eft  mutandum.  Balbas,  poft- 
,  quam  locutus  erat  de  ftellis  fixis  ,  venit  ad  planetas,  quorum  no- 
tat  curfum  fere  eodem  modo  ut  fuptii. '  Addit  tantum  vcrba  ,  de 
quibus  agirur,  ad  exprimendum  motus  duos  diverfos  5c  quotidia* 
nos  cometarum ,  alterum  ab  uno  Tropico  ad  alium.    Chr  us 

jt\  Excerptis  PhyC  Stobaei  pag.  48.  de  eO  motu  locutu:  oc 

modo  :    Tflt  (ft  irha\a)iutivrt  (TgTst^-Qari)    «V*  aKxotf   xti  „       lo* 

^«c.  Cleomedes,  Stoicus  &  Mathematicus,  explicac  id  inTh      ria 
Cyclic.1  lib.  i.  c;ip.  3.  Seneca  etiam  iftius  lei  menti^  in 

^ond  ad  Helv.  cap.  6.  ubi  annotandum  eft  ,  per  y  m» 

^UitsfirAmU  iUum  nil;iifi  planetas  fignificare.    Bagbier, 


I^iBSR.  S  n  c  V  V  jy  u  $.      2981 

jlem  fpatiis   curfibusqne  confidat :  ex  uiraqiie  re  Bc 

miuidi  volubilkas »  qu^  nifi  i^  globofa  forma  efie  non 

poiTet,  &  ftellarum  rotuadi  ambitus  coguofcuntur :  pri- 

ipusque  fol ,  qui  aftrorum  obtinet  principatum ,  ita  nuv- 

vetur,  ut  gum  terras  larga  luce  compleverit ,  easdem 

fflodo  his  f  modo  illis  ex  pardbus  opacet.    ipfa  enim 

umbra  terrae  Ibli  officiens  nodem  efficit :  nodlurnonun 

autem  fpatiorum  eadem  eft  aequabilitas  ,  qx^x  diurno- 

rum :  ejusdemque  folis  tum  acceflus  modici  »  tum  rcf 

ccffus,  &  frigoris,&  caloris  modum  temperant:  ^3cir- 

fuiCQs  enim  folis  ^4orbium  v.  defi^diibus  &  lx.£cccc, 

quartft 

jS).  Circutt0s  enim  fiUs  wbium  V,  &  L,  &  cccl  Sic  lcgendum 
fS^ U ratiodp iibri omne$  niiT.  in  quibus  vocis defeftihM ,  qus  re- 
pedtar  in  nilg.  poft  V.  fiullum  ezft«t  ▼efti^iuai  •  pcrWncuut.  StB^ 
teatia  aatem  iiasc  cft  :  Quii|(]ue  U  fexaginta  ^  txecenti  circuituc 
folis  ctxculoiupQ  0  fex  cixciter  hoiis  addicis  >  conficiuot  annMum 
i^atiam.  Cum  ex  au^oiitate  libb.  miT.  ita  hunc  locum  hac  (e- 
CQoda  editione  emendafTem,  adnionitus  fuma  Cl.  Pureano ,  Juris- 
codf.  ijc  ptidem  dCt  a  Jac.  Cujacio  emendatum ,  libro  de  Diveifis 
Tcovp.  frzfciiptionibus ,  iire  conjcfturi  du^o »  (ive  «udoritatc 
^.  VjCtt.  fceto.  JLunnbin.  CircmtHS  enim  fetlis  orifinm  V,  diehust} 
Vltiaain  vocena  male  prxtermittit  ^ambinus ,  licet  ei  fayeaac 
noQDuIUCodd.  fed  abfurdius  mulco  fe  gefllt  Qrucerus,  qui,  TaU. 
fuos  fecutus  ,  edidit  ^  V,  defeHibm  ^  nam  nullus  cft  iftiusmodi  vet- 
bolocus,  nfsc  rei,  de  qua  agitur,  convenit.  Omniab  legendum, 
K  diebus ,  uc  le&c  monucrunt  viri  ecuditiiT.  P.  Manut.  &  J  o. 
CleiLeas;  ac  ita  diferte  rcprxfentant  MSS.  Elienf.  Keg.  dc  Caa- 
tab.  tt^  aiDplian^um  non  videatui,  Davif,  Circuitus  enim  falss-Qi»» 
bim  K  deje&tbus  &  LX.  (b*  CGC.  qu»rtA  fere  diti  parte  addita  c«m- 
verfinmsfaciuHtannuam,']  ifoc  modo  locus  bic  .legitur  in  cdifiu 
^quis  &  in  quibu^am  MSS.  quorum  au£toiitAtem  Grucerus 
pizfcrtratiooi*  ut  folec  Alii  Codd.  habent,  diebus,  pco  defeHi^ 
^«1  quod  cditioiies  pleiivque ,  &  etiam  Daviiius  ,  leceperunt  $ 
vcmm  ita  vox  •rkwm  aboBdat  i  nam  ii  Cicerp  voiuit  deiignarey 
nt  credo  ,  curiiim  diiuaum  folis  ,  iuiJScit  dixiiTe  >  circmtu^  ftUt^ 
Ut  ut  eft,  Qoa  dicendum  fuiilet ,  ^tiiuni ,  fcd  ori^iV,  ut  cap.  p.  Ti- 
IB«i  fui :  Nqx  igitur  &  dies ,  unitm  cinuiturn  orbis  efficit.  £t  pauio 
poik :  ^nnus  :  uhi^  /«/  fumn^  t»tum  perfecit  &  feragravit  orbem^ 
Yropcerea  fequoc  Cujacinm  »  de  Divcii^  Temp,  Defcr.  cap.  20.  5c 
MSS.  qux  habent ,  /«//>  orbium  V,  &  i.x  ^  ccc.  Lambinus'  vidic 
multosCodd.  ita  exhit>entcs,  fic  Daviiius  fatetur,  ita  cxhiberi  vol 
q<^  >sdam,  quos  infpexit»  Facile  patet »  dtebus  e  gloiCi  ;margl- 
u       textum  irrcpiiftc.    Bouhier, 

Orbium  cfifinque  ^  I.X  &  cqc.  &c,]  Ita  quidcm  Lambinus» 

^      abit  l^al.  tcit.  fed  pr.  tamcn  ac  fec«  vetuitate  longe  priores» 

^     ^fantiorbiumv,  dtfe^ihus  ^  LX.  quod  6c  in  aliiscdd.-  omni- 

*"      niQ  q^od  loco  defeUibus  fubftituciic  dieb0s  CX  vctcxl  libio  f  . 

A     itius.    Crunrus^ 


2982  De  HaTORA  DKORtJM 

ijuarta  fer^  dici  partc  addita  ,  converfionem  confidaftt 
awauam :  infledens  autem  fol  curfum  tum_  ad  fepterii-  ' 
triones,  tum  ad  mdridiem  ,  «ftatfcs  &  hicmcsefflcit, 
,   '  &  ea  duo  tcmpora  ,  qubrutn  altcrum  hiemi  fencfcenti 
adjun<aum  ieft,  alteruni  ddaiti.    Ita  ex -qsattuor  tcmpo- 
r.  XXXVI.  nim  routatidnibus,  om«iam,  quae  terta  marique   gi- 
gnuntur,  initia  caufaeque  ducuiitur. 
50     Jam  foli?  annuos  curfus  fp^tiis  nienftruis  luna  confe- 
quitur:  cujus  tenuiffimum  lUmen  fticit  proxiraus  acceflus 
'  t  ^egicfll  aid  fdlem ,  ^digrcifus  autem  lohgiffimus  quisque  pleniffi- 
*/«.'        .roBm.    Neque  folum  ejus  fpecies    ac  forma  mutatur, 
tum  crefqendo  tum  defcdibus  in  initia  recurrendo, 
fed  etiam  regio,  <5?quae  ttm  eft  aquilonalis ,  tum.  auijtra- 
lis^    In  lunae  quoque  curfu  eft  &  bramap  qua^daiii  gc 
folftitii  ftmilitqdo :  multaqueabea  manant  &   fluimt, 
quibus  &  animahtes  alantur  augefcantque ;  &pubcfcant 
inaturitatemque  affequantur,  quae  oriuntui-^  terra. 
^i "    XX,  M  A  X I M  E  vero  funt  admitabiles  .motus  earun^ 
quinque  ftellarum ,  quae  falfb  vocantur  errantc?.     nihil 
enim  crrat  ,  quod  in  omni  aeterriitate  confervat  pro- 
greffus  &  regrcffus  reliquosque  motus  conftantes  & 
ratos.    Quod  eo  eft  adminibilius  in  his  ftellis ,  quas  di- 

6j.  ilfts  ttm  ejk  atfmlwalk ,  tum  Aujhrdb't,y  kiyen}  in  cundis 
inanufcriptis  libtis ,  quoram  duo  crant  antiquiflitpi  &  mihi  ^ilM 
|>robati ,  aquUenta ,  p/ro  Mjmionalis.  Animadvctti  ctiam  ,  Gctma^ 
Hos  ,  qubd  fic  fottaflrc  &  ipd  in  aliquo  cxcinplati  lcgiiFenc  ,  can- 
^leitrvocem  iii  margine  fui  codids  adiiocafle.  ncc  tamcn  eam  icr 
ccpi :  non  eriim  alibi  'apud  hunfc  autorcfti  icppetl  Scio  rcccnti^ 
ium  plciosque  cam  ufurpaiTe  cruditos  vitos  1  ut  iJon  tcmcrc  cos  id 
fccilTc  exiftuharidum  fit.  Ciccto  Jf^ ««iwfiW  afibi  dixit.  Qoid  dc 
hoc  loco  coniHtucndum  fit  nOndumpIaBi  pcrfpcxi,  vi»  pnto  poilc 
omncs  codices  antiquos  in  cckiem  cnote  vetfati.  ViS*f,  §1»m  tnm 
,  ifia^tionarij,  tum  aUfiratis,]  Omncs  hcic  taccat.  vcrlim  PaU.  ni- 

mium  vocalitcr  clamant  habcrc  fc  ,  aijuiUi^a  aut  dufiraUX  qu* 
concordia  profcftb  tcmeraria  non  cft.  inquirantin.cam  otiouoics. 
lSr$it,  Qfiid  rcftat  hic  inquircndnm;  quum  habMnt  codiccs  fcripti, 
quibus  fanc  fcftor  acccdcre  etiam  Buiiidiaaum.  An  vero  in  boni- 
tate  vocis  haefit  Grutcnis?  Equidem  nOn  dcbuii ,  quum  pcriculuift 
iftud  pratftct  Varro  iri  icripto  irsp)  *i^t#-«»».  Tunt  c^nttnmui  **- 
lenta  apud  alta  litera  orirts  ,  ac  notilis  •miiihus  relueem  ,  qud  dt 
fragmcntum  nobfs  ietvavit  Nonius  Miarcellus  in  v.  Nobik  Li- 
•xor  tamcn  varietatem  Grutcri  in  contcxtu  edcntis ,  *f <<i7»«tf  et 
Lambino  &  Gochofrcdo  ,  in  nota  citantis  ,  ut  liabent  VW  n- 
•h«.    Ego  utruWfc^^  putavi  file  &  leiputAdum ,  fcquens  1      ccs 


LlBElt      SECUNDtTS.         29S3 

cimuS)  quia  fom  occul&inturv  tum  rarfus  aperiuotur , 
^^tum  abeunt,  tum  amecedunt ,  tum  fttbfequuBtur ,  tum 
cdenbs  moventur,  tuinijkrdiiis ,  tum  omoino  ne  umh 
ventur  quidem  »  fed  ad  quoddtm  tempus  infiftunt. 
Qiofuai  ex  diipacibus  motionibus  ^7  magnum  annum 
madiematici  nominavenmt »  qui  tum  efficitur»  ci!un  i<H 
hs,  8c  lunas  >  &  quinque  errantium  ^^ad  eaadem  inter 
k  comparationem  qonfe<^^  omnium  fpatiis  eft  fa^ 
CQDverfio. 
^Quae  quam  longa  iit  magna  qus&ftio  eft:  efie  ver6  ^z 

CCTt 

66.  Tum  abtmtf  tum  recedunt.]  Emendandam  ex  antiquo  ]JhfO^ 
**f»  adfttnt ,  tum  recedMnt,  yifin. 
[  67.  MM^nttm  armum  mathemdf,)  Ariftoteles  ,  teftc  CenfoTino  , 
I  mMximmm  polius  qailm  ma^num  sippelUt:  cuyus  anni  hyems  fumnia 
I  cft  Cifachfm^  f  quam  noftii  dUuvionem  vocant :  aeflas  aut<m  Bt" 
\  |7'«^'>  qnod  oSt  roun<ii'inc(;adium,  Nam  in  his  alienis  tempoci- 
I  pus  mpndus  cum  cxignefceie  ,  tum  exaque(cete  videtur.  AfticauusF 
I  m  lnfbnioio  hunt^  annum  ver^  veicentem  nominavit.  de  quo, 
^  eonfulendus  ef^  Macrobius  hbro  11.  capite  li.  Non  defuerunt^ 
!  qoi  huDc  annum  mundi  annom  &  Flaconis  annum  appeilaiunt:. 

9ftuUm\. 
I  .  68.  tAd  eMndem  ittter  fe  comparatiimtm.']  Elienf.  unushabet,  eofn» 
fffttiot^my  qux  quidem  ledio  videtur  ampleftcnda.  Grzce  dixc- 
ris  tU  Toy  auTot  ffVTX^fAdLTi^/jiou  Vide  Sext.  Empir.  adv.  Ma- 
them.  pag.  \i6.  C.  Davif.  Campofitionem ,  cum  Davifio ,  mftk> 
qa^m  cfmpdratiomm ;  veciim  neicio  quaie  in  fequentibus  denleac 
COriigendum  :  ^ui  tfuam  hngu$  /it  magna  (fusjho  ejl^  Ejfe  vero  cer^ 
tmnir  definit$tm  neceffe  efi.  Relinqueiem  potius  omniit  in  foemi- 
luno  genere ,  quemadmodum  eft  in  omuious  libiis ,  tam  impxeffis 
qu^m  mif.  Cioero potuic  dicece,  lonia convtrfto ,  ut  in SommSotp; 
Cap.  V.  disit ,  Mundi  incitatijjima  eonverjione,  Ccterum  vtdc* 
'nuSeiviu»  ad  Mn,  ni.  j^C.  204.  htc  aliquid  legiiTc,  quod.  nunc 
noa  legimr  ;  naih  didr  i  De  ejuo  vairia  &  a  Metone  ,  &.  a^  Emdoxe  , 
&  d  ^toUmd^ ,  &  ab  ipfo  Tullio.  Ham  in  libms  de  Deerum  l^ut.  trim 
miilia  annortem  dicit  magnum  annum  ttenere,  Si  ffllfus  non  cft  Servius, 
noa  video  ,  quo  loco  Cic.  id  pocueric  dixide  ,  niil  poft  necejfe  efi^ 
Boahiei. .  ' 

69,  ^a  ^am  ionga  fit  magna  ^uaftio  ejl.  ]  Malim  ,  <im  tjuam 
Imgus  Jit  —  effe  vero  e€rttan&  definitum  necejfe  efi  %  ut  ad  etnuttm 
utapuim  lefetaotur.  Hunc  -autem  foHs  9  iuna  vagarumtfu»  fuiwftte 
fieitarum  orbes  conficiunt ,  cum  ad  idem  Ji%num  ,  ubi  ifuondam  olira 
fuerum,  tmd  reftrutttur,  yt  veibis  utai  Cenforini  de  Dte  Nat.  cap, 
XffiT.  unde^patet,  etiam  varias  de  eo  fuifTe  veterum  fententias» 
ac  idem  ex  aliis  audoribus  abunde^manifeftum.  Vide  Jofephum 
Ant.  Jud.  L  4.  i£Uanuni  V.  H.  x.  7.  Achillem  Tacium  ifag.  ad 
^QSn.  cap.xviiil  Maccobium  in  Somn*  Scip.  IL  it.  denique  rlu- 
taidntai  dc  Placit.  Pbiiof.  11.  aiz  Licet  autem  Noflcc  hoc  in  loco  ^ 
caiue  loqaatur  9  camca  deiinite  pioifus  6c  diieite  fciipfeiat  in 

Eet  $et  eee  5  Ho<« 


2984         Pe  Natdra  Deohum 

certam  &  definitam  neceffe  eft,  Nam  ea  ,  >quac  8t- 
tumi  ftella  dicitur ,  70  $dE<iwyqqe  k  Grsecis  nominatur , 
qfise  a  terra  abe(t  plurimtim  iNcxx.  fere  annis  curfum 
fuam  conficit.  in  quo  curfu  multa  mirabiiiter  ^fficieBSi 
f.  B.  tum  antecedendo,  tum  retardando  ,  tum  7«  ve^rtinis 
temporibus  delitifcendo ,  tum  matutims  rurfam  le  apc- 
riendo  y  nihii  immutat  &mpiternis  faeculorum  aetatibus^ 
quin  eadem  iisdem  temporibus  efficiat.  Infra  autem 
banc  propiiis  k  terra  Jovis  ftella  fertur  >  quae  0xHav  di^ 
citur:  eaque  eundem  xif.  (ignorum  orben^  amiis  xi;. 
conficit,  easdemque  »  quas  Saturni  fiella,  eificit  incu> 
fu  varietate^.  , 

j3  Huic  autcm  proximum  inferiorem  orbem  tenet  «■t/r 
p6e(^f  quae  ftella  Martis  appellatur  :  eaque  iiix.  6c  xx, 
menfibus,  yi.  ut  opinor,  diebus  minus»  eundem  luftrat 
orbem ,  quem  duae  fuperiores.  infra  banc  autem  ftelia 
Mercurii  eft.  ea  qixSm  appeliatur  a  Graeci^:  quae  anno 
ferd  vertente  figniferum  luftrat  orbem  ,  ncque  a.  fdte 
longibs  umquam  unius  figni  intervallo  difcedit »  tui^ 
antevertens ,  tum  fubfequens..  Infima  eft  quinque  er- 
rantium  terraeque  proxima '  ftella  Veneris  ,  quae 
^u(r0opoi  Graece,  Lucifer  Latin^  dicitur,  ciim  antcgrcr 
ditur  folem:  ciim  fubfequitur  autem,  Hefperos.  Eacur- 
fum  anno  conficit ,  6c  latitudinem  luftrans  figniferi  or- 
bis  &c  longitudinem  :  quod  idem  faciunt  fteUae  fuperio-^ 

,   res: 


HortenGo :  //  efi  magnMs  ^  verns  amms  ,  tfuo  e*dem  pofittB  ceeli  /- 
derumtjue^  qU4S  cum  maxime  eji,  rurfum  exfifttt  j  istjue  tmnus  herum, 
^s  vecamus ,  annerum  xil.  M.  DCCGL.iv.  eompteSHtur,  £xfta( 
apud  au^rem  de  Caufis  Corrupt.  £loq.  cap.  16.  Ad  idem  h»$' 
mentiiin  lefpidt  Serviui  ad  Virg.  i£n.  1.273«  m.  &H«  quibits 
cx  iocis  ,   addito,  nmnero    cciitenarLO  ,   legendum  ,  zii.  M. 

DCCCCLIV.     Davif,  • 

70.  ^admfifue.}  Haec  itaque  noniinj^  Platopidebemus,  qat  dis- 
cipltDam  iftam  ex  i£gypto  5c  Syiia  (ut  eft  in  £pino«ide)  fecam 
portavir«  Hinc,  ophior  ,  Cicero  ifta  mutub  fiimpfit ,  hinc  Ait« 
l^otelcs  in  Itbro  de  Mundo.  Platonica  hxc  efle  Plucarchus  cod6- 
tetur  lib.  Placit.ii.  cap.  is.  Martianum  iftaCicetoni  debeie  nihtl 
4ubito.  ^atfroyTdt,  five  ^etivettei  (ut  apud.  Platonem  5cMait  lum 
legitur)  Avo  tk  c^atm/y,  id  eft  ii  lucendo  ,  dici,  velpuer''  lai* 
fcftum  eft.     Bttu/eius,  * 

71.  Vtffertinis  temperibus  delitifcendo,^  Non]^tuineglig4  %o- 
fianum  iftud,  quod  exftaret  item  in  P.  n<c  non  in  Pal.  f  fec, 
fvo  quo  aiii  deiitefanda»  Gmter»  Hon  timen  iic  ia  fioe  c*  4'* 
4»re4ev» 


\ 


LlBER     SECtJKDUS.         l^Sj' 

rcs:  ncquc  umquam  ab  fdle  cjuorum-lignoruni  intcrval- 
lo  longius  difcedit ,  tum  antecedens ,  tum  fubfequens. 

XXL  H  AN  c  igitur  in  ftcUis  contfantiam  ,  hanc  tan-54 
tam  tam  yariis  curfibus  in  omni  aetemitate  convenieh- 
tiam  temporum  non  poffum.  intelligerc  fine  mente, 
ratione ,  Confilio.  Quae  cura  in  fideribus  ineiTc  videa- 
hius,  non  poifumus  ea  ipfa  non  7Ain  deorum.numero 
reponere.  Nec  verb  ftellac  eae ,  quae  inerrantes  vocan- 
tur ,  non  fignificant  eandem  mentem  atquc  pruden- 
tiam;  ouarum  eft  quotidiana,  convcniens  conftansque 
converno :  73  nec  habent  aEthereos  curfus ,  neque  caelo 
inhaerentes ,  ut  pleriquc  dicunt  phyficae  rationis  ignari. 
non  eft  cnim  setheris  ea  natura  ,  ut  vi  fua  ftellas  com-^-- 
plcxa  -contorqueat.  nam  tcnuis  ac  perlucens  &  ae- 
^uabili  calore  fuft^ufus  aether  non  fatis  apttis  ad  ftellas 
eontinendas  videtur. 

"  Habent  igitur  fuam  fpha^rara  fteHae  incrrantes  ab  ae-^j 
therea  conjundtione  fecretam  &  Hberam.    Earum  au-    ' 
tem  peremnes  curfus  atque  perpetui ,  cum  admiai^ili 
incredibilfque  conftantia,  declarant  in  his  vim  bl  men- 
tem  6ffe  divinam:  ut,  haec  ipfa  qui  non  fenttat  deorum 
vim  habere ,  is  nihil  omnino  fenfurns  efle  videatur. 

NuUa  igitur  in  caelo  nec  fortuna ,  nec  temeritas ,  nec  56 
erratio ,  nec  vanitas  ineft :  contraque  omnis  ordo  ,  ve- 
ritas,  ratio,  conftantia.    quaequc  his  vacant ,  ^emen-v  can^cn?- 
tita  &    falfa,  plenaque  erroris  eunt  circum  terras,  in-^"**'"'» 
fra  lunam  ;  quae  omnium  ultima  eft    in  terrisque  ver- 
fatur.    Caeleftem  ergo   admirabilem  ordinem    incredi- 

bi- 


72.  In  De^itm  mgmero  reponere.] QuWeimhiS  flnnotat,laudarihanc 
locum  kLa^antio  lib.  11.  cap.  5.  legique  ibidem  ponere,  veiiim  al- 
terom  refrac  in  Pall.  8c  Wouw.    Critter. 

7).  tfec  habent  atherios  curfns  ,  netjue  ceelo  inharentes,']  Stfttim  pofi: 
Balbus  etiam  dicit  :  habent  i^itnr  fuAin  fphneram  ftelU-  inerrantes  ah 
mberea,  conjunStione  fecretam  (^  Uberam.     Verum  hxc  non   facile 

f  poflTunt  conciliatt  cum  eo ,  quod  dicit  idem  Balbus  infra  cap.  ^iS. 
/»  4tthere  atetem  afiravohnntur.  &  in  eo  loquitur  fecundum  fen- 
tenriam  Sroicorum ,  expofitam  per  Chryfippum  in  loco ,  qucm  no- 

'.   bi*  femvit  Srobzus  Ecl.  Phyf  pag.48.  &  Cleoraedcs  init.  cap.  3. 

,    ]ib.  r.  Theoria:  Cyclicar.    Farendura  igirur  cft  ,  BaJbum,  five  po- 

!  tius  Ciccroncm  ipftim  ,'  lccum  ipfum  non  undcquaquc  convcnifle 
de  hac  rc  ,  &  hxc  contradiftio  fidetur  roihi  poflc  adjungi  mulris 
aliis,  qaas  riri  do£ti  obiexvamnt  ia  Opeiibus  fhii,  auftoiis  noftrL 
Bwhier^ 

74.  Fef 


.    ^86       "De  NaTURA  Peo^vh 

bilemqae  conftandam  ^  cx  qua  confervatio  ,  &  falas 
omQium  omnis  oritur ,  qui  vacare  mente  putat »  is  ip£e 

57  mentis  exper?  habcndus  eft.    Haud  ergo  ,  m  opinor, 
.    erravero  ,    fi  a  principe  inveftigand»   veritatis   hujus 

difputationis  principium  duxero. 

^XII.  Z  E  N  o  igitur  ita  naturam  definit ,  at  eam  di- 
jcat ,  igijem  efle  artificiofum  ad  gignendum  progredien- 
tem  via.  cenfet  enim  artis  maxim^  proprium  effc 
creare  &  gigncre ,  quodque  in  opcribus  no(trarum  ar- 
jtium  manus.efliciat ,  id  multp  artificiofius  naturam  effi- 
ccre,  id  eft  ,  ijt  dixi ,  ignem  artificiofum  ,  magiftrum 
artium  reliquarum.    Atque  hac  quidem  ratione  omnis 

*  iemium^^^^^  artificiofa  eft ,  quod  hab^  quafi  viam  quapdam 

J9iikier.     &  ^fedam,  quam  fequatur. 

58  Ipfius  vero  mundi ,  qui  omnia  complexu  fuo  coer- 
cct  &  contiaet ,  natura  non  artiiiciofa  foliim ,  fed  pla- 

V.  B»     n^  artifex  ab  eodem  Zenone  dicitur  ,    confukrix  & 
j4)ro7iJa  yprovida  utilitatum    opportunitafumque  omnium.  At- 
mmaMS  ^^^-  ^^  ceterae  naturae  fuis  fen^inibus  quaeque  gignuntur, 
'  •  augefcunt ,  continentur ,  fic.  natura  mundi  omnes  mo- 
tus  habet  ^oluntarios ,  cpnatusque  &  appetitiones,-  quas 
flPfiat^Graeci  vocant,  &  his  confentaneas  adbones  ficad- . 
hibet,  utno^metipfi,  qui  animis   raoveraur    &  fenfi-' 
bus.    Talis  igjtur  mens  mundi  ctim  fit ,  ob  e^mque 
caufara  74velprudentia,  vel  prpvidentia  appellari  redh 
'  poffit    ( Graece  enim  arp^vwa  dicitur)  haec  potilfimiim 
providet  ^  &  in  his  maximc  eft  occupata  ,  primijm  ut 
mundus  quam  aptifiimus  fit  ad  perrnanendum  ,  deinde 
Ut  nulla  re  egeat ,  maxime  autem  ut  in  eo  eximia  pul- 
critudo  fit  atque  omnis  ornatus. 

59  XXIII.  DiCTUM  cft  dc  univerfo  mundo:  dicftum 
cft  etiam  de  fideribus :  ut  jam  properaqdum  appareat 
multitudo  nec  ceffantium  deorum ,  hfc  ea ,  quae  agant , 
molientium  cum  labore  operofo  ac  molcfto.  Nou  epim 
ycnis,  &nervis,,&  oflibus  frontincntur  ,  nec  iis  efcis 
aut  potionibus  vefcuntur,  ut  aut  nimis  acres,  aut  nimis* 
concretos  humores  coUigant :  nec  iis  corporibus  funt , 


74.  VelpTHientUy  vtl  frovidmtU,^    1*'C5  voces  [ iifi 

<iuaii  e  fepulcio ,  fualu  Falatinoxuin  codicum  \  canto  quidem  {  v^^ 

ptius ,  quod  eas  orbi  exhibuerac  yi£^orii  editiq ,  fed  icecuir  ^l^- 
xicManutius,  fiiutus/Lambiiius,  alu.    Grmcr. 


Libir.Segundus.       ^987 

^  vlt  aut  cafus »  aot  i<^s  extimdcant ,  aut  morbos  me- 
[  taant  ex  detatigatione  roembrorum.    Quas  verens  £pi« 
I  curus^f  monogrammos  deos  6c  nihil  ageotes  commen-» 
lus  eft. 

,    llli  autem  pulcerrima  forma  praediti,  puriffimaque  in6<y 
'  r^one  caeli    coUocati ,  ita    ferumur    moderanturqqc 
cafTus,  ut  ad  omnia  confervanda  &  tuenda  confeniiiTe 
videantur.    multae  autem  aliae  naturae  deorum  7^ex 
magnis  benedciis  eorum  non  fme  caufa  &  a  Graecia» 
£i{»eotibus ,  &  ^  majoribus  noftris  conftitutae  nomina- 
taeque  font.    Quidauid  enim  magnam  ucilitatem  generi 
afierret  humano ,  ia  non  fme  divina  bonitate  ecga  ho- 
inines  fieri  arbitrabantur.    Itaque  tum  illud  ,  quod  erat  F.kuv;iu 
a  deo  natum ,  nomine  ipfius  dei  liuncupabant :  ut  ciim 
feiges  «Cererem  appcUamus,.  vinum  autem  Liberum:^  fttigcm 
ex  quo .  iliud  Terentii  ^  *^- 

Siui 

7;.  Monosrammos  deos  y  «^r.  ]  Scd  cos  dcfcribit  Lucrcrias  life.  r. 
Ttnnis  enim  -  natura  dtCim  tongi(jue  remota  Senfxbus  ab  noflris  ammi 
vix  meme  xtidftter,  £«dem  tatiooc  -Koyo^i^pnTne  flppcHat,  id  cft, 
qmiationc  tantum  ccrnuntnr.'    Scd  hac  de  re  plura  in  commenc  ^ 

lAicietianis.  Monogrammum  autem  appeliaot  pidores  id  ,  quod  (bc* 
Hs  liocfs  infoimatam  ac  derctiptum  eft,  nuliii  dum  coloribus  ad-» 
labitis.  hiac  hoitiiiies  monogratnmi  pcr  trflnslationem>ut  docctNo- 
fiius,  homines  macie  prxtemies  &  qinifi  dccoloic^.     Lambin, 
76.  Ex  magnis  beneficiis  eorum.]    Qporum  vcrb  ?  quzrenti  nont 
I  occurrebat;  Ec  jam  ne  quaerendum  qoidem  arbitror ,  otpote  qui 
pctfiiarusrum,  illa  verba  h  margiae  in  textum  imperite  invt6tsi 
\  faifft,  Nam  poftea  rationcm  rcddit ,  cnr  alixnaturz  dcoramQort 
1.  fiae  caufa  condituts  fintf  ut,  tfmdcfuid  enim  ^c,  itatjue  tum  itlftd^ 
\    irc.  VtilitAtwn  igitur  m/ignitudine  confiituti  fant  ii     Dii  ,    ^ui  nti" 
iitttes  tfuasifue  gignebant,    Lcgamus   igitui   dc- diftinguamtts  iic : 
Multa  autem  aiia  naturd  Deorum  non  fine  caufa  1         ■  ■  norr/inat4e<jui 
f»t:  fuidtfuid  enim  &e.     Ladnnt.   i,  ».     Slnomodo  etgo,    inquiet 
^i^uis ,   Dti  crediti  funt  ?  nimirttm ,  ^uia  (icgo ,  f »/)  teges  maxi» 
\  wi  &  potentijfijm  fuerunt  ,   ob  merita  vtrtutma  fuarum  ,   aut  mime'- 
\  fum ,  tfMt  artium  repertarum ,  cutm  chari  fuiffent  Us  ,  quibus*  imfnri"- 
^*ttu*rant,  anmemoriamfunt  confectati.     Lcge  dein  ,   Tttm  etiam  tei  . 
\  ipf$         I  ■   quia  prxccirerat ,  itA^ue  tum  Hlud  ,  &c.  Waiker.    E» 
^  ^^nisbeneficiis  Mf«»i.  ] /Quorumvcro?  inquit  Walkcr.    Hacc  coa- 
,  k^ia  non  cft  admodum  difficilis.     R.efpicit  ad  Dcos  ,  de  quibu» 
I  Cicero  modo  locutus  eft ,  nam  bencfa6^9  eorum  (unt ,  qux  bomt* 
'  Bcs  in  Dcos  retQjcrunt ,  ut  frumentum  fub  nomine  Cercris ,  vi^ 
oamfub  nomine  Bacchi,  dc  ita  de  rcUquis.   Nihil  igitur  eft  mu- 
tandam  hoc  Idco  ,    quidquid  dicat  doftus  ille  Ciiticus  j  vcram 
valde  pic£o  mueatloaem  vocum ,  rifw  ^mem  rtt  ipja  ,ia  fum  etiam^ 
Bouhict. 

77.  X^ 


298S         De  Natura  Deorum 

Sine  Cerere  ty  Lihirp  firiget  Venus, 

61     Tum  autem  res  ipfa ,  in  ^ua  vis  itidft  ihajor  aliqua  i 

fic  appellatuf ,  77  ut  ea  ipfa  vis  nominetur  deus  ,  ut  Fi- 

des  ,  ut  Mens  :    quas  in  Capitolio  dedicatas  videmds 

si  Attilio    proxim^  1^^  M.  /Emilio  Scauro;  ant^  atjtem  ab  "Ati- 

^^'     .  lio   Calatitio   erat  *»  Fides  confecrata.    Vides  Virtutis 

^^^'^^^''•'•templum  ,  vides  Honoris  ^  M.  Marcello  renotranim; 

ypquodmukis  ant^  annis  erat  bcUo  Liguilico  a  Q.  Ma- 

ximo  dedicatum.    Quid  Ojms^  quid  SalutiS?  quid  Con- 

cordke  ?  Libertatis  ?  Vidoriae?  qoarum  omnittra  rerum 

quia  vis  eriit  tanta ,  ut  fine  deo  regi  non  poflet  ,  ipfa 

k  Libidinisrcs  deorum  nomen  obtinuit.    Quo  ex  genere,  cCupi- 

H^,         dinist  dc  Voluptatis ,  &  Lmbentifide  Veneris  vocabula 

.  confecrata  funt ,  vitiofarum  rerum,  neque  naturalium: 

quamquam  VeUejus  aliter,exiftimat :  fed  tamcn  ea  i^ 

6z  vitia  naturam  vehem entitis  faepe  pulfant.  Utilitatum  igi- 

tur  magaitudine  conilituti  fiint  ii  dii^  qui  utilitates  quas- 

que 


^7.  Vt  M  iffffivis  nmiaefur  i)*MS,l  Atqtil  nCFn  id  agtt,  nt  ipfiai 
Vim  demaoftiet  habitam  Dei  loco,  fed  ipfam  lem.  Clare  inkaiic 
icOQcludic ,  ^drnm  otitntMm  rerum  ijuia  vis  erat  tanta  ,  «r  (ine  Dta  regi 
nan  fojjit ,  ipfa  re$  Deortfm  nomm  obtin^it,  Itaaue  quid  eft  ,  quod 
Gfmero  peiluafit ,  ut  potiusi^ueieturL^^rmlMnam  &  .fimties  quam 
Vi&orium,  qui  edidit,»^  ea  ipfa  nominetnr Deus y  omifTd  voculi  vss^ 
^uam  quidem  ignorat  quoque  Buflidianus.    Grenov, 

78.  ^  M,  t/£mHio  ScAHro  &c,}  Flutarchus  de  Fortuna  Rbmana 
Tom.II.  pag.  318.  dicitetiam,  templmn  Meati  fuiife  dedicatum 
per  eundem  Scaurum^  qui  ridus  &  occiRis  fuit  int)til6  Cimbiico. 
Js  videtur  etiam  ignoraviiTe  ,  templum  illud  fatts  diu  ante  fiiiire 
dedicatum  pei  Otacilium  ,  ut  T.  Livius  nariat  $  rervfm. ,  &v6 
prios  Ulud  templum  non  fuerit  fatis  magnificum',  five  coliapium 
fuerit)  Scaurus  illud  reftituit.  Forfltan'  etiam  reftituit  templuni 
Fidei,  quod  primb  ab  Atilip,  5c  forfan  diu  ante  a  Num^  fueraC 
cxftrudum.  Qiiidquid  flt ,  patet  exiis,  quz  dicuntui  cap.  18: 
lib.  fequentis ,  Balbum  hic  uon  fiiifie  locutum  de  templo  Spei , 
quodidcm  Atilius  exftruzerat.  Itaquc  Lambini'corieftio  ,  qui 
legebat  in  fequentibus  ,  erat  Sfts  confecrata  ,  feiia  non  poteft; 
B^uhier, 

79»  §lM6d  muhis  ante  annis  eraf  bello  Lignfiico  a  ^  Maximp  dedi" 
edtnm,]  Legendum  videtui ,  baud  muitis,  Marcelkis  enim  mi  u^ 
eft  anno  ab  U.  C.  dxlvi.  8c  bellum  Ligufticum  ,  de  quo  xo 
loquitur ,  non  coeptt  initium  ,  niii  aniiis  xx.  ante.  etiamli  vr 
templum  Honnpris  e0et  dedicatnm  vei  primo  anno-ifttos  .  i; 
dici  non  poflct  exfluxiiTe  muitnm  temporis  usque  ad  teftiti  o- 
iicm  iftios  templi  pei  Maicellum.  Soni  affioitas  cft  dn^  *  w 
caufa  fciibendi  fKoi,  pio/btfff4.    Idcm. 

I         vte 


I  lilBERSECUIIDUS.  2989 

;  qae  gigDehant    Atque  his  quidem  nominibus  ,  qoae 

I  paullo  ante  dida  funt  ^a  me  ^   quae  vis  iit ,  in  ^uoqued  ^me 

'  dcdaratur  dco.  UtDavifi 

XXIV.  S  u  s  c  E  p  I T  autem  tita  bominum  confue-  ♦ 
tndoque  communis  »  ot  beneficiis  excellentes  vicos  in 
cadum  fama  ac  voluntate  tollercnt.  Hinc  Herculcs, 
hinc  Caftor  &  PoUux ,  hinc  iEfculapius  ,  htnc  Libcr 
etiam:  ^ohuncdico  Liberum  Scmele  natum,noneum, 
quem  noftri  majores  augufte  fan<fteque  Liberum  cum 
Cerere  &  Libera  confecraverunt :  quod  qtiale   lit  cx 

.myilcriis  intelligi  poteft.    Scd  quoiti  ex,  nobis  natos  li- 
heros  appellamus ,  idcircb  Cercre  nati    nominati  funt     F.  A^ 

'  Liber  &  Libera  :  81  quod  in  Libera  fervant,  inLibero 

f  .     non 

I  ... 

io.  Htme  dico  Uyenim  Sgmele  nntiim  ^  wn  et$f»  ,  Jjuem  nofiri  m4^   » 

jeres  henefie  fan^t^ne  Liberum  cttm  Cerere  (jjr  Ltbera  cenfecravenMt,] 

;  Qoocfam  illud  Libemm  f  furcillis  ejicianius,  &  legamus  ^  t 

\  foM^e^  cnm  Cerere  — •  Rcs  ipfa  clatnat.     Walksr, 

\        Sj.  ^ifd  in  Libera  fervaat ,  in  Libev  non  item,]     $(C  mC  aoftci 

I   &  GiiJieifflijigii  |  ixe  editi  ^  Viftoti^.  nam  Aldus  uterquc  aliique^ 

I   ^»o4  im  Lihero  ferviui*  ^  in  Libera  non  item.  qukm  xede  ipii  yide- 

!    rint.    Grtaer.     ^tnod  in  Libera  fervant  ,    in  Libero  non  item,}    Sic 

I  Grutcrl  Codd.  iic  etiam  noftri.    At  aceique  Manutius  edidit  >  <jiud 

\    Lihero  fervant ,  in  Libera  non  item,     Huac  Oldiiiem  fcquitut ,  fiC 

l  ftbiaide  prorfus  de  Sole  Lunaque  capit  Fet.  Lelcalopqiius.    Mihi 

'  recepta  Ie£lio  multo  videtur  melior ,  quod  Libera  paiHm  de  Pro- 

ierpina  dicatux  $   at  Liberum  de  folo  Semele^  filio  ufurpat  fermo 

Tulgaris»  niii  ciim  mentio  £at  xdis  faccive  cujusdam  Ceieri ,  Li- 

L  bero  Liberzque  dedicatl    Sic  apud  Liv.  IIL  55.  familia  ad  Adem 

j    Cereris^  Liberi  Liberatjite  VertHrn  iret,     Idem  XXXIII.  25«  Ei  argentti 

;    mnlSiatitio  tria  figna  anea  Cereri ,  Libero^ue ,    «fir  Libers  pofuerunt^ 

Itcium  XLT.a$.  Supplicatio  ad  Cereris  ,   Liheri  Uberaque  fuit,     Ta- 

'  Citus  AnnaL  II.  49.  t/Bdem  dedicavit  Libero,   Liberaque ,  ^  Cereri 

JMXta  Ciretim  maximum,    In  hisce  locis  Liber  Cei^ie  natus  imelli^ 

gtrur.  Davif,     Et  Liherum  cum  Cerere  ^  Libera  confecraverunt  &c.} 

lllad  Liberttm  ,  ut  re^e  obrervavit  Walket ,  hic  male  repetitunx 

eft  U.  dcleodum,  ni(i  quis  malit  eaocfem  vocem  panlo  fuperius 

'    delere  &  legere  \VA  :  Hinc  Liber  etiam.  hunc  dico  Semele  natum ,  <^c. 

;   quod  ipihi  magis  placeiet.     Cetcrum   Auguf^inus  C.  D.  lib.  vi. 

;  cap.  9.  &  lib.vii.  cap.  2,  3f.  nos  myfteria  ifta  de  duobus  Cereris 

libris,  qu9  Cicero  occultata  voluit,  docer.    In  fequencibus  fupec- 

eft     uxdam  difHcultas.     ejuod  in  Libera,  inquit,  fervant  ,  in  Libero 

noi    tem.    Ita  czhibaur  in  pkrisque  MSS.  &  iigniBcat,  (ecundum 

Ds    ifiumt  quod  ifta  Dea  nota  fuit  iub  nomine  Liberx  ,  fed  no* 

mi    \  Libeii  (igQtficari  (emper  Bacchum ,  niii  fermo  (It  de  templis» 

;  jat    im  dcdicatis  Cereri  ,  Libero  &  Liberz.    Interim  ,  quoniam 

ve    ta  nomen  Libeti  iiti  Deo  eft  confervatum,  Cicero  non  debue'* 

rai     icete  abfolut^  :  In  Libfro  non  ittm,    Patet  etiam  e  locis  Au- 

gufiitti 


2990         De  Natura  Deoaum 

e  Romu-   non  kcm.    Hinc  etiam  «Romulns,  ^iqijera  quidcm 

iiiBi  MSS,  eundcm  effe  Quirinum  putant ,  quorum  cimi  tcmant* 

tent  animi  atque  aetemitate  frucrentur  ,  ^j  ^  j-ite  funt  - 

•habiti ;  cum  &  optimi  effent  &  aeterni. 

63     Alia  qu6que  cx  ratione ,  &  quidem  phyfic^  ,  magna 

fiiuxit  multitudd  deorum  :  ^4qui  induti  fp.ecie  humafia 

gufcinl  s^  ipe  proiatis ,  quod  filius  Ccrcns  fub  co  norhLoe  erat  no-' 
tiflfimu^,  tc  non  legimus  ,  eiim  habuilft  iiltud  aomeo.  An  igiritf 
dici  potcft ,  U  Libefi  non  frfm?  &erdcueiida  cft  igitut  leftio  Tctui 
Maouciorum  :  ^luod  in  ^Ubero  fetvant ,  in  Libera  nm  item»,  Qu^e 
.  «  lt6tio  vecofimilitex  MSS.  debctuc,  6c  icAuiu  fealiim.coafiicuit; 
Bwhier. 

Si.  ilHemqmdem  eundem,']  MSS,  Elicnf.  Kcg.  cum  Bonon.  T4$4. 
]kanut.  Vidor.  aliisque  libiis  impieffis  legunt ,  qtter»-  qmdam  ettif 
dem  ejfe  §Mirin»M  putmt.  Male  mo  :  oam  nulla  ftiit  hac  de  ce 
ititer  audloresrdifcrepantia.  •  Frxtcr  Hiftoricos  &  aiios  quim  pla- 
jimos  vide  Cicetonem  pro  Sextio  cap.  liv;  Ovidium  Fafc.ir: 
475.  La^^antium  Div.  Infc-  i.  21.  St  Auguftinum  C.  D.  11. 1$. 
IV,  20,  24  Davif.  flHfm  tjmdam  eundem  ejfe  flHirinum  pmdnt,] 
Noliem ;  rirum  adeo  do£kum  ,  ac  Daviiius  cft  ^  inferoifie  tcxtm  ; 
^Mtdem  ,  pto  (fuidam  ,  idquc  ex  levi  Conje^ura.  Yecum  qutdem 
eft ,  Komanos  RomUlum  vocavifie  Quirinum  >  fed  multi  tamen 
volebant  Quirinum  e(fe  Martem,  ut  patcc  k  Servio  ad  Mn.  1.  fC  ; 
2p6,  Alii  dicebant,  Janum  e(fe^  qui  cecte  Quirious  tocabatur,ut 
patct  e  Macrobio  Satura.T;^.  £t  ideo  do£li{umi  viii  aedideiuot , 
iipud  Horatium  Kb.  IV.  Odaxv.  fLp-  eile  legeodam ,  Jannmilm'  . 
tinum,  pto^irinii  veium  prxfericm  cum  aliis,  Fmum  Q^irinl ^ 
quod  fitavius  eftaoribus  &  idem  lignificat ;  oam  Bentlei  explica- 
tio  loci  iftius  Horatiani  ferri  non  potcft  ,  ut  foiian  aliquando 
•  monfccabitui.  Ovidius;  alloquens  Janum  f  aft.  lib.  i:f{,  19.  dixit 
<;tiam : 

Dekter  ddes  pAtrihustjue  tuii  populoiju*,  §luirine, 
ita  enim  legendum  cfi,  pro  §luirini,  Ceteium  Cicecoipfe  (ccum 
nonconvcnit,  cum  dicat  lib.  iii.  OfF.  cap  10.  ioquefis  de  czde 
Rcmi  :  Petcavit  i^itur,  pace  l/el  ^irini  ,  vel  K^muU  eUxerim  ,  ubi 
-f/^/ 1^7»i»/i  eft'addicum  ,  ne  quis  putaret ,  eum  de  Remo  loqui. 
Saubier,  £c  Mars,  &  Janus,  &  Romulus  foriaa  lefte  Dii  §lm* 
fini  dicuntur ,  quum  Suiris  ,  ut  nocum  cft ,  fignificct  hafibani, 
quafi  dicas ,  Deos  haltatos ;  veium  ufus  fiequcatioi^mWnomeii 
Romulo  attiibuit. 

83.  Dii  rite  fuht  hahiti.]  Legcndum  crcdo  relfe,  qood  fxpe  ^ 
libraiiis  mutatum  fuic  in  rite  -,  vcrum  quia  jure  lcgitui  ia  Cod.  ^ 
Davifio  piolato,  &  iliud  poteft  iecipi.  Bouhier, 
-  *4-  i?«»  indmi  fpecie  humanh  ]  Ncquco  coatcmncie ,  (^  vi- 
deo  prslatum  efie  ab  Vi^otio ,iW«^i, vel  quod coafirmeti  m 
ab  Buflidiano,  vel  quod  ipfe  Tullius  id  tueatui  cap.  i.  Dum  <fi  d^ 
^uemia  falfos  deos  fujfulit ,  eadem  veros  indueat ,  &  cap.  zi.  N  4f 
perturhatis  animis  inducuntm'^  Vel  quod  ad  pOecaS  Sc  KCoat  ad" 

pcim^  fit  aptum.    (^fonev. 


LlBER     SEttUDV^.        1991 

fabuhs  poetis  fuppcditavcrunt ,  hominum  autcm  yitam 
I  fupcrilitiotie  omni  refcrfcrunt.    Atquc  hic  locus  a  Zc-    .  .  ^ 
iione  traaatus  ,  poft  k    Cleanthc  &  Chryfippo  plu- 1/^  ^^ 
ribus  vcrbis  cxplicatus  cft.    Nam  vctus  haec  opinioGrae-  fciUcetexU 
ciam  opplevit ,  ^cxfcdum  Caelum  ^  filio  Satumo  ,  vin-  d«w/. 
dhim  autcm  Satumura  ipfam  a  filio  Jove.    Phyfica  ra-  64 
tio  non  inclcgansinclufaeft  in  impias  fabulas,  Scaelcftcm  f.***^ 
enim  ,  altiflimam  ^i  aethcrcamqiie  naturam  ,  id   cft  ^  c«lSum 
igneam ,  quae  per  fefe  orania  gigncrct ,  vacarc  volucrunt  j^^^ 
ea  parte  corporis  ,  quae  conjun&one  altcrius  cgerct  ad 
procreandum. 

XXV.  Satuunum  autem  cum  ciTe  volucrant, 
qui  curfum  &  converfionem  fpatiorum  ac  tcmporum 
continerct ,  qui  deus  Graec^  id  ipfum  nomen  habet. 
^KpSvo^  cnim  dicitur;  qui  cft  idem  ;cp6w,  id  eft,fpsi- 
tium  tcmporis.  Saturnus  autem  cft  appellatus ,  quod 
*»  faturctur  annis.  cx  fe  cnim  natos  comeue  fingitur  foli-  h  farunr- 
tus ,  quia  confumit  aetas  temporum  fpatia  ,  annisquc  ^^^  ^* 
praeteritis  in&turab^tcr  cxpletur*  Vindkus  cft  autcm  \ 
t  }ovc 

^  tf.  t/^bereamqtu  mdmam  ,  id  efi  iffudm,}  loterpretati*  ifta  (a- 
pit  Eloflam  marginalem  ,  quales  multx  lepeiiuntuz  in  Ciceione. 
7oKqnam  enim  toties  fupta  expUcuezat  attheiis  natuiam ,  non  vi- 
decuc  eam  hoc  loco  denuo  inculcaie  voluifle.  Yeium  quidemeft^ 
id  leperiri  apud  Laftantium  loft.  lib.  t.  cap  iz.,  u(>i  bunc  locum 
cxhibet^  7611101  neicio,  ancodd.  mif.  ibi  ita  leganc  »  &  pisrteica 
vititun  illud  in  textu  potefcefle  vetufciflimum.  Ita  infta  cap.  Z9. 
Vrixnus  ic  Davifius  lede  fimilem  gloflam  fuftttleiunt.    BMhier. 

a6.  JLpof^'  inim  dicitur,  ^iti  tjt  idtm  ;^ov(^.]  Hzc  fic  inteipOK 
lavic  Laftant.  Div.  Inft.  1. 12.  Kpov^  tnim  didtwr ,  ffu»d  efi  idem 
9«M^  Xf^^o  Aft  additamento  nihil  eft  opus.  Supia  cap.  24. 
^w^  ^nidem  ettndem  effe  ^irinKm  putant,  De  ipfa  aUegoiia  fic 
Scholialtcs  Apollonii  m  Argon.  iib.  i.  X09S.  ^u^tKit  regsirn^ 
(P'f fltc)  MpeL  rit  K^ror  ^civ  ,  otom  tov  xP^m  ftirai&x»  «m 
ifTifotx.^9  Ainobtus  lib.  ili.*  pag.  117.  Si  temptu  fignifiaititr  hec 
nemim  >  Grscerttm  ttt  interpretes  dtttiemAnt ,  ttt  ^tted  Chronts  eft ,  hdbeatur 
€^en»Sy  tmltttm  efi  Satumitem  nttmen»  Videfit ,  tntei  alios,  Augu* 
icinmn  Giv.  D.  lib.  Vi.  cap.  9.  lib.  vii.  cap.  19*  &  Fulgentiuni 
Jbf  vthol.  II.  4«  Davifim,  Xfsr^S^*  enim  dicitur  »  ^m  tfi  idem  ;^p6- 
r  0  La&antius  loco  citato  legit ,  ^tted  efi  idem  ^ued  Xfi^^,  Vt 
V  tm  fatear ,  alceium  (fued  abundat.  Veram »  quod  pace  Davifii 
d  fiffl ,  pnus  illud  videtuc  mihi  neceflaiium  ,  alioqui  enim  Ci- 
c  vtdeierac  loqut  de  Sacumo,  cvun  loquatur  de  x^*'^*  "^  ^^ 
2  tobins  dicit  lib.  i.  cap.  a.  Satum.  Efi  ptrre  idtm  kipor^  x«i 
l  ^.  Ceteium  Balbus  loqnitui  potius  e  Platonis  ou^  h  Chi]r* 
I     H  fcateiltia»  qos  l^tu  in  Etymol.  Mag^  VOCSKfoy^.  Bouhier^ 


299^         De  Natura  Deoruu 

Jove,  ne  immoderatos  curfushaberet,  atque  ut  eum  fi- 
i  vincnlls  derum  ^  vinclis  alligaret.  Sed  ipfe  Jupiter  »  id  eft  » jjV 
«/<i.  ^ans  patir  ,  quem  converfis  cafibus  appcllamus  ^  ju-  ' 

vando  Jovem ,  ^  poetis  pater  divumque  hominumque 
dicitur:  ^  majoribus  autem  noftris  optimus  ,  maximus; 
7.  XXXU^.6c  quidem  ant^  optimus  ,  id   eft»   beneficentiffimus  , 
k  homini-aaiin  maximus,quia  majus  eft,  certeque  gratius,  pro- 
^L^    defle  k  omnibus  quslm  opes  magnas  habere. 

^.     Hunc  igitur  Ennius ,  ut  fupra  dixi ,  nuncupat  ita  di- 
^  cens , 

AdjfUt  hoc  fuhlimi  candtns ,  quem  invocant  omnts 
Jovem. 
^7  Planiusque  alio  loco  idem , 
I  fw  alil  SS  Cui ,  quod  inmoeft^  oxfecrahor  hoc ,  >  quod  ItUiti 

quidquid  eft,. 

f^hunc  etiam  augures  noftri;  9ociim  dicunt ,  tfovefkl' 

f  7.  Pl4»iitsqui  dlit  lu»  uUm»1  Abfurd^  prorfi» }  Ennias  eaim 
^penore  verfu  qu^m  fcquehte  rem  dilucidius  ezpreflit.  Leg.  fU* 
nms  ^uam  alU  hc^  idemy  uti  quidam  dant  £Uenl.&  Vi£bor.  Omiif. 
PlMntHS  dlio  loc9  idem  &€,"]  Fro  fUmm  ,  fUnius  yidetux  legendum, 
&  in  pofteriori  Ennii  verfii  videtur  milii  cm  meiius  convenice 
quam  cur,  Is  <jui  poetam  loquentem  inducit»  querens  de  aliquo, 
.  xe&e  potuit  dixiile:  O»/ ,  Quod  in  tnt  ift^  exfccrabor  boc^  quod  iucefp 
qmd^uid  efi,  ubi  cui  eft  poutum  pro  in  quem,;  Bouhiex. 

^  SS.  Cuiy^uod  in  me  tfi^  exfecrahor  ,  boc  quodlmet  ,  quidquid  t/t,] 
$ic  min  noftri  meliores :  nam  unus  deterioc ,  ^uo  Imet ,  quomodo 
vulgati  $  placebatque  Gulielmio ,  qui  ptsnerea ,  Cui,  vertebat  iii 
Siui,  bene  ultimum  illud,  meo  quidem  judicio.  Gruter,^Cui^quod 
in  me  r/?,  exfecrabor  hoc  (juod  lucet,'}  Jan.  Gulielmins  re)>onit  ,  qui  , 
quod  in  me  eft ,  exfecrabor  boc,  cfuqlmet  i  &  utramque  conjefturam 
probat  G.  jf.  Voffius  ad  Fragm.  Trag.  pag.  55.  Mihi  neutra placet; 
ex  MSStis  enim  Keg.  &  Cantab.  fcribendum  ,  cur  f  qmd  iu  me 
efi  i  at  quod  lucet  retinehdum  elfe  tam  fenitis  qnam  optimi  libzi 
confirmant.    Davif, 

$p,  Hanc  etiam  augures  noflri ^cum  dicunt  Jovem  fulgentem^  tona»'^ 
tem,  dicunt  enim  Jove  fulgente ,  tonante*  dicunt  in  ceelo  fulgere  dT 
tonare,']  Veneta  le£fcio  mihi  &  hoc  loco  probatur,  in  noftraquc  vi* 
derut  aliquis  nefciaquid  arcijjte^atus.  Sic  igitur  ilii,  JHunc  etiam 
augures  noftri  ,  eum  dicunt  Jove  fulgente  ,  tonatite'  :  dicunt  anim 
^  teel9  fulgente  ,  tonantt,  Repetendum  autem  verbnm  fm  e, 
nuncupat  :  convententer  quiaem,  quemadmodnmdcbet,  <»  k* 
Tkh-^u  ut  ita  fiat :  Hunc  etiam  nuncupant  augures  nojhi,  "  'as 
auticm  Eutipidis  funt  expofiti  a  Luciano  Jove  Tragoedo: 


LlBER     S£Ct7NDUS^         2993^ 

tioffi  ton4nt$:  9i  dicQnt  enim  ,  utlofulg$nti  ,  timante. 
y^Emipides  auteni ,  ut  multa  praedar^  ,  fic  hoc  brevi- 
tcr: 

Vides  fuhlime  fnfum ,  immoiiratum  dthera , 
93  §l^i  tenere  terram  circumjeHu  amfleHitur : 
Hunc  fummum  habete  divum :  hunc  ferhibeto  ^ovem, 
XXVI.  Aer  autem,  ut  Stoici  difputant,  interjcdlus 66 
inter  marc  &  caelura ,  Junonis  noraine  confecratur :  quae 
eftforor  &  conjux Jovis,94qu6d  ei  fimilitucio  eft  aethe- 

ri$ 

90»  Cmm  dtcunt ,  fwe  fulgtntt ,  tommte,  dicttnt  tnlm  ,  emlt  fiU" 
gime ,  twmmtt.l  Voces  quinqae  poftertoies  non  habeatuf  jn  P.  auc. 
Pal.  fec.  qaoium  hic  ptioi:a  fbtniat  ad  hanc  fadeoa  :  §lut  dteimt) 
Jeve  fitlgente y  ttnantt.  Enripides,  iUe  ,  <wm  dicunt  Jtvtm  fnlgentem 
ttn^ntem.  Euripides,  £ft  in  PaU.  pr,  citm  dicmtt  Jevem  fnlgentem 
tenantem ,  dicttnt  enim  meto  fulgente  tenante.  licque  Ctiam  tert.  w& 
qoodis,  dicunt  JevtfHlgentt  tensmt,  Grater. 

91.  Dieunt  tnim  ,  cteU  fulgwtt  ,  ttnantt.  ]  Foinnila  auguitna 
rrat :  Jtvt  fiUgente ,  tendnte ,  ut  patct  k  pluiimts  Ciccionis  lods  , 
&  >  inttt  alia ,  h  lib.ii.  de  Div.  cap.  8.  ubi  inquit :  In  nefirii 
C0mmentariie  feriptnm  h^emus  ,  Jeve  ttndnte  ,  fnlgnrante  ,  ctmitis 
fefnU  hahere  ntfas,  Verum  credidecim  cfle  legendum  ,  fttlgente  i 
quidqmd  dicat  A*  Manutius  QuaB&tis  pei  EpiS.  1.5.  ubi  putat » 
hoc  loco  fulgmante  t^t,  pofitum  ,  pco  fnlmintatte,  Magna  eft 
difieientia  intei  fiUgutare  bc  fiUgere^  m  quo  faUitui ,  nam  fecun* 
dum  Feftum  fulgere  prifci  pro  ferire  dicebant,  foimulx  autem  iftx  ^ 
qnz  eiant  quafi  confcciats  ,  non  efifeiebantui  pei  voces  alias 
Cfusdem  fignificationis.  Poito  roces  ifts  quinque,  quum  in  mul- 
tis  MSS.  non  lepeiiantui,  poflent  toUi,  aut,  fi  quis  eas  cenfeat 
omnino  letinendas  ,  l^endum  eft  :  Dicunt  enim  pr§  ctile  fulftntt 
fyc,  aut :  CtKn  dicunt  Jove  fulgente.^  tonante ,  nen  ceelo  ,  (Tc,  fciU* 
.  cet  nen  &  enim  {xpe  intei  fe  funt  peimutata  pioptei  compen- 
diaiiam  fcribendi  lationem.    Btuhier, 

9Z.  Euripidetautem^  ut  multa  praclara  ific  htc  heviter,]  Qtiid  Brt* 
vittri  Id  quod  Ennius  uno  dizerat  veifu  Euiipides  tiibus  pofuit» 
&  Ciceio  ejus  bievitatem  laudat !  Cetecum  an  adveibium  id  con' 
venit  cxxm  praciarc ,  quod  piaccedit  ?  Ciedo  igitui ,  legendum  eife 
fraviter,  Quid  vetctes  fenferint  de  ifto  poeta  palaih  eft  cz  co « 
quod  didt  ipfe  Cic.  Faroil.  lib.  xvi.  ep.  9,  Euripidi  quamum  creda» 
mfcit,     Ego  certe  fingftlos  ejus  verfus  fittgula  tefiimonia  puto,  Bouhier. 

oa.  §lui  tenerc  terram  circumveSlu  ampitGtitur.'\  Circumjt^tu  habet 
I  manufcriptus ,  quod  magis  placet ,  confiimantibus  Grzcia 
]      pidis  vcifibus,  unde  tian^latl  funt  Latini,  quo$  \\U  adduci( 

i         lOl 

O^pat  fi*  b4»  T»?  i^  ivtlfOf  tiU^if4  , 
K«i   >Sf  iript£  tx^fy  vyffetic  •r  *>»«X*if , 
Ti^ov  fopui^  iiftt, ,  rof  ^  «>$  ^'«r.     Vrfiu, 
u  Bmd  drfimlitnd» efi  stberii.}.  Addaniu  Joftius sclctibebat  > 
^  ^ffffffffi  5M 


2994  ^^  Natura  Deorum 

tis»  8c  €11111  co  *fiiiuiitsi  cuujuufto.    EflfemiinaniDt  iti^ 

^*         tem  eiim  ,  Jimoiuqiie  tnbacnmt  ,  qnbd  lulifl  cft  eo 

mcAus.    Sed  JimoDcm  a  jwvtmd»  credo  nommaiam. 

Aqua  reftabat  &  tcrra  ,  ut  ciTciit  cx  &lNdis  tha  r^a 

m.  almi     diTiia.    Datum  eft  igitur  Ncpcmio  ,  ■akcro  Jovis  ,  ut 

^^>        Tolunt ,  ftatri,  maritimum  omne  r^mn  :  nomcnque 

■^""     produ^un  ,  ut  Portunus  i  portu  ,    fic  95  Ncptunus  a 

^^  nand0 ,  paaOum  primis  littcris  immutads.    Tcrrcna  au- 

tcm  vis  omnis  atquc  natura  Diti  patri  dedicata  eft : 

o  Da  aliL  Qui  ^  iHvgs ,  ut  apud  Graecos  nABunn  ,  quia  &  red- 

^mt  omnia  in  tcrras  &  oriantur  e  tcrris.    s^Is  rapuit 

Proferpinam ,  quod  Graecomm  uomen  eft :  ea  cnim  eft» 

quae  lUpfs^n  Graece  nominatur :  quam  frugum  fe« 

men  efle  Tolunt ,  abfconditamque  qnaeri  a  matrc  fin- 

67  gnnt.    Matcr  autcm  cft  a  gerendis  firu^us  Ceres  »tam- 

T.  B,    quam  C7#rri  :  cafuquc  prima  littcra  itidcm  immutata» 

tit'^  Grascis.  nam  ab  illis  quoqne  ^fiir^p ,  quafi  Tnfi^ 

9nft  nominata  cft.    Jam  qui  mMgwa  veriem  ,  Mavors: 

Minenra  autem^  97quae  vd  mntieret,  yd  mmaretw. 

xxvn. 

fM^  eifimt  tibro  iv.  AnimtdTeiibnim  cap.  20.  non  mq>tc.  aofin 
camen  nihil  variant.  Crmer,  Qm»d  ei  ^nUUmd»  eft  Mherh  &c^ 
Senrius  idem  didt  ad  Fin.  i.  fL  47.  cuinsveiba  ita  Tidentar  lcgen- 
da  :  Phyfici  J$vem  stberemt  id  eft  iffeem  ,  velnm  imeUigi  ;  JmtvHem 
vere  eXrem*  ^  qmeuidm  tmuitete  pariM  funt  ,  dixenmt  ^e  prwuuut^ 
fid  ijuemem  alr  »  hve  efi  June  ,  (uhje&us  efi  ipu  ,  jure  fuperpefit» 
elemente  mariti  nemen  traditum  efi,  Jevem  autem  (Ire,  ^  id  Kcvic 
9id  intelltgeadam  verfinn  Seveii  in  i£tna  ffi  217.  Nunc  pHncepi 
megnmijue ,  fub  hec  duce  tniiitat  ifnis,  Ignis  ,  inquit ,  in  ea  occa- 
fione  non  eft  Inperioi  aere  ,  &  vidctur  roUitaie  fub  illo.  Aliae 
ejtplfcatiottcs ,  qus  huic  loco  affinguatur ,  non  iatis  placenr» 
Seuhier, 

9^,  ^eptuttus  k  nande,  ]  Sic  etiam  Pall.  nifi  quo^  primus  >  Ht^ 
pftunanande  Lipfius  in  libris  Saturnalium  lib.i.  c.  2/  emendabat»  « 
nuhende^  vel  nuptu,  fed  ff<ciK/9  lepetitur  Noftro  infia  li&.iii.  c.  24« 
lluUo  ms.  divCrtente.    Cruter, 

P6,  It  rapuit  Proferpinam.J  Harrcbat  antea  leftor  hoc  io  loco  , 
depravatione  verboruro  impticafus.  nunc  ex  Mafei  libro  CQtreAi- 
one  adhibita  nemo  tam  tardns  cft ,  qui ,  vcl  cuiiim  lcgens,  ien- 
fiim  non  percipiat.  P.  Manut,  Is  rapuit  Preferpinam  ,  ^uod  ^^ 
eerum,]  Itafcrocum  reftitueie  jad^at  h  Ma&i  libro  Faullui 
Butias.  fed  Hc  mfT.  nullt.  noftri  fane  uno  ore  firmant ,  ttm  i 
Preferpinamy  ^ucd&c,  quomodo  &  edidit  Viftorius ,  fic  ante  i 
Aldus  avus »  quia  icilicct  (k  inveoiilent  ia  libris  cahuno  e 
Oruter, 

97.  Qudvelminueret,']  f<nfya  meneret  ^  aot  iimilectUkL  . 

gatiim  itcciun  xecasot  Ubto  iii.  iafni  cd^.  z^   Gmet. 


LlBCR     SsetJNDtJS.  299f 

2QCVIL  C o M qv B  in  omnibus  rebus  vim  habcrent 
nazjmam  prima  6c  extrema ,  principem  in  facnfican- 
^  Janum  effe  voluefunt :  quod  ab  eundo  nomen  eit 
dudtbm :  ex  quo  transitiones  pervise ,  Jani :  foresque  in 
liminibtts  profanarum  xdium  januae  nominantur,  Nam 
Veftse  nomen  ^  PGr«ds  :  ca  cfl  enim  ,  qua  ab  ^lis  JL^'**»* 
^  B»*«  didtur.    \h  autem  cjus  ad  aras    &  focos  perti-  Yamb^& 
net.    itaque  in  ea  dea ,  <iqux  eft  rerum  cuftos  intima*  ms.  ' 
rum  ,  omnis  &   precatio   8c  facrificado  extrema  eit.  q  q^uod 
Ncc  kmQb  'abfunt  ab  hac  vi  Dii  Penates ,  fivc  k  ftfm  MSS. 
dud»  nomine,  (eft  enim  omne  ,  quo  vefcuntur  homi-^8 
ncs,  penus)  five  ab  eo,  qu5d^;ii/i»i  infident:  ex  quo'  ^^^^ 
ctiam  penetrales  ^  poetis  vocantur.    Jam  ApoUinis  no- 
nen  eft  Graccum ;  quem  fdem  efle  volunt :  Dianam 
autem  &  Lunam  eandem  cffe  •putant :  ciim  fol  di-«  ▼olunt 
dos  fit»  vel  quia/0/iif  ex  omnibus  fideribus  eft  tantus,^* 
vd  quia,  cito  eit  exortus,  obicuratis  Qmn\\mfolHt  ap^ 
paret :  Luna  ^  lucefuh  nominata  fit.    eadem  eft  enim 
Lucina.    itaoue  »  ut  apud  Graecos  Dianam  ,  eamque 
Luciferam ,  fic  apud  'noftros  Junonem  Lucinam  in  pa-' ?.^  I^ 
licndo  invocant:  auae  cadem  ^^Diana  annivaga  dicitur,     • 
non  a  venando ,  feo  qu6d  in  fcptem  ▼  numeratur  tamquanj  ^  nommar 
'vagamibHs.  ^  ^^'^ 

Diana  dida,  quia  nodu  quafi  diem  efficeret.  A(ftilr^9 
betur  autem  ad  partus ,  quod  ii  maturejcunt  aut  feptem 
Bonnumquam  ,  aut  plerunque  novem  lunae  curubus; 
qui  qiua  menfa  fpatia  conficiunt ,  tnenfes  nominantun 
Concinneque,  ut  multa,  Timaeus:  qui  cum  in  hiftoria    '•  ^^" 
dixiiTet,  quanode  natus  Alexander  eifet ,  eadeqi  Dianae 
£phefiae.%^mplum  defiagra?i(!e  ,  adjuni(it  ,  minim^  id 
efife  roirandum  ,  quod  Diana ,  ciim  in  parti^  Olympia- 
dfs  adeffe  voluifiet,  'abfUiifet  dpmo,    Qua^  autem  des^z  abfiiifi» 
ad  res  omnes  veniret ,  Venerem  noftri  nominaverunt ,  ^^f^ 
at(^c  ex  ea  poti^s  venuftas  quam  Venus  ex  v^nuftate. 

XXVIII.  ViDETiSNH  igitur  ,,ut  a  phyficis  rebus,bene 70 
atque  utiliter  ifiventis ,  y  trada  ratio  fit  ad  commenticioS  y  trahat 
&  fiflos  dcos?  qua^  res  g?nuit  falfas  opiniones  errores^iatio^^» 

que 


Vi 


OUnd  annivagM,}  Fall.  nofiri  edittonesque  prifi^  •  0mni» 
led  produxit  altecam  ex  Fiobo  Adr.  Juoius  lib.  iv«  Aaiiuadv^ 
^i  :o.  cecepitqae  Lambinus,  Brutus  ,  alii.  idem  Junius  ex  eo- 
d  rrobo  ftacim  poft  legit^ ,  f»  fepttM  vagatnr  tm^fMm  vtnanti» 
^*     Qmtu 

fffffff/n  99,  m 


299<$         De  Nattjra  DEO9.011 

que  turbulentos ,  6c  ruperffitiones  paen^  aniles.  tt  formse 
enim^^nobis  deorum  »  &  aetates  ,  &  veftitus<  omatusr 
que  noti  funt :  genera  praeterea  ,  conjugia  »  cognatior 
iiesy  omniaque  traduda  ad  fimflitudinem  imbecifiitatis 
humanae.  nam  &  perturbatis  animis  inducuntor :  acci- 
pimus  enim  deorum  cupiditates»  xgritudines,  iracun- 
dias:  nec  verb,  ut  fabuldB  feruQt ,  dii  bellis  prceliisaue 
caruerunt :  99necfolum9  ut  apud  Homerum  ,  ■cum 
duo  exercitus  contranos  alii  dii  ex  alia  parte  defende- 
xent,  fed  etiam,  ut  cum  Titanis»  ut  cum  Gigantibus, 
fua  *  propria  bella  geflerunti  Haec  &  dicuntur ,  & 
creduntur  ilultiilim^ ,  3  &  plena  funt  futiMtatis  fun^mae* 
que  levitatis. 
71  Sed  tamen  y  his  £|bulis  fpretis  ac  repudiatis,  deus 
pertinens  per  naturam  cujusque  rei ,  per  terras  Ceres» 
per  maria  Neptunus »  aFii  per  alia  ,  poterunt  inteUigi « 
'f  qui  qualesque  fint»  quoque  eos  nomine  cpnfuetudo 
r  nun- 


99.  Nec  filum  ,  ut  ofiud  Htnurum  ,  etm  dttf  extreitus  ^r.]  Koi| 

credo,  quemquam  piicientei  pone  legexe  hqnc  locutn  ,    quia» 

bropcer  frequentem  repecitiqnem  Tocum  ut  &  cHm,  (lomachetur. 

Vefum  quidem  eft,  omoes  codd.  mlT.  intcr  fe  confpirare  »  6c  lo- 

cum  hunc  eodem  raodo  citari  ab  Auguftioo  de  Civ^  Dei  lib.  ir. 

cap.  ^o.  Veriifn  non  ctedibile  cft ,  ejus  tcmpoie  adhuc  nallam 

^endum  irrepliire  in  Ciceionis  fcripta.    An  veceies  ea  pane  fue- 

xaac  fcliciores  qu^m  nos ,  qui  feperimus  menda  in  cditionibus, 

quz  ab  ipfis  audtoribus  (unt  procuratae }  Ceteium  in  Auguftiop 

Vaciecates  quxdam  kdionis  repetiuntui ,  ut »  cum  ibi  legatui , 

4in  cum  GigantibHs^  qaodjam  collit  uoam  vocutam  m,  Malimcie- 

deie,  uc  omnia  conveniam  cum  majeftate,  quam  in  ^[ceroiiea^- 

miiatntii »  eum  fciipiifte :  AVc  filum ,  ut  apud  Htmerum  ,  du*  «»«r- 

citus  coturarios  atii  Dii  ex  alia  farte  defenderunt ,  fed  etiam  (y  cum 

Titanis ,  &  cum  Gigantihus  fua  jrrepria  belta  gefferunt,     Bouhier. 

I.  Cum  duos  exercitm  &c,'  defenderentt  ]    Foitaftis    aufeieodam 

,  eiatrwM,  ttici\h^n^\xn\<\\xc  defenderunt,  Grater.  Sed  cur  noo  placet 

iGiucero  nunc  a^eie  eadem  cuia  ,  qua  ^ap.  12.  quum  Vi^onana 

exemplaiia  hic  etiam  dileite  habeant  du»  ?'  idque  repetivi.  Gronev. 

'    2,  fropria  betta  gejfirunt7\   Miroi ,  qui  ezfolaie  CJt  hoc  loco  ccb^ 

peiit  vojc /«<( '»  quae  exftat  in  Viftoiii  fic  Heivagii  ezeron)«"*v*<i 

liec  poccft  i|on  Cicerohis  cfle,  ut  libioi.  cap.  n.  ad  veft  ia 

^enire  mato ^'uhi  ctiim  fuus  preprius  occuriic  j  ideoqoe  c^  e- 

Tocandam,  pisfeicim  quum  eciam  exftaiet  in  Buftidiano.  C       v, 

'    3.  £r  plenafunt  futititatis  fumm4<fue  levitatis,}    Veu  '     '  C^ 

libei  maoufciipcus,  ^to  futititatis,    Ucfin. 

4.  Sui  juaies^ue  funt,}  Lambintti  fim  t  }^  vctexc  M^V  ^^ 

vcibum  abcft,    idim.     ■  

\ .  ^    ..    .    _  II 


LlBER     SeCITNDUS.        2997 

nu&CQpaTcrit,  fhos  deos  &  yenerari  &  colere  *debe-z  dcbea- 
mus.    Cultus  autem  deorum   eft   optimus  ,  idemque™"*  ^v» 
oftiffimHs  atque    fandiiSimus  plenimmusaue  pietatis  ^  ^^^* 
uteosfemper  pura,  integra  ,   incorrupta  &  mente  & 
voce  veneremur.  non  enim  philofophi  foliim  ,  verilkm  a  fepaxa* 
etiam  majores  noftri  fuperftitionem  k  religione  «iepara-  xuot  Lsmi, 
verunt  '•  B. 

'  Nam  qm  totos  dies  precabantur  8c  immolabant »  ut  71 
fui  fibi  tibeti  fuperftites  effent,  fuperilitiofi  funt  appeliati : 
quod  nomen  poftea  latiiis  patuit.    Qui  autem  omnia  ,    . 
quaj  ad  cultum  deorum  pertinerent ,  ^dilieentcr  ^retra-b  peitn* 
mrcnt,  &  tamquam  rclegcrcnt,  funtdidircligiofi,  exf^^^ 
rd^cndo,  ut  «elcgantes  cx  cKgendo,  tamquam  k  <ii- c  eUgcmet 
Hgcndo  diligentes,  ex  intelligendo  intelligcntes.    hisabeli^en* 
enim  in  verbis  omnibus  incft  vis  legcndi  eadcm ,  quas  do  li&^ 
in  rcligiofo.    Ita  fadum  eft  in  fupcmitiofo  8c  reli^ofo 
alterum  vitii  nomen ,  alterum  laudis. .  ^  Ac  mihi  vidcor  d  Ar 
iatis,  &efire  deos,  &  qualcs^cflent  oftcndifle.  Bpithj 

/XXIX.  P&oxxMUM  eft,  utdoceam,  dcorumpro-73 
vidcntii  mundum  adminiftrari.    Magnus  fan^  locus    dc^.^°' 
i  vcftris,  Cotta,  vcxatus:  acnimirum  vobiscumomne    ^^ 
^  certamcn  eft.    Nam  vctbis ,  Vellei ,  miniis  notum  eft » 
i   quemadmodum  quidque  dicatur.    Vcftra  cnim  foliim 
legitis  ,  veftra  amatis :  ceteros  caud  incognita  condem* 
natis.    Velut   ^   te  ipfo  ,  heftcrno   dic ,  didum  eft, 
^anam  fatidicam  vrpQmav  i  Stoicis  induci,  id  eft  ,  pro* 

vi- 

S,  ^uos  Dfs  ir  vetufdri  &  eolm  debmus»^  Ree.  £c  Bonon. 
1494.  xepizftntant ,  het  Dms  ;  fed  licet  hxc  lcgendi  ratio  fctti 
poffit,  tamen  vulgata  loco  ,  quem  obtinet ,  non  eft  movenda. 
^*^if.  Quoniam  editio  anni  1494.  &  vetus  codcx,  \  Davifio  la 
partes  vocatus ,  czhibent ,  bos  Deos ,  nefcio ,  quare  editoies  non 
^mifeiunt  iftam  le^ioncm ,  qux  mihi  vidctui  omnino  neceflaiia. 
Bontner, 
I  t,  *^nMm  fdtidieam  ^fifoioLV  indisei ,  id  efi  9  ffToXfidentiam,'}  Hxc 
^a  poftrema  verba ,  id  efi  providentiam ,  non  funt  in  vaeiclibio , 
olent  antem  fine  dnbio  giofTcma  ab  imperitis  libiaiiis  in  reciem 
ieft»n»utn.  Quod  autem  (equitui ,  velut  heftemo  die  ,  vel  Ciccio- 
n  fHfAoftKov  ifjLapmfAA ,  vel  libiaiii  lapfum  eifc  ciedendum  eft. 
&;      nim  hefterno  die  Velleji  difputatio  cum  Cotta  inftituta  fin« 

51  >  fed  eadem  atque  in  ipfo  fecundi  libri  initio  ita  contcxituc 
i  ;u8 ,  ut  Dullus  dtes  inrerceflciit  intei  Epicuicoram  &-  Stoi- 
C'  a  confutationem.  Idem  erioieft  in  illis  lib.  iii.  Slus  a  tt 
*  ttertins  di^a  funt :  eitm  docert  velles  dees  ejfe  :  funt  autem 
^     iCou«  adBillbum,  qux  non  nudiustestios  >  ied  eodem  dicr 


299^        De  NATtritA  D^QRuif 

f  niott:      yideatiam.    Qupd  eo  ^errore  dixiAi»  qaiaexiftinaa8»ai| 
^?'         his  providentiara  fingi  quafi  quandam  deamfingularem, 
quae  mundum  qmncm  g^bernet  ^  regat :  fed  id  prae- 
cif^  dicitur. 
74     Ut,  fi  qi^is  dicaty  Atheniepfium  nempublicam  confi- 
lio  regi,  defii;  illud,  Ariopagi:  fic,  cum  dicimus»  pror 
g  arf»icrato  videntj/a  mundum  adminiilrari ,  deefTe  Sarbitrator,  deor 
•*^^-        njm.    Plcne  autem    &  perfe^^  fic  dici  eidfiimato» 
providentia  deorum  mundum  jidminifirari.    Ita  falem 
iftum  ,  quo  caret  vellra  natio  ,  in  irridendis  nobis  no- 
litote  confumere:  ,&  mehercle,  fi  mc  ;^udiatis',  nc  ex- 
p.  XLI.   periamini  quideni.    Non  decet :  non  datum  eft  :  non 
h  uaum    pote^is.    7Nec  vero  hpc  ii;  te  ^i^ko  convenit,  mori- 
Miii» bus 

^n^ntur  e0*e  difta.  Credi  po(cft»  Cicezonem  14  aoUno  babuiflo 
tribus  libris  trium  dieruni  dirpucationem  refcrre  yoluille :  mox  14 
mutafle,  reiidis  prioris  cogicationis  vefiigiis.    Vr/tn.        • 

7.  Nec  ver»  in  te  uno.  convenit ,  morihus  domefticis  ac   noftroritm 
homiHMm  nrbanime  timato.}  Edit.  Ven.  mno»  Lamb.  mnmn^  Sed  non 
ca  mihi  quaeftio  eft,  uctum  homm  retinendum  iit ,  qui  utxum<|tte 
,  ialienum  exiftimo.    Subabfurdum  eft  quiddam  i}i  fentpntia  ,  quod 

tamen  rainus  attemura  ledorera  fallat.  Legebara  ,  riec  vero  hoc 
gn  te  omnino  convenit  ^g,  Omnino  Uc  exhib^t  MSS.  oio  }  quod  noa 
lUintum  dtftat  kb  »»«,  quinfacile  in  eo  potuerint  labi  exfcriptores» 
fV^kfr,  LicfC  bzc  conftrud:io  viris  doftis  adeo  non  placpcric  » 
Ut ,  in  te  unum   '  urhaniiate  limatum ,  repofuettm  »  ^  mp  ca- 

raen  in  dubium  non  revocabitur  (yncaxis.  Cic.  ad  Q^ir.  poft  ^cdlf 
cap.  c.   tJt  ^uoi  odium  fceferati  homines  ij  audaces  in  %emp,  <Sr   iii 
hntnes  bonos  conceptum  jam  diu  centinerem  ,    id  in  me  uno  potius  ijukm 
in  optimo  cfnoque  iy  in  univerfa  civitate  deficeret,     Ultima  VOZ ,  UC 
videmnt  interpiete^,  dubio  prQCul  eft  vftipU  ,  cms  fffnfum  faciac 
inenti  Ciceronian^prorfus  conrrarium.    Legcndum  puto  »  in  mu- 
verpt  civitate  defluerei ,  quz  quidem  mi^ima  eft  mtffacio.  ^ed  h«<; 
obice^.   S|mi|ium  v^ro  locucionum  ^xempla  fuppcdicabic  J.  F.  Gro- 
Boviu^  in  iSc4eca  lib.  iv.  Nat.  <^ixft.'Prxfat.    <;^zr^nduni  iujicc- 
cft,  x)uomodo  poOic  hoc,quod  vult  Nofter,  ii|  Vcliejum  bmnino 
convenire,  cum  fuerit  Romanorum  urkanitate  limatus,    Aa  urha- 
pus  efte  poteft,  qui  falibus  carec?  Si  nefcis,  adi  Quincil.  Inft.  Or. 
vr.  3.  Legenduin  arbicror',  Necverot^oc  in  teuna  fonvenit  i  2fc  it4 
Tullius  Veilejum  ab  ea  ftupidicate,  quam  leUoui;  impegic  Epicu- 
leis,  imraunem  prxftabit.  DaviC   Omnes  innpipretes  lenfcraut» 
vocem  unonpti  pojde  fcrri,  8c  fQUiciti  fuemnt  dc  alia  yoce  ci 
ftituenda.  Walker  legic ,  omnino ,  veriu|i  Pavifti  una  ipibi  r 
i^rrideret ,  (i  pqneretur  pbft  convenit,.    An^cquam  eomm  ai 
f  iones  Jegeram  ,  putabam  legendum  ,  11»  te   yiro,    Qui  vi 
yetr.  Codd.  (ciunt,  facile  viro  in  uno  pofte  mutari.  przteies 
niam  in  (equentibus ,  cum  in  reli^uos  vefirot  (trc,  legitui  in  ac 

fiyp,  •quomodo  illud  poftet  poai  \jx  ablativo  \  Lc|o  ita(|uc , 

"   '   • •  *  \ 


LfBEIL     SeCUKDUS.        1999 

bos  domefticis  ac  noftroram  hotninum  urbanitate  lii- 
matp;  fed  cum  in  reUquos  veftros ,  tum  in  eum  maxi- 
m^»  qui  ifta  peperit,  nominem  fine  arte,  fine  litteris, 
infultantem  in  omnes,  iine  acumine  ullo  ,  iine  audor  . 
litate,  fine  lepore. 

XXX.  Dico  igitur  providentia  deorum  mundum?^ 
&  omn^  mundi  partes  &  initio  conftitutas  effe  ,  & 
omnitemporeadminiftrari:  eamque  difputatiopem  tre$ 
inparte^opftrifer^dividunt;  quarum  pars  prima  eil  » 
qu«  ducitur  ab  ea  ratione  ,  quae  docet  efle  deos ;  quo 
conceifo    confitendum  cft  ,  eorum  confilio  mundum^ 
admioiilrari.    Secunda  eft  autem  »  qua&  docet »  omne$ 
res  iiibjeifbis  e^e  naturee  fentienti ,  ab  eaque  omnia  pul- 
cerrin]^  geri.    9quo  conftituto»  fequiturab  animantibus   • 
principiis  eam  efle  generatam.    Tertius  locus  eft  ,  qui . 
ducitur  ex  admirationc  rermii   ca&leftium    atque  terre- 
ftrium. 

Primiim  igitur  aut  negandum  eft  »deos  efle  ,9 quod &  76 
Pempcijtus  iimulacray&EpicuruSyimagines  inducens, 
q|]odam  pa<^o  negat:  aut,  qui  deos  efle  concedant)  iis 
«teodum  eft ,  eos  aliquid  agere ,  idque  praeclarum.  nir 
hil  eft  autem  praeclarius  mundi  adminiftratione.  deorum 
igitur  confilio  »adminiftratur.    Quod  fi  aliter  eft  ,  ali-imundoi 
fluid  profeAo  fit  necefle  cft  melius ,  &  majore  vi  prae-  f'^*"^  ^^ 
dimm,  quana^deos,  qpale  id  cumquc  eft  ,  five  inani-^JI^ 
ma  natura ,  iive  neceintas  vi  magna  incitata  ,  h^ec  pul- 
cenima  opera  efficien$ ,  qu^  videmu^. 

Non 

Timy  fy  limaUimf    Itji  vi4^Uf  mihi  Cicero  feroper  IpqiiJ  :  CQwve* 

9ff  in  gitm  Jk/picio,    Id  in   ttm  ntatem  non  convtnit,  &c,     Bouhicr. 
*,  §luo  coofiitHta ,  fe^mtm  ab  animantibus  principiis  eam  ejfe  g*ne- 

|Mr4».]  Nimirimi  naturam  ientientem  ab  anioiantibus  ptioeipiis 

^iTe  geoeiataai.  At  nihil  tale  fequltur  e^  hac  fecun^a  patte,  qus 
nftiruitur ,  ut  doceat ,  mundum  providentid  Deorum  Sp  initio 
laftitutum  e(re,  fic  femper  a^miniftiari.  Quid  ieitur  \  Ita  fcili- 
t  emeadandum  arbitror  ,  etm  ejfe  j^eneratum  ,  iS  elt  mundum. 
yikgr,  WalkerrediflSme  docuit,  vocem  eam  rcfcrii  non  poiTe 
£  sui  naturam ,  quod  non  convenit  aigumentationi  Balbi  ,  Sc 
leo  illc  corrigit :  Eum  ejfe  generatum  ,   ut   lefpiciat  ad  mundum  , 

qaod  pneceffit  j  veium  melius  legerct ,  ea  ejje  generata  ,  ut  voCCf 

iftz  referaotui  ad  e^  omnia,  quoq  ptarcedit.     Bouhier.  ^ 

9«  §ljiod  (fr  Democritus  Jimuiacra ,  &  Epicurus  imigines  inducens.} 

IJomcn  Epicurus  i>oa  lcgitui  in  nbanurcripcQ ,   fic  ccite  videtur 

fbuadatc.    Vrfin^  ^  * 

fffffffffs  l9.T4f^ 


3000  De  NArtJRA  DEOlltTM 

^7  Non  eft  igitur  natora  deorum  praepotem »  tieqne  cx- 
cellens,  fiquidem  eafubjeda  eft  ci  vel  neceffitati,  vcl 
naturse ,  qua  c^elum  ,  marfa   ««terraeqoe  regantur.  Ni- 

*  hil  autem  eft  praeftantius  dco.    ab  eo  igitur  neceffe  dSt 
Biundum  regi.    Nulli  igitur  eft  naturae   obedrens   aixt 

f,  B,  fubjeftus  deus.  Omnem  ergo  regit  ipfe  naturam.  etenim 
fi  concedimus,intclligcntes  effe  deos,c6ncedimusetiam 
providentcs ,  &  rcrum  quidem  maximarum.  Ergo 
utrum  ignorant ,  quae  res  maximae  fint ,  quoque  bae 
1  quitan-  .modo  tradandae  dc  tuendae;an  vim  non  habent,  ^ul 
tuMS.  tantas  res  fuftineant  &  gerant  ?  at  &  ignoratio  rerum 
aliena  naturae  deorum  dl ;  &  fuftincndi  muncris  proptcr 
imbecillitat&m  difticultas  minim^  cadit  in  majeftatem 

•  deorum.  Ex  quo  efficitur  id ,  quod  volumHs ,  deorum 
providentia  mundum  adminiftrari. 

78  XXXI.  A  T Qu I  neceire  eft ,  c&m  fint  dii ,  fi  modd 
fint,  ut  profcdo  funt,  animantcs  efte  ,  nec  folbm  ani* 
mantes,  fed  etiam  rationis  compotes,  inter  feque  qaafi 
civili  conciliatione  Sc   focietate  conjundos  ,    unxan. 

m  regentis  niundum  ,  ut  communcm  rempublicam  atque  pi^eniL 
MS.         aliquam  "«rcgentes, 

79  Sequitur  ,  ut  cadem  fit  in  his,  quae  in  genere  hu- 
p  irutus  mano,  ratio,  eadcm  nvcritas  utrobique  fit  cademqQe 
^\^     lex :  quae  eft  redH  praeceptio  pravique  depulfio.  Ex  quo' 

•'•       intelligitur,  prudentiam  quoque  &  mentera  i  diis  ad 
homines  perveniifc :  ob  eamque  caufam  majorum  inftb-  \ 
tutis  mens,  fides  ,  virtus  ,  concordia  ,   confecratae    6c\ 
o  Quas      puWice  dcdicatae  funt.    «  Quae  qul  convenit  pcnes  dcos  j 
Batthier.     efie  ncgarc ,  c^m  p  ei>rum  augufta  6c  fanda  fimulacra 
p  caium    veneremur  r*  quod  fi  ineft  in  hominum  genere  mens  , 
idem^        fides,  virtus,  concordia:  unde  haec  in  terras ,  nifi.afu- 
peris,  deftuere  potucrunt?  ciimque  fit  in  nobis  confi- 
lium,  ratio,  prudcntia;  neceire  eft,  deos  haec  ipfa  ha-i 
q  vcl        ^^^  majora ,  nec  habere  foliim  ,  fcd  ctiam  his  uti  in  1 
MSS.        maximis  6c  optirais  rebus.  *  | 

60     Nihil  autem  eft  9nec  majus ,  <inec  melius  mundoj 

ne- 

To.  Terr£  regantur.']  Sic  necefrarib  Jegendum,  etiamfi .  ifil 

reclamacent.    nunc,  cUm  omnes  ad  unum  hanc  leftiom  in- 

pcobent,  noncftdubium,  quin  led^io  Tulgata ,  terraijue  re^  w^ 

Ut  ejicienda,  quia  fententia  definat  in  claufulam  verfus  hei  Cf« 

quod  in  ocatione  foluta  circ  fitlQfum^ddcct  ipfc  Ciccrr'  '  x^ 

'  •  ^     -  -       "^  >f  •  • 


LlB|£lL     SECUHDt^S.        ^OOt 

Beeeffeeft^go/eum  deoram  confilio  &  providentit 
;  admiaifhari.    Poftremb  ciim  fatis  docuerimus ,  hos  eiSis 
deos,  qaomm  infignem  vim  8c  illuftrem  faciem  vide-  f.XUk 
temus ,  folem  dico  ,  &  lanam  ,  &  vagas  ftellas  ,  6c  ' 
inerranteSi  &  caelam  »  &  mundum  ipfum  ,  &  earum 
tcmm  vim,  quse  incffent  in  omni  mundo  cum  magno 
nfa  dc  commoditate  generis  humani :  efficitur »  omnia 
I  re^I  divina  mehte  atque  providenti^,    Ac  de  prima 
':  qoidem  parte  fatis  didlum  eft; 

XXXII.  S  E  Qja  I T  0  R  y  ut  doceam  ,  omnia  fubjedl^  8i 
pffenatorae,  eaque  ab  ea  pulcerrint^  »regi.  Sed  quidfiti  zj^f»/. 
ipfa  natura  explicandum  eft  ant^  breviter,  quofacilifts***** 
id,  quoddocere  «volumus  ,  intclligi  poffit.    Namquc  «' ▼«1»*°"*^ 
ajiinaturam  cenfent  effe  vim  qiiandam  fine  ratione  ,  ^**'^ 
cientem  motus  in  corporibus  neceffarios:  **aiii  autem, 
'  ^  participem  rationis    atque  ordinis ;  tamquam  vid 
progtcdicntcm     declarantemquc  ,    quid  cujusquc   rci 
caaia  effidat,  quid  fequatur,  cujus  foUcrtiam  nulla  ars, 
ii^manus,  nemo  opifcxConfcqui  poffit  imitando.  fe- 
minis  enim  vim  effe  tantam ,  ut  id,  quamquam  fit  per* 
exigaum  ,  tamen  fi  incidcrit  in  concipicntcm  comprc- 
!  bendentcmque  naturam ,  naiHumquc  fit  materiam ,  ^uS 
lali  augerique  pofljt ,  ita  fingat  &  efficiat  in  fuo  quid- 
^fiue  g^nere ;  partim  ut  tantummodo  per  flirpes  alantur 
feas*  partim  ut  movcri  etiam,  &  fentirc  ,  &  appctcre 
poffint,  &  cx  fefe  fimilia  fui  gigncre. 
i .  Sunt  autcm  ,  qui  omnia  natura  nominc  appcllcnt,ut  8i 
Epicurus,  qui  ita  dividit ,  omnium  ,  quae  ^fint ,  natu-t  (nntla, 
ram  eflc    corpofa  &  inane ,  quaequc  his  accidant.  Scd  n«uii 
nos  com  dicimu^  natiira  conftare  adminiftrarique  mun-  ^^* 
dnm,  non  ita  dicimus  ,  ut  glcbam  ,  aut  firagmentum 
l^pid^i  aut  aliquid  cjusmodi,  ^^nulli  cohaercndi  natu- 

it.  ^lii  dHtem  vim  par^icipm  rationis  ^r,]  Leftlo  vulg.  fbrfan 
icfte  fehabet,  fedtaroen  mirum  eft  ,  Balbum  ,  adfereouni  huc 
Taiias  definitiones  natuias ,  oblivifci  fententiam  Zenonis ,  prx- 
gptoris  fui  ^  fcilicet  eaih  eflrc  poteftatem  rationis  paiticipem ,  quat 
^mat  &  aaiinat  res  omnes.  Vbcula  vim  lepeiitur  quidem  in 
^odam  MS.  ^  Davifio  infpe^o,  fed  addita  a  manu  lecentioie. 
Qpid  iS  legamus ,  dlii  ignem  ,  parridpem  rationis  atque  ordinis  ,  r4»- 
5«M»»  vii  progrediinttm,    Vidc  definitionem  ^enonis  fupra  cap.  22. 

>^  HnHa  €^h4r*ndi  natura  ircJ]  Quid  fibi  velit  hoc  ,  nttlU  eoha'^ 

t^tfMura  >  fatcoi  ingcnue  mc  noa  videic»    Quid  cnim  i  aoa- 

' ■  .  -  ■  nc 


•^oei  De  NaT0EA  DEORtJM 

rif  fed  ut  arborem ,  ut  animal»  in  qaibus  nuUa  temeri^ 
>  r.  B,     tas ,  fcd  ordo  apparet  &  artis  quaedam  fimilitudb. 

83     XXXIII.  Q  u6  D  si  ea,  quae  ^  terra  ftirpibus  coaiti-» 

nentur ,  arte  naturae  vivunt  &  vigcnt :  pr6fe<ft6  ip6 

r  &  detfi  terra  eadem  vi   continetur   ^  6c  arte  naturae  ,  ouippe 

iniis.      auas  gravidata  feminibus   omnia  pariat   &  fanaat  ex 

fefe,  Itirpes  amplexa  alat  &  augeat»  ipfaque  alatur  vii-< 

cidim  a  fuperis  externisque  naturis.    Ejusdemque  ez« 

X  fldeia     fpirationibus  aer  alitur  ,  &  aether ,  Sc  omnia  ^fupera. 

*^''  Ita,  fi  terra  natura  tenetur   &  viget »  eadem  ratio  in 

reliq\}o  mundo  eft.    dirpes  enim  terrae  inhaerent.     ani- 

y  ^  ipiia-mantes  autem  radfpiratione  acris  fuftinentur :  ipleque 

t^Qeaiii.  j^gj.  n(rf>iscum  videt,  nobiscum  audit ,  nobiscum  fonau 

nihil  enim  eorum  iine  co  fieri  potefi.    Quin  etiam  mo- 

vetur  nobiscum.    quacumque  enim  imus  ,  qaacnmque 

movemur ,  videtur  quafi  locum  dare  &  cedcre. 

84     Quaeque  in  mediam  locum  mundi,  qui  eft  infimusy 

i8c  quae  a  medio  in  fuperum  ,  quxque  converfione  ro- 

tunda  circiim  medium  feruntur,  ca  continentcm  muadi 

* 

aelapidis,  aut  glebc  ,  aut  ]igtii  partes  ,  quc  conftitttunt  totom'^ 
lapideai ,  totam  glebana ,  totuin  hgnum ,   intec  fe  eohzcent  i  aQ. 
hoc  dicit,  fragnienca  lapidis  jam  non  cohxrcie  cum  toco  lapider. 
neque  fragmenta  glebx  cum  tota  gleba  i  6c  ita  ordine  cacere   8c] 
arte?  quorfum  hzc?  ▼idetuc  enim  conftituete  velle  diicrlmen  iotetf-'! 
xes  inanimas  8e  les  aotmatas ,  ut  ia  his  fit  aliquis  oido  6c  aitts 
(tjuxdam  iimilitudoi  item  tationis,  in  iliis  nuUus  otdo  ,  uuU^  Or-  i 
tio.     quare  videcur  pro  cahsrendi  legendum  vel  crefcendi  ,  vel  ct^ 
iefcendif  vel  aliouid  aliud  tale.     Contra  nihil  videtur  mti^odunu 
siam  perfpicu^  difcrimen  conftituit  intet  totam  tercam  bc  partieti- 
lam  terr«:  quod  terra  tota  ordioem  qucadam  &  actem  ptae  le  fe- 
xat:  non  item  terrz  fragmenta.  Lfitmbin,    NiUU  c^hdrendi  matmra^^l 
DoQttS,  Lambious  ingenu^  fatctu):,  fenon  iQtelligere ,  qoid  Gbi 
velit,  HutU  cohdrendi  natura  j  a^greflus  eft  tamea  explicare  ^  led 
ita  flu&uat ,  &  inchoata  imperfe&aque  fenfa  mentis  tam  obicur^ 
promit,  ut  ,  pcxleSti  cjusnota,  nihilo  magis  intenigam.     Vidc  i 
igituc  ,  an  fic  nos  re£le  obfcumm  huoc  locum  explicemos.     Ciim 
dicimus  »  mundum  conftare  8c  adminiftrari  natuca ,  non  dt^mus  » 
ita  natuci  conftare ,  uc  glebam  adt  fragmentum  lapidis  ,  /»/«  co* « 
hsrenii  tuuufi ,  id  eft ,  ut  n>undi  pactjB  tant^m  ^t  |Tv;t*)'>  tem^-r^" 
&  fottuitb ,  coh2:reant  inter  fe  ,  fed  tta  naruri  conilaie  ,  ur     r*  li 
borem  ,  ut  animal ,  in  quibus  fummus  ordo  perfe£^aque  a-      Sc  * 
iiecefiraria  eft  ad  vivendum  ,  &c  xdificatore  mundi  Deo  ad^*'        r^ 
haud  fcio  igitur  an  re^^e  referibamus:    '.  SoU  coh^ren  f$^ 

ra,  Origines  fi%fti  hlx^i  pag.  19.  Edit.  Oxon.  Tati^  KtvitiiAit»*     rat 
fxiv  rnet  To  Mfif  %(»^ev  l^u  mrJTtf  *fd  «i+i^it*  >    W  "**  "      •r 


LiBiR    Secundus.       9003 

effidmit  nnamque  namram.    £t  ciim  quamior  fint  go* 
'  nera  corporum ,  vidffitudine  eorum  mundi  continuatt 
natara  dt.    Nam  ex  terra  aqua:  ex  aqua  oritur  aer: 
cx  aSre  aether:  deinde  retrorfum  viciffim  cx  aethcrcz  fatfmp 
^aer:  oex  aere  aqua:  ex  aqua  terra  infima.    Sic  na^deoifus 
tmis  his,  ex  quibus  omnia  conftant,  >furfum,deorfum,^«^of« 
iritr5  *citr6que  commeantibus,  mundi  partium  conjun-*  ^^ 
\  &o  continetur.  5?S5. 

[     Quac  aut  fempitema  fit  necefie  eft  ,  hoc  eodem  or-  3^ 
natu ,  quem  videmus  :  aut  cert^  perdiutuma  ,  perma- 
nens  ad  longinquum    &   immenfum   paene   tempus. 
>4Qfiorum  utramvis  ut  fit ,  fequitur ,  natur^  mundum 
adminiftrari.    Quae  enim  dafiium  navigatio  ,  aut  quas 
inflrudio  exercitus,  aut  rurfus  (ut  ea  ,  quae  natura  effi- 
at ,  confcramus)  quae  procreatio  vitis  ,  aut  arboris, 
:  quae  porr6  animantis  figura  conformatioque  membro-  '•  XLHL 
rum ,  tantam  naturae  foUertiam  fignificat,  quantam  ipfcb  i  feg^ 
I  mnndus?  aut  igitur  nihil  eft  ,  quod  ^fentiente  naturdjL^m^ 
i  regatur  :  aut  mundum  regi  confitendum  efl.    Etenim  8(5 
qoi  reliquas  naturas  omnes  earumque  femina  contideat, 
'qui  potefl  ipfe  non  natura  adminiftrari?  ut,  <:fiquiden-c.ffq°id 
Ltes  &  pubertatem  natura  dicat  etfiftere  :  ipfum  autem*"^'^' 
^minem ,  cui  ea  exfiftant ,  non  conftare  naturt :  qpn 
intelligatv  ea,  quae  efferant  aliquid  ex  fefe,  perfediores 
habere  naturas  quam  ea  ,   quae  ex  iis  efferantur. 

XXXIV.  O  M  N I V  M  autem  reram ,  quae  naturi  ad- 
miniftrantur ,  feminator  ,  &  fator  ,  &  parens ,  ut  iea 
^cam»  atque  educator  &  «^altor  eft  mundus  :  omnia-<J  «^iwt 
iquc,  ficut  membra  &  partes  fuas  ,  nutricatur  &  con-^'^' 
tinct.  Quod  fi  mundi  partes  natura  adminiftrantur » 
inecefle  eft  mundum  ipfum  natura  adminifhari  :  cujus 
{«uidcm  adminiftratio  nihil  habet  in  fe »  quod  reprehen- 

di 


[  XI.  jC«  ii?rr  a^d,}  Ut  Viftonus,  fic  roembiana  Budtdiana,  ind* 
\ms  »  quomodo  8c  editio  Hervagii  ,  quod  non  aliter  "i  Cice* 
Uonc  Joci^  qullm  abomnibusKomaniseleganteiadhibitaadTet» 
i»ia  loco  pcspofitioiits  &  adjedivi  ob  giatam  ipfis  vaiieratcm» 

14.  Su^rmm  utrmnvis  m  fit ,  feqmtar  &e,1    Jo.  Piiczus  tn  notis 

•d  qcunmm  librum  Milef.  Apuleji  ponit  qusftionem  »  [Unde  lci- 

iDDt  an  &  hic  iciibendum  i  mrtMn  utrum  fit»}  curfacile  lefpoiideii 

.mpitBLt  8cJibioiumTCteaimco&coxdi&fciu£ius>  noaita  bkfctt- 

tcndnnit    Idtm^ 


3004  JDe    NaTURA    pEOlttJM 

di  poflit.    ex  iis  enim  naturis,  quae  erant »  quod  effid 

87  potuit  optimum ,  effedtum  eft.  Doceat  ergo  aliquis  pcn 
tuiffe  melius.  Sed  nemo  umquam  docebit :  &  ,  fi  quis 
corrigere  aliquid  volet,  aut  detenus  ^cit,  aut  id,  quod 
fieri  non  potuit ,  defiderabit.  Quod  fi  omnes  mundi 
partes  ita  conftitutx  funt ,  ut  neque  ad  ufum  meliores 
potuerint  effe,  neque  ad  fpcciem  pulcriores  :  «s  vidca- 

e  fbrtaita-  mus ,'  utriim  ea  ^  fortuita  fmt ,  an  eo  flatu  ,  quo  cobae- 

ncMS,      rere  nuUo  modo  potuerint,  nifi  fenfu  moderante^  divi- 

nSque  providentia.    Si  ergo  meliora  funt  ea  ,  quae  na- 

tura  ,  quam  illa,qude  arte  perfedh  funt:  nec  ars  efficit 

quidquam  iine  ratione :  ne  natura  quidem  rationjs.  ex«* 

pers  eft  habenda.    Qui  igitur  convenit ,  fignum  aut  ta- 

bulam  piiflam  cum  adfpexeris  ,  fcire  adhibitam  effe  ar-» 

P.  B.     tem :  cumque  procul  curfum  navigii  videris «  non  dubi* 

,    tare ,  quin  id  r^tione  atque  arte  moveatur :   aut  cum 

f  vd  coHj.  folarium  vel defcriptum ,  ^aut  ex  aqua  con|^empIere,ia« 

^E^«        telligere  declarari  horas  arte  ,  non  cafu  :  mundum  au- 

tem,  qui  &  has  ipfas  artes,  6c  earum  arrifices,  &  cun- 

da  cpmpledtatur ,  confilii  6c  rationis  effe  expertem  pu-» 

88  tare  ^  Qu5d  {i  in  Scythiam ,  aut  inBritanniam ,  fphx- 
ram  aliquis  tulerit  hanc  ,  quam  nuper  familiaris  noftet 
effecit  Pofidonius,  cujus  fingulae  converfiones  idem  effi«| 
ciunt  in  fole,  &  fn  luna,  &  in  quinque  ftellis  errant 
bus ,  quod  efHcitur  in  caelo  fingulis  diebus  &  noftibi 

g  batbarit  quis  in  illasbarbarie  dubitet,  quin  ea  fphaera  fit  perfe- 
MS.  oaratione? 

XXXV.  Hi  AUTEM  dubitant  de  mundo ,  exquoSc! 

oriuntur  &  fiunt  omnia,  cafune  ipfe  fit  eSef^us  ,  aut! 

li  an  n/iV.   neceffitate  aliqua  ,  an  ratione   ^  ac  mente  divina  :  & 

i  criam  in  Archimedem   arbitrantur  plus   valuiffe    %  imitandis 

'^*  fphaerae  converfionibus  qu^m  naturam  in  efficiendis, 

praefertim  cum  mulris  partihus  fint  illa   petfeda    quam 

Sphaec  fimulata  follertiiis.    ^Atquiille  apud^Attium  pa-j 

k  Atquc  '  ftoFi^ 

1  AOittm 

^h  15.  VUlidmuSf  mttm  «  ffrtiUtAfint^  4».}    Kcfcio  an  »««l*«i 

fic  Giuceri  alioiumque  ame  eum  (encentia,  qui  t«  m  ,  quod  ab  'S 
zio  5c  Hervagio  incer  tc  ftrtmts  8c  to  funt  ponttuc ,  penitus  dai 
ic  omiccunc.  Certe  quum  eam  voculam  viderim  exftare  tn  Bo 
»0 ,  non  dubico  quin  8e  ipfe  reperei ic  in  Palarinis.  Imo  C 
eft.  Et  curhicmagis  cacenc  qu^^i  in  oracioneproQuincio  < 
ubi  aocac ,  MSScos  babere.  Nuae  in  difcrimtn  vtffitttr  >  tttrta 
fiit€  ftf^rfimwtiitdeftHdtrtt  «n^t.    GiOaoT* 


r 


LiBER    Secumdus.        300f 

ftor,  qainaTem  num^uam  ant^  vidiifet,  ut  procul  di- 
?mum  &  novum  vehiculum  Argonautarum  ^  e  monte  m  cz  alt» 
conipexit»    prim6  admirans  6c  perterritus,  hoc  modo  «^.  Wr. 
loquitur: 

•■  ■  ■    '  ■  *^ta»ta  moles  labitur 
*7Irem€kunda  ex  alto,  ingemi  ^^fenitu  o*  /piritH  : 
PrA  fe  undas  ^volvit:  vertices  vifufcitat^  m  «*'*'* 

Ruit  proUpfa:  pelagus  refpergit:  oproflttit»  olgise 

Jta  dum  interruptum  credas  nimhum  volvier »  Lamb» 

Dum  quod  fublime  ventis  expulfum  rapi 
Saxum ,  aut  procellis ,  vel  glohofos  turlnnet 
ExfifUre  i^os  u^dis  concurfantihus : 
Nifi  quas  terreftres  Pontus  ftrages  conciet : 
Aut  firtl  Triton  fufcina  P  evertens  fpecut ,  '•  3CL1V. 

Suhter  radices  pemtus  undanti  in  freto        ^  aliT**''^ 

Moiem  ex  profundo  faxeam  ad  calum  ^eruit.  q  y^i^ 

|DulHtat  prim6 ,  qu«  fit  ea  natura  ,  quam  cernit  igno- 1^^ 
jtam  :  idcmque  ,  juvenibus  vifis ,   auditoque  nautico 
lcanta, 

^9Scut  inciti  atque  alacret  roftris  perfremunt 

DeU 

s 

if.  Ttfnftf  wUi  Uhttttr,}  Sabfciibam  veifus  ^  Cicetoae  ex  Attio 
blolatos,  ita,  nc  mihi  quidem  videntui  legendi  i 

''  "n  Sjunta  mtles  labiti$r 

TrtmdmmU  tx  alt9  ,  ingenti  finittt  &  fpiwimf 

Pr£  ft  undas  volvit  :  vertices  vi  fnfcitaty 

K^it  frolaffa  'Pelagas  reffertjit  r^ans, 

Jta  tum  interritptnm  tredas  nimbjsm  volviett 

Tum  ffuod  fubiimt  ventis  ex^uifum  rafi 

Saxumi  aiet  proeellis,  vel  giobofos  turbines 

Exfifiere  a&os  undis  concnrfantibm  : 

Nifi  *juas  terrefires  Pontus  firages  conciet : 

%Aut  forte  Triton  fufcina  everten^  fpecus 

Subter  radius  penitns  undanti  in  freto 

MoUm  ex  profundo  faxeam  ad  cceium  vomiu     Bouh!er» 

17.  Fremehunda  ex  alto  ^f.]  Piifcianns  libio  de  Metril  Comicia 
jilio  qu^m  hicleguntui  oidtne  legit.  fic  enim  ille:  ^Autforte  Tri* 
hu  fufcina  evertens  fpecus  ,  Std/ter  radices  penitus  undanti  in  freta 
fislem  ex  frof,  faxa  ad  culum  vomit,  Fremdfunda  ex  alto  ,  ingenti 
f»»  &c»    Lambin. 

if.  Sonitu  &  fpiritu,}  Qui ,  ^to fpiritu ,  legeie  malebant  y?r#/i- 
jp,  noa  animadveiteiunt ,  ex  fua  le^ionc  veiium  claudicaie.  hune 
WKem  veifimi  &  alios  confequentes  lecitac  Fiifcianus  in  libio 
oe  Comids  metcis.    P.  Manut, 

i^f  Sim  siutfi  stqm  aUfrts  hofirit  ptrfrtmm,}   JMLecice  verfum 


3oo6  De  Natora  Deo&um 

item  alia  multa. 

'  '    '       Sihfdni  meh 

Canfimihm  ad  aures  cantum  t^  auditum  refert. 

go     Hfgo  ut  hic  primo  adfpedu  inanimum  quiddam  fen-^ 

fuque  vacuum  fe  putat  cemere  ;  poft  autem  fignis  cer-* 

tioribus ,  quale  fit  id »  4^  <)uo  dubitaverat ,  incipit  fu- 

fpicari :  fic  philofophi  debucruot »  fi  Ibrte  eos  primus 

adfpedus  mundi  conturbaverat  •  poilea  ^  cum  vidifient 

motus  ejus  finitos  &  aequabiles ,  omniaque  ratis  ordi* 

nibus   moderata  immutabilique  coi^ntia  ,  intelligere 

ineflc  aliquem  non  folum  habitatorem  in  hac  caelelU  ac 

divina  domo»  fed  etiam  re£k>Fem,  &  moderatorem,  6e 

tamquam  architedum  tanti  operis  tandque  muneris. 

r  videtmni     XXXVI.  NoNC  autem  mihi ' videntur  ne  fufpi* 

*••*•         cari  quidem ,  quanta  fit  admirabiUtas  cxleilium  reram 

91  atque  terreftrium.    Principio  enim  terra,fitain  mediai 

parte  mundi ,  circumfufa  undique  eft  *ohac  animabilij 

fpirabilique  natura,  cuinomen  eft  aer,  Grxcum  iHudi 

quidem ,  fed  perceptum  jani  tamen  ufu  a  noftris :  tritum  { 

cft  enim  pro  Latino.    Hunc  rurfus  ampleftitur  immen^; 

fus  aether,  qui  conftat  ex  alriflimis  ignibus.    Mutuemiic 

hoc  quoque  verbum  ,  dicaturque  tam    aether   Latind 

quam  dicitur  aer;  etfi  interpretatur  Pacuvius: 

Jiccp  ^^quod  memoro^  mfiricalHm,  Graji  ferhiimm 
athera, 

Quafi^ 

rsdibus »    vitium  deprehendes  ,  quod  mutatione  parva  coUctuz  » 
,  pio  Jum  inciti ,  legas ,  ficuti  citi,     P.  Manut. 

20.  Hac  Animahili  Jpirabili^tu,'i  Junius  Ct  Ftobo  legit  >  dninuUit 
eontr^  Seivius  apud  Virgil.  nd  Ulum  locum  lib.iii.  i£n.  Per  Uc^ 
tali^fpirabile  lumen :  legit ,  fiirabiU  j  (ic  enim  ille  i  Spir^hiU^  id 
efi  vitdie  ,  quo  fpiramms  :  &  efi  fermo  Ciceronis  j  ^jmm^uayn  HU 
dixit  ffirabile  inlibris  de  Nm,  Deor,  Lambin.  Hdc  Mnimdbiii.^  Qul- 
dam  codd.  amabili^  five  amicabili,  vidcfltur  Hadiianus  Junius  lib, 
IV.  Animadv.  cap.  20.  qui  mallet  ex  Fiobo  animati„  Gnitet.  Sine 
dubio  animali  f)firabili<j»e  eft  legendum  ,  ut  Junius  yidit  e  Prob# 
in  VI.  Virg.  Eclogam ;  &  ita  Ciceio  fempei  loquitur.  Servioi 
quidem  ad  £n.  iii  iK,  600,  videtui  legilTe  fpiritabUi  ,  fed  :xik 
plax  mendofum  potuit  fecutus  eflTe.  Ciceio  eodem  modr  £tt' 
'faLyOnimitm  iltumjpirabitem,    Bouhiei. 

21.  Hoc^  qttodmemoro,  nofiri  catum ^ &e,'\}ffon  dvkiito ^  h^ 
lociis  fit  idem,  qui  citatui  \  Varione  de  Liogua  Lat.  *" 

Hoc  vide  drcum  fupra^uo  ,  qu^d  comptexu  (9» 
Terremt  id  qmd  nofiri  €mlnm  mtmtretnt^ 


[ 

LlBER     SeCUNDUS.         3007 

Quafi  vero  non  Grajus  hoc  dicat.    At  Latini  loqui- 
tun  Siquidem  nos  non  quaii  Grxce  loquentenEi  audia*    p.  b. 
mus,    **Docet.idem  alio  loco. 

Sed  ad  majora  redeamus.    £x  aethere  igitur  mnume-  91 
ftbiles  flammaB  lidcrum  exfiftunt;  quorum  eft  princcps 
fol ,  omnia  dariilima  luce  coUuftrans ,  multis  partibus 
/major  atque  amplior   quam    terra  univerfa  :   deinde 
teliqua  fidera  tnagnitudinibus  immenfis.    Atque  hi  tanti 
ignes  tamque  multi  non  modo  nihil  nocent  terris  re- 
busque  terreftribus ,  fed  ita  profunt ,  ut  fi  mota  loco 
fint,  con£agrare  terras  necefte  fit  a  tantiis  ardoribus  , 
inoderatione  6c  temperatiotie  fublata* 
.    XXXVII.  Hic  EGo  non  mirei:  efle  quemquam,93i 
Qui  fibi  perfuadeat ,  corpora  quaedam  folida    atque  in- 
dividua  vi  &  gravitate  fcrri ,  mundumque  effici  oma* 
tiCGmum  &  puicerrimum  ex  eorum  corporum  concur* 
fione  fortuita  ?  Hoc  qui  exiftimat  fieri  potuiflTe ,  non  in- 
telhgo,  cur  nbn  idem  putet ,   fi  innumerabile§  *3uniu« 
I  &  viginti  formae  litterarum  vel  aureae ,  vel  quales  libeti 
aKquo  ^coniiciantur ,  poflc  ex  his  in  terram  excuflls  an- 1  ^**"^"  ., 

naiesji^^^ 

r 

^z  eft  etiatn  ftntfcntia  ScaKgeri  &  G.  J;  Voffii;  Frltnx  voeesfaaC 
iddicz  pcr  Ciceronem ,  qui  noluit  vcrfum  priorem  adducere  ,  fed 
ftididit^Ma^/,  ut  fehfum  faceret  integnm?i  Ita  folet,  qaando  fuos 
jf^va  Tcrfus  adfert ,  ut  exemplis  docuit  Grotius  ad  Aratum  pag. 
7z.  Scribendam  eft  igitur ,  memtfant ,  ut  apud  Varronem.  KeU-'^ 
<)tta,  aax  ad  idem  fragmentum  pertinent ,  reperiuntur  in  fine  Ji> 
bxi  I.  de  Div.  &  eruditi  itQtt  ftatuunt ,  verfus  iftos  eflfc  fumtos  i 
l^ragoedia,  cui  noroen  Chryfes.    Cicero  Gtzcum  ,  qui  ita  philo'^  ^ 

l^fi^piiatur,  opportan^  i|det,  proferendo  ejus  verba  :    St^i^d  memo' 
ItMf  mfiri  ceetitm.    Boi^ier. 

22.  Docet  idem  *U9  loc».]  Davifius  mutat  doat  in  dicit )  verum 
jttius  convedit  meliiis.  Facuvius  ipfe  nos  docet ,  inquit  Balbus, 
Tragaediam  iftam  efie  translatam  e  Grxco  ;  &.  forfan  deSopho* 
cte,  qui  Tragoediam  eo  argumento  fecetar.  Walkec  legenduia 
Cltnfet,  mt  d9cet  3  veriim  Ulad  non  eft  neceiPfaiium.  Faulo  •poftle»* 
:<l^i ;  m  fi  m«ta,  hca  fint ,  ubi  Walker  legit  moti  ,  &  refert  ad 
ipft»  Lege ,  mots  ,  &  refer  ad  tcrrAs,  mutatio  erit  ininor ,  Sc 
Kofuszqae  bonns,     Idem. 

2).  Vnim  ir  vigmtiform^  titterarHm,']   Vide  Diflertats  meam  de 

^ttfcis  Graec.  &  Lat.  Litteris ,   impreifam  in  fine  Palxograpiiiae 

Montfalconii.    Quinquelitterac,  additx  tempore  Ciceionis,erant 

^-  Qs  Y.  X*  Z,    nam  H*  magis  adfpiratio  eiat  quaro  littera«    , 

Idrmf  ,     .  ..         * 

*  Cii  gll  gig  44,  Ifii 


jooS         De  Natora  Ve6jLvU 

nales  Ennii ,  nt  deinceps  legi  poilint ,  effici :  quod  nefcio 
an  ne  in  uno  quidem  verfu  poffit  tantum  valere  fot- 
tuna. 
94     ^4llli  autem  quemadmodum  afieverant  ,  ex  corpus- 
culis  non  colore  »  non  qualitate  aliqua  ^  quam  9r«6rsj- 
TX  Graeci  vocant,  non  fenfu  praeditis,  fcd  concurrenti- 
bus   temere  atque  cafu ,  mundiun  effe  perfcdum  ^  vcl 
innumerabiles  potiiis  in  omni  pundo  temporis    alios 
nafci ,  ^lios  interire  ?  Qu6d  fi  mundum  efficere  ppteft 
concurftts  atomorum,  cur  porticura ,  curtemplum,  cur 
domum,  cur  urbem  non  potcft?  quae  funt  miniis  opc- 
rofa   &  multo  quidem  feciliora.    Certfe  ita  temer^  de 

I,  XLV.  mundo  effutiunt,  ut  mihi  quidem  numquam  hunc  ad- 
mirabUem  caeli  ornatum ,  qui  locus  eft  proximus ,  fofpe- 
xiffe  videantur. 
95  Praeclare  ergo  »J Ariftoteles,  Ji  ejfenty  inquit,  qutJkB  I 
tirra  femper  hahitavijjent ,  honis  v  illu/irihus  domi^" 
liiSf  qiu  ejjent  ornata  fignis  atque  fi6luris  ,  inftrudfaqut 
rehus  iis  omnibus ,  quihus  ahunaant  H  ,  qui  heati  futatp- 
tur ,  nec  tamen  exiffent  umquam  Jupra  terram  :  accefifm 
fent  autem  fama  x^  auditione  ,  e^e  quoddam  numen  e^*  \ 

XnlUlAS^vim  deorum^  deinde^aliquo  tempore  ,  fatefa^is   terra 

I 
j 

24.  Ifi  amem ,  ^tumdimtdtm  ddfevtr^ia^  if!tJ\  In  omnibas  edt* 

nonibus  ad  fincm  hujus  pciiodi  ponitui  Inteirognndi  nota^  irexum 

cfl,  com  fenfum  praecfcaencinm  6c  fequeminm  verbonnn  cocxum^ 

\       pit,  eft  collenda.     Bmhrer.  .         *.  .  .' 

2$.  ^rifiottUs.'^  Ab  aotoiitate.    Non^  puto  ea  hodie  Ariftotc* 

Itca  exftaie,  unde  hacc  funt  dekunpta.    Mecum  fentiunt  Aiifkote* 

licae  doftiinae  antiftiteff,  rcdolem.^«  «fd»T<pijU>'   Quiaverb  in  or^ 

natus  roenciQnem  incidimus,  paucula  de  hoc  ettant  annocabtmus. 

Flin.  lib.  ii*  cap.  4.  ■  aSnfenui  gentium  fe  motom  affirmat  ,  tit 

quem  KiffjLo^  Graeci  nomine  ornamenti  appellavetint ,  'eutn   8e 

ioQt  ^  petfefta  abiblutaqueclegantia  munduni  dtocrer.    Cleottie- 

des  de  hac  ,  quam  iTf^iu^A^M^riirneminat ,  elegantii  diftums,  <rC 

au0-/u«  plures  efle  fignificationes  inniiic*  *  Ccteias.  hic  ^nos  qnioque 

pr«teimittimus.    AflSrmant  Pythagoram  prmium  rcram  univerfi^ 

taceo^,  *tiif  oxatr  -x-tftox^jt  ,  zwfjittv  appeiiaife  ,  >  U  itvt^  t#  «vTif 

<r«tft»r.    Cic.  ex  Flat.onis  Tima^  non.munduihi  tantum  ,  fed   \^ 

centem  nuindura  nominiit.  JLihellus  ille  prteclaius ,  qoi  ^.riftorelis 

nomine  de  Mundo  infccibitur ,  non  imindQm  ah  ocnatii  ,^fed  oi^ 

XMKum  ^  muttdo  potiut  dici   affirmare  r^etnr«    Sic  cnim  hi'  eo 

legitur  :     T6  ^%  xahbt  vatv  indvu/uu»  iff-i:<ri(4-v«  JUti  t^  i>fT«e> ju|I> 

voy  tim.vs   ki&/tA\i   htyofjitnv  ztKtiriatiff^tu,       Sc  qux  deiode    fo» 

quuntur^    Fulchiitudinem  autea^  hanc.quatOQZ  pOtifQmum  xebua, 
ttt  apud  Plut,  legicur,  stfiimat.    BetuUius^ 


r" 


LlBER     SeCUKDUS.         3009 

fauci^Ms,  ex  illis  ahditis  fedlbHs  evadere  in  htc  loea^  qtu 
ms  ihcollmMs ,  atqm  exire  potuljjent :  ckm  repenil  terram 
V    maria  calumque  vidtjfent  ;     nubium   magnitudinem 
ventorumque   vim    cdgnoviffent  ,  adfpexiJlentque  Jolem  » 
ejusqtee  tum  magnitudinem  fuUritudinemejue  tum  etiam     ^ 
ifficientiam  cognovijfent  ,  quod  is  diem  efflceret  ,  tota  ceio 
luce  diffufa :  cUm  autem  terras  nox  7  opacajfet ,  tum  cdlum  y  oecmpdfit 
^totum  cernerent  ajiris  di/lin6lum  v  ornatum  f   lundque^^ 
luminum     varietatem    tum    crefcentis    tum  fenefcentis ,  ^  '**  ^*^' 
terumque  omnium  ortus    CP'  occafus ,  atque  in  omni  ^ter^ 
nitate    ratos    immutabilesque  curfus  :    ^^  hdc  ciim  vide-, 
rent  j  profeSfb  c^  ejfe  deos^  CT  h£c  tanta  opera  deorum  ejfi 
arhitrarentur.    Atque  haec  quidem  illc. 

XXXVIII.  Nos  AUTSM  tenebras   cogitemus  tan-p^ 
tas,  quantae  quondam  eruptione  iEtnaeorum  ignium  fi- 
nitimas  rcgiones  obfcuravifle  dicuntur  ,  ut  «  per  biduum  a  biduoi 
iiemo  hominem  homo  *»  agnofccret :  ciim  autem  tertio  ^^' 
die  foimuxiffet.tum  ut  revixifle  fibi  viderentur.  cQuod^^^''^"^**^ 
fi  hoc  idem  cx  aeternis  tenebris  contingeret ,  ut  fubito  c  ho^  (1 
Incem  adfpiceremus :  quaenam  fpecics  caeli  videretur  ?  idcm  us. 
Sed   afliduitate  quotidiana  &  confuetudine  oculorum 
afluefcunt  animi :  neque  admirantur,  neque  ^requirunt    '•  *: 
radones  earum  rerum  ,  qnas  femper  viderit :  ^^P^oinde^^^^/"!.' 
quafi  novitas  nos  magis  qu^m  magnitudo  rerun^  debeat  e"pe,indc 
ad  exquirendas  caufas  cxcitare.  umh, 

^rQuis  enim  hunc  hominem  dixerit,  qui  <^ilm  tam  07 
certoscaeli  motus  ,  tam  ^ratos  aftrorum  ordines,  tam-f  flatos 
que  omnia  intcr  fc  connexa'  &  apta  viderit ,  negct  in^^^Ji^*'* 
liis  uliam  ineffe  rationcm ,  eaque  cafu  fieri  dicat ,  quae  ^***'*^* 
quanto  confilio  gerantur  ,  nuUo  confilio  affequi  poffu-  ' 
xnus?  an  cum  machinatione  quadam  moveri  aliquid  vi- 
demus ,  ut  ff^aeram ,  ut  horas ,  ut  alia  permulta  ;  non 
dubitamus ,  quin  illa  opera  fint  rationis :  cum  autem 
•  impctum  caeliadmirabili  cum  celeritate  movcri  verti'»  ^^^J^^y. 

26.  H^ec  cum  viderent  f  prtfeEfo.']  Hodie  quidem  p^flim  ita  lcgitur* 
ied  Aldi  vetus  editio ,  SIhm  cvim  vUerent ,  quod  Sc  in  duobus  WouWit 
&  Fal.  ren.  nam  fec  que  ^ua  cum  vid.  qaibus  varietatibus  feie  in* 
ducor,  ut  pucem  vetbomm  iilaffl  trigam  effe  ^  mala  iibraiioium 
inaiiu.     Crmer» 

2.7.  Sl**is  enim  hmc  bominem  dixerit^  ^c,"]  Profeit  bunc  locum 
Montus  in  voce  Aftus,  ubi  animadverfione  dignum  eft ,  legi  pio 
tam  Tdtei  tkfirorum  ttrdines  ,  quo  modo  habent  omnes  libii  &  sx^ff^ 
3c  ifsprciS»  tsm  fiates  tifirorttrn  ordines,    Lambia. 

^li  m  i£l  *         ~  *••  ^t^ 


jcio         De  Natura  Deoruii 

que  vidcamus  ,  conftantiffim^  conficienrem  viciflitiicli- 
nes  anniverfarias ,  cum  fumma  falute  6c  confervatione 
rerum  omnium :  dubitamus ,  quin  ea  non  folum  ratione 
fiant ,  fed  etiam  excellcnti  guadam  divinaque  ratione  i 

98  Licetenim  jam  ,  remota  mbtilitate  difputandi ,  oculis 
quodammodo  contemplari  pulcrirudinem  rerum  earum  , 
quas  divina  providentia  dicimus  conftitutas, 

XXXIX.  Ac  PRiNCipio  terra  univeria  cernatur^ 
locata  in  media  mundi  icde^  folida,  Scglobofa,  8c  un- 

h  nUibus  dique  ipfa  in  fefe  ^  nutibus  fuis  conglobata  ,  veftita  flo-. 

citrts,  j.j[jyg  ^  herbis  ,  arboribus ,  fru^bus.  quoram  omnium 
fncredibilis  multitudo  infatiabili  varietate  diftinguitur* 
Adde  huc  fontium  gelidas  peremnitates ,  liquores  perlu- 
cidos  amnium,  riparum  veftitus  viridiffimos  ,  ^^fpelun- 
carum  concavas  altitudines  ,  faxorum  afperitates  ,  im- 
pendentium  montium  altitudincs  immenutatesque  cam- 
porum :  adde  etiam  reconditas  auri  argentique  venas 
.  infinitamque  vim  marmoris. 

99  Quae  vero  &  quam  varia  genera  beftiaram  vel  ci- 
f .  XLVL  curum ,  vel  ferarum  ?  qui  volucrum  lapfus  atque  can- 

tus?  qui  pecudum  paftus  ^  quae  vita  filveftrium  ?  Quid 

jam  de  hominum  genere  dicam  ?  qui  quafi  cultores  t^- 

i  bcUuar.   rae  conftituti,  non  patiuntur  eam  nec  inimanitate  »be- 

J^"-     p    luarum  efferari  ,    nec  *9ftirpium  afperitate  kvaftari  :- 

^^*?*"^^*  quommque  operibus  agri ,  infube  litoraquc  collucent» 

*  ^  "•       diftinifla  tcAis   &  urbibus.    Quae  fi  ,  ut  animis  ,  fic 

1  contuens  oculis  vidcrc  poftemus ,  nemo,  cundam  Untuens  terram» 

itf«y.  de  divina  ratione  dubitaret. 

•    100     At  ver6  quanta  maris  eft  pulcritudo  ?  quae  fpecies 

univerfi  ?  quae  multitudo  &  varietas  infularam  ?  quae 

m  amoeni- m  amoenitates  orariim  &Iitorum?  quot  genera ,  quam- 
tas  MS.  qu^ 

2t,  Spiluncdrum  concAvas  ahitHdtnts,}  Sxpe  fatcor  &  fcto ,  Tul- 
lium  non  refiigerc  iteiationcs  eorundem  vocabulorum  in  vicmi& 
periodis  y  uc  hoc  loco  poteft  videri  fecide  in  v.  dltitttdinei,  ut  h««> 
bent  editiones,  quantum  novi,  omnes  8c  alii  MSS.  Sed  quid  ra» 
men  cenfebimus  )  In  membrana  Ganttbrigienfi'  legebaoi  diiccte 
pro  his  tribus  vocibtis  raodo  fpeiuncarum  concava.  Gronov.  Sclitm^ 
dinci  placet  Bouhierio ,  qui  etiam  Lambini  conjeftaram  latitudMi 
iaudat. 

29.  Stirpiufn  afperitate  vafiari,]  Quia  locus  bic  profertur  i  Ko-> 
Dio  in  vajfefcant ,  Lambinus  putavit  bic  legendum  efle ,  vanfiere^ 
fcd  faHitur,  ut  obfervavit  Jolias  Mercerus  ad  Konium  3  naio  ibi 
non  tsfntum  lcgitur  vaftariy  ut  hlc,  fed ccianr ia  ?oce vafiitas ^vSbk 
hic  locus  dcnuo  profextui.    B^uhier* 

|o.  iffmm 


LlBEH     SECtTMDUS.         JOIt  ' 

<pxe  disparla  partim  fabmerfarum  ,    partim   fluitantium 
&niDnantiiim  bduarum  ,  partim  ad  faxai  nativis  teftisn  ionataa» 
inhserentium  ?  3oIpfum  autem  marc  fic  terram  appetens'""'*^''* 
ikoribus -elttdit ,  ut  una  ex  duabus  naturis  conflata  vi- 
deatur.    Exinde  mari  iinitimus  aer  die   &  nodle  di-ioi 
ftinguitat  :  isque  tum  fufus  &  extenuatus  fublime  fer- 
tur  ;  tum  antem  concretus  in  nubcs  cogitur  ,  humo- 
remque  coUigens  terram  auget  imbribus :  tum  cffluens 
iiuc   6c  iJIuc  vcntos  efficit.    Idem    annuas  frigorun^ 
6c  calorum  facit  vatietates :  idemque  &  volatus  aiitum  o  Spultw 
fu&inetp  &ofpiritudu<5^us  alit  6c  fuflentat  animantes.  ViS. 

XL.  R.ESTAT  ultimus  3i&  a  domiciliis  noftris  adi- 
tiffimios ,  omnia  cingens  &  coercens  C2li  complexus : 
qui  idem  sether  vocatur,  extrcma  ora  &  determinatio 
mundi :  in  quo  cum  admirabilitate  maxima  igneae  for- 
mae  curfus  Pordinatos  definiunt.    E  quibus  fol ,  cujusio* 
magmtudine  multis  partibus  t^rra  fuperatur,  circuraeamP  **"?!^*" 
ipiam   volvitur.    isque  oriens  &'occidens  diem    no-"**®*     • 
^bmque  conficit :  &  modo  accedens ,  tum  autem  recc- 
dens',  binas  in  fingulis  annis  reverfiones  ab  cxtremo    '•  ': 
contrarias  facic  :  quarum  intervallo  tum  quafi  triftitia 
quxdam  contrahit  terram,tum  viciifimlaetincatyUtcum 
c^o  hilarata  videatur. 

Luna 

30.  Ipfitm  dtiim  wMt  ^c,]  PataYcrtm  olim ,  pro  clHiit ,  feu 
tlMtdii^t  legendum,  cUitditur,  fed  cum  libb.  vecc.  habeanc  ,  iittri-' 
bps  tludit ,  quid  eft  opus  conjeftuci  \  Mam  fic  fci^  loquitur  ia 
Top.  ibi :  %jiqmUiiu  tjfurentibus  iis ,  ad  tftMS  id  ptrtineret  ,  ^mid 
Mjftt  litMS  .*  its  definire  ,  ejui  fiuSus  ailuderet ,  ali^s  eiuderet^ 
Omnino,  Utorihm  cludit^  auc  claudit  ,  ferri  oon  poceft.  Utoribus 
cismditmr  pcobacem  ,  nifi  tam  longe  abelTec  ab  antiqua  fcriptura. 
l^amkin,  Litfetihtts  eludit,^  Non  rougi  admictere  fcripcuram  Pala- 
cinofam,tnventam  item  Lambino  io  Qtis.  vulgai^  cludit,  infuli^. 
Grttter,  Literthits  eludit,}  Cum  Daviiio  legendum  cft ,  4//w<//r ,  6^  . 
adem  mcndum  eft  coUendum  ex  alio  Ciceronis  loco  Topic.  cap. 
7.'  abi  dicic :  Litus  ita  definire  ,  gu^  fluftus  etuderet,  Ifidoius  Ety- 
mol.  lib.  XT.  cap.  t.  videtuc  iegifle  ,  ^uod  fiuHm  alludit,  Salcem 
ita  eft  in  impieflls ,  fed  duo  antiquiir.  Codd.  Ifidoci,  qnos  habco, 
cr^%«nt  ,  aqua  fiuSfus  ,  &  in  alceco  eft  ,  elttit ,  in  alceco,  elttditi 
u  elegendumcrediderim,  9«M^««^»i «//ivii/r,  quodctiamplaGuit 
C     iftoph.  Poleco  Parcg.  cap.  5.  aut  potius  ,  aituit  t   nam  Ciccro 

Sitt  icdpfific,  aUuerety  quod  locus  ifidori  videcuc  innuere.  £0- 
i  modo  corcigendus  Quintilianus  Inftit.  v.  14.  in  fioe  ,  ubi  ia 
o     luba»  editionibus  legicuc,  litus  ejfi ,  quaflu&us  etttdit,   Bouhiec 
iX,  Eta  domieiliis  nofiris  attijfunu*  3    Hoium  nthil  babet  codex 
n    li  Wottwcxii»  dc  acfcio  qp^m  anin^o  meo  aoa  placcaot.  Gruter, 

Ggg  ggl  glg  %  %h  ^*^ 


3PIX  De  NAXaRA  DEORtJM 

103  Luna  autera  ,  quae  cft  ,  ut  oftendunt  mathematid  ♦ 
major  quam  dimidia  pars  tcrrae ,  iisdem  fpatiis  \aga- 
tur,  quibus  fol:  fed  tum  coi^grediens  cum  fole  ,  tum 

3degic-  q  digredienj ,  &  cam  lucem ,  quam  i  fole  accepit  >  mit- 
»«"*  tit  in  terras ,  &  varias  ipfa  mutationes  lucis  habet  : .  at- 
^^*^*  que  etiam  tum  fubjeda  atque  oppofita,  Jbli  radioa 
cjus  &  lumcn  obfcurat;  tum  ip&  incidens  in  umbram 
terrae,  ciim  eft  e  rcgionc  folis ,  intcrpofitu  interjcfbi- 
que  terrae  repent^  deficit.  iisdemque  fpatiis  hae  ftd- 
Jae,  quas  vagas  dicimus  ,  circym  terram  feruntur,  eo- 
demque  modo  oriuntur  &  occidunt  :  quarum  motus 
lum  incitantur ,  tum  retardantur  ,  fsepc  etiam  infiftunt. 
Quo  fpedacqlo  nihil  poteft  admirabilius  cflc,  nihil  pui- 
lo4crius.  Sequitur  ftcUarum  inerrantium  maxima  multitu- 
do:  quarum  ita  defcripta  diftrnftio  cft,  ut  cx  notarum 
figurarum  fimilitudinc  nomina  invencrint. 

XLI.  AxquuE  Hoc  loco  mc  intucns ,  Utar ,  ipquit, 

3»  carpiinibus  Arati ,  eis ,  quae  a  te  admodum  adolefccn- 

tulo  convcrfa  ita  me  delcdant ,  quia  Latina  funt  ,  ut 

jnulta  ex  iis  memoria  teneam.    Ergo,  ut  oculis  aflidui 

j  vidc«-     ^  vidcmus  fine  uUa  mutatione  aut  varietate » 

inns  Ltofih,         Cetera  labuntur  ceUri  cdlefiid  motu , 

Cum  cileque  fiwul  nedfesque  diesque  feruntur. 
X05     Quorum  contemplatione  nullius  cxpleri  potcft  ani^ 
mus ,  naturae  conftautiam  viderc  cupientis. 
ExtremUsque  ddeo  duflici  de  cardine  vertex 
Dicitur  eje  folus. 
3JHunc  circum  l^pxrw  duac  feruntur ,  numquam  ooa» 

dente^. 

kx  his  altera  apudGratos  Cynofura  vocatur, 

^f,  XLVII.  M^era  dicitur  ejfe  Helice; 

34Cujus  quidem  clariflimas  ftellas  totis  noftibus  cemi- 

^i§luai 

52.  CarmiHfhm  ^rafi ,  tis  ^  ifua&e.}  Walkcr  legi«  ,  ^rMtis, 
fUM  &€.  vetvtm  non  piobo,  ciiin  Balbus  noa  loquacui  dc  ipfis  A- 
nti  vcrfibus,  fcd  de  Ciccronis  vcrfionc.    Mmbier,    » 

33.  Hune  drcum  J^%t<a  </jm.]  ^Jt^H  babct  W^  DQfi 
codcx,  &rcdbe:  codem  cnina  fnodo  xAd*l^9e  ap«d  Tcf"  m» 
£c  Cantph»roe  atibi  fcriptom  repcritur.    Vpia, 

34.  Chjhs  timdem  clariffimas  fttllas  fti$  m^ibus  ttmimu.  Mdi 
4$efiri  feptwf  feliu  vocitAre  Triones.l  Vcrfus  iftc  vidctur  cxpr  «i< 
Axaci ;  T«  #*  JutAt#»Ta«  dfi*f«i ,  ut  agnorit  Gwtius^  iUum     i^ 


L  I  BjB  &     S  £  C  U  N  D  U  S.         3013 

lS§lms  ntfiri  ftfum  fclki  V0citnr$  Tmfut. 

Pa- 

giooe  iftius  poncnt,  &  nt  ikis  pttet  per  ▼ocem  9»»/,  Hoc  fi  ita 
tki  ille  deb«t  fequi  id,  qaod  (upra  didum  eft  dc  duabus  utfisyAc 
pnrpooi  veifibus,  Exbisaitera  irc.  £t  ccnf^ox  SepteHtriones  oon 
lefpicit  ucfflm  majofeft  faHam  ,  M  (ine  difieiemii  datnc  minoit 
cqae  ac  majofi.  Vano  apod  GcUium  iib.  iix.  capu  lo,  It  nmmg^ 
rm  Seftentritius  msforts  minerei^me  facit  in  eceU.  Hyginus  Poet. 
AftlOQ.  I.  6,  SlUM  fignA  urptrum  fpecie  fiUk  d  nojhis  SeptmtrieneB 
^elLamwr.  Ira  cnim  lcgendum  eft  ,  ut  &  apud  Ifidoium  Orig. 
lib.xiii.  cao.  4.  qui  locom  iftnm  dercxilpiK..  HyginQS  eandcm 
rem  npgetit  ibid.  lib.  ii.>ap.  a.  £c  proptei  candem  caufam  Viigi* 
Im  yrraoique  utfam  ^ocat  geminas  Trioms ,  i£n.  i.  f(»  74t.  &  lib. 
VY«  ^s.51^.  quod  Scrviut  tamcn  non  videtui  intellexiire.  Ipfe 
CiceiioiafTaCapU4).  minoiem  vaiaLta  ^oc^i  mdntrem  Stptentritnsm» 
Itaque  credo  ^  totmB,  locum  ita  legendum :  Hmic  eircum  "Afn^tu 
^sfermuur  nun^Mam  iuidentes: 

'      j^uas  nofirifeptem  filiti  vocifare  Trients  •• 
E»  bis  Mt&a  apmd  Crajos  (ynefttrd  vcatmri 
,         iMtsra  dicitur  tffs  Helice» 
Otjns  (7et  hHjiu}  ^uidem  Hariffimasjiellas  tctis  no&lbm  eemimm, 
PariimifmfieliisfimilirerdifiinSiis  (autpoiius,  dijiinda,  ^Walkeit 
'Oflieftura)'  eundcm  cceii  verticem  lufirat  parva  tynefura,    Mihil  vi« 
deoj.qaedbotcmexconje&une  jMoflit  opponi  pra:tec  locum  Ci- 
^ttoois  Acad.  QuaBft.  iv.  zo.  No»  ad  tttam  parvtUam  Cymfmam  ,  fed 
Bdiun  ir  ad  ciarsjfimes  Septentriones :  vemm  id  tamum  fignificat, 
imjoxem  nrlam  eflc  clariorem  minore.    BoHhier, 

35.  §luas  nofiiri,]  Hoc  in  Aratoiion  tft  ,  (td  Clccro  dc  fno  in- 
tetpretandt  officio  adiecit.  GcUiosltb.ii.  cap.21.  Lsrlii  Maicique 
Vanonis  lententix  fubfcribit ,  qul  Trioncs  ruftico  vocabulo  boves 
troeUatos  fcdbumt,  qmifi  quosdam  Tcctones ,  hoc  eft ,  arands 
ooleiidcque  ccrc«  idoneos»  Itaqoe  hoc  fidus ,  quod  a  figuia  pofim* 
^ff|vetpik,  quiafimile  plauftri  videmr »  antiqui  Grccorum  ifMif' 
{«r  dtxeraat, .noftri  quoqoe  veteies  ^  bobua  juni^is  Scptentiionet 
^PVeiltmnt,  id  eft,  ^  feptem  ftellit,  ex  quibus  quafi  junfti  Trio- 
i^  ipuantnr.  Deinde  dubitare  fe  dkit  cum  Varione,  an  proptet- 
ct  magis  hx  fteUs  feptem  appellata&  fint  Triones ,  quia  ita  func 
fitat,  uc  termt  fteil«  protim»  qusqueiittei  fe  faciant  tiigona ,  id 
eft^  triqaettas  figoras ,  &c.  Per  andquos  Gizcorum  non  Aia- 
Ummodb  imelligit,  apud  qoem  legituc ,  ut  fiipU  vidtmut» 

^ApjtToi,  SfJiA  Tpo;^o»T< »  To  /»  Kctkiovreti  ^fxei^^f, 
ftd  ipfam  etiam  Homerum,  apud  quem  loeo  jam  fupr^  citatohie 
yetfu$regitur,  itcm  Od.  i.  in  navigationeUlyflis, 

VAfKTpf    $'   i)?    JCtfl    alfXH^etV   tmKKUO-tf  KAXioUTti 

TheoD,  nxfas  nomen  fabulat.efle  didt :  tnc  <ft  dfAi^at ,  fimilitu- 
^uiis.  Atque  hic  etiam  ifjL<tr^ox^ot9t  exponit  :  qnatuoi  fiquidem 
fttlbt  m\,.*r^x^  >  9^^  lotis  accipi.  Septentrionis  non  diflimile 
iliod  eft  ,  quo  lenex  apud  Eniipia,  }n  iphigeiiu^  i vT«rofov  no- 
niatt,  BtttUtim* 

^ii  iu  iii  4  «^-  '^^ 


\  3014        De  Natora  DioitfJif 

J06  .  Paribuisquc  ftcUis  fimiliter  diftindis  cundchi  carfi  v&i 
ticcm  luftrat  parva  Cynofura. 

3^  Hac  fidunt  duce  noHurna  Phcemces  in  aiUp 
^idprior  ill^  m^gis  Jlellis  difiinHa  refulget^ 
Ut  late  prim^  confefiim  a  no5le  videtur. 
M4€  vero  parva  efi  :  Jed  nautis  ujus  in  hac  efi» 
Nam  curfu  interiore  irevi  convertitur  orbe, 

8  StMS,       XLII.  £t  qjjq  «iit  earum    ftellarum  admirabiiior 
adfpedus, 
-      ,  Has  tnter ,  veluti  rapido  cum  gurgite  fiumen , 

Lamb!^&**         T(Orv«*  Draco  ferpit  Jkhter ^  tfupraaue  revolvens 
MS.  '^t/ef  conficiensque  finuse  corpore  flexos^ 

107.    Ejus  ciim  totius  ▼eft  praeclara  fpecics,in  primis  fufpir 
y  Qt  /?fl«A.cienda  cft  figura  capitis  atquc  ardor  oculorum. 

liuic  non  una  medo  caput  ornans  fiella  relstcet , 
Verhm  .tempora  funt  duplici  fulgore  notata , 
z  4  tereti  E  trucibusque  cculis  duo  fervida  lumina  fiagrantm 

^^'   ,  jitque  uno  mentum  radianti  [idere  lucet: 

Jj^Qf  Objtipum  capt^t  *  ^  teren  cervue  roflexum , 

Bouh.  Qbttitum  in  7  cauda  majoris  figtre  dicas. 

108     Et  reliquum  quidem'  corpus  draconis  totis  nodibos 
ccrnimus.- 

Jioc  caput  37  hic  paullum  fefe  fubitojue  reconHt , 

'    '    ■     '  '  Pcr 

f  5.  Hnc  fidunt  dact  n^Slurna  &c.}  Grotius  ad  h«C  fngOHtmtt  , 
qux  legunrut  fub  finem  Atateotum  ejus  ,  putat ,  bttc  noh  efi< 
Atati,  quia  debuit  interptes  amca  loqui  de  uifa  ma)Qte>  &qttod, 
at  tianfitum  facetet  ad  minotem ,  debair  diceie  iiia,  veiain  vei^ 
fus  ptzcedens  ,  qui  petiit ,  potuit  hdbuifle  aliqnam  vocem  fieaifi* 
cantem ,  fermonem  elle  de  uifa  minote',  ut  in  fequenti  veMu  ur- 
fa  majot  die(ignfltur  pet  pri«r  iUa ,  in  fequeotibus  <fuoque  b^tc  eft 
ftmpet  minor,  &  iiU  ma|of.  Libro  uItimo'Qtizft,  Acad.cap«2o. 
ilbi  idem  verfus  adfertur,  qua  fidttnt  le^itui  $  led  ira'  folet  Cicero 
verfus  in  ihitio  inutare  ,  uc  conveoidnt  cum  ipfios.  or^rioa^, 
quemadmodum  eodem  locp  cttat ,  7^4  eurfit  interion  ,  quod  hiti 
eft ,  nAm  cmrf»  interiore,    Bouhie^. 

17.  Hif  PA^Up^  fefe  pihit9<iut  rtconiit.^S  Licet  nolla  fit  varie^as  ii| 
omnibus  Cicetonis  M8S.  tn  Hygini  editionibus ,  qui  Poec.  KStu 
iv.  3.  hos  Vj^cfasexhibet,  Grotius  tamen  o^cti^xtt  ftAith  huc  »a 
c^nvenitc.  Cecerum  Arsitus  noii  dicit  fimpliciter,  caput  hoc  f<  ^ 
condere,  fed  quod  tn  uhdamcadit.  yN^ii^fTatf.  Ideo  Gr6tiu$  1  t« 
Jttbito  d^iuorg  cendit ,  qood  fier^  nollam  motatiOnem '  adfeit ,  d 
090  patet ,  quo  fubitl  fit  teferendom.  Davifius ,  noUam  pr  s 
rcns  fencentiat  fiiz  caufam ,'  didt  nihU  eSe  mucandum ,  fed  fi  <l 
*i^  iXMzxL<iv^  Vtldepioboi     if 


r  • 

Ortm  M  a$(im  obUH$i^^fart$adfmfcmmrmMna,*fAnim 
f  d  autem  caput  ^."«  ^ 

^i9Mtingens  difijfavAu  mAnntisimag^  ^'** 

Vertitur. 
guam  quidem  Grasci 

EngQnapn  vocitant,  genibus  qma  mxaferatur. 

Htc  illa  eximio  fofita  efi  fulgere  Cerona, 

Atqae  ha^c  quidem  \  tergo :  propter  caput  autem  An-»  109 
BUitencns:  '•  B« 

Quem  claro  ftrhihent  Ophiuchum  nomine  Graji, 

Jifc  prejju  duplici  palmarum  continet  anguem^ 

*  Rjus  c?*  ipfe  manet  religafus  corpore  toto :  ?p/iA^  ** 

Namque  vtrum  medium  /erpens  fub  ^peHora  cingit.  \i  pg&gre* 

Jlle  tamen  nitens  gravUer  ve/iigia  ponit ,  MSS» 

Jtfqtte  ofulos  urgtt  peditus  fe^usque  40  Nefai. 

/  !iSeptem 

ponJ^£biiiam,  Qifi  qi|U  maltt,  fe  fubUH^  dqu^u  condit ,  quod  pra- 
piiis  aiccedic  ad  vulgacam.      houher. 

3S.  Parttm  mifcetur  in  una.}  Hoc  qatdcm  falfum.  Ven.  Part^ 
sdmifeetwr»  Aiati  autem  vcrfus  notus  :  Mf^oirTac/  fuirttf  t*  »41 
«vtoXjci  ilKKnMtffU  Ncquc  vidco  quid  lcgi  vetct ,  PArti  mifcetmr: 
Ut  apad  Flaucum  »  D^  pArti  mea,  Mznechmi.    Camer, 

3p.  xAttingerts  defeffa  velut  marevtts  imago.']  Grotius  accufac  Ci« 
ceronem  »  qoali  non  benc  intellexeric  vocem  fAoy%o^ti ,  quz  eft 

I  tpod  Aratum.    Davifius  conatui  (llum  ablolvere  ,  diccns  ,  illuni 

\  xefpiccxe  ad  hiftociam  ii^ius  figurz  coeleftis  ,   qualis  eft  lelata  ia 

*  piaraphrali  Avieni  fccundiim  Panyafin;  veiiim  hiftoiia  ifta,  quam 

Bairant  etiam  Scholiaftes  Araci  ,  Eratofthenes  tn  CharaAerismis, 

,&c  Hyginos  in  Aftconomico  lib.  11.  cap.  6.  Ciceconem  in  ecroreni 

in4^fKC  <^o"  potuit.    Licec  hzc  rufHciHnt  ad  defendendum  Cice- 

rbnciD»  ctediderim  tamen »  mendum  h|c  efTe  t  &  pro  mcerentit 

\  lcgenduiD  eftip  moriefuis.  Cicero  videcuc  voluiiTe  his  vocibus  ,  ide-^ 
ftffk  velta  Morientis  imago ,  expiimcte  jd,  quod  poeta  Giaecus  dixe- 

'  raty  fjuyiiVrt  dfip)  fo/«gc»  &  o^K-i^ovniotKiv  nam  ox»itfsiv  figni* 
ficat  botniiiem  in  genua  cadentcrn  >  litbore  5c  vulueiibus  feflum». 
&  quaii  moiientfcm.  Gcrmanicus  optime  expreflfic  figuram  iftan^ 
hls  Tocibus  :  J^figies  inde  efi  defe^A  tabore.  &  paulo  poft  ,  Siuciduis 

'  geniims  isjnm  ^  miferabile  fidus,  Qu^d  actinet  ad  Mtingtns  ,  quod 
Grotlus  mutavit  in  tangens,  id  non  eft  mutandum,  quum  fit  pofi* 
tom  pio  pioxima  aut  vicina^    Cxiar  de  B,  G.  Jib.  i.  c»p.  i.  ^r- 

'  tingit  A  Ste^jkanis  ^  ^elvstii^  flttrnen  \htnttm,  At  hoc  vulgacum  eft 
nimis*    Bot^ier, 

40.  HepaL'\  i^i^ifkvu,  genicivus  antiquus.  Nepa  lingud  AFficanl 
Seoipius  elt»  teftaote  Fcfto.  CoiumelU  lib.  n.  cap.  z.  Calend, 
m>^U,  Utpa  occidit  mane ,  tempejiatem  fi-^nificAt.  Item  :  Pridie 
limt,  idajas  Nepa  mediits  occidit,  Lege  ad  hxc  qux  annotavit 
jlljyjfiiim  la  fcovcxb.  Xmicaboc  Nepam.  fxiyA  Qnpioi  Aiatus  Vocat 
* -    •'    ^  ■  .  -   cgggggggg  s  eo; 


k 


^$        De  Natu&a  Deo&om 

4'  Scptan  amem  tnooes  fequitiir  } 

Ar5hpbylax »  v»/^^  f «i  dicitur  ejfe  Beotis  i 
Quod  quafi  temnte  adpmffwmfrdfi  quatitMlum, 
.ftzo     Ddn  quac  feqauntur.    4^  Hoic  enim  Booti 
■         Sftbttr  frdcordia  fixa  videtttr 
SuHa  micans  radut  ArBarus  wmine  clare : 
cui  fiAjeda  fcrtur  , 

SpicHm  illufire  tenens  fplendenti  corpere  Virgo, 
€ dOMtka     XLIII.  ATquE  iTA  <^ demetata  figna  funt ,  ut  in 
^»         tantis  defcnptionibus  divina  follertia  appareat. 
d  «^  ^Et  natos  Geminos  invifes  fisb  caput  Ar6iif 

IwaCm  SuhjeSius  media  efi  cancer ,  pedihusque  tenetur 

Magnu  Leo ,  tremulam  quatiens  'e  cwrfore  fiamtnm, 
^  -     Auriga 
G  oc"*  ^^  ^^'^^  Geminorum  ^ohduHus  parteferetur. 

f  ^Hiiicd,  Adverfum  caput  huk  ^Helice  truculeita  tuetur* 

Ukm,   *  -43  ^/  Capra  Uvum  bumerum  clara  ohtinet. 

Eetmuxtu  Tum  quae  fequuntur »   . 
amb,  Verum  hec  efl  magno  atque  illu/lri  predita  figno. 

Boah  *•»•         Contra  Hsdi  exiguum  jaciunt  mortatihus  ignem. 
vMut      '  Cujus  fub  pcdibus 

DaviC  Corniger  eft  valido  Z  connexus  corpore  Taurus* 

iix     Ejus  caput  ftellis  confpcrfum  eft  frcquentibus. 
V.XLVIIL         Has  Grdci  flellas  Hyadas  vocitare  ftserunt  ^ 

44  a  plucndo  ;  vsiv  cnim  efl:  plucre.    Noftri  impcriti 

fa- 

eo,  qubd  dno  occupat  MiMtm^p^**  Theon  annotat^  Opliia- 
cbum  niiiftro  pede  Scorpii  oculos  piemere,  de^ttro  pe^s.  Ccte* 
liim  Eudoxi  dc  Hippaichi  (ententia  eft  ,  non  utroque  pede,  ^^ 
«Itero  tantum ,  Scoipio  infiftere.  Scoipium ,  eum  fabiilx  femnti 
qui  Orionem  Ixfeiat.  BetuUius, 

4T.  Stfum  M$tem  TrUnes  fe^uttur  ^ArSfophylaie^^l  Atatus  dlxit» 
•eIow/S^bv  «T*  E'a/«»c  ^iptratu  hinc  poflet  infeiii,  contia  id,  qnod 
fupra  dixi ,  Ciceionem  pei  Septentrienes  tantiim  uifam  majoieiD 
iotellexttre.  Veium  reipondeo  ,  hsec  vcrba  ,  feptem  Trienes  &c» 
jion  cfle  exinteipietatione  Aiati,  &  Balbiun  non  loqut  veloti  fi 
cflct  Aflionomus.    Beutjier, 

42.  Fuic  enim  BoSti,']  Fiifcianus  lib.  Vi.  col.  70«.  citat  V^-Htt» 
td  quem  Balhus  tefpicit :  Idem  in  ^rato  :  fuk  fedibus  frof  nit* 
BoSfif  pro  Boutis,    Idem. 

,4}.  K^t  cdpra  Uvum  humtfnm  cUro  ohtinet.l  Humero  fcn  » 
Ifi  vcteiibus  libiis.  Vrfm, 

44«  sJ  pluendo  i  vm  onim,}  Ciceioni  fubiciibit  etfam  Ovix^  W«« 
vita  quAs  Hradas  Crajus  ab  imkre  vocat,.  Eadem  (ententl  f^*' 
iiiasctiamcftlib.fTxii*  cap.z5.  Item  Tyro,  Ciceroni?  li    t^ 


r 


LlBBR     SeCUKDOS.        3017 

faculas:  qaafi  a  futbus  efient»  non  ab  imbribusnomina- 
tae.  Mindrem  autem  SeptentrionemCepheus  paflis  pal* 
mis  i>a  tetgofhbfequitur.  Grm^ 

Namque  iffum  ad  urgum  Cymfura  vmitur  ArSli.  ^^^^ 
Hunc  antecedit 

Ohfamra  fptcte  fteUaruni^  Cajftopta. 

Hanc  amem  illuflri  verfatur  corpen  proptir 

Jlndromeda ,  4$  aufugiens  adfpe^um  mafta  pareniis, 

Jiuic  Equus  ilU  jubam  quatiens  fulgore  micanti , 

4^Summum  contingit  caput  alvo:  ftellaque  jungens 

Una^  tenet  duplices  communi  lumine  formas  ^ 

JEternum  ex  afiris  cupiens  conneHere  nodum^ 

Exin  contortis  Aries  cum  cornibus  » haret ,  •  •'•*''''  ■J^ 

kquem  propter  ktLv' 

Pi/uSf  quorum  alter  paullum^prdahitur  ant^^         qu^m 

^y  Et  mali. 

1  protdhitm 

fc  ftudionim  ipilus  adiutor.  Cujas  {entenciam  inipugnat  Gellius  MSS. 
lib.xiii.  cap.  9.  aiTecenseas  ,  iicur  ^  Graecis  uaJis  dicuncuc  ,  (ic 
JLariiiis  pdmiiaa  fyadas ,  deinde  fuculas  dici.  Sunt  luriiis  qui  fuc- 
cuias  didas  ciedant ,  qoaii  fucco  >  id  c&.  humiditate  &  pluviit 
pleoas.  Sunt  item  qui  uoJ^ac  k  nefcio  quo  Hyante  di^as  cie- 
daiit.  Ha^enas  de  communi  illarum  nomine.  Singuianun  Thcon 
Sc  Joan.  Tzetzesex  Heiiodo  lecenfent, 

^anei  B*  ifAtpoio-a-a  f  Kait  tvJ^dp»  vArjinTrkQf^  ^ 

Hygimis  veib  in  quibusdam  nominibus  variat.  ponit  enim  ?hfio-> 
iylam,  Ambioiiam,  Coronidem,  £udoiam,Folyxo.  Vadat  item 
Boccatius  lib.  iv.  cap.  33.  Variat  etiara  Homeri  commentatoc 
jUad.  VI.  qoi  Fherecydis  audoiitate  nititui ,  ^Ata-uxnv  iple  aia^uxtif 
BOimiiat.  Habet  Ambroiiam  &  Dionen ,  KKHiuf  omictir.  BttuUms, 

4$.  ^ttfitgiens  AdfpeSum  mcefia  pAtentis,}  Palatinus  pr.  (heic 
enim  tteiam  nobis  adjumeoto  venit ,  antea^  mutilus)  h^Md  fHgiens, 
«ec  alicei  fec.  niii  quod  is,  hAut,  Gruter.  Quzdamedd,  exhibeot 
effttgiens  ,'aat  fitgiins, 

46.  SmmmHm  centingit  eapm  aiva.]  Davifius  corri^it  ,  fumma  » 
qaia  Aiatus  dixerat ,  yuTi^t  nidtpn.  (tdi  corre6iio  lila  non  eft 
neceffaria  ;  nam  alvus  exprimit  duas  voces  Grzcas ,  &  Geima- 
iiictis  eodem  modo  transculit ,  ^4  /iellA  fub  ipft  aIvo  ft*iget  etjui, 
Avienus  eodem  modo  expieiCt ,  6c  pcxtecea  fummum  cAput  ita 
t    istalic: 

■-   i^siA  vertex  crine  tumefcit 
^AndromedA  capiti  fuccingitur  indigA  pleni 
^lvus  etjui, 

1J  en  pto ,  indigA^i  eni  sAlvus  eefui ,  ei^  legendum ,  indigA  pf 

n  is  etftu  ,  quod  non  difplicebit  iis,  qui  aovexint ,  quomo- 

d    iite  equus  ibleat  piiigi.    Bouhier» 

47.  £> 


3oi8 


De  NATUitA  Deorum 


iliitf///.         47  Et  tnagis  horrifirts  aquiUnis  tangitur  ^auris» 
I  j  ^    JCLI V.  A  D  p  E  D  E  s  Andromedae  Perfeus  dcfcribktur, 
4^  ^lum  fumma  ab  regidm  aquilonis  ftamina  pul/ant. 

49  At  propter  Uvum  genus  omni  ex  parte  locatas 
Parvas  Vergilias  tenui  cum  luee  videbis. 

50  Inde  Fides  Uviter  pofita  c^  convexa  videtttr* 

51  Indt  efi  aks  avif  lito  ftA  te^mine  cali. 

Ca- 


47.  Et  mgts  horrtferiul  Horrifonis  vctus  libef.  Vrjifi^  HfrrMfinis 
placct  etiam  Bpuhierio. 

48.  S^emjifmma.]  Alii  (jHom  legunt.  illa  mihi  leftio  videtnc 
«mund^ior»  ^ui  fic  legttur»  Hudfmmms^  irc  Grxca  namquc  f|c 
habept : 

'At/Tfl^jB  cy*  f  V  0of^»  ^ptrtti  yrtpifxjitcir®*  siKXmu  BttHteitu» 

49.  Cujus  propter  Uvum  genu.]    Quae  mens  agitaverit  Gruterum, 
nt  ez  aliis  hic  ira  mallet  edere   quam  ut  nunc  curavi  reponi  cz. 
Viftotianis  5c  Buflidiano   igaoro  ,   prxfertim  quum  infra  in  ip((s 
fragmentis  fequatur  hanc  ipfam  noftram  le^ionem  ,  atque  etiam 
nota  oppugnet  idipfum,  quod  hic  fubjecit.  lp(iimgen§ts  prp  '^enu 
non  potuit  ab  librario  veniffe.  £x  eodem  Bufiidiano  etiam  repQfui  i 
tonvexa,  Gronov.     ^t  propter  Uvum  genusj]    De  vuigiita  le^one  : 
quseflionem  non  moveo.    Verumtamen  animadveftione  dignum 
cft,  qnod  Servius  legit ,   hu)us  bropter  ,  quod  reperitur  adtioc  in  1 
multis  MSS.    Si  Cicero  huius  adhibuit ,  potuit  vocem  eam  unius  j 
lyllabs  fecifle.     Vide  Wafe  dc  Eifent.  Vet.  Foet.  pag,  103.  feqq.  j 
qui  profert  escmpla  raulta ,  &  inter  ea  unum  Laberii ,  qui  Cice*  ' 
xonis  ztate  vixit.    Sinc  dubio  hufus  fenfum  faceret  meUotem. 
Jhuhier. 

$0  Jn^fe  ftdes  leviter  pejua  &€.}  Tumcbus  male  legit  »  ievgg  ap» 
pofita,  quoniam  leviter  pojita  (ignificat  eandem  rem.  quod  atti- 
ntz^connexAy  nonvideo,  quid  fignificet ,  quum  Lyra  noa  etat 
vicina  Flciadibus.  Confe&a  Grotiijttiam  uon  convenit.  Credi4e- 
riK)  legendum  ,  converfa,  notum  eft  enim  ,  Aftronpmos  Lyxam 
ponere  converfam.  Apud  Horatium  (quod  in  tranlitu  eft  mo*- 
nendum)  lib.  ti.  Od.  xviii.  Fiies  ij  ingenl  henigna  yena  e/^^  figni- 
ficat ,  iyram  ei  peperifle  nomen  6c  fautores.    B^uhter, 

5'.  inde  eft  atts  avis.l  Prifcianus  nobis  conicrvavit  locom  imoc 
intcgrutti: 

Namijue  efi  ales  dvis  Uto  fub  tegmine  cteli 
Hui  volat. 

quod  eft  ionge  melius  ,  praefertim  fi  corrigatut ,  late  ,  pto  /«f», 
quod  formain  figni ,  qui  flngitur  cxpaDUS  alis  ,  expiimit.  Gei» 
tnanicus  dixit ,  Penna  utratfue  lata.  Avienus:  Late  Cefhei'  '  up 
T^ens  remigio.  &  Manilius  iib.  i. 

Nmc  (juoque  didu^as  volitat  fiellatus  in  aUs, 
For(an  tamen  Cicero  ,  dans  has  partes  Baibo,  Uto  bic  p^.         «o 
tate ,  quod  &oa  caadem  vim  hab<t ,  pcsfcf tim  lubUto  vtrh        «r. 
.Souhiex. 


ii . 


p  fitmi» 

tu 


r  ■•■ 

LlBER     SeCUNDUS.        3019 

Capiti  aatem  £qui  proximat  Aquarii  dextra ,  totusque 
deinceps  Aquarius. 

THm  gelidum  valido  de  feSlore  frigus  anhelans , 
S^  Corpore  femiftro  magno  Cafricornus  in  orbon 
Qjtem  chm  perfetuo  veftivit  lumine  Titan , 
[  Mrumali  fteiiens  eontorquet  tempore  eurrtim. 

I      Hinc  autem  nadfpicitur,  ^'1  « 

1  Ut  fefe  emergens  oftendat  ScorptUs  alt)i  n  c4rpicii« 

53  Pofteriore  trahens  ^fiexum  vi  corporis  arcum  t  tiu  B»uh, 

S46luem  propter  nitens  ^pennis  convolvitur  aUs*  ®  ^''* 

^t  propterje  Aquila  ardenti  cum  corpore  fortat»  ^^^' 

Deinde  Delphinus.  rus^ 

Exinde  Orion  ehliquo  corpore  nitenu 
Quem  fubfequens» 

JPervidus  ilU  Canis  ftellarum  luc$  refulget. 
'  P5il  Lepus  fubfequitury 

Curriculum  numquam  defeffo  corpore  fedaus. 
iAt  Canis  ad  caudam  ferpens  prolabitur  Argo^ 
55  Hanc  Aries  tegit ,  o*  fjuamofo  corpore  Pifces  9 


SZ.  Corpore  fimifer»»]  Interpretes  Ciceroni  litem  moverant  de 
,  roec  femtftr0 ,  quum  Capricoraus  noa  fcmiferus  ,  fed  firus  fuecic 

diceodusi  &  tdBte  quidem  illi.  Credidi  aliqusindo  ,  fcribendum, 
I  fiuamiferoy  verum  nunc  legendum  videtur,  fctiferoy  quod  Avieno 

ccfam  ▼idecni  leftum  s  dicit  enlm : 

Bifpidaftttfi  martet  faciet  Caprsctrni,    Bouhier. 

St*  Pofteriore  trMheus.l  Bonus  ille  Lefcaloperius  hic  omnem  Ift- 
pidcm  movet ,  m  detegat ,  quare  Cicero  arcum  atrribuit  Scorpio- 
ni.  Non  vtdet  fcilicet,  arcus  hic  poetic^  efTe  pbfitum  pro  arcite" 
m£»9y  iive  Sagittarius.    Idem, 

54.  Htum  prepter  nitens  pemris.^i  Videtur  Cygnum  poitiifle  prope 
Sagiccaiium ,  quod  non  folum  eft  contra  veritatem  %  veriim  eriain 
concra  Ciceronis  rcientiani,  qui  in  interpretatione  Arati  eum  po- 
iucxac  ^o&  Sagitcam : 

Hic  mijfore  vacdns  fnlgens  jacet  una  fagitta^ 
Hieam  prepter  nitens  pennis  convolvitur  ales, 
X4     y  vetftis  prior  videtut  mihi  lecipiendus  in  textum  »  2c  antea  . 
it     ~ifum  eft  Lefcaloperio.    Idem, 

.  Hancaries  tegit,']  Fer  voculam  iftam  hanc  videtur  (lenificart  , 
A      »»     vertim  lequentia  conveniunt.    Cetx'«  ut  Lefcaloperius 
XI       ;  obiervavst.    Concedanius  igitur  ,    hic  aliquid  deelTe  intec  • 
V    ium  piaecedentem  dc  hunc^,  ut  deinde  piftrix »  quas  duas  vocet 
£    iic  Jjbcaiii  pocttciuat  omiiiire.    Idem^ 


MSS. 


3020         De  Natura  Deorum 

S^  Wlumnis  Uluftris  $angeniem  ccrpore  rifas, 
ii457Quam  long^  ferpentem   &  manantem^  adfpicics; 

—  proceraque  Vlncla  vldebis , 
Glua  retinent  Pi/ces  caudarum  k  farie  locata.       ( 
58  Inde  Nepa  cernes  fropter  fulgentis  acumen , 
jiram ,  quam  flatu  permulcet  /piritus  aufiri. 
i9  propter  qu3B  Centaurus 
q  ftAjimgjt^       '60  Cedit ,  £^«i  partes  properans  ^fuhmergere  Chelis, 
M«  ^  ^'  ^^  dextram  porgens ,  quadrupts  qud  vafta  tenetur, 

Ta- 

\  s6,  fluminis  iliuftri  tdr^entim  corftre  rifnu.}  Gxotillt  &  Daviiiui» 
iecati  Fatricium  ad  Fca^menta  Ciceioois  ,  legunc ,  itluftrit ,  pio 
illufiri.  Fizterea  Fatiicius  ^ro  corpare  legcbat  peSore  ,  quod  coa* 
venit  Afttonomorum  Flacitis  j  nam  piftcix  peftoie  tangebat  flu- 
inen  Eiidanum.  Hyginus  ^ft^o.o,  liK  m*  cap.  30.  He^jm  frimm 
fArtem  terporis  prefe  ailHere  fiumen  ErieUnus  videtur.     Boubiei, 

S7.  ^uam  longe  ferfentem  &c,]  Aldi  editto ,  noftrique,  ScF.^mi* 
hngiferp,  ?ii,  iec.  ^ue  longe,  Gruceios.  fluem  lon^e  ferpentem  & 
mMnantemddfpicies.)  Lefcalopttius  ftc  IXa?iiius  poil  eam  oftende- 
mnt^^uem  non  e(Ie  mutandum  in  ^uod ,  2c  CiceioBem  loqueodi 
confuecudine  uficatiifima  uiuipaife  genus  rei  iignificatz  ,  auz  eft 
Eriddnus.  Vex^m  iniioi,  poftquam  idem  Lefcaloperius  ied«  mo-  1 
nuit,  vocem  adfpicies  non  pertinere  ad  veifum  fequentcm  ,  id  vi*  ; 
tii  non  elTe  emendatum  in  edit.  Cantabi.    Bouhitr. 

5t.  Inde  Nepn,}  Vlx  dubito,  (]uin  Cicero  ante  hsc  feceiit  mca- 
tionem  piids  folicaiii ,  quem  in  fua  vetfione  pifcem  smftralem  vo- 
cat.  Nam  Balbus ,  ut  patet ,  feimooem  ioiUrueiat  de  omnibus 
Signis  pizcipuis ;  verlun  unica  voce  cum  monueiit ,  libiaiii  oofl 
animadveiterant.  ^ldem. 

59.  Propter  ^ua  Centaurus,^  Lefcaloperios  hic  mali  putat,  Ara- 
tnm  8c  Ciceronem  intci  fe  oppoiita  diceie.  Uteique  dicit ,  queiB- 
kdmodum  omnes  Aftionomi ,  Centauium  cife  vicinum  Ais  ^ 
Scorpioni ,  fic  coniequentei  Libiae.  Patiicius  optime  hunc  locuni 
cxpUcuit.  Is  putar ,  Yeifu  fequenti  eife  legendimi  fubjungere ,  ei- 
que  moneAci  cc^  obtempciavecanc  Gionovius  8c  Daviiiitf. 
Idem.' 

60,  Cedit  eqsoi  partis  properans  fubjuniere  eetis."]  Antiqoi  qoi^l^ 
libri,  chelisy  non  cetisy  habent:  quod  ie£kqm  .ciTe  puto.  aam^^ 
Aiati  veifus ,  quem  interpietatui ,  ita  habet ,  *\inrHptiA  F  «^ 
^Ufft  X"^*'  *'J0*^*^'  ^^  f^"^  non  pauca  menda  de  his  caimiiiiba> 
cx  Arato  converiis  fuftulimus :  nec  tamen  necefle  cife  duxi  nunc 
omnia  repctere.  nam  quzdam  certiora  8c  illufttiota  ihnt  <)u^iB 
ut  oporteat  illa  aut  confiimaie  uilis  autoiitatibus  ,  aot  magis  de- 
claiate.    Viiior. 

''  6t.  Hic  dextram  porxent.]  Hie  eft  poiitom  hoc  loco  pro  iU*t  ^ 
ptopceiea  non  te€ke  feceiont,  qui  ei  impofuerunt  accentum,  otit 
adveibiis.  Qpod  attioet  ad  porgens ,  terri  poflet,  fi  abeifec  ver- 
biim  tendit ,  quod  itquicuiy'  &  caodcm  ccm  figBificat.  •  Lc|«Bat 

igi- 


j 


LlBER     SEC0KDUS.         30X1 

,  Temih ,  c  illHftnm  trutuUnins  cddit  ad  arafff, 
Htc  fefe  infernis  e  partibus  trigit  Hydra : 
cujns  longe  corpus  eft  fufum : 

In  medioque  finu  ^^fulgens  Cratera  relucet,  ^^ 

^3  Extremam  nitens  flumato  corpore  Corvus  alii*^ 

Bfiftro  '  tundlt :  <sr  hic  Geminis  eft  ille  /ub  ippt  ,  Siwri-^ 

^4  *  Ante-Canem ,  Grajo  Procyon  qui  nomine  fertur,  ms  alii. 
Hsc  omnis  defcriptio  fiderum  atque  hic  tantus  cseli  115 
ornatus  cx  corporibus  huc  &  illuc  cafu  &  ^ftcmer^ 
concurfantibus  potuifie  effici  ,    cui()uam   fano^videri 
porcft?  aut  ver6  alia  quae  natura  ,  mentis  &  rationisp.  XlilX; 
^xpers»  haec  efficere  potuit,  quae  non  modo  utfierent, 
ratione  eguerunt ,  fed  intelligt  qualia  fint  fine  (ummat 
ratione  non  poffunt? 

xLv.  Nec  rER6  haec  foldm admirabilia ,  fcdnihil 
maius  quam  quod  iu  ftabilis  eft  mundus ,  atque  ita 
coh^et  ad  permanendum  ,  ut  nihil  ne  excogitari  qui- 
dem  poffit  aptius.  omnes  enim  partes  ejus  undique  ^ 
medfum  locum  capeffentes  nituntur  aequaliter.  maxi-^ 
mh  autem  corpora  inter  fe  junda  permanent,  ^^ctim 

quo- 
Igimt  ,  pergfns »  quod  ex  indicio  Giotii  leperititr  in  pilma  edit. 
Fxagmencorain  ,  Sc  egtcgium  fenfum  facit.    Bouhiir, 

6z.  FtUgfM  Crdt*ra,}  $1  Monio  eifet  credendum  ,.  legeremus» 
Crefsrr^  Kon  facile  tA  decerneie ,  an  ille  te£te  pucet,  Bacthius 
ad  Srat.  Tomoi.  pag.  300.  in  Konio  corrigendum  putat,rrii/er4« 
Veriiai  'Noniiti,  qui  etiam  paulb  ante  de  voce  locutus  erat,  vide"  \ 

tpf  voluiAe  noci^e  diifprenciam  imet  utramqoe.  In  MS.  admo«' 
dam  veteii  iftius  Grammatici ,  quem  polfideo ,  iegttur :  Crattrra 
tjt  ijmam  4re,  hoc  eWncic ,  Paufquium  forfan  npn  errare ,  qoum 
in  Cicerone  cenfet  legendum  ,  Fnlgens  cretera  ,  in  DiiT.  de  Orto- 
graphia  yoLii.  pag.  99.  Feftus  :  Cnttrs  vou^lum  trahitur  a  Cra^ 
tfre^  6e.  Gloffai.  Vdus :  Crmrta  (iive  potiu^  Crettta)  vipi*,  Ca- 
laubonus  ad  Peif^  Sat.iT.  }i^s.5z.  mavuh  tamen  Craterra,  Bouhi^i'. 

63.  Extremam  nitens^]  Fxtremmm  h?het  antiquus  codex.  VrfiH.  ■ 

64.  KAntecanis  Procyon,'^  Ven.  *^nte  eanent,  ut  proconfule,  £t  ianc 

eompofitio.tfnrf-f^m/Vjduiioi  videtui.  xAme  canem  autem  oiitui  illa 
ftetla  y  nt  notum  eft.    Camer, 

65.  Ttmere  concHrfantibns  &c,^  Vox  ultima  huic  loco  eft  aptifli- 
ma»  8c  propterea  non  mutandain  curfanttbus ,  quod  Davif.  repe- 
T  in  quibusdam  MSS.  neque  etiam  legendumin  (equentibus,  ««# 
ii  V  alia ,  <jua  nakura'  fye,  An  igitur  acomi ,  de  quibus  loquitus 
I  'bus ,  non  funt  ati^ua  natuYa  ?  Facile  igitur  patet. ,  eum  oon  fo*. 
li  Mc  loqui  comra  Epicureos»  veriim  etiam  contra  eos,  quiaue 
€     tuoi  elementa  in  numierum  Dcorum  referebant.    Bouhier, 

16,  Cam  ^Modam  tfuafi  vrnctUi  circumdat^  colligantur .'^  Prim^m  le* 
I  adcun  eft  ,  quemadmodum  in  omnibus  editt.  vett.  circumdats, 
^  >d  DayiC  tdaocat  detnde  libeotex  ex  hoc  loco  lolleiem  ing^a- 
•  ttm 


3012  De    NaTURA    DEOR0ftf 

quodam  quafi  yinculo  circumdaK>  coUigantor:  quddfa- 

cit   ea  natura  *     quae   per   omnem   mundum  omnia 

mente  &   ratione  conficiens  funditiir ,  &  ad  mediuift 

tapit  &  convertit  extrcma. 

ti6     Quocirca  fi  mundus  globofu^  eft  i  ob  camquecau- 

t  «cjfialcs  fam  onlnes  ejus  partes  undique  ^  acquabiles  ipfse  pcr  fc 

*lu  tdd,     atque  inter  fe  continentur :  contingere  idem  terrae  n^ 

cefle  eft,  ut ,  omnibus  ejus  partibus  in  mediumvergcn- 

tibus ,  (id  autem  medium  infimum  in  fphaera  cft)  nihil 

interrumpat ,  quo  labefadari  poflit  tanta  contentio  gra- 

vitads  &   pondcrum.    Eadem^uc  ratione  nnrare ,  cum 

fupra  terram  iit ,  medium  tamen  terrae  locum  expetens, 

conglobatur  undique  aequabilitcr ,  neque  redondat  am- 

quam ,  nequc  effunditur. 

117  ^7  Huic  autem  conrinens  acr ,  fertur  ille  quidem  le- 
V  fublimis  vitate  ▼fublimi ,  fed  tamen  in  omnes  partes  fe  ipfe  fun- 
^""  .  dit.  itaque  &  mari  continuatus  8c  « junftus  eft ,  &  na- 
aiM  X^?'  ^"^^  fertur  ad  caelum  :  cujus  tenuitate    &  calore  tem* 

pcratus  vitalem  &  falutarem  fpiritum  praebct  aniiHafl* 

y  MU       ribus.    Quem  complexa  fumraa  pars  cxfi,  quae  yapdira 

atthcr ,  4iir  dicitur ,  &  fuum  retinet  ardorem  tenuem    &  nulla  ad- 

n^thVra  "^i^onc  concretum ,  &  cum  acris  extremitatc  conjun- 

*        gitur. 

'  XLVI.  Im  athere  autcm  aftra  volvuntur ;  qua; 
z  globata  ^^  &^nixu  fuo  « conglobata  continent  :  &  formi  ipfi 
Vist.  tr  figuraque  fua  momenta  fuftentant.  funt  enim  rotun" 
«///•  da :  quibus  formis ,  ut  ant^  dixiife  videor ,  minimi  no' 

118  ceri  poteft;    Sunt  autem  ftellae  natura  flammeae.    quo- 
circa  terrae,  maris,  aquarura  vaporibus  aluntur  iis,  qui 

a  tftt  fep,  a  fole » ex  agris  tepefadtis  &  ex  aquis  excitantur :  qui- 
V^'ff^hm  altaB..jenovataeque  ftcllae  ,  atque  ^8  omnis  aethcr, 
b*i^nl  **^cfundunt  ceadem  &  rurfum  trahunt  indidem  ,  nihil 
dant«/M.  ^^  ^cr^  intereat,  aut  admodum  dpaullulum  ,quod  aftro- 
c  eodem    rum  «ignis  &  aetheris  fiamma  confumat.  £x  quo  even- 

Ltmy.  tUf- 

d  pauliun 

dliu 

c  ignes       tum  loquendi  modum ,  qui  fententiam  leddit  dubiam  ^  nam  ia-' 

ffb»  Btub*  certum  cft ,  an  MigMtHr  veniat  \  coLUgtrt ,  an  vcro  ^  ctUiitartt 

"hegi  igitui ;  Tum  ifuodam  <ftta/i  vinculo  circttmdata  coUigantur,    Tttt 

ibi  ponitur  pio  &  ,  ut  infra  cap. 63.  Ctrvices  nata  ad)ttgttm  tttmvf 

€tt  humtrorttm  ad  aratra  txtrahenda,    Bouhiei. 

67,  Hmcauttm  contintnt  derftrtur,}  Circttmfertur  eft  ia  aAti<)ao« 

Vrfm, 

<(.  Sa*  4tbtr,}  t/£thtr€tk  cft  ia  manttfcdftQ.    idtm^  ,,, 


LlBER     SeCUHDUS.         3023 

tumm  fioftti  puunt  id  »  de  quo  Panaetium  addubit^rc 
dicebant,  ut  ad  extremum  omnis  mundus  ignefceret, 
'    chm,  humore  confumpto  9  neque  tena  ali  poiTet ,  neque  £  lemane- 
^remearet  aifr;  cujus  ortus  ,  aquS  omni  cxhaufta  ,  cffc  rct  Prohj, 
non  poffet:  Ita  relinqui  nihil  praeter  ignem ;  a  quo  rur-  J^cnwnaice 
I    fum  animante  ac   deo  rcnovatio  mundi  fieret ,  atque  f **!:'.„ 
!    lacm  ornatus  %  onretur.  Sf^, 

Nolo  in  ftellarum  rationc  multus  vobis  videri ,  maxt-  np 
nieque  caram  ,  quae  crrare  dicuntur.    quarum  tantus 
eft  conccntus  cx  ^diiliminimis  motibus,  ut ,  cum  fum«h  diflifflt. 
ffla  Satumi  refrigeret ,  media  Martisr  incendat ,  his  in-  ^ibus  m^^ 
terfcda  Jovis  illuftret  &  tempcret ,  infraquc  Martem 
duaeSoIi  obediant,  ipfe  Sol  mundum  omnem  fua  luce 
compleat,  ab  coque  Luna  iUuminata  graviditates   & 
P^es  afierat  maturitatcsquc  gignendi.    Quae  copulatio 
rerum  &  quafi  confentiens  ad  mundi  incolumitatem 
coagmentatio  naturae ,  qucm  non  movet ;  hunc  horum 
nihil  umouam  reputaviffe  certo  fcio»  • 

XLVlC  \os  0 T  a  cceleftibus  rebus  ad  terreftres ixo 
veniamus,  quid  eft  in  his^  in  quo  non  naturas  ratio  in* 
telljgentisappareat?  Principio,  eorum,  qu«  gignuntur 
^terra ,  ftirpcs  &  ftabilitatcm  dant  iis  ,  quae  »luftinent.  jT*  h 
&  ex  terra  fbccum  trahunt,  quo  alantur  ea  ,  quae  radi- *   "^^*"* 
cibus  continentur  :  obducunturque    hbro  aut  cortice  ^^^" 
tfunci,  quo  fint  ^  frigoribus  &  caloribus  tutiores.    Jam 
vero  vites  fic  claviculis  adminicula  ,  tamquam  manibus, 
^Pprehendunt ,  atque  fe  ita  erigunt,ut  animantes.  Quin 
Jtiam  a  caulibus  braflicisquc,  fi  kpropter  fati  fint,  ut^  ff^  ^'^. 
*  peftiferis  &  nocentibus  refugere  dicuntur ,  ncc  cos'*''*  P'^F^« 
^  ex  pajte  contingere. 

I    Animantium  vero  quanta  varietas  eft?  quanta  adcamixi   ^ 
I  'cni  vi$ ,  ut  in  fuo  quaeque  gencre  permaneant  ?  qua- 
:  lum  aliae  coriis  tecfbe  funt,  aliae  villis  veftitae ,  aliae  fpi- 
Bishirfutae:  pluma  alias ,  alias  Jfquama  videmus  obdu-^  fquam- 
;^:  alias  efle  cornibus  armatas ,  alias  habere  effugia*"*  *'"• 
! "  pennaruml    Paftum  autem  amantibus  largi  &  co-  m  pinni- 
piof^namra  eum,  qui  cuique  aptus  erat,  comparavit.  *""»  ^^^* 
Enumerarc  poffum  ad  eum  paftum  capeffcndum  con- 
ficiendumque,  quae.fit  in  figuris  animantium  &  quam 
follers  fubtilisque  defaiptio  partium  ,  quamque  admi- 
f^hilis  fiabrica  membrorum.    omnia  cnim ,  quae  quidcm 
^ntusinclufa  funt,  ita  nata  atque  ita  locata  funt;  ut  ni- 

'  hii 

Hhhhbhhhh 


W26  De  NaTURA  DEaRCM 

t    OOfllUlC*  ^ 

taz  aiii.     dam,  qaae  74P]atalea  mominaretur  :  eam  fibi  cibtrai 

F.  LL    qaxrerc  advolantem  ad  ^  aves ,  quac  fe  in7.mari  mer- 

^  "*^  .  gcrcnt:  quae  citra  emcrfiflSait  pifcemque  cqpiffent,  us- 

unj.  Umb,  ^^  ^^  prcmerc  canim  capita  mordicus  ,  dum  iUaB  ca- 

ptam  amitterent ;  id  quod  ipfa  invaderet.    Eademque 

haec  avis  fcribitur  concnis  fe  fdlere  complere  ,  casque , 

cum  ftoraachi  calore  concoxerit ,  evomere  ,  atque  itx 

cligerc  cx  iis ,  quae  funt  efculenta. 

ii^     Ranse  autem  marinae  dicuntur  obruere  fefe  arcDa  fo- 

lcre  &  moveri  prop^  aquam :  ad  quaSyquafi  adefcam, 

pifces  cum  acceuerint ,  confid  a  ranis   atque  confumi. 

75Miluo  eft  quoddam  belkim  quafi  naturalecum  corvo. 

crgo  alter  altcrius ,  ubicumque  nadus  cfi: ,  ova  frangit. 

lUud  vero  ab  Anilotele  animadverfum ,  \  quo  pleraque, 

quis  poteft  non  mirari  ?  Grues  ,  cum  loca  calidiora  pe- 

z  trans-    tcntes  maria  ^transmittant ,  tnanguk  efikere  formam. 

mittunt     ejus  autem  fummo  angulo  aer  ab  iis  adverfus  pelUtur  r 

*^"  ''^"deinde  fenfim  ab  utroque  latere  ,  tamquam  remis  ,  ita 

y*^iaiiis  '^pcnnis  curfus  avium  levatur.    Bafis  autem  trianguU  ^ 

MSS.       quam  grues  efticiunt,  ea  tamquam  \  puppi ,  ventis  ad- 

juvatur:  haeque  in  teigo  pracvolantium    coUa    &  ca^- 

pita  reponunt.    quod  quia  ipfe  dux  facere  non  poteft, 

*"*!"***.  quia  non  habet  ubi  nitatur  ,  revolat ,  ut  ipfe  quoque 

JJJ°'^'j^J^quicfcat.    In  ejus  locum  fuccedit  ex  iis  ,  quae  *acquie- 

Lamb,       runt :  eaque  vicifiitudo  ia  omni  curfu  confervatur. 

Zi6     Multa  ejusmodi  proferre  poffura  :  fed  genus  ipfun» 

videtis.    Jam  vero  iUa  etiam  notiora  ,  qtianto  fe  operc 

cuftodiant  beftias,  ut  in  paftu  circamfpeifient ,  ut  in  cu^ 

a  ttA  B0Hh,  bilibus  » delitefcant ,  atque  aUa  mirabiUa. 

MiiMittr^       L.  76QwiD  fiA ,  qua  nupcr  ,  id  eft  pauds  antc 

fae. 

74;  PUtdlea  tMminitm,}  Plaus  ap^eUatur  ab  A»ftotelft  Ub.  viii» 
cap.  12.  8c  Plin.  lib.x.  cap.^o.  ut  tonaflc  hic  qttoqueita  fcdbc:n- 
dumfit.    Vrfin,   ' 

75.  Milvo  efi  (juoddam  bellttfn  ^uajinatmale  &c,1  KevocatamTO» 
luit  di&ioiiem  9M4/;vidoiius,fednercio  an  quis  fecutusiit.  ezulat 
Iknh  Aldinis,8c  Bcutianis,&  Lambiais  Scc.  agnofcuhtque  Sc  ^'"^U 
&  Wouw.  8c  F.  GuUelmii.    Crutnus, 

76.  Sluid  e*  f  quM  nuper  &£,}  Primo  noD  placei  referta  j  %. 
non  patet ,  inventa  illa  eiZe  Medicoiumw  magi$  vesifimile  <  "  ft 
cire  leperta  \  rufticis  ,  dc  medicos  eo  profecilie.    Praeteiea 

dum  fuiiTet,  a  Idt^corum  ingeniis  feperta,  Secufidb  ,  in  feq  i* 
bus  non  agnoico  ililum  Ciccronis  ,  ne<)ue  in.  Yaiiis  htBu  *^ 
nequc  ia  coDJc^uxis  Cxiciconmi,   Judifcat  alii,  an  p     '       i 


L  I  B  fi  &    S  E  c  t;  K  D  17  s.      ^027 

focaIi9,medicoram  iBgeoiis  repemfimt?  77yoadtkmt 
<M^;  pur^ame  autem  ^vos .  ibes  ^gTptiae  oiranu 

AU-; 

Cieetotits  roenttoi  aceeCreiim ,  totnm  locnm  ita  conlgendo : 
^td  ea ,  ^»4  anffer  ,  id  ffi  faucit  nme  ftciUis  ,  medieofwn  ingeniis 
^erta  fitnt^  vomitietet  emiet ,  pHTgttivne  tmttm .  eUpet  Ikes  u£gjfftiM 
tmAre,  Notumjcft,  CkcroDeini2pettfurfaxe^<riV<pcooftGadc«' 
lc8cdoccxc.    Bouhier,     '  - 

77«  VomitiMe  canis  ^gare  atves  ihet  t^gy^ria  curant,"}  Hic  lociis 
dcpnritas  ni^hi  vilai  eft  :  aeque  «nim  tiUam  certam  ftruduiam' 
aitt  feoteotiam  homm  ?etboniiil  efle  puto ,  &  in  ▼etefibus  eciam. 
cxemplaiibus  non  jpai^um  ab  hac  divctiam  ledionem  inveni: 
qaamvis  neaue  in  illis  etiam  ea  integia  Sc  ilnceia  lit :  talis  dft  ca- 
mcD,  ut  ioaicio  cflepoffit,  in  hoc  loco  yitium  fubelTe  Sc  pccvci- 
fiooem  aliquam.    Duo  funt  remcdia ,  qnc  medici  e  belui«  (ut  fe- 
lunt)  didicese ,  &  utraque  ad  corpora< '^i^gahda  accommodata  : 
DDomfcilicet  voiutus,  quod  ^  canibus'» rciimed^ hctbula  quadam 
peipQigari  confpcziirent  ,  accc^erant ^  alterum  cJyftec  ,   ab  Ibi-. 
^gyptia  videntes  eam  maiina  aqua  per  iniferiores  paites  fe  ablue- 
:    ic.    Exponebat  igitureanunc  Ciceio  :  fed  in  hac,  quam  habe- 
^  mos ,  /criptura  confiifa  funt  Sc  pertuibata  omnia  :  itaque  leftiqt 
eflepotavt  hnnc  iocmn  quemadmoduito  in  pfr^s  iibris  cft  deferi- 
^e.   mm  tamen  corruptum  cflcconftct ,  ad  £um  notam  ,  qax> 
BKadQmindicet,  adpoitiL    Plut.  incommentasie»  quo  difputatt' 
ittia  fint  animantia  piudentioia ,  tenenane ,  an  aquatilia ,  utiam-. 
que  hiftoriam.tradit  his  veibis  ,  K6m  ^  iriit  Tjyi  xaOfltipoyri;  ittt^-" 
Tvc  ;t^Af^ttyT«£.    Et  panib  isfi^  »  Tm;  *n  vj3«mc  i^r-  viroKWe-pu*'- 
iKfAif   MeirMf/Mifnt  AiyMici    fUftUif    Mtti    /AifiHfet^^eu   pa.a-iiu 
Vt3er,     Kemiti^ne  tauii  purgare  alvos  Hus  t/£>gyfiia  emrint.l    Vaiii^* 
legituiin  libb.  MSS.  nam  pro  fmgart  dc  pnrganttj  6c  furgantee  , 
^fmvtnt  rcpcxitur;  3cpto  cams^  canes:  utfoccaire  ica  corrigen*- 
dinn  ut :  Vomitient  canes  Purgantttr  :  alvt  fe  ibts  o£gyptia  cufOMtJ. 
cnius  tei  hifkonam  cx  f  link»  &  Plutaccho  licet  cognofcere.    V» 
Mmtt,  Vemititut  cmus^  furgatitat  autem  alvts.lbest/£i$yptim  curam,\ 
£ft  ab  editione  Viftbciis  nequc  alitcc  £alat.  pr.  nam  (ec.  fnrgantur. 
,  ^m  alvts  Ibii  t/£gyftij€  a^oHt»  tett.  vcrb',  furgart  amtm  alvtt 
Ibit  t/£^ftis   ettfom*    vulgatx  vemititm  canis  furgart  alvpi  Jbtt. 
•^ftiacuram^  Pi  Manutius  fingebat ;  vefiiifientcanesftergantiir: 
^vefelbts  u^yftin  mrant,  Lambinus  hcicnon^mplictter  in^mit. 
<7ntfmMr.  Appacetman^eftf,verumcflepi«yx''f i»4iifrw.  Gtonovius. 
Vmitimu  &  dejeStitntfmgare  y  tx  et ,  (fued  vomititne  eantt ,  sivo  ft 
^^  ^c]  Sic  ccftitui,  fcrtptune  vetctis  veftigia  feeutus  ,  nam  vul- 
gataleftio,  vomitiont  canis  purgart ,    aivot  ibes  t/£gyptia  curant  ^ 
ineQdoia  eft.    fed  in  ce  peifpicua  quid  opus  cft  exempiis  przfes-^ 
tim  inpiomptu  poftris2  ita,  quae  defunc.,  fupplcnda  funt.    Naxh 
peifpicue  dicit  Ciccio ,  medicos  reperiiTc  >  non  vomitionc  canet 
FQigaie.    neque  alvo  Ibes  i£gyptias  ie  curaie.    nam  eciam  qut 
noQcrant  medici  hxc  viderunt :  &d  rationem  purgandi  pei  vo- 
^^itioncm  6c  alvi  deie^ionem,  ex  eo»  qubd  cancs  &  ibc5  nitduo* 

iws  di?ec(tt  modis  fc  mm,   Lambin, 

Hhh  hhh  khh  3      '  1%.  I^Ti 


5oi8         Db  Natora  Deorijm 

Auditam  eft,  pamliera&/qna&  in  barbana  venenata  cat- 
7,  B.  ne  t>caperentur  9  reoicdium  quoddana  habere ;  jqu&'<:!lm 
b  carpc-  cffent  ufae  non  morerentur:  capras  auteni  in  Creta  fe- 
jrentur  ^^5,  ctim  effent  confixae  ve^enatis  fagittiSyherbamquae- 
c^dicunt  rcrc,quxdi<aamnus  vocarettir;  quam  cum  guftaviffent, 
^/^(^iff.  £igittas  excidere  cdicunt  ecorpore.    ' 

ii-j  Cerva&que  paulo  ante  partum  perpurgant  fe  -quadam 
terbuB  f  quae  Sefelis  dicitur.  Jam  illa  cemimtis  ,  ut 
contra  metum  6c  vim  fuis  fe  armis  qusequedefendat. 
Cornibu^  tauri»  apri  dentibus,morruleone$ ;  aliae  fogi 
fCf  aliae  occultatione  tutantuc :  atramenti  effufione  fe- 
piae  ,  78  torpore  torpedines.  multae  etiam  infedantes 
odoris  intolerabili  foeditate  depellunt. 

LI.  Ut  ver5.  perpetuus  mundi  effet  omatus  , 
magna  adhibita  cura  ^  a  providenria  deorum,  utfem- 
per  effent  dbbeftmram  genera »  8c  arbonim  ,  omnium- 
quc  rerum  ,  79qua  altae  aut  radlcibus  a  terra  ,  aut  ftir- 

pibua 

7S3v  Ttr^or0  ttrfedims.'}  VdpMHf  Gnrci  Tocant*  iiee  dttbiam  cft 
qnia  a  nacufa  fic  efic^  nomta  inveneiit  in  «traqoe  liogua.  H«c 
U6tix»  mibi  vehcmentei  £iipefta  fieii  coepit ,  pofiqoam  cam  cmn 
tlti&  (criptoiibus  contuli.  Ita  enim  vulgo  legitur:  Twport  torpedi^ 
msmults  ttiam  infe^Ante»  odoris  itttoUrabiii*faditsU  dtptUunt»  Bgor 
YCtb,  imtltSf  legendnm  cenfeo.  Singulz  iiqnidem  ,  non  turoil 
duntaxat ,  valent.  Cicero  fan^  de  iniedantibas  indefinit^  pto^ 
nuociar.  Ariftot.  lib.  ix.  capw.37.  pifces  dantazat  inle^^antes  v«^ 
xio  faccre  fcribit.  Sed  quc  Flinius  &  Piutaichus  memoxant , 
ctiam  dc  hominibus  intelligi  poflunt  fine  ambiguitate.  Exftat  dp 
hac.Claudiani  carmen.    Bttmltims, 

,  V9''il^^ltA  ditt  Toditibus  k  terrM  atit  fiirpihus  tiJOtiturentmf,'}  Ste 
Tulgatti  fic  £c  Bonon.  1494.  at  nonnulli  Codd*  ^«0  d  terra  ,  vel 
ttrrA  ,  contifufitur,  omiflis  ceteris,  qu«  foides  libraiiorum  Gratc^ 
20  videntur.  Ipfara  veib,  niii  fallor*  Ctcetonis  manumdatReg. 
nofter,  qui^chabet»  aus  Mut  radicilfus,  aut  fiirpikus' u  terta  con» 
tintrmuri  neglc^^icet  «/r^  pafticipio  y  quoa  proifus  impot* 
tunumhic  axbitxor.  jywif;  I>avifias  leiicit  uitu  ,  quod  in  pleris^ 
que  MSS.  non  repeiitar,  neque  prziertim  in  flod.  qoo  Davmns  ia 
AngVia  eft  nto ,  in  quo  htc  iocus  ita\  legitor :  flMu  m»  rmdicibus , 
uut  ftiffihus  A  ttrfA  cotitintfttttur,  Siipereft  tamen  qua;dam  diffi- 
cultasy  fcilicetdifieientia,  |qus  hicvidetor  efie  pofita  intet  1  U« 
ces  8c  ftirpes.  Eqaidem  (cio ,  vocem  poftetioiem  latias  patei  & 
ufarpari  de  omnitus  plantis  generatim  >  verlon  de  eo  ufa  1  »s 
hlc  non  agieur.  Altcta  illa  fignificatio  vocis  piopiia  nthil  di  tt 
^[radiceSi  pijtfemm  in  Ciceione,  qol  dicit  cap.  xo.  h.  ].  £«,  w- 
rum  Jiirpes  ttirra  eontiutntur»' Sc  cap.  33.  Si  ta  ,  quu  i  ttrru  j      H» 

bus  continttttur,    Lercalopciias ,  ut  (ecaret  nodum  iftom  ,  i     'tg 

radites  cS^  n^Qsxun  >  ftims  vcp  plaAfam^-  Qqam  son     te 

■    .     ..  •  ,      ■■  -      ^, 


LlBER     SECUKE^US.        3029 

p%m  continerentur.  qnae  qnidem  omnia  eam  vim 
femfnfs  habent  in  fe ,  ut  cx  nno  plura  generentur  :  id- 
qae  femen  inclufum  eft  in  intima  parte  earum  bacca- 
rum,  quae  ex  quaque  ftirpe  fiinduntur :  iisdemque  femi- 
nibus  Sc  homines  afiatim  vefcuntur ,  Bc  terrse  ejusdem 
generis  ftirpium  renovatione  complentur. 

Quid  loquar  9  quanta  ratio  in  befti^  ad  perpetuam  iiS 
confervationem  earum  generis  appareat  ?  nam  primiim 
aliae  mares  ,  aliae  foeminae  funt:  quod  perpetuitatiscau- 
£i  machinata  natura  eft.    Deinde  partes  <:orporis  8c  ad 
procreandum  &c  ad  concipiendum  aptifiimae :  &c  in 
mare   &  in  fcemina  commifcendorum  corporum  mirae 
KKdines.    Cum  autem  in  locis   femen  infedit,  rapit     ' 
omnem  fcr^  cibum  adfefe»  coque  «ifeptum  fin^t  ani-^  coe^m 
toal :  quod  ctim  ex  utero  elapfum  excidtt ;  in  iis  am-^"*'***-^* 
man^buSy  quae  lade  alontur,  omnis  fer^  cibus  matrum 
h^efccre  indpit :  eaque  ,  quae  plullo  antfe  nata  font  >    P.  LU. 
fine  magiftro  ,  duce  natura  ,  mammas  appetunt ,  ea- 
romqae  ubertate  faturantur.    Atque »  ut  intelligamus, 
nihilhomm  effe  fortuitum,  &  haec  omnia  efte  eopcra^  «/iV««» 
providae  foBertisquc  natmae:  quse  multiplices  fostuspro-^**^'* 
creant.,  ut  fues ,  ut  canes  ,  his  mammarum  data  eft^^** 
multimdo:  quaseasdem  paucashabent  eae  beftiae,  qux 
pauca  gignunt.    Quid  dicam,  quantus  amor  beftiarum  119 
nt  in  educandis  cuftodiendisque  iis ,  quae  ^procreave-  f  piocrea* 
^t ,  usque  gad  eum  finem,  ^<>dvLm  poffint  fe  ipfade-^«"J^*'"* 
fendcre.^  etfi  pifces,ut  ajunt,  ova  ciim  genuerunt,  rc-|  *z,  ^f?i 
linquunt.    ««facild  cnim   illa   aqua  &  fuftinentur  &cfrS? 
famm  fundunt. 

LIK 

Udalojmdus  inient  rarionem ,  patee  vel  e  feqaentibns  Ciceronis 
▼eibis ,  qux  legnntnr  in  Or.  cap,  43.  Ommimm  mMfftamm  artitim  ^ 
fi^  ^rhvrum^  Mtado  nts  deUBAt  i  radices  fiirfts^Ht  mn  itm,  un- 
^e  pacet,  fiirpes  dici  de  tadidbus  atbotum  alttfuno ,  quemadmo- 
^  de  aliis.  £0  amem  lobentius  locum  iftnm  ptotuli ,  quod 
ncit  multum  ad  confitmandam  cortedionem ,  quam  proponam ,' 
Jcilicct :  Sj*^  i^^  radieibHs  &  fiirpibits  a  terrA  continerentttr ,  auc 
potins  minoie  adhac  mutatione :  Sn*  eUte  a  terra  radicibus  &  fiir» 
}^  tminmntuf,  qi»>d  vere  idem  eft,  quod  did^um  eft  fupracap;. 
to»  ^usrerraexfi  ^eratafiirpibHS  inpxacontineat.    Bouliier. 

lo.  Dtsm  pej^  fi  ipfa  defendere,  ]  Arift.  lib.  i.  Pol.  Tct  fjLh 
•yuTiiB^M  nw  (aiw  nttrdut^r  frp<Kpif  ,  »c  iMth  ttvcu  (jAxj^ie  T 
^^at  dLbrh  etvrrei  9ropi(fif  to  ytnti^iu    Vrfin. 

9h  fHik  mm  ilU  aata  &  fufiimntter  4sr  f^m  fHndnnt.l    H«e 

Hkkkhbhbb^  Ti- 


.3030         Pe  Natura  DpoauM 

LII.^^Tbst.ui>ikes    aateni    •&  crocodilos  4i- 

cunt,  cum  in  terra  partum    ediderlnt ,,  qbruere  ova  » 

deinde  difced^re.    ita  &  nafcuntui: ',  8c  educantur  ipfa 

per  fefe.    Jam  gallin^  avesque  reliquae  §c  quietum  rc- 

quirunt  adpariendum  iocum,&  Sjcubilia  fibi  nidosquc 

h  eonfti-    ^conftruunt,  eosqiie  quam  poffmxt  moUiflime  fubfter- 

tuuntijrf.    nunt ,  ut  quslm  faciUim^  pva  ferventur.    Ex  quibus 

r  pianis     P"^^^^  ^^^  exclufcri^it ,  ita  !;uentur. ,  ut.  3c>penais  fo* 

j^s.        veant,  ne  frigore  laedantqr ;  &  ,  fi  eft  calor  a  fole,  fe 

k  puUi      opponant.    CiiDEi  autem  i^pulli  penpuliS|  uti  poftant , 

duftittMS.xmn  volatus  corum  matres  profequuntiir  ^-vreliqua  cura 

liberantur. 

130    Accidit  etiam  ad  noonuUorum  aniniantium  8c  earum 

.  rerum ,  quas  terra  gignit ,  confervationcm  &  falutem 

liominum  etiam  fQilertia    &  diligentia.    Nam  midra& 

,   &  pecudes  &  ftirpesfunt,  qus^iine  prpcuratione  ho-* 

minum  falvas  effe  non  ppffunt.    Magnas  etiam  oppor'* 

tunitates  ad  cultum  hominum  atque  abundautiam,  aliae 

.      '  aliis 

.      •  •      /  .    ■■    , 

yidentur  ezprimefe,  quaii  aqua,  ia  auam  ova  pifciiun  tocidunt,. 
ntultuqi  conferrct  ad  pifces  producend6.$  ,  cum  tamen  Fhylici  eam 
vim  adtribuanc  calori  folis.  Ariftoteles  ipfe  ,  quem  Cioero  fiere 
ubique  fequituf ,  inquicHb.vi.  cap.  11,14.  Hift.  An.  Omiriaova, 
quz  ab  a^ua  aufemntur,  Sc.nihil  leperiunc  •  qaod  ea  zctinuit »  fioe 
dubio  perire.  Crediderim  igitur  ,  hic  voculam.  unam  eilc  trans- 
pofitam ,  &  corrigendum  eue:  FaeiU  tnim  iUa  &  afua  fitjfinentisr  ^ 
&  fcetHtn  fundunt.  Nccdrarium  eft  ita  legi ,  etiamti  nulia  alia 
efiet  caufa ,  qukm  quod  illa  aqtta  ,  juzta  ie  pofit» »  (ententiani 
xeddnnt  dobiam.    Rcuhitr, 

91,  Tejludinej  &  crtctjliios  dicunt.}  Hisce,  ne.^ies  tnemoieQHa 
confentanea  tradunt  Ariftot.  H.  A.  V.  33.  Plutarchus.de  Soleru 
Anim.  pag.  982.  &  y£lianus  V.  H.  I.  6.  Infupci  notarim  ,  MS. 
n.eg.  Corcodilos  exhiberc  j  quod  haud  temcr^  damnandum  ;  licct 
Qixa.  iemper  KfOKoSuh^^  dicant.  Ccrc^  iionnHllQrum  poetamm 
I.atinorum  verfus  iine  hap  Uttcrar):im  transpoQcione  non  conftanc. 
^Unninb  vide  Marq.  Gudium  ad  Fhxdri  Ub.T,  Fab.xxv.  Davijim» 
Memoriae  vitio  iine  dubio  eft  fa^um,  quod  OaviHus  dicit  >  ea  * 
«ua:  Cicero  narrat,  de  tefiudine  &  crocodilo,  convenixc  ii»,  qux 
4icit  Ariftoteles  Hift.  An.  V.  33.  nam  philofophus  ifie  vult  utrum- 
que  aoimal  incubare  ovis  fuis.  verum  iierifacile  poffit,  ut  Aiifto- 
teles ,  alios  duces  fecutus  i(i  aliis  opcribus^  qux  jam  iiin''  ~"  i» 
idem  dixerir.    Bouhicr, 

'83.  Cubiiia /ibi  nidosque  ^c,"]  JjCgCi  nidosve,     Eft  emtl*  i» 

Ciceronem  leipiccro  vaiio^  modos  ,  quibus  aves  przpara  i> 

Ifi  ()uibus  ova  ponere  volunt.     Vulgatiffimum  eft»  in  M£  1- 

rari  in  ^ut,  vi4c  cfl,  Bfnti^jm  .a4  iiQiaCf  UU  nu  Qd-  *  U 

i4mf 


LlBER     SECUHDtyS.        303I 

aUi«.  in  locis  reperiuntur.    ^gyptum  ^4  Nilus  irri^ti  &, 
cum-tota  aeftate  obrutam  oppletamque  tenuit,^Jtum 
recedit,  moUitosque  &  oblimatos  agros  ad  ferendum     P*  B. 
reUoquit.      ^^  Mefopotamiam  fertilem  efficjt  Euphrates: 
inijuam  *quotannis  quaii  nqvos  agros  invehit.    Indus^  ^*^.  <Sr. 
vero,  qui  eft  omnium  flurainum  maximus  ,  non  aqui^^*^- 
folum  agros  Ijetificat  &  mitigat ,  fed  eos  eriam  confe- Jqj"'*' 
nu    magnam  enim  ^7  vim  feounum  fecum  frumenti  fi« 

mi- 

94,  NHms,'}  Reliqua  de  Nili  miraculis  mcmorix  prodita  miini 

facimus.  De  Kili  exuodamia  vaiias  fcripcorum  fentcotias  colle- 
git  Plut.  iii  Placitis,  lib.  iv,  cap.  i.  Citac  intci  reliquos  biftoricos 
Herodotum.  Frzter  hunc  liberalem  de  hoc  mentiooem  fecemnt 
(ot  ego  quidem  lcgi)  Ariianus  lib.  viii.  de  Vita  Alexandii.  Diod. 
Sieui.  de  Kc^rum  anciq.  lib.  i.  cap.f.  Fbiloft.  lib.  vi.-  de  ApoIIonii 
yita.  es  oiatpribus ,  Ifocrates  in  Bufiiide.  et  philofophis ,  memi- 
neiunt  quidein  Flato  6c  Ariftoteles :  &  citatur  quidem  Aiiftotelis 
tttulo  libei  de  Nilo,  qui  tamen  in  catalogo  non  repeiitui.  Seneca 
libeialios  lib.  iv.  de  Natuf^Ub.  QusfttoniDOS.  Luciet.  lib.  vi.  ex 
Ceo^pbis.Pomp.  Mela  lib.  i.  Plin.  lib.  v.  cap.p.  Solin.  Cftf»4o. 
StraDO  Jib.xyii.  ex  Aftiooomis  Cleomedes  ,  ubi  difputac  >  ucfam 
fub  aqoiloiie  babitecur.  Exftat  de  hoc  Claudianicaimen.  Bituttim* 

ts.  Tttm  recidit,]  Vi^ocius,  Heivagius  aliique  antc  Gmteium 
rettdit^  uteftquoqoeinBuslid.  ceite  cap.  feq.  dicuntui,  dfiusmdri'' 
timi  multmm  accedtntes  iy  recedentes,  £t  KtttTti^ertc  MiU  diccbacur. 
Scd  videcut  Giuceio  amatom  hnffi  jpta,  uude  cap.  51.  edity&  in 
puri&  in  fceminA,  ubi  iidem^^^rr.  Gianov. 

S^  Mefopotamiam  fertilem  efficit  £uphrdtes.}  Lucan.  lib.  III* 

—— — —  Sed  fpAtfus  in  agros 
Fertilis  Eupbrates  ,  Pharia  vice  fungitur  unda, 

Sotio.  cap.  50.  Folyhiftoiis  :  Mefopotamian^  epimat  anmua  inunda* 
tiemis  excejjihus  f  ad  injiar  t>£^yptii  amnis  terrif  fitperfufus  ,  inve^d 
feli  feeesmditate  ^  iisdem  ferme  temppribus  quihus  Nilus  exit  ,  fele  fci'* 
iicet  inpartt  cancri  vicefima  con(iituto.  Caufas  iftius  foecundx  inun<- 
4ati'onis  leddit  Folybius  fub  finemix.  Epitomes:  KtTtov  Ji  riraf^ 
0«  ^ju/3«i?«<  T«f  utv  (iv^nftv  ovK  \k  tjJc  ffvp^iiffiatc  Tm  X*'f**P^' 
*Af  tfA^peni  ,  aiAX'  f»  tSc  atvetTH^mc  tHf  )^tom9'  thv  /1  /ucM»cr<f 
M  TAi  ixTpoWc  tie  tTri  Tnt  x^P*^ »  *-*^  *^^^  /Jitpiffxof  et.uTO\j  to9 
t7<  Tat  dp^tytruf.  Aiiianus  hoc  omnibus  Afix  flnminibus  com- 
mone  efte  dicic.  Fluca  eic  Fiinio  U  Sciabone  peceie  licebic* 
BetuUius, 

•-  Vim  feminum  fecum  frumenti  fimilium.'\  An  igicur  potavlt  Tul- 
lio  «ndum,  non  ipfa  fiumenti  femina,  fed  aliquid  iis  fimile  de- 
po  OTe)  NuIIo  modo.  Huic  incommodo  vitandb  pluies  edide* 
loi  vim  feminum  fecum  frumenti  &  /imilium  \  Aldus  aotem  pa- 
tci  'xm  fimilium  pioifus  omific,  Commodas  modo  diftin£fcio- 
ac  «iDc,  re£ke'que  fe  habebic  MSStorum  Icftio:  Vim  feminum  fe* 
««     frumenti  y  fimHium ,  dicitur  deportare.     Porib  quac  de  ftuviis 

kii     ^Ta4it  Noftez ,  19  Odavium  fuum  transtulic  Miauc.  Fclix  cap, 

tikh  kbk  hhh  ^  II, 


3031         De  Natura  Deorum 

131  niilium  dicitur  deportare.  Multaque  alia  in  alus  locis 
commemorabilia  proferre  poflum :  multos  fertilesagroSi 
alios  aliorum  fru<ftuum. 

LIII.  Sed  illa  quanta  benfgnitas  natura^,  quod 

tam  multa  ad  vefcendum  »  tam   varia  tamque  jucunda 

gignit:  neque  ea  uno  tempor^  ahni:  ut  femper  &c  no» 

vitate  dcledemur  &  copiS?  Quam  terapeftivos  autcm 

dedit,  quam  falutares  non  mod5  hominum  ;  fed  etiam 

pecudum  generi ,  iis  denique  omnibi^s  J  quae  oriuntur  i 

terra ,  yentos  Etefias  ?  quorum  flatu  nimii  temperantur 

calores.    Ab  iisdem  etiam  maritimi  curfus  celeres  & 

certi  diriguntur.    Multa  prsetereunda  funt :  Bc  tamea 

131  multa  dicuntun  Enumerari  enim  non  poifunt  fluminum 

mtimi      opportunitates:  aellus  maritimi  »  multiim  accedentes  & 

«cced.  tom  reccdcntes  :  montes  vcftiti   atque  fiivcftrcs  :  falinae  ab 

teccdcotes  qj^  maritima  remotiflimae :  mcdicamentorum  fahitarium 

ji^jjj"**'    pleniffimae  terrae  :  artes.  denique  innumerabiles ,  ad  vi- 

acced.       ^uni    dc  ad  vitam   neceftariaB,    Jam  diei  nodisque 

Pmftfi     >  viciffitudo  confervat  animantes  ,  tribuens  aliud  agendi 

tempus ,  aliud  quiefcendi.    Sic  undique  omni  ratione 

concluditur  ,   pente  confilioque  divino  omnia  in  hoc 

mundo  ad  falutem  omnium  confervationcmque  admi^ 

rabiliter  adminiftrari. 

T33     Sin  nquaeret  quispiam»  cojusnam  cauil  tantanim  re« 

m  qaatnc   rum  moUtio  httz  dt :  arborumne  8c  herbarum  ?  quas 

^*         quamquam  fine  fcnfu  funt ,  tamen  a  natura  fuftinentur, 

P.idli.  at  id  quidem  abfurdum  eft.    An  bcftiarum?  nihilo  pro- 

babilius,  deos  mutarum  dc  nihil  intelligentium  canfi 

tantum  laborafTe.    Quorum  igitur  cauia  quis  dixerit  ef* 

j5  fo'nni    fedum  effe  mundum  ?  Eorum  <>fcilicet  animantium  , 

juiiai.  A£r.  quae  ratione  utuntur.    hi  funt  dii  6c  homincs:  quibus 

profec^o  nihil  eft  melius.    ratio  eft  enim  ,  quae  praeftat 

omnibus*    ^^  ita  fit  credibile ,    deorum    &  bominum 

cau- 

is.  Davif,  Gum  Davilio  facetena ,  fi  patetet  1  unde  haec  Cicero 
tiaastulit,  etli  nos  utiiusque  veiba  poflemus  confeire.  Hoc  cum 
incertum  Gt ,  vulgatx  leftioni  tanto  libentlus  adhaeieo ,  quii  es, 
qoam  illa  defignat  >  mtnus  eft  incredibilis   qu^m  a]  Ia« 

Frumentum  illud  eiat  veiilimilitei  milium ,  quo  apud  vt  an 

tantum  Indi  vefcebantui ,  fed  etiam  Sarmatx  ,  qui  eiant  iii2 
fDQtibus  Indi.  Vide  i£Iianum  Vai:.  Hift.  iii.  39.  5cibi  Peiiz  n. 
BMhitr, 

St.  ItA  fit  credikite,']  Ha&enus  cuG ,  itatfue  s  fed  enclitica  e. .      nf- 

Ihi^  abcxat  f  alatiais  >  eaquc  pioptcr  zcjed  Grmtrns^    Scd  aii   «1 

^  bic 


LlBER     SECUMDUS.         903} 

catifS  h&am  efie  tnundum  ,  quaeque  in  eo  fint  omnia. 
Fadliusque  intelligitur  ,  a  diis  immortalibus  hominibus 
efie  providim ,  fi  erit  tota  hominis  fia1>ricatio  perfpe£la , 
omnisque  humans  naturse  figura  atque  perfedio.  Nam  X34 
cum  tribus  rebus  animantium  vita  Pteneatur,  dbo,po-P  ^^^, 
tione ,  fpiritu:  ad  haec  orania  percipienda  os  eft  aptifli- "**""     • 
•mam :  quod  adjundis 'naribus  fpiritu  augetur. 

L.IV.  Dentibus  autem  in  ore  ^ conftruAis  man- q  conftd- 
ditnt  »  atqueabhis  extenuatur  &  ^9  molitur  dbus.  co-^'*'*'^^ 
ntm  adverft  acuti  morfu  dividunt  efcas  ,  intimi  au- 
tcm  confidunt ,  qui  genuini  vocantuf  :  quae  confedKo 
etiam  a  lingua  adjuvari  videtur.    Linguam  autem  ad  135 
radices  ejus  haerens  excipit  ftomachus  :  qu6  primum  il- 
labuntur  ea,  quae  accepta  9»funt:  oris  utraque  ex  parte 
tonfillas  attingens ,  palato  extremo  atque  intimo  ter-  ' 
minatur.    Atque  is  agitatione  dc  motibus  HnguaB  ciim 
9»  depulfum  &  quafi  detrufum  cibum  accepit ,  'depel- «  deglutii; 
lit.     Ipfius  autem  partes  eae  ,  9*quaB  funt  infra  id,^*"'^ 
quod  devoratur,  diktantur:  quae  autem  fupri,  contra- 
hontur. 

Sed  chm  afpera  arteria  (  fic  enim  l  medicis  appeUa- 1  j6 
tur)  oftium  habeat ,  ad^uijidum  linguae  radicibus ,  pav^o 
fupra  quam  ad  linguam  'ftomacbus  anneditur ,  eaque 
ad   pulmones    usque   pertineat    excipiatque  animam 

•cam, 

I 

Ikic  yel  eo  priores  rcfte  a^nt  reddentcs  vocem,  qu«  eft  in  Vifto- 
ftanis  aliisqoe  iintiqaiseditiombixSy  mHndumf^Mque  in  e^  mund»  Jint^ 
mrnm^,  Dtquidem  lcgi  quoquc  inBuflidiano.  Utique  talcs  itcratio- 
nes  fitnt  tx  decore  Laiini  fcrmonis ,  etfi  cap.  61.  in  fimili  locutione    ^ 
^idem  omittatnr.    Cronov, 

f  p.  MoUitur  eibus,]  Satis  apttis  elicitur  fenfus  :  m^ji  tamen  ma- 
gis  placetet ,  moUtur  :  \  veibo  moh  >  motis ,  unde  moUres  dentes, 
iatque  etiam  in  hoc  veibo  MafFaei  libet  confonantem  non  gcminat. 
P.Manttt, 

90.  Smt,  oris  mrMftte  &€,}  Sic  Pall.  noftri  &  P.  fic  cdiii  l  Vi- 
ftorio.  prius  erat ,  fynt  ore.  is  mra^ue.  fed  quo  minos  id  heic  tolcr 
xetur  fiicit  icpctitio  ejusdem  is  paullb  poft.    Gruterus. 

[ .  D^ulfum  ir  'tuafi  detrufum  cibum  accepit ,  depetlit, ]  Non  pofium 
n  tjpexmadcie  ifthsec  efle  llne  vitio.  nihil  tamen  difcoidant  mfll 
n  t.  Idem,  Sed  ia 'BuSiidiAtio  timea  eiix  fmotibus  lingua  pul* 
ji       *-.     Gronovius. 

Sl^afunt  infra  id^^uod  devorMur.']  Alitcr  legiturhic  locus  i« 
r  ..criptis:  qu4  funt  infra,  in  quasidftjmddefvoraturydefcendit^ 
I     llopoft  antiquas  idem  libex  habct  >  tadcmqut  a  fulmonibus  r#«^ 


3034  -De  Natura  Deorum 

t  er  qua    s  eam ,  quae  dudla  fit  fpiritu  ,  eandemque  a  pulmombos 

«duftusfit  refpiret    ^    reddat  :  tegitur  quodam  quafi  opercQlo. 

Ms!^    •  ^^S^od  ob  eam  caufam  datum  cft,  ne  ,  fiquid  in  eam 

p!  b.     cibi  forte  incidiffet,  fpiritus  impcdiretur.    Sed  ciim  alvi 

natura ,  fubjeda  ftomacho ,  cibi  &  potionis  fit  recepta* 

culum;  pulmones  autem    &   cor  extrinfecus  fpiritum 

adducant:  in  alvo  multa  funt  mirabiliter  effeda,  94qu^ 

conftant  fcre  e  nervis.  Eftautem  multiplex  &  tortuo- 

fa  9  arcetque  &  contiuQt ,  five  iUud  aridum  eft  ,  five 

humidum ,  ^uod  recipit ,  ut  id  mutari     ^  concoqui 

t  facile     tpoifit ,  eaque  tum  s^dftriogitur  ,  tum  relaxatur,  atqae 

pol£t«/;V.  otpne,  quod  ^ccipit ,  cpgit  &  xpnfundit ;  ut  facile  Sc 

caloxe,  quem   mukum  hab^t;,  ^iexterendp  cibo  ,  dc 

praeterea  fpiritu  omnia  co^  atquei  confei^  9^  in  reli- 

quum  corpus  dividantur.  ' 

JUV.  In  pulmonibus  autem  ineft  raritas  qase* 

:'  dam  dc    aflimilis  fpongiis  moUitudo  ,  ad  haunendom 

fpirit^m  aptiifima :  qui  tum  fe  contrahunt  adfpirantes, 

97tum  r^fpititu  dilatant ,  ut  frequenter  ducatur  cibus 

ani- 


93.  i^d  9h  ijHam  eaupm  datttm  efi^  ^hifi  ^dfi  in  edm,']  Veneta 
\t€t\o  vetior:  ^«i  «^  t^am  cMtfem  dMum  tji  fUe  fi  ^md  eibi  fvrf 
im:idiffit.&c.  Catnei. 

94*  Sl^^  con/iant  fere  e  nervis,]  Legehdum  confidt  ,  Ut  cft  in  ma* 
Hafcripto ,  ut  ad  ahum  refexatur.    Vr/in, 

9f.  Exterendo  cib§,]  Ita  Vidorius,  inventumque  in  F.  Gulielmi]. 
9am.  Fail.  pr.  ac  fec.  retinent  vulgatum ,  &  terendo  cihe,  t^tt.,  ▼crb 
iahtt^in  terend»  (ib;  mallem  omma  abeflent.  fane  olent  glotiCun. 
Cruteruu 

96.  In  reliqHtm  cerpus  didaatur.}  Sic  legendum  ,  didoHtjtr^  id 
cft  diffiindantur^  diftribuantur.  Lucret.  Inde  quod  exfrimimm  »  per 
tautas  emne  paiati  Diditur ,  ^c.  Lambin.  In  reliquum  eerpns  eli-ui^ 
dantur.]  Lambinus,  didantur,  fed  non  lefpondent  membranae  no- 
firx  nllx,  Cruter,  Livius  ii,  3Z.  'B^ddentem  iu  omnes  corforie  ^snea 
hunc^  qno  vivtmus ,  divifum  fariter  in  venae  maturum  conftGto  cibm 
fiuguinem.    Gronovius. 

97.  Tumfpiritu  dilatant,]  Peeft^,  fe,  quod  eft  in  antiquo  ,  tetm 
fe  fpiritu.  &c.  Urfin.  Tumrefpirttu  dilatant,}  Eft  a  Vi^ozianis  j 
jieque  alitcr  Fal^  pr.  nam  ftc.  refpirant.  vulgg.  tuns  fpiritu  /*-'«- 
tant.  Lambinus,  tum  in  refpiratu  diL  Fal.  tert.  habebat  ,  tum  fe 
fpiritudil,  F.  vero;  tum  fe  in  fpiritu  dil,  quxomnia  arguunt»'  fc 
ioi  vocem  vulgo  invifam.  Gruterus.  Quac  fcllicet  fuit  re^"'  , 
pco  qua  vides  nonnullos  habere  refpiratu ,  nt  eft  &  in  Bui  i- 
oem  hxdtatione  hre  oborta  ,  quae  in  v.  fufpiritus  ,  quam  c.  .  ii 
librp  XXX.  etiam  8c  aliis  locis  expulerant  inhumaniores.  Tu.  iit 
xffpiritu  dilata^t  autem  cft  m  Yiftoxianis  intcgtc ,  qupd  »^f^>^     i| 

■C 


LiIBER     SeCUNDUS.  303^ 

animalis,  quo  maxim^  aljantur  animantes.  £x  inteflimsi37 
autem  ^&  alvx) »  fecrcctis  a  reliquo  cibo  fuccus  is,  quo  Y  ^nontjf 
alimur,  pcrmanat  ad  i6cur  per  quasdam  98  a  medio  in-  '*/'^'^*. 

■  *^   ^     •  teftinoi,^f «« 

fic  impeifefb^  Grateros  aut  adfpcxeric  am  nobis  narret.  Quum  ta* 
men  pateat ,  quid  velit ,  integrum  Vidoii^num  repofni ,  vel  ex    ' 
ipfius  aibttiio.  GnnoviM,    Daviiius  legit :  Tum  fi  in  rtfpiritu  di' 
latantm 

9).  *^  nudio  itaefiint,'^  Ciccronem  nolliam  falfi  reum  facit 
Andx.  Vefalius  lib.  de  Humani  Corpoiis  Fabrica  v.  cap.  6.  Vefaliua 
inqaam  ,  vir  non  modb  de  aite  (ua  >  fed  de  liceris  in  univeifum 
optlme  meiitus.  Ciceronis  caufam  fufcipiam  ez  zquo  &  bono 
componendam  ,  idque  coram  aibitzis  ,  ut  opinor,  fatis  idoneit. 
Conceffiirus  hoc  pro  iua,  quam  re  ip(a  comperi ,  humanitate  no« 
,  bis,  Dt  (pero  ,  eft.  Neque  enim  opus  eft  ,  ut  dKpt^Qjincuof  R.ha^ 
damaoti  Itimmo  |ure  cont^ndentes  expeiiamur.  Cedat  ipfe  Ga- 
lenum  aibitrum,  virnm  ex  Afclepiadea  do£fcrina  minim^  repu*  , 
diandum.  Nos  pro  manibus  Giceionis  Macrobium  exorabimus  » 
viium  lemrn  naturalium  minime  impericum  &  otriusaue  iingnx 
calieotiffimam.  Hoium  aibitiio  caufam  judicandam  une  appel- 
larione  committemus.  Nts  vo  luiffifTiptof ,  inquit ,  /ive  <ro  fxta-u^ 
ptMf^  Ciccro  faijo  midiMm^  intefiintim  tramtulit,  Quoniodo  igitui  ? 
Kam  multa  vir  ille  Grzca  Latinis  veibis  eflfeiie  voluit ,  6c  ia 
commiiaem  loquendi  ufum  ttadacere  ,  eaque ,  quar  duriora  vide-  > 

bantar ,  uiii  moUire.  In  his  nimiium  hoc  quo^ue  fuit ,  quod  cum 
Xatina  dtuities  componi  non  permitteret ,  dis|un£tim  enunciavic 
IGizcorum  compoiitionem  ,  multoque  comptius.  Hanc  natuia* 
ilem  transfeiendi  rationem  fequutus  eft  etiam  Andeinacus ,  avij^  ^ 

;  mmc  medium  intefiinum  ,  nunc  medium  inteftimrHm  ,  apud  .  Gale* 
Imum  transferre  nihil  dubitavit,  parum  forte  iftius  Tullianr  trans* ' 
lattonb  confcius.  Sed  quid  aliud  vei  e  re  natum,  vel  dia  delibe* 
jratum  in  mentem  venire  potuit  vel  illi  t  vel  alii  cuivis ,  qu^ 
veibum  e  veibo  medium  inteftinum  diceie  Latin^  ,  ubi  Giajis  fu2 
lingul  MfcifTc^Mv  eft  \  Neque  enim  quicqoam  aliud  monebit  vel 
ctymologia  ,  vel  deiivatio.  Kepetat  nobis  Galenus  quz  oiirtt 
icripta  zeliquit.    Nam  in  Anatomici  opeiis  lib.  vi.  has  illis  nomi**  ' 

sibus  appellationes  ab  accidentibus  indicas  affiimat.  Veiba  i\x^ 
lingua  fonantis  lunc :  JMs9-fy<r^f)/oir  fkh  ano  tmc  Bio-taie  ,  fAtvAptuov 
«c9ro  Tifc  oixiuc  cuvinf.  /JiiTOv  ti  ydtf  TitctitTai/  tuv  ivripotffKctt  jrd* 
^dLi  *rds  t^  inVAi®'  tU  avto  KaLreL^ipo/jiifAi  ^hi^d^juct  tcUf  frapct^ 

XUfJLSfAlf    dprnpieitt  Tf   Keti    Viupolc  iV   KUKKa   mpiXA/Ul&dyit  ,   KstSsL^t^ 

^uuis-of  tSv  irriiieev.  Gtxcis  ceit^  veibis  Latinam  hanc  Cicercr 
'Vezfionem  fitmius  fulcire  non  poterat.  Scd  audiamus  etiam  no« 
^mm ,  Latine  non  diffimilia  pronundantcm :  ita  tamen  Latine, 
«t  ex  Gzxcis  fontibus  fluxifle  videantur.  Sic  legitur  in  primo  de 
Som.  Sdp.  capice :  Jnteftina  yrincifalia  tria  ,  ^uorwn  mum  difft^ 
fimn  (fic  To  i^tAppAy/uct  veitit ,  licet  aiii  dijjepium  legant )  aite^ 
rtem  medinm ,  (juod  Grace  fAivi^riptof  dicunt :  tertium\  tjuod  veteret- 
Siram  v^caverunt  ,  hdbeturcftte  principium  inteftinertm  emntum  ,    (£r 

mHritrimtmA  dtdmiu   Comentus  bis  feptentiis  Vcfaiius  dcinceps; 

qu« 


3038         De  Natura  Deorum 

k  ablega-  bitura  :  fic  natura  res  (imiles  procul  i^amandavit  i  feiW 
vii  MS,      fibus. 

142  LVII.  Qui5  vERO  opifex  ,  praster  naturam  ,  qu3 
nihii  poteft  efie  callidias ,  tantam  foUertiam  pcrfequi  po- 

*  tuiflet  in  fenfibus  ?  quas  primiim  oculos  membranis  tc* 

nuiilimis  veilivit  &  fepfit :  quas  primiim  perlucidas  fe- 

I  cominc-  cit ,  ut  per  eas  cerni  poffet ;  firmas  autem  ,  ut  >  conti- 

xcoc  Lamt,  nerentur.    Sed  lubricos  oculos  fecit  &  mobiles  ,  ut  & 

declinarent ,  fiquid  noceret :  &  adfpedum  ,  quo  Tci- 

]ent ,  facile  converterent.  aciesque  ipfa ,  qua  cemimus , 

3qux  pupula  vocatur,  ita  parva  eft,  ut  ea,  quae  noce- 

m  tcgii-     rc  poffint  ,  facile  vitet.  Palpebraeque ,  quae  lunt  "tcg- 

mcnta 4/1V. menta  oculorum,molliifimae  tadu,  nc  laedercnt  aciem, 

P.  LV.    aptiifime  fadtse  &  ad  claudendas  pupulas ,  ne  qoid  inci- 

deret ,  &  ad  aperiendas :  idque  prqjvidit  ,  ut  identidem 

fieri  poffet  cum  maxima  cderitate.  \ 

143  4Munitaeque  funt  palpebrae  tamquam  vallo  pilorum  :  | 
quibus  &  apertis  oculis ,  fi,  quid  incideret ,  repclleretur ;  \ 

n  conivcn-  &  fomno  ^  conniventibus  ,  cum  oculis  ad  cernendum 
cibi»  MSS,  non  egeremi)s ,  ut  qui ,  tamquam  involuti ,  quiefcerent. 
Latent  praeterea  utiliter  &  excelfis  undique  partibus 
o  &fxontcfepiuntur.  Primiun  enim  fuperiora ,  fuperciliis  obdada, 
*^'(«  .fudorem  a  capite  «&  a  firontc  defluentem  repellunti 
jj^/.  "®°Genx  deinde  ab  Pinferiore  parte  tutantur  fubjedtae  lc- 
q^Nafus-  viterque  eminentes.  «iNafus  «^ita  locatus  eft  ,  ut  quafi 
qiKF/^F.    murus  ocuUs  interjeftus  efie  videatur. 

144  Auditus  autem  femper  patet.   ejus  enim  fenfu  etiam 
litaque  doT* 

3.  ^d  pttpilU  vocatttr»']  Vcn.  Pt^uU  :  illud  autem  alterum  di- 
nunutivum  fueiit ,  ut  cifi^y  cifttUa  ^  cifietU,  ScdpnpuUm  dicunc 
quam  Gizci  ii6p»v  ni^ram  in  oculo.     Camer, 

4.  JMunita^ue  funt  palpebr^  ,  tantfmm  valh  piterttm  ,  qnihms  eb" 
^ertis  ec»lis,]  $i  (equamuc  iftam  diftinftionem  ,  fequitux  etiam  , 
voces  iequentes  ,^r  fomnt  conniventibus  ,  efie  leferendas  ad  octelis, 
quod  plane  abfoidum  eft  ,  quia  Ciceco  tum  diceiet ,  ocolos  doc- 
ml^ntium  cfre  involutos  pculis»  Inteipungcndum  ef^  igituc  :  ^i'» 
hts  &  apertis ,  acutis  fi  <fuid  incideret  ,  repelieretur  3  &  fottono  cmi« 
nivmtihut  &c,  Quod  fequitui  eft  intiicatiifimttm :  Et  fonmo  couni' 
ventibus  ,  ciim  oculis  ad  cemendur»  non  egerentus ,  tit  qui ,  tananam 
involuti ,  (fuiefcerenr.  Daviiius  in  additionibu^  notarum  fuT  :a- 
tUC,  iftas  voces  :  Cum  oculis  ad  cernendurn  nen  egeremttt  f  nt  i  ^ 
non  efle  Ciccionis.  Saltem  coriigcndum  putac  :  Cum  ii  od 
€emettdum  noh  egeremus  utique  ,  tan*fttam  &c,  Ad  me  quod  at  !C  > 
videtuc  fenfus  fatis  conftaie ,  ii  absque  tanta  mutacloQC  ]  c  : 
£f  fomno  connivtntibus  „  ctsm  oculis  ad  comendum  nenfgcmu*  **  » 

janqum  intfluti^  ^Mitfcertnt, ,  fiouiuc<« 


MSS. 


>  • 


LtBEH     SECUKBUi.         3039 

donnicntes  egemus.    ^  quo  cbm  fonus' eff^^Ceptos^ 
^am  e  fomno  excitamur.    Flexuofum  iter  habet ,  ne 
quid  intrare  pofiit ,  •&  fimplex    8e  diredum  pateret.  s  pu»^ 
provifum  etiam,  ut,  sfi  qua  minima  bclhola  conarctur^ff-^f**^ 
irrampere,  in  fordibus  aurium,  tamquam  in  vifco  ,  in- j|^'" 
lixrcuzcrct.    Extri  autem  cminent ,  quac  appcUanfur 
aures  ,  &  tegendi  caufi  h6tx  tutandique  fenfus  ;  S>C 
ne  adjcdae  voces  labcrentur  atoue  crrafent ,  priusquam 
fenfus  ab  his  pulfus  effet.  Sed  duros  ^  dc  quafi  comeo- 
los  habcnt  introitus ,  multisque  cum  flexibus  ,  qaod  bis 
nacoris  relatos  amF^ficatur  foous.    Quocirca  &  in  fi(fi- 
bus  tcftudine  refonatur ,  aut  comu  :  &c  ex  tortuofis  lo- 
cis  &  inclufis  «referuntur  ampliorcs.    Shnilitcr  nares,jr4^ 
qoae  femper  propter  ncceffarias  utilitatcs  patcnt ,  con- 1  foni  re- 
trac^ores  habent  introitus  ,  ne  quid  in  cas ,  quod  no-  ^*  .^f^* 
ceat ,  poflSi  pervadcrc  :  hnmoremquc  fcmpcr  habcnt  ad  ^"'^ 
pulverem    multaque  alia  ^  depellenda  non  inut|lcm.  ▼  repef- 
Guftatus  praeclar^  fcptus  cft.    orc  enim  continetur,  &  ^^  *'''•* 
ad  ufum  apt^ ,  &  ad  incolumitatis  cuflodiam.    Omnis«    r.  B. 
que  fenfus  hominum  mult6  antecellit  fenfibus  befharum. 
JLVIII.  P  R I M  u  M  enim  oculi  in  iis  artibus ,  quarum 
judicium  eft  oculorum  ,  in  pidis ,  fi^is  caelatisque  for- 
nsis,  ia  corporum  etiam  motione    atque  geflu  multa 
cemunt  fubtiliits^    colorum  ctiam  6c   ngnrarmn. 'tum  x  tniQ 
vcnuflatem  atque  ordinem ,  7  & ,  ut  ita  dicam ,  dccen-  i^K 
tiam ,  oculi  judicant :  atque  etiam  alia  majora.    nam  ^*^^ 
&  virtutcs   ic  vitia  cognofcunt :  iratum  ,  propitium : 
IflBtantem  ,  dolentem  :   fortcm  ,  ignavum  :    audacem 
timidumque  cognofcunt. 

Au- 


5.  ^ifM  mimma  hfii$U  ctwrttmr  irrttmfere.']  Qtli<iam  leg^n(fum 
pacam  ,  irrifmi  idque  ianocatum  eft  ad  orsim  Cod.  Metnmiani^ 
noBtamen,  ut  ex  antiquo  aliquo  exemplaii  profe£tum  ,  fed  qua- 
fi  k  coojcdnia  natum.  Lamyin,  CmaretMr  irntmptre^']  Admodum 
verofimiljter  conigebat  Claud.  Puteanua  ,  irrepere,    Gmter. 

6.  Et  ^fi  ctmeths  hakem  introitm.  ]  Certteet  legitur  in  manu« 
lcfipcis.     Vffim, 

:    ,7.^A>  ntitadicsm^  detentiam  ^  ^r.]    Ptofett  htmclocum  N0« 
I  Mna  in  Toce  Decftm,    Quamvis  autem  apod  eum ,  ut  in  fibiis  M. 
[TnlUi ,  tmm  vetmftatem.    ego  tamen  pato  delendam  particufam 
'  ~  Mi«  ut  natam  ex  poftremt  fvllaba  tocis  antecedentis  fij^uraramf  * 
im  knptot  ijfUabam  rtim  bis  fciipfiifet  i  cx  caquc  alius  wm  fe- 

lii  iii  iih  1.  ^/#r* 


JOMfO  DS  NATtJRA   DeORUM 

1^5     AniiaiDqiie  itcm  cft  adminbile   qaoddam   anifido^ 
famqae  jadiciom ,  qoo  jadicatar  &  in  vods »  &  in  ti- 
bianun  nervoramqoe  caadbus  varietas  fonoram ,  inter- 
j  candi-   vaUa,  diftindio  &  vods  gcnera  pennalta:  ycanoram, 
*°°.^       farcum;  Iseve,  afperom:  gravc,acutam:  fiexibile,  du- 
'^^*       ram  :  qaa^  hominum  folam  aoribas  jadicaDtar.    Na- 
z  iiaii      riam^ue  zitcm,  &  goflandi,  8&  arte  tangendi  magna 
^i^^v^-judida  font.    Ad  quos  fenfus  capiendos  &  periraendos 
plures  edam,  qaam  vellem  ,  aites  repertae  funt.    Per- 
fpicuum  eft  enim  ,  quo  compofitiones  unguentorum  , 
quo  ciborum  conditiones  ,   quo  corporom  lenociiua 
proceilerint. 
147     LIX.  Jam  v£&o  animamipfum    mentemqae  ho- 
minis,  rationem,  conlilium»  pradcntiam,  qoi  n(Hidi- 
vina  cura  perfeda  eOe.perfpidt ,  is  Ins  ipiis  rebus  niibi 
-  videtor  carere.    De  quo  dum  difpotarem  »  tuam  inihi 
«  vdlon    dari  avelim»  Cotta  ,.  eloqaentiam*    Qao  enim  tu  illa 
«•«I.  umh.  niodo  diceres  ?  quanta  primum  inteUigentia  ,  ddnde 
d*  D^vif.  (^pnfequcntium  reram  cum  primis  conjondio  &  com- 
prehenfio  eflet  in  nobis :  ex  qoo  videlicet  ,  quid  ez 

Suibusque  rebus  effidatur,  idque  ratione,  condudimos: 
ngulasque  res  defioimus  drcumfcripteque  compledi- 
P.LVL  mar  :  ex  quo  fdentia  inteUigitur  quam  vim  habeat, 
qualis  fit:  qua  ne  in  deo  quidem  eft  res  ulla  praeftaii- 
b  mfiniu-  tior.    Quanta  vero  iOa  funt,  qux  vos  Academid  '^in- 
^s  c^    firmatis  &  toUitis  ,  qubd  &  fenfibus  ,  &  animo  ca  , 
^*         qu«  extra  funt,  perdpimus   atque  comprehendimus  ? 
j^g     £x  quibus  collatis  inter  fe  &  coroparatis  artes  quo- 
que  efficimus,  partim  ad  ufum  vitde,partim  ad  obleda- 
tionem  necefiarias.    Jam  ver5  domina  reram  (ut  vos 
foletis  dicere )  eloquendi  vis  qu^m  eft  prseclara  quim- 
que  divina?  quae  primum  eflScit ,  ut  ea  ,  quae  ignora- 
mus ,  difcere ,  &  ea ,  quae  fcimus  ,  alios  docere  poffi- , 
inus.    Deinde  hac  cohortamur,  hac  pcrfuademus  ,  haci 

con* 

f.  ^pirte  Ungenii,'^  In  libro  MaCaei  Ic&io  piobabiliox  ,  p^r^tr 
tAngendi'»  cujus  {ententiam,  quia  patet ,  oftendeie  fqperwcancpni 
vicbtuc.  P.  ManM,  ^rtt  ungtndt,\  Le^^o  foxtib  miiips  (kiuu  mim 
7al.  pc.  &iec.  &  parte  tanp  neque  alitex  F.  Gulielooii  »  qoi  .4Iod}1- 
'  t:\cbatjperite»  Aldus  patec  expicifit,  4f«rrr%  KcpO>,ii</24ii</»;^r»c^ 
^  tangendiy  cx  Maffxi  libio.  quod  ^  habcDt  LmtSoiaiiL  nofijona 
cxhibuit  prioium  vi^ocius,  utputo«  4^im  i4iav€iuiii  CfljneittDa* 

10.  F#r 


L  I  A  E  R     S  E  C  U  N  D  U  S.         304! 

confolamur  afHi^os ,  hac  deducimus  perterritos  i  timo- 
xc,  hac  gcfticntes  comprimimus  ,    hac  cupiditates  ira-^  ^^  ^j^ 
cundiasque  reftinguimus.    faaec  nos  juris «  legum,  ur-tamhoina- 
biana  focieute  devinxit :  «hflec  i  vita  immani  &  feranam^foa 
fcgregavit.  Dwif. 

Ad  ufum  autem   orationis  incredibile  eft  ,  nifi  dili-  '49 

fenter  attenderis ,  quanta  opera  machinata  natura  fit. 
'rimiun  enim  a  pulmonibus  arteria  usquc  ad  os  inti- 
roum  pertinet :  9  per  quam  vox ,  principium  a  mente 
duccns  ,    percipitur   6c  funditun    Deinde  in  ore  fita 
Ifngua  eft,  finita  dentibus.  £a  vocem  iromoderati  pro- 
fufara  fingit  &  terminat:  <^quae  fonos  vocis  diftindlosd  ibnos- 
&  prefibs  efficit ,  ciim  &  ad  dentes  ,  6c  ad  alias  partcs  9*«  ^^ 
pcllit  oris,    Itaque  ple<ftri  fimilcm  linguam  noftri  folcnt  ^tl*'l. 
diccre:  chordarum  dentcs ,  «onarcs  cornibus  iis,  "quiJL-^.r 
ad  ncrvos  refonant  in  cantibus.  """"^ 

LX.  QuAM  vbr5    aptas   quamque  multarum  ar-  1 50 
tiam  miniftras  manus  natura  homini  «  dedit  !  digitorum  «  <icdit  ntt 
tttim  contradio    facilis    facihsque  porreddo  ^  propter  ^^"^ 

molles     "^ 


9.  ^er  ^ttdm  yox  princlpmm  k  mente  incens  Percipititt  &  fitnditttr.l 
Yocem  \  ratnit  duci  Flatonicum  ab  iaitio  aogma  fiiit.  Nam  uc 
^lataichu5  in  Flacitis  refert  ,  o-jfv  ^»?»»  opi^trAt  Tnrjua,  itd  ra* 
fjLAT®^  «70  J2«yoiac  «^^ufvoF.  &  i^fe  fan^  i^Iato  inter  mencis  //»#• 
ytif4,%rm.  Vocem  numerat ,  in  Tmixo.  Hoc  verb  dogma  ipd 
cciam  Stoici  amplexi  funt :  difc^inunt  tamen  inter  aaimalem  dc 
humanam  vocem.  Nam  Diogenes  Babylonius  (ut  citatur  4 
X*aextio)  ^eiov  fx%f  \^t  pmn  ,  tOt^  viro  of^t»c  viirf^nyiuifoc  dfBfeiitit 
Si  fs*/*  «?flip9f(g)*  ,  KAt  Airo  itAY^ett  tKmfAiTQfjiivti.  Quid  quod 
niedici  qooqne  ia  fuis  definitionibtis  defintunt  opAoiv  tS*  «ytfuovtKav, 
A^tid  Piutarch.  additur  etiam  ex  Platonis  fententia ,  ratione  8e 
anima  carentium  vocem  icacTdt;^»c:iK<vc  vocem  dici ,  at  funt  XP*' 
fjLkTtafJiot  M^  -^^oi,  Ceter^  t^?  .9mh  propri^  eam  articulatam 
(TJfV  S?jtp6^Gv)  0c  f airi^ou^-fli?  To  voJ/Atm,  v  BettUeius,  V ox  percipituf 
Tidetuc  h!c  non  poife  ferri ,  ut  xeftd  obfetvavit  Davifius.  Legen- 
(AxxBBL  itacjne  ceniet «  prejicitttry  qood  non  condemno^  fed  prdcipi" 
tofstr  mmus  lecedtt  k  leftione  vulgata.  Beuhier, 

10.  N^etcerdib»  iitf  ^c,]  Cui  non  dixit,  nares  cermntm  eomtti 
i  .  nam  debebant  etiam  davf^vt^,  dein#eps  confequt  fimiles 
C  tis  :  linguam  pieSri  fimilem  :  chorddrum  ,  denteis  :  nareis  cer^ 
n  me  eerttm  ,  &c,  Notanduf  igitur  iocus,  cu)us  fimilem  irvB  apud 
I    cxec.  reperite  &  notare  memini ,  lib.  iv.  fub  .extr.    Ldmhin. 

[i.  Quid  dd  nervei  y  ^<:.]  Sic  habcnt  omnes  libb.  tc  MiT.  8c 
1  pcefli:  quaie  nihil  mntandum  j  cum  prxfertim  Frifcianus  tefte- 
I  :,  hie^c^xnuiy  mts  i  in  gea.  mafc  8c  hoc  comHm ,  nn  >  indeclt- 
li    nikci  auifpatum  cflc  a  ycccribus.    Ldmbin, 

lii  iii  iii  2  ta*  ^ft 


104*        De  Natora  Deorum 

f.  B.  .moUes  commifTuras  6c  ^rtus ,  nullo  in  motu  labom. 
Itaque  ad  piDgeiulum ,  ad  fiQgendum  ,  ad  fcalpendum  ^ 
ad  nervorum  eliciendos  fonos  ac  tibiarum  aota  ma- 
nus  eil ,  admotione  digitorum.  Atque  haec  obledatio- 
nis ;  illa  neceffitatis  ;  oultus  dico  agrorum  exftrudHo- 
ncsque  tedorum ,  tegumenta  corporum  vel  texta ,  vel 
futa ,  omnemque  fabricam  aeris  &  ferri :  ex  quo  intel- 
ligitur ,  adinventa  animo  .  percepta  fenilbus ,  adhibitis 
opificum  manibus  omnia  nos  confecutos  ,  ut  tedi  ,  ut 
f  pofiemusveftiti,  ut  falvi  effe  ^pofiimus;  tirbes,  muros,  domici- 
Lamk,       lia ,  delubra  haberemus. 

1^1     Jam  vero  goperibus  hominum»  id  eft  manibus,  cibi 

g  opens    etiam  varietas  invenitur  &c  copia.    Nam  &  agri  multa 

jdim.        iiferunt  manu  quxllta  ,  quae  vel  flatim  confumantury 

hcffeitmt  vel  mandentur  condita  veti^ati.    Et  praeterea  vefcimur 

^4w.i,        befliis  &  terrenis ,  &  aquatilibus ,  &  volatilibus ,  partitn 

capiendo,  partim  alendo.    Efficimus  etiam  domitu  no- 

rtro  quadrupedum  vediones  :  quor-um  celeritas    atque 

vis  nobis  ipfis  affert  vim  &  celeritatcm,    Nos  onera 

quibusdam  beftiis ,  nos  juga  imponimus  :  nos  elephan- 

^torum  acutiffimis  fenfibus,  nos  fagacitate  canum  ad  uti- 

*litatem  noflram  abutimur:  nos  e  terrae  cavemis  ferrum 

Idicimus ,  rem  ad  colendos  agros  neceffariam :  nos  aeris» 

argenti,  auri  venas,  penitus  abditas,  invenimus,  &  ad 

ufum  aptasy  ^  ad  ornatum  decoras:  >>arborum  auteiti 

confediione,  omnique  materia  ,  &  culta  ,  &  filveftri  , 

i  calfk-     partim  ad  >ca]efaciendum  corpu^  ,  igni  adhibito  ,  6c  ad 

citiul.\MJ;mitigandQm  cibumutimur,  partim  ad  xdificandum ,  ut 

tetftis  fepti  frigora  caloresque  pellamus. 

152     Magnos  vero  ufus  affert  ad  navigia  facienda  »  quo* 

rum  curfibus  fuppeditantur  omnes  undique  ad  vitam 

T.  LVU.  copiae ;  quasque  res  violentiffimas  naturagenuit ,  earum 

moderationem  nos  foli  habemus;  maris    atque  vento- 

rum ,  propter  na^uticarum  rernm  fcientiam  ;  plurimis- 

que  maritimis  rebus  fruimur  atque  utimur.    Terreno- 

^  rum  item  commodorum  omnis  eit  in  homine  domiaa-^ 

tus.    Nos  campis ,  nos  montibus  fruimur  :  noflri  funt 

amnes,  noftri  lacus:  nos  fruges  ferimus ,  nos  arb 

nos  aquarum  indu^onibus  terris  foecunditatem  dam 

12.  xArb9ruM  aittm  mfi^fm,)   *TKT9f*inf  apH^at  Aiill . 
iib,i.  ^ol.    Vrfin, 

II. 


LiBB&    Secuhbus.      3041 

hos  fiiimina  memos  ^  dirigimus »  i^aveitimas  :  Mftmk  obTttC^ 
denique  manibu^  in  rtmm  natnraquafi  altcram  oaturam  ^» 
cfficere  conamur. 

LXI.  QuiD  VE11&?  hominnm  ^ratio  non  in  cae-r^) 
lum  usque  penetravit  ?   SoU  enim  ex  animantibus  nos '  omn 
aftrorum  ortus ,  obitus  ^iicurrusque  cognovimus :  ab^"^*  r 
hominum  generp  finitus  eft  dies ,  menfis  ,  annus  :  de- " /& 
fediones  &lis  &  lunse  cognicse  prsedidseque  inomneAf,^. 
pofterum  (empus ,  quae ,  quantae  ,  ouando  futurs  fint. 
Quae  contuens  animus,  "accipit  «ad  cognitionem  deo-  «  acccdit 
rum;  ex  qua  oritur  pietas :  cui  conjun<fta  Juftitia  eft  ^''^'(•. 
rcliquaeque  virtutes  :  h  quibus  vita  beata  exnftit  par  &  cogn.  4/1/, 
fimilis  deorum ;  p  nulla  re  ,  nifi  immortahtate  ,  quae  ni-  p  nuila 
hil  ad  bene  vivendum  pertinet,  ced^ns  caeleftibus.  Qui-  alia  re 
bns  rebus  expolitis  fatis  docuifte  videor ,  bominis  na-  ^^^^*r» 
tura  quanto  omnes  anteiret  animantes.    £x  quo  debet 
intelligi,  nec  figuram  fitumque  membrorum ;  nccinge- 
nfi  mentisque  vim  talem  eftici  pocuifle  fortun^.    Re- 
ftat ,  ut  doceam    atque  aliquando  perorem  ,  omnia , 
quae  fint  in  hoc  mundo ,  quibus  utantur  homines  ,  ho» 
Oiinum  caufa  fada  effe  &  jparata. 

LXII.  P&iMCiPio   ipfe  mundus  deorum   homi- 'H 
Bumque  caufS  fadus  eft  :  quaique  in  eo  funt  «lomnia,^  5*^°i?e 
ca  parata  ad  fruaum  hominum  &  invcnta  funt.    Eft    -^  '*^'^* 
emm  mundus  quafi  communis  deorum  atque  homi-    t.  B« 
num  domus ,  aut  nrbs  utrorumque.    Soli  enim  ratione 
Qtcntes ,  jure  ac  lege  vivunt,    Ut  igitur  Atbenas  8c 
l^acedaemoncni    At^cnicnfium  Lacedaemoniorumque 
caufi  putandum  eft  conditas  elTc:  omniaque  ,  quae  fint 
in  his  urbibus ,  eorum  populorum  red^  efTe  dicuntur : 
fic  quaecumque  funt  i^  omni  mundo  udeorum  atque 
hominum  put^nda  funt. 

Jam  vero  circuitus  fpUs   &  lunas    reliquorumque '5S 

1 1 .  Di§nm  ttifMe  btminnm  puUtuU  fimt,}  Videtur  lefpexifre  fld 
lociim  Aciftotelts,  qiii  eft  in  lib.  i.  Pol.  ^Apf  o/uoi»c  ^nxof ,  eltg-§ 
m  ynofitifU9  ititriof  rd  m^tn».  ton  luonf  h%Mf  itintt  ,  xeei  Tai 
JL  t  Tttr  •f^pdvMv  X^P**  *  '^*  f^*^  Ji/*ifA  m\  hi  tnf  xf^^tf  , 
»  ftA  riTfjr^fiiv,  rcif  «fi  ipyim  focji  TraifrAt  dfd  Tat^f  TtxUTet 
n\  rpc^ntf  m)  tmc  athXMt  /ioti^tUt  mMf  ,  hn  xxi  tf^ic  ,  Ktil 
«  *  i^MA  yinrtu  if  dvr&f,  El  JV  i  ^6vtt  /uu^-i» ,  /u)(Tf  ;tTf - 
>  «oifi  ,  /u*Tf  fjLirtif ,  «rfle>»«Tof  tmv  af^pmirm  htnif  tnvri 
»■    TA  wiTrQUfiUm  TW  fwViy.N  Vrfin. 

fn  iii  iii  i  M-  ^<K 


/ 


3044        I)b  Natura  Deoru^i 

fideniiny  quamquain  etiam  ad  tnundi  cobaereBtiam  pets 

tinent  ^  tamen  8c  fpedaculum   hominibus   praebent; 

nulla  eid  enim  infatiabilior  fpecies »  nuUa  pulcrior  6c  ad 

rationem  foHertiamque  praeftantior  :  eorum  cnim  cur- 

r  demetiti,  fus  >^dimetati  ,    maturitates  tcmporum    &  varietates 

^^^^^'^'mutationesquc  cognovimus.  quae  n  hominibus  folisnotai 

P  «'*•       fpnt ,  hominum  faAa  cfTe  cau(3  judicanda  funt. 

,    156     Terra  vero  foeta  frugibus  &  vario  leguminum  gcne- 

re ,  quae  cum  maxima  largitate  fundit  y  ea  ferarumne , 

an  hominum  cauia  gigncre  yidetur  «^  .  quid  de    vitibus 

olivetisque  dicam  ?  quarum  uberrimi  Isetiffimique  fhi- 

jftus  nihil  omnino  ad  beftias  pertinent.^    nequc  enim  fc- 

rendi  ,  neque  colendi ,  nec  tempeftiv^  demetendi  pcr- 

cipiendique  frudus ,  neque  condendi  ac  reponendi  ul? 

ia  pecudum\  fcientia  eft :  earumque  omnium  rerum  ho- 

minum  eft  &  ufus  &  cura» 

157     LXIII.  Ut  fides  igitur    &  tibias  eorq^n  cauli 

faclas  dicendum  eft ,  qui  illis  uti  pqflunt ;  fic  ea  ,  quse 

diximus ,  iis  folis  confitendum  cft  efle  parata ,  qui  utun- 

tur.    nec  fi  quae  beftise  furantur  altquid  ex  his  ,  aut  ra- 

piunt ,  illarum  quoque  caufa  ea  liata  effe  dicemus.  «4  Nc? 

que  enim  homines  murium  aut  formicarum  caufa  fru- 

mentum  condunt ,  fed  conjugum,  &  liberorum  ,  & 

-    ...    «fomiliarifin  fuarum.    itaque  beftiae  furtim  ,  ut  dixi , 

rium^Af^iS;  ^^"^^^ » '^^"'i^^  P^^^"^     &•  libere.    Hominum  igitur 

p.LViii.'  caufa  eas  rerum  copias  comparatas  fatendum  eft. 

J58  Nihil  fort^  tanta  ubertas  &  varietas  pomorum  eo- 
rumque  jucundqs  non  guftatus  foliim  ,  fed  odoratu^ 
ietiam  ^  adfpedus  dubitationem  affert ,  quin  homini- 
bus  folis  ea  natura  donaverit.  tantumque  abeft,  uthaec 
|)eftiarum  etiani  caufa  parata  fint ,  ut  ipfas  beftias  homi- 
nura  gratia  generatas  effe  videamus.  QuM  cnim  ove$ 
t  confcaisaUud  afFerunt  j  nifi  ut  earum  villis  «confcdis  atquc 
W^y.  contextis  hominesveftiantur?quaequidcmnequeali,nc- 

que  fuftentari ,  neque  ullura  frudum  cdere  ex  fe  fine 
icultu  hominum  &  curdtione  potuiffent.  Canum  ve- 
rd  tam  fida  cuftodia  tamquc  amans  dQminor^m  adu- 


'» 


%^  Ntffue  tmm  hiiminet  tnurtum  4ut  ftrmtr.l    Secutu$  dh  'S 

U^  rulgatos  &  mff.  qui  fic  h«beDt.    lcaorcm  tamcn  celatum     y- 
iui,  Carifium  lib.i.  teftari,  k  M.  TulUo  hip  fciiptum  effc        1- 


f 


LlBEK     SECUNDUS»  3041» 

latio»  tanmmque  odium  in  externost  &  tam  incredibi* 
lis  ad  inreftigandtim  fiigacitas  narium ,  tanta  alacritas  in 
venando  quid  fignificat  aliud»  niii  fe  ad  hominumcom- 
rooditates  effc  generatos? 

Qoid  de  bubusloquar  ?  quorum  ipfa  terga  declaranti^p 
non  efTe  fe  ad  cmus  accipiendum  figurata :   cervices  au- 
tem  natJB  ad  jugum  :   tum  vires  humerorum  &  latitu- 
dines  ad  aratra  ▼  extrahenda.    quibus  cum  terrae  fubi-  v  peitta- 
gerentur  fiffionc  glebaram  ,  ab  illo  aureo  genere  ,  ut  ^«°<*» 
poetae  ipquuntur ,  vis  numquam  uUa  affcrebatur.  '***• 

lima  tum  Viro  proles  txorta  rep$nt\  eft , 
Aufaqui  fitmfium  prima  eft  fahricariir  enftm , 
Btguflanmanu  ^Svi^um  domitumque  juvencuml 
^^Tanta  putabatur  utihtas  percipi  ex  bubus  ,  ut  eorum 
vifcenbus  vefci  fcelus  haberetur. 

LXIV.  LoNGUM  eft  mulorum  perfequi  utilitates 
&  afi&omm ;  quse  certe  ad  hominum  ufum  parata&funt. 
Sos  ver6  quid  habet ,  praeter  cfcam  ?  '7  cui  quidem ,  ne  i5o 

X5'  ViSam  domitumqiie  jmvencmm»'}  VinStmn  htbcc^antiqttus  libcf  , 
c^qoe  ledionem  confiimant  ea  quz  mfi  0o6c  «(i>0T»f(^  cecine- 
«nt  Gwci  poetje.    Vrfin. 

16,  Tanta  putahatur  militas  4rcJ]  Deeft  hic  aliquid  »  ut ,  tanta 
iiiim,  Saltem  fequens  xatiocinatto  videtuf  tale  quid  poilulate., 
BtAitT, 

17.  0»i  tfuiiem  ne  fmtrefceret.'}  Putifceret  Nonio  vifiSm  eflc  fcti-  * 
beadum  fupia  oflendiinus.  Camer,  Cui  ouidem  ne  futifcertt^  ^c,} 
LegcQdttm,  libiis  omnibus  invitis,  ut  eft  apud  Nonium ,  in  voce 
PutidHm  ,  ne  pmifieret  5  &  ita  etiam  olim  cdi  juficiam.  nam  vul-  ^ 
^legitUi,  ne  putrefccret.  Huic  loco  iimiHs  eft  ille  (tip.  lib«v.  de 
Ha.  xjinimam  illi  pecudi  datam  pre  faie  ne  putifceret,  (ic  enim  iliic 
^Qoque  legendum  efl: ,  non  putrefceret ,  ut  habent  libii  vulgati» 
^^^'n.  Cui  ^uidem  ,  m  pmrefieret  ,  animam  ipfu»  pre  fale  iutanti 
^jcit  efeChryfippus.]  Sic  optimi  MSS.  nec  fuit ,  cui  Nonium  po- 
tiusqu^m  eos  (equeiemur.    Quod  autem  Chiyfippo  ttibuit  No* 


|ib.  II.  pae.  174.  Aiio^dii  /i  tu^  ta  i»^  (v1)  ^'^xj'^  ^M  ^^{^ 
j|?<^*  9  »  irnuc  «r?  <r«ce  ttt^Mtt  a^ffryojih  'VuvltaiiKm  him  adfcii- 
nit  Tlntaichu»  SympoC  Iib.v.  Qusft.io.  At  hoc,  tanquam  vul- 
gire  didum,  laudant  Vaiio  K.  EL.  u.  4.  &  Plinius  H.  N.  vni.  51J 
^n  alitet  de  pifcibiis  locutus  eft  Pbilo  Judxus  de  Opif.  Mundi 
^•10.  G»  X>avif.  Omnia  loca ,  ^  Davifib  hic  piolata  ,  claie 
^^t,  I^^endum  efle,  n*  putrefieret ,  ut  in  editt.  vetuftis.  Do« 
^^  Paul.  Leopaidus  llb.  xvixi.  cap.  3.  £mea4^  jam  lAdicavetac 
Fcrim  kdibnem.    &9ubkr. 

lii  iii  iii  4  1?.  Uui* 


\ 


3046        De  Natura  DEOReii 

putrefceret ,  ammam  ipfam  pro  fale  datam  dicit  tftf 

X»  B»     Chryfippus.  qua  pecude »  quod  erat  ad  vefcendom  ho- 

minibus  apta »  nihii  genuic  natura  fcecqndius.    Qoid 

multitudinem    fuavitatemque    pifduni    dicam  ?  quid 

avium  ?  ex  quibus  tanta  percipitur  voluptas  ,  ut  inta- 

dum  Proncea  nollra  Epicurea  fuiffe  videatur.  Atquehai 

ne  caperentur  quidem  «  nifi  hominum  ratione  atque 

foUertia.    quamquam  ^ves  quasdam ,  6ealites,  &  ofd» 

putemus  ^^^ '  ^^  tiQftYi  augures  appellant ,  rerum  augurand^um 

M/v9tt.    ^^^^  cffe  natas  ^  putamus. 

•    i6f     J^^  ^^^^  immancs  &  feras  beluas  nancifcimur  ver 

nando,  ut  &  vefcamur  iis,  6c  exerceamur  in  venaodp 

ad  iimilitudinem  bellicae  difciplinae  ,  &  uumur  domitis 

7  connn    &  condocefodis,  ut  e}ephantis :  multaque  ex  yearuoi 

Mss,        corporibus  remedia  ,  morbis    &  vulneribus  eligamitf » 

%  percepi.  ficut  ex  quibusdam  ftirpibus  &  herbis,  (juarum  utilita- 

inus  tdd.    tes  lonmnqui  tcmporis  ufu    &   periditatiQae  ?  pcrcipir 

^rtt.  ,fr       nius.    Totam  licet  animis  tamquam  oculis  luftrare  tcr- 

a  omnit    ^*"  mariaque  «omnia  ?    cernes  jam  fpatia   frugifcra 

cernere      atque  immenfa  camporum ,  veftitusque  denfiilimosinonr 

€dd.  qudd,  tium  ,  pecudum  paftus  ,  tum  incredibili  ciirfus  marid- 

162  inos  ceieritate.    Nec  ver6  ^fupra  tefram,  fcd  ctiam  in 

b  tantum  JDtimis  ej^s  tencbris  pljirimar^m  rerum  latet  utilitaif 

fupraWiy.  qygg  ^^  j^^  hoipinum  prta,  ab  l^minibus  folis  c»r 

£jj'^^^°|^' venitur. 

^'  '  LXV.  Illud  ver6,  quod  uterque  veftriim  fortafle 
^irripiet  j^d  ireprchendendum':  Gotta;  quia  Carneadcslir 
benter  in  Stoipos  invehet^atiir ;  yellejus»  qifia  hihil  tani 
irridet  Epicurus  quim  praedidionem  r^rum  futur^nun: 
mihi  videtur  vel  maxim^  confirmare  »  deorum  prorir 
dentisl  confuli  rebus  humainis.  eft  enim  profed6  diri- 
natiq  ,  quae  multis.lpds ,  rebus,  temporibus  appareti 
tum  in  privatis,  tum  maximd  in  pubhcis. 
16%     f ^  Multa  cemont  lurufpices ;  inu}u  augure$  proyident: 

II.  Multaeimum  barHJffkitf  miiltd  difgttrts  pr0vid*m,1liU^ 
multd  Augures  pr§vtdtru ,  non  hflbentur  in  edit.  Gnitcri  •  fed  xefo 
cata  funt  \  Davifio.    Malim  tamen  frsvident ,  ut  le^ur  in  oiir.^ 
Aldiiia;.  non  qvibd  f^rsvidert  eo  (enw  non  rep^atut  quibi'^*™ 
locis  apad  Ciceronirifi  >  Verum  ea  Videnrnt  mlhi  ^a  cotr 
quid  enini  caufs  eiTet »  ob  quam  Komani ,  qui  teeaakh 
l^^ntnr,  eonfunderent  finc  neccfTitate  verba  ,  quonim  ori;^ 
|||mf^  ii|^nificationepi  ii^  tci^mt?  fmecea  Ciccco  debcbs 


LfBER    Secc  H  D  V  S»       }047 

mAxsL  onicu&  dedar»itor »  multa  vaticinationibos ,  mid*    P*  IQU 
tafonmiis»  multa  portentis:  quibus  cognitis»  >9mu}tas 
fiaepe  res  hominum » fententil  atque  ut^iute  partae ,  mulr 
ta  etiam  pericula  depulfa  funt,    H«c  igitur  five  yxs  , 
^fivears,  five  natura ,  ad  fcientiam  rerum  futurarumd  fivetn 
boinini  profeSo  cft»  ^^'nec  alicviquam  ^  diis  immorta-^i^f^^J 

libu^ 

omma  hoe  looo ,  de  pfo?ideotia  loqneos  >  diftiogofsro  brec  vocea 
has  dms,  &  eodeai  ooc  capiriB  vccbtun  fr§vid^i  adhibec  figoifi- 
caciojicpfopiia  fiogulis  \  pm  inamonalib|is  CQofijU  &  providexl 
iblcr.  Moau$  fciibendi  apu4  veceres  in  JAfL  primas  fyllabas  vo« 
cun  pTf»  icproj  Bcper ,  prodtixic  rouUas  leotones  inceitas  ,  ue 
ftiunc  ii,  qui  codd.  veteres  infpezerunt.  Aiio  loco  Cicero  ^m^ 
^eodem  fenfii  adlubuic,  qno  hic*  PpsfimU  €irmit »  /Gur«r«  ^^ 
jfii^t  ioquic  de  XA^v.  i.  30.  quem  loeum  canco  libencius  adduco, 
qaod  cootineat  oppoficiouem  incer  ctmer*  bLPrsvidirt ,  &  confe- 
^aencer  docec,  conje&uram  meani  efic  veriffimam.  Botihitr. 
I  19.  MnUd  ftpe  tei  hominum  ftntentia  Mtqnt  utilitAte  parts,}  ItH 
(aiie  Codd.  quaatum  confiat,  omnes  3  nec  camen  oHus  >  aut  fiil- 
^cmpanitn  comiiiodos,  fxfnrgic  fenfus.  Lambinosex  coojedors 
fccepic,  multd  fiepe  res  ex  animi  fententia  atijui  utilitates  parta,  AC 
I  j'^  qoidem  pura  poca  eft  licencia ,  quz  fi  giaflarecor ,  in  veceiibaf  • 

IponomeDcis  nihil  eflet  intaminati  i  muimmque  pracfiat ,  hujoKC 
t^eris  ulcera  prorfus  intafta  relinqoere  qu^m  impoicuiiis  centare 
medicinis.  Cum  tamcn  fufpicionem  profcrre  nUiil  impediat ,  pi|» 
taiim  voces  hominttm  fententia  f|;riptas  fiiifle  pro  omniMm  fciemia^ 
vmninm  wcto'fcientia  atjne-miitate^notz  fuic  marginalis ,  eldem-? 
^  declararat  libraritis ,  qoibus  de  rebus  bic  agerecor.  LVgo  ita- 
^  f  multdfspe  res  parta ,  verbis  fupexJSuis  omnino  delctis. 
^Dnifif  Videtnr  mihi  Davifios  ,  ahteqoam  voces  iftas ,  homimtm 
Jeatentiaat^meutiiitatet  cenfcret  toUeodas  ,  faltem  debuific  facere. 
nie&cionem  coniedurar '%  Xefcaloperio  prolats  ,  6c  refucate ,  Q, 
qtud ia ea ipfi  difpliceret.  Eamihi  quoqiic in  mentem  venexat  , 
anteqoam  legeram  commeotariHm  ejus,  oc  ideo  forfan  de  ea  ji»- 
dico  benignius  ^  vemm  illa  mihi  videciir  feliciflimal  nempe  ille 
I^t:  Multa  fape  res  baminunf  fententia  at^uitutilitate  farta»  Prac« 
poucio  ex  iuic  abforota  ^  voce  pnecedente ,  &  requiritur  tamea 
ad  fenfom  perficiendum.  Senientia  apud  Lacinos  figqifiqibst  defi^m 
dtrium,  Horat.  de  Arte  Tojpt.  f^,76. 

P.^ft  ftian^  itfelufa  e/tvtti  fententid  ewipes, 

jTeftiseft  fbrmula  ifta  adeo  nQca,  ex  animi  fententia  ,  d^  qua  vide 

t^Iuftium  Belli  Jug.  fap.  lxssix.  &  Wafliutn  eo  |oco.    Ez  ifta 

[formnla  incerdum  omiccebacur  ybx  animi ,  uc  iftp  loco  Ciccronis 

!*<iAct.Iib,ii|.  ep.  20.  Omnia  tjfent  esf  fententia\  ^  molcis  alils 

lods.    Eodem  Knfu  fiixit  lib.  11.  ad  Fam.  ep.  ^.   Feliciier  &  ex 

^fintttaia  Tl^mp,  geffimus,  Potuit  igicur  hoc  loco  diccre ,  res  tx 

i^mmftutentiapartMy  i^ecvidcO',  quid  liuic  emendacioni  poflit 

PPponi.    BoHbier. 

i    ^Q»  Hi9  mH  eUie  alittti^tUm,}  VocCf  ah  alit  noo  yifumnc  io  PalJ 

Itt  ttt  >«i  I  pf» 


3048         De  Nat0ra  Deorum 

libus  data.  quae  fi  fingula  vos  fotth  non  mavent ,  tjni- 

.    yerfa  certe  tamen  inter  fe  connexa  atqae   conjun&i 

i^^movere  debebunt.  Nec  ver6  univerfo  generi  hominuffl 

^     foliim ,  fed  etiam  fingulis  ^  diis  immortalibus  confiA 

*     &  provideri  folet.  Licet  enim  contrahere  univcrfitatcffl 

generis  humani ,  eamque  gradatim  ad  paudorcs  ,paiht' 

mb  deducere  ad  fingulos. 

LXVI.  N  A  M  s  I  omnibus  hominibus  ,  qui  ubiqoe 
funt  y  quacumque  in  ora  ac  parte  terrarum ,  ab  hujus- 
ce  terrae»  quam  nos  incohmus  ,  continuatione  dUbm- 
tium ,  deos  confulere  cenfemus  ob  eas  caufas,  quas  an- 
t^  diximus :  his  quoque  hominibus  confulunt ,  qui  has 
t^^nobiscum  terras  ab  orientc  ad  occidentem  colunt.  *»Siii 
autem  hi^  confulunt ,  qui  quafi  magnam  quandam  infa- 
lam  incolunt,  quam  nos  orbem  terrae  vocamus  :  erianir 
illis  confulunt,  qui  partes  ejus  infula^  tenent,  £uropan),J 
Afiam ,  Africam.    Ergo  &c  earum  partes  diligunt ,  ut^ 
Romam ,  Athenas ,  Spartam ,  Rhodum  :  8c  earum  ur- ; 
bium  feparatim  ab  univerfis  fingilos  diligunt ,  ut  Pynhij 
e  Coran-  bello  Curium ,  Fabricium ,  «  Coruncanium ;  primo  Pu- 1 
f°"„2;^"'nico  "Calatinum,  ^DuiUium,  MeteUum ,  Lutatiumd 
liiun  dii't\  &•' 

pr.  aut  {ec.  duo  verb  Wouwetiani  habent ,  nec  dliter  qmd  a  Diis  ^c. 
uc  vald^  fufpicec  inquinatum  locum  glofiemate ,  fcribendum(|ue  tan^ 
tum:  hemini  profeSle  k  Diis  immartatibus  daxtt.  Gmter.  Agit  boQOH 
vii  more  fiio,  ejiciens  ea  in  quibus  hzrec.  lnquinatuseftiocuisiuNi| 

{[lofTemate,  fcd  gloflematis ,  quod  ignoiabant  Ubrarii ,  vere  Tiit', 
iani  indo£ta  eje&one.  Td  ab  aUo  abfunt  etiam  a  Bufiidiano ,  qaaE;; 
proptcrea  non  efie  Tuliiana  reo|,  fcribendumque :  H^u . . .  nMwHi 
mdftie»ti»m  rerum  futHrarum  hemini profe^o  efi  nec  alicui^uam  a  dii». 
imm§rtalilrus data,  Sic notabili voce  reftituta&  ipfi  iliuftramus Tul-i 
|ium,  tttinorationciKoSextio  &]ibcoiu.  Tufcul.  cap.  9.  memo^  I 
lavtmus  ab  patfc  fiStvtm  ,  unto  cettius  ,  quod  ipfi  codices  ulrr»; 
cam  iuggfiruht.  Itaquc  iic  edere  non  dubitavi.  Gremv,  Daviiiaft 
cdidit ,  nec  ab  alie  nlicui  attam  a  Diis  immertalibus, 

zi,  Sin  autem  his  cenfulunt^l  Nec  Vi^orii  editio  ,  nec  Pall.  tres 
^nofomt  prOnomen  his,  Gruter.  Sin  autem  (empeifignificat,  ut 
rnibt  videtur ,  aliquid  ptaccedentibus  contrarium.  Ctcero  tameii; 
h}c  tintum  exemplo  confirmat  id  ,  quod  tntea  dizerac.  Credd, 
igituc  legendum  eirc,  7?<ttff^,    Bouhiec.  \ 

zz,  Cdiatinum  ,  Duellium,,'^  Tet  hyftcrologiam  pofterioc  priot 
irominatur.  Duellius  icaque  ,  five  Duilfius  {Veti^  A.iftt(Sr  ipu^ 
l^oljbium  eft)  commiflb  przlto  CarthaginenGum  dticem  vidt,3o. 
naves  cepit ,  14.  mcrfit ,  yooa  hoftium  cepit ,  joooo  ocddit. 
Keqne  uHa  vidloria  Romanis  gratior  fuit.  Frimus  navalcm  rriuin«i 
phum  diuit.  Eucipp.  Kc^uc  C^latiau^  is  Jlcgiilus  foic,  qui  oi^i 


LlBER     S  E  C  U  N  D  U  S.        3049 

fecando  Maximum  9  Marcellum,  Africanum;  poft  hos 
PauUum,  Gracchumy  Catonem  ,  spatrumve  memori^g  l»aciiuQi» 
Scipionem  ,  Laehum  :  multosque  praeterea    &  noftra  ^  ^""* 
dyttas,  &  Graecia  tulit  fingulares  viros;  quorum  nemi-^ 
nem  nifi  juvante  deo  talem  fuilTe  credendum  eft.  '•  B« 

Qus  ratio  poetas ,  maxim^que  Homerum ,  impulit  ,1^6 
int  principibus  heroum ,  *i  Ulyfll »  Diomedi ,  Agamem- 
lioni,  Acbilli,  certos  deos »  difcriminum  6c  periculo- 
ram  comites ,  adjungeret.  Praeterea  ipforum  deorum 
faepe  praefentise,  quales  fupn^  commemoravi,decIaranr,  ' 
ab  his  &  dvitatibus ,  &  fingulis  hominibus  confuli. 
ouod  quidem  intelligitur  etiam  (ignifiationibus  rerum 
mturarum  ,  quae  tum  dormientibus ,  tum  vigilantibus 
portenduntur.  multa  praeterea  odentis ,  multa  in  extis 
bdmohemur,  multisque  rebus  aliis:  quas  diuturnus  ufus 
|ka  notavit»  ut  artem  divinationis  efficeret.  Nemo  igi- 
Ltur  vir  magnus  fine  aliquo  afRatu  divino  umquam  fuit. 
[  Nec  vero  ita  refellcndum  eft  ,  ut ,  li  fegetibus  aut  167 
kinetis  cujuspiam  tempeftas  nocuerit ,  aut  fi  quid  e  vitae 
commodis  cafus  abftulerit,  eum ,  cui  quid  horum  acci- 
joent ,  aut  invifum  deo  ,  aut  negledlum  i  deo  judice* 
inus.    M^S^^  dii  curant ,  parva  negligunt,    ^4Magni$ 

au- 

« 

Pis  pfo  xedlmendis  captivis  ^omam  ab  hofte  miffns  fuit ,  (ed  qut 
o  tempoie  bis  ConC  foifle  legitur.  Videatur  tamen  ,  d  Cicero, 
fonfondi.  hic  enim  tam  ex  aeiumnis  quiim  rebus  egregi^  gefiis 
!Mbitis  eft  :  ciim  de  altero  ,  przter  duos  coniiilatus  ,  nihil  adeb 
Ipkn^dom  aut  vtttuofum  legat^r.    Bet»U$us. 

^  23.  Vlyffi,']  Id  quod  ex  tota  fer^  Odyflea  apparet ,  ubi  PaUas 
^m  Uly  w ,  tirni  Telemacho  favet.  &  ezemplum  anum  eft  Iliad. 
/3.  Sic  apod  Vergilium  yenus  Mntx,  fuo  ubique  adefl  ,  (icut  etiam 
lliad.f.  4  Diomcdis  manu  eum  liberat.^  Drdmedem  autem  ibidem 
^Uas  confolatur  ,  &  ejus  ope  plurim*os  inteificir.  Jupirer  ipfe 
Agamemooni  adeft ,  cum  alibi ;  tnm  Uiad.  /8.  Quam  vero  pro  fuo 
Achille  Thetis  fblicita  fit  paifim  in  Uiade  animadvertitui ,  pixfer- 
dm  itb.  1. 18.  &  ultimo.    Jdim, 

24.  Ma^it  auttm  virts  profpere  rvenifmt  fentper  §mnet  res»^  Il| 
fTen.  eveninnt  omittitur :  &  poteft  fane  exrrinfecus  non  incom- 
Ibode  veibum  intclligi.  Sed  iUa  (inam.  Magna  curare  Deos,  p»rvi^ 
tttgijgne.  Euripidea  efl  ,  cujus  yeifus  IlittaichMS  pi$ceptis  conju^ 
faubasexpofuit:  r 

T«5»  aydLf  >3»g  ajrvirat 

fMMrr.    Pr^fpere  femper  otmet  ret,)    Eft  ^  Viftorianis  ,  qoibus  fub^ 
Wf^oupi  f 41,  duo  &  p.  iiic  GuUclnuanus  ,  aifi  ouod  m  Fal.  pi, 

fr»/ff- 


gftfO  De  NATtTRA  DEORUM 

mxtm  viiis  prorpeci  fcmpcr  omncs  tcs :  fi  quidem  bHt 
h  Hftp-  ^  nolliis  &  i  prindpc  philofophorum  Socnte  diftiim 
tan  JtSS.  cft  de  ubertatibus  '■^irtutis  &  copiis. 

l68     LXVII.  H«c  MiHi  fcri  in  meDtem  vcniebaiit, 

Se  dicenda  putarem  de  naiura  deorum.  Tu  autem 
tta,  fi  me  auJias  ,  esndem  caufam  agas  ,  teque  8t 
principem  civem  putcs  ,  &  pontificem  cfrc  cogiies ,  8^ 
quoniam  in  uiramijue  partem  vobis  licet  difputare , h«c 
ItSbiJtiJl  potitis  fumas :  eamque  facultatem  differendi,  (]uam'til(. 
M  HS.  ■  a  rhetOricis  exercitationibus  acceptam  amplificavit  Aca- 
demia  ,  huc  potiiis  conferas.  Mala  enim  St  impii 
confuctudo  eft  contra  deos  difputandi ,  fivccx  aaiinoidj 
fic,  five  limulate. 


M. 


LiBER    Tertius.         30j't 

« 

M.  TULLII   CICERONIS         ^-^^ 

» 

D  E 

NATURA    DEORUM 

A    D 

M.    B  R  U  T  U  M 

LIBER    TERTIUS. 


ARGUMENTUM. 

QVd  BdlkMS  Stoicus  fufnim  lihr»  de  Diis  dijpmut ,  eitdm  C^n4 
oic^4micm  fet  finguU  c^fittk  rePetens  eentrariit  ratienifms  f»- 
pMMr,  ix  de  ernnibns  probabiliser  di£erens  liberitm  leEteri  JMdicMsdi 
W^tritm  relinqmt ,  credendiCjHe  nihil  tam  firmmn  ejfe  ,  qteed  rstit* 
jibiu  centrariis  frobabiliter  infirmari  Mfi  fejfn, 

\\Ja  cum  Balbos  dixiflet, tum  arridens  i 
Cotta,  Ser5y  inquit ,  ^niihi ,  Balbe  ,a  miBalbd 
praecipis,  quid  defendam.  cgocnim,te^? 
difputante ,  quid  contni  dicerem ,  me- 
cum  ipfe  meditabar,  neque  tam  refel- 
lendi  tui  caula  quam  ea  ,  quae  minus 
btelligebam  ,  requirendi.    Cum  autem  fuo  cuique  ju- 
licio  fit  utendum  ,  difficile  ^fadtu  eit ,  me  id  fentire,b  faOii^ 
luod  tu  velis.  ^^^ 

Htc  Vellejus ,  *  Nefcis ,  inquit ,  quanta  cum  cxfpcda- 1 
;  X  tionc  ' 

:  X.  Kefcisy  ir^tUt^  e/iktnts  citm  exffeSati«ne  ,  Cetta  ,  fim  teamditiS' 
IK.]  Quaie  putat  CoKam  id  ignoraie }  Salcem  illl  dobitaiKliiiii 
feat  de  ea  le.  ^Quis  enim  non  libentec  audit  fententias  fuz  ad« 
'eifatiefutari?M'</r«>  accipi  non  poteft  quafi  fcriptume(ret,N«^c»f- 
*f  pioptezea  quod  fequcntiH  id  non  patiuntuf.  Mihi  fcttbendttta 
idoui  ,  iM»  nefeis,  Fiima  litcra  vcibi  abfoipfit  vocuiam  hm  , 
po^  (ctibcbainic  pcs  co9Pcndium  >  pvfiti  tantttm  Ittetl  «• 
iMliitfi; 


1 

gOfl'  De  NaTORA  DEORtJM  ' 

tioney  Cotta,  fim  te  auditurus.  jucundus  enim  Bal 
noftro  fermo  tuus  contra  Epicurum  fuit.    praebebo  i£ 

c^  me  tur  «me  tibi  vicifilm  attentum  contra  Stoicos  auditorem. 

tibi  MS,    fpero  cnim ,  te ,  ut  foles ,  bene  paratum  venire. 

3     Tum  Cotta,  *Si  mehercule.  inquit,  yellci.   neqi 

/  ^**'^  cnim  mihi  par  <*ratio  cum  Lucilio  eft    ac  tecum  furl 

^'"^''^*  Qui  tandem ,  inquit  ille  ?  Quia  mihi  videtur  Epicurt 
vefter  de  diis  immortalibus  non  magnopcre  pugnj 
tantummodo  negare  deos  elTe  non  audet  ^  ne  quid  invl- 
diae  fubeat,  aut  criminis.  Ciim  ver6  deos  nihil  agerc, 
nihil  curare  confirmat,  membrisque  humanis  effe  prae- 
ditos ,  fed  eorum  membrorum  ufum  nullum  habere : 
iudere  videtur  fatisque  putare ,  fi  dixerit  cffe  quandam 
beatam  naturam  &  aetemam. 
^  '4  A  Balbo  autem  animadvertifti ,  credo  ,  qu^m  multa| 
dida  finty  quamque  ,  etiam  fi  minds  vera »  tamenaptti 

intttj 


1 

jU  Si  mebireitl*  i  /fffiviV,  Veiiei,]  Atit  in  hU  veibis  maidam  cft^i 
ftut  qiiidpiam  defidecatttr*  qood  (vita  conigas ,  fdne  hercMk^ 
inqmtt  Vilieif  noncdt,  quo  ledct  ofFcndatui ,  fubaudietttx  eniai, 
paiatus  venio  i  &  optime  cum  (equentibus  fententia  con?eiua« 
P.  ktanme,  Hsc  effe  cotmpta  videot  omnes.  F.  Manuc.  conjedu 
Sduii  berculet  intjuity  Veliei:  D.  Hwem  liambinus  cdidit  t  SicM 
fneijercmie,  fed  nuUi  codd.  addicunt.  Reg.  exhibet ,  nen  imAcrcdSr  J 
quod  piobo :  lei  enim  difficultas  fecit ,  ut  Cotta  beoe  paiatm3 
iea  fortibus  ad  Balbum  confutandum  aigumencis  inftiu^us  noa; 
venerit ;  idcirco  le  non  tam  refeliere  ejus  oratienem  cogicate ,  fniM 
en  »  aus  minns  inteiiexit  j  re^nirere  teftatur.  Dewif,  Omnei 
Ciitici  aliquoi  vitium  laccie  fufpicati  iunt.  Manutius  coneaic , 
fane  Itercuie,  Lambinus ,  fic  efi  mehercnie,  Davifius  ,  nen  nultereniet. 
fide  unius  MS.  Manutii  5c  Lambini  conje^urat  mibi  videientnt 
pizponends  conie&uiz  Davifii  ,  ni(i  leperiiTem  modum  mciio- 
zem  ad  leftituendum  hunc  locum.  Legendum  eft ,  fim  meiferenl* , 
inqnit  ,  id  eft  ,  niinam  fim  tam  inne  paratn*  tfuim  credit,  Nemo  , 
credo»  dubitabit«  quin  hzc  leftio  convcniat  (ententtat  oiatozis, 
confuUo  citenuantis  vites  fuas  acqoe  ac  genio  linguz  Latin& 
SiM  enim  ponitux  inteidnm  pio  ntinnm  fm,  fiopeitius  lib.  iv.  £!. 
XI.  i[{,  \oi, 

I  >  fim  dipuk  merend* 
Cnjns  benerMtis  e^  vihantnr  eqnis, 
TibuUas  Paoeg.  Meffal.  iUA,  Tanti  fim  cendtter  nSiii  ka  eaimei 
legendum,  ut  foifan  aliquando  monftiabimr*  &7^f.  17.  Sim  viSeif 
in  iiiis,  Si  cUipfis  ifta  eiat  gtata  poetis ,  fine  dubio  adbuc  ma^ 
placcbac  in  fermone  iamUiaii  3  neque  opus  cft  ,  ut  addam  ,  qoo- 
inodo  litera  oltima  vocisy^/»  pQtipciiC  tbfoiben  \  Uccca  piiina  vO" 
*  fcqucntis^    BeHf/itri 


LlBER     TERtltJS.  30^3 

inter  fe  &  cohsrentia.    itaque  cogito »  ut  dixi »  non 
tam  refellere  ejus  orationem    quam  ea  ,     qux  rainiis    p.  8« 
intellexi,  requirere.    Quare,  Balbe,  tibi  permitto  ,  re- 
fponderene  mihi  malis ,  de  iingulis  rebus  quserenti  ex 
te  ea ,  qux  parum  accepi »  an  univerfam  audire  oratio- 
nem  meam.    Tum  'Balbus :  £go  vero ,  fi  quid  explana- 
ri  tibi  voks,  refpondere  malo.  fm  rae  interrogare ,  non 
rtam  inteliigendi  caufaquam  refellendi  ;  utrum  voles 
£aciam:  vel  ad  fingula»  <)uae  requires,  (latim  refponde** 
:  bo  :  vel ,  ctim  perorari^  ,  ad  omnia.    Tum   Cotta , ; 
;  Pptiine,  inquit.  quamobrem  fic  agaraus  ,  ut  nos  ipik 
dudt  oratio. 

II.  S  E  D  antequim  de  re  ,  pauca  de  me.   non  enim 
mediocriter  moveor  audoritate  tua,Balbe,  orationeque 
!  ea,  «quae  me  in  pcrorando  ^cphortabatur ,  ut  memi-c  qnt 
piffem,  me  &  Cottam  effe  &  pontificcm.    quqd  eb,^^-      . 
credo,  valebat,  ut  opiniones ,  quas  a  majoribus  J^cce- ^Jj, ^^^ 
pimusde  diis  immortalibus ,  facra ,  caeremonias  religiones- 
quedcfcndercm.  Ego  vero  eas  defendam  gfemper,  fem-g  »''*^ 
ipcrque  deiendi;  nec  mc  cx  ca  opinione,  quam  i  ™a-     I^Lj. 
ijoribus  accepi  dc  cultu  deorum  immortaUum  ,  ullius^*^^^ 
Ifiunquam  oratio  aut  dodi   ?mt  indoAi  movcbit.   fed  ^* 

rcum  4e  rebgionc  agitur,  ^Ti.  >  Coruncanium ,  3P.Sci-b  Ti. 
Ipionem,  P,  kScaevolam,  pontificcs  maximos,  non  Zc-^^"*^«^« 
ponem,  aut  Cleanthcm,  autChryfippum  fequor  :  ha-J.jm^'*' 
pbeoque  C.  Laelium  augurem  ,  eundemque  fapientcm  i  m. 
\  quem  potii^  audiam  dc  religionedicentem  in  illa  oratio-  k  scacvn- 

j.PiAltMm  SdpUmm,']  Sant  inter  eos,  qut  clariore  falgent  em- 
ditione,  virt  magni  nominis,  qui  Scrapioncm  intcUigunt  Scipio-^ 
aein,fi)iam  tUius,qaiCorcii]unipioptci  fapientiamappellatus  fuir. 
Hcc  £iUuntttr,  fi  iententiam  illorum  cum  Velleji  FatcrcuH  fcriptii 
«niero.  Sic  enitn  iiib  iniMum  poft«riori$  YoIumiQts  de  caede  Ti- 
berii  Giaccbl  icribit  :  Tum  PMus  Stipi^  Najica ,  tjus ,  qui  ^pti^ 
IPM  vir.  k  Senat»  judicatut  erat  ,  ^ttfos  :  ejus ,  ^m  Cenfer  ffonicms 

I  »  CiifitUi^  fecerat  ,•  filim  :  fronepes  atetem  Cneji  Scipionis  ,  ee^ 
leberrimi  viri ,    Puklii  ^Afritani  paptnm  ,    privatm^tte  &  tegatm  » 

I CMW   effk    cenfobrimss    Ttb,    Graocbi  ,    pMriam    cegnationi    pr^fe^ 

:'  MM  ,  isr  tjiHdqtsid  pfAlke  falmare  non  ejpt  ,  frivatim  aUentem 
tHsfikmms  ^  ob  esu  virtmus  primm  omnium  abfins  Pentifex  Maxi^ 
^m  fitShu  gfi  ,  aem  daees  tjtvo  bracbie  tog^  lacinia  ,  ex  fuperhri 
feene  Capiteiii  fummis  grsdibus  infiftens  ,  hortatm  -  eft  ,  aui  fat^ 
Vimt  veliem   rempub,  fe  fe^uerentnr,    Haec  eo  libentius  «dfcripii* 

rlDiis,  -quia  quicqttid  xlubii  nobis  in  Scipion9|9  jgen<sUO|Kift  efie  po« 

rifcir  cx^dlta  j^ciuAt^    fietuleim^ 


pectii 


30^4  D£   NAT0RA   DEORt7ll 

ne  nobOi     quam  quemquam  principem   Stoicoroiff.' 

aimque  omnis  populi  Romani  religio    in  facra    &  m 

l  tc  tm.  aufpicia  diviia  fit:  ^tertium  adjundum  fit ;  fi  quid  prae- 

MSs  didionis  cau(a*  4ex  portentis  &  monflris,  SibyUae  inr 

terpretcs  harufpiccsvc  monuerunt :  harum  ego  religio- 

num  nuUam  umquam  contemnendam  putavi :  mihique" 

fli  jnftita-  ita  perfuafi ,  Romulum  aufpiciis  ,  Numam  facris  ™  con- 

tis  MS.      ftitutis  fundamenta  jediTe  ^hoftrae  civitatis :  qux  num* 

f,  UL   quam  profedd  fine  fumma  placationc/  deorum  immor- 

5taiium  tanta  efie  npotuifient.  Habes»  Balbe,  quidCot- 

•n  potdifet  ta ,  quid  pontifex  fentiat.    5  fac  nunc  ergo  inteliigam , 

^iu         tu  quid  fentias.  a  te  enim  philofopho  rationem  accipe- 

re  debco  religionis ;  majoribus  autem  ndtris  ,  etiam 

niilla  ratione  reddita»  credere. 

IIl.  TuM  BALBusy  Quam igitur  it  me  rationem , 
a  Quadri-"*^^^»  Cotta,  defideras?  EtiHe,  oQuadripartita ,  in- 
sctita  quit,  fuit  divifio  tua:  primi^m  ,  ut  velles  docere  dcos 
efie:  deinde ,  qualesefient:  tum,  ab  his  mundum  re- 
gi;  pofiremo,  confulere  eos  rebus  human^.  Ha&c,  fi 
iCiStt  memini,  partitio  fuit.  Rediifim^  ,  inquit  Balbus: 
fed  cxfpcdo  ,  quid  rcquiras.  Tum  Cotta ,  Primum 
quidque  videamus,  inquit?  ^Et  fi  id  eft  primum  ,quod 

intcr 

4.  Expoftentis  if  munfris  SibylUinterfrettsJ)  Antiquns  Uberma* 
tiulcrtpnis  habet,i»«ft^fi»  pro  m^ufiris:  qttz  ledio  poccft  ledfledt 
quamTis  magis  fatisiaciat  volgata  ,  li  ita  intetpiuigataxa  Etefn^ 
tentis  ^fnenfirisy  SihylU  interfretes  <,  ^c.     Uifin. 

5.  fM  nttnc  erge  inteiligdm,^  La&antius  lib.  ii.  cap.  7.  cittt» 
tZ9  i  non  male :  neque  pcfus  ftatim  poft ,  nniU  rMione  reddit^^ 
rstienis  efi  eredere»  quippe  mfll  H  Vulgg.  non  habent ,  rati^nis  efi^ 
Gmter. 

6.  Etfi^  id  efiprimHm  &€,^    Primb  legendum  ,  dnabus  yo^His 

coniundis  »  etfi  id  efi  primnm  • id  tamen  iffnm  ^c  Lcve  ^  » 

faceor  ,  ied  in  quo  tamen  novi  qui  ha^ferint  $  fic  etiam  legunt 
MS,  Keg.  8c  edit.  Vidor.  Dein  Lan^inus  vatiascon)e^na  p»- 
fert,  quas  ipfe  alitque  fubftituunt  pro  voce  exnri ;  ut  rxw,  exemi^ 
exferi,  MS.  quoque  Keg.  exni.  Ptoferam  aliam  »  qux  mibi  prs 
iJIis  placec»  n>rce  6c  Le£kori  placcbit :  mibi  ^nidem  ex  emimn  em^ 
mn  ftefin  Nofter  £p.  ad  Att.  VeMmm  fieri  vU  ,  neijese  '  ikl^  j 
9nsi  fetejL    De  aliorum  con^efturis  mhil  dicam  i  neque  le^l 

cefle  eft.  Nequeo  tamen  mihi  perfuadere»  verbom  exstri  Uio    ni»  ' 
cfle,  aut  ttllo  modo  ftare  pofle.    Nam  ut  se€th  Latin^  dic     ns» 
$nnrere  delerem  ,  netam,  ignemininxe  ^  nmeuiam^  &  fimiUa,  £      fe->  : 

Suitnr ,  nec  puto,  xefti  did  pofle,  exnrere  delerem ,   iffiers^       m  9 
re^  Atiud  prorfus  eft  exmre,  quanqnam^Virgil«  iCll,?!,  f'' 


LxBElt    Tertius.        39S,f 

ihtcr  omncs  ,  nifi^admodum  impios ,  convenit,  7  miti 
quidcm  cx  ahirao  exuri*  non  pofeft ,  eflTc  deos.  Id  ta- 
men  ipfum ,  quod  mihi  perCuafum  cft  auftoritatc  majo* 

rum  i 

^ufpenfd  dd  ventos :  dliis  fitt  1^^^*^*  vafl» 
Infi^tsm  elnitmr  fcelui ,  am  exmritur  tgni* 

Sed  ln  hoc  loco  oulla  eft  Metaphora  \  vera  res  agitur  ,  m  exiftt- 
mavit  Pbcta,  lcelusque  aoimarum  «uc  aqui  eluitur,  auc  igni  exu- 
ticui.  Walker.  Walkec  ceofet  legeadum  etfi  ,  voce  unica  ,  quairi 
■  lediooem  oon  probo  ,  au<>iuam  iermdnia  elegamia  poftulac  ^» 
Bifitau  imeipua^fic  in  fequemibus  oniiiia  k  habebuot  left^» 

Btuhiet. 

7.  Mibi  ^uidem  ix  Mnimi  exire,]    Ven.  libri  habent  roultd  velie- 
feientios  verbiiiii ,  Exuri  :  quz  eoirii  fiulla  alia  ratione  toUi  pof- 
ibnt,  ferro  &  igne  folent.  Cdmgr,     Mihi  <juidem  tte  anim»  exitri 
mn  f9t§/i,]  Nlilla  fiut  ratio  ,  cuc  hsc  folUcitaienc  viri  dofti  :  et 
tnim  /««r/dicuiicui,  quae  alc^  lunt  impieifa»    Stc  doUrem  inurert 
habct  Ladaoc.  de  Ica  Dei  cap.  xviii.  bimacmUs  inurere  cap.xxui. 
Sed  adfflodum  vulgaris  eft  nzc   Mecaphora  ,    uc  exemplis  noit 
^^eamus.    Hoic  contrarium  eft  fxMri.  Vult  igitui  Nofter,  opinio^ 
jiem  de  diis  immofltskliboit  in  ejut  animo  ladices  t)im  alcas  cgiflb» 
titnuJIomodo,    neignequidem  ftrcoque  poftlc  eximi.    Davif^ 
I      Lefcalopeiius  &  Davilius    fruftra   cooaacuc   defendece    phrafin 
f      iftam ,  mihi  ex  animo  exuri  non  foieji  ,  e(fe  deos,     Lambinus  dicit  » 
i     viros  quosdamdo^oi  cenfere  legendum,  rx/Vf ,  auc  excutit  &  iHe 
i     ipfecoiitgebat, /Mr>.    Walker  mavulr,  rr««i.   jacobus  Pelletieciu^ 
I'     Cenomaodenfis,  cujus  Obfeivationesquasdam  Criticas  in  Ciceio- 
nero  poflideo  Mff.  legebat ,  eximi,  Ijicec  omoes  iftas  cooie^uiasr 
poftit  quis  hzrere  i  (ed  beoe  habet ,  quod  MS.  Keg.  cujus  men- 
tionem  facit  Walker,  ezhibet,  mibi  ex  animo  exui  non  poteji    Lari- 
nilGma  eft  ifta  phiafis.    Dichur ,  exuere  aii^uid  ex  aliquo ,  ut  in  lo- 
co  Lucilii  apud  Noo.  in  voce  Erui  :  Vnde  domuth  vix  redeat ,  vix»  . 
fM  boc  exuof  fi  ,  aut  potius ,  ut  veifum  iftum  ccedo  legendum  : 
yndo  domnm   reueat  vx  ,    vixcfue  boc  exuat  hicce,     Cicero  ,  ejus 
czemplura  fccutUS,  dixit,  Ex  laqueis  fe  exuere;  Sc  alibi  :  Hominem 
^bomine  exuens,     Vilgil.  Mfl,  \X,  fs,  lo^,  Humero  fimul  exuit  #«• 
J*^,  5c  Hyginos  Fab.  cLzvi.  Ex  cmjus  ittero  liberum  exuit,    Pa6Qvi' 
^Qoque  Ovidius  Faft.  iii.  j^s.  281.  loquens  de  populo  Kom.  pec 
^ttmam  ad  roicius  vivendi  genus  tianslato  ,  dixic :  Exuitur  veri" 
^^.    &  Tacicus  Uift.  iv.  6.    ufus  eft  eodem  loquendi  genere  : 
^l***  «[»  fapientibuf  cupfdo  ^loria   novijjtma  exuitur.     In  omnibus 
ifiis  locis  au6):ores  fine  dubio  fubaudiveiunt ,  ex  animo  ,  quod  fafis 
Aperque  Cicerohianam  phcafin  pcobar.    Cecemm  totus  locus  in- 
i^<    'Ungendtis  eft  hoc  modo  i    Et  ^   fi  id  eft  primum  {<juod  inter 
tt ,  nifi  admodum  impios  ,  convenit  ,  mihi  ^uidem   ex  animo  txui 
Potefi)  ejfe  Deos ,  id  tamen  ipfum  ,  (juod  mihi  perfuafum  efl  au- 
--    Itaxemajorum^  drc,    Voces  fez  ulcimz  ,  quac  non  leperiuntus 
a«    ikdiqoc  MSS.  funt  lejcaac ,     tanquam.  fuperfluat  pci  Vifto- 
Mi    ti  8c  Grutecuni.    DaviiiDs  eorum  fenttntist  adiuExcc ;  cgo  ai^- 
rc       '  '-  difficukex  99S  fcquai.     Souhier, 


^0^6  DE  NATtTRA  DeORUII 

rum ,  cur  ita  fit ,  nM  tu  mc  doces.  Quid  cft ,  inqoit 
Balbus ,  fi  tibi  perfuafum  eft ,  cur  a  me  velis  difcere  ? 
Tum  Cotta  ,  Quia  fic  aggredior  ,  inquit ,  ad  hanc 
difputationem  ,  quafi  nihil  umquam  audiefim  de  dns 
immortalibus ,  nihil  cogitaverim ,  rudem  me  difcipulum 
&  integrum  accipe ,  &  ea  ,  quae  requiro ,  doce. 

8  Dic  igitur,  Pquid  rcquiras.  Egone  ?  primum  illud , 
p  inquit,  cur,  <iquod  perfpicuum  'in  iftam  partem  ,  ne  egere 
quid  quidem  oratione  dixifles  ,  quod  eifet  perfpicuum  & 
^^uod  ji,i*^t^^  oJ^^cs  conftarel;,  di^  ep  ipfo  tam  multa  dixeris. 
?fta  Wtc*  Q^^^  ^^  quoque  ,  inquit ,  animadvcrti ,  Cotta  ,  faepc , 
Lamk  cum  in  foro  diceres,  qu^m  pliyimis  pofTes  ^rgumcn- 
I  io  pai-  tis  (Mierare  judicem ,  fi  modo  eam  focultatem  tibi  daret 
ttm  aiii.    caufa.    Atque  hoc  idem  ,&  philofophi  faciunt ,  &  egq , 

p.  B.     ut  potui ,  feci.    Tu  autem  ,  qui  id .  quaeris  ,  fimiliter 
s  interro-  facis,  ac  fi  mc  »roges,  cur  tc  daobus  contuear  oculis,  i 
gcs  MS,    6  ^  non  altero  tantiim  ,  cto  idem  uno  affequi  poffixn.  ■ 

9  .  IV.  TuM  CoTTA,  Quam  firaile  iftud  lit ,  inquit, 
tu  videris.  Nam  ego  neqive  in  caufis,  fi  quid  eft  evi- 
dens,  de  quo  inter  omnes  conveniat ,  argumentari  fo-  . 

t  lcyatur    leo  :  pcrfpicuitas  enim  argumentationc  « elevatur  :  nec, 
^'         fi  id  facerem  in  caufis  forenfibus ,  idem  facerem  in  hac 
fubtilitate  fermonis.    Cur  contuerere  autem  altero  ocu- 
lo  caiifa  non  efiet;  ci^m  idem  obtutus  efict  amborum», 
^  cdm  rerurn  natura ,  quam  tu  fapientem  efie  vis  ,  dm 
lumina  ab  animo  ad  oculos  perfbrata  nos  habere  voluii^ 
fct.    Sed  quia  non  confidebas ,  tam  elfe  id  pcrfpicuum,  | 
^   iquam  tu  velis ;  propterea  multis  arguroentis  dcos  cflc' 
docere  voluifti.    Mihi  enim  unum  fatis  erat  ,  ita  nc^is 
majores  noftros  tradidiiTe.    Sed  tu  auftoritates  contcm-^ 
nis ,  ratione  pugnas. 
10.    Patere  igitur,  rationem  meam  cum  tua  ratione  ccm- 

tca- 

S.  J^t  nm  altero  tantum.1  Vulgg.  &  ntn  dlterc  taMtitm  3  fod  ulti-- 
xnHm  vocem  rcjiculam  clTe  doceat.  Reg.  8c  Bonon.  1494«  edinqii^ 
Tullio ,  pro  Uberalitate  fusi ,  4cderont  librarii.  Vicie  <]uj&  notui-^ 
xnus  ad  Ub.  xi.  cap.64.  Davif  Daviiius  fuftulit  voceax  '  * 
au^oritate  MS.  &  cdit«^vctuftiir.  vcrum  fi  quatuoi  bas 
fuAuliflec ,  ncmo,  credo,  qul  quidem  fapit ,  cum  haud  le^ 
ciile  dicerct ,  quoniam  voccs  iftz  fcrc  omnem  oratioixi 
munt.  Vcrifimile  cft ,  cas  clFe  ^  librario  qnodaiQ  ad^it^ 
(eq^cns ,  cur  contuerere  autem  alter»  oculo»  q)k(i  v«iQ  ia  -  ^" 

V0CC5  obje£lioms  cilcat  xepcceodap,    Btttbftr» 


lilBER     TbRTIUS,  30J7 

tehdere.  AfPers  hsec  omfiia  argumenta  ,  cur  dii  fint : 
renaque  meS  fententii  minime  dubiam  argumentando 
duSiam  facis.  mandavi  enim  memorias  nonnumerum 
foliimv  fed  etiam  ordinem  argumentorum  tuorum.  pri- 

I  miun  fuir,  cum  caelum  fufpexilfemus ,  ftatim  nos  intel- 
ligerc  cflc  tdiquod  nUmen ,  quohsc  ^regantur.  Ex  hoc^  'Xy^"" 

I   ilittdetiamj  tntMSi 

Adfpm  hcf  fuhlime  candens  ,  €[$um  inv9cani  omnt$ 

\  ^avgftf, 

Qaafi  vei^  quisquam  noftHim  iftum  potiits  qu^mii. 
Gipitolinum  Jovem  appeHct :  aut  hoc  perfpiaium  fit 
conftetqile  inter  omnc»,  leos  cffe  deos  i  qtios  tibi  Vell&« 
jos  multique  pFasberca  nc  animmes  quidem  efle  cofi- 
ce^nt.  Grave  etlam  argumcntum  tibi  videbatur ,  qu6d 
opimo  dfi  dtj$  immortalibus  &  omnium  eifet,  &:  quo- 

i    tidie  crefccret;    Placct  igitur  ,  tantas  res  opinione  ftul-  P«  LXlt;, 

r   totum  judicari,  vobis  prsefertim  ,  qtd  illos  infanos  efte 

l-    diatis?  •     - 

V.  At  «^M^M  pMBfentes  vidcmus  deos ,    ut  apiid, 
Regillum  Poftumius,  inSalaria  «VatienuSj  nefcio  quid^f  Vattle--^     , 

'    4Stiam  de  Locrorum  apud  Sagram  proelio.    Quos  igitur  J"*.  ^^^ 
tu  Tyndaridas  appellabas,  id  eft,  nomines  homine  na-?^'^*  ' 
tos,  &  quos  Homerus ,  qiii  rcccns  ab  illorum  aetate 

[  luit  j  fepultos  eflc  dicit  Lacedsembne,  eos  tu  cantheriis 

;  >^lbis,  nullis  calonibus,   obviam  Vaticno  veniflfe  exifti- 

^   inas^  &,vidomm  populi  Rdmani  Vatieno  potius  ,  ho- 

^ini  ruftico  ,  quskm  M.  Catoiii ,  qui  tum  erat  princeps, 

«untiavi^e.^  Ergo  &  illud  in  Itlice,  quod  hodie  apparct 

i!pud  Regillum  ,  tamquam  veftigium  ungulae  ^  Caftoris 

cqui  credis  cSe  ? 

Nonne  mavis  illud  crcfdere  ,  quod  probari  potcft  ,ii 

^  animos  prgBClarprum  hominum  ,  quales  ifti  Tyndarida 
fuerunt  j  divinos  cffc  &  aeternos  ,  'quam  cos ,  qai  fe^ 
xnel  cremati  effent  ,  equitare  &  in  acie  pugnare  pptuif 

,    fe?  aut  fi  hoc  fieri  potuiflc  dici$ ,  dpceas  oportct ,  qi*o- 

i  xsodo  nec  fabellas  aniles  proferas.  . 

Tnm  Lucilius ,  An  tibi  ,  inquit,  fabellae  videntut  ?  ij 

^  t    nne  A.  Poftumio  aedem  Caftori  &  Polluci  in  foro  de- 
c     atam:  nonne  fenati^  confultum  de  Vatieno  vides?      ^ 
I     !0   de  Sagra    GrsBcorum  etiam  cft  vulgare  prover- T  f ^''wc 
1     m:  qm,  quacJ^afirmant^ccrtiota  efle  dKunt  qqam^  auftoil^y 
i     4,  quae  apud  Sagram.    His  igitur  *au<ftoribus  hoftACtatibus     ' 


3oy8         De  NAtURA  DEORt^U 

debcs  rtioVcri  ?  Tum  Cotta  ,  Rumoribus  »  iiiqmt,' 
t  ^ifpiitas  mecum  «pugnas,  Balbe  :  ego  autem  ^  te  rationcs  re- 
^^»         quiro. 

*  Dffunt  nonnulla,  * 

X4  VI.  9  Sequuntur ,  quac  futura  funt.  Efiugcrc  cnim 
nemo  id  poteft  ,  quod  futurum  eft.  Saepc  autcm  nc 
utile  quidem  eft  fcirc^quid  futurum  fit.  mifcrum  eft 
cnim,  nibil  proficicntem  angi,  ncc  habcrc  ne  fpei  qui- 
p.  B.  ^^^  extrcmum ,  de  tameh  conlmunc  fdattiQm :  praefer- 
tim  ciim  vos  iidem  fato  fteri  dicatis  omnia:  quod  au- 
tem  femper  ex  omni  aBtemitate  verum  fucrit «  id  cflfc 
farum.  Quid  igitur  jimt ,  aut  quid  aftert  ad  cavendum, 
fcire  aliquid  futurum  j  cum  id  cert^  futurum  fit  }  unde 
porrd  ifta  divinatio  ?  quis  invenit  fiffuai  jecoris  ?.  quit 
cornicis  cantum  notayit?  ,qms  fortes  ^  quibus  cgo  acdo: 
nec  poftum  ><>  Attii  Navii «  quem  commemorabas  ,  U- 
tuum  contemnere.  »«Sed  qut  ifta  intelleda  funt,  a 
philofophis  debco  difcefe  ,  >^prasfertim  ci^m  ifti  pluri* 
mis  de  rcbus  divinis  mentiantun 

At 

9.  Sfqmimtmr^  ^  fiumra  fitnt.}  Pal.  pf.  fic  tcit.  lacttnain  hanc^c- 
gunt  veiborum  cootinuatione.  at  fec  hahet :  d  u  ratiowt  ftratnSor 
toTHm ,  qud  futnr(%  fitnt.  ex  qutbus  folum  apparet ,  quantom  Gbi 
permiieriut  Jibraiii.    Crmer. 

To.  Attii  Navii,]  Dtcendiim  femel  eft  in  codice  Buftidiano  & 
iiunc  Sc  fupra  lib.  1 1.  cap.  3.  legi ,  ^Atti  Navii ,  quod  idem  ex  codioe 
Vofljano  animadvertir.pater  lib.  11.  de  Divinat.  cap.38.  ^tttimiu 
^aW«v»,  quum  lib, I.  variet.    Gronov, 

II.  Sed  ^ui  iftik  intfliigenda  funt.]  Verum  vidctur  cflc  ,  tnttlUQd 
finty  adAipuIante&  Veneta  rcriptura.  Camer,  Debeo,  inquic  Bal- 
biis,  ^phiiofophis  difcere,  qul  ifta  font  inteUefta.  Verom  \  qoo 
intelle&a  ?  a  populo  ?  rei  abfipfis  arufpicibus?  Cotta  eoram  judi- 
cio  non  tSet  contentus.  f  hilofophorum.  judicium  poftulat.'  Ita- 
que  diftingueiidum  C^,  qni  iftA  intelU^a  fttnt  A.fhilofophis  deho^ 
difcere,    Bouhier.  ' 

ili  Prttftrtino  cum  ijfi  piitrimis  de  rebns  divinii  maifiatitftr.l  MS. 
Kcg.  frsfertim  cmm  ijti  plutimii  dt  rebus  mtntiantur  ,  omiflb  ¥€160 
divinis,  ^  ftd  tn  illa  cod.  non  raro  male  omittuntuc  verba  ,  ad 
feolum  fcriptoris  explicandum  neceflaiia.  E^it.  ViAot.  hunc  lo- 
cum  fic  eahibet,  ut  veiam  emendationem  tanquam  digito  mon- 
ftret ,  prdfertim  cum  plmimis  4*  rebHS  ijti  dO/inis  mentiuntur,  6c 
fxpius  in  his  libris  obfeivavi ,  eam  editionem  ocdinem  vetboittta 
magis  Ciceionianum  pnvfeire.  $cd  ad  fcm.  Lepida  pcofe&o 
fatio  eft,  cuc  ^  ^hilofophis  velit  difceie ,  nimirum  quia  pluctmit 
de  rebus  mcntiuntur.  Nimium  diu  eft  quod  Tullium  ita  f  ;re 
'  potuiflc  cicdidimuS|    Quidai  illc  fic  }  prafertim  atm     '-         da 


■  » 


'li  I  B  E  R     T  E  H  T  I  U  S.  3OJ9 

At  mcdici  quoque  (ita  cnim  dicebas)  faepe  folluntur.15 
MQuidfimilc*  mcdicina,  cujus  cgo  rationem  vidco , 
&  divinatio  ?  quae  undc  oriatur  non  intcUigo.  Tu 
autem  ctiam  Dcciorum  dcvotionibus  placatos  deos  effc 
cenfes.  Qua  fuit  eoruna  tanta  iniquitas  ,  ut  placari  po- 
piilo  Romano  non  poffent ,  nifi.viri  tales  occidiffcnt  ? 


confilium  illud  *>impetatorium  fuit,  quod  Graeci  «•parif-^  //f  ^'^^* 
7y.fAX  appellaDt ,  fcd  corum  impcratorum ,  qui  patriae  taloram^" 
confulercnt,  vitae  non  parccrent.    rcbantur  enim  fore. 


ut  exercitus  imperatorcm ,  cquo  intitato  fc  in  hoftem 
immittentcm ,  peifequerctur :  id  quod  cvenit.    MNam 
Fauni  yocem  cquidem  numquam  audivi.    « tibi,  fi  au-  *  ^"  ^^^' 
difletedicis,  credam.   ctfi  ,  Faunus  omnino  quid  fit, 
nefcio, 

VII.  NoN  iGiTUR  adhuc  ,  quantum  quidem  in 
tc ,  Balbe,  cft,  intelligo  dcos  effe:  quos  cquidem  cre- 
do  cfle,  fcd  nihil  docent  Stoici.    Nam  Cleanthes ,  ut  ^6 
dicebas,  quattuor  modis  <*forroatas  in  animis  hominum  ^  **'f^'- 
putat  deorum  cifc  nptionts.    Unus  is  modus  eft  ,  de  "„7*L«i^ 
quo  fatis  dixi ,  qui  eft  fufceptus  ex  praefenfione  rerum 
luturarum.    Alter  cx  perturbationibus  tempeftatum  & 
teKquis  motibus.    Tcrtius  ex  commoditate  rerum ,  quas 
pcrccpimus  ,    &  copia.    Quartus  cx  aftrorum  ordine  V.  LXiiL 

«cae- 

«*«  ifii  divim  mentidntur,  Dc  FJltO  pag.  491 J.  cdlf,  Lambin. 
^fif^us  4fffMns  falU  fperat  ChaUdts  cetfrts^ite  divinos,  dc  Di?, 
"o.  II.  pa^.  4857.  KAdfapiint*s  hae  9  non  ad  divinos  referri  foient^ 
Ibidem:  kAhi  nefcio  ejfti  Hle  divinus  i  &  :  tfec  hac  ,  tlHi  divini  ha" 
^ur,  profitentmrfe  ejfe  diSnros ,  &  faepc  a]ias  iisdcm  in  libris. 
Liviuslib.  1.  cap.  36.  K^i^edum^  intfuit,  divine  tM,inaugura  &c,  Sc- 
<)UCotia  fic  diftinguc  ,  ^id  ftmile  ,  medicina  ,  enjtts  e^o  ratienem 
t^ideo  y  ir  divinatio  ,  efua  unde  oriatttr  non  intellifo  ?  Hic  quoquc 
«^c  MS.  Reg.  &  Viftorius.     Walk^r, 

li.  fij^d  fimile  tnedicina  habttj]  Ecg.  noftcr  Cxhibct,  ^uid  ^. 
t»iU  hahgt  medicina ,  fcd  (blennc  fuit  librariis  illa,  quac  dcefTe  ccn- 
"ioant ,  cx  ingenio  fupplcrc  j  cumque  ca  vor  facilc  fubaudiri 
poffit ,  Tcrbis  TuUtanis  non  eft  admifccnda.  Davif  Vojc  hahet 
fiic  nullo  modo  potcft  prztcrmitti ,  ntfi  pcr  'cUipfin  ,  quae  sDikt 
floc  loco  videcur  iatis  abiurda.  Quonlam  igitur  veibura  id  repe- 
ntar  ia  MS.  quodam,  \  Daviiio  cicato,  quarc  in  ccxtum  non  le- 
^pitur.    Bouhier. 

14.  Nam  Fauni  vocem,^  Nam  ndn  convcnit  huic  loco  ,'quia  fe- 
qucQtia  ad  antccedcmia  nuHo  modo  rcferuntur,  equiden:^  crcdo  , 
'cgeodum  cfle  jam  ,  qua  vocc  Ciccro  fiequentei  utitui  in  tranii- 
POflibas,   z^/A»| 

K^  KhJ^  KKk  I  15.  vn 


3o6o         De  Natura  DEORtJic 

e  coclefti-«caelique  conftantia.    Dc  prafenlione  diximus.  Dcpcf-' 

qfitMS»    turbationibus  caeleftibus,  &maritimis,  &terrenis,  noa 

poftumus  dicere ,  cum  ca  fiant ,  non  ciTe  roultos ,  qui 

illa  metuant  6c  l  diis  immortalibus  fieri  cziftiment. 

17     Sed  non  id  quaeritur ,  fintne  afiqui ,  qui  deos  cfiepa- 

f  nec  Dc   tent:  dii  utr^m  fint,  ^necn^,  quaeritur.    Nam  rcliquae 

^ot  '^.wf.caufag,  quas  Cleanthes  aflfert,  quarum  ima  cft  dC  com- 

modorura,  quae  capimus,  copia;  ahera  dc  tcmporum 

ordinc  caelique  conftantia ,  tum  traAabuntur  a  nobis  ^ 

c^m  difputabimus  dc  providentia  deorum ;  dc  qua  plu- 

rima  k  te,  Balbe,  dida  funt:  codemque  illa  etiam  dif- 

feremus,  quod  Oiryfippum  dicerc  ajebas,  quoniam  cf^ 

fct  aliquid  in  reram  natura ,  quod  ^h  hominc  cffici  non 

poflet ,  cflc  homine  aliquid  melius. 

j8     Quaeque  in  domo  pulcra  cum  piilcritudinc  mandi 

comparabas,  &  cum  totius  muijdi  convenientiam  con- 

.  fenfumque  afFcrebas ,    Zenonisque  brevcs  &  acutulas 

conclufiones  in  eam,  partcm  fermonis ,  quam  modo  dixi, 

diflferemus:  codemque  temporc  illa  orania  ,  quae^  tc 

phyfice  diAa  funt  dc  vi  ignea ,  deque  cp  calore ,  cx 

/  quo   omnia  gcnerari  dicebas  ,    loco  fuo  quaercntur: 

^      omniaque,  quae  a  tc  nudiustertius  dida  funt,cum  doccr 

re  vellcs,  deos  eflc,  quarc  &  mundus  univerfus,&fol^ 

6c  luna,  &  ftellae  feiifum  ac  mencem  haberent,  inidem 

iptcmpus  Srefervabo.    A  te  autem  ^idem    illud    etiam 

g  diffetC'  atque  etiam  quaeram ,  quibus  rationibus  tibi  perfuadeas. 

niasMS.    deosefle. 

L/?!v      ^   VIII. .  T  u  M  B  A  i.  B  u  s ,  Equidcm  attulifle  rationq 
iuuulsi      V^^^^  videor :  fed  eas  tu  it^  rcfellis ,  ut,  ctim  mc  intcr- .. 
fogaturus  cfle  videare  ,  &  ego  mc  ad  refpondcnduni 
p.  B«    cpmpararim  ,  repent^  avertas  orationem  ,  ncc  des  re-^ 
\  hac  ea    fpondcndi  locum.    Itaque  maximae  res  tacitae  praeter- 
Dsvif.  '    icrunt ,   dc  divinatione ,  de  fato :  quibus  dc  quaeftioni-i 
k  fcque-    bus  tu  quidem  ftrictim ,  noftri  autcm  multa  folent  dice-^ 
S/?""^     re.    fed  ab  »  hac  quxftipne,  quae  nunt  in  raanibus  eft,j 
I  at  MS.    ^' fcparantur.    Quare,  fi  vidctur  ,  noli  agere  confufe:^: 
^  Ddvij:   *  ut  hoc  expliccmus  hac  difputatione ,  quod  qua&ritnr. 
iQ     Opcime,  inquit  Cotta.    Itaque  quoniam  qua  ia 

m  prima  partes  totam  quaeftioneqi  divilifti  ;  dcprimaqu  ixi- 
quxMtt  mus,  confideremus  fecundam.  quae  mihi  talis  vi(  tur 
auia*4i«  ^"ifl^,  »Jut,  cum  oftcndere  vellcs,  qu^es  dii  cf  nt^ 

prima  qui-  ^"" 

"  <|eai  MSS^     i^.  vt  cftm  tftetUtrc  vclUif  ^tuUts  dii  ijftnt ,  ofttnitfr  5^»i 


LiBER    Tertius.        3q6x 

oftenjercs  niillos  efle.  a  confuetudine  enim  oculorum 
animam  abducere  difficillimum  dicebas:  fed»  cum  deo 
mbil  praedantius  efiec,  non  duhitahas,  quia  mundus  ef- 
fet  deus»  quo  i^hil  in  rerum  natnra  melias  efTet;  modd 
po/Temus  eum  animantem  cogitare ,  vel  potiiis  ,  ut  ce- 
ttiira  oculis,  fic  animo  hoc  cernere. 

Sed  ciim  mundo  negas  quidquam  effe  melius  ,  quid^i 
dicis  melius?  fi  pulcrius»  aflfentior.    fi  aptius  ad  utilita-' 
itesnodras,  id  quoque  affentior.    Sin  aucem  id  dicis, 
;  nihfl  eifemundofapientius:  nullo  modo  prorfus  ailen- 
;  tior;  non  quod  difficilc  fit  mentem  ab  oculis  nfevoca-"  «^ocarc 
re:  fcd  quo  magis  ofevoco,  eo  minusid,  quod  ^^^^^9o%ocq 
poflum  mente  comprehendere.  ,v,  ^^; 

IX.  NiHiL  EsT  mundo  melius  in  rerum  natura. 
Ne  in  terris  quidem  urbc  noftra.    num  igitur  idcirco  in 
urbe  effe  rationeni ,  cogitationem ,  mentemputas?  aut, 
:  quoniam  non  fit ,  num  idcircO  exifUmas  formicam  an- 
'  teponendam  c&  huic  ^ulcerrimse  urbi ,  quod  in  urbe 
fenfus  fit  nullus,  in  formica  non  modo  fenfus.fedetiam 
rocns,  ntio,  memoria?  Videre  Poportet,  Balbe,quidp  tcop. 
!  ^i  concedatur ,  non-  te  ipfum »  quod  velis ,  fumere.      Ms, 
j     Iftum  enim  locum  totum  illa  vetuis  Zcnonis  brevis ,  ^i 
1  &>  ut  tibi  vidcbatur,  ««acuta  conflufio  dilatavit.    Ze-  ^  ixiv^ 
\  no 


Noa  opiaoc  fcciffe  ViAoriam  fine  intecventu  vcteium  librorum» 
ttedetet,  m$  0fiendertsn,e.  geminatafic  paiticula,  Mt,  cid  in  aliis 
^&oaita  occuirat.  £ft  ceitcid  Ciccionis^  ut  docuit  Malaipiaa  ad 
libnimviiu  ep.  5.  ad  Attic,  Gronov, 

itf.  sAcMtA  coHclnfi9  dilatavit.]  Itane  vcib  }  brtvis  concUJh  dil^ 
tatf  txa^Zen^nis  brevis  cenclufio  iJiHtn  locnm  diUtavit  f  At  Baibus 
coatiaiium  plane  Zenoni  tiibuit  lib.  11.  cap.  7.  eo  ipfo  loco, 
^veih  lefpicit  Cotta ;  ubi  hanc  ipfam  brevem  &  acutaM  coneitsfionent 
tOmmemorans  ait:  Hacenim^  ^ua  diiatantHr  d  nebis,  Zeno  fic  pre^ 
f>*^at.Sc:Vt  Zmfolebat ,  brevitss  ir  angnfiins  concludmtnr,  Z)i7u- 
t^vit  igiiur  plane  mendofum  eft ,  6c  re  ipfa  abiiudum.  Conji- 
ciebam,  brevis^^  ut  tibi.videbatnr  f  dcseta  conclufio  coartavit,  dt 
j  ^'«  I.  3y.  Perfice  let  OraffUs  hdc ,  ^us  ceartavip  ,  &  ferangujie  r^- 
ftrfit  in  orationefttd  ,  diiatet  nobit  atqtse  eiepiieet,  ?arad.  p.  531'» 
<dit.  Itamb.  tati!  atttem  ,  ftrfeStitt  StoicHs  — *-<.  ea  eji  hsrefi  ,  qum. 
^lum  fequiiisr  fhrem  9ratiinit ,  neque  dilatat  argnmentum.  Vide 
«iam  Ac.  QtHtft;  lib.iv.  cap.  12, 13.  dc  Fia.  lib.  11.  cap.  6.  Z*»«- 
*»«/? ,  iwjHam  ,  hoe  Stoici  5  ut  jans  (vcl  etiam)  ante  ^rifioteiis  , 
•m»»»  vim  loquendi  in  duds  tributam  ejfpartes  5  rhetoricam  paimd^ 
^iettciicam  pugno  fimitem  effe  ,  ^uod  iatiue  hqutrentur  rbetores ,  dia^ 
^ici  mem  cmpreJfiHs.    £c  ftle  locus  lcgendos  clt ,  qucm  idco  co- 


yci6i  De  NATUmA  DCOItUM 

no  eDim  ita  condujit:  Qj$ad  ratiom  utitMr  ,  mdkt^ 
ift  qukih  id  y.  qmd  ratUue  non  utitur.  Nibil  atttem 
mundo  mdius,    rationt  igitur  mundm  utitur. 

Hbc  fi  placety  jam  efficies,ut  mundus  optiib^librQm 
iegere  videatur.    Zenonis  enim  veitigiis  hoc  modo  m^ 
tionem  poteris  concluderc.    Quod  litteratum  pft^  id  eft 
melius    quam  quod   non  eft  litteratum.    nihil  autem 
mundo  melius.    litteratus  igitur  eft  mundus.  {fto  mddo 
etiam  difertus  ,  &   quidem   mathematicus  y  muiicus » 
omni  denique  dodrina  eruditus «  poftrcmo  philofophm 
erit  mundus.    i7Ssepe  dixti ,  nihilfieri  iine  4co  ,  nec    [ 
ullam  vim  effe  naturx»  ut  fvii  diftimilia  poftet  efBngcrc. 
Concedam   non   modo  animantem    &  fapientem  efle 
mundum ,  fed  fidicincm  etiam  &  tibicinem ,  quoiuam 
13  earum  quoque  artium  homines  cx  eo  procre^ntur.    Ni-    | 
bil  igitur  aftert  pater  ifte  Stoicorum  ,  quare  mqndam    | 
^  ne        ratione  uti  putemus ,  <i  nec  cur  animantem  quidem  elTe. 
i«wit.        >Jon  eft  igitur  mundus  deus :  &  tamen  nihil  cft  ep  me-    | 
favij.       jjyj   ,8  nihil  eft  enim  eo  pulcrius ,  nihil  nobis  falutarius  ,  ^ ' 
nihil  ornatius  adfpedlu  motuaue  conftantius.   Qu5d  &   \ 
mundus  unimfus  non   eft  aeus ,  ne  ftellae  quidem  ,   | 
quas  tu  innumerabiles  in   deorum  npmero  ref>onebas«  j 
quarum   te  curfus   ^quabiles    aeternique  deledabant: 
nec  raehercule  injuria.    funtenim  admirabili  incredir 
I4bilique  conftantia.  Sed  non  omnia,  Balbe,  »9quae  cur- 
fus  certos  6c  conftantes  habent ,  ea  deo  potiiis  tribuen- 
da  funt  quam  naturae. 

'  }f.  Q  V I  p  Chalcidico  Euripo  in  motu  identidem  re- 
pprocando  putas  fieri  polie  copftantius  ?  quid  frcto  Si- 


tom  libentms  defcripG  *  Mt  dehinc  emendatins  legatur.    Wt/k^, 
Utcima  vox  fexri  non  poteft,  ut  Walker  obfeivaTit ,    quique  coi-, 
X€xit ,  C0ar£fabit ,  quod  convenlt  fenfui ;  veriim  nimium  lecedit  ^ 
▼eftigiic  le^tionis  vqt.   Ciedo   Ciceronem  fcripfi0e ,    dtcUrm/itm 
Bouhier. 

17.  SUpedixi,]  Z).'«ri  legendum ,  iit  eft  inmanurcripto.  Vrfim^ 

1 8.  Nihit.  efi  tnim  e»  pH^crim  ,  nihil  ntbii  fAlnurim,  ]  lUud  tnim 
6c  tiobis  levocavi  ex  libri^  noftrit  editionibusque  vcteiib  tm 
Vi£tori'4na  habet  heic  priniam  vocem,  Aldu^  pater  fecundatr  m 
nihiiominus  Vi^otiuc  applicat  membro  fequeati ,  -''■''  *" '  ^c- 
liiu,    Giuter. 

19.  Q^  cnrfm  ceffi  &  hnfiantes  hABen$  vil  ftrvdn*, .  int 
pmittituc  ia  Vcnetis :  6c  fane  apparet ,  banc  aUcujus  1  ^ 
m  C^tiim  iciipti  iaciiicatam  fuiUe.    Camerdr, 


i 


r 


I>ib|e&Tertiu$.        3063 

.Qlienfi  ?  qmdOceam  fervore  illis  in  locis,  ?.  lU 

EHropam  Liyyamqui  rafax  uhi  dividit  unda  ? 
<^iud?  aBftiWmaritiini,  ycl  Hifpanienfes ,  vel  Britanni- 1  ««ri» 
Qj  eoiiiimq^e  oertis  temporibus  vel  acceffus ,  vel  re-^^' 
,<:§ffu$,  fine  4€;o  $cri  nonne  .poSunt  ?  Vide,  quaefo,  fi 
.omnis  motus,  omni^que,  quae  certis  temporibus  ordi- 
fiem  fuQmconfervant,  divina  ducimus »  '^ne  tertianas* 
qiudem  febres  5c  quattanas  divinas  effe  dicendum  iit, 
jquarum  wyerfipne  &  raotu  quid  poteft  effe  conftan-        v 
tius  ?  Sed  x>mnium  talium  rerum  ratio  reddenda  eft. 

Quod  vo§  ciun  facere  non  poteftis ,  taroquam  in  aram,  t^ 
•confugiftis  ad  d«eum.    Et  Chryfippus  tibi  acut^  dicere».  confiigK 
videbatur,  horao  fme  dubio  yerfutus  &  callidus.  Vcr-^*'^*'"^ 
ftitos  eos  appello ,  quorum  cejkriter  mens  verfatur :  cal- 
lidos  autem ,  quorum ,  taraquam  m^nus  opere ,  iic  ani- 
mus  ufu  concalluit.    Is  igitur ,  fi  aliquid  eft  ,  inquit, 
quod  homo  etficere  noQ  pofiit ,    qui  id  efficit  melior 
cfthomine.    Homp  autem  haec,  quae  ih  raundo  funt, 
cfficere  non  poteft.  qjii  potuit  igitur,  is  praeftathomini. 
.Homini  autem  praeftare  quis  poffit ,  nili  deus  ?  eft  igitur 
ideus.    Haec  omnia  in  eodem ,  quo  iUa  Zenouis ,  erro- 
le  verfantur. 

Quid  eniiii  St  melius  ^  qujcj  praeftabilius  ,  quid  inter  16  ]  -, 
naturam  &  rationem  interlit ,  non  diftinguitur.  Idem-  • 
que  fi  dci  non  fint ,  negat  effe  in  omni  natura  quidquara 
homine  melius.  id  autem  putarequemquara  hominem, 
nihil  homine  effe  melius  ,  furamae  arrogantiae  cenfet 
effer  Sit  fan^  arrogantis,  pluris  fe  putare  quam  mun- 
dum.  At  illud  npn  modd  non  arrogantis ,  fed  potiiis 
prudeQtis ,  intclligere  fe  habere  *»fenfum  &  rationem; 

.  haec 

20.  Ne  urtJAHds  quidem  fihres,  ]  Ita  omnes  Pall.  5c  edici  ante 
Lambinuni.  is  vd  invitis  libiis  rcfcribendi^m  dusir ,  ^fMofHe,  quod 
Jluieto  placebat}  vel  adeo  item,  Gmrer.  Bouhier  legit,  tWm. 

21.  Senfum,  ^  ratienem ,  &  oratianern  ,  hsc  eadem  &  canicuUtn 
nen  babere,^  Antiqai  libii  alti  habent ,  fenjttm  &  rationem  ,  hac  es^ 
ii^im  ^  cAnicHlam  non  habere.  alit  ,  fenfHm  ,  <Sr  rationem  ,  &  oratio^ 
n  9  h^oc  eadem  Orionem  &  canictUam  non  halftre.  emendo ,  fenfHmibr 
r,  nem^Orionemy  hsc  tadem  O"  c^niculam  non  habere,  F.  Manut. 
6  *m  (y  rationem  \  hac  eadem  Orionem  &  Canicniam  non  hdbere,1 
i       iii ,  inventum  ^  P.  Manutio  in  iibro  fcripto  ,  Orionem  s^quod 

<       uderent  omnino  Pali.  in  quibus  omnibus  ,fenfmm  ^  rationem\   ^ 
/     todem  orationem  &  Cdnicutam  <^c,  cum  alioquin  editi:  fenfHm&       ^ 
f     »VOT,  ^  orationemf  hxceadem  &  caaicHUm,  Gnirer, 

Kk«KK.KKKS  zz.Vnde 


3064        De  Natura  Deorxjm^ 

P.  liXv.  hac  cadem  Orionem  &  Cahiculam  non  habere.   «Et, 

^wn^^itb  ^  ^^^^^  pulcra  lit,  intelligamus  cam  dominis  >  inquit f 

•  aedificatam  effe ,  non  muribus.  fic  igitur  liiundum  deo- 

rum  domum  exiftimare  debemiis.    Ita  prorfus  exiftima- 

rem  y  fi  illum  aedificatum ,  non ,  quemadraodum  docd-:" 

bo,  a  natura  conformatum  putarem. 

2t7    XI.  A  T  EN 1 M  quaerit  apud  Xenophontem  Socrat^, 

/      **  unde  animamarripucrimus,  fi  nuUa  fuerit  in  mundo« 

£t  ego  quaero ,  unde  orationem ,  unde  numeros ,  undc 

cantus.    Nifi  vero  loqui  folem  cum  lunaputamus,cum 

propiiis  accefierit,  aut  ad  harmoniam  canere  mtindum  , 

ut  Pychagoras  exiftimat.    Naturae  ifta  fiint ,    Balbe , 

naturae  non  artificiofe  ambulantis ,  ut  ait  Zeno  ,  quod 

quidem  quale  fit  jam  vidcbimus ,    fed  omnia  cientis 

&;agitantis  motibus  &  mutationibus  fuis". 

28     Itaque  illa  mihi  placebat  oratio  dc  coaveiiientia  con« 

t  cognt-  fenfuque  naturae,  quam  quafi  ▼cogitatione  continuatam 

tioncm      confpirare  dicebas,    Illud  non  *  probabam ,  quod  nega- 

Mm"i^i  basid  accidere  potuilTe  ,  *3nifi  ea  uno  divino  fpiritu 

cbgnatio-continerentur.    llla  ver6  cohaeret  &  permanet  naturae 

nc  coati-  viribus,  non  deorum  :  eftque  in  ea  ifte  quaficonfenfus, 

nuata        quam  ffvfATrd^stsiJ  Graeci  vocant :  fed  ea ,  quo  fua  fpon- 

x)*v/r.      jg  major  eft,  co  minus  divina  rauoae  fieri  exiflimaa- 

■  XIL 


22.  Vnde  animnm  arrifmtijnus  ,  fi  nullus  fuerit  jn  tnunda  iye»sj\ 
'  Vcta  icdio>  fufFragautc  &  cxcmplo  VcnccO}  Vnde  animum  ttrri^ut- 

rimusy  fi  nulUs  fuerit  in  wundo.  Dcum  cnim  temcre  inculcarunc 
boc  loco.  Planum  hoc  faciuut  Xcnophontis  verba  de  pnmo  *A- 
vofjifHfjiofwiuein-mfi  Nkr  Sk  fMOfOf  «/>«  yJet/u?  QfTa.9%  «t/7t/;^«^  sraic 
iiiMi  ffvfdtpn-alaat,     Camer, 

23.  Nifi  ea  un9  divinafpiritu  mttinerentur.1  Sic  reprafientandum 
cuxavi,  ducibus  ipia  re  vcteribusque  libris  j  pronomen  enim  ad 
naturam  tcfcnui,  Vulgb ,  tentincrentur,  Crcdd  ,  quod  fupra  Irb, 
II.  cap.  7.  dixcrat  Balbus  ,  ni^  ea  una  divino  &  continuat^  fpiritta 
taminerentur,  M  ibi  puecoirerat  neutrum  plurak.  Davif  Nifi  «« 
itn9  divino  fpiritu  continerentur,  lUa  -vere  «b"f.3  Davifius  COtrexIc 
ftcuQdum  M0^  codd.  8c  cditt.  vect.  centineretur  ^  quodfan 
ciulaudem,  quum  fine  dubio  agatut  de  Natura.  In  fcquc. 
autem  nihil  prorfus  video  :  illa  ver»  cohxret  &  permanet  n' 

rihus,  .  Qiaid?  an  natura  permanet.naturs  viribus  }  liux^qi 
4am  Cicexonem  ita  fcripfifTc.     Ki  cgo  icaque  f.illQr  s'vju<< 
bic  defuut ,  in  quibus  veronmilicer ,    poftquam  Ioilucus 
univerficatc  rcriijn  «  fccmOACiQ  clau4it  di:?ad9  3  'V/4  ver^' 
0-f.    Lsaiiici:^  — 


IilBER     TertIUS.  3065* 

Xn.  IitA  AUTEM  ,   quae    Cameades   afferebat^i^ 
yquemadmodum  diflblvitis  ?  Si  nullum  corpus  immor-y  qoom*» 
taJc  fit,  nuUum  cflc  corpus  fcmpiteraum.  corpusautcm***^^'^» 
immortale  nullum  efle ,  ne  individuum  quidem  ,  nec 
quod   dirimi   dlstrahive    non  poflit.     Cumque  omne 
animal  patibilem  naturam  habeat ,  nullum  eft  eorum  , 
quod  efiugiat  accipiendi  aliquid  extrinfecus  ,  id  efl , 
quafi    ferendi  &  patiendi  neceflltatem.    Et,  fi  o™o^id^'^-ni 
animal.mortale  eft  ,  immortalc  nuUum  cft.    «Ergo  iti-Ji^^j'^^ 
dcm  'fi  o^ne  animal  fccari  ac  dividi  poteft,  nullumeft    p.  b! 
corum  ino^viduum',  nullum  seternum.    Atqui   omnea  &,  a 
animal  ad  accipicndam  vim  extcrnam  &  ferendam  pa-*<^-**^ 
ratum  eft.    mortale  igitur  omne  animal,  Sc  diflblubile» 
&  dividuum  fit  necefle  eft. 

Ut  enim ,  fi  omnis  cera  commutabilis  eflet,  nihil  ef-  3^ 
fet  ccrcum,  quod  commutari  non  poflet:  item  nihiiar- 
genteum,  nihil  aeneum  ,  fi  commutabilis  eflet  natura 
argcnti  &  xris.  fimiliter  igitur ,  fi  omnia  ,  quae  funt , 
e  quibus  cunda  conftant ,  mutabilia  funt :  nuUum  corpus 
cflfe  poteft  non  mutabile.  mutabilia  autem  funt  iUa ,  cx 
quibus  omnia  conftant,  ut  vobis  videtur,  omne  igitur 
corpHs  mutabile  eft.  At  fi  cflet  corpus  aliquod  im- 
mortale  ,  non  eflet  omne  mutabile.  ita  cfficitur ,  ut 
omne  corpus  mortale  fit.  erenim  omne  corpus  auc 
agua ,  aut  aer  ,  aut  ignis ,  aut  terra  eft  ,  aut  id ,  quod 
pft  co^crctum  ex  his,  aut  ex  aliqua  partc  eorum,  bor 
rum  autem  nil;^il  eft ,  quin  intereat. 

Nam  &  tcrrcnum  omne  dividitur,  &humor  itampl-31 
lis  cft  ,    ut  faciHs  ^comprimi  coUidique   poffit.    ignisbprcm^ 
vcro   &  aer  omni  cimpulfq  facillirae  pcUitur ,  natura- f^'^'« 
que    ccdens  cft  maxime     &   «^dilTjpabilis.    praetcrca  ^P,^.  " 
pmnia  haec  tum  intercunt ,    ^ctim  in  natufam  aliama  diflupa- 
convcrtuntur :  quod  fit ,  cum  terra  in  aquam  fe  vertit.bilis^^ij^.  " 
&  ciun  ex  aqua  oritur  aer,&  cum.ex  aere  sether , ciim- c  tum ^/ii, 
quc  cadem  viciflim  retro  comnieant.    Quod  fi  ea  in- 
tcrcanc ,  cx  quibus  conftec  omne  animal ,  nullum  eft 
•mal  fempiternum. 

Clll.  E  T ,  u  T  haec  omittamus  ,  tamcn  animal  nul-  31, 
ii  inveniri  poteft  ,  quod  neque  natum  umquam  fit , 
^emper  fit  futurum.  omnc  eiiim  animal  fenfus  ^^^^^«f  »,^-^/- 
ic  igitur  &  caUda ,  &  trigida ,  &  dulcia  ,  &  amar^  ,  ^^>^  .  '^*'^ 
-  potcft  uUo  fc^fu  jucunda  accipere  ^6c  noa  accipe-  f/lxv^. 


^nii 


3^  De  NaTDRA  DEOR.tJM 

re  contraria.    fi  igitur  voluptatis  fenfuni  capit ,  dolons 

ctiam  opit.    quod  autem  dolorem  accipit »  id  accipiat 

etiam  interitum  necefTe  eft.   omhe  igitur  animal  coofi- 

tendum  eft  eife  mortale. 

33     Praeterea,  fi  (juid  eft,  quod  hec  voluptatem  fentiat, 

nec  dolorcm  ,  id  animal  efle  non  poteft.    fin  autcm 

quod  animal  eft ,  id  ilU  neceife  eft  fentiat :  &  quod  ea 

lentiat ,  non  poteft  efte  aeternum :  6c  omne  animal  feo- 

tit:  nullum  igitur  animal  eft  aetemum,^  Praeterea  nul- 

lum  poteft  eue  animal ,  in  quo  non  &  appetitio  iit  & 

declinatio  naturalis.  appetuntur  autem ,  quae  fecundiim 

naturam  funt,  declinantur  contraria  :  &  omne  aoimal 

%  rcfagit   appetit  quaedara ,  &  gfugit  a  quibusdam.    Quodautem 

f«nj.  x-w»^.refugit,  id  contra  naturam  eft,  &  quod  eft  contrana- 

.     turam,  id  habet  vim  •interimendi.    omne  ergo  animal 

34intereat  necefTe  eft.    Innumerabilia  funt  ,  *4exquibu$ 

effici  cQgique  poffit,  nihileffe,  quod  fenfum  habeat, 

quin  id  intereat,  etenim  ea  ipfa,  quae  fentiuntur,  *5ut 

/rigus    &  calor ,   ut  voluptas    &  dolor ,   ut  cetcra , 

li  intci-    ciim  amplificata  fqnt,  binterimunt.    nec  ullum  animal 

mt  MSS.cH  fine  fenfu.    nullum  igitur  animal  eft  aetemum. 

XIV.  Et£nim  aut  fimpkx  eft  natura  animantis, 
ut  vel  terrena  fit ,  vel  ignea  ,  vel  ^^  animalis ,  vcl  hu- 
mida:  quod  qualc  fit  ne  intelligi  quidem  poteft:  *7aut 

con- 


24.  Ex  quthus  effici  eogicjue  poffit.'^  Cogi  bic  eft  pro  condudi,  V^ 
inm  an  aliud  exemplum  poteft  proFerri ,  ex  quo  patet »  verboni 
illud  eo  fenfu  fuiife  adhibitum  i  Donec  exemplum  aJiquod  taie 
mihi  monftrabitur  putabo  legendum  elle  ,  coUi^i  ,  quod  facile 
potuit  mutari  in  cogi.    Boubier. 

2y.  Vtfrigus  &  caUr,  ut  voluptas  &  dolor,'^  Eftl  Pal.  fcc.alln- 
duntqueGulielmiani,  inquibus  pofterius  ^.  vulgata  piius,  fff/ri- 
gm^  MtcAiory  utvoluptAS,  ut  do/or.    Grutet. 

26.  ^nimalis.']  Alti  otjtMtHis  legunt ,  maiiifefio  errore.  Seipfttai 
Cicero  pulchre  exponit  libro  Tufcul.  Quzft.  primo  :  Perfiiiuitm, 
^nqpit  i  debet  ejfe  ,  animos  ,  tjMutn  0  corpore  txceffcrint  ,  fivt  illi  f^ 
animalesy  id  efi  ^  fpirabiies  (nam  paulo  antc  boc  idem  nomca  ei- 
dem  iignificatione  ufurpaverat )  /ive  igneit  in  fublime  ftrri.  ^oite 
quia  animns  quibusdam  ab  hofA®*  dici  videtur  ,  quod  t^tm^  Ci- 
cero  non  docet.  Certe  Vergilius  quoque  4i»/m4i  pro  Ktfn  uM 
dicit ,  Sluantum  ignes  animatjue  v^lent.  Cetcrum  vidt.  ^' 
demicus  hic  Epicuri  Kp^fxix  ,  id  eft  ,  elemeQtorum  teir  :&' 
tum,  contra  Stoicum  velie  defendere.    Betuleius. 

27.  ^ut  concreta  ex  ptuiribus  natur^s.']  VulgO,  concfett..  ^         ^«* 

xcr  MS.  R.«g  At  mihi  ^um  vc:ufti«  cditt.  pUciiit ,  aihuta       *^"' 


\ 


f  ,  LtBEK     TeRTICS.  30*7 

■   concretum  cx  pluribus  naturis ,  quarum  fuiim  quaeque 
[  locam  habcat ,  '•^qvLo  naturae  vi  efFeratur :  alia  infi- 
^   mum ,  alia  fummum ,  alia  medium,  Haec  ad  quoddam  - .   -    . 
tempus  cohserere  poifunt :  femper  autem  nullo  modo'^"""* 
I  pofltmt.    necefle  eft  enim  ,  » fuum  quaeque  in  locum  Msy& 
!   natura  rapiatur.  nullum  igitur  animal  eft  icmpitcrnum.   F/V?ir. 

Scd  omnia  veftri,  Balbe,  folent  ad  igneam  vim  re-3j 
1  fcrre^  Hcraclitum,  ut  opinor,  fcquentes:  quem-ipfum     P.  9» 
;   non  omnes  interpretantur  uno  modo.    *9  qui  quoriam , 
i  quid  dicctet,  intelligi  noluit ,  omittamus.  iovos  autcoi 
^  ita^ 


diatnr  6njin  >  luUmrd  dniMantlu  Da.viiiuf .  %Attt  ctncntum  ex  pltarihtu 
tuutiris,^  Daviiiasiede  leftituit,  ctncretd  y  c|uod^ft  in  edict.  mt. 
In  iec|ueiitibus  vult  legi,  nferatttr,  quod  mihi  Tidetui  efle  meliu» 
qukm  Vttlgata,  efftratur^  quam  Lambto.  Volutt  mutaie  in /rr^fwr. 
Walket  cicdit  etiam  efle  legendum ,  mttufd  fud  vi  &c,  ad  evitan- 
dam  lepctitionem  tam  aebram  vocis  naturn  »  fignificationibus  dK 
ret&5,  Eqoidem  puto ,  viium  iftum  dodum  non  abcrtare  aiedo 
&  vcio,  &  fequcns  veftigia  MSS.  quantum  ficxi  poccft  legckem^. 
^Mo  ndtmrti  fita  ftratur»    Bonhiei. 

±9,  Sj^  natttrd  vi  efferatnr.]  Lambino  icponendum  placuit ,  fe^ 
rmtttri  at  Keg.  ^  pr.  manu  ,  afferatitr,  quo  modo  piorfus  legCQ- 
dam*  Davif,  Sicribendum  p^timb  aut ,  afferatur  ,  tum  MS.  R.eg.  auc 
feratur ,  «x  conjedura  Lamb.  Prxtei^ca  mihi  legendum  vidctur, 
^u§  natmrs  fua  vi,  Sciies  oiationis  cft ,  Ettnim  aut  fimflex  -ejt  tuuw 
ra  animamis  ^ —  amt  cencreta  ex  pturihus  naturis ,  quarum  ftmm 
^uaiftea  ioctun  kaheaty  quo  rtatura  fua  i/i  feratur,  Jam  fic  Jege  ,  «e- 
wffe  efi  enim ,  infUum  fuatftte  iecttm  natura  rafiatmr  3  qui  ordo  ver- 
.  bomm  cft  ^  MS.  &eg.  edit.  Venet.  VtAoi.  magisque  t  Gi^eionis 
ftilo.  Waiksr. 

29.  2^i  ^ueniam  quid  dicent  intelligi  noluit,]  Tn  manafctipto  cft  » 
qtei  ^tMhiam  diteret  tjued  inteliigi  neluit.  H  paullo  poft  ,  etvniattitm» 
ejfe  i^nem,  pto  ,  omnem  vim  effe  igmm,    Ulfin. 

f  o.  Ves  autem  ita  dicitis  ,  ^c.}  Si  Cotta  Stoicis  adfcribit ,  quod 
dicant ,  omncm  vim  eflc  ignem  ,  ut  vetba  haec  videntLi  fignifi- 
caie»  llie  adfciibit  iis  fententiam,  qnam  non  habebaat ,  fic  quam 
foiian  philofopbas  nuUus  unquam  liabuit.  Si  ccontiaiio  illc  vo- 
hiic  iftis  vocibus  fignificatc ,  Stoicos  ignem  lefpiccre  tanquam 
piimura  piincipium  ,  male  expreflit  quod  vokbat.  Uifini  codcx- 
&  Reg.  czhibent,  omnia  ttnmm  effe  ignem,  ca  kftio  cft  veia ,  nifi 
O0««ua  me  iallunt.  Equidcm  fcio ,  Stoicos  'agnofccre  quatuoc 
cli  rCDta ,  qucmadmodum  alii  philofophi.  verum  elemcmo  igsis 
adi  buebant  omnimodam  excclientiam  fu^ra  alia  omnia ,  8c  voca- 
bai  illud  Jutt*  f^oxii* »  s-ofx^^to*»  nam  ignis  cJementum  fbtmant 
tri  ilia  pct  mixturam ,  dc  auoniam  alia  dlffolvuntuc  in  eo ,  nc- 
qt  id  dilTolvitut  io  nllo  alio ,  dict  poteft  qnodammodo  ,  SUud 
eti  omnia  ,  icpandom  iilud  principium,  quod  clai^  exhibetui  ta 
£i   ^^PhyficisScobsicap.xi.  aiticiilt*   Btnhin* 


3^^         ^^  Natxjra  Deorum 

ita  dicitis  9  omnem  vim  cSt  ignem.    itaque  8c  dnimaih 

teSf  cum  calor  defeccrit,  tum  interire:  &  in  orcni  na- 

tura  rerum  id  viverc,  id  vigere,  quod  cjdeat.    ego  au^ 

tem  non  intelligo  ,  quo  modo  calore  exftindo  cdrpora 

intereant ,  non  intcreant  humore  ,  aut  fpirituamiffo^ 

praefertim  ciim  intereant  ctiam  nimio  calore. 

36     Quamobrem  3«id  quidem  communc  eft  dc  calido: 

vcrumtamen  videamus   exitum.    Ita  vultis  ,  ppinor , 

k  anima-  3*  nihil  elTe  k  animal  extrihfecus  in  natura    atque  mun- 

^c  «/«.       ^Q  ^  praeter  igncm. "  33  qui  magis  quam  praeter  aniraam , 

imdc  animantium  quoque  conilet  animus  ,  ex  quo  ani- 

ma 

|r.  id  auidem  conmme  efi  de  cdlido.i  Pat^  quldeiD,  illum  voluiHc 
^icere ,  aeccm  &  aquam  id  h^beie  commune  cum  igne,  utLeica- 
Jopeiius  dixic  3  veium  veiba  non  iftam  fententiam  expiinnint  > 
quidquid  idem  Lefcalopecius  dicat ,  &  exempla ,  quibus  utitot  ad 
confiimandum  de  cnliao ,  huc  nullo  modo  coaveniunt.  Legendum 
itaque  cen(eo,  commme  eii  efi ,  &  cdlido  ,  donec  quid  meiiusi^ 
^riacur.     Bouhier. 

?2.  Nihil  ejfe  animal  extrinfecm  in  naturd  ^c.]  I^fcaloperiqs  yul" 
•eatam»  »ihH  efe  Mimal  in  uMurA  Mtqut  mundo  ,  frMer  ifptmy  le* 
tmet  3  eaque  eft  ceniflfime  le^ip  veta.  Pizcipua  dtfiicuU|tt  coo- 
fiftit  in  expUcatione  vocis  extrinjpteus,  alii  alia  protuleruBt.  QQO<i 
i\  mihi  Hccat  cog^tata  piofecie ,  videntuc  fecundum  fvftema  i^os 
ieGtx  duo  przcipua  animantium  gepeca  efle  ftatuenda  3  alto^ 
quod  habebat  corpus  compoiitum  e  diveifis  elementis ,  &  iotiin- 
fecus  animatnm  per  mateiiam  ztheieam ,  qnz  periumpit  >  pen^ 
ttac  &  caiefacit  omnia.  Talis  eft  homo,  Sl  omnia  alia  aniipaliit 
quQmm  aniq;ius  qaodammodo  in  ipiis  eft  conclufus.  Alteium  gc- 
nus  animalis  eft  illud,  quod  formatum  ^  nulla  alia  roateiia  qoam 
ca  ,  quz.animat  dc  vivificat  omnes  alias ,  qualis  zthec ,  e  mcfltc 
il^Qium  philQfbpborum ,  babebatur  antma  Qc  corpus  un^  ac  pan- 
ter ,  &  confequentei  illud  genus  animalis  potecat  dici  animsf  pei 
ie,  &  non  foluin  intiinfecus  ,  fed  eciam  exuinfecus.  iIlQ<i  o|) 
quod  Stqici  appcllabanc  uttimum  ,  MJimmn  ,  at^uf  undi^n*  tir» 
tumfnfim  &  txtremum  ,  omm^  cingeutem  fttquf  complexum  ardtrm, 
Qu«  <um  ita  fint,  facile  ioteiligitui ,  quaie  Ciceio  illos  prododt 
4icentes:  nihii  ejfe^uiimsl  extrinfecm  in  naturs  atqu*  mundo  fr^ 
iinem,    Bouhiet. 

B3^  ^9  ^^Si*  f^fi  fr^ur  aaimam»}  Sine  dubio  locns  cotn^ 
Quid  enim  illud  ubi  vult ,  anima  ,  mide  animus  9  ex  ^uo  anir^  ' 
DaMrifins  coiiigic ,  unde  animantium  (fu^qut  animus  ex  a»im$  diax^* 
&  Walkec  maioii  adhnc  licencia  legic  >  rnndt  anim^nii^m  f^ 
unimm  didtur,  Lcfcalopeiiua  huic  loco  ^nam  addens  Utcnnt 
leftituit  piane  illttm*    Is  icaqus  hoc  modo  legit »  f^i  f^g**  >  i^ 


prater  animam,  unde  animamium  ^Hoquf  oonfiet  animuK »  '^  9^  ^/ 
ntal  dititur  i  Miiot »  cocieftiooem  haoc  non  placDiife  9^^^ 
|ic&flbus  j  Ucc(  flntm  ift  abMxmi  ^  vm8f,o[f»  coflpSBf  >iio  M^ 


i 


tflBElt     TeRTIUS.  ^069 

ma  dicitor?  Quo  modo  aatem  hoc  ,  quaJGi  concedatur» 
fumitis,,  nihil  cffe  animum  ,    nifi  ignem  ?  probabilios 
enim  Tidetur,  tale  quiddam  cSe  ^animum  *  ut  fi^  exl  animt« 
Igne  atque  anima  tempcratum.    quod  fi  ignis  cx  fefe ««» «»/• 
ipfc  animal  eft,  nuUa  fe  alia  admifcente  natura  ,  quo-^^** 
Baam  is,  cism  ineft  in  corporibus  noftris  ,  cfficit  ut  fen- 
tiamus ,  non  poteft  ipfe  efle  finc  fenfu.  rurfus  eadem  di- 
ci  pofiunt.    quidquid  eft  enim  ,  quod  fenfum  habeat, 
id  necefle  eft  fentiat  &  voluptatem  ,  &  dolorem  :  ad 
quem  autem  dolor  veniat ,  ad  eundem  etiam  interitum 
venire.    ita  fit,  ut  ne  ignem  quidem  efficere  poilitis  ae« 
temum. 

Quid  enim?  non  eisdem  vobisplacet,  oranemignem  37 
«  pafttts  indigere  ?  nec  permanerc  uUo  modo  ^oife,  nifim  paftn 
alatur :  ali  autcm  Iblem  ,  lunam  ,  reliqua  aftra    aquis  /^t  ««^^ 
alia  dulcibus  ,  alia  marinis?  eamque  caufain  Geanthes 
affert,  cur  fe  fol  referat ,  nec  longiiis  progrediatur  fol- 
ftitiali  orbe  ,  itemque  brumali ,  ne  longius  difcedat  i 
cibo.    hoc  totum  qiiale  fit ,  moK.    nunc  aotem  con-^ 
dudatur  illud ,  quod  interire  poOQt ,  id  a&temum  noti  l^.tXVIt; 
cflc  natura  :  igncm  autem  interiturum  efTe,  nifi  alatur; 
non  cflc  igitur  natura  ignem  fempitemum. 

XV.  QuALfiM  autem  deum  inteHigere  nos  poiru-38 
nous  nulla  virtute  prseditum  ?  Quid  enim  ?  34prudeB- 
tiamne  deo  tribuemus  ?  quae  conftat  ex  fcientia  rerum 
bonarum  &  malarum,  &  ,  nec  bonarum  ,  nec  mala- 
rum.    Cui  mali  nihil  eft  ,  nec  efie  poteft  ,  guid  huic 
bpus  eft  n^cle^tu  bonorum  6c  malorum?  qmd  autemn  dilcfta 
ratione  ?  quid  intelligenria  ?  quibus  utimur  ad  eam  rem,'M'^'  ** 
ut  apertis  obfcura  aSequamur,    at  obfcurum  deo  riihil^*^* 
potcft  effc.    nam  juftitia ,  quae  fuum  cuique  diftribuit, 
quid  pertinet  ad  deos  ?  hominum     enim    focietas,  & 
communitas^ ,  ut  vos  dicitis  ,  juftitiam  pfocreavit.  ten^- 
perantia  autem  conftat  ex  praetermittendis  voluptatibus 
corporis :  cui  fi  locus  in  cado  eft  ,  eft  etiam  voluptati- 
bus.    Nam  fortis  deus  intelligi  qui  poteft  ?  in  dolore, 
an  in  labore,  an  in  periculo  ?  quoruna  deum  nibil  attingit.* 

Nec 


loperii  malta  habeantui  aliena,  certum  eft  tamen  (ciii>tae;tis 
tuiere  qtixdam  non  afpecnanda.    Bonhitr^    , 

$4.  Pr»dentiamn»  Dej:>  tribitemns,}    Vertit  locum  Afiftocelb  ex 


3070         De  NatuiIa  Dcoituiif 

35>    Ncc  ratione,  igitur  utcntem  ,  nec  virtutc  iila  pirxdf 

tum  deunfi  intelligere  qut  poflumus  i    Nec  ver6  v^i 

atque  imperitorum  infcitiam  defpicere  pofium  ^  cimi  ea 

^  fudftutr  coniidero  »  quae  dicuntur  a  Stoicis.  yofunt  enim  ^ 

fe^^v9ces  impcntorum.   JsPifcem  Syri  venerantur.    onine  ferc 

^^u'T*   S^"^^  belliarum  iEgyptii  confecraverunt.    Jam  Pver6iii 

h«bX       Graecia  multos  habcnt  cx  hominibus  dcos  ^  3^  Alaban- 

p  ?erb      dum^  Alabandi:  Tenedi,  Tenem:  L^ucothcam,  qus 

Grxcia  tn.  fuit  Ino,  &  ejus  Palaemonem  filium  »  cunfta  Grscia; 

babeq  HS.  57  Herculem  ,    iEfculapium  ,  Tyndaridas  :  Romuium 

noilri,  aliosque  complures :  quos  quafi  novos   &  ad- 

fcriptitios  cives  in  caelum  receptos  putant.    Haec.igltur 

indpdi. 

40     XVf.  QuiD  ro$  philofophi?  qul  meliora?  omitto^ 

?.  B.     illa  :.  funt  enim  prxclara. ,  Sit  fan^  deus  ipfe  numdus. 

Hoc  credo  illud  t^^ 

Sth 

J5.  Pifcem  Sytii  venerantmr.]  Propt^r  Dercen,  firc  DcrcetOiqu* 
dea  Syria  eft  :  quam  eo ,  qubd  in  pifcem  conTerfa  narratur ,  aoo ; 
.  N  modb  colnnt  religiofe  Syrii,  fed  etiam  iUius  caufl  pifcium efiiib- 

fiinent.  de  qua  ?;irii  varia.  CoUigerem  tx  autoribus  paoculi» 
nifi  Gyraldus  nos  antevertiflct  >  qui  Syntagmatt  primo  ,  apiie 
de  Diis  Topicis ,  ben^  multa  commemorat.    Bttuleius. 

i6.\AUiAndmn^  ^labandi:  Tenedi^  Tenem,^  Vcl  potias  7V«w>»t  j 

uc  habet  MS.  Reg.  licet  dtiam  Suids  Tivnc  agnofcaenr.  AtommBO  J 

xeponas,  ^labMidHm^  ^lMnmdis,  Juveoal.  Sat.iir«  70.  | 

Hic  KAttdr§f  iile  Same^  hic  TrMbns  >  mu  ^UbMiis,      \ 

Strabo  lib.  x.  xi.  pag.^yl.  rio^xitc  <^«  (leg.  «-oAXe^c  ^  >  DimiiQfli 
^iAdivtic)  0  •»  Ko(r)uyi«v  lic  'AKsi0x9<fat.  Vidc  Sccpbaoum  voci* 
bos  *A)i/0A9i*  8c  TM& ,  Ciceronem  in  Vert.  i.  19.  Athen«go- 
tam  Legat.  cap.  i.  Diodoc.  Sic.  Bibl.  lib.  v.  pag.  34S.  &  Scbo- 
liaften  ad  Uiad.  A.  |8.  Davif.  .Alabandum  ^  sALabandi -,  Ttsudit 
Tenemi  ^rc.]  Daviilus  putat  certidjm^  reponeodum  e0c  »  ^/^^ 
I  dis,  uade  patec,  illum  Tenedi  ccpifle  pro  genitivo,  cum  fit  noiBi- 

nativus  pluralis  ,  6c  fcribeodum,  Tenedi^  ptoTenediit  m  Diip^ 
Dii^  cjucmadaiodom  fatis  pacct  ^  fcqueotibus.  Leucetbem  >  pu* 
git  Cicero  ,  cun^a  Gracia  5  %vm»lnm-  nejiri»  Vcram  vAi^bsndt 
l<atine  dicuntuc  xAlabandenfts  ^  ut  infracap.  19.  Omoibus  aliislo* 
cis  Ciccro  eos  appellat  mOre  Grxco  ^Alakandeis ,.  ut  Fam.  <iii* 
cp  36.  fic  in  Br.  cap.  95.  dc  ita  crcdiderim  bic  legeodum  t^  ^\ 
quam  projtimc  accedatuc  ad  leftioncm  vulgatam. '  Quod  artiotf 
«d  Jenem,  nolim  vocem  illam  murare  in  Tennem,  Vidui  P<^^' 
quid  de  ca  re  dixerit  Holficnius  ad  Steph.  in   vocc  Tlrf/^"j 

37.  tierculem,t/£{atiapissm,&c.]  Qaum]Cicero  fiierit  ftudiofi^ 
mos  fczmonis  accnciti ,  auc  am&a  Gracia .  quod  prscedit      ^ 
leq^eretuc  poii  T/nd^ridas ,  atv  znelitts  lcgececur ,  ium  Hirci     '^' 
^      Jotthicc.  ^ 


r  L  I  B  £  R     T  E  R  t  I  U  8.  3071 

SMime  candens^  quem  tnvocant  omnis  Jovem. 
I  quare  igitur  plures  adjungimus  deos  ?  quanta  autem  eft 
f  corom  multitudo  ?  mihi  quidem  fan&  multi  videntur.  q  uiani- 
[  fingnlas  enim  ftellas  numeras  deos ,   eosque  aut  bellua-  manmi 
y  rum  nomine  appellas  ,  38ut  Capram  ,  ut  Lupam  ,  ut  j^'^*.^:^* 

Taoram,  ut  Leonem:  aut  rcrum  q  inanimatarum  ,  utf^/il 

'Argon ,  ut  Aram ,  ut  Coronam,  via^ 

j     Scd  ut  haec  concedantur  ,  reliqua  qui  tandem  non  41 
j  modo  concedi ,  fed  omnino  inteUigi  poffunt  ?  chm  fru- 

ges,  Ccrerem,  vinum,  Liberum  dicimus  ,  genere  nos 
[  quidem  fermonis  utimur  ufitato  :  fed  ccquem  tam  a- 
:  mentem  effe  putas ,  quiillud,  quo  vefcatur,  ieumcre- 

dateffe?  Nam  quos  ab  hominibiis  perveniffe  dicis  ad 
i  deos ,  ttt  «reddes  rationem,  quemadmodum  idem  ficri  s  reddefis 
I  potuerit^  aut  cur  ficri  defierit,  &  ego  difcam  libenter. «»»;.  ^rwr, 
r  quomodo  nunc  quidem  eft,  non  video  ,  quo  padto  il- 

le,  cui  in^monte  OetAo  illata  lampades  fuerint ,  ut  aitt  mo»u 
.  3>  Accius,  in  dmum  aternam  patris  cx  iUo  ardore  per-  ^®^^  ^^ 

ve- 

}  J.  Vt  caprnm,  ut  lupdm,)  Mfpdm  ^ro  Inpam  habct  antiquus  li- 

^i  U  lefte:  nec  enim  lupx  ijmulacrum  inter  (ideia  relatum 

"Jiflc  apud  fcuptores  icpcritUr.  Vrjin.  Vt  iupam  &c.}  Confulantur 

h^.  Viftorii  Varise  Lc&iones  Libro  xxxii.  cap.  3.  B.obcitus  Trtius 

emcfldabat  m  Ntpam  lib.  ix.  Controvcrforum  cap.  4.  fed  ei  Vil« 

^liomaius  minime  acquiefcit ,  nifi  concedamus  intelligi  Scoipium. 

;     19.  *ASius.'}  In  Pbilod^cte  fort^  ,  nifi  de  ip(o  Herculc,  ipfius 

\  cnitcrit  fabula»    Quanquam  apud  Sopboclem  in  Philoftcte'«up<«- 

>icis  U^(  \iiten  Fhilofbcti  appareat.    Lcgitur  cert^  in  fabulis  , 

cum  iD  Octa  monte  hominem  incendio  exuifTe.    Arnobius  itcra 

lib.  1?.  pro  Chciftianis  advctfus  gcntes  ,  Plutarchi  tcftimonio  uti- 

tur.  Chzrooens,  inqult,  Flutarcbus  noftrarum  eHl^  partium  com- 

probatur ,  qui  in  Oetsis  verticiDus ,  Hcrcuiem  poft  morborum 

Comitialium  ruinas  diflblutum  in  cinerem  prodidit.    £t  ita  fan^ 

(icipfiusin  Oeta  interitu  confiat  ctiam  ex  Diodoro  ,  &  Fabulis. 

Sedcam  lolaiis  ofla  coUigerc  vcUct,  nuUaquc  invenirentur ,  cre- 

di  coeptum  eft  ,  eum  fccundum  oraculum  ad  deos  commigiafle. 

.  Ifaqoe  obtinait  pcifuafio  iUa,  ut  ne  hiftoiicx  quidcm  veiitJiti  ce- 

M^t,  ncc  fepulchii  monumentis.    Adeb  ,  inquam,  invaluit  iUa 

perfuafio*  ut  pi^iura  iftius  <tT&(^fa'0-£a(a  Flinio  celebietui.    Athe- 

nis  i         igi  leveiiras  contiadicenti  crat  cxpavefcenda  :  (cd  Fon- 

tifci  anus  audet  publics  icligioni  contiadiceie ,  eamque  ( al- 

tum         pulchio  (ilentium)  Adlii  poetx  audoiitate  lumperc  Ita 

inf(       m  fe  rcs  h^bct.    Scd  fi  lem  verius  zftimabimus  ,  Ciccro 

pOQi  Enb  perfona  id  ex^rimit ,  quod  fub  fua  proferre  aufus 

|fl.ua  fuiftet.    Non  vacat  hic  commemorare  quicquam  de  Ju- 

iiou  ta ,  dcdue  leconctUatione  Sc  apotneou.  de  quibus 

LUlUlli  eft 


^ojx         De  Natuha  DEaROM 

venerit.  quem  tamen  Homqrus  conyeniri  apad  vs&m 
facit  ab  Uly iTe,  ficut  ceteros »  qui  ezceflerant  vid. 
^^  Quamquam,  quem  potiilimiim  Herculem  colamus, 
fcire  fane  velim.  plures  enim  traduat  nobis  ii,  ^ui  in^ 
teriores  fcrutantur  &  reconditas  litteras  :  antiqiu0i- 
mum  9  Jove  natum  ,  fed  antiquijQGmo  item  Jove.  nam 
Joves  quoque  plures  in  prifcis  Graecorum  )itteris  iQveni- 
mus.  40  ex  eo  igitur  &  Lifyto  eft  4«  is  Hercuies,  quem 
concertavifle  cum  Apolline  de  tripode  accepimus.  ^^al- 
ter  traditur  Nilo  natus ,  jaEgyptius  :  quem  ajunt  Phry- 
gia§  littcras  confcripfiflc.    Tertius  eft  ex  4Jldais  Digi- 

tis: 

eft  aliqaid  in  Epigrara,  Grscis,  ic  apud  LytfD^ionis  conmieBta- 
torem  Tzeczeni.  £ft  autem  argumentum  hoc  \  fequeotibos  ad 
tncecedencia  negative.    Sicut  etiam ,  quod  fequitujE.  Betnkitu, 

40.  Ex  co  iittmr  &  Lifyto,^  LifytA  habet  antiquus  liba  >  uo^ 
conje£^uram  facio  LyfidtA  legendum  efTe.    Vrfin, 

41.  U  HtrcuUi  ,  Qnem  conctrtAviffe  (b^c]  Hercules  ifte  eiat  ttiaffl 
i£gyptius,  fl  attenaas  ad  fenfum  carminis  Fythix,  citatipetPW' 
faniam  lib.  x.  cap.  14.  Id  me  induxit ,  ut  ciedeiem  ,  pto  ooml- 
nibus  idis  ignotis  Lifyto  ,  aut  LifyeA  ,  quz  tanquam  ejus  ottiis 
in  MSS.  leguntur,  efle  reponendum  »  Ifid*  >  ea  eft  lo,  filialoi' 
chi,  regis  Areorum,  cujus  Amores  cum  Jove  funt  fatisnoti*  &. 
qux  poftea  dida  fuit  Ifis,  licet  filius,  ex  eorum  congrefia  o^» 
didus  fiierit  Epaphus,,  nihil  tamen  prohlbet,  quo  minos  is  appd*i 

V  lacus  fuit  Hetcules  ,  quemadmodum  tnm  tempods  vocabiiutf, 
omnes,  qui  limites  legnorum  viftoriis  protendebant.  &  licet  ic^ 
gnaverit  in  Egypto^  ilieramen  etat  magisGraecus  quamiEgypciufi 
quoniam  patex  ejtts  erat  Jupitei  veteiiimus  Aicadia^ ,  de  qoo  Ci« 
cero  loquitui  cap.  ai.  &  quia  matei  ejus  eiat  Aigiva.  Venffl 
diificile  eft  in  hujuscemodi  aliquid  ceiti  ftatueie.    Bouhier, 

42.  ^lter  traditur  Nilo  natus  ,  Egj^ius  ,  quem  Ajmit  Pbrygidfi^ 
teras  conjcriffiffej]  Vhrygi^  litter*  non  funt  charafteres  Fhry^iii  ■• 
putavit  Lefealopetius ,  qui  nibilominus  facile  potuit  indaci  in  ^ 
xorem.  £go  quoque  erraviiTem ,  ut  ille  ,  fine  loco  quodam  Plfl; 
tatchi,  qni,  licet  coriuptus,  nos  docet  fuifre  libium  vetetemifi 
vocabatui /^i>«r4  Phrygid  ,  dc  Ilide  &  Ofiiide,  pag.  %6i,  ubi* 
loquitui :  Ou  yd^  d^tof  wpoy«;t«r  fh  i^pvyiots  yp-lfxfULaa »  * 
«Tc  X€>«Tflti  Xn^offiSf  T8  «^iy  'HptfxAfHc  yina-^ta  '8-o>*T»f >!'*'* 
»rf  i\  TK  *Hp«icA|8(  0  T{/4^4iy.    Bouhier, 

4^  Ex  Idsis  'daailis.l  Alii  digitis  ,  ut  Cicero  interpretatus  f>!< 
lit  Graecum  verbum.  de  his  alii  aliter.  Quidara  Phrykds^  quidar 
Crttenfes ,  ut  ApoUonius ,  fccere.  P  *  *  "— '-«  «— r.te :«  qox^ 
]um  fcholiis  repeitos  fubjecimus : 

*Uoitot  it^uytf  av^fiif  oftTifOt  oiiu    . 

KaX/u<c,  «T*  afxyttfAif^s  ti  fAiyac  »««  v  kw 

'E.bTrdKei.fjiQi  ^if^roinc  o/)i/»c  dSpnTU 

01  fTfAru  Tfxvnr  vuhvfAir^  H*f«t 

I*» 


iflBER     TeR.  TIUS.  3073 

I   tis!  cm  iaferias  aiffcruDt.    44  Qaartus ,  Jovis  &  Aftcria,  p.  lxviil 
i    LatODae  fororis,  qui  ^Tyri  maxim^  colitur;  cujusKar-r  Tyiii 
I    tbagifiem  filiam  fcrunt.    Quintus  in  India »  qui  Bclu$^"* 
j;  dicitur.    Sextos  hic  cx  Alcumena  ,  quem  Jupiter  ge* 
\  nm  f  fed  tertius  Jupiter  :*quoniam  9  ut  jam  docebo, 
plures  Joves  etiam  acccpimus. 
XVII.  Qu  AN  DO  cnim  me  in  hunc  locum  deduxit^^ 
I  oratio»  docebo,  melibra  mc  didicifle  de  coleindis  dlis 
I  immortabilihus   jure  pontificio  ,  &  majorum   more» 
I   45  capedimculis  iiis,  quas  Numa  nobis  reliquit,  dequibus 
!  in 


9 

Bv^y^fv  lipitwi  yditdLii  foivr*  9i^/)ov» 
£c  Ttvf  t'  nnyxAv  »«e2  ctpiirptnU  tpyof  l^f/^scn 
B.eKqat  autem  peifeqiii,  qux  de  his  tradunttu,  &niniis  longufti, 
iieque  infiituti  hujus  fuerit.  Camerm    Ex  Idass  daSjiis.']  Ami<^ua 
;    ledio  habct  dd^itis ,  quafi  da^yUs  iltos  appellare  Larino  nomme 
I    mahient.  l/f^».    Ex  Idsis  indigenis,']  Idsis  digitis  sdiiy  utrumcjue 
I    depraratQm.  lequoi  Conftantii  Fanenfis,  emditi  fane  hominisSc 
i    admodiun  ditigentis  ,  (ententiam  ,  qui  legit ,  Idjtis  DaHylis ,'  cx 
Stnbonis  libiox.  qui  fciibit  ,  unum  ex  Idxis  D^idylis  Herculem 
I    itnile  nominatums  &  ex  Diodori  vi.  cujus  hxc  funt  verba:  Primi 
'    inCnUtirca  Idam  hUitarmttt  Idai  D^yti  appelUti,  6c  infra  :  Scri"^ 
i   W,  tmmm  ex  eis  appeltatum  HercuUm,   Sic  etiam  iegitur  in  M afPxi 
^  libto.    Digitis  autem,  ut  idem  Conftantius  r^e  conjicit,  glofla 
I    ihit ,  vcrbo  DaUyiit  fupetimpoiita  j    unde  8c  in  digitis.  &  indigenik 
errore  au^o  fa£him  eft.  P.Manut,    Ex  Idais  Dikitis.]  I^on  ^otv^i 
\   omittere  trium  Palatinomm  fcripturam ,    confirmatam  infimef  ^ 
i'   editione  Viftorii.  P.  Manutius  repoliiit  Ex  Idais  DaSylis ,  fide, 
f  at  inquit  mffi  fed  fic  nulli  Guiielmiani ,   nulli  Wouveriani  3  aliu^ 
fete  potius  noftris  Digitis ,  ut  Latine  locutus  fuerit  Cicero  ,  non 
'>  Gracc^  hucqoie  etiam  inclinabat  leftio  olim  publicata  ,  *x  Idais 
indigenis,     Gruter. 
44*  HiktrtMs ,  fcvis  &  KAfterid  ircl    Stc  fere  Lambinus  ,  ad- 
)  dico  nempe  efi ,  &.  Veriim  Pall.  tres  habent  voce  ampHus  3  cui 
r   juartus  ei  sAfieria,  Gruterus.     Hanc  voculam  quoque  iple  notavi 
10  Boflimano ,  &  pacer  in  alio  ,  uc  opiner  fcripfiiFe  Tullium  ,  cui 
inferias  affersmt  Coi.   Sjt^rtus  &c.   Gronov.     ^uartus  efi  Joxns  «jr 
'   u^i?m>.]*IUud  adverfatur  omntbusaliis  Mythographis.    ApoUo- 
donis  enim  lib.  i.  Bibliothecx  ,   cap.  4.  Hyginus  Fab.  Liir.   & 
^   omnes    alii      dicunt   ,    Af^eri^m    reftitiOe    conatibus     Jovis* 
^  Gicero  igttut  (ecutus  fuic  alios  fcriptores,  &cforraii  eos,  qui  hifto- 
;   lia    '^/arthaginenfes  licceris  mandarunt.    De  Herculc  Tyrio  vide 
U<        ~tumlib.ll.  cap.44.  Bouhier. 

'apeduncuiis.}  Mctonymia  eft  ,  fignum  pro  re  fignaca.  Tet     , 
ca         iculas  enim  >  intelligit  antiquitaris  frugalitatem.    Sicut  in 
Pa  o  piin^,  Corinthiis  quoiundam  opetibus,   frugales  Nu- 

m  dines  opponit.    Quid,  inquit,  Numa  Fompilius ,  minui 

m  *  '*tia  immoitaUbtts  capedines  ac  fi^iles  uruulas  fuifTe , 

LU  iil  iii  2  qa^m 


\ 


3074        Dx  Natura  Deorum 

in  illa  aureola  oratiunctila  dicit  Laelius  ,  quam  rationir 
Ims  Stoicoram.  Si  enim  vos  fequar  ,  dic  ,  qmd  d  re- 
fpondeam,  aui  me  fic  roget  :  ^^Si  dii  funt ,  funtne 
ctiam  Nymphae  deae?  47  Si  Nymphae  ,  Panifci  etiam 
&  Satyri  ?  Hi  autem  non  fumt :  ne  Nymphs  quidem 
deae  igitur.  At  earum  templa  funt  publice  vota  &  de- 
dicata.  ^SQuid  igitur  ?  ne  ceteri  quidem  orgo  dii, 
quorum  templa  funt  dcdicata.  Agc  porro  ,  Jovcm  & 
Neptunum  dcum  numcras.  49crgo  ctiam  Orcus, 
fiater  corum,  dcus,  50  6c  illi  ,'qui  flucre  apud  ioferos 
dicuntur ,  Acheron ,  5«Cocytus  ,  Pyriphlcgethon  :  tum 
Charon,  tum  Ccrbcrus,  dii  putandi. 

At 


qu^m  delicatas  aliorum  pateias  atbitramtir  i  Viderit  Lazanis, 
quui  ea  luzurix  inftrumenta  fumptuoia  fecerit.  Moiifbtns  wfu» 
X»pMc  transtulit ,  fed  hoc  nomine  poculum  nec  apud  Athenzum, 
nec  FoUucem  invenio.  'DeindeGtammatici  magis  proptec  anfo- 
las,  qu^m  proptei  capacitatem  fic  appeUafle  victentui.  »  vxs/wo- 
XM  cx  derciiptione  Atbcnzi  &  Follucis  videtui  capedini  Latino- 
zum  non  dimmilis  eife.    Betultim, 

46.  i$'i  dij  funt  y  funtne  etiam  N^m^hd  ded  f  fi  Npnfhs  ,  pMtfcim 
&  Satyrii  Ita  legitui  htc  locus  in  manufciipto,  Sc,  ut  yidcttti, 
melius  quam  in  impieffis.    Vrfin, 

47.  Si  Nymphdy  Fanifii  etiam  ir  Sdtyri  ?]  Quaie  his  ▼ocibds  in- 
teiiogandi  nota  apponitui?  Confequentia  cftdeduda  ex  eo,quod 
ciat  conceflum,  Nymphas  efle  deos.  Hoc  H  veram  eft  ,  inquit, 
Tanifci  U  Sacyii  funt  etiam  dlL  Veium  illi  non  fnnt  dti  j  ergo 
nec  Nymphz  funt  dear.  Vide  quomodo  hsc  Caineadis  aigumen- 
ta  eiant  piopoflca  in  Sezto  Empyrico  adv.  Mathemattcos.  p.jip. 
Bsmhier» 

48.  Sluidigititrr  ne  ceteri  ^mdem  er^e  Dii.l  Ita  piacuit  diftin* 
gueie  cum  FaU.  nam  Viftorius  legit  cum  nota  inteiiogationis : 
Larobinus  veib  pun^um  pofuit  poft  vocem  ^mdem.  mal^.  imo  H 
fequends  membians  noftis^,  eradicabimus  illud  ^id  igitMr,  co- 
jus  nuUum  veftigium  in  primo  auc  fec.  habet  quidem  (bium  igitmr 
tertiusj  fed  is  omiiit  mox  ergo,  Gruter. 

49.  Ergo  etiam  Orctts ,  frater  eorum  Deus  ,  ir  illi  &e.}  Bfus  vidc* 
tur  hic  non  neceflaiium,  &^  contiaiio  videcui  aliquid  dedOe  antc 
&  iUi  3  nam  Jovem  &  Neptunum  (I  dicas  deos  efTe ,  inde  non 
«que  fequtcui,  Acheiontem  efic  deum  ac  Plutonem.  Conjido, 
Ciceronem  fcripfifle :  ^ge  porro ,  Jovem  &  Neptunum  deos  numtras^ 
trgo  etiam  Orcus  fratet  eorum.  Si  Orcus ,  8c  illi  ,  qui  fiu<  id 
infer^  dicuntui ,  ut ,  cum  fupia  dixit :  Si  Nywphd  ,  ~  m 
&c.    Bouhiei. 

50.  Et  illi  fjui  fluere  apud  inftros  dicuntur.]  Brevius  ..  rr. 

^ui  fiuunt  apud  inferos. '  leftat  tamcn  alteium  tn  r*^  Is. 

Cruter» 

iU  Oe;tm,  Fyripbleieihw,^    ScClltas  fiim  F--"  ir. 


L  I  B  E  R     T  E.R  T  I  U  S.  307f 

At  id  quidcm  rcpudiandum :  *ne  Orcus  quidem  igi- 44 
tur,    QuM  dicitis.  ergo  de  fratribus?  5*haBC  Cameadesx  &  Orois 
agebat,iion  ut  deos  tollerct:  quid  enim  philofopho  mi-^*«"J^ 
niSis  convenicns  ?  fed  ut  Stoicos  i)ihil  de  diis  explicare 
convinceret.    Itaque  infequebatur.    Quid  enim  ?  aje- 
bat ,  fi  ii  fratres  funt  in  numero  deorum ,  num  de  patre 
eorum  Satumo  negari  poteft  ?-  quem  vulg6  maxim^  ad 
Occidentem  colunt.    qui  fi  eft  deus  ,  patrem  quoque 
ejus,   Cselum  efie  deum  confitendum  ell.    Quod  fiita 
eft,  Caeli  quoque  parentes  dii,habendi  funt  »  Mxhcr&: 
Dies  9  eorumque  fratres  &  forores  :  qut  i  genealogis 
antiquis  fic  nominantur  ,    $3  Amor  ,  Dolus,  Metus ,    '•  B. 
Lfabor»  Invidentia  ,  Fatum,  Sene^us  ,  Mors  ,  Tene- 
brae  ,  Miferia,  Querela,  MGratia,  Fraus ,  Pertinacia, 
Parcae ,  Hefperides ,  Somnia  :  quos  omnes  Erebo    6c 
Node  natos  ferunt.   'Aut  igitur  hsec  monftra  probanda 
font ,  aut  prima  illa  tollcnda. 

XVIII.  QuiD  ?,  Apollinem  ,  Vulc^inum  ,  Mercu-4S 
riuni,  cetcros,  deos  efie  dices  :  de  Hercule,  /Efcula- 
pio  ,  Libeto ,  Caftor^ ,  PoUuce  dubitabis  ?  At  hi  quidcm 
colunttir  seque  atque  illi ;  apud  q\iosdam  etiam  multo 
magis.    Ergo  bi  •  dii  funt  habendi  >  mortalibus  nati  ma- 
tribus  ?  Quid  ?  Ariftxus  ,  qui  olivse  dicitur  inventor  , 
ApoUinis  filius:  yTh^feus,  qui  Neptuni :  reliqui,  quo-y  Thcfeus- 
rum  patres  dii,  non  erunt  in  deorum  numero  ?  Quid,^jNept. 
quorum  matres?  opiner  etiam  magis.    ut  enim  in  jure 
civili ,  55  oui  eft  matre  libera ,  liber  eft :  item  jure  natu- 
rx  9  qui  dea  matre  eft ,  deus  fit  necelTe  eft.    Itaque 

Achil- 


dnos:  neque  alitetedttr^F.Viftotio.  iiamvulgati$  Cttytmj  Styx 
Pbltgetbon,  mirain  non  item  adjeciire  Uthen  ,  ut  ne  quis  deeuec. 
Grmer, 

sz*  H4C  QLnuAdes  4gtbat,^  i^jitmt  habet  vetus  Uber.    Vijm. 

53.  ^jimory  DtlMSy  Mttms&€.l  Kon  aulns  fum  rece4eie?^Vid;o- 
zii  ecUtione  ;  ea  priores  ,  Motm ,  quod  pledque  typographotum 
zetinuerant ,  leftataue  in  FaU.  tert.  fed  duo  ptioies  ,  ut  6c  F.  ha- 
b^"«-     Modus,  quoa  ezaminabunt  otiofioies.    Gmer, 

Gratia.]  Voz  hzc  mihi  fufpefla;  ob  ea  quz  moz  infeit  au- 
£  ,  abi  monfira  vocat  totam  hanc  progeniem.  Idim,  Etiam  in 
£  ini  fabulis  firatei  Dolr  agnofcitui  Timor.  Sed  Bufiidianus  hoc 
l        —9rbus.     Gionov. 

Qmtfi  matre  Ubera  liber  efi :  itemjure  natura  ,  ^ui  ded  matre 
e  aiius  l  Viaoiiana :  neque  alitoi  f  all.  noftxi*  Tulgata  le- 

i  intrtt  iccm  di  dta,    Giuterus. 

Lu  m  iii  j   ,        $<5.  ^flp' 


N 


3076         De  Natxjra  Deorum 

X  f;in6Hfli- Achillem  s^Ailypalenfes  infulani  cfan^^ffimxim  colont. 

md  Umt.  qui  li  deus  cft :  &  Orpheus ,  &  Rhefus ,  dii  funt ,  Mufe 
matre  nati,  nifi  forte  maritimae  nuptiae  terre/iis  ante- 
ponuntur.  Si  hi  dii  non  funt ,  quia  nufquam  colun* 
tur :  •  quo  modo  iUi  funt  ? 
^  46  Vide  igitur ,  ne  virtutibus  hominum  ifti  honores  ha* 
beantur,  non  immortalitatibus :  quod  tu  quoque  ,  BaK 
be,  vifus  es  dicerc.    Quo  modo  autena  potfes,  fiLato- 

t  putes     nam  deam  ^putas,  Hecaten  non  putare,  rrqux  matre 

*/w.  Afteria  eft,  forbre  Laton^^  ati  haec  quoquc  dea  eft  ? 
vidimus  enird  eju^  aras  delubraque  in  Graecia.  fin  haec 
.dea  eft,  cur  non  Eumenides?  quae  fi  deae  funt ,  qua- 
rum  &  Athenis  fanum  eft ,  &  apud  nos  ,  ut  ego  intcr* 

h  fccletumV^^^^^ i  5« lucus  Furinae :  Furiae  deae funt ,  fpeculatrices, 

4/,v.  credo,  &  vindlces  jfacinorum,  &  bfcckris. 

47  Qudd  fitales  dii  funt ,  ut  rebus  humanis  interfint : 
Natio  quoque  de^  putanda  eft :  cui,  ciim  fana  circui- 
p.  i«xix.  mus  in  agro  Ardeati ,  rena  divinam  facere  fokmus, 
<{Ui»<juia  partus  matronanim  tucatury  aiwfccntibusNa- 
tipnomfnata  eft.  Ea  fi  dea  eft;  dii  omncs  illi  qui  Gom^ 
ttiemorabantur  a  te,  Honos^  Fides  ,  Mcns ,  Concor*- 

c  orania    dia.    crgo  etiam  Spos,  Moneta,<^omniaque,quaB  cogi-' 

•  •»  ••«>  ».1  » 

S^' j^^Arf^^fi^^tffr**^^  r^'JP^*vte0kint.'^  ^&.\VaL&cai^ 
i]^od  &.  fuifiein  membianis  ViSoni,  fidem  £siQit,.editio  ejus.  ctr 
in  Pal.  pE.  aJijpaUfnft  infuU,  int^it.  ScV,  aJlipbaUJpr  infui*.  Woair, 
^JllphaU  ininfuU»  in  omnibus  colttnt,  non  c«Ut,  vulgo  eaim^/T' 
faiea  infuUfan^,  coUt.     Giuterus. 

'S7*  '^«r  matre  sAjieria  qjty  forare  Lattnaf]  Noftii  libxi  nihil  diP- 
Citfpam,  nifi  quod  in  Pal.  pi.eft,  ^Ajieria^  foror  Latona.  Lainbinui 
jmpudenti  aiiogantia  finxit  nobis ,  cujus  matertera  KAfierid  ejl  i  mor 
ttr  LaiHHt,    Idem.  .  ^   . 

5S.  LucusFurina  ]  Hic  locus  declatafe,  qaam  dedaraii ,  roagis 
commodus  eft.  Vaiio  meminit  iuiinalis  flaminis  ,  8c  fUriiuiInuD 
feriarom:  iten)l'l%iii(ialhim'0icroium  Fefias  ,  qqse  niinixum  ia  Fa- 
tiifeHooonmi  iaftituta  fu^at.  Cartemm  de  fuiinx  luco  nifail 
alibi*  M^itiii^.  quidem  Fuiae  cujasdam  ,  &  fiitii»  ,  6c  Mttur 
m^tTisiifiBntiOnemfacit,  in  2.  BHuleius.  Lmcus  furiu^,}  FarU^ 
fpriben4um  ex  aa^oiitate  vetufti  lapidis  in  qoo  ita  ineiram  eft  3 

f.  POETELLIUS   P 
STHUS 
J4ANISTA,AD.  AB..  Fu 
AR.  KOM.  DD.  ViX. 
ANN.  XLllX. 
K.  S,   E.       Vrf 


L  I  B  E  K     T  E  li  T  I  tJ  1  3077 

;  utiouc  tiobismet  ^  ipfis  *  poffutew  fe^cre.    quod  fi  ve  d  ipfi  M\ 
rifimilc  non  dft:  ne  iUud  qui<km  cft,  h«c  unde  fiuxe-*  volumos 

^^,  nngere  vel 

XIX.  Quii>^AUTBM  dids  ?  fi  dn  firat  ilU  ,  quoB^  ' 
cdlimus  &  aGCepimus :  cur  non  codcm  in  gQUcra 
59Scrapim  Iflmquc  namercfflus  ?  quod  fi  facimus,cur 
barbarorum  deos  repudiemus  ?  bovcS'  igitur  &  cquos, 
ibcs .,  acclpitrcs ,  afpidas  ,  crocodilos  ,  pifccs ,  cancs  , 
'  Itipds ,  jfeJcs ,  multas^  praBtereabcluas  ,  in  dcorum  nu- 
,  mero  rcponcmus.  quae  fi  rqiciasnus;  iVtk  quoque  unde 
hasc  nata  fust ,  Fqkicmus. 

Quid  ddndc  ?  Ino  ,  dca  dicctur ,  ^qvLTd  Leucothea  4» 
l  €raecis,  a  nobis  Matuta  dicitur ,  cilim  fit  Cadmi  filia  ? 
«'  Orcc  autem  ,  ^*  8c  Pafiphae  ,  &  Acc ,  i  Pcrfeidc  , 
Oceani  filia  ,  nAt» ,  patrc  Sok  ,  in  dcOrura-  Dumcro^ 
nonkibebuntur?  quamquam  Circen  quoque  colom  uo- 
ftri  CircciciJfes  rdigiose  coltiht.  Ergo  hancdeam  dkis. 
Quid  Medea  i-dQiondcbis  ?  quae  duobus  avis ,  Sole  & 
Oceano,  j^cta  patrc ,  roatre  Idyia  proCTcatta  cft.  Quid 
i  hujus  <S3  Abfyrto  Dratri ,  qui- eft  apud  Pacuvium  iEgia- 
lcDs?  fcd  illud  nomen  veterum  littcris  ufiutius.    Qui  fi 

dii 

59.  SerapimJ]  Sdniptm  «ft  io  antiqtto.  &  utroqac  modo  rcpew» 
tniiaxncis  numismatibus,  in  quibus  eft  Of  Sa^^tdt  &  Sefap$dt. 
Vffin.. 

60.  ^j  LeucatheA  a  Grdcis  ,  i  nebis^  Mdtuta  dicitur.  ]  Ali«r  no- 
ftratiiga&ed.Viaorii,  licmpe,  Ino  Deadicetur,  & Leuc,  a€rdetSy 
i  m6.  Ato.  dicetur.  quam  fcriptuiam  fi  admittimus ,  •jiciemus  pri- 

liwm  dieitur,     Gruter,  .         •-  i 

61.  Circe  autem^  &  PafipbaH ,  &  Hefperides.}  Vcn.  ita  :  Et  ^ee  i 
PirfuU,.  Ac  dc  Circc  rcs  ccrta  cft  :  quam  &  Arctam  dicit  Hcfio- 
dus  e«  Solc  &  Petfcidc  Occani  filia  procrcatam.  Scd  &  Pafi- 
phacn  iiaiflc  foUs  filiam  ,  vcl  dc  Ovidianis  vcrfibas  notum  cft , 
^ttibas  Bhxdra  dc  avo  folc  gloriatut : 

Qued  fa  avus  radiis  frente  vallatuf  acutts, 
Purpureo  tepidum  qui  movtt  axe  diem, 
SMStteftktttio  etfrum ,  qaae  mox  fcqucntiain  omnibas  eiempla- 
tibosvalgoitalcgcbantur,  &  apaire  Matridilia,  fiacilis  fmt ,  «t 
frtibctctui  ^etapatre,  Mdrte  Id^a,  Nam  ittfiodtts  dttxtffe  liut»r 
Otes  •  F.  Attana,  &  cx  illa  fufcepiffc  Medeam,  fcribit.  Camer.  - 
'62  EtPaflphae  &  ^,  i  Perfeide.]  Rnc  tcndunt  <>«"«  j*!* 
i^  ftipti ,  crtfeflcnintque  apertc  PalJ.  trcs-,  ncque  ahtcrcd^ 
Yift  us:  prius  cufi,  a-  Pdj^e  i  Perfeidt,  vd  &  Pafiphae  &  Hf- 
fieri      ,  ePirfeide.    Grutcr.  .,       ^      .   r  • 

€  4plyn9fratrl]  ^bffrti  fcribcndu»  atiaonbi»  Gwasfcit- 
ptOJ      «,-afWid^uo^«ft«4t//Hr<^.    Vrfin.  - 


307S         De  Natuea  Deowlvu 

dii  non  fimt,  ▼ocor  quid  agat  Ino.    haec  cnim  ominA 
cx  codcm  fontc  finxcnint. 
'49     An  Afflphiaiaos  ,  dcns  crit ,  &  Trophonins  ^  nofth 
quidcm  pubiicani ,  com  cffent  agn  in  Boeotia  deoram 
immortaliam  cxcepd  legc  ccnfona  ,  ncgabant  immona* 
Ics  cfle  nllos  ,  qoi  aliquando  homincs  liii&nt.    Sed  fi 
funt  hi  dii;  cil  certc  Krechtheus  ,  cujns  Athenis  &  dc- 
lubrum  yidimus  »  &  &ccrdotem.    Qoem  fi  denm  faci- 
7. 1.    mus,  quid  aut  dc  Codro  dubitare  poffiunns,  aut  de  ce-* 
tcris  9  qui  pngnantcs  pro  patriae  hbettate  cedderunt  ? 
quod  fi  probabilc  non  cft  :  nc  illa  quidcm  fupenoni , 
nndc  haec  manaut ,  probanda  funt. 
50     ^4  Atquc  in  plerisque  dvitadbos  intellig^  poteft»  ^ao^ 
f  laicadsgcndae  virtutis  gmtia,  quo  hbcntiiis  rdpublicae  caaQpe- 
^'V«  ricuhim  adir^  optimus  quifque  ,  ▼irorom  fortium  me- 

moriam  honorcdcorum  immortalium  confccratanL  ob 
cam  cnim  ip^m  cauiam  ErcchtheasiAthenis  filiaeque 
cjus  in  numcro  deorum  funt.  Itemque  ^s  Leonaticum 
eSt  dclubmm  Athenis  »  quod  Leocorion  nominaitur. 
Alabandcnfes  quidem  fandius  Als^ndum  C(dcuit,  aquo 
efl  urbs  ilia  condita  ,  qu^m  qucmqc^am  nobiHum  deo* 
rum:  apud  quos  non  inurbane  Stratonicus  ,  ut  multa, 
ciim  quidam  ei  molefhis  «  Alabandum  deimi  efie  con^ 
firmaret ,  Hcrculem  negaret :  £rgo »  inquit ,  mihi  Ala- 
bandus ,  tibi  Hercules  fit  iratus.  \ 

51 .   XX.  Illa  autem»  Balbe ,  quae  tu  a  c^lo  afhis«  ^ 
que  duccbas»  quam  longd  ferpanty  non  vides.    Solcm»  ^ 
deum  efle  »  Lunamque  >  quorum   alterum  ApoUinem 
Qrascii  altcram  Dianamputant,    Quod   fi  Luna  dea 

eft; 


«4.  ^quf  inplmtque  civimilmt.]  ^tef»i  eft  in  fnanuTci^co»  ad 
bujus  loci  fenceQciam ,  et  oraatum  apcius.  Vrfin,  ^^ut  m  fUrit' 
f  M  eivitMibms ,  drc.]  LadaQCitts,  qui  citat  hunc  locum  Inft.  lib.  i. 
cap.  15.  legit,  Mqnt  adto  j  quae  mibi  videtui  veia  leStlo,  ftcho 
etiam  vehemencei  Acmnds  vinmis^  quod  ibi  kgiiui »  pio  Migtnds^ 
Souhier. 

65.  Lfnaticim  tft  delmbrum,}  Ita  eQini  FalL  dc  P^  nni».  LianMtS' 
rumi  uri  publicavit  Lambmus.  videatui  Gul.  Canteiusl  9- 

vat.  Left.  cap.  x  8.  Gruter.  Leonticm»  elTe  puto ,  AsovT<«iev.  f. 

Itemque  Leenatiem4  tfi  delubrum,^  Quidquid  dicatui  f-*  ->-'  i- 
dum  Leonsticum  ,  noa  videtui  elTe  feiendum.    Quaie  c- 

ritui  feliciflima  illa  Lambini  conje&uia,  LeenAteirun  in 

|n  mentem  veneiat  P.  Leopaido ,  feliciffimo  &  in|,  10 

C^itico  fui  tcmpoiis  1  £mcn4r  lib.  xix.  Ciip.  aat    ^»«Mn 


'     L  I   B  £   R     T  E  R  T   I  U  S.  3079 

t&i  ergo  etiam  Lucifer:  ceteraequeerrantes»&umefum 
r  deorum  Qbtinebunt.    igitur  etiam  inerrantes,    Cur  au- 
tejn  f  Arqui  fpecies  non  in  deorum  numero  reponatur  ?  S  Arca$ 
eft  enim  pulcer,  &  ob  eam  caufam  ,  quia  fpecicm  ha-  *^'' 
beat:  admirabilem  9  ^^Thaumante  dicitur  eife  nata,    cu-  ^ 

jus  fi  divina  natura  eft  ,  quid  facies  nubibus  ? .  arcus 
enitn  ipfe  ex  nabibus  efficitur  quodam  modo  coloratus. 
Quarum  una  etiam  Centauros  peperiiTe  diqitur.    Quod 
i  B.  nabes  retuleris  in  deos ,  referend»  cert^  erunt  tem- 
i  peitates  ,  quae  '^populi  Romani  ritibus  confecratae  funt. 
ISsgo  imbres ,  nimbi ,  procellae  »  turbines ,  dii  putandi. 
rioflri  quidcm  duces,  mare  ingredientcs ,  immolareho-  ^•^^^- 
^  ttiam  fiudibus  confueverunt. 

Tum  &  eft  Ceres  i  gerendo  (ita  cnim  diccbas)  terra  s^ 
ipfk  dea  eft»'6cita  habetur:  qux  eft  enim  alia  Tellus? 
fin  terra :  mare  etiam ;  quem  Neptunum  cfft  dicebas : 
,   ergo  &  fiumina,  &  fontes.    ^7ltaque  &  Fontis  delu- 
i   brum  ^  Mafo  ex  Corfica  dedicavit :  &  in  augurum  pre-  ^  Maifo 
cationc  Tiberinum ,  Spinonem,  ^^i^nemonem,  Nodi-"'"* 
^       •  '  inum, 

66,  TlutitmdtUi  dieitur  Irit  ejpt  nata.l  Ita  lesit.  Aat.  Auguftinus, 
\    cum  in  iiBpreflis  deiit  vox.  Iris,  Urlin.    Keae  quidem  Iris  alii 

ddcFeiantjfed  «i^,  quod  fuit  natum  ex  Iris ,  przterea  delendum  erat. 

67.  /r4^M  &  Fontis  delitbrum,']  Fonti  Deo  vervecibus  facrum  fie* 
btt  ,  ut  cx  infcriptione  frattum  Arvalium  conftat ,  in  qua  eft , 
^OKT.  VEKB.  N.  II.  Vrfin,  ItaijM€  fontis  deMrttm.}  hocns  hic 
xnihi  ftifpedus  eft.  Conftat ,  Corftcam  in  B.oman6ram  potefta- 
reofi  venifle  circiteL^num  dlxxxi.  &  conftat ,  eam  provinciam 
piaetoriam  ftiiffe.  De  Marfo  nuUafc  funt  conje^utz  ,  nift  de  Mai* 
tio  ,  &  aqua  Maaia  nonnihii  fomniaie  velimus.  De  Tyberino  , 
cx  Servio  &  aliis  conftat.  Anienes  duos  Frontinus  ponit  ,  vpte* 
xem  dc  novum.  Spinon  &  Nodiniis  ita  funt  obfcuri  ,-ut  ne  iiiis 
qiiidem  autoribus  celebrati  iint.  Spinonem  tamen  Boccatius  in  fua 
jiom«ncl!atione  pofuit.    BetMm» 

6t.  ^HimtMw,]  De  Anemone  fluvio.meminit  Plinius  lib.  iii, 
cap.  15.  ied  cum  in  oftava  Italis  legione  ponatui  >  non  habet  hic 
lociuii :  kaque  pio  ^ntmanem  parva  iputatione  ^Ummum  legen« 
dmn  pucazim»  qui ,  ut  inquit  Vibius  Sequefter  ,  flnvius  eft  Komae 
▼idiius,  ubi  Matetde^m  iv.  Kal.  Apx.  lavatur.  Statiuslib.i.  SiU 


^ 


EJi  Ihcus  dnte  urbim  qua  frimum  nafcitur  in^s 
^tpi*  9  ^uaque  Itale  gemitus  sAlmon*  tybele 
Penit  drc. 
liiaslib.i. 

Tunc  qui  faxa  Deum  fecretaque  earmina  fervant: 
t  lotam  parvo  revocant  KAlmont  tybelen, 

m9nmh  ^ic  2c  Pall.  noftii.    Tuiaebut  ftd  Vaiionem 

UllU  lll  5  *   «cn- 


30S0  Db  NaTURA  DEORtlM 

nam  »  alia  propinqiioiiiin  flammaiii  nomina  TidemBS* 
Ergo  hoc  ant  in  immenfam  ferpct  9  aat  nihil  honim  re- 
cipiemos »   nec  illa  infinita  ratio  fapallitionis  pcoba- 
bitar. 
53     XXI*  NiHiL  ergo  homm  probandoffl  eft.  Dicamas 
igitar,  Balbe,  oportet  contra  illos  etiam,  qai  hos  deos 
ez  horoinum  genere  in  cxlum  trandatos  ,  non  re ,  fed 
opinione  efle  dicant  9  qaos   aagofte  omnes  ian^^ae 
veneramar.  Principio  Joves  tresnamerant  ii,  qni  tiieo-  j 
logi  nominantar:  cx  qaibos  primum  &  fecundam  na- 
tos  in  Arcadu :  alterum  patre  iEthere  ,  ez  quo  etiam 
Proferpinam  natam  feront  &  Labenim  :  alteram  patre 
Cselo ,  qui  genuiffe  Minervam  didtar,  qusun  prindpem 
&  inventricem  bcUi  ferunt :  tertiam  Cretenfem  ,  Satur- 
ni  filium :  cujus  in  illa   infula  fepulcrum  dftenditur^ 
^MvHmfpot  etiam  apud  Grajos  multis  modis  nominan-  ! 

tur,  i 


teotabat  *j4nienoHim,  Giutei.  ^nemontm,  A^tfiMicm.}  Licetotiuies 
MSS.  habeaot  sAmmontm ,  dDbitandnm  taiDeo  non  A  ,  quin  vox 
ea  fit  cornipta.  £t  Ctccrone  clar^  ofteodente  fe  loqat  de  fMiti* 
bos  Ticinis  Ronue  ,  ilhid  non  pot^  quidqttftm  conuiwne  habere 
com  ^nemone,  qui  ioflucbat  in  Padirai  prope  Kavenaam.  Nfhii 
eft  cettiiis  con|e&urd  Uriint ,  qui  legebat ,  KAlmonem,  Clnvetins 
ItaL  Ant.  lib.  11.  cap.  xo.  dicit  etiam  ;  Scrip/tffe  Ciceronem  %Alm»nem 
nemo  deAitAte  pote/t,  quod  atrinct  ad  Sftnontm  &  Ntdinmn  ,  rtvnli 
itint  feie  incogniti ,  qui  inftuunt  inTiberimf  aulo  inlta  Almoiiem 
ftoviam.    Bouhier. 

69.  Diofturi  eti^m  a^d  Gr^iifs  mnith  m^dis  Mmisuntitr,  Primi 
tret  ^ni  npttiUntur  tmakes  ^Athettis,]  Emendavi  andces:  'hoc  enim 
cftvefom  Diofcurorum  nofflen:  uadt 'Kftuuiof  iUortitn  tem^nm 
dleebatur.  Tnidonmr  mott»  iftiones  9c  eaofo  \  Grcds  antortbos 
hojus'  appeiidtionis  ,  vel  \  vcibo  «iM^-rar.  vel  ab  advttbio  «9«»£c* 
id  tSt  hntfsanittr  &  dili^enttry  qubd  ft  ita  feftbnsnt  «iga  Athenien* 
fcs :  magnis  enim  copiis  in  urbe  esiftentibus  ,  loa  imefeife^  ilti  ai- 
bitfati  funt,  lie  quisquam'  omniiiO  eivts  inioriam  ^  milinbus  pare- 
fttor ,  atque  id  fommo  ftodio  procurav«ruot.  Ve!  ab  «?•  ««) 
Inelt  I  <fu6d  cuftodiont  naviganfcft  com  iiilit  fiefiae  hc  fbpia  nos 
il^enr :  nam  doo  haec  advejlMa  compotfiiittfs  dfdse&t  Aih^teBlea 
folebant  dicere.  £t  has  6t  ciHas  etiam  hi^  11011111»«  <M«ailottea 
eaponit  Piutarchus  iu  VitaThefei  :  fic  enim  inquit :  •  Kfir^-  — ic 
f9-odJkc  ttx*^  afetKtt  TrfiOfd.yoptvBivns  n  Stti  tdt  yvfQfxitA*  «c 

8  isii,  T»y  \mfJLiK%tdLf  xtii  aw^cuovltfv  n^  fjnMin.  ictiKac  i  O" 

^d^rnc  hiof  isfMt*     dfaKtSc  yst^  ^X'^^  ''*«  «w/ftiXK^cf»  r- 

tofrmc  irnZv  nn.1  tic  ^wiKtlc  ltf-»c  ^AvtfXTdtc  Aa  wto  j  n, 

iM  /^  01  xKovToc  i*si  TNV   ruf  ctVfpov   'tn-tpitfuaf   avdMa  df- 

ttf^tAt  T«  yi^  dito  THc  'At7/x)(c  dyoKttt  hfOfAd^ttf  »«i  avla  to 

iiMSir.    ^iiii^ire^sDKralenoffiea  em  tmmiiim  Regt  o- 

lU 


LlBER     TKRTIUS.  3081 

^r*    Primi  tres  »  qui  app611antur  Anaccs «  Athenis  ex.     . 
ijove,  rcgc  antiquiffimo  ,  &  Profcrpina  nati  ,  *  Trito- *  T'"^. 
I.parreus»  kEabuleus,  Dionyfius.    Sccundi ,  Jovc  tcrtiot  Eubul* 
nati  ex  Lcda ,  Caflor  6c  PoUux.    T^rtii  dicuntur  ^  non-  isus  «/i/, 
^QuIlis  ^Alio  &  Mdampus,  ">£molus,  Atrei  filii ,  quil  aIco 
f  Peiope  natus  fuit.  ^^^ 

7Q  Jam  Mufae  primae  quattuor »  natse  Jovq  altero ,  ^4 

Thd-?^??P«- 


iua  siiu 


fpvUi  purant  (in  qtiibus  etiara  Flutarchus  eft}  ab  eodem  adverbio, 

\  qua  ^n*ctt ,  dednfto  nomine  ,  qudd  coftodiient  iumm&  curi  6c 

'dtUgeatia  lalmem  eoxum  ,    quibus   ptseflent.   Ki^»    ^>^a$,\ 

'Avfl^V  apgellant  Graeci  Catftoiem  &  foUucem  :  &  eoium  tem- 

plum  atcuiuof  dicicut  \  Lucano  in  Timone,  Vrjin,   'AveuLTts  dice- 

bantur  dii  &  leges ,  8c  Gisci  ita  vocabant  Qiofcoios.    lllud  eft 

ceitiffimam ',  veium  quia  nomefi  eiat  geneiale ,  quaie  Ciceio  bic 

\  «fos  mentioiiem  fadt  ?  Geceium  ,•  locus  hic  mala  'ihterpun£lione 

''  labocat ,  8c  eiat  diftinguendus ,  ^Mt  appeil^nr  JitM^if^thenis ,  ex 

'f«t0t  i7t.  ^is  enim  unqnam  dixit  ^  deos  illos  fiiifTe  natos  Athe- 

I  mif  5c  Jovem  ibi  regnavifle?  non  igitui  tam  eft  lefpiciendum  no* 

tnea.qtiod  Didfeuiis  fbic  dacum  k  GiKCis  univerfis ,  qiiam  quidem 

I  Mmen  illud  ,  quo  colebantut  ab  Atheoienlibus.   Viftotius  igituk 

flflc  tcde  vidft,  legendum  ^naceii  nam  ceitiilimum  eft  ,  Athe- 

f4iieafcs  ita  appeilwe  dcos  iftos.    Fhitaidii  loco  ,  Sk  Yiftorto  cita- 

.to  »   ^cile  muUa  aiia  polTent   addi.    Hefychins  :    'Av0t»«r  tkc 

i  A/0rxtfp«c»  6c  paulo  po^:  'AraxMr,  roit  A(o9-JM;o7f.  &  indeeoium 

:  templum  Athcnis  di&um  erat' Avdi«iror ,  Sc  feftum  eomm*Av9fM/«, 

>  ut  docent  Caftellanus,  Meurfius  &  alii.    An  Vi(lorii  coiie^  in* 

'diget  ma|oric6rtitudrne,  ut  redpiatur?  Btnbier, 

70.  Jam  Mnfefrima  eitmmr  natx  Jev*  altero  ,  Mta  ^Thelxinei 
4rc,1  Ven.  Jam  Mttfie  ^naemr  ndta  Jeve  aitere  ,  Thelxiefe  ,  ^ade  , 
^rche ,  ^^lete,  Sed  quatuor  Mufle  nusquam  commemorantui  i 
Ctxas.  Tces  qatdem  ^iire  prifcas  fcribit  Pattfanias  Boeocicis  his 
iiomfoS>as  ,  MiXtT^r  ,  ^Art^ir ,  Mf^fAny,  £t  Aufonius  in  grjTpo 
feroado,  Tres  quondam  in  Cithaecone  ez  xre  pofitas  innuit. 
•QoafO  potffimus,  utopinor,  0rie  teprehenfioiie  ita  legece  :  Jam 
Mttfie  prine^  i  UI.  ^  Jeve  aite¥e  nata  e  TheHeifieH  ,  vel  fane  Thei" 
xiaf*i  deiiOcemm  iiQndamqatcquat»eompettUm  habeo.  Camer, 
J^am  Mmfa  prima  ^uatner  ,  nata  Jevi  aitere  ,  Thelxiepe  ,  ^eedep 
^Areha»  i^/*/if.]  Ita  editioViftdlii  3  klloduntque  EaU,  noftri  atque 
7.  nifi  qaod  omnes,'  nata  J4ve  altero  ,  nata  theheimna ,  aut  fimile 
qnid.  AldusavUs  vulgarat ,  aitere ,  Thelxivpe ,  Mfime iotade t Melf 
te,  -rsRei  membianai  fan^  itoftras ,  in  quib.  clare  cArthe,  5c  niii  me 
M  '  9  Oaroeraiii  donje^ur^  proxim^  iaccedit  ad  fciiptaiam  no* 
Bp  Um  S  Jam  Mtefa  prima  JII,  Jove  alHfo  nata  e  Thelxinat ,  xAeede^ 
Ma  0.  nara  Pal.  tert.  expreffit  pei  notam ,  UII,  'Giateius.  Cette 
ka  aota  nihii  jttvat  Camerarii  mucationem ,  8c  fiite  dabio  quatuot 
sw  tlnantur  in  MSStis  ,  qni  ut  incepitGrm^ruspublieare,  pergunt 
Tk    tin»  neee  arcbemetete  ,  vel  theixinoneoBde  arche  metete ,  nifi  qtiod 

,  ck  tf  ^  ^biiv,  quod  csodo  dc  ia  Matinb  eile  ^  lieet  negle- 

i  xecic 


3082        De  NATaRA  Deorum 

Thclxiope  ,  Aoede  ,  Arche  ,  Mdete  :  fecundae  ,  Joy\ 

'•  B.     tcrtio  &  Mnemofyne ,  procreatae  novem :  tertia ,  7  ■  Jo- 

ve  tertio  Pierio  natae  ,  .&  Antiopa  ,  quas  Pieridas   & 

Pierias  folent  Poetae  appcUare  ,  iisdcm  nominibos  ,  eo- 

dem  numcro  ,  quo  proximas  fuperiores*    Cumque  to 

n  co  qnod  Solem ,  ^  quia  folus  elTet ,  appeUatum  elTe  dicas  : .  Soks 

folus  Ais.  ipfi  quam  multi  i  theologis  profcruntur  ?  unus  eorum 

Jovc  natus ,   nepos  ^theris :  altcr  ,  Hyperionc  :  tcr- 

tius ,  Vulcano  ,  Nili  filio  ;  cujus  urbem  -^gyptii  vo* 

lunt  elTc  cam  ,  quae  HcUopoUs  appeUatur  :  quartus  is,| 

o  Aranchoqyeoi  hcroicis  temporibus  <>  Achanto  Rhodi  peperifle  di- 

•^?-       citur  ,  7*  ♦jalyfi  ,  Camiri ,    &  Lindi  :  quintus  ,  qui 

p  Circam  Cojchis  fertur  -ffictam  ic  P  Circcn  procrcaviffc. 

^^*  XXII. 

xerit  Giuceci» ,  a  <}uo  nefcia  uode  aut  cnr  ia  concezta  icrrata  £(  | 
Mnemt,  quam  rcjcci.  In  his  exftare  videtur  claic  Tbttxint^  Httt^  \ 
n^rche ,  oon  ThtlximtHt ,  ut  nonnuiU.  N»t»  vero  aotifliiiia  iiKcs  choi-  \ 
das.  Gr^ntVm 

7if  7«vi  terttt  Pieru  nafs  &  ^ntitps,]  Sic  Vid^oziani  •  fic.nofiji 
duo.  nam  cert.  Pier».  editi  alii  PierU  mus  i  ouod  &  in  Fal.  quaito  ! 
ac  quinto.  Grnterus,  In  quibus  quem  non  advertit  iftas  duas  piio*  j 
zcs  voces  eiSc  inducendas  ,  utpote  incaflum  icecatas  cx  pcxcedenci  j 
verfu  5c  ab  unius  fcribx  cxcmplo  propa^atas  in  omaes  libiosl^, 
Crtnev» 

72.  sAvum  jAlyfi ,  Camiri,  &  Lindi,]  Voz  ^um  noaeft  inullo 
Tal.  aut  P.  qui  licet  meadofiflimi  omncs»  annedunt  tinde  neTcao 
quem  nomine  T(^di ,  aut  Thedi^  Vidorius  edidit  diiitur  JeUyfitm^  k 
<Amirum%Linimn.  fed  cafum  illum  quartum  noflri  non  agaolciur.  ' 
^rmerus,  £t  vocem  avum  ut  credamus  non  e0eCiceroots,  fedaii* 
cujuseorum,  quiex  fabularis  hiftorix  fragmentis  hzcordinaie  vo- 
luerunt ,  quam  pofliimus  petere  majoiem  fidem  ei  quae  piaetci 
>ilSStos  libios  (nam  nec  in  Bufiidian.  nec  ia  Voffiaoo  efi)  nobis 
datur  ab  Arnobio  lib.  iv.  ubi  fatis  patet  eumdefcripfi^e.hxc  veiba> 
^luArtus  Jalyfi  fster  t  ^uem  ^hedi  peperit  hereicis  temperihtes  ^Acemtbe, 
Qux  aperte  liquet  defcripta  ciTe  ez  hoc  Tul lii  loco.  Qiiod  fi  ia  nomi* 
ne  fcemineo  conftac  mutationis  ratio  ,quod  nunc  exhibettic  ^heutte^  ' 
quum  alii  mAchduthe  ,  alii  KAointhe  i  vides  in  illo  ipfis  liteiis  efle 
iharite ,  quam  pofuic  forfan  Cicero  pro  Cydippe,  ucaliis  vocacoc 
ea,  undc  iql  senuitCercaphum  patremhommtrium.  HthioonCa*  1 
cisfadens »  idmodo cgi,  ut  CicecQ fuus eflet,  expulfo alieoo  t  Sci 
vocem4vaMMiedire  ad  au^orem  fuum  juffi  i  aeque  eoim  fctr^  «m^C^  1 
^  fumust  aa  aoo  inceUexerit  Jalyfit  dtmiri^  Undi  ir  1^4m  '  im  1 

coaditorem.  Ampelius :  Slutttm  qui  \hedi  nstus  efi  ^  *  tu^  \ 

Zemimus  efi  filius,  Gronov.     Qnem  beretcit  temperibus  ^euithe     7«^  j 
dipeperijfe  diciturt  pMer  Jdlrfit  Camiri  ^  Lindi.}  In  plu  *  tt,  • 

legas  ,'  ^Avum  Jatyfi  \  ied  prima  vox  ^  MSS.  exulat.  ]  m«  \ 

Jalyfi  Cameritinde^hedi,  R.eg.  nofter,  ^i  bereUis  tet  id»  . 

m  p$i*nj[e  (  8(  pio  vai.  le^.  Ifnuijfe)  ^chmutu  ^''  m*  J 

isfm 


I  LiberTertius.        3083 

[  XXII.  VuLCANi  item  complures :  primos  Gseloj^ 
toaEtus  ,  rjez  quo  Bc  Minerva  ApoUinem  eum,  cujusin 
mtela  Athenas  antiquL  hiftorici  effe  voluerunt :  fecun- 
ISus  74  in  Nilo  natus ,  Opas ,  ut  ^gyptii  appellant ,  quem 
tuftodem  cffc  -^gjrpti  volunt  :  tcrtius  ex  tertio  Jovc 
ic  Junone  ,  qui  Xemni  fabricae  traditur  praefuiffc : 
pgoartus  Menalk)  natus,  qui  tenuit  infulas  propter  Si-  ^  ^^ 
diam ,  quae  Vulcaniae  <i  nominabantur.  ^S!"* 

I   Mercurios  unus  Caelo  patre ,  7^  Die  matre  natus :  cu-  e^  * 

ius 

fintidem  thdi.  Cantab.  habct ,  Sni  —  gtnuijfe  dkitur  Jalyfi^ 
Viftoriijs  edidit ,  faljfitm ,  OanirHm ,  Lindum,  Vulgb  dtek  fattr  , 
qttam voccm  ez  Amobio  nos addidimus ,  qui  iib.  i¥.  p.  1 3  5*  uc  ait : 
^Mrtm  jMyfi  pater  9  <fuem  K^hedi^  feperit  heroicis  temperibtfe  ^Acanthe,  At 
iAmpelius  C.  ix.  Sluartus  ytjm  T^hedi  natm  eft,  cujus  etiam  Zeminthtu 
I  ^^*!"^  ^indm)eft^tims,Tzetucs  autcm  ad Ly cophionis  fC  912.  AivJ^  ^ 
jMi  U^vvoe  •ttt  K,«t'/xufiQf  ,  Trixtie  lio-i  'F»JW  ,  aiVo  T«y  iyyofetp 
[HxiK  Mt  ViJhe  ,  jf  FstfMc  xdi  Uo^tUaf^.  Obitei  emcBdandus 
^Theocriti  Scholiaftcs  ad  Idyll.  XVII,  69.  T£f  Am^iW  TnvTxvohtc » 
[inquit,  AiV^,'Axt/«®*,  Kst/u»^^,  K«f,  Kwi/®'.  Lcg.  'laAt/y©* 
XafAttp^ ,  vcl  Kitfju^  ,  ut  xtrrohoyu  Euftathius  ad  Dionyiii 
I^^S*  )i^n$04.  Alii  tamen  ,  hoium  parentes  ,  Ccrcaphum,  SoUs 
^fiom,  &  Cydippam  faciunt.  Vide  Pindari  Scholiaften  ad 
'^lymp.vn.  12.  135.  Straboncm  rib..xiv.  pag.  966.  &  Diod.  Sic. 

'>•  V.  pag.  J24,  Davif,  xAvum  Jalyfi  ,  Camiri  ir  Lindi.l  Omncs 
ivctt.  edd.  ita  exhibcnt ,  5c  vcrifimile  eft  ,  cas  h  MSS.  exprelTas. 
■Davifias  tamcn,  fecutus  au£^oiitatem  Arnobii,  coirexit,  pater  Ja^ 
fyfi,  £go  autcm  pizfeio  Arnobio  au£lontatem  hiftoricorum 
GrzconjiB,  qui  uhanirai  confcnfu  tradunt  ,  Jalyfum  ,  Carairum  ^ 

&Lindum  fuifie  filios  Cercaphi  &   nepotes  Solis.     Fisetei  eos,       ^ 
qnos  ipfe  Davifitts  citavit.  vidc  Stephanum  in  yfoccKufjitp@*  &  Aif- 
^®*.    Bnthier, 

73.  £x  <juo  iy  Minerva  ^poUinem  eum  ,  ^r.]  Locus  hic  magts 
iaborat  abundantiS  qu^m  defeftu.  Legcndum  eft,  ut  omnesedirr. 
*ite  Giui.  exhibent  :  Ex  ^no  Minerva  ^poiUnem  ettm  &c,  Nihil- 
ita  defiderabitur  przter  verbum  peperit ,  quod  facile  fubintclligitur, 
I^VuIcano,  Minerva  &  Apolline  Athentenfium  vide  Mcurfium 
_Atii.  Att.  Jib.  I.  cap.  4.  &  lib.  1 1.  cap.  1 2.     Bouhler. 

74*  In  NiU  natMsOpas.']^  Fraepohtioncm  in  addidit  primum  Vt- 
ftorius,  &  reperi  in  Fall.  atquc  P.  Gruterus,  Pro  nomine  propiio 
inflidianus  habct  ^Apis.  Sed  miroi  Grutcro  non  annptatum,  jam 
«10  efle  quod  viri  dol^i  admonucrunt  pro  co  legendum  Phthas ,  ut 
criam  id  nuper  debucrint  remcmorarc  tam  lero  dno  infignes  viri, 
Tb.  'e  ad  Jamblichiana  myfteria  i£gyptiorum  ,  £c  Huetius  in 
Dcn]      icat.  Evangel.  propofitionciv.  Gronov, 

75  uartm  Idenalio  natus.'^  Fall.  inMenolioy  Mematioy  in  Ema» 
'('•>  «<(/»«.  nihil  tamcn  differuntai  feinviccmediti.  Gruter,  Am- 
F«*«       '     C  Huartm  in  Sicilia  Miletis  filim,  Groaov. 

7^  neurt  natus*^  Diu  lcgitux  ia  manufccipto  9  eamque  le- 

(lionem 


V 


3084        Oe  Natura  Deohum: 

jus  dbfcaenitis  exdtata  natura  traditur  »  qtibd  adfpeda 
Froferpins  commotns  fk  :  alter  Valentis  &:  Phorodf 
dis  filiuSy  is  ,  77qui  fub  terris  habetur  ,  idem  'Hopho 
nius:  tertius  Jove  tertio  natus »  &c  Maja  ,  ex  quo,  & 
Penelopa  Pana  natum  ferunt:quartus  Nilo  patre,quem 
Mgfpxii  nefas  habent  nominare:  quintus,  quemcolant 
Pheneatse ,  qui  &  Argum  dicitur  interemiffe  ,  ob  eam- 
que  caufam  7^JEgYptum  profudfre  atque  jffigyptiis 
Ugcs  &  litteras  tradidiffe.  79  Hunc  ^gyptii  Thodi 
appellant:  eodemque  nomine  anni  primus  menfis  apad 
57eos  vocatur.  i^fculapiorum  primus,  Apoliinis ,  qaem 
I,  LXXLArctides  colunt ;  qui  fpecillum  invenine  ,  primusqnc 
vuhius  dicitur  obligaviffe  :  fecundus  ,  fecun^i  Mercurii 
frater,  is  fulminc  pcrcufTuSjdiciturTiumatus  effc  Cynof- 

uris:" 


I 


ftionem  confirmat  vecas  iBfcciptio  fiatmm  Aivalittm  ,  in  qoa 
iunt  h«c, 

IllL   T.    D.   DEIC.   FRATRES   ARVAL.   IN    LUCO. 
DE£.    OI£.  VIA.   GAMPANA.    AFUO   LAP. 
V.  CONVENER, 

P£R.   C.    PORC.  PRISGUM.   MAG.   £T.    IBI* 
IMMOLAV.   QpOD.    AB.  ICTU.   FULMI- 
NIS    ARBORES  Lt^CI. 

SACRI.    D.   O.    ATTACT^.    ARDUERINT. 
EARUMQ^  ARBORUM  ADOLEFAGTA- 
RUM  &c  Vrfin, 

77.  SliiifHb  terris  hAhetttr.}    Lambiniu  ,  haket ,  ex  xttSL  inquit» 
fea  noftri  FaU  quinqae  non  adftipuiantur.  pro^gnat  tamea  6<^J 
illud  pro  habitat  podtum  ,  Gifanius  ,   obfeivatiOAibus  fuis  io  lia-  ■: 
guam  Latinaro.    Grmgr. 

78.  In  t/^pftum  profugijfe,^  £ft  \  La6^antio,  ita  looim  laodao- 
te  libroi.  Diyin.Inft.cap.  6.  ut  prodidit  ptimum  XyftusBetuIdas: 
9cceduntque  omnino  Pall.  nam  tert.  t/£gyptum  pafuiffe  ,  pr.  tA" 
gyfte  ^rofmffey  fec.  xy^gypwn  profugiffe»  quart.  quint.  t^fftopri' , 
jfnijfe,  ut  retro  vulgaci.  Grnterus.  In  Ladiintii  citationem  coaifen^j 
tit  quoque  111.  Huetins,  utdifeiteteftaturibidein.  Sed  proriusnOI^ 
debuit  Grutero  placere  ,  nec  ceite  mihi  pUcct  to  in  h!c  invcigert 
contra  certiffimam  membranarum,  qux  exftant  vetufii£fimci  ^' 

'  dem.  Retineamus  t/£g]f  ron  vel  ^gyptum  profufrffe ,  ut  rcgio  ia 
conftru^one  coniideretur  infiar  urbis  ~  d  faciunt  vcl  przftan^ 
tiifimi  veteram.    Gronov, 

79.  Hunc  c^gyptii  THOTTH.}  THO  i  .^  ^.  blis, 
cum  quibus  confentit  Grxci  Ftolemaei  rciiptu  t  iM 
majoribus  litteris  exacato.  fr/?».  Thoth  appe  Ls-j 
Aaotius.  at  mif.  noftii  5c  Vt^oiii  Theyn  ,  vci  **  vm\ 
Thoyth,  Cnmciinus  Theutatem,  Aldus  ncpos  TA  '  «CX'.! 
hxbct  Thear  i  qvant,  Thmi^     Giutcias.  ! 


Li  I  9  C  Jt    T  E  R  T  I  o  s.  3o8j 

nris  :  tenios »  ^  Arfippi  &  Arfinose ;  qui  prinms  pur- 
iigatioQem  alvi  dentisque  evulfiojiem »  ut  ferunt »  inve- 
[nit:  cu^^us  in  Aradia  non  long^  a  Lufio  fiumine  fcpul- 
crum  &  lucus  oftenaitur. 

XXIII.  Apoilxnum  antiquiifimus  is>  quem  paul- 
lo  anti  ex  Vulcano  natum  efie  dixi»  cuftodem  Athena- 
mm:  alter  Corybantis  filius  ,  natus  in  Creta;  cujus  de 
illa  infula  cum  Joyc  «^ipfo  certamcn  fuiflc  traditur:  ter-«  tettio 
tius  Jove  tertio  natus  &  Latona  :  qucAi  cx  Hypcrbo- -*'^'^» 
;  reis  Delphos  ferunt  advenifie  :  quartus  in  Arcadia  » 
^iquem  Arcades  Nomioncili  appellant :  qu5d  ab  eo  fc 
leges  ferunt  accepifie. 

Dianas  item  plures :  prima  Jovis  &  Proferpinae  ,  58 
^^qux  pinnatum  Cupidinem  genuifle  dicitur  :  fecunda 
notior,  quam  Jove  tertio  &  Latona  natam  accepi- 
mus :  Sjtertiae  patcr  Upis  traditur  ,  Glaucc  mater. 
^4eam  Graecl  faepc  Upim  patemo  nomine  appellant. 
•Dionyfos  multos  habemus  :  primum  h  Jove  &  Pro*  JL  ^^*"!T- 
fcrpina  natum :  fecundum  Nilo,  qui  Nyfam  dicitur  in-"®*     ' 

tcr- 


to.  sArfi^i  isr  *Arfin»4»']  Ampelias  edit  xArifiiti  (r ^lcifptiy€\\ko* 

lum  in  altentcio  patet  ecror.  Builidisnus  habebac  ^Afiffi,    In  qua 

.  Tanetate  qub  vergemus  \    In  nomine  viiili  acumen  fuum  exetceie 

placuit  111.  Huerio  in  pippoiitionis  ivtx  numeio  vi ,  quod  paucis, 

opinoi,  piobabic.  Gron^v» 

Si.  Suem  ^rcades  Nomionem.l  Ne  hoc  quidem  acqniefceie^  po- 
tnlt llLole vic, &  quum iic  vulgo  habeacui,  (ciibit  legendumNo* 
Auo».  Sedpotuicmagisciviliteiid  i^ifumexpiinfii,  quoddubitoiin 
fit xquum  s  quippe  &  conria  MSStos iibros  omnes ,  &c  infinitac apud 
Gtaccos  voces  eadem  fignificatione  ia®*  ic  «r  teiminatz  fatis  absr 
tioere  ab  obfeqnendo  nos  compellunt :  &  Koiu>oy  vocant  non  Aica* 
des  modo ,  fed  omoes  Grxci.    Jdan, 

«2.  Sjf^  piwnaim  Cufidintm  geni$iffi  dieitur.l    Quaie  pinndtHm? 

Aa  igicuc  alii  Cupidines  noneiant  pinnaci?  N^iUus  dubito  ,  quia 

CiCcro  fciipfeiic  ,    Cupido  primms  ,   Mermrio  ^  Jana,  primA  natuu 

Ita  opas  eiac  ad  evicandam  con^fionem  ,  &  Ciceio  ica  ubique 

.  ^c  m  coca  hac  inquificione  Mythologica.    Bouhier, 

«j.  TertidpaterVpis  traditur,]  Viftotii  ed,  Tertia patreVpi  tradt" 
tur  ^'attca  matre.  fed  fic  nullus  noftrocum  ,  nifi  quod  lec.  Tertid 
^i       ''^pis  traditur,  qmnt,  Tertia  paterVpistrad.     GlUCCI. 

^am  Graci  fape  Vpim.]  Intelligic  Callimachum  ,  five  Ale- 
n  ..n  y£coIum  Poecani,  cujus  verrus  eft  ex  libro  ,  qui  fuic  in- 
ici      isMufx,  v/uvMTfiC/  nrstx^otv^iljrtv  fiktnnpttv  otTeiv,   CaUimachl 

*u        acmen  in  hjmno  in  Dianam  legituc  >  Oyffi  «v%9ta  f 419-^- 

«;.  Tw, 


3o86 


DE  NaTURA  DfORUM 

teremiflc  :  sjtertium  ,  Caprio  patre  ,  eamquc  r^cm 
Aiix  praefaifle  dicunt :    ^^  cui  Sabaiia  funt  inftitma : 

quaF» 


S5.  Ttrtium  Caprie,]  Malo  ctfm  eruditis  SsbaxJs  potius  legae  , 
qu^m  cum  Tulgaris  ha^enus  codicibus  ^hatfjtit»  Conftat ,  Diony- 
fium  etiam  Orpheo  2«iSi^<ov  fuiiTe  diftum.   is  opinoi  cft  ,  qnem 
Sehadmm,  pec  tufrlToixov,  Maccobius  diftum  ait,  Ub.  Sac.  i.  cs^. 
19.  CitatqaeAlexandcumquendam,  quiaffiimet,  in  Tbcaciaeiiu 
facra  fieci ,  acque  in  colle  quodam  Zilmiflb  zdem  habere.  ^  Aibi-  | 
traiei  eundem  elTe  cum  eo  ,  qucm  Diodoius  Sebs/iH  nominaram  ; 
ait  (fi  modoea  ItGtio,  quacLatin^  extat,  genuinaeft)  coiqueia-  | 
cia  pioptei  verecundiam  no6kuina  celebiantuc;    Qtanquam  faunc  \ 
ipfum  idem  Diodoius ,  (qui  &  ipfe  ploces  Dionyfios  eaomecat) 
Jovis  8c  Pcoferpinz  pcolem  efie  dicat.    Suct  qui  Libcrum  ipfum 
crA^xniy  di^um  leferant ,  &  eodem  modo  etiam  ejus  facecdotes 
ffa^AKQbf,    Citatui  tou  a-dLJ&n^iH  epicheton  ex  Orpheo.    lepericui 
cert^  apud  Aiiftoph.  ciHm  ic  Vefpis  ,  tum  in  Avibns.    Commen-  \ 
tatoi  ait  fic  Bacchum,  fea  Dionyfium  ^  Thiadbus  nominati.  At-  \ 
que  idem  in  Avibus  annotat,  Sabazion  ^  Phiygibus  coli  ,  ejusqoe  | 
iaceidotes  o-a^ouc  fuiife  diftos  :    citatque  autorem  Heiadeoten.  ^ 
Monet  pizteiea,  hanc  appellationem  ipfum  habeie  ^  faais.    Bac-  ! 
bacos  enim  o-tt^i.^m  diceie  to  tui^uf ,  m<  rl  \uAfffjtir  cdtfinriutiv,   ' 
Significat  autem  boc  veibum  lua^uff  ut  Fhavoiinus  ait,  nonmo-  ] 
do  Bpnnlvf  fed  etiam  icatx«;  v/utmf,   ita  ut  Comicus  Baccbantiuin  ! 
cantiones  odiole  e|ulatui  comparare  voluerit.    Significat  item  hn- 
modeilis  raotibus  bacchantium  inilai  tiipudiaie.    Unde  Fhilode-  1 
mus  in  Epige.    Saimacidas  meretiices  g-A^AK^s  nominat.    Pono  \ 
illa  quoque  le£lio  fufpeda  eft,  quod  Caprium  ejus  ^atiem  nomi-  \ 
natum  fuifie  lefeit.    Nondum  inveni ,  quisnam  ille  fit :    nid 
quod  Eiaf.  in  provetbio  Fhafelitacum  faciificum ,  Capio  cutdam 
pifculos  facrificaxi  folitos,  ex  Suida  &  Zenobio  memoiat.    Quan- 
qHjim  Suidas  ea  facra  Kaka^pS  fieri  fcribat.    Zenobias  vero  tn 
genere  toic  3fo7c.    Sed  obftsbit  huic  feotentiae  ,  quod  Stephanos 
hanc  civitatem  Judzs  fuiffe  fcribit ,   ab  Herode  coadiram.    Si 
conjeduris  locus  eifet ,  credeiem  Cabio  legendum  ,  atque  ab  eo 
Ka^ilpA!  did^os, five  K*^iipovr  nam  ucroque  modo  leeitur.   quo- . 
rum  Strabo  lib.  x.  mentionem  facit  >  quo  cum  Coiybantib.  eos* 
dem  fuifie  putat.    Quamquam  eos^^  Cabeiro  Berecvnthix  mome 
appellatos  dicat.    Sed  quid  attinet  in  his  curiofius  fcratari ,    quz  ^ 
jion  raultum  momenti  nec  ad  leftionem  nec  ad  ienium  adfemot. 
BetuUius,     Ter(i$tm  Caprio  patre,"]  Ampelius:  de  CtAito ^ ^ui  re^Avit  . 
in  KAfm,  Quz  funt  fatis  obfcura.  Sed  ego  no*-  dubito  ,  quin  uter-  j| 
que  fciipfeiit  Cabiro,     Gtonov.  1 

t6,  CuJHS  ^bazjA  funt  infiitutd,}    Maffoi  ]  •       -  .        , . 

pro  ,  in  honorem  atjus,    SabAzJus  autem  Dio  t» 

unde  SabazjA  facra^    cujus  nominis  etymolo  it 

in  vcrbo  "^a^-iti^  &  Ariftophanis  intcrpies  in  / -'  s- 

ut  fortaile  apud  Macrobium  lib.  i.  Saturn.   pag.  'u 

fit ,  SabazJum ,  non  Sebadium,  P.  Manut.     Cui  S '' 

iuta.}  Eft  'k  Sigonii  libro  veteic,  uc  indicat  -  *'        ■  1- 


LlBER     TeRTIU^.  3087 

qaartam  JoVe  &  Luna  ,   cm  facn  Orphica  putantar ' 
^  confid:  qaintum  Nifo  natum  8c  Tyone»  k  quo  Trie- 
I  terides  conftitutse  putantur. 

Vcnus  prima  C«lo  &  Die  nata:  ^ycujus  Elide  ddu-  S9,  , 
brum  «viienius:  altera,fpuma  procreata  :  ex  qua  &tfWiinBi 
Mercurio  Gupidinem  fecundum  natum  accepimus :  ter-  ^^^* 
tia,  Jovenata,  6cDiona:  quae  nupfitVulcano.  Sedex 
ea    6c  Maite  natus  Anteros   dicitur :     quarta  ,  Syria 
Tyroque  concepta :  quae  Attarte  vocatur.:  quam  Ado»- 
nidi  nupfiffe  88  prodiuim  eft.    Minerva  prima  ,  quam     '•  *• 
ApoJImis  matrem  fupra  diximus  :  fecunda  orta  Nilo  , 
qaam  iSgyptii  Saitae  colont :  tertia  iUa »  quam  Jovege- 
neratam  fupr^  diximus :  quarta  Jove  nata  Sc  Coryphe  , 
Oceanifilia:  quam  ^9  Arcades  Cdriam  nominant  ,  & 
quadrigarum  inventricem  ferunt :  quinta  Pallantis  9  quae  y  ^^  j^^^^ 
patrem  dicitur  interemifTe  ,  virgimtatem  fuam  violare  affincttnt  * 
.conantetti:  cui  pinnarum  talaria  ^affigunt.  ^<ff»n 

Cupido  primus  Mercurio  &  Diana  prima  naiiis  di-  ^o 
I  citur  :  ^fecundus  ,  Mefcurio  &  Vcncrc  fecunda :  9«  ter- 

tius 

modum  &  dofti  inttz  confecennr  5  ut  Hqoct  tx  fcholilf  BctulcjL 
isoftxi  non  icccdunt  ^  vulgatis  j  chjus  ^batja  fmt  infi.  nifi  quod 
[quait.  aQ  quint.  cujhs  aharea.  Giotcr. 

17;  CHJm  Elide  delHtrrum.)  Pall.  duo  Eli  ,  quod  &  expreffit  Vi- 
'KOdus.  fec.  Heiis,  quait.  Ely,  folum  icftat  Eltde  in  quinto  ,  codi- 
ce  oon  nimium  bono.    2dem, 

tS.  TrMditum  ffl,"]  Cum  in  manofcripto  fit  prddi^um  ,  opinoi 
ffditum  legi  dcbcic ,  camque  vcram  cflc  huius  loci  le^ioncrt. 

ap.  ^rcAdes  CmAm  nominant.}  Pall.  pr.  fcc.  tcrt.  quint.  Cerian, 
qoair.  Corion,  Lambiiius  rcpofuit  Cerjfphajtam ,  nimium  fecutus 
conicaoiam  PTViaorii,  quam  prodiditlibroxi.  Var.  lcd.  cap.  if. 
4uippc  licct  Amobius  ac  Clcmcns  Alcxand.  mcmlncrint  Corjtpha-' 
gj«,  adlcritotiidem,  fic  diftam  Mcflcniis,  cujus  8t  mcminit  Pau- 
JMnias  in  .^iafflcniacis.  Ciccip  hcic  de  Arcadijbus  loquicut ;  apud 
^oos  Coriam  cultam,  tcftatui  idcm  in  Aicadja  Paofanias.  qustmo- 
smc  qic  patiis  fui  notis  ,  F.  Putcanus  ,  patie  Ciaudio  digniflimos 
alius.    Cruter, 

90.  Tertim  quidem  efi  ^nteros  ^f.]  Lambinus  dclcWt  (jnidem , 
tanquam  fopcivacuum.  &  vcrb  annotavit  Guliclmius  abcflc  .  uoi 
^ra  eft ,  fuo  P.  fcd  cnim  cum  cstct  in  Pall.  quatnor  &  Viftoilanis , 
retof maiim  potius  in  ,  tertiustfHe  idem  eft  ^nteros  irc,  ut  icfpiciaf  -    - 

id  ca  qus  panlb  antca  dixciat.  nam  quint.  folum,  habct  Tertius 
^Mheneros,  Cruter,  ^nteros.}  *Av9ipet>e,  lp«c ,  Cupido  :  eirripeof,, 
ilus  adamatoi  cxponitur,  aliisvclut  arTifi*®-  diftus  vidctui,non 
•"'  'id  Hoxncium  paffim  hoc  epithcton  Hcioib.  wiboitnr, 

Mmm  mmm  mmm  M 


geSS         De  NATtTRA  QEontUU 

*tiu9  quidem  cftAnteroi»»  MArte<^  Vciiere  tertiak.  9i.A& 
qne  hsc  quidem  ejustBodi».  cx  vetere  Graecias  f^macdt 
leda  funt  Quibus  intelligis  reiifteBdttia  efle ,  ne  pcr- 
turbentur  rdigiooes.  Ve(m  autnem  hod  modo  haec  non 
refellunt  ^  verte  cdam  ccMifiriDaat  ,  inficrpretando , 
X  degreffi  quorfum  quidque  pc|tineit  Sed  eo  jain»  undc.  hnc^di- 
i^"       greffi  fumus,  revcEtamisr., 

^i  XXIV.  N  V  M  cenfes  igimr  fiibtiliore  ratione  opus  eflc 
9*  ad  haec  refettenda?  nam  mentcm ,  fidem ,  fpem ,  vir- 
tutem ,  honorem  ,  vidoriam  »  falutem  ,  concordhm 
^ceteras-  S^ccteraqueqQsmodi»  rerum  vim  habere  videmus ,  noa 
qne  M.  dcorum»  Aut  enim  in  nobiaoict  infunt  ipfis »  ut  men&i 
z  opcanda  ut  fides  »  ttt  fpes,  ut  virtus,  ut  concordia:  aat  ^optanr 
«i/iV.  dae  nobis  fuat ,  ut  •kono»  ,  ut  falus  ».    ut«  vi^oria. 

a  honoc..  93  quanm  jrcrum  udlitate  video  etiam  confecrata  £mar 
*•'"*  lacra. 

ied  etiam  ficut  eiKTi;^rovdictinus:  ut  in  Thzdia  qoidem  regnaot 
ipMiy  ia  Hippolyto  dfrifmt,  Hoc  fignificaflc  videtiu  Ovid.  ia  A- 
poilinis  &  Dapnncs  itibula  pcr  duo  reia : 

Z>«^iM  fngittifertk  frvmpfit  dtu  teU  fkajretriL 
DiverfiTMm  •ferum,  fn^dt  iw«,  fiuit  iU»d  *m%rem» 
Qued  fseit^  aHriOMm  efk ,  ir  emfpide  fmlget  Aoets,  : 
•  S^  fHf^  *  *^*^f^  'fi  *   ^  bdket  fub  ^ammUm  fimm* 

Sed  Ifacius  apud  Lycophroncm ,  Martem  Adonidis  arrHeLTw «  il 
eft  9  xnuilumreu  ri?alem  dicit.  Sicut  in  eadem  fabuliaf  Aphdi»* 
nius  vecbo  eurTfpfv  utitui:  ifio.  /uih  yii^  o  dwc  ti  'AJdfvi/®',  «r«rjf^ 
/f  jut<  0  flfpNc  dtu^tit.    Betuleius.  j 

9t.  *ytr^m  k4c  quidem  eJMsmodi  ]  Elegantius  iftud  molro ,  W^m 
hadenus  Tulgatum ,  ^^***  b*c  ^uidem  «rf mt  ejusntedi,  cuti  koM 
dum  iilud  at^m,  non  efi  in  FaL  pr.  fcc^iuait.  quinto,  ut  nec  in.& 
Crnter.. 

92.  ^d  hsc  refeHenda,']  Quid  fibi  vttlt  illud  hde  ?  Aa  icipidfc 
mentem .  fidcm  &c  de  quibus  ftatim  poft  Clccio  Ipquitur  }  Ve- 
xura  de  lis  non  agcbatut ,  nc.quidcm  poftquam  aggreflu&  cfl  ios" 
gam  illam  8c  ingratam  caumerationem  deorum  gentiliunu  Cre^ 
didecim  igitur ,  ante  hoc  caput  quzdam  decffe ,  qux  Cottc  6ti 
bant  occaUonem  refutandi  cos ,  qui  in  Dcorum  numerum  rcfetsd 
banc  mentem ,  fidem ,  &c»    Beuhier. 

9i'.  S^rum  rerum  miiitiUe  y  videe  etism  ^c.]  Sic  Tal.  tcrt.  Q 
quait.  fdkceteti,  mUitatem  videe ,  video  etinm  ^c.  quod  Ciceroi^ 
iuo  invexit  Vidorius}  noa  neceflario.  Grmerns.  "-  «^n— -:-,  ^ 
men  &  illa  f  alatinoium  paice  ftant  etiam  Buflu 
XSremv,  Si*^rmm  rermm  mHitate  xideo  etinm  cottfet 
Huare  amem  itt  hi*  vis  Deerum  infit  tum  inteUigam  , 
Kt&Q  hic  Vidoc  &  pars  magna  MSS.  codd.  quarum 
tatem  video ,  vide^  etiam  ire-    itibratit  rzpc  utnnquc  n 

detiaheado »  &  addendo  vetba.    Xd  oon  {cxnel  a ' 


j  LiliB^  t  R^      T  E  A  fT  t  V  S.  3089 

lacra.  Quare  jnitcm  m  his  vis  dcorum  infit ,  tum,  intel- 
ligam  ,  cittn  cognovcro.  Quo  in  gcnere  vcl  miximi 
eft  Fortuna  numcranda  :  quam  ncmo  ab  inconftantia 
&.tei&entate  fcjun^ct:  quJB  digna  cert^  non  funt  dco. 

Jam  Tero  quii  vos  iihi  delcftat  cxplicatio  .fabularum ,  62 
&  coodatio  nomiiium  ?  cxfe<5him  i  filio  Caelum  ,  vin- 
exm  itidcm  i  filio  Saturnura.  Haec  ,  8e  alia  generis  F.  LXXU. 
e>usdem  it*  defenditis  ,  ut  ii ,  qoi  ifta  finxerunt ,  non 
mod6  non  infani ,  fcd  ctiam  fuiffe  Tapicntes  videantur. 
Iq  enodandis  autem  nominibus  ,  94quod  miferandtim 
ifiti,  laboratis.  .Satumuls ,  quia  fe  faturat  annis : 
"Mavors  ,  quia  magn^  vertit  :  Miherva  ,  quia  mi- 
nuit  ,  aut  q«ia  minatur :  Venusi  quia  venit  ad 
omnia :  Ccrcs^,  i  gerendo.    Quam  periculofa  confue-  ' 

tudo?  in  multis   enim'  nominibus    haerebitis.    Quid 
•Vejovi  £icies  ?  quid  Vulcano  ?  quamquam  ,  quoniam 
i  Neptunum  k  ^nando  appellatum  putas ,  nullum  efitno-  b  nnbeado 
I  mcn ,  qood  non  poflas  una  litter^  explicarc  ,  unde  du-  *'"• 
i&atti  fit.    in  quo  quidem  magis  tu  mihi  natarc  vifus  es, 
[quim  ipfe  Neptunus,    Magnam  moleiliam  fufcepit,  8263 
minim^  neceflariam  primus  Zeno  ,    p6ft  Cleanthcs  , 
;4cindc  Chryiippus,  commcnticiarum  fabularum  redde- 
rc  rationem  :  vocabulomm  ,  cur  quique  ita  appellati 
^fiftt,  canfas  cxplicate.  Quod  ciim  facitis,  illud  profc<95 
i  cbnfitemini ,  loiig^  aliter  rcm  fc  habere ,  atque  homi- 
'num  opinio  fit :  eos  enim  ,  quidii  appellantur,  rerum 
rnataras  efTe ,  non  figuras  deorum. 

XXV.  Qui  TANTus  error  fuit  ,  ut   pctniciofis 
etiam  rebus  non  «  mod6  nomen  deorum.tribueretur  9^.^^ 
:  fcd  ctiam  facra   conftituerentur!   Febris  cnim  fanum  jjj^"* 

9Jin 

^illo  AfS-  Suctonii ;  utlib.iiii  cap.  7.  T^diarii^  «iu$*jui  ^nibttstlAm 

".  rtrtfCMtis^  aM^oramento  centenum  milliHm,     Dedit  &  ludos  irc.  Kcg» 

'  semenum  milUum  dedit,    dedit  &   ludos  irc,    U  Hb.  V.  Cap.zt.  ^e 

^^Jtiper  ^wtdrigarum  artamina,  Troja  dnfum  exhibuit  &  ^fricanas&Ci 

-Heg.  TCio,  tufum  txhibuit^  exhibuit  iy  <AfricanaS'  &c,  Dej n  Jcgq  U 

di/^ngoo  t  conpterata  fimulacra  :  tjua  autem  in  his&c,    illa  vero  , 

<|c     feqpuntur «  tum  intelUgam ,  ciem  cognovero ,  protrus  iiec  probo, 

,  ne    intelligo.  Walkir,    Tum  inuUiXAm^  cum  cofnove^o,"]  Vcrba  font 

lii     fe^fq.  Walketref^e  fftdt ,  quod  dlcsit ,  fe  non  intelltgere. 

H      v«ro  diifimile  cft ,  Giccroncm  fcripfiffe  ,  ci^m  ex  tt  cognovero. ' 

.    B       cr. 

ftmi  mifora^dum  fit  Ubovttis,}    MaJlcm  ablcgatis  bims  vo-; 
*         -nirerandHm  laboratir,    Gruter. 

Mmm  mnim  mmm  %  $$•  ^* 


V 


3090         De  Natura  Deorum 

9Sin  P^lado,  &  Orbonse  ad  aedetn  Laram  »  &  aram 

64malae  Fortunae  Efquiliis  confecratam  videmus.   Omnis 

igitur  talis  a  philofophia  pellatur  error»  ut,  dim  de  diis 

immortalibus  difputemus »  f^  dicamus  digna  diis  immor- 

talibus:  de  quibus  habeo  ipfe^  quid  fentiam  ;  non  ha- 

beo  autem,  quid  tibi  alTentiar.    Neptunum  efie  dicis, 

tJn^ss  ^^^^^^    cum»  intelligentia    per  mare  * pcrtincntem, 

&siii.     '  idem  de  Cerere.    Iftam  autem  intelligentiam  autmarisy 

p.  B,    aut  terrae  non  modo  comprehendere  animo  ,  fed  nc 

e  qmm     fufpicione  quidem  poflum  attingere.    Itaque  aliunde 

^fttnMS.  j^jjjj  quaercndum  eft  ,    ut  &  effe  deos ,    &  quales  fint 

Jl^         dii ,  difccre  poffim;  ^quim  quales  tu  eos  effe  ^vis. 

6<     Videamus  ea  ,  quas  fequuntur :  primi:im  deorumne 

providenti^  roundus  regatur:  deinde  confulantne  rebos 

lumanis.    haec  enim  mihi  ex  tua  partitione  reftantduo*. 

dp  quibus  fi  voWs  videtur,  accuratitis  differendum  puto. 

Mihi  vero,  inquit  Vellejus.valdc  videtur:  naim  &  ma- 

jora  exfpedo;  £c  his,  quae  dida  funt ,  vehementer  af- 

fentior.    Tum  Balbus,  Interpellare  te,  inquit  r  Cotta« 

nolo.    fed  funjemus  tempus  aliud.    effidam  proftd6 

ut  fateare.    Scd 

/  Multa  difunt. 

Nequaquam  ifluc  iftac  ihit :  magna  ineft  certatio  , 
t?^  %Nam  ut  ego  illis  fupplkanm  tanta  biandiloqutniiaf 

p  1.TTITT     XXVI.  N I  o  B  £  parumne  ratiodnari  videtur ,  &  iibi 
tC^"^  nefariam  pcftcm  machinari ?  Illud  ver5  quim  .cal- 
hda  rarione  ? 

§liui  volt ,  quoi  voli ;  itd  dat  ft,  res ,  utfferdm  daiit. 

Qtti 

$5.  In  Pdimio  &  die  tarum,'^  Laies  iotCFres  pernictofas  tnnu^ 
nieriin  mirabar,  ciim  in  MafiFzi  vetufto  exemplari  icriprum  anim* 
advcrti ,  iu  PaUtio  &  Orbons  ad  Mdem  LArum»  qtiae  mibl  ic&io  ad- 
moduih  fane  piacuit;  quod  Febrisf  OrhanA,  Mala  fortima  ic€tt  ic 
videri  &  dici  res  perniciofz  poiTunt.  quod  fi  quis  hoc  argomen- 
to  contentus  non  eft,  &,  prster  antiqui  libri  aud^oritatem,  am» 
plius  pntterea  defiderat  ,  Plinium  audiat  ,  cujus  hzc  fimc  verba 
^  lib.  II.  cap.  7.  Nat.  Hift.  Febri  fanmm  in  Palati »  dieaium  ^  ,  Or(w- 
"  na  dd  adem  Larinm  ara  ,  &  Mala  fortuna  £xa  tiliis.  F.  Maoutiiia. 
Ef  Orbona  ad  adem  Lartm,]  Paullus  Manutiusiii  ,  JK 

vit  ez  mfil  Mafizi  ac  Sigonii.  prius  imprefii  .defiin d, 

C^ona  ady  nocjue  eft  in  uJlo  Paiatinorum  :  quod  fatis  e- 

qjueo$  cum  piimus  fingularis  fit  &  veniftate^fic  bonitate.  G 

p6.  Dicamus  digna  diis  immortalibns.']    Corrapte  in  mana        to 
cfi  dieaii  nft^  h^mmm: ,  pCQ  digna  HU  teqtkmntr  »  ut  ef  io* 

Vrfin» 


L  I  B  E  R     T  E  It  T  I  U  S.  3091 

:  Qui  eft  yerfas  omnium  feminator  malorum : 

-jUe  ^transverfa  mmte  mihi  bedle  tradidit  repaptla :  h  ttdverf» 
^mbuf  ego  iram  omnem  recludam  ,  atque  illi  ferni'  ^^ 

ciem  dahei 
Mihi  mareres ,  ilti  luHum :  exitium  illi ,  exfilium  mihi.    , 
Hanc  videlicet  radotiem  ,  quam  vo$  divino  beneficio 
homim  folilun  tributam  dicitiSy  beftiae  non  habent. 

Videsne  igitur ,  quanto  muncre  deorum  fimus  affedi?  67 
f  atque  eadem  Medea  patrem  patriamque  fugiens : 

-— «  97poftquam  fater 
jippropmquat  >  jamque  ,  pdnh  ut  comprehendatur  » 

parat^  .  '  ,  .  * 

Putrum  interea  ohtruncat  ^memhraque  articulatim 

dividit , 
Perque  agros  pafim  difpergit  corpus :  id  ea  gratia , 
Vitj  dum  nati  difipatos  artus  captaret  parensg 
Ipfa  interea  effugeret:  illum  ut  mvrer  tardaret  fequi ; 
S^  falutem  ut  famiUari  pareret  parricidio^      • 
Huic  ut  fcdus ,  fic  ^  ne  ratio  quidem  defuit.    Quid  ?  J^ 
ille  funeftas  epulas  fratri  comparans ,  nonne  verfat  hucj^*^^  ^** 
;  &  iHuc  cogitatione  rationem  >  ^'•'-  "^' 

9^  Major  mihi  moles  y  majus  mifcendum  efi  malum^ 
§hit  illius  acerhum  cor  centundam  o*  comprimam, 
XXVII.  Nfic  TAMBN  ille  ipfe  eft  praetereundus  » 
qui  Qon  fat  habuit  conjugem  iUexe  in  fluprum :  de  quo 
\Jt€tb  &  veriflim^  loquitur  Atreus: 

§l(uod  re  in  fumma  fummum  ejje  arhitror  ^  b»f4w>- 

Periclum ,  matres  ^  coinquinari ,  regias ;  ,uiri  alU. 

Contaminari  ftirpem ;  ^  admifceri  genus.  P.  B. 

At  id  ipfum  quam  caliidc  ,  qui  rcgnum  adulterio  quae»  l  mifiiri 
rcret?  ^^°^ 

Addo  (inquit)  httc ,  quod  mihi  pottento  caUfi^m  pater 
Prodigium  mijit  re^ni  fiahiUmen  mei « 

Agnum 

•  97'  Ptfi^Mm  pdtiTf  &e,}  Septcnarium  hottc  veriiim  opoitet  efie> 
^aemadmaiiam  &  infeqnentes  leltqui  fuot.  m  autem  legitur,  pe» 
(fibus  refte  difting^ii  non  poteft.  neque  fccns  liabent  aatiquilioiu 
lisd  animadverti,  verfum  nnlia  nuitatione  leftitui  pofte,  fi  ita 
lcribatur  ,  ut  indpiat  ^  verbo  4^f  r«^i»f  ««r ,  &  du«  prscedentes  , 
diU  I  ,  tanquam  fupeiiods  veifos  eztiemx  »  leiuoganttti. 
P^         t,  *        ,'  ■  ■•>' 

Uj^r  mihi  m»Ut  &c,]  Viri  do^iiefte  videntux  ftitueie.hoc 
iii       Dtom  fic  fequcutia  efle  piolata  ex  Attii  Atico..  B*ubier, 

Mmm  mmm  mmm  $  99*  Sif*»' 


3P^i         De  Natura  DEoje^UM 

Agnum  inur  fecudts  aurea  clarum  coma 

99  ^K^ndam  Tbyeflem  clepere  aufum  effe^^  i  ^^^  * 

flua  m  re  ^djutricem  conjugem  cepU  fibu 

6p     Videturnefumma  improbitate  ufus  non  ^fine  fumma 
efle  ratione  ?  nec  verb  iRiena  fbiiluii  refena  eft  his  fcele- 
nbus«  ied  multo  vita  communis  paone  majoribus.   *Sen^ 
^it  domus  uniuscujusque  «  fentit  fcirum  ^  feti^t  curia  , 
campus»  focii,  proyindae,  ut,  quem^dmQdum  ratione  . 
rede  fiat,  £c  ratiqne  peccetur.  aiteriishque  j8&^  paucis, ' 
&  raro  ;  »aiterum  &  femper,  -&  \  plurimis  :  ut  lati^  i 
fuerk  nuUam  pmnino  nobis  a  diis^  iniiiifiitalibusdatam  , 
efle  rationeni  ,  quam  unta  cum  pernictt,  datam.     Ut ! 
vinum  xgrotis  ,  quia  prodeft  raro  v^'nocet<.£aepi£Sm%  , 
ipelius  eft  non  adhib^re  omnino,  ^quamfpe  dubise  ia*  \ 
lutis  in  apatam  perniciem  ahcornefi^ :  tfi&  ^haud.  fcio  ,  an  ' 
melius  iuerit ,  ^bumano.igeneri'  motum:,i&am  jcelerem  : 
cogitati5nis ,  acumen»  foUertiam  ,.qi^m.{atibnem  vo- 1 
camuft,  quoniam  peftife^  fit  multis ,  admodam  pauds  ! 
falutarlsy  nondari  ommnoyquam  tam.milmfice»  &tam  ^ 
"    hrgedari.   :    :,..  .    v/    ..  '.      .  , 

Wo     Quamobrem  ii  mens  voluntasque  divina  idcirco  tott- 
i]Liluit  hominibiis,  quod  iis  largita  ed  ratioiKm :  i\s  folis 
confiiluit,  quos.^bo»aratioae  donavit:  quos  vidcmus,fij 
^iodo.ulli  funt ,  efTe  perpaiuios.    IsFoo.placet    autcmj 

patt* 


9^*  St!*»ndam  Thytjitm  ^ieptu*}    Fwaii,  Nonio,  H  Vamni  ,  diri 
trou  Kxivruv,    Antiquum  ▼erb^ni  »  &  dtgaajn  vcl  EnoiQ  ,  vel 
Accio.    Uiiis  eft  idem  Cic.  in  Xeglbus ,  quod  lequirebac  legMn 
majefias  :     Sncfum  factwr  ctmme^twm  ,  ^ui  ei^firit  ,    raffirit^ 
ifue  pArtrida  efte,      Sed  idem  Cic.  ififchyli  quxdam  in  2.  Tliic. 
fxaBsfetCQs!,  uA»  eft.  *Adnif(khoc  verenmi  !E|0Ofue  Timgicoramj 
imitalio.    memorftc  eaim  ,  7r(»metheuni  igi^m  Jovl  diepfifie.j 
Ufus  hoc  verbo  ^iam  Seneca  eft  \  iimiii  nilus  latione.  Betml*im,\ 
fluondam  Thyeftem  clepere  uufum  effe  a  r^ia,}  Altei  hic  Vedus  repe*! 
litur  fciiptus  in  vetuftifllmo  ccKlice,    fuem  de  ard  Thjefttm  ^e, 
Urfin.  :  .     • 

I.  ^urumi  irfemper  &  aptufimis;]  WipMyalterUfte  t&*  C^etfi  ^ 
^  pturihtS''  Std  pnus  illud  tevocattim  votuiB  editic  Gko- 

ttasv  icftatqne  in  PalJ.  &  Wouw.    Gfuter, 

•  *  -fc.  '^am  fpe  duhid  jklutis  ih  uptrtam  ffimkieite  incun  vi- 

deo )  fpem  ^ifta^  in  'Ulute- diiA>ia.    An  d^x  f jf ftftt^^u  dn t 

fit}  Kidicuium  hoc  fane  elTet-  Valetudofirma  &  nondi  4o* 
lideriiiiii.  Quij  fgitOj:  non  videt  kgcndttm  cffc ,  Jl^da' '  mif. 
Bouhicr.  '  /...... 

^'f- 


L'i  3  E  •*    T  'Eit  ;r  I  u  «; '      3093 

^ions  Idiis^imnortalibm  ^flfe  co&rifltutn';  Bc  fcquitur 

^eigo ,  ut  nemini.  condiltum  fit. 

.    XXVIII.  HtJic  loco  fic  folctis  occurrerc  :    non 

idcirco  non  optimi^  4iobh  i  diis  tffe  proviium  ,  quod  . 

mtilti  corum  bencficio  pcrversi  utercntur.    etiJim  pairi-P»  uxiv. 

moniis  midtos  mal^  uti :  ncc  ob  eam  eaufam  ebs  benc- 

ficiBm  a  patribus  ntlJKmi  habcre.    i  Quisqnam»  iftuc  ne-     .  .    * 

gat  ?  aut  qox  eft  4in  collatioiic  ifh  fimilitudo  ?  iicc 

cnim  Hcfculi  "Deianira  «nnocerc  voluit ,  ciim  ei  tuni-m  ^fle 

Cam,  ianguine  Gcntauri  tindfam  ,  dedit :  nec  prodefle -^•^•^- 

^Phcrseo  jafoni  is  ,  qui  gladio  vomicam  ejus  aperuit , 

quam  fanare  mcdici  non  >»potuerant.    Multi  enim  ,  n  potcrant 

ctiara  dim  obefie  vcllent ,  profuerunti&  cum  prodefle,  ^*^*^* 

obfuerunt.    Ita  non  fit»  ex  co,  quod  datur,  ut  volun- , 

tas  qus ,  qui  dcderit ,  apparcat :  nec  ,  fi  is  ,  qui  acce- 

pit,  bene  utitur,  idcirco  is,  qui  dcdit,  amic^  dedit. 

Qua  enim  libido  ,  quae  *avaritia  ,  quod  facinus  autyj 
fofcipitur  nifi  confilio  capto  ,  aut  fine  animi  motu  6c 
cogitatione  ,  id  eft  ,  ratione  ,  perficitur  ^  nam  omnis 
opinio  mio  eft,  &c  quidcm  bona  ratio,  fi  vera  :  ma* 
hautem,  ^  (alfa  eft  opinio.  Sed  a  deo  tantiim  ratio- 
nem  habemusy  fi^modo  faAbemus:  bonam  autpm  ratio- 
nem,  aut  nonbon^m,  i  nobis.  non  enim  ,  ut  patri- 
monium  relinquitur»  fic  ratio  homini  eft  beneficio  dco- 
lum  data.  fQuid  eniih  potius  hominibus.  dcdiflent,  fi 
iis  nocete  Toluiflent  ?  injuftitiae  autem ,  intemperantiae, 
timiditatia  quae  femina  euent ,  fi  his  vitiis  ratio  non  fub- 
effct  ?  ' 

XXIX.  Medba   mod6  &  Atreus.  commemoraban-        ^ 
tv  i  nobis,  heroicae  petfonae  ,  inita  .fabdu<^que  ra- 
tionc,  ncfaria  fcclera  mcdiuntes.    «Quid  ?   levitatcsy^ 

CO-o  Quid 

levitatcs 

a.  fluiFjuam  iftuG  tugdt  f]  Noftri  duo  adhuc  amplius  ,  ^ipjfMm  *  "' 
M  ifine  negat  ?   Vulgati  ^is  tftnc  neint  f  fcd  Jiheruin  Cubnititut 
Rlamfide  codicum  Vi^oiii :  utique  fi  a  leceptaleaione  humquam 
Rcedit,  fine  auftoritatemembianatums  quod  ceitbmihi  peifuaii. 
Oriatr.    Davifius  dedit  ^ipjuamm, 

.  4-  /•  <9ltati9ne,']  Deltvit  has  duas  voces  Lambinus  tamquam 
alitude  inveftas.  comiaedd.  omnes,  item  FaU.  noftios.  modefiiut 
ttnccllaflctuncis.    Idem. 

>S-  flMii  enim  potius  heminibus  dedtffent.l  Quod  edidit  Viftocius 
«»wi«*jw  dii  dedijfenty  &  poftea  ab  aliis  amputatum  fiiit,  amputa- 
(Qnufnenialuit  Gruteiu» ,  video  effe  &  in  Baflid.  ac  notavit  patcc 
^Voffitno,  Gr»)»«v.    .  _ 

idmm  mmm  mmm  4  ^»  S*»** 


3094        Oe  Naxura  D£0RUIC 

'  comic«,parQmne  fempo:  in  nitione  Yerfantiir?  piram* 
oe  fubtiliter  difpuut  iUe  in  Eunucho  ? 

—  qttid  igutir  fuiamf 
Ex^lufitt,  riV9cat:  rtMamf  ^n,  fi  mg  pbfifcret, 
Ule  ytrb  in  Synephebis   Academicoram  more  contra 
communein  opinionem  non  dubitat  pugnare  ratione , 
7.  B,     q^i  JA  amon  fiimmo ,  fiimmaque  inofia  fitavi  efi  dicit » 
Partnttm  baben  avaritm »  ilUfidum »  i»  Hhins 
p  fm  MS*  DifficiUm »  qui  te  nec  amet ,  nu  ftudeat  P  tui^ 

73     Atque  huic  incredibili  fententiap  r^tiunculas  fuggerit; 
jiut  tu  illum  fiu6iii  faUas :  aut  per  litteras 
Avertas  atiquod  nomen:  aut  fer  fervolum 
Percutias  favidum.  fofirtmo ,  aparco  fatre 
Quod  fumas ,  ^  quanto  difflfas  Ubentius  f 
Idemque  ^cilem  &  hber^lem  patrem,  incommodum 
efle  amanti  filio  difputat :  quem 

Neque  quo  faHo  faUam^'  7  neque  quid  inde  auferamx] 
Nec  quem  dolum  ad  eum  ^  aut  m^chinam  commoUary\ 
Scjo  quidquAm,  ita  omnes  meos  doUs ,  faUa^s  ^ 
q  ffd/imo  Prefiigias  ^frafirinxit  commodifas  patris. 

r/rLamb.  gQ^i^  ^^^^  ^^  ^^lj  >  ^^^^  machinae  >  quid  fallack 
praeftigiaBque  ?  nom  fine  ratione  efle  potucrunt  ?  O  pra 
darum  munus  deorum !  nt  Phormio  poflit  dicere  , 

Cedo  finem,  jam  inftruHa  mihi  funt  in  eorde  confiUa 
omnia. 
^4  XXX,  Sed  bxeamus  h  theatro  :  veniamus  in  fo- 
rum,  ^feflliro  ite  ppccor.  quid?  \it  judicetur ,  qui  ta- 
bularium  iocenderit.  Quod  iacinus  occultius?  At  feQ. 
So^us »  fplendidus  eques  Romanus  ex  agro  Piceno »-  fe- 
cifle  confeflos  eft.    Qui  transfcnpferit  tabulas  publicas. 

tf.  ^<M»f#  dijfifos  libiutiuj.l  Fal.  pt.  dijfifij,  fcc.  ac  P.  dififa^ 
alcerum  pncponi  poterat  vuleatp.  namLamDini  dijpeist  nimis  fa* 
iie  longe  peticum.  habet  FaL  quartHs  ali^s  de/ipis,    Oiuter. 

7.  Nfjue  quid  indt  t^ufersm,'}  Fal.  pi.  a^  (ec.  iteno  F.  Hiqme  smde 
^ftram,  nilulo  pejus.  Grmer,  Bu0id.  nequt  ut  indt,    GtQOQY, 

S.  Sluider^t  ijiidelif  ^uidirc,]  Lambinus  legdiat  &  iocerimii- 
gebat :  Sl!*id  ergo  f  ijii  dtii  quid  i.  modtiuu  quid  i  /4// '  - '  -  «* 

^ue  ruu  Jine  ratione  ejfe  fotuerunt  f 

9.  Sejfum  ite  precer.]    Lambinus  in  quodam  MS.  w^  m 

$t  frdter,  Cotta  amicos  ruos  quafi  ducens  ad  fnbrelka  )ua  i  » 
npn  magis  eos  vult  facere  jndices  quam  voloit  eos  iacere  a  e^ 
fcenicos ,  ducens  eos  in  tlieatium.    Nihil  quseiic  oi^  ''"  rlr 

(9  cafuf  pb  oculos  poncie.    Benbier. 


I  L  I  B  E  R     T  £  H  T  I  U  S.  3095» 

|Id  quoque  >«  L<  AlpnDS  fecit  ^  dim  chirographum  Sex- 
Ipriinpram  imitatus  eft.    Quid  hoc  homine  follertiDS? 
Cpgnofce  alias  quasftiones,  ««auri  Tolofani,  «conjura-f.  cofmiH 
tionis  Jugar&inac,    Repctc  fuperipra  :  Tubuli  de  pecu-  ^*2S«'jw. 
nia  capta  ob  rem  judicandam :  >^  pofteriora ,  de  inceftu 
rogatione  >3Peduc9ea:  tum  haec  quotidiana»  ficas,  ve- 
fliena,  peculatus,  teftamentprum  etiam  lege  nova  quae- 
'ftiones.    Inde  ilk  adio  ,  ope  consiuoqpe  tug  fur-'*  ^•^V 
|tijm  aio  factum  £ss£:  inde  tot  judicia  de  fide  mahi 
tuteiae^mandati»  pro  fodo9.fiduciae;  reliqua  ,  quae  ex 
enapto,  aut  yendito,  «condufto  ,  aut  locato  contra  fi-^^^cond. 
dcm  fiunt :  indc  judicium  publicum  rei  privatae  lege     • 
tLaetoria:  inde  everriculum  malitiarum  omnium ,  JuJi-£^^^j 
cium  de  dolo  malo ;  quod  C.  Aquillius  ,  familiaris  no-        ■  ** 
fter;  protulit.    Quem  dolum  idem  Aquillius  tum  tene- 
<ri  putat ,  ctim  aliud  fit  fimulatum ,  aliud  adum. 
I     Hanc  igjtur  a  diis  immortalibus  tantam  arbitramur?^ 
malorum  ^fementcm  effe  h^^m  ?  Si  enim  rationem  ▼.  ^emen- 
hoJninibQS  dii  dederunt  ?  malitiam  dederunt.    eft  cnim  ""*  ^**^* 
I  malitia  »  verfuta  &  fallax  nocendi  ratio.    lidem  'au-x  etiamdu 
I  tcm  dii  fraudem  dederunt »  facinus  ceteraque ,  quorum  Vi&^r* 
nihil  nec  fufcipi  fine  ratione »  nec  effici  poteft.   Utinam 
igitur ,  iit  illa  anus  optat » 

i  -«~*  np  in  nemon  Pillo  fecuribus 

i  •  MC4- 


10.  L,KAlenus,^  Aliiolim  L,  ^Unius»  Baflid.  Catenus,  Gionor. 
IX.  sAmriTtUfamJ]  Vviz  £raimttm  ia  Adagio  >  ^urum  babit 

iz.  P$Jiirior4de  inajlu  regAtiem PiducMM^^Qxxotiiiim  interpretesd<! 
hac  xe  nihil  dixerunt,  Sc  Lefcaloperius  ipfejcredidit,  eam  refpice* 
jtc  Tobulum ,  ut  in  prarcedente  quaEftione  fit  >  cavendum  cft  ,  oe 
ificidamus  in  pofteram  in  errotem  cundem.  Tr^s-Veftales,  M^- 
imlia,  Maitia  St  Licinia,  accuiabantui^deidcefto,  &  Lucius  Me- 
tfUus,  Ponrifex  maxijnus,  condemnavit  primam  ,  duas  alias  ab- 
folvir.  Se^^us  Peducaeus,  tribunus  pjebis ,  accufabat  Metellum , 
qood  non  tede  in  judicando  fuerat  verfatus.  Populas  Rom.  igi- 
tu»  •«'«'^inavit  Ludum  Cailinm  ad  judicium  ledintegtandum.  £a 
do        oz  ab  Afc.  Pediano  in  Milonianam.    Biuhiir. 

Ftducsa,}  De  bac  rogatione  nihil  me  alibi  le^re  memini. 
N)  .w'an  hic  Feducxuslit ,  cuius  autoiitatem  Cic.  multum  apu4 
fk  Jere,  ad  Atticum  fcribit,  jib.  iz.  Atque  lUifus  lib.  ziii.  JE^» 
tfi  \cdum  nofiri^  vibimtntir  dilifi^  nsm  &  qudnti  patrem  fici^ 

tn  bum  iffym  ftrfnjuit  :    squi    ^mo  ,    at^ui  ilium  dmuvi, 

Mf»m  mmm  mmm  5  H*  ^** 


3^  DE-NATtjkA  D^ORtjU 

^^Cdfa  cHtdifftt  ahregffa  adurram  trah$s : 
fic  iftam  calliditatcm .hominibds  dii  nc  dcdfflrcHt''!'  qui 
pcrpauci  ben-fe  utuntur;  ^ui'  tamen  ipfi  ftaepe  ^  msift  u- 
tentibus  opprimuntur :  mntimcrabiles  autcm  imprDb^ 
Qtuntur :  ufdonumhoc  divinum  rationis  '^  confifii 
ad  fraadcm  hominibus ,  non  ad  bonitatem  impertitmn 
^^  -  •    ,  cffc  videatur. 

76    XXXI.  Sed  vkgetxs  identidcm  ,  hommum  effc 
iflam  culpam,  non  dcorum.    Ut  fi  medicus  gravitatcm 
morbi,  gubernator  vim  tempdfhtis  arccufet.    ctfi  hiqui- 
dem  horauncuJi ,  fed  tamen  ridiculi;    Quis  enim  te  ad- 
hibaiffet ,  dixerit  quispiam ,  li  ifta  non  effent  ?  contra    '. 
ylifW    '  dcum  7  licet  difputare  liberiiis.    In  hominum  vitiis  ais   : 
*•*.         cffe  cijlpara.    Eam  dediffes  hominibus  rationem ,  quae   ' 
vitia  culparaque  cxcludcret.    Ubi  igitur  locus  fait  cr-   : 
»,1.     .Jtori  deorum  .>  nam  patrimonia  fpc  bcnc  tradendi  rdai-  ; 
quimus;  qua  poffumus  falli:  deus  falli  qui  potuit?  an 
ut  Sol,in  currum  cum  Pha^thontcm  filium  fuftulit:  aut 
Neptunus,  c^m  Thefcus  Hippolytum  pcrdidit^  dlimtcr 
optandi  ^  Neptuno  patre  habuiffet  potcftatem  ?  ' 

^^     Poetarum  ifta  funt :  nos  autcm  philofophi  cffe  vdu-   i 
mus,  rerum  aucflores  ,  non  fabularum.  Atqtic  ii  tamcn  ^ 
ipfi  dii  poetici  fi  fciffent ,  pcrniciofa  forc  illa  filiis  ,*  pec-  i 
caffe  in  beneficto 'puwcntur;   Et,  fi  vcrum  eft  ,  quod  j 
A«fto'Chius  dicere  folebat ,  nocere  audijcntibus  philo-  j 
fophos  iis ;  qui  bcn^  didh  male  interpretarentur  :    poffe  ] 
cnim  afotos  cx  Ariftippi ,  acerbos  h  Zenonis  fchola  cxi^   : 
rc:  prorfus,  fi,  qui  audiierunt,  vitiofi  effent  difccffuri» 
zdifpiict*  qu^  pervcrs^  philofophorum  >d)f{Hitationcm  ifitcrpre- 
«ioow       tarentur:  tacere  praeftarct  philofophis,  quim  iis,  qui  fc  ' 
^^*       awdiffentrf  nocere. 

98     Sic  iXi  homioes  jtationcm  bono  confilio  a  diis  immor-  ; 
tilibtts  datam  ,  in    £rattdem  'malitiamquc  convertunt :  'j 
iicin  dari  illam ,  quam  dari  humano  gcncri  mcMus 'fiiit.   i 
Ut  fi  medicus  fciat ,  eum  aegrotum ,  ■5qui  juffus  fit  vi- 
nuixi  fuoxere  9  meracius  fumpturum  ,  ftaumque  .peritu-  { 

■   runa;    i 

t4^.  €4fd  fe$idifftt  ahi^na  si  terram  tr^hs,}    P»^.  j,».  t- 

HigfHt  abiegn^,  cetcri  .  C^fk  cisidijfent  dbitgns,  fcd  piiiQUS  d 

cndendum  Pztf(;Umiibro  VII.  qui  fiogulaxi  nuaieio  im  L- 

ait;  sceidiffn  tw^  pl^cet.     Grstter, 

'  ly.  S^  MiJP^ffi  vinnm  fttmm.l  Cni  ttfusfa  itfih  x 


t  I  »  E  R     T  E  R  T  I  U  S.  §0J>7 

nns;;  magria  fit  in  culpa:  fic  vtff»  ifta  providentia  tc^ 
jtfebendeDday  quae  rationem  dcderit  iis,  quos  fcierit  ea 
perverie  ^  imisrob^  ufuros.    Nifi  forte  dicids  eam 
nefdfie.  UiatiLaixi  quideml  Sed  non  audebitis.  non  enim,  namea 
fgBoro »  qtiami  qns  «nomen  putetis.  x>4viy; 

.  XXXl;  SsD  Hic  qnidem  locus  condudi  jam  poteft.79 
Nam  fi  {tultkia ,  xroaTenfu  omnium  philofophorum , 
BISI3U&  e&  mtiam ,  qu^ia  fionmia  mala  &c  fortunae  &c 
corporis  ex  aitera  parte  ponantur :  £ipientiam  aUtem  ne- 
mo  icSequitur :  in  Aimmis  maiis  omties'  fumus.    quibus 
YM^Jiffjamh  confuknm  a  diis  immortalibus  dicitis.    Niam 
ut  nihil  intjetvft  »  utriim  nemo  vakat  ^  an  nemo  poifit 
vfldere  :  fic  non  intelligOy  quid  interfit,  utrtim  ncmofitP.LXxvi. 
fopiens  ,  an^nemo  ene  poifit.    Ac  nos  quidem  nimis      >    ■'*- 
midta  de  re  apertiifima.    >^Telamo  autem  uno  verfu. 
locum  totum<  conficit ,  *>  cur  dii  homines  negllgant :        diTlS™ 
«7  Kam  fi  curent ,  h$m  hmis  ^fit ,  mall  malh  *•  quod  q  ff  Davif. 
•    "rmncahefl, 
Debebant  illi  quidem  omnes  bonos  efficere ,  fi  quidetn  80' 
bominum  generi  confulebant.   Sin  id  miniis :  bonis  qui- 
dem  certj^  confulere  debebant.    Cur  igitur  ^  duo  Scipio-  d  duo$ 
nes,  fbrtijfimos  &  optimos  viros ,  in  Hifoania  Poenus"'*'* 
oppr^ilit^  Cur  Maximus  extulit  filium  conmlarem  ?  Cur  > 
Marcellum  Anmbal  interemit?  Cur  PauUum  Cann»  fufr 
tulerunt  ?  Cur  Poenorum  audelttati  Reguli  corpus  eft 
«praebitum?  Cur  Africanum  domcftici  parietes  nbn  tc**  "^ditum 
xerunt  ?  Sed  haec  vetcra  ,  &  alia  permulta.    propiora      ' 
videamus.    Cur  avuncu)us  meus ,  vir  innocentiffimus 
idemque  dodiifimus,  P.  Rutiliusin  exfilio  eft?  cur  to* 
dalis  mcus  intcrfedus  domi  fuae  ,  Drufus  ?  cur  tempe- 
rantiae  '  prudentiaequc  fpecimen  ,  ante  iimulacrutn  Ve- 
ftae,  'Spbniifex  maximui.  eft  Q.  ^Scaevola  truqdatus  ?'^^ 

15.  T*UmdH,y  T«A4nw  habct  vctuftos&bef,  aDtiqaonimqaeeft 
ea  latiaotaai  temiinatio ,  ut  Agamemno.  yiden0a5  Quin^ia* 
HBS.    Vrfin» 

'-,  NMm'Ji§$irmt&t,}latctfietc5ntin^tkOOtiyetmty  undevep- 
i  foerint  defnmti.  Bnoii  lunt ,  qui  in  Tragoedia ,  qnx  <dicituc 
~  ^  ^  f  offiir,  fit  faabet  Ciceio  dc  Pi v.  lib.  1 1.  cap.  5  o. 

E^o  deum  genus  effi  femper  dixi  y  &  dicam  coelitum  i 
Sid  eis  1109  cHran  opinor  quid  agat  humanum  genus,  ' 


r. 


tifex  max.  eft  S^,  Sc^vola  trucidatus,}      Videtui  auiibuis 
,  quod  eztat  in  Pal.  text.  pont,  mav,  S^Scavoia  irucida-' 

ttir. 


3098        De  Natura  Deqrxjm 

cur  anti  etiam  tot  civitatis  principes  a  Cinna  inter- 

empti  ?  i9cur  omnium  perfidioriiHmus»  C  Marius,Q. 

Catulum ,  prsflantiffima  dignitate  virum  ,  mori  potuit 

Si  jubere?  Dies  sdeficiat,  fi  velim  numerare  qoibus  bonis 

t  mt  4ef.  male  evenerit :  nec  miniis  ,  6  commemorem  ,  quibus 

»»;.  LAmtk.  improbis  optim^.    Cur   enim   Marius  tam  feliciter ,  \ 

h  fepties    >>feptimiim  conful ,  domi  fuse  fenex  efi  roortuus?  cur 

^<^«^*        omnium  crudeMmus  tam  diu  Cinna  regnavit  ?  At  de-^ 

dit  poenas. 

XXXIII.  PaoHiBBKi   melius  fiiit   impedirique  , 

ne  tot  fummos  viros  interficeret,  quslm  ipfum  aliqnan- 

do  poenas  dare.    Summo  cruciatu  fupplicioque  Q.Va» 

rius ,  homo  importuniflimus  »  periit :  ^^&  9  quia  Dra- 

>.  !•     fum  iFerro »  Metellum  veneno  fufiulerat :  illos  conferva-p 

ri  meliqs  iRiit ,  quam  pcenas  fceleris  Varium   pcnctere. 

Duociequadraginca  Dionyfius  tyrannus  annos  &it  opo* 

Ientiii[im£  &  beatiffimae  civitatis. 

82.     *'  Quam  multos  ante  hunc  in  ipfo  Graedx  flore  Pifi- 

i  culit  Jif<r.  ftratos  ?  At  Phalaris»  at  «^  ApoIIodorus  poenas  ^fuftidit. 

Mol- 

tur.  fedcom  rcftec  alteram  in  pc.  &  fec.  non  auGm  ab  eis  lecedeK; 
tanquamquijnultismillibuspxzftenc  ubiquetettio.    Grmsr. 

19*  Cur  tmniHtn  pirfidio/iJlmus  CaJHS  Mariui  &c,^  Si  IcgflCllI 
pnmimn ,  videbitiir  leferri  ad  omnes  principcs  ienatis ,  de  quttNU 
loquttuc  ,  9c  quos  Cinna  inteiemit.  Verttm  id  Ciceto  noluir. 
L^ndum  cft  tgicux  ,  meo  judicio ,  hwinrnn  ftrfidijtjijpmmu 
Bouhier. 
,  20.  Si  quia  Drufumferrt  &c,\  Aureola  emendaffo,  quam  baufi 
i  Pal.  pr.  ac  qnioto,  alludebaotque  fcc  ac  tert.  in  quibus,  fic  ^juia, 
inrenufte  baftenus  impreffi :  fid  fuiu  Druf.  ipiumquc  iUud  non  cfle 
em/r.  arguir  edttus  ab  Aldo  tvo,  qui  difert^  etiam  fic  ^uiu,  XSiotcs. 

'  21*  SljM^  mutft  anu  hnnc  in  ipfo  Gr.  fl,  fififhaim  /]  Ica  nunc 
cdendum  curavi.  MSS.  librorum  auftocitatem  fecucus,  qui  fic 
plan^  habent :  fentencia  aucem  hujus  fcriptucs  in  pcomptu  eft. 
boc  cnim  fignificac  Cicero  ,  ctiam  Fififtcacum  multos  annos  C7- 
xannum  fuiOe  in  civitate  libeca,  &  omnium  totius  Gc«ct«  urbiuni 
iprincipc ,  Athenis.  (aquitur  deinceps  :  ^At  fhularis  &  ^ptU^dtmt 
fmnas  fufiulit y  id  eft,  posnas  dedit.  dicunt  cnim  Latmi ,  fugkrre 
fmnas  p^o  eo ,  quod  eft  dare  ^oenas.  Lumhin,  ^uam  muUt  mtt 
Jmnt  &c.]  Sic  Pal.  tcrt.  item  pr.  U  iec  prattcrquam  qo<Mf  ii  mul- 
Mi,  quod  ic  in  cditione  Vi^orii.  vulgata:  ^«49»  mukut4  e^ 

«•  »/|/i  Grdciufitra  PififiratuSf  ac  PbalariSt  ue  K^ifUtd*"^' '  p- 

flulitt  multis&^.    Gcoter. 

22,  ^ptUodorus.l    Gafiandreat  Tyrannus.    De  ec  ^,  m 

Stratag.  VI.  7.  TkVoic  xP*'^^f**^®*  ^^f^t^^X"^  nMnkwff^  (ieg<       i* 
nihu^t)  T>*v  Tv^tfvv^tt*    xkk    *rvpetn@*  iyinro   foniuiv  u 


LiBjiR    Tertius.        3099 

Miiltis  qnidem  ant^  CTudatis  &necatis.  £t  prasdones 
i  multi  faepe  poenas  dant :  nec  tamen  poffumus  dicere  p 
;  non  plares  captivos  acerb^  ,  qu^m  praedones  necatos. 
Ahazarchum  Democriteum  i  Cyprio  tyranno  excami- 
fiatum  accepimus :  Zenoncm  kEleae  in  tormentis  ne-k  Elcaien 
rcatum.  Quid  dicam  de  Socrate  ?  cujus  paorti  illacry-*''** 
Imari  foleo,  Platonem  kgens.  Videsne  igitur,  deorum 
;  judicio  ,  fi  vident  *res  humanas  ,  difcrimen  efle  fubla- 
[tum  ?• 

i    XXXIV.  DioGEHEs  quidem  Cynicus, dicere  fo-83 
ilebat,  Harpalum  ,  qui  temporibus  illis  ^Jprado  felix 
jhabebatury  contra  deos  teilimonium  di^ere  ,  qu6d  in 
jilla  foftunatam  diu  viveret.    Dionyfius ,  de  quo  ant^ 
jdixi,  ctun  fenum  Proferpinx  Locris  expilaviffet ,  navi- 
ipbatSyracufes:  ifque  *4ctim  fecundiimno  vento  cur-,    , 
^iamteneret,  ridens:  Videtisne,  inquit ,  amici,  quam 
hona  i  diis  immortalibus  navigatio  facrilegis  detur? 
**5Atquehomo  acutus ,  ctim   bene    planeque  perce-l  Idque 
piffet,  in  eadem  fententia  perfeverabat:  *^qui,  cum  ad**"-^-  ^^* 
f  Pe- 

^ntM,  Videfis  mtexpiete$  ad  Sen.  de  Irsi.  lib.  it.  cap.  i.  pndpu^' 
[veib Nic  HeiDfiuin  in  Ovidii  Epift.  ex Tont.  lib.  11.  Epift.  ix.  41. 
[t>^//;  De  fine  Tragico  tyranni  ifiius  CaiTandrex  vide ,  pratter  lo- 
Ita  l  Davifio  citata,  Folyaennm  lib.  iv.  6.  i8.  &  Perizoaium  ad 
\M\sm  V.  H.  lib.  xi v.  cap.  41.     B^Hhier. 

I  23.  Prsd»  feUx  haiebatMr,]  ,  Sic  Pal.  quint.  at  pt.  8c  fec.  pr^tU 
^lid  iidh,  teit.  prseh  fnlia,  quartus  ac  Wouw.  prado  in  Pamphylia  ha* 
f^ff'  allquid  latet  monfiri  in  \\\o  fiUa',  quodexcutietaliquis  at- 
Itencioi.  fatis  mihi  eft  detexiife  falfitatem  vulgatar.  Gntter,  De  hoc 
Banalo  dnbitabat  pater  an  non  efiet  Surraius,  cujus  mentio  eft 
spod  Saidam  in  V.  ^cyhm  &  SxiprotA^.    Gronov. 

24.  Ciem  fecundiljimo  ventt  curfnm  teneret  ,  ridens  :  Videtifne,} 
Adioiij  Palatiaorum  nofirorum  quinque  &  Wouw.  codicum  fcriptu- 
ttni,  ftanteetiam  ptoeisVi^orio.  nampublicati,  cum  fecundijfmi 
Wfnm  tenem :  Viietitnt  &c,  Gruter. 

25.  *Attfui  h0m0  scMttu  ,  atm  kene  PlaneqMi  percepijfet ,  in  eadem 
fntentia  ^feverahatj]  Quid  fibi  vult  lUud  percepiffet  f  Videtur  mihi 
Bpn  peifedum  ^  Cicerone,  qui  verifimiliter  fcripfit ,  cnm  bene  pla» 
*^^ie  preceffijfet,  Scilicet  Dionyfius ,  videns  nihil  raali  ipfi  acci- 
deie  ob  impietatem  fuam ,  in  eadem  fententia  perfeverabat.  Sa* 
tisttotumeft,  elegantet  dici ,  hene  pr»cedit ,  neque  igitur  opuseft, 
Btquidquam  adfungam.    B^tthier, 

16,  ^i  cum  ad  PeUpennefitm  claffem  appniijfet  ,  ir  in  fanum  ve» 
^et  Jsvis  Olympii,']  Dionyfium  hunc  juniorem  fuiile  produnt  At- 
Bob.  lib.  VI.  pag.  205.  &  Clemens  Protrept.  pag.  15.  ubi  ficilie : 
i<o»uvJ®*  fjth  yoL^  i  T(//j<»»®-  ,  o  netTtf®'  ,  ^enuLeirtbr  jo  X»- 
W  an^f^o^ty^*  £kt9t  ly  ^SnuhUi ,    irf^^iTx^iV  tiiiiS  %ftif  Trepi- 

*tt- 


3JOO.  De.NaT*][7RA  DEORUIyl 

Pdopon&erum'  cla^em  appuMet » -iBc  iti  fansim  ▼enifiefr' 

Jovis  Olympii ,  aureum  ci  detraxit  amiculum  ,  *7gtaa- 

di  pondere  ,  ^^  quo  Jovem  ornarat  ex  niaaubiis:Kartha«^ 

m  eum     ginienfiupi  tyrannus  Gelo^,    atque  in  <"  ep  etiam  caviOa- 

^«p^«        tus  eft  i  aeftate  grave  effe  aureum  amtculum.,  hkme* 

2  l^jf !  —  frigidum :  ciquclaneum^;pallium  injedt,  *9!ciimidefic> 

* 

.  fKc  JU(09T«/M»  9  Ktti  xpune  eeXtffffitipdV.    Adeo'  itt  Ciccto  ia  Fdo-  i 
ponnefo »   Clemens  autem  io  SicUia  hof  faciUegiiifi  admifliiin 
faifle  teftctur.    Quod  cum  obrenraiTet  P.  Viftor.  Var.  Left.  zxu 
70.  iic  infit :    „  C7t  autem  libere ,  quod  featio  »  apeiuj|i ,  cum 
„  memoiix  proditnm  fit,  templum  jovis  Olympii  ih  Sicilia  quo- 
„  que  fuifie,  veieor  nc  hoc  M:  Tnllio  impoiueiit,  ut  legens  ipud 
„  aliquem  Icriprorem  hoe  fadum  fiiiiTe  in  fano  Jovis  OlyiBpii  oh-' 
„  dignitatem  Feloponnefii  fani',  dc  non  lecordatu^  eidoa.Deo 
„  xdificatum  dicatumq^e  in  Sicilia  templum  eflok  putavir  ia  Fcio-^' 
„  ponnefo  id  ab  Dionyfio  commiiTum  ,  addidentque.ip^,  qood 
„  ad  lem  veiifimilem  leddendam  defideiaii  videbatui."  Hadnius 
'     y        infignis  tlle  vir ,  iic ,  ur  eqnidem  arbitror ,  rediifime.    nameom 
Clemente  facit  iElianus  Var.  Uifi:.  i,  20.  iuofufft®*  \^  iira.frm 
n-oif  *f  IvfiOLniujAts  itpaf  tervKnfft  n-et  ;^^Nfi«Ttt*     tou  /i   ttydKjutob» 
n.@'  T«u  A/ac  9ttptux%  tiiI'  «^d^MTdt  xfltf  vhtmii^h   ViwAt  prob»-- 
bilius  eft ,  Hieconem  ^  five  Gelonem  ,  Siciliae  Tyxapnum  *  iam 
quan^  alienx  ditioois  teroplum  manobiifr  CaithagtQeafibiis  exoE- 
naife.    Clceioni  tamen  favet  Ladant.  Div.  Inft.  iib.  iv*  cl  4.  rtf. 
Ddvif.    ViAorius  5c  poft  eum  Davifius  lede  ftatuerunt ,  Ctcexo-  : 
>  nem  hoc  loco  falfupi  fuiiTe.    Iiucianus  eundem  erroiem  erravic,  * 
ut  ofteudit  Cuperus   Obierv.  iii.   cap«  10.    qui  videndus  eft; 

Boithier,  \ 

Z7.  Grandi  p9ndere^'}    Gr«i/ji ,  pro,  ^r 4»i^/ eft  in  manufisdpto :  & 
paullo  fupra  expoliavijfa,  pro  expilavijfet,     Urfin* 

28.  HjM  Jovem  ornarat  tx  manubtis  Carthagimn^unf^  Tjtrantuu 
Hiero,}  Ven.  Gelo,  Hieioois  frater  Gelo  fuit ,  qui.faspe  adverfiis 
Carthaginenfes  vi^or  in  Sicilia  rem  pizclare  ge^c,  2fi  f»opiasFoe- 
nqrum ,.  duce  Hainilcare,  infeftas  Sidiise  delevit»  ut  UeroiL  feripfit 
Folymnia.  Sed  Hieronis  multx  adverfus  baibacos  vidorisc  memo* . 
rantuc,  ut  non  exiftimem  mutandam^.fcriptui^am  »  ptxierrim  ctim 
2c  apud  Valerium  ,  qui  hanc  etiam  uc  alias  pletafiquiB  nacratiunc»* 
las  de  Ciceione  coUcgit  ,  Hiero  legatur.  Camer*  Ca^thaginieHfimm 
trrannus  Gelo  ]  Videtur  Cameraiius  pugnaturus  pro  Hieyo  ,  quod 
crat  in  retio  vulgatis.  fed  defiicuebatur  is  n^ff,  Jil^is*  in  quibi»iiir 
fertim  alcecum:  &  veib  PaL  pr.  ac  fec.  exhibeoc ,  <  rr. 
Vett.  editt.  habebant,  Hiero  ,  fine  dubio  auftoijtafie  .  e- 
rus  fccutus-  eft  codd.  fuos^  tn  quibus  legebatur»  GeU,  ^ 
do£^usii  Valerio  Max.  lib.  i.  cap.  i.  ex.  13.  lae**^  io 
veterum  editr.  le^lionemrevocandam  cenfeo.    BoM 

29.  Cum  id  effe  ad  omne anni  tempHS  dicertt,'^    Ita  eg..^  M. 

2c  quinto  expielfitque  Vi^ottus  s  fed  ncmQ  i<;%ui  ar''-*-  a*. 

c- 


L  I  B  £  R*    T  B  R.  T  I   U  9.  ^tOI 

|ul  onme  aniu  tenapus  diceret.    idemque  jo^fcahpii 
Hpi^auii  barbam  auream  demi  juflit.    neque  enim  con« 
yenire  »  barbatum  effe  fiUum,  ctim  in  omnibus  fanistxzxvn. 
3»  patcr  imberbis  effct.  < 

i^  Jam  menfas  argenteas  de  omnibus  deliibris  juffit  au-  84- 
ferri :  in  quibus  qu6d  more  veteris  Graecis  infcriptum 
cffet,  BONOEUM  odeorum,  uti  fc  eorum  bonitate  vclle^*  "*®% 
dicebat.    Idcm  Vidoriolas'  aureas  ,  &  pateras  u  coro-^'**^» 
nasqae»  quas  finmlacromm.  porredis  manibus  fuftine^ 

.  baBtur  t  nne  dttbitadone  tollcbat :  eaque  fe  accipere» 
fion  anferre  ^dicebat    effe  enim  Hultitiam  ,  a  quibus 

'  bona  ptecaremur,  abiis  porrigentibus  &  dantibus  nolr 
le  fumere.    Eundemque  ferunt  hasc ,  quae  dixi ,  fublati 

:  de  fimis  in  forum  protuiiife  #<  &  per  praeconem  Tendi- 

'  diffe:  exadique  pecunii  edixiffe  ,  ut»  quod  quifque  i 
facris  haberet ,  id  ante  diem  certam  in  fuum  quidque 
fanum  referret.  ita  ad  impietatem  in  deos »  in  homines 
ad^unxit  injuriamb 

XXXV.  HuNC  xoiTUR  nec  Olympius  Jupiter 
ffdminepercuffit»  nec  ^fculapius  mifero  diutqritoque 
morbo  tabefcentem  interemit :  34atque  in  fuo  ledulo 

mor* 

# 
flKfArias,  notrSturmras,  fbblegere  ali^s  foliti  fele^ioia  Yi^ocil 
▼nlgata,  voce  au&ioc,  id  ejjjh  aptnm  ad  &c,   k  qua  etiam  diveitit 
TsLfec.  in  quo,  4pr«.    Gruter. 

30.  t^fculapii  Epid4Hri,1  Sic  Fall.  quattuor  nec  abic  uUa  editio 
^neter  Lambinianam ,  in  qua  Epidaurii,  quod  in  Fal.  quinto  ,  nec 
4iifpUcet.   veium  alterum  e  Valcrii  Maximi  lib.  i.  cap.  x.  deNe- 
gtcfta  R.eligione  6rroari  annotaverat  Gulielmius.  ^  Idcm, 
*      31.  Fater  imbirbis  tjfet.]  Notum  eft  Gczcum  carmen, 

Vrfin,  Bouhierius  legit  imberbU,  Vide  fupra.  i.  20. 

52.  fajn  menfas  arienteas,]  Nonineptfe  tentabat  idcm  GwUelmio^ 
Etutmmenfas  :  aft  alter  amicos  noftcr  Pighios  Idem  menfas,  .  quod 
in  quarto.  quintus  ncc  hoc  nec  illud  habct.  forfan  rcft^.  Grmer. 
"     t).  Ctronasque  i  tjHd  fimHlacrorHm  porre&is  manihits  fiifinebantur,\ 

Cum  non  habeac  Pal  pr.  ^«-e,  cxprcflcritquc/W/iwi-anr,  vixdubt- 
torifQ  admittcre  fcripturam  P.  &  Pai.  quint.  cor»nasqHi  fimHlacr^" 
y  cfuas  porreSiis  manilms  fnjiinebant.     Idcm. 

,  ^Atejue  in  fno  leSulo  mortHMs.}  JacobusBongarfius  noftcr  tcn- 
t  ad  Jiiftinum  faum ,  nam^jHc  in  fuo,  cgo  potius  at<iH$  habneiim 
f  additamcnto  fcribz  alicajus :  quamvis  majoc  fcntentiac  cnergia» 
i  {ecemus,  attjni,  Gruter.  Mirum  fi  id  in  nullo  fnit  Palatino, 
<       - -'-nccxftct  inBuflidiano.    Cronov, 

3J.  ^ 


3I0X         Dc  Natura  Deorum 

inortuus ,  35  in  Tympanidis  rogum  illatus  cft  :  eam<nie 

potcftatem ,  quam  ipie  per  fcelus  erat  naftus  ,  quafi  ju- 

S5  ftam  &legitimam ,  hereditatis  loco  filio  Ptradidit  3<sin- 

p  rdlduit  vita  in  hoc  loco  verfatur  oratio.    videtur  enim  a[ud:o- 

MS.  dcf  c-  ^ 

liquic  Mim  ' 

US. 

}  5 .  /« TympAnidis  rogum  iltittu  efi, ]  Sic  repciit  in retuffilSmo  codL 
Vi^orias,  cntncdidiuet,  mtyraMidit,  qaod  exftat  qucquc  in  Fal. 

'  tcxt.  vexum  ps.stc  fec.clai^  prx  fefetunt ,  in  typnftidit,  quait.  tipA^ 
nidisy  quiiit.  timpanidit,  Giutei.  Poft  omnesaupct  Con|c£biraili 
fuam  publicavit  Fet.  Fetitus  in  Thymarids  hertum  ,  lib.  i.  Miibell» 
obfeiv.  cap.4.  ubi  multa  inteiiogat ,  qnibus  lefpondeii  Ttxfaseft. 
Cronov.  In  Tympanidis  rogum  illatHt  efi.}  Locus  hic.  i  Cikids  ha- 
bctui  pio  infanatnU.  nam  iihid  Tympanidit  nullum  ienfiuti  effieit. 
A.  MSS.  nihil  auxilii  eft  ,  adeo  vaiiant.  Facellus  Hift.  Sic.  lib. 
III.  cap.  T.  legit,  trtHmphantit  in  modmnin  rogim  iUatitseP  ,  fetad 
nimium  k  textu  recedit.  Pctitus  Mifc.  lib.  l.  cap.  4.  in  Tymarid»  rw- 
gum  illatui  efl.  Alii  alia  attulemnt ,  neque  ego  foifan  atiis  exo 
felicior.  Vide  tamen  ,  quid  mihi  in  mentem  veneiir.  Diod.  Sic  • 
loquens  de  exequtis  iftius  tjrranni ,  dicit ,  cius  filium  exfiiuxilfe 
xogum  ante  poitas  icgias  ,  JtaTa  •r«i>  dbt^noUf ,  irpoi  t^Tc  iSeu**» 
7^'tffi  xst^v/usvduc  Trvfituf,    rortx  ifts  ,  quz  ducebant  cx  aice  111 

^  uibem ,  eiant  quinque  numeio  ,   &  vocabantui  TrtfrtiirvKet  9  ot 
patet  ^  loco  Plutaichi  in  Vita  Dionis  Tonr.  i.  pag.$7o.  quo  Uko 
etiam  vidcas  ,  elfe  ihi  locum  ad  condones  habendas.  ibi  i^tux 
iine  dubio  cadavei  DionyGi  illatum  ftiit  in  logom.    Verifiniilc 
igitui  eft  Ciceronem  fciipufte  ,    in  Pentapylit  rogo  illatut   a^    Ui 
MSS.  ut  ut  corruptis  ,  du^us  quosdam  vods  Pentapilis  obieivaie 
licet,  qui  locus  adeo  a  multis  ignoratui ,  ut  mirandum  noq  iit , 
libiaiio^um  infcitiam  idi  alhim  fubftituiflCi  Bouhier.    Quum  jocus 
quidam  prope  Syiacofas  fit  Temenus,  uc  habet  Stephanus,  in  vo»    ' 
ce  Tl/uti'®',  inae<^l.  Hemfierhufius  huic  loco  mediciaam  fiidcA- 
dam  cenfet ,  ut  icilicet  legatur  ,    in  Temeno  in.  ropsm  tft  iUaittu^*  \ 
£go ,  ut  verum  fatear  ,    non  aliud^Ciceronem  iciipfifle  poro    : 
quam :  ^t^i  in  fuo  leSulo  mortuus  n-etit  ^ivixia-t  in  rogum  tfl  ilt^^    \ 
tut,    Scilicet  poitaeiftziegiae,  quum  eo  tempore  faris  eftent  no-    ! 
tx,  adhibuit  Ciceio  vocemGiscam,qua  cz  in  vulgus  eiantnotatu    : 
Foftea  ignoiaotia  libiarioram ,  mal^  Gixca  defciibentium  ,  loco    ' 
conumpendo   anfam  pizbuit ,   ut  in  mulcis  aliis  cft  iaStmgL. 
Verburg, 

^6.  Intfita  in  hoc  loco  verfatur  ^ratio,"}    Invita  non  videtui  buic    j 
loco  conveniie,  quum  vox  ea  fempei  de  pecfonis  ,  nunquam  dc    ! 
lebus  adhibeatur.    Pizteiea  non  patet ,  Cottana  inviram  in  ea 
oiatione  coatia  piovidentiam  veilari.  £  contrario  ex  a:  '  1-  j 

tentia  loquitur,  6c  alios  conatur  in  eam  pertrahere.    C  ^  I 

fequentibus  patet,  eum  fibi  ipfi  difHcultatem  mover~  a    1 

iple  refpondet.    Fucoigitur  legendum, /nvi^/»  i&«  ir     ■■ 

oritio  ,  id  eft ,  oon  dubito,  quin  diftuii  fitis,  mc  hi  r 

li  in  oratione  odiofa,    Bonhier^ 

\ 


r 

Ll&ER     TehTIUS.  JIO^ 

titatem  afferre  peccandi :  37rcd^  videretar;  nifi  &..vir- 
tatis,&  vitiorum^  fine  ulla  divina  ratione,  grave  ipfius 
coBijcientlae  pon^us  eflet.    qua  fublata  ,  jacent  bmnia* 
tJt  enim  nec  domus  nec  respublica  ratione  'quadam 
'  &  difciplina  deiignata  videatur ,  fi  in  ea  nec  rmi  fadtis 
i  prxmia  exHedt  ulla ,  nec  fupplicia  peccatis :  fic  mundi 
divina  in  homines  moderatio  profedlo  nulla  eft  ,  fi  ia 
ea  difcrimen  nuUum   ell  bonorum  &  malorum.    AtSd 
enim  minora  dii  negligunt,  neque  ageUos  fingulorum » 
nec  viticulas  perfequuntur :  nec  ,  fi  uredo  »  aut  grando     F.  B, 
^oippiam  nocuit,  id  Jovi  qanimadvertendum  fuit.    Ne  <l  ^^^^* 
in  regms  quidem  rcccs  omnia  minima  curant.  fic  enim  5^/*"* 
i  ^citis ,  quafi  ego  ^mUo  ant^  de  fundo  Formiano  P, 
,  RQtilii  fim  queftus,  non  de  amifia  fidutc» 

XXXVI.  A  T<^uE  Hoc  quidem  omncs  mortales  fic 
I  Inbent,  externas  commoditates,.  vineta  ,  fegetes  ,  oli- 
veta ,  ubertatem  frugum  &  fruduum  ;  omnem  deni'* 
I  qne  commoditatem  profperitatemque  vitae  ,  ^  diis  fc 
iiabere :  38  virtutem  autem   nemo  umquam  acceptam 
deo  rctulit.    Nimirum  xc&b.  propter  virtutem  enim  ju-  87 
jrclaudamur,  '&  in  virtute  vcith  gloriamur.    Quod'^^^*** 
non  contingeret ,  fi  id  donum  a  deo  non  a.  nobis  ha-JJ^^yjJ^ 
beremus.    At  vero  aut  honoribus^au<5li ,  aut  re  familia- 
P»  aut  fi  aliud  quippiam  m€d  fumus  fortuiti  boni»  aut 
.depoUmus  mali »  ci^m  diis  gratias  agimus ,  tum  nihil 
^oftras  laudi  afiumptum  arbitramur.    Num  quis ,  qu5d 
i-hoim  vir  eiTet  f  gratias  diis  egit  umquam  ?  At  qudddi- 
I  vts,  qu6d  honoratus,  qu5d  incolumis.    Jovemqueop-    , 
^vmn ,  maximum »  6b  eas  res  appellant ,  non  quod 
l^osjuftos,  temperatos,  fapicntes  efficiat ,  fed  qu5d  ial- 
iTos,  incolumcs,  opulentos»  copiolbs. 
;•    Neque  HcrcuU  quifquam  decumam  vovit  umquam ,  88 
.£  fapiens  fadus  effet.    Quamquam  Pythagoras,  cilm 
in  geometria  quiddam  novi  invenilTet ,    mufis  bovem 
immoIafTc  dicitur.    fed  id  quidem  non  credo »  quoniam 
iHe  ne  ApolUni  quidem  Delio  hoftiam  immolare  vohiit, 
♦ncaram  iknguine  adfpergeret.    Ad  rem  autem  ut  re- 
[  '  deam 

17.  ^e^t  vUtretur ,  nifi  ir  virmis  ^c.^^  Sic  Aldus  fcuiot.  PaU» 
qouique  6c  P.  &c  cd.  Viftoiii ,  niil  quod  demanc  ir  priniu  loco  pod- 
^nio.  ?ulgati  pofteiias :  iyre^ividtmur^  nifiinvirtHtis,  Giucer. 

3<.  Vinmtm  Auttt»  ntma  nt^Miua,]  Ita  legeadum  c&  ex  vetuiliili-' 
JHoJibio.    Vrfin,, 

Hnn  nnn  nnm  $9*  Sff^'**. 


3104        Dk  Natora  Deorum 

^  deatn ,  judicium  hoc  bmnium  mortaliutD  ei^.,  fortunam 
t  deo  petendam »  ^  fe  ipfo  Aimend&m  eife  fapientiam. 
39Quamvis  licet  Menti  delubra  ,  &  Virtuti ,  &  Fidei 
confecremus ;  taraen  haec  in  nbbis  ipfe  fita  videmus : 
F.LZxviii.  Spei ,  Salutis,  Opis-,  Vidoriae  facultas  k  diis  expetenda 
eft.  Improbofum  fgitui'  profperitates  fecundaeque  res 
\  s  «cpoicft.fg^j^j.g^mjf  ^yj  Diogenes  dicebat)  vim  oinnem  deorum 

Ms!        'ac  poteftatem. 

89     XXXVII.  A  T  nonnumquam  bonos  exitus  habent 

t  adfctibi-  boni.    Eos  quidcm  ^arripimus  attribuimusque  fineulla 

rous  aip,    ratione  diis  immortalibus.    At  Diagoras  ,  ciim  Samo- 

attribm-  ^  thraciam  veniflet,  Atheos  ille  qqi  dicitur ,  4oatquc  ci 

^^y™J^'quidam  amicus,  Tu,  qui  deos  purashumana  negligcre, 

MS,         nonne  animadvertis ,  ex  tot  tabulis  pidis ,  quam  multi 

votis  vim    tcmpeftatis  effugerint  in  portumquc  6lvi 

pervenerint  ?  Ita  fit  ,  inquit.  illi  ^nim  nufquam  pi£H 

funt ,    qui  naufragia  fecerunt   in   mariquc   perierunt, 

y  viftorcs  Idemque,  ciim  ei  naviganti^vedores  adverfa  tempcfta- 

«W»  te  timidi  &  perterriti  diccrent ,  non  injuria  fibi  iUud 

accidere  ,    qui  illum  in  eandem  navem  recepilTcnt : 

oftendit  eis  in  eodemcurfu  multas  alias  laborantcs : 

quaefivitque  num  etiam  in  iis*  havibus  Diagoram  vehi 

crcderent.    Sic  enim  rcs  fe  habet ,     ut  ad  profperam 

adverfamve  fortunam,  qualis  fis  ,  aut  qucnfiadmodum ; 

povixeris ,   nihil  interfit.    Non  animadvertunt ,  inquit »; 

omnia  dii,  ne  regesquidem.    Quid  eft  fimile  ?   Reges 

enim  fi  fdentes  pra^ermittunt ,  magha  culpa  eft*    At 

dco  ne  excufatio  quidem  eft  infcientiae, 

XXXVIII.  QuEM  vos  praeclar^ defenditis ,  dmi  di- 
citis ,  eam  vim  deorum  efte  ,  ut ,  etfam  fi  quis  mortc 
poenas  fcelcris  effugerit,  expetantur  ca&  poenae  a  libcris, 
a  ncpotibus ,  ^  poftcris.    O  miram  aequitatem  dcoruml 

Fcr- 


i%  ^momvii  Mtnti  dittArs.']  Piil.  pf.  ac  iec  fltutmvis  iicet  Jf«9-| 
ir,  akcrutnim  fupecTactium  eft.  Grmtr.  X^onge  igitui^  aliud  m  ii9C! 
parte  ftiit  judicium  Gruteri ,  aliud  Gebhardi  ,  qui  lib.  iv.  Tafc,  \ 
Quzft.  cap.  24.  id  utrumque  non  dubirat  Ciceronis  efie.  Qaodj 
ipium  nec  ego  dubito  ;  fic  propterea  quum  ut  duo  ifti  faabeot  Fa-| 
latini,  fic  8e  in  Buflidiano  ipfe  viderim  &  inToffiaiio  parer,  loai 
cundlatus  fiii  nunc  quoque  id  Ciceroni  leftitiiexe.  Mik  ^  nm 
fijere  dc  Wouwerianis.    Gronov,  ' 

40.  xAtcjue  ei  qftidam  amicns,}  Tall.  qoaxt.qwnt.  item  r,         i^t 

y  ^Ucnt.  U  videcui  veiiiis.    Grmtr^ 


JL  i  B  E  R     T  E.K  r  J  tf  S.  3lCf 

Fecretne  ulla  civitas  latorem  iftiusmodi  legis ,  ut  •con*' 
demoaretur  fiiios  ,  mt  nepos  ,  &  pates,  aut  avos  deU* 
qoiffct?  .     . 

4'  QuiMm  Tantalidarum  tnurnHioin  mpdus 
Paretur  f  aut  qu^nam  umquam  cb  mortm  MyrtiH 
Pxnis  lusndls  dabitur  fatias  fufflicii  f 

Utriiin  poetae  Stoicos  dcpravarint ,  an  Stoici  poeti»    F»  B. 
dedorint  au<%oritatem  ,  non  fincil^  dizerim.    port6Qtsi.9i 
enim  &  flagitia  ab  utrisque  dicuntur,    neque  enim'^ 
quem  Hippona^^is  jambus  isferat»  aut  qui  eratAcchilo- 
chi  verfu  vulneratus ,  \  deo  immiffum  dolorem  ,  non 
conceptum  a  fe  ipfo  ,  contincbat :  ncc,  ctlm  -ffigiiUii 
Sbidinem ,  aut  cum  Paridis  videmus ,  ^  deo  caufam  re-v 
quirimusy  dln;i  cuipae  pseni  voccm  audiamus:  nec  ego 
^multorum  .a^omm  falutemnon  ab  Hippocrate  no-*  snvAs^% 
fiis,  quam  ab  iEfcuIapiq  datam  judico  :  nec  LacedaD-JSJ^*"'^* 
xnoniorum  difciDlinam  dicam,  umquapi  ab  ApoUine  po- 
tit&  Spartae,  quan^  ^  Lycurgo  datam.  ..CritolausV^in-y  ioqutc 
qaam ,  evertit  4*  Cotinthum  ;  Karthagincm  Hafdrubal*  ^^* 

-♦^Hi     . 

4T.  QjUtum  Tai^alUaimm  ^  (ycl  SenaiU  tfcs  Janabici  ianc,  quos 
iiemo  hafteaos  agno?ic.  mihi  cum  iemj^r  ipfa  veiba  poeticum 
amddam  olexe  viu  iTant «  uim  multo  magis ,  foftcaquam  in  Maf" 
neilibroiciiptumlegt,  fatUs  fufflUil  ^  non  fitiet^is  fuppiicu,  quod  • 
eam  aaimadTCitiilem»  confiigi  ftatim  ad  menfucam  ,  eiqae  ufus 
d^tehendi  vicium ,  quod  pioptec  cooxinujtum  veibocum  oidioeiii 
lacebat.  Senaiios  inquam  Jambicos  ex  veteie  poeta  eife  compeii. 
qoi  iimt  ita  diitinguendi : 

Hmnam  Tantsiidarum  intemtcieni  modtu 
Paretnrf  am  qmofuim  Mnefttam  eb  menem  Mjfrtili  , 
Peenis  Imndis  dabitur  fatias  fnpplicii  f 

Satias  autem  ^tofatietas  quandoquevcteies  dicebant :  undeLucie- 
'  ciui   lib.  II.   Fejfut  fatiate  vivefuli,   8c  iib.  V.  JuvaLat  cum  fatiate 
€ih\  P.Manut. 

4^.  Cfrintbum,}  Siceam  idem  Ciceio  pro  legeManilia,  tetiut 
Craei/e  lumen  appellat :  Floitts  ,  Gracia  decus,  Thucydtdes ,  citan- 
te  Cht^ibft.  dpwof  x^P^^* )  id  eil ,  regionem  divitm,  Ptnduius 
0(*  Oiyrop.  T3#  inqua  hujus  laudcm  continet ,  i^d-^fpy  ^r^odt/pot 
«"<  \iiS,ifW »  id  eft  ,  Ifihmiti  tieptuni  vefiibulum,  Faufanias  etiam 
fat  s  belli  geiendi  Ciitblaum ,  Achtvoium  Impeiatoiem  eledum» 
aii  utotemextitiife:  fiquidem  Achivos,  muitosque'extia  Pelo- 
p<  icfiim  ad'  deioftlonem  A>llicitavit.  Hujus  czpuguationem 
a  n  Cic.  noftei  in  pnmo  0£f.  impiobat ,  ubi  nos  de  his  pluia. 
B  Cacthagine »  aim  Salluftio  filere  mdius  poto  ,  qu^m  paimp 
fX     dignitacc   diccK^   HMiqua  fatis'  nota.    BetHieim, 

Knn  nna  nnn  i  41*  Bi 


3io6  l>E:NArijliA  Deoilum 

E  dojs       *^^  ^^  ^^  acnlos  orx  maritinsse'  effoderant ,  noti 
£^flyf        imtis.altcui ,  qvieai  pnuiino  iiafci: poQc  negatis  sdeum* 
91  At  fubvenire  certe  potuit  6c  confervare  urbes  tantas 
atque  tales» 

XXXIX.  Yos  E k I m' ipfi  dicere  foletis ,  nihil  cfle 

quod  deus  efficere  ^pn  pomt  ^   &  quideb  iine  labore 

ullp.    ut  enim  hominum  membra  nuUa  contentione , 

mente  ipfa  ac  voluntatc  moveantur  :  fic  numinc  deo- 

nim  omnia  fingi ,  moveti  mutarique  pofle.    Nque  id 

dicitis  fuperftitios^  atque  aniliter  ,  fed  phyfica  conftan- 

tique  ratione.    materiam  enim  reriim  ,  ex  qua ,  &  in 

qua  omnia  firit,  totam  eflc  flcxibilem'  &  commutabi- 

lcm ,  ut  nihil  fit,  quo5  non  ex  ea  quamvis  fubito  fingi 

convertiquc  poflit.    ejus-autem  univcrfsB  fifbicera  & 

moderatricem'  divinam  efic'.  providentiam.    hanc  igituji 

.   quocumquc  fe  movcati  cfficcrc  poflc  ,  qnidquid  vcfit 

'Itaqueaut  nefcit ,  qmd  poflit ;  aut  negligit  rcshuma- 

nas:  aut,  quid  fit  optimum  ,"non  poteft  judicare.  Non 

curat  fingulos  homines.    +iNon  ^mirum  :  ne  civitatcs 

quidem. 

p.  Lxxix.     Non  cas  ?  nc  nationes  quidem  &  genfcs.    Qood  fi 

93  has  etiam  contemnet,  quid  mirum  eft,  omne  ab  eage* 

nus  humarium  eflc  >conteBlptum  ?  45Sed'i  quo  modoii* 

a  quiidcmdem  dicitis,  non  oftiriiaf  deos  pcrfcqui",  «iidem  vulti^, 

^ii.       , ,  ^*  diis  immortahlxus   hominibus  *>  difj^artiri     ac  dividf 

b  difpettiri^fifoinnia?  idcirco  baec  tecum ,  quia  veftra  eft  de  fom- 

c«itim     ^^^^  veritate  fentcntia.    Atque  iidem  c ctiam  vota 

dMifinUS.  f»^^? 

45.  Ui  dms  UUs  oculas,)  PaJl.  qainqae  hi  dmt  UUs  ^uUs ;  quod, 
<ii£):umoe  fic  anciqu^  an  veio  refpiciac  C^ito^^wm  &  Hafdrnlfaltm, 
nefcio.    -Gruter, 

.  44«  f^on  fnirum,  ne  sivitates  cfuidemt}  'totvs  hic  locus  ita  ltgA\it 
in  antiquo.  nimirum  ne  civitates  quidem,  non  eas  ?  ne  nationts  ^* 
dem  ^c.  Uciio. 

45,  Sed^uomode  iidem  dicitis  ,  ^c.}  Mcndofo  hlc  OperX  feo^ 
tant  olim,  quHdem  vultis  (trc  pro,  tfui  iidem  vultis  ,  &c.  hoc 
primum.  dcindc  lcgendum  ica  vidctur,  ut  in  nonnuilis  vo'-***« » , 
perfecjui  iidem  vultis ,  dclcco  ^»/.  Nc  hoc  qutdcm  modo  m  le^ 
gciecur,yri  tjuemodo  iidem  dicitis  ^  ,».  «.  d.  perfetjui  tjui  1  '  ^ 
diit  immortalib,  &c,  deleto  iidem  3  ftd  priorcm  lc&ioncn;  gi* 
ptobo  ,    cum  prsfcrcim  eam  in   duobus  codd.  mfl.   icp      iQ* 

JLambin, 

46.  Iccirco  fomnia  hac  tecum.'}    Vox  fimnia  abcft  ab  aocii^      ^ 

iicci  ncc  dubico,  quin  iic  omnino  iadiK^atig»    Vrfitf^ 


r 


irlBCa     Tl.RTltJSl  3107 

fufdpi  didtis  oportcrc.  Nempe  finguli  vovcnt :  audit 
igitar  mens  divina  etiam  de  fingulis.  Videtis  ergo ,  eam 
non  effe  tam  occupatam ,  qua;n  putabatis  ?  Fac  eflc  di-  . 
ftcQtam  ,  cslum  verfantem  ,  terNnn '  tuentem  ,  mana 
moderantem :  cur  tam  multos  deos  nihil  agere  6c  xef- 
iare  patitur.^cur  non  rebu$  humanis  aliquos  otiofosdeos 
praefidt?  qui  a  te,  Balbe,  innumcrabiles  explicati  funt. 
Hacc  feri  aicejte  habui  de.natura  deorum  .  non  ut  eam 
tollerem,  fed  ut  in^Uigeretis^quam  enet  obfcura*»  8c 
quim  difficilei  etphwtus  habe^t.    -  - 

XL.  QuA  ciiM  dixiffet,  Cotta<ifinem.  Lucilius  au-94 
tcm ,  Vehementius ,  inquit ,  Cofta ,  tu  quidem  ,  inve-  d  finem 
€tm  es  47  in  eatti  Stoicorum  rationem  ,  cjuac  de  provi-  *«"f«  *^''- 
dcntia  deorum  ab  illis  fandiflim^    &  providentifiim& 
conftituta  eft.    Sed  quoniam  advcfperafcit,  dabis  diem 
nobis  aliquem ,  u^  contra  ifta  dicamus.    eft  enim  mihi 
tecum  pro  aris  S^  fpcis  certamcn  ,&  pro  deorum  tem- 
plis  atque  delubris  ,   proque  urbis  muris ,  quos  vos  , 
pontifices,  fandos  eife  dicitis,  diligentiusque  urbem  re- 
Ijgiooe,  qu^m  ipfis  mcenibus  cingitis,    quae  deferiame, 
dum  quidem  fpirare  potero,  nefas  judico. 

Tum  Cotta,  Ego  vero  &  opto  redargui  me,  Balbe:9f . 
&ea,  quae  difputavi,  differere  malui,  quam  ejudicarer®  di|adica-» 
.&  fadl^  mc  ^  te  vinci  pofle  ,  cert6  Ido.     Quippe ,  '1^27^ 
inquit  VeUeius,  48qui  etiam  fomnia  putet  ad  nos  mitti 
ab  Jove.    Quae  ipfa  tamen  tam  levia  non  funt ,  quam 
eft  StoicQFum  de  natura  ddorum  oratio.    Haec  cjim  ef-  * 

fent  diaa ,  ita  difcefiimus ,  ut  Velleio  Cottae  difputatio  ' 

verior,  mihi  Balbi  ad  veritatisfimilitudinem  viderctur  '  ' 

cffe  propenfior.  *  ' 

47.  Iniom  Stoiconm  rationm.'}  Sic  quidem  Pal.  fec  at  pr.  in 
srmt  fupra  faiptttmque  ifidm,  tert.  in  nmam,  qaartas  ac^uint. .  in 
»m  ift»m  Suitmm  tMtifum.  P  m  aerdm  ifiam,  GulielmlttS  fiog^ 
bat ,  in  AtMm  iftam  Suictmm ,  omiiTo  ratitnem,    Gruter. 

4t.  Hui  etiiun  CmntA puut  ad  nos  mitti  akjovt.}  Kdpexit  ad  Ho-« 


Hnnnnnnnn^  Al.    XUL* 


{' 


3io8        D  E    D  rv  I  M  A  T  I  O  N  E 

p.uKi.       M.  TULLIICICERONIS 

DE 

DIVINATIONE, 

LIBER     PRIMUS. 

'  ARGUMBNTUM. 

QVi-am,  Ciw>  SfiHm  ffrfiM»   Sltlcl  fnJHniT»  ^'"'^ 

^i.^»»r, ^f« /■""'•". >'■«'. f" "-'■•?"»«  "i^ •'^"r'^ 

^i(  «T0>  wr»  *j!»4,  BHi^fni,  iiniirM,  imfiMitna,  ^9^' 
ffiM  ,  fitlUrmm  »t»,  »>Mt«<  ,  /M«  ,   5«  r^f'"  *««•  "^ 

Etws  opinio  eft.jam  ufiltw  ather*; 
:  ds  dufia  temporibus,  eaque  «J"^, 
'  Romani  &  omnium  gentium  ^'^] 
confenfu,  verfaii  quandam  inter  hCTt- : 
■  nuitt»  iiar*fiw  ncs  divinatiQnein ,  quara  t^''^^^''^. 
tt^us.  ««•*»*•  T,,ii,  appcllant,  id  eft,  P«|f°™l°J 
b  qaidem  &  rdcntiam  rcTQm  futurarum.  Magnifica  qa«?! 
uVr^  res  &  falutatis,  fi  mod6  cft  uUa  :    -qnsque  pronoj 

^■*?«fr.ii.iM.iDi.r«i.(ir<.l  TuindKU  Jib.v.  «■?»'';  "f^- 
Sil!.,  .™«i.  fed  noi.  •cccdimt  codd.  noftn.  ««pw^^^jai 
S«  coiieauM  «b  Minuiio  ,  «b  Lambino ,  &  fic  M»n.B  ^ 
■Dteanooiientom.  6r«"'.  a"?-"  r«'™  *i  °'"^^Si0. 
imrt  mtrtMli,  f,§t  «»J^<.]  Sic  fric  MS.  ElienC  nce  »^"'Xt 
P«,  MiituJ,  antequim  Tutncbi»  fua  publico  dedeni  A 
'  IicuTiui  «pud  Agellium  N.  A.  lib  xi».  cap.  i. 

■  5.- ,.; ,  9-.  «-«.iw-  /«« ,  pr,i.(WH..(,  -f »jf^"« jj^ 
Sc  legendum,  ui  YC.iui  Ct  Trochaieos,  qoi  in  editis  ■^,«r 
pUot.     Vulge.  ftmnt ,  JMfHK  prM.»*  U  Darmn  vm  '-T.r 

i«;if fji(  ««Sffii  quod  coBuiMHium  non  pint  fenftim.   ^ ^ji 


Li3ER    Primus^  3109 

a^-^dcorum  yim  natura  mortali  poffit  accedere.    Itaque 
l  uf  alia  nos  nielius  multa»  quam  Graeci  ,  fic  huic  prx- 
I  ftantiffimae  rei  nomen  noftri  a  divis ;  Grsci ,  ut  Plato  . 
[  interpretatur,  a  furore  duxcrunt, 

Gentem  quidem  nuHam  video  neque  tam  humanam  1 
atquedodam,  neque  tam  immanem  ctamque  barba- c  atqne 
ram,  quae  non  fignificari  fiitura,  .&  i  ^uibusdam  intel- "'^*^'^ 
ligi  praediciquc  poffc  ccnfeat.    Principio  Aflyrii ,  ^  ut 
ab  mtimis  audoritatem  repetam  ,    propter   planitiem 
magnitudincmque  regionum  ,  quas  incolcbant ,  cum 
caelum  cx  omni  partc  patens  atuue  apertum  intucren- 
tur ,  trajedioncs  3motusque  ftellarum  obfervaverunt*; 
quibus  notatis  quid  cuique  lignificaretur ,  memoriaeprof 
oiderunt.    Qua  in  natione  Chaldaei ,  non  ex  artis  ,  fed 
cx  gcntis  vocabido  nominati ,  diuturna  obfervatione  fi- 
derum  ,  fcicntiam  putantur  effeciffe ,  ut  praedici  poffet, . 
quid  cuiquc  cyenturum ,  &  quo  quisq^ue  fato  natus  cf- 
fet.    Eandem  artem  etiam  ifcayptii  longinquitate  tcm-    '•  •• 
porum  innumcrabilibus  paen^  feculisconiecuti  putantur. 
Cilicum   autem    &  Pilidarum  gens  ,    &  his  finitimaa  utet»- 
Pamphylia,  quibus  nationibus  praefuimus  ipfi,  voladbus  tifl*.  n/fVdr 
avium    cantibusque  ,    <*  certiflimis  fignis ,  dcclarari  res  ^'«t"/. 
futuras  putant.    Quam  vero  Graecia  4coloniam  mifit  in  3 
^oliam ,  Joniam ,  Afiam ,  Siciliam  ,  Italiam  finc  Py- 

thio , 

2.  Vt  ah  ultimit  imS^fitatem  repetsm,'^  Sic  &  noftri ,  at  Franclfd 
Pithcei  codex  aiUtmtarit  quod  placebat  GuUelmio :  nltimiy  inquic 
4mff$ntatt  ^  oi  d^;^«MTdCToi ,  ei  «'opie^fltroi.  Giuter.  Vt  ah  ultimit 
MtSwiuutm  upitam,}  VltimoSf  amiquiifimos  paflim  denotaie,  vel 
iis  nocum,  qoi  nondj^m  xtc  lavantur^  adeb  ut  plusquara  pueiili» 
ter  lapfus  fit  Aldus  nepos ,  qui  ultimos  intcrpretacui  barbaios , 
ouia  Cicexo  natiwtm  bMr^aram  ultimt  lec9  recenfuit,  Sed  liunc  mir* 
iimi  iaceie  paf  cft ,  uc  aliud  videamus.  Cum  Pithoeaniis  Codex 
habeiet  ^  ut  ak  ultimis  au^ritate  repetam  ,  ea  ledio  Jano  Guliel- 
into  plaoebat,  At  iUa  loquendi  racio  ne  Latina  quidem  eft^  nam 
qui  repetitf  letioifum  pecit,  adeoque  cafus  Accuiativus  plan^  fla« 
gttatui.    Viigilius  Geoig.  ir,  286. 

— — -  Prima  repitens  ab  erigine  famam^ 

Scriptor  ad  Herennium  lib.  i.  cap.  9.  ^«»  heviter  narrare  poteri' 
mus  —  Ji  non  ab  ulttmo  initie  repetere  vlemus,  Vide  &  Juftinum 
Hb.  II.  cap.  I.    Davif 

3.  Metusque  fiellarum  obftrvaveruntl  Ita  etiam  nofiri  duo  piio- 
les.  at  teitius  6c  ezempUi  $.  Vidoiis ,  quo  ufiis  Janus  Gulielmius , 
obfervitaverunt :  qus  vox  iteium  pccuiiit  infracap.45.  Gruter, 

4.  Celanfam  mifi  in  u^aliam.}    £ft ,  non  tam  a  confc^uia  Tui- 

N»n  nnn  nnn  4  nebi» 


3I10        De     DlVIMATIt)l^E  " 

«  Ammo-  diio  »  aut  pononseo  ,  aut  «Hammonis  oracqlo?  ttft 

pu  M.     quod  bellum  fufceptum  ab  ca  finc  confilio 'deoram  cft  ? 

II.  Nec  umum  genus  cfl:  divinationis  publici  pri* 

ratimque  celcbratum.    nam ,  ut  omittam  ceteros  poptt- 

los  9  nofter.  quSim  multa  genera  comptexus  eft  ?  Pnncj- 

pio ,  hujus  urbis  parens  Romulus  ,  non  foltim  aufpicatd  j 

iirbem  condidiiTe,  fed  ipfe  etiam  optimus  augur  faiffe  \ 

•    traditur.    Deinde  auguribus  5c  reliqui  reges  uli:  ^exa- 

^     dis  regibus ,  nihil  public^  fine  aufpiciis  nec   domi  nec 

militiae  gcrebatur.    Cumquc  magna  vis  viderctur  effc 

5&  in  impetrandis    confulcndisquc  rebus  ,  8c' in  mon- 

ftris  interprctandis  ac  procurandis  in  hardpicum  difci* 

plina ;  omnem  hanc  cx  Etruria  fcientiam  adhibebant  ^^ 

^  nc  gcnus  efiet  ullum  divinationis ,  quod  negleAum  ab 

iis  vidcretur. 

4     £t»  ci^in  duobus  modis  animi  fine  ratiqne  6c  Mea- 

tia,  motu  ipii  fito,  foluto  &  libero  incitarentur ;   rnio^ 

furente ;  altero  ,  fomniantc  :  fiiroris  divinationem  Si- 

byllinis  maxiipe  verfibus  contineri  arbitrati ,  eoram  de- 

i  dikftos  cem  intcrpretes  ^deledos  h  dvitatc  cflc  voluerunt.  Ex 

^*         ouo  genere  feepe  hariolotum  etiam    &  vatuna  furibim^ 

aas  praedidiones ,  ut  OfUyiano  bello  ComcHi  Cullco- 

fi ,  audicndas  piitavcrunt.    Nec  ver6  fomnia  graviora, 

g  qua       fi  <  <]uae  ad  rempublicam  pertinerc  vifa  funt »  k  fumino 

tamb.&    coniilio    ncgieda   funt.    Quinetiam    memoria  noftni 

P^*A  tcm-' 


nebi»  quam  piodidh  d.  cap.  20.  quam  ab  an^^othatc  Pal.  pc.  atqoe 
Pithoeani  codicis  I  Gulielmio  confulti :  expiefleratque  item  Mw 
editio.  poftpubiicati»  t/£t4t$am,  Grutei.  Invjto  igitnrGniteioiB- 
teicidit  piaepofitio  in  ejus  editione.  quam  cepofui.  Gr^uov, 

5.  Et  in  impitrdndii,}  Fal.  pi.  &  inpttrdMdis,  fec.  &  imfstrMdii 
S.  Vift.  &  in  imffetmdis ,  emendacumque  a  vcceie  manu,  f»p0«^< 
non  dubium  eft  quin  agat  de  fiicrii  impettitit,  itaque  vkieiint  Cii' 
tici ,  qua  eoojugacione  lioc  vecbum  auftoii  noftco  ledonacid  ' 
Gruttr,  Et  in  inpeirandis  —  &  in  mon^ris  intirprttandis,]  FaL 
ac  ElienC  liabent ,  &  in  patrandii,  Fitmus  veib  &  Cantab.daiit, 
&  impetroMUs,  Totum  igituc  locum  6c  cefinge  :  Cmm^  ffM< 
vit  vidintur  ejfi  &  inpttrMulis  confitlendis^tu  re^  >  ir  menfris 
terpretandis  ac  profMrandis  in  itart^picum  kifiiplins.  Viz  Opl  •& 
uc  moneam  in  omnibus  noftris  efie  ,  fim  IsArufpiettm  difi  ^ 
quippe  ea  ledio  menti  Ciceionis  advccfatui.  At ,  nifi  fU)      m^- 

fan  non  poteft,  quin  pizpofitienes  illz  ,  quas  delenda*       co  ' 
>atiuitatis  elegantiara  turbent  ac  deftiuant.    Ddvifi 
6.  Ne  genus  ejfet  Hllum  divindtionis  t  ^itod  negie^tm,}    k  </ 

fit.  ac  7«»«i>  Dihil  periiec  venuftati  (ementiat.    Grmer^ 


^ 


r 

f  lilBERPltlMUS.  31X1 

^templam  Junonis  Sofpitas  L.  Julius»  qui  cum  P.  Rutilior.umr 
iconAil  £iit,  de  fenatfts  fentcntia  refecit  ex  Caeciliae  > 
[Balearici  filias»  fomnio. 

III,  Atqjte  H  ACy  ut  ego  arbitror »  veteres  rerum 
magis  eventis  rooniti ,  quam  f  ratione  do6ti  ,  pro^ve- 
iQDt.  Philofophorum  Ver5  exquifita  quaedam  argumen-  s 
ii»  cur  eflet  vera  divinatio  ,  colleda  funt.    h  quibus » 
U  de  antiquiffimis  loquar  »  Colophonius  Xenophanes, 
l&nus»  qui  deos  ciTe  diceret»  divinationem  funditus  fu» 
Mit.   Reliqui  vcr5  omnes,  praeter  Epiolrum  ,  balbu- 
tientem  de  natura  deorum  divinationem  probaverunt , 
icd  non  uno  modo.    Nam  ctim   Socrates    oranesque 
Socratici,  Zenoque,  6c  hi,  qui  ab  eo  eiTent  profe4i » 
inanerent  in  antiquorum  phiiofophorum  fententia ,  ^  ve^ 
tere  Academia ,  &  Peripateticis  confentientibus  ;  cum- 
quehuic  rei  magnam  au<floritatem  Pythagoras  jam  ant^ 
tribuilTet,  *»qui  ctiam  ipfe  augur  vellet  effe ,  plurimisque  h  qoin 
I  locis  gravis  audor  Democritus  praefenfionem  rerum  fu-  ?!J^ 
turarum  comprobaret,  Dicaearchus  Peripateticus  cetera 
divinarionis  genera  fultulit ,  fomniorum  &  furoris  reli- 
^niti  ^Cratippusijue»  f^miliaris  nofteri  qaem  ego  pa- 
\         ,  ■   "  ■    rcin 

I 

\  7.  \kiont  do^t  frobaverttnt.']  Vulgati  amplius  doSfl  putAverunt  & 
[}^»^*venmt ,  fed  contra  edd.  Maifi  atque  Viftoiii ,  item  Fall.  ties  Sc 
^5.Viftoris.    Grut, 

\  t,  Vftere  ^cadtmta  &  Peripateticit  eonfentientibus.}  Sic  omnes 
llpaidem  noftii  &  aliQrum  MSSti;  nnllus  tamen  dubico,  quin  tpcus 
:  utmeQdofus;  nam  vettes  sAcAdemin  nihil  aliud  eft  qiiam  Socrstiei^ 
qnoifimiupia  meminic  Tullius ;  8c  infra  cap.  3 9.  Veterem  ^cade^ 
miem^  Peripateticts ,  Stoicos  memoiaie  fatis  habuit.  Vidc&  lib.  i. 
wLegg.  cap.  13.  Repono  veteri  ^cademis  Peripateticis  ccnfentien' 
tilms  j  qoz  fane  miniraa  eft  mutatio  ,  fenfnmque  dat  lei  con- 
Snium.  Ceterum  Ariftotelici  cun£bique  Cynici  divinationem  quo- 
«ammodo  labefaftliant  ,  (iquidem  Ta»  /Aatf^tieev  KttnyiKetffAf  ,  , 

Jjnqiiideiirteftantui  Oiigines  in  CeKiim  lib.  vii.  pag.  333.  &  £u-  , 

ubius  P.E.  lib  iv.  capp.a,  3.  Hucadpiime  iacit  egregia  Diogenis 
KBtentia,  qui  dixit ;  'Hc  otav  fxh  Un  Ku^tpHrM  h  t»  ^ko  x«> 
[*Tfit  »dt)  ^tX(fffofHe  t  cwittarAToy  rw  fa»»  •«VflU  to»  a.t^pmvoy^ 
•Tiqp  fi  jraL^if  O9upoxpinr0t.e  x<i  /Moivrtit  xai/  to^c  jr^ofl"i;(fe»T«c  tou^ 
*roic  «'(fly  iu,Av»tortpof  fofjU^ttf  eif^peoyn/,  Ezftat  apud  Laertium\ 
^W.  J.24.     Davif, 

9.  OMippus  qts^^ue.}  Vulgg.  Cratipptuijme,  Nosautem,  fenfu  po- 

^aote ,  MSStos  Elienf.  Keg.  8c  Cantab.  fequuti  fumus.    Quod 

spton  de  Dicaci^icho  Ciatippoque  lefeit  noftei ,  id  itemm  lepetit 

Iib.ii.  cap.f.  ^lutaichus  FlaC.  Fhil.  lib.v.  cap.  i.  'A^$-OTfx«c  »ai 

^tiofX!^  *r9  tuvt*  h^fMo^fAof  fxofOf  WfUffdyovai  stnt   roik 

AT»»  nnn  nnn  $  «rai* 


3111      De    Divinatioke 

rtm  famniis  Peripateticis  judico,  iifdem  rebusfidemti* 
bait'»  reliqua  divinationis  genera  rejecit. 

6  Sed  cum  Stoici  omnia  fer^  illa  defendcrent »  quod  & 
Zeno  in  fuis  commentariis  quaii  femina  qusdam  fpar- 
fiffet »  &  ea  Qeanthes  |>aullo  uberiora  feciifet :  accei£| 
acerrimo  vir  ingenio  Chryfippus »  qui  totam  de  divina^ 
doQe  duobus  Ubris  explicayit  fententiam  ,  uno  prxterea 
de  oraculis»  uno  de  fomniis;  quem  fubfequens  ,  unum 

idiidao.  librum  Babylonius  Diogenes  edidit,  ejus  auditor  :  ^daa 

Antipater :  qainque  nofter  Pofidonius,    »«>  Sed  a  Stoi- 

F.  B.     cis,  vcl  principibus  ejus  difciplinae ,  Pofidonii  dodor, 

difcipulus  Antipatri »  degeneravit  Panaetius  :  nec  tamea 

aufus  cfl  negare  vim  efie  divinandi,fed  dubitare  fedixit. 

Quod  illi  in  aliqua  re,  invitifijmis  Stoicis,  Stoicofacere 

k  id  nobislicuit ,  *  m  id ,  nos  ut  in,  reliquis  rebus  faciamus ,  a  Stoi- 

fttii;.  LMr^.  cis  non  concedetur?  praefertim  cum  id,  de  quo  Panae- 

tio  non  liquct,  reliquis  ejusdem  difciplinae  folis  lucc  vi- 

7  deatur  darius«    Sed  haec  quid^m  laus  Academiae  prse- 
flantiiiimi  philofophi  judicto  &  teftiraonio  comprd» 
taeft. 

ly.  E  T  E  N I M  nobismet  ipfis  quaerentibus  ,  quid  ft.| 
de  divinatione  judicandum »  qu6d  a  Cameade  multa  a* 
cut^  &  copiofe  contra  Stoicos  difputata  fint  :  verenti- 
busque,  ne  temerd  vel  falfae  rei,  velnon  fatis  cognita^; 

afTeih 


9frfiW(»    Adeb  nt  hi  Feripatetici  non  abierint  ^  Magiftro  fuo  ^ 

VClfi.      DAVif. 

To.  Std  k  Stoicit  ,  vel  principibus  iita  difciplins,}  Non  iotelligO 
c|tttd  veJit  audor.  darius  &  verius  f al.  fec.  vel  princepj  ^m  dyt* 
m  tnnuat  Pansrtium.  neque  recedit  ab  hac  fcriptura  fal.  pi,  wi 
quod  litera  aodior,  printipes,  Gruter.  ^A  Stoicis  vil  frinceps  ^nr 
difcipltns  —  dtgsnertvit  Panstim  ]    Vulgg.  prindfibm  tjm  difcifS^ 

.  M»  Nos  verb  Pal.iecundi  lei^tonem  fumusanaplezi,  quam  clado- 
lem  verioiemque  meritb  judicavit  Gmtetusiego  fane  eam  ceitifi« 
mh  veram  pronuncio.  Nofter  iafts  lib.  ii.  cap.  47*  ^us  princept 
Sfrcaritm  Pandtim  dixerit,  Acad.  Quxil.  lib.  11.  cap.  3}.  Cmm  P*- 
n^tim  princtps  prope,  meo  (jmdem  jtuiicio  ,  Stoicormn  ,  ««  d*  re  dmbi* 
tart  fe  diior  ^  tfuant  ^mnes  prsttr  tnm  Stoici  certiffimam  pmant « 
*tra  tffe  harHfpicum  «ufpicia  (Leg.  harufpieimn  ,  sufpicia^)  pr^emU^ 

fimnia  ,  vaticinationts  ,  fetfut  ab  affenfu  fujiineat.     Hanc  auteni  Pa* 

lurtii  ^uiiTe  menccm  contomac  etiam  Diogenes  Laertius  *'    711« 

f.l»4.  Davif 

II.  Idms  ut  in  reli^ms  rebus.'}  Bal.  nofier  ,  id  ntbis  ,  tn        ^uit 
rebus  facianms^  k  Stoieis  mn  concedetur  f  quod  mihi  placer  iia 

l.a8ibiniis,  ibla  conjeduxa  dudus»  xclcribi  voluit.    Dav 


Liber*Primus.         3113 

afendamur,  ficiendum  videtur  »  in  diligenter  etiani 
^  atqoe  etiam  argumenta  cum  argumentis  comparemus» 
I  ut  iedmus  in  iis  tribus  libris »  **  quos  de  natura  deorum 
^fcripiimus.  Nam  ci^m  omnibus  in  rebus  temeritas  ia 
afcDtiendo,  errorque  turpis  eit»  tum  in  eo  loco  maxi- 
ni^,  inquo  judicandum  eil,  quantum  aufpiciis  rebus« 
>que  divinis ,  religionique  tribuamus.  eft  enim  pericu- 
'&m,  ne  aut,  negiedis  iis,  impia  fraude;  aut  ,  fufcep- 
tis,  anili  fuperftitione  obligemur.  Quibus  de  re*bus  &  8 
alias  faepe,  &c  paullo  accuratitis  nuper ,  ciim  eiTem  cum 
Q/fratre,  in  Tufculano,  difputatum  eft.   • 

V.  Nam  cum  arobulandi  caufa  in  Lyceum  venifl<> 
mus:  (id  enim  fuperiori  Gymnafio  nomen  elt)  Pcrlegi, 
iile  inquit ,  tuum  paullo  ante  tertium  de  natura  deorum: 
'.in  qpo  difputatio  Cottae  ,  quamquam  labefadavit  feti- 
tcndam  meam  ,  non  funditus  tamen  fuftulit.  Optiroi 
"l^cro,  inquam,  etenim  ipfe  Cotta  fic  difputat,  ut  Stoi- 
corum  magis  argumenta  confiatet,  quam  hominum  dc- 
lcat  religionera.  Tum  Quintus,  Dicitur  quidem  iftuc ,  P.LXXXU, 
jinquit,  a  Cotta  ,  &  vero  faepius  :  credo  ,  »3nc  com- 
munia  jura  migtare  videatur  :  fed  ftudio  contra  Stoicos 
(«fiflercndi  deos  mihi  videtur  funditus  tollerc. 
■  Ejus  orationi  non  fane  defidero  quid  refpondeam :  9 
,fitis  enim  defenfa  religio  eft  in  fecundo  libro  a  Lucilio : 
j^ujus  difputatio  tibi  ipii,  ut  in  extremo  tertio  fcribis  ,ad 
N^critatem  eft  vifa  propenfior.  Sed,  quodpraetermiflum 
€ft  in  illis  Ubris ,  credo  quia  commodius  arbitratus  es  fe-   " 

pa- 

12.  Hhos  di  natura  Deoffm  fcrtpfimus,1  S.  Vi^Oris  codez  frd" 
firfpfimHs  f  quod  confirmabat  Guiielmius  illo  Virgilii :  S.*f4m  fibi 
fj^*  Vari  frdfcripfif  pa^ina  nomen,  malebat  tamen  ,  perfcripfimm, 
Crater.  ^- 

13.  Ne  tommunia  jwa  migrare  vidtMur.^  Sic  habet  codex  MSCUS 
&  ita  legendom.  Sic  loquitur  Ofiic.  lib.  i.  cap.  10.  §luafjnt  ptni' 
**»  iul  verifatem  ^  fidem  ,  ea  migrare  intirdum  ,  ir  »w  fervare  fit 
j^m,  £t  III.  de  Fin.  cap.  20.  ^u$niam^ue  ea  natura  ejfet  homimis, 
^  cHM  genere  humano  tjttafi  civitt  }us  tntoreederet  \  aui  id  conftr^ 
^^ret ,  tHtk  jufium  :  ejui  migraret  injufium  fere,  Lansoio.  Ne  cono' 
ffunia  jura  migrare  videatur.]  Communi  jure  ,  yuig6  legitur  ,  fed 
^ecPaU.  tres&  mC.  S.  Viftocisj  io  quibus  noftrum  clar^  vifi- 
ttir.  ficqoc  conjecerat  iTurnebus  lib.  ▼.  cap.  20.  Gmter.  Ne  commU' 
9i*jnra  migrare  videatur.]  Sic  primus  emcndavit  Hadr.  Turnebus 
Adferf;  lib.  y.  cap.  20.  e^usque  conjefturtm  iirmant  Pall.  tres,  S. 
^ftotisliber,  noftri  qnatuor  6c  Ven.  1471*  Faffim  lerebatnr  com* 
^>}»re  >  ipumque  ViftodHm  ctaztc  cavootagio.    Davif. 


3II4       Dh    Divinatione 

panrdm  id  qaxii ;  deque  eo  difleri ,  id  cft  ,  de  divi&a-j| 

done »  quc  eft  esunm  remm  •  qas  fortuitae  putantiff  J 

praedidio  atque  prxfenfio  f  id  ^  fi  placet ,  videamus^i 

1  Eftntequam  habeat  vim,  &  quale  fit.    i£go  enim  fic  exifl^ 

^  *Sm    ™^ :  fi  fint  ea  genera  divinandi  vera  ,  de  qu&as  accej 

n^isiim    pjnjQj^  quseque  colimus,  eflc  dcos:  viciifimquey  fi  <fif 

fint,  efie  qui  divinent. 

10  VI.  Arcem  tu  quidem  Stoicorum  »  inquam^ 
m  ficir^  Quinte,  defendis»  ii  quidem  ifta  °>fic  reciprocantur; 
fS4/ii>,      ut  &)  fi  divinatio  fit,  dii  fint»  &,  fi  dii  fint »  fit  divi. 

natio.    Quorum  neutrum  tam  fac^e  »  quam  tu  aibitra-; 
ris,  conceditur.    Nam  &  natura  fignincari 'fiitura  fine  { 
deo  poflTunt :  mSc,  ut  fint  dii,  poteft  fieii,  ut  nuDa  abt 
iis  divinatio  generi  humano   tributa  fit.    Atque  ilie» 
Mihi  vero ,  inquit ,  fads  cft  argumenti ,  &  cae  dcos  «j 
&  eos  conlulere  rebus  humanis ;  qu5d   c&  dua    8c 
perfpicua  divinationis  genera  judico.    De  quibus  quid 
ipfe  fentiam ,  fi  placet ,  exponam ,  ita  tamen  ,  fi  vacas 
animo ,  ncque  habes  aliquid  ,  quod  huic  fermoni  praBi» 
vcrtendum  putes. 

11  £go  vero  ,  inquatn  ,  philofophiae  ,  Quinte  ,  fempee 
vaco.  hoc  autem  tempore  ,  ci^m  fit  nihil  aliud  ,  quo^ 

n  habeo    libenter  agere  poffim  ,  multo  magis  ^avco  audire,  d^ 

^^'         divinatione  quid  fentias.    Nihil,  inquit,  equideniiu)vi, 

p.  B.     nec  quod  praetcr  ceteros  «ipfc  fentiam.    nam  ciuu  anti* 

e  ipreknt..qQifliniam  fententiam  ,    tum  omnium  populorum    & 

^'^^'^•gentium  confenfu   comprobatam    fcquor.    Duo    funt^ 

cnim  divinandi  genera;  quorum  alterum  artis  eft,  alte- 

rum  naturae. 

II     Qoae  eftaiitem  gens,  aut  quae  civitas  ,  uquae  non 

aut 

14.  Et^  mfitu  Dii^  f§tefi  /Uri,']  Loou  qaidefn ,  Qti  nonc  kgt- 
tnx»  fatis  eft  apcm»;  ar  ononea  noftiit  ElieoC  Bai.  Reg.  Can.tah. 
ec  Vcn.  dant,  &  m  ita,  fimt  Dii »  ^•ttfi  fitri,  Nthil  eqaidcoi  aie^ 
lios  poflum  comminifci »  quam  ii,  tiapspofita  iila.  vocuU ,  xcpo» 
^  aatur  ^  &  ^  m  fm  Dii ,  1V4  p»t*fi  fieri^  Scd  paium  tcfect ,  cun^ 
Ottus  idemqoe  nafcatut  fenfiis.    Dinif, 

15-  Sia^  'UM  u§H  extis  pec$tdmm  ^e,]  Sic  mS.  nam  Jofias  Mec* 
octus  conjicit  valde  veiiumiliter ,  4m  extiffiaetH  (yc.  Gruter.  ~Mig 
mm  4m  extis  pecmdma ,  aut  m^u/ird ,  Ant  ftUgpt^  iuterpretAmimmt,  Vii 
CL  Jof.  Merceius  acutii&me  l^endom  vidit  txtifpkmm,  £)us  in- 
ie^ram  uoic^  firmat  nofter  lib.  ii.  cap.  9.  ^rtificiefm ,  in  it , 
divimMiemie  itlA  fere  generm  pen^As  extifficmm^  eermmunee^  ^mi  t  W« 
ffmkm  efientit^m  pr^ditertm,    Kcftac  caflscn  »  nifinmor;  ^e 

nir 


N. 


LlBlSR     PRIMUS.  311/ 

liat  extis  pccudum ;  autmonftra,  aut  fulgura  interpre<> 
lantium ,  aut  augururn  ,  aftrologorum  ,  aut  fortium» 
j^  enim  feth  artis  font)  aut  fomniorum  ,  aut  vaticina- 
6>num  9  (hflsc  enim  duo  naturalia  putantur)  prxdidio- 
lie  moveatut  ?  quarum  quidem  rerum  eventa  magis  ar- '' 
ktror  y  qu^m  caufas  qusri  oportere.  £ft  enim  vis  &c 
l^atura  qvia&dam ,  qnae  P  cum  obfervatis  longo  tempore  p  tnm  W/i» 
l^ificationibusy  tum  aliquo  inftindu  inflatuque  divino 
fotura  pra^unciat. 

VII.  Q  V  AK  fi  omittat  urgere  Carneadcs  :  qnod  jEa- 
ttebat  etiam  Panaetius.,  requirens  ,  Jupitcmc  cornicera 
i  laeva ,  corvum  a  dcxteta  cancrc  jufliflct>    Obfervata 

&nt  haec  tempore  immenfo ,  »<5  &  in  iignificationeevin-?  ^^ 
tos  animadvcrfa    &  notata.    Nihil  eft  autem,  ^quod^^J^fr 
bon  lon^quitas  temporum ,  excipiente  memona  ,pro-i  nonpoin 
dendisque  monumentis,  efficere  atque  aflequi  'peGitJdtm* 
\    Mirari  licct ,  quae  flnt  animadverfa  a  medicis  hcrba- 1 3 
[fum  gencra  ,  quae  radicum  ad  morfus  beftiarum  ,  ad 
jeculorum  morbos  ,  ad  vulncra.    quorum   vim    atque 
^turam  ratio  numquam  explicavit :  utilitate  &  ars  cft 
inventor  probatus.    Age  ,•  ea  ,  quae  ,  quaraquam  ex 
genere  funt ,  tamen  divinationi  funt  fimiliora  ,  vi- 
<^mus. 
r       jitaae  etiam  ventos  frAmonftrat  ffpe  futuros 

Infiatum  mare,  ckmfukitoj  penitusque  tumefcit^ 

Saxaefue  fana ,  falis  nivto  ffumata  liquort , 

Trifttficas  certant' Keftuno  reddere  voces:  M? 

Aut  f  denfus  ftridor  jckm  celfo  ^  vertice  montis 

Ortus  ^  adaugefcit  fcofulorum  f^fe  ^  repulfu.  P.l««ii* 

VIII.  A  T<^u  £  his  rcrum  praefcnfionibus  prognoftica 
tua  rcferta  funt.  Quis  igitur  cliccrc  caufas  praefcnfio- 
Bum  potcft  ?  ctfi  ^vidtfo  Bogthum  Stoicum  circ  cona-t  vid« 

•  tum/'^* 

(Biiiititiiii]  qmdem ,  tamen  abflerni  non  indignum.  Repoao  enim  j 
l^M  n*n  am  txtifpicum ,-  &  monjhit  A§a  fulgitrA  intirpmnntiHm,  Ka» 
tio  eft  ,  quod  mimeribus  hifce  deftinati  non  erant  ▼ariocum  gene^ 
Diva  divini ,  fed  nugaciffimas  ifias  nugas  foli  curabant  haiufpices. 
yi4einfracapp.  11,41,42.    Bavif, 

'  J6m  Et  infixnificati^ntevtntm  aninuidverfd  (pr  mtAt»,'^  Ita  quidem 
codices)  mihi  tamen  locus ,  uti  nunc  fe  habet ,  feafu  commodo' 
▼idetat  carere.  £ft  ex  amicis  noftris  vir  ing^nio  &  erudirione 
Ipcaeftans,  qui  l)ene  reponit ,  <^  figniftMtimes  eventis  snimaiverfa 
4Sr  MotMs,  Ad  MSStoium  tamen  leftionem  propius  accedes^ 
fi  i^^^iiiMS^  dtitt  fi^nifimie  tventit  4mmAdv4rfa  &  nttat».   DaviC 

17.  "^ 


r 


jiid       De    Di. vikatione 

tnm.    qui  hadenus  aliquid  egit,  ut  carum  rationeinie^ 
rum  expiicaret »  quas  in  mari   caelove   fierent. 
i^     lHa  ver5  cur  evcniant,  quis  probabiliter  dixerit  ? 
>7  Can4  fiilix  ittdem  fupens  ^  gurgiu  fomi, 
'**  Nunttat  horribiUs  clamans  inflare  procellas, 

Baud  modUos  tremuU  fundens  \  gutture  cantus. 
.    .  Sdfe  etiam  pertrifle  canit  de  pediore  carmen  > 

Et  matutinis  acredula  vocibus  infiat » 
Vocihus  inftat ,  cr  affiduas  jacit  ore  querelas  , 
CUm  prtmum  gelidos  rores  aurora  remittit.  ' 
Fufcaque  nonnumquam  curfans  per  littora  cormx 
^%Demerfit  caput  <,  cp'  fiu^um  cervice  receph. 
j-     IX.  ViDEMus  haec  figna  ▼numquam  fer^  enien-j 
aoiH      ticntia :  nec  tamen ,  cur  ita  fiat ,  videmus.  | 

nQnq.  Vos  quoque  figna  videtis ,  aquai  dulcis  alutnna ,  1 

MSS^.    .  Cum  clamore  paratis  inanes  fitndere  voces,  j 

Abjurdoque  Jono  fflTUes  i  O*  ftagna  cietis, 
i9Quis  eit,  qui  ranuncuios  hoc  vidcre  fnfpicari  poffit? 

M 

17.  '^anafiuxft  idm,^  Cum  non  dubitiim  ti£tt  quin  faiib  hoe 
Icgerecur ,  tios  conjeftura  «Uquando  emendavimus :  7^41««  ^fdr, 

>^  itidem,    Sed  in  Venetis  Cam  fcribitur.    Virgilius  autem  foltea 
fecic  a  re6^o  fulica :   Marin*  in  fmco  iHdunt  fulicn,  Camer.     Cjm 
futix,]  Lambinus  edidit  T^vo,  fecutus  codd.  mfC  ipfe  ut  iaqiut  ^ 
ttt  ego  puto,  cofije&aram  Camerarii.  certe  FaU.  0c  Pith.  &  S^ 
Viftoris,  &  Wouw.  codd.  Gi»(»  pizferoflt ,  quamfis  nonnulli  cot^ 
xupte.  Grmir,    \avA  fulix  drcj    Slc  nunc  ,  edidimus  ,    Codicei 
MSStos  iecuti.    Quid  iit  ravHm  docuimus  in  Commentariis  Hor*»^ 
tianis  ad  )ib.  iiz.  Od.  27.  £t  fupra  in  Academicis  Cicero  dixit ' 
ravum  nmre,  Lambin.    %ava  futix,']  Vulgg.  eana  i  led  hariolatic^ 
nem  Cameiarianam  iequoi  k  Lambinianis  MSStis.  ooftioque  Elicafi  i 
£ioaatam.    Aiacus  A<oiri»/tA  pag.  iid. 

Km/tAtVH    M  ^Ahdefltetf   VTTipfOf^OtT*    fltvl/UOfO. 

Theophraftus  de  Sign.  Venr.  pag.  420.    *EpoBStoi  dnl  '3-«x«rr9K 
fAiyet ,  oififA^^nf,    Vide  &  pag.  4 18.    At ,  fecundum  >£|iaaiim  , 

9r«TCACffV@r  ffpi^cfiOC  tie  B-AXiwHt  «Vd'^  ,     tlJW^   «^  k/W?  peC^)lVf«>d-«l 

AithltTitt,    Hift.  An.  lib.vii.  cap.  7.    Davif, 

18.  Dimerfit  caput  &  flu^Hvn  ctrvice  rec^it.}    Kihil  rariant  ao», 
ftri*'GuliciiDius  tamea  makbac ,  Damrfat  caput  &  fi,cer,  reaftat. 

-  Giuter. 

19.  Huis  efii  qui  ranttncntQt  ,b»e  vidtrt  fufpicari  peJlit  f  fid  ineft 
fnire  &  rantmculis  natura  ^uadam  y  &c,}  Antiquioiaexcniplcita 
difcicpant  ab  hac  leftione  :  funt  tamen  6c  ipfa  non  pannn  Inqm- 
nata.   mm  ia  poivul^atis  quoque  tocoi  ne  Ht  lacAduiB:  pnrtec 


r 

LiberPrimus.  3117 

Ifed  iaeft  in  rivis  &  rananculis  natura^  qaaedam  fignifi* 

caas 

cnim  qu^m  qabd  valde  diverfani  habent  leAionem  ab  anciqot  »^ 
|i|tXKlTenipes  mthi  fofpeAum  eft ,  qaia  iine  caufa  hoc  aocideie  noa^ 
lirbitiox :  eam  ctiam,  (|uam  habeoty  pet  fe  paium  fiaceiam  juda- 
jCO.  Quid  enim  min  ibi  faciac ,  &  qoam  vim  habeat  hoc  loco  id 
fldretbium  non  video :  omoino  neque  plana ,  neque  ele^ans  mihi 
fiiu(lUra  vidctur.  Cum  quid  dubitem  potius  quam  quid  feutiam 
^expofo^im,  volo  nunc  vccetem  fctjptoiam  notam  iaceie,  quceft 
hzc:  iid  inefi  in  rrvis  iy  rtknumcMlis ,  ^c,  Vt  po£Snt  emditiores  ,aA 
merjto  fiiipedum  hunc  locum  habeam«  videce,  &  unde  tanca  ot* 
ta  fit  de  hoc  loco  incet  antiquos  &  novos  codices  diiFenfio  coei- 
:iaie.  Diligentius  igitui  confiderandum ,  an  fic  ex  aotiquis  veiti- 
t{ns  8c  ez  Gizco  veifu  Aiati  cede  poflit  in  gyrinis  emeodaci. 
oain  Gyrinos  &  Gcaeci  &  Latini  appellanc  caoacum  paitus.  f  lin. 
iib.ix.  cap.  XI.  Parittnt  minimas  tarnig  ,  nijiras  ^  quas  gyrin»sv9» 
^  unt ,  nculis  tatttiim  4t  cattda  injignts  :  mox  ptdes  fi^urantmr  ,  cassds 
'  fnientt  pt  in  fofieriwcs»  £t  Acatus  in  Fhznomenis  ,  ^H  fjtAKhov 
\4i»hAi  yiitxi  v^poitrtv  ovudt^  AyTodiv  i^  vJ^dLT^  fraTiftc  ^oetvt  yv- 
fimu  Cofas  eciam  interpces  de  illis  fic  loquitut :  Vvpim  i\  x«- 
j^^VTtfi  of  oiftdirhoLTot  ^drptiXM  Tcjtlrf  *rti  yoiifAetTdi  *Tm  ^Arpat" 
X^  tiJ^sdirKdtffti  yd^  tiittoifrdt  mu  ajro^tt  t^tt  riv  a.PX"*^'  ^^ 
am  ie^ioiiem  confecvavi :  occam  aucem  niuhi  fufpicionem 
iTis  levera  &  foctafie  inaoem  apeiire  non  malum  duxi : 
s  etiam,  qa«  me  ad  hoc  tmpuiecinc ,  fupr^  expofui.  ViSor^ 
'$i  inefi  mirt  &  ranttneulis,]  Cum  in  veteri  libro  lcripcum  fic  ,  m 
ffff/y  facileaddacor,  otcredam,  vocem  mire  ab  aliquo  repofi- 
taro  &ifle  ,  cui  fufpe^um  eflet  vecbum  in  livis,  quod  libcariorum 
MUDperitia  fadum  ecat  ex  Gjtrinis.  hanc  autem  veram  efle  bujns  lo- 
E^  le^iooem  ,  admoouit  etiam  vi^orius  ,  addufto  Arateo  yecfit 

Aifvo^t»  «^  vidLr®'  ft(S,ripH  ^ouvi  yvphsty» 

Vrfin,  Sed  inefi  tn  rivis  &  ranuncnlis,}  Ita  mfl^.  Vi^lorii ,  &  putat 
vece  Gulielmiiis,neqae  quidmutandum,utvoiebac  idem  Viftocius, 
Pali.  proxim^  accedont  ad  banc  icripcucam.  pcimus  enim  &  ^ec. 
habebant  in  renis,  nam  teccius  ,  fed  inefi  mire  ^  ran,  ut  paflim  pu« 
blfcator.  Gmter^  Sed  If.  Voflius  in  notis  ad  Melam  cirat  Sed  inefi 
^erinis  ^  ran,  additque  [fic  fere  meliotes  codtces}  At  ipie  appinjtit 
in  editione  Gothoftedi ,  qua  in  conieiendo  ufus.  eft  ,  ftd  inefi  ito 
"Ssanis  &  rannneulis  natttra  ^ttddam  v,  Deinde  quum  ranuncuU  pne« 
cedant  8c  feqoantnr ,  qui  conveniunt  huc  yuplyot  *  quos  GrKci  dicunt 
tOtf/iiK^tfiatrpxxitc  i  Me  quod  atcinet « non  puco  pofle  itibtrahi  Tul- 
lio  lckcociooem  intfie  in  alt(jttOy  pcxfertim  quum  eatn  fcripti  oma«a 
•foimiiniiirent,  &  orique  quum  ranz  ut  placin^um  iioc  in  rivis,  ii' 
inul  rivis  &  ranis  actribuit  taiem  cauikm.  Grenov»  Sed  inefi  inri-^ 
^*  &  rannncniis,}  Sic  edtdit  Gcuceru^.  If.  anrem  Voiiius  ad  Melae 
^- 1.  cap.  9.  pag.  tf I.  quafi  novum  quid  £c  inaudicum  eruifiet  ,ex 
m^ribos,  ot  ait ,  Codicibus  legit ,  intfi  gcrinis  dr  ranuncttiij  ; 
^^  qoQm  >v^ivoi  fiot  ranunculi ,  purz  putz  rnuroAoyiae  ceus  eiicc 
oofteri  qoKC  >vpiyef/c  hitf  ooa  coaveoiie  re^  iiatuit  }«^.  Grono* 

vius. 


)ii8       De    Divihatione 

cans  aliquid,  per  fe  ipfii  fatis  cetta  »  cognitioiii  antenf 
hominum  obfcmior. 

MMpeiUsque  bevts  fpeBantes  Utmina  f<i#, 
Narjhus  htaniferum  dmxere  ex  dire  fmmm. 
#Non  quaero,  cur,  quoniam»  quid  eveniat^  inteOigo^ 
^am  vero  femper  'umdis  ,  femperque  gravata 
Lentifems  triplici  felita  jrandefeere  fietu  ^ 
20  f^  fritges  fundens ,  tria  tempora  menfirot  arandL : 

T.  B.        Nec  hoc  quidem  quaero  ,  cur  hasc  arbor  una  ter  flo* 
idreat»  aut  ^*  cur  arandi  maturitatem  ad  figntim  floris  ac-^ 
X  quomo- commodet.    Hoc  fum  contentus,  quod,etiam  fi  ^quo 
doqmdqucq^j^q^g.gj^f  ignorem  ,  quid  fiat  intelligo.  pro  omni  igi-^ 
yi^.       tur  divinatione  idem  quod  pro  iis  rebiS,  quas  comme-! 

moravi ,  refpondebo. 
y  fcam-        X.  Q  u  j  d  J  fcamraonesB  radix  ad  purgandam  ,  quid 
moniz      t  ariftolochia  ad  morfus  ferpentum  poliit ,  quae  ^*  noiacn 

sliL  *  •  * 

z  ariftolo- 

chiz  e»ttj, 

tamb.  ^i^*  Quod  aatem  7ulgatam  lcftionem  metfii  vir  Hie  dodis ,  la 
eo  quidem  vehementer  errat  3  nihil  enim  huc  omnino  faciimt  d»- 
vi ,  planeque  lidtculus  fuilTet  Cieeio  i  fi  iaataiiim  (igiuficaoteoi 
aliquid  lim  ineife  diserat,  quod  eam  lanis',  aquas  at  planiMDI. 
colentibus  ,  competere  Itatoeiet.  Fall.  pi.  fee.  intft  in  rtnis,  Regk 
vero  efi  inefi  mire  &  rMtmcttlit,  Elienu  deniqae  inefi  mire  ttim 
ranuncuUs,  Lego  inefi  &  rdntmtttUs ,  deleta  voce,  quSB  ,  pioat «" 
bitror ,  libiorum  margini  piimitus  adfcripta  ,  tandem ,  ut  fir^ 
TuJlii  veibis  adhzfit.  Quln  &  leponi  poflit  inefi  in  ifiis  etias»  fd^ 
nunmlis,  Quomodocunque  vero  fe  les  habeat ,  perptjccc  'pS^ 
cium,  quod  de  hujusmodi  c^nfAtioti  tulit  £picums.  Ai  ijrtrHfAt^ittt^ 
inquit ,  flti  yixojuttreii  iyrl  rtfi  ^moic  ,  ««trat  rvyMuptifjtA  yirovt*!  v?  '. 
jtfleipcu*  fi  yd^  Toi  (eidL  dfayttnt  t<7«  frpQcripifferau  tk  ««'•rtXMrdi» 
tdi  ^^Uttoiva  ,  isSi  ttti^itTeti  Tic  •d'fi'at  pue-te  ^eifcifni^VTtt  Tdc;  ^«9 
^eiav  touretv  i^aiite  ,  «««-«Tta  Tatc  tnrt&nfiMieti  Tau/Tocc  «^«Tixi^  i 
Vide  Diogenem  Laertium  lib.  z.  $.  115.    Davijiits,  j 

20.  Ter  fmges  fmidens.]  Inanis  eft  }oan.  Harduini  fafpicio,  fOf 
qua  refcribit,  terfiertsfitndens',  nam  recepta  le^lio  ^  cun£bis  Ctce-*! 
zottis  &  Flinii  przftatur  cKemplaiibus  j  quin  dc  Aiatus  jk.  Geopo*  | 
nicomm  fcxiptoi  hac  in  le  sLdLpn-et  &  Knpvtic  adhibenc.     IsUm»   » \ 

21.  Cnr  srandi  matttritatem  nd  fignnm  fioris  Adcemmedet.l  Ab  haCl 
le£kione  non  abeunt  aut  edici  Codices  aut  MSScL  Miiii  {aneiea,i 
piaepofitione  transpofita,  lefciibendum  videtur,  cur  ad  earsndi  m*f^\ 
turitsttem  fignnm  fieris  tuUemmedet  $  ftuges  enim  fundcns  I.eiKiicotj 
aiandi  tempus  monftiare  ccnlebatujc.    Idem.  ' 

12.  Nemen  ex  inventort  reptrit,^  Explicat  Guliehnus  Cantciua 
lib.  I.  Nov.  Left.  cap.  14.  vtdeatui  2c  Vi^^oiias  libio  vi.  Var.  Left. 
cap.  3.  Lambinus  intulic  libcis  conje^ucani  iiiam,  nensen  e  »*•' 
tet  re  referit,  Gulielmius  malebat  propius  fcripturam  v"1<r<  i^cr 
itivinf  reftrit^  t«  ipi^QH  A«x<i«(s>  invtntHj»  *fi.    Qcut< 


K 


r 

LiberPrimus.  3T19 

txinvcijtore  reperit,  rem  ipfem  inventor  *3cxfomnio, 
video ,  quod  fatis  eft  :  cur  poflit ,  ncfcio.    Sic  vento;- 
,*  rum  &  imbrium  flgna  ,  qu«  dixi ,  rationem  quam  ha- 
j  bcant,  non  fatis  pcrfpicio  :    vira   &  eventum  agnofco, 
fcio,  approbo.    Similiter  ,  ^4quid  fiOiam  in  extis,  quid 
£bra  valeat  ,  accipio  :  quae  caufa  (it  ,  nefcio.    Atque 
^horum  quidcm  pleaa  vita  eft:  *sextis  cnim  omnes  ferc 
intuntur.    Quid?  dc  fulgurum  vi,  dubitare  nmn  poffu- 
mus^  nonne  cum  multa  alia  mirabilia  ,  tum  illud  in 
primis  ?  ^^  cim  Summanus  in  faliigiq  Jovis  optimi  ma- 
ximi,  qui  tum  erat  fidilis  ,  *e  caelb  idus  elTet ,  nec  J  dc  calo 
ufquam  ejus  fimulacri  caput  invcnir.etur ,  harufpices  in  ^^^"^* 
.Tibcrim  id  dcpulfum  efle  dixerunt,  idque  inventum  cft 
co  loco  ,  qui  cft  ab  harufpicibus  demonftratus. 

XI.  S^D  QjuQ  pQtius  utar^aut  au^pre  ,  aut  tcfte  ,  '7 
quam  te?,cuju$  cdiidici  .ctiam.<.,verfus  ,  &  libcnter  qui- 

dem,* 
I 

i  23.  £xfimm^9  vide9  ^f.}  Ica  qaidem  Aldus  fenior.'  Sed  Viao- 
^usimecreitavocci  tx  fmni»  :  ^tjfi  vide»&e,  qax  item  lepeita 
^ilu  in  f  all.  Gulielmio  ia  Fiitnaeano.  Gmer,  Etiam  ex  Vofliano 
Ivcriit  Pater,  &  ipfc  If.  Voflius.  Gfonov.  yidtoy  Quod  fatisej^,} 
pertus  cft  fenfus  ,  fi  modo  Codices  addicerent.  Sca  quum'  Vi^o-^ 
ani,  Grqteiiani  nofliiquc  MSSti.  fummo  confenfu  dent,  pojfi  vi-»'  - 
t»  (ftt^d  fttis  eji  ,  aliquid  fubefie  leor.  Fotfan  ita  lefciibi  pofllt 
[ocus  :    ilui  SedmmeneA  rddix  nd  purgandim  f    ^ni  ^rijiolochia  ad  ,    , 

ktrftes  firpentum  fojfit?  —  Pojfe  videoj  ^ttod  fatis  eji  j   cur  pojfif  9 
Ptfci»,  Videant  fagacioies.     Davif, 

24,  Sltfid  jijfum  in  extis ,  (juid  fiha  valeat,  ]  Dc  fiflb  jccoiis  fi- 
Diaquc,  vidc  Barn.  Briflbnium  Foim.  lib.ir  pagg.20,21.  Davif  \     . 

1$,  Extis  enim  omnes  fere  utuntur,].  ^clcio  quomodo  magis  pia- 
(ct,  ut  cft  in  manuiciiptOt  mimur.  Uiiia.  Davifius  Uifini  8c  MS. 
Bal.  fidcm  fecutus  dedit  utimur, 

,25.  ^utem  Summanus  infajiigh  Jovis  optumi  maxumi.']  InMSStis. 
fitt  canAis  futmna  manus  pro  Summano  pCrperam  legrtur.  HanC 
li|tem  hiftoriam  nonnihil  immutatam  ,  &  ad  alienum  tempus  re- 
Ntam  narrat  vetus  Scholiaftes  ad  Ciceronis  Catil.  III.  cap.  viii. 
Wg.706.  JoviSj,  inquit,  Jiatua  Jic  turhine  depulfa  eji  ,  ut  caput  per^ 
wet ,  ^  mergeretur  in  medio  Tiberj,  Tunc  harufpex  ^nidam  ,  cum 
^erdoies  fe(juerent»r  vejiigia  fulminis  iar  caput  deje^um  (juarerent  , 
|rc  invenirent ,  hajla  pulfum  locum  (focian  hajia  pulfo  I4C0  ,  vel  pel- 
m  lorum)  invenit,&  dixit :  Ecce  caput  5  &  levavit  de  hajia.  Quis 
jcro  fueiit  Summanus  ,  Ovidio  Faft.  vi,  731.  non  fatis  conftitit, 
f»onftat  tantqm ,  hunc  noduina  ,'  Jovi  veio  diurna  fulmina  tii- 
}f^  Vidc  Plinium  H.  N  II,  51.  &  AuguftinumC.  D.  lib.iv.,cap. 
^3-  At  tum  aliis,  tum  Arnohio  lib.  v.  pag^  230.  idcm  cum  Plu- 
one  nunacn  ccnrctur.    Adi  Gyraldum .  Hift.  Dcor,  Syntagm.  vi. 

Q%9  »99  999  27.    ^^» 


b  pttiffet 

Xainb. 

C    retentant 

ed.  vet. 

retentattt 

MSS. 

d   CjHA 

Davif. 
Fag. 


•      i8 

e  fpavi 
Lamb. 


g  acidere 
Bavif.  fic 
alii. 

fa  ^um 
wrtfLamb. 


i  ptrmJpM 
MS. 
k  Wf4ir 
/nm.Lamb. 
1  THtn  ver0 

COD}. 

Lamb. 


?P 


3120  De     DlVlNATIONE 

dem  t  qaos  '7  in  feomdo  confulata  Ura&ia  t^vk  pio- 

nuntiat: 

.    Primiph  ^thtrh  fiamtnatus  Jt^hir  igni 
Vertitur^  t*r  tetum  coUufirnt  lumim  tnumdum^ 
Menteque  divina  ntlum^  iirrasqui^fiteffit: 
§!ud  penitus  fenfus  hominum  viiasqui  c  r§MiUt% 
JEtheris  dterni  fepta  atque  inclufa  eaverms, 
Efy  fi  flellarum  motus  turfuseiua  'vagames 
Nojfe  velis ,  ^  qua  fint  figmrum  in  fede  lacats , 
^a  verho ,  i^  falfis  Grajerum  vecihus  erranft 
Re  vera  ctrte  iap/u  fpatinfui  feruntssr  : 
Omnia  jam  cemes  divina  mente  netata, 

Nam  primkm  aftrerum  vducres  te  ionfuk  vuiuh 
Concurfiisque  ^  graves  fiellarum  ardon  mitanUs 
Tu  quoque^  ^ckm  tumulosjilhino  in  montt  nivalts 
Luftrajfi ,  cr  ^Uto  ma^afli  la^  Latmae , 
Vidi/iixy  elaro  tremulos  ardore  comitas^ 
Multaque  mifceri  noHurna  ftrage  putafti :  j 

Quodfirml  dirum  im  tempus  f  ceeimere  lMna%      i 
Chm  claram  /peciem  eoncreto  lumine  Utna  1 

A&didity  V*  fubito  ftellanti  nofte  perempta  eft. 
^S^uidverh  PhoehifaXf  triftis  nuntia  helliy 
§lua  magnttm  ad  columenflammato^^rdorevoktitf 
Priciprtes  edli  partes  ohitusqsse  petifjet : 
jiut  chm  terrihili  ^perctil/us  fuimine  avis  » 
IsUce  ferenanti  ^  vitalia  lufnina  iiquit : 
Aut  tkm  fe  gravido  treksefecif  corpore  teUus» 
^Jam  vero  varia  noHurno  titnpore  vifa 
Terrihiies  fitrma  helium  tnotusque  monehanf  : 
Muifaque  per  ttrras  vates  oracla  /urenti 
PeSlore  fundehanf  frifies  minitantia  cafus: 
JUque  M|  *9qua  U^fu  tandem  cecidere  vetufio\ 


z%  In  feettnde  cMfHletn.^i  futo  eenigendiffli,  I» /femul*  da^fiff 
Ut» ,  ut  fubaudiatur»  libre,  P.  Manut.  Inficimd»  tenfklatu.l  Kiu 
Tarnebus  ,«Sc  P.  Manutios  emendant,  infetuni^  dt  Cwfmlu»^  iub 
intellige  libr9,  GnUelmias,  in  fecmnd»  CmfnUtns  y  ut  cxroi  oatd 
iiierit  e  compendio  fcripturs.    Gn0er. 

zt.  CUm  tumulos  ^Albano  in  monte  nivaiie,]  Qoum  ColT.  cetcri<1ii 
Magilliatus  ^omani  ferias  Latinas  ceiebrarent,  in  AlbaiM  loaM 
fiebant  facriiicia,  Vide  Vanonem  lib.  v.  L.  L.  $.|.  UV  fdttil 
fialicarna0eum Hb.iv.  cap.49.  Davifim, 

X9*  ^un  Uffu  tenditn  ttfidsrt  vttnfti.}  Noa  kd  "'  ni^ 


lilBER     PRIMUS.  3121 

ir^/w  ,  ferpHms  fipm  iUrisqiu  friqumtdnt 
f^JtAmg^tarcdh  t$rrhqit$  Mmhat. 
AJI.  N u  N  c  E  A,  7orqtiat0  qiu  qu0ndam  ,  o-  ccnfitU 

CottM 

lydius  ediderMt  Thfrrbend  gentk  harssj^, 

Omniafixa  tsaes  gUmerans  determinat  annnt. 

Namfater  altitenans  fteUami  mxus  Olympo 

IJfi  fnes  fuendam  tnmnles  ae  temfU  petivit  ^ 

Et  Capitelinis  injedt  fidibus  ignes ; 

Tumjhedes  ex  are  vetus,  i^  generataque  NattSf  T.  B.' 

Cenudst ,  31  eUffaque  vetufie  numine  Uges : 

Et  ^vum  fsmuUera  peremit  fislminis  arder. 

Hsefilvefiris  erat ,  Mjmani  neminis  altrix ,  10 

Martfa ,  fua  parves  Mavertss  femkse  nates 
Vbertims  gravidis  vitali  rere  rigabat : 
S»e  tum  €um  pueris  flammate  fulminis  i^u 
Cenctdft  asque  avulfapedum  veftigia  Uquit. 
Tum  qmsnen  artis  firipta  ac  monumenta  volutansi 
Veces  trsfisficas  chartis  promebat  Etrufcis  t 

l*  Omnes 

ptt  <lici  poffit  yttufiHs ,  qoam  dttobitt  drciter  annis  Tullii  confala* 

tttinpt«oeflciit.    Foifan  igitur  icponcndmn  x.rti.>4  j  quantione 

woftei  ad  eomra ,  quc  cccideiunt ,  «tatcm  icfpicict.    Ddvif. 

..i.*\;'^*^'^*'  AT-rr*.]  Siclcgendums  non  ,  ut  vulgo  ,  xeturM^ 

WfmlfMn^,    Neque  me  mo7et  Adr.  Tuinebu»,    qui  lcaioncm 

nanctutans,  fic  eam  intcrprctatui ,  fpeciem  Natt«  efliaam  8c 

n^watam,  non  yeram.    Nam  piimum  non  loquuntur  ita  Latinl. 

^ondt  fatis  lioc  \  Cicetonc  diftum  eft  ,  cum  dixit  ex  sre,    Dici- 

wr  autem  |«,#f «/i ,  quta  Pinaiii  Natt«  erant  nobilcs  :  \  nobilitate 

iginttpenculum.  Ldmkm.  6etur4ta^me  Nsnta,)  Sic  quidcm  Pithcet- 

WlCc  Pal.  tcrt.5  fcd  U<!.  generato^ue,  pr.  ^enerMUt.  S.  Vift.  a  pri- 

.^^^}wXygeneH4tiuiMNM4.    Lambinus  Ofgerit  ^ram/4^.  G»- 

;  ueimius  conjtciebat  veneratatfm  ,  aut  ctiam  ^ener  ^ttaau,  Natt^» 

f^  jratcr,    Generatatjne  Natta,]  Satis  miraii  ncqueo ,  cur  Janus  Gn- 

I.  ««JmM»  coniecciit ,   veneratatjue  Natta  ,   vel  gener  ^tta^tte  Nattai 

\  JWU  ?cl  culfu  difino  Nattac  ftatuam  profccuti  fint  Kpmani ;  vd 

I  JP^«,  quam  memorat  Ciccro  ,  non  Nattx  ,  fcd  Attat ,  fuctit, 

^  yw»  taiu  convincitnt  ex  lib.  11.  cap.  20.  Fcliclor  eft  Lambini , 

v«  Mutcti  potius  ,    hariolatio,    cui   ^Ueet  '  ^enerefatft$e.    Foite 

f  taroen  reponi  poflit  venerandd^ue  Natta  5    rcbus  enim  honoicm 

plenimquc  conciliat  vctuftas.    Sed  nihil   f«T«c  adfirroo ,    ncc 

.  interccdo,  qutn  palma  mciins  quiddam  commimfcenti  tiibuatur* 

l  *>*vif  ^  •  , 

.31.  Etaffaefue  vetetfio  ntemine  leget.'^    Gulidmius  icponi  volcbac 
vrwnine  :  quod  conftat  ex  lib.  11.  infra  cap.  21.  ara  leimm  de  eaU 
,  «^*,  hocquc  loGO  de  cis  agere  Tullium.    Paiatini  noftri  propu- 
^  Saau  vttlgamm.  Wottwciii  unus  faabebat  nmmiuk  Gxuter. 

Qee.9%%  $09  z  S^  Omms 


• 

De    D  I  t  r  y  at  I  o  3r  k 


i 


>*  ^.'1  /•  i 

Tstm  firs  ,  m  tam^:  n  9^wmm»i , 
Ceriurt  c-rMMms  t^Jit ,  jt  ^sussd 
Csm^tr-^A  ,  md€  pmtrmm  p 
^l  Hd£  SMrdMts  dm/pms 

jis^tmsfxi  scfigmta 

5»- 

J2.  0/KW/t  ci'Ui  faterijt  il*ft  frrrfg3»t.1  ItM.  (cdftm  tSt  hic  VO- 
C»  in  actliao,  ccn;  ia  rw!girb  fic  ,  Ojk«»  ff^x.V  gemenfAm  fiirft 
ffftdAM.  ITHia.      Oirwes  crvili  rewtnfMjm  ftztfe  fnftdtm  J  Hxr  l^ 

wueft2,  rii!go  lcdio,  pioxiiDequcacccdens  ad  iiiflI<|i]oiiim  camco 
lioooutU  ,  lemr^f».  Aidcs  (coior  cd:dcnc  ,  •«»»  <fp//^  gemenft 
ftirpe  frefeaet  tj*^  qucd  &  ia  ajuiquo  UificL  luaibiaitts  aibkzini 
iuo  fccit,  «r/s;f/i  £ifr//(  CT  femeffA  ^^irfe  fr^ftSmm^  GlOCCf.    Onfmti  ' 

ttviU  gemerefa,  fttrfe  frtfe^Mm.}  Yalgg.  reaer^fame  ,  qcod  abiiudam  . 
cft  )  qui  cnioi ,  quxfo  ,  eLult*  dxci  poffic  gemetefm  ,  qos  a  ii«£uifl 

tarricidaiufn  manu  fuit  peipaanda.  AkUn.  Uiiia.  Rcg.  C^auuaU 
abcot,  eivili  gemrefA  fiirfe  prefdts,  Fcipciami  icfponibm  cnim 
cft  I  r«i  /4V4/  tnjlijftraas^tie  fertemdi  —  tmmximte  mh  dmtmefticis  kefti' 
hHt  f  ur  ait  Arnobius  lib.  vii.  pag.  907.  &  CatiJinam  cjusqiie  (b* 
cios  nobilcs  fuiffe»  ncmincm  latcc.  Veiam  igitui  dTe  le&ioiieiii» 
quam  leccpinuis,  5c  qux  Muieto  placuit ,  abandc  liqacc  ,  cam- 
quc  ftabilit  BaL  noftci ,  przccfquam  quod  iile  fr^fieseum  ,  nos 
freftllamt  manifcdo  Llbxarii  lapfu  lepixieata.    Dmvif 

II.  Vitare  inpntem,)  MiT.  noftii  ad  uoum  orones  vcinim  hiuc 
habent  poft  fcquenrcm  Fr//«j«;T2^ncquealicerpofuit  iaeditioiicfaa 
Viflorius.  ccteriim  TaU  pr.  ac  fec.  loco  Vitare  ,  lepszfentaoc  j/iri, 
tert.  vcrb  fic  S.  Vidoiis,  vel  diram^  piaetcrca  «»t/  t? .,  Vel  leg^, 
ttM  in  pr.  &  Pich.  i^uUh  Ugum,  in  fec  Veitum  Uf^um,  Gcuter.  yiteuv 
inienttm  etadtm,)  In  Viciorianij  Grftttriamisqtte  libiis  bu>us  ficjequca' 
tii  verius  immuracui  ordo.  Quin  &  omnes  noftri  daot: 
Vtl  1'gHm  exitimn  cen/ianti  vece  fer^amt 
Vtl  diram  ingenttm  ciadem  fejlem^tte  W9neb 

Q.uiimvil  hoc  perperam  fa^fcum  videatur  ,  tamen  tn  ^»..,  »- 

xum.  confenfu  rem  Le^^oii  celatam  nohiimus.    Davif, 

14.  Niffi  exeifMm  ad ^eelttmen,}  Sic  fei^  PaiL  nifi  r**"  /«- 

f§t  •xcefMm»    at  S.  Vi£toris  codex  ,  Ntpiu  exeefitm,  nu 

iMiifmm»  uode  fbrroabat  Gulielmius,  titi  fritss  exci,  W 
binui  legtbac  vt^lftm  ttd  clmMit^ 


LiBlSR    Primus.  3123 

Jupiur  excelfa  ^tlarahat  fctptrA  celumna:  n  daravit 

^  At  clades  patrn  ftamrna  jferro^ue  Vparata^  ^^* 

Vccibus  Allohrogum  patribus  popuUque  patebat,  ^  pli^t* 

Rfte  igitur  veteres  f  (juorum  monumenta  tenetis^  MSS.  p»ta» 

§lui  popuhs  urhtsque  modo   ac  virtute  regehant ,      u  alii 
XIII.  R I T  £  eiiam  ve/iri ,  quorum  pietasque  fidesque    ^S^* 
Prafiitit  y  fy  tong^  vicit  fapientia  cunSloe » 
3S  Pracipu^  coluere  viginti  numine  divos,  P.LXXXV. 

Hec  adeo  fenitus  cura  videre  fagaci 
Otia  quifludiis  Uti  tenuere  decorisy 
Jnque  Academia  umhrifera  »  nittdoque  L^jeeo  21 

Judemnt  darss  feecundi  peftoris  artes. 
E  quibus  ereptum  primo  jam  a  flore  juventa  i 
lepatria  in  media  virtmum  molelocavit,^ 
Tu  tamen  anxiferas  curas  requiete  relaxas , 
€lufod  patrid  i  vocis  ftudiis  nehisque  facrafti,  q  vocesM, 

1  u  igitur  animum  poteris  inducere  contra  ea  ,  qtiaB  a 
me  difputantur ,  »^  &  dc  divinatione  dicere ,  qui  &  geffe-  r  &  UmK 
ris  ea,  quae  geflifti/  &  ea  ,  quae  pronuntiavi  ,  accura-^»''^ 
fiilimHcripferis  ?    ' 

Quid  ?  quaeris  ,  Carneades ,  cur  haec  ita  fiaht ,  autij 
qua  arte  perfpici  poffint  ?  nefcire  me  fatcor :  evenire 
autem ,  te  ipfum  dico  videre.    Cafu ,  inquis.  Itane  ve« 
ro?  Quidquam  poteft  cafu  effe  fadtum  ,  quod  omnes 
habet  in    fe    numeros  vcritatis  ?    Quattuor  tali  jadi 
3^cafu  Venereum  efficiunt.    Num  ctiam  centum  Venc- 
«■eosjfi  cccc.talos*ejeceris,  cafu  futuros  putas?  adfper-s  jcceris 
fa  tcmere  pigmenta  in  tabula ,  oris  lineamenta  effingerc  *^"» 
pofTunt;    37nura    etiam  Veneris  Coae  pjulcritudinem 

effin- 

iS»  PrMfpui  €§lu4rt  viginti  nMtnine.^l  Eft  \  F«ll.  noftiis  ,  nifi 
^od  ii  viginti,  Vi^orius  edidic,  vfginti  noptine,  Anrc  CuG,  pr^t" 
^ne  ingtHti  cotnerHnt  nnmini,  quz  poncuia  ia  nullis  eft  mlT.  ^  Gu- 
lielmio  &  Wonweiio  excoifjs.    Cruter, 

5«.  Caf$t  Vmerusm  efficimnt,]  De  ja£fcu  Venerco  vidc  Joan.  Meur- 
BBm  de  ludis  Grze.  pagg.  7,  3^.  auc  Dan.  Souceiii  FaUmedem 
lib.  I.  capp.  2«,  27.    D4vtJ: 

37.  Num  ftieun  VetteritGn>dis  CesqHe,]  Sic  quidem  Aldus  fcnior, 
^iecencts  quiqiie,  Ycrum  Viftoiius,  VentrisCas,  omifTo  illo  Gni- 
dis,  quod  nec  lepericur  in  Pall.  auc  Pirh.auc  S.  Viftoiiano  j  quo- 
wmhtc  babec  iffMr  ,  quod^  in  rall.  pr.  ille  eeqne,  quod  placuit 
GulitUnio,  pro,  w>^»w*,Pal.  fcc.  cxhibec;  Veneris  ceeque.  lert.  Vi' 
y^  cte^ue  pulctitudinem  ceeque  efingi.  iidem  mff.  noftri  etiam 
fcriptmu  habcnt ,    noneffingere  &  *J?f«;/;  kdejic^e^ieffici,  quo* 

0$9  «a»  •••  I  ino" 


JT24       De    Divikatiohe 

effingi  pofTc  ad(perlianc  fortuita  patas  i    Sus  rofiro  fi 
humi  A  litteram  impreiferit ;  num  proptcrea  fufpicari 
poteriis ,  Andromacham  Ennii  ab  ca   pofle  dcfcribi? 
Fingebat  Carneades »  in  Chiorum  lapicidinis  (axo  diffif* 
fo  caput  exftitilTe  PanifcL    Credo  »  aliquam  non  diili- 
milcm  figuram ,  fed  cert^  non  talem .  ut  eam  fadam  l 
Scopa  diceres.  fic  enim  fe  profed6  res  habet,  ut  num- 
quam  perfedli  veritatem  cafus  imitetur. 
24     XI V.  At  nonnumqjjam  ea,    qoas    prxdi(9a 
funt ,  miniis  eveniunt.  Quae  tandem  id  ars  non  habet? 
P.  B.    earum  dico  artium*,  quae  conje^ura  continenmr ,  & 
funt  opinabiles.    An  medicina   ars  non  putanda  t&  ? 
quam  tamen  multa  fallunt.  Quid?  gubematorcs  noime 
falluntur  ?  an  Achivorum  exercitus  &  tot  navium  re- 
dores  non  ita  profedi  funt  ab  Ilio ,  ' 

Ut  pnfi^icHi  Uti  pifeiitm  U/civiam 
.   IntuertntHr^  ut  ait  Pacuvius  ,  l^me  tmndi  f^Uatu 
tapere  poffit  f 
Jnterea  prop^  jam  occidente  fole  inherrefeit  mare , 
TenebrA  condupticantMr ,  no^itque  cr  nimb^  ecaut 
nigrer. 

Nam 

modo  8c  publicati  \  ViAono.  Gm$f*  Ictqt»  notan  ialtvm  Bciak 
adaltexint  voz ,  qa^  fcd  diFeHb  cfaaradcre.  Sed  pocius  ex^ 
lendfl^  qumnCnidianon  fuericin  ptftujH,  ied  in  matmoce  ftatoti 
tit  nocam ,  quum  Coam  Apelles  fecerit.  Nec  Tero  expeUi  vet<C 
Conjun£liva  f««  ,  nt  videtoc  cenfiiifle  Vidorius  ,  ideo  eam  contri 
ltt)ros  antiquos  omittens ,  fie  alU,  qui  ideo  sketam  potaruot  ackleif 
dam.  Dicit  Ciceroi  num  Hi^un  Venerit ,  fcilicet  qaaiiscunqae»  tt 
iempec  formofz ,  r»4f«#f ,  lioc  cft,  8c  ptcfertim  Apellec  in  iafoli 
Co  ,  pulcritudinem  oiicies.  Grtnru,    Veneris  Co«.]  Vulgg.  Venmi 

'  CHidis  Co4(jHe.  Mediam  yero  vocem  pcaetermittunt  MSSti.  £c 
itfkz  quidem  ;  hic  enim  ide  piftura  agitur  ,  cum  Cnidia  Venos 
ftatua  fuecit  k  Praxitdc  £ii£^a.    Vide  PUnium  H.  N.  xxsn.  5* 

^  Quin  &  importunamiftam  cifii/ittMMmrejccimas,  ILef.&ViftoCk 
£dem  fecutij  nam  rofor  fip//iAMfi  quod  atculit  Jac  GrononfS* 
faaud  equidem  moror  i  is  enim  lcriptori  poUtiffimo  nimis  qaii& 
duras  loquendi  fotmnlas  affingere  nuUns  dubitat.  Acumen  poiro 
Tani  GuUelmii  ptorfus  eft  mirandum  ;  qui ,  cum  Fal.  prifflus  dC' 
oerit  Veneris  ea^ue,  Codicis  Ulius  ie&ioaem  vetam  efiTeprr^"'^!' 
fit.  Quafi  E«  ,  Tiic  'H«c  >  sAmers ,  competetet  pOtcftai.  f  ft 
tidcndos  ptopinant,  qui  patrocinandis  fiionim  Ubfocuf  *  UU' 
bus  intemperanter  funt  addifti.    DAvif. 

3f.  Nee  tuendi  fatietds  espere  ffejfet.l    Juffi  h«C  ita   1  ^ 

verfus  iidem ,  una  cum  fequentibus.  pedflMs  eotum  confii  $  ^ 
fingamus, /4^/41  cdpere  pojpet,  micum ,  Qemtiicni  haftc>^  f^ 
bcadiife  caai  apcitos  Anowxos,    Grmer, 


LlBER     PRIMUS.  3125* 

Num  iptnt  tot  clarUfimorum  ducum    regumque  nau-  * 
fragiuffl  MuJit  artem  gubernandi  ^  aut  num  imperato- 
runi  fcieiuia  tnihileft  ,  quia  fummus  imperator  nupert  nalla 
fiagit ,  amiflb  exercitu  ?  aut  num  propterea  nulla  eft  ^***^- 
reipublicae  gereodae  ratio  atque  prudentia  ,  quia  nf^ulta 
Cn.  Poropejum»  quaec^m  M.Catonem,  nonnullactiam 
te  ipfum  /efellerunt  i   Similis  eft  harufpicum  refponiio» 
omnisque^opinabilis  divinatio.  conjediura  enim  nititur,v  opinab. 
ultra  quam  progredi  non  poteft.  deii$Davif. 

£a  faJiit  fortafle  nonnumquam :  fed  tamen  ad  verita- 1^ 
tem  faepiftim^  dirieit.    eft  enim  ab  omni  asternitate  re- 
petita  :  in  qua  cum  paene  ^Einnumerabiles  res  eodemx  innnme* 
modo  evenircnt  iisdem  fignis  antegreifis,  ars  eft  cffeda,  "^|^*^«* 
cadem  f«pe  animadvertendo  y  ac  notando.  y  atque 

XV.  AuspxciA  ver6  veftra  quam  conftant  ?  quae^//,; 
qoidem  nunc  a  Romanis  auguribus  ignoranttir :  (boni 
noc  tua  venia  dixerim ;)  ^  Cilicibus ,  Pamphyliis ,  Pifi- 
dis.Lydis  tcnentur. « Nam  quid  ego  hofpitem  hoftrum,^^ 
dariffinwin  atque  optimum  virum ,  Dejotarum  regcm  z  jjini 
comincmorem  ?  qui  nihil  umquam  nifi  aufpicatb  gerit :  wWri«/iV. 
qui ,  cum  ex  itinere  qupdam  propofito    &  conftituto 
revcrtiflct,  aquilae  admonitus  volatu  ;  conclave  illud  ,P.Laxzvx. 
wbi  crat  manfurus  ,  fi  ire  perrexilTet ,  proxiraa  nodc 
corruit. 

'    haquc,  ut  cx  ipfo  audicbam ,  perfaepc  revertitcx  iti-  27 
»^rc,  ciim  jam  progreffus  effet  multorum  dicrum  viam, 
CuJQs  quidcm  hoc  praeclariffimum  eft  ,  qu5d  poftea- 
«[uam  ^  Caefarc  39  tetrarchiae  regno  pccuniaque  mul- 

tatus 

IJ.  TetrMrxhi^t  ngng,}  Rcfcribcndum  vidcmr ,  Tetr^rehU  &  regnt  t 
V^jocanis  enim  Tiocmanomm  tctiaichiam ,  Aimenix  vero  mino- 
*»  «nifit  legnum.  Noftci  infia  lib.  ii.  cap.  1 7.  Caefar  cum  Dcjo- 
^f>  Ttecmauirum  tetrnrehiam  erifmjfet  — -~— .  eidenKjue  detrnxijfet 
"^f^eim  a  SemUm  datdm.  Au£loi  de  BcU.  Alcx.  cap.  LXVii. 
^P^tarue  Tetrarches  Galloffrscis    •  ^x   ^ArmeHis    minerie, 

vi4e  flc  cap,  ^4.  Fiequenccs  funt  in  vcceram  monumeotis  hujus- 
"aodi  mcnd«.  Sic  apud  noftmm  dc  Fin.  lib.  i.  cap.  8.  DifJentieH' 
tim  imer  fe  reprehen/ienes  nen  funt  vitnperands  :  maledi^  ,  cpnwi- 
^iin^  tmn  iraamdis  ,  cententienes  ctncertatianestjue  in  difputand» 
J«wiW«,  indig^M  mihi  philefephia  videri  falent.  Lcg.  tmm  iracundia, 
^^iuentienes  cemcertatienes^ue  in  difpefonde  pertinaces  ;  quam  con» 
j®«a»m  piobant  fequencia.    Paihcr  apud  Lii£^ancium  Div.  inft. 

^^♦»11.  cap,  la,  n,   /mmertalitas non  petefi  cuiquam  fine 

A»<Wi«  vinute  (Lcg.  fcientia  &  virtute )  id  efi  ,  fine  Dei  c^nitiene 
^ Jt^ttia prsvemre.  Yidc  5.28,29.  Idem  Epit.  cap,  4.  de  Tri^mc- 

Oee  ««•  eoQ  4  gifto* 


^\z6       DeDivinatioke 

tatus  eft,  negat  fe  taraen  eorum  aufpidorum,  qua&fibi  '■ 
ad  Pompcjum  prbficifcenti  fecunda  cvenerint ,  poenite- 
re.    fenatus  enim  aucftoritatem  ,  8c .  popeli  Roraani  li- 
bertatem  atquc  imperii  dignitatcm  fuis  armis  cffe  dc- 
fenfam:  fibique»eas  aves ,  quibus  audloribus  officium  ] 
&  fidem  fecutus  cflet ,  bene  cotffuluiiTc.    antiquiorcm 
cnim  fibi  fuiffe  poflcffionibus  fuis  gloriam.    l\k  mibivi^ 
detur  igitur  vere  augurari.    Nam  noftri  quidem  magi- ' 
ftratus^aulj)iciis  utuntur  coadis.    ncccffe  enim'  cft,  ofia 
.    objeda  ,  cadere   fruftum   ex  pulU  orc  ,  ciim  pafcitur. 
iS  Quod  autem  fcriptum  habetis,  4oaaut  tripadium  fieri, 
•  hirM:       4»  fi  ex  ea  quid  in  »»folidum  ceciderit :  hoc  quoque, 
b  folum     ^"^^  ^^^^  coaaum ,  tripudium  foliftimum  dicitis.  itaquc  : 
JUmif.        "^"^^^  auguria  ,^  multa  aufpicia  ,  quod  Cato  iUe  fapicns 
'  .     qucritur ,  ncgngcntii  collcgii  amifla  plan^    &  dcfcru 
funt.    ■ 

-  XVr.  NiHiL  FERB  quondam  majoris  rci,  nifiau- 
fpicato,  nc  privatim  quidcm  gcrebatur:  4*quodctiam 
nunc  nuptiarura  aufpiccs  dcclarant ,  qui ,  re  comiiTa, 

no- 


c  amUTa 


gifto.  ^i  ir  dp^ina  yem/late  fhihfiphos  Mteceffit,  R.cpoiiendQin,  j 
^ui  ir  do^rina  dy  •vetuftatfy  prout  olim  moouimus.  Addc  JuftiQttO  j 
MjCohort.  ad  Gisc.cap.  42.  &  CyiiUum  in  Julian.  lib.  i.  pag.lQi  1 

Davif,  -  ' 

4*.  KyiHt  tripHdtHm  fieri,']  Turnebus  lib.  v.  Advcif.  cap.  20.  caa- 
jicit ,  avi  trip.  quod  ilJico  editioni  fu«  inferuit  Lambinus.  Gnutr, 

41.  Si  auid  ex  ea  in  fiiiditfn  ceciderit,]  Haud  diveitunt  Pall.  no- 
ftri.  Marfustamcn,  &Manutius,  6c  Lambinus  amplexifunt/»/'' 
l«m',  quos  refcUit  gemma  illa  Jurisconfultorura  Briflbnius  libro  1. 
dc  Formulis.  Gruter.  InColum  ceciderit,}  Sic  cdiderc  Manmius  & 
Lambinus,  cura  quibus  tacit  Elicnf.  nbfter.  Vulgg.  in  filtd»»'i 
quam  quidem  le^ioncm  defendit  Barn.  BiiiTonius  foim.I.  pi^g?- 
IZ4,  125.  eoquod  fillHm  pro  filido  dixerint  Ofci  ,  qucmadino- 
dum  tcftatur  Feftus  in<S*9//UMr///tfs,quaproptci  nonfilifitmHm,m 
fiUiflimum ,  tripudium  dici  vult  eiuditifiimus  illc  jCtus.  ^t 
omnino  fallitur  j  nam  fiUftimi  veriveibium  sL  file  ,  quod  tcnan» 
fignificat ,  eft  dcduccndum.  Vide  Noftrum  infia  lib.  11.  cap.H. 
Davif, 

41.  Hmdetiam  nunc  nuptiarum  aHfpicei,"]  'Adiian.  Turncbas  lib. 
V.  AdvcrC  cap.  20.  lcribit  hiQita  effc  Icgenduni,  ot  habcnt      ^ 
editiones  ,   qux  prodicrunt  ante  annos  quadraginta ,  & 
edidi,  amd  etiam  nunc  nuptiarum  aufpices  declarant  ^c,  Scil 
?ft  illc  Jibris  mendoliffimis,  &  rcgnante  Saturno  imprelfis 
bus  impreiTum  eft  nuptiarum  aufpiciis  (trc.  Hinc  fadum  cl 
mo  ille  multis  fe  locis  mederi  exiftimaret ,  qux  non  cg 
didaa.  Lambin,    NHptiarHm  aHfpius,^  Lambinus  0iilce  hc 


bo- 


L  I  B  E  R     P  R  I  M  U  $.  3^27 

mom«i  tantiim  tcncnt.  Nam  ut  nunc  extis :  qnamquam 
id  ipfom  aliqaanto  miniis ,  qu^m  olim  ;  43  fic  tum  avi- 
bus  magnas  res  impetrih  folebant.    Itaque ,  iiniftra  dum 
non   exquirimus ;   in  dira  &  in  vitiofa   incurrimus ; 
\i  nt  P.  Claudius  Appit  Caeci  filjus  ,    ejusque  coQega ,  2? 
[  L.  Junius,  clafies  maximas*perdiJderunt,  ciim  vitio  na* 
I  vigafTent.    Quod  eodem  modo  evenit  Agamemnoni. 
qui ,  citai  Achivi  coepiflcnt  dfefi^ 

f  Intir  ^ft  finftrt^  afiittiqui  arttm  ihtirin  txtiffkum;  Da?if. 
Saltwn  imfirat  fecundo  rHmori  ,  «  adverfaqui  avi,        '•  ^* 
Scd  quid  vetera  ?  M.  Crafib  quid  accidcrit ,  videmus,^j|J^''''*^*' 
dirarum  ohnuntiatione  negledtat    In  quo  Appius ,  colle* 
>  ga  tuus,  bonus  augur,  ut  ex  te  audire  foleo,  non  faitis 
;  lcicnter  virum  bonum  &  civem  egregium  cenfor  44  C. 
;  Atejam  notavit»  qu6d  ementitum  aufpicia  ful^cripferit, 

Efto: 


f  hitui  in  Turnd>um.  nam  MufiuiU  non  folum  vifitur  in  Viftoriana, 
I  fed  ia  Pall.  in  Fichoeano,  in  S.  Vi^oxis  miT.  Gruter, 
P  43.' Sic  tum  dvibus  ma^4  res  inpetriri  folehant.]  Ita  (incdubio 
legendum  eft.  non  ut  antea,  impertiri.  Lft  autem  impetriri  vetus 
i  augurale  Ycrbum  ,  quod  idem  Cicero  ufurpat  lib.  II..  de  Div.  cip. 
J5.  Qui  evenity  inquit,  ut  is  y  tjui  impetrire  velit^  convenieratm  hw^ 
fitMnXebus  fuis  immolet?  £t  Flautus  in  AHn.  Ad^.  ii. 

Impttritum  ,  inaugurAtum  eft :  ^uevis  admittunt  aves, 

Reftituendus  eft  etiam  locus  ille  apud  Valerium  Ub.  i.  cap.  x.  Pri» 

fc9  ettam  inftituto  rehus  divinis  opera  datur  ,  cum  ali^uid  ctmmendan» 

'dum  eft  ,  frecAtione  3  cum  expofiendum  voto  i       ■  cum  in^mren* 

'■  dftm  wl  extis  velfortibus ,   impetrito  :  non  ,   ut  vulgo  lcgicni ,  im" 

'  fertitm,     Quod  autem  hoc  ipfo  in  libro  lcgicur  impetrandts  confuUn^ 

*  discftoe  rfbms-j  malim  legere,  impetriendis  efuam  impetrandis,     I^iver- 

'   £n  enim  iunt  impetrire  Sc  impetrare  j  non  enim  Feftus  ,  fed  opinor 

Faoilus  illud  (criplit ,  Impetritum,  impetratum,  F.  Manut.    Omoes 

qnj^cni  libxi  habent  impertirii  fed  legendum  cenfeo  impetriri,  Im^ 

fetriri  autem  antiquum  verbum  ,  quo  veteres  utebantur  in  aufpi- 

cits  ,  valet  impetrari.  Lambinus,    Vide  do£iiflimum  JCtum  Fr. 

Hotomaonom  Obfeiv.  lib.  iv.  cap.  3    &  lib.vi.  cap.  11.  Davif 

44.  t/^hejum,'\  Flutarchus  in  Craflb  ^tejum  appellat,  quo  mo- 
do  bic  etiam  legendum  pnto :  quando  eum  Dion.  Hift.  xxxix.  £• 
,^tjtom  Capitonem  nomtnat  $  Capito  autem  co^tiomtn  sAtejorum  ^ 
noa  €y£rheierum  ftiit.  de  prxnomine ,  ii  Dionem  fequi.  volumus, 
C  '  r»  adicribemus,  non  Publium,  F.  Manut.  Cajum  ^tejum,}  Ita 
nJ  vocatur.  MiT.  tamen  noftri  favent  vulgato  v^thejum  $  tam 
b(  qu^m  infra.  Cruter,  Sed^uid  hoc  rei  aut  voiuncatis  eft  ,  ut 
C  terus  edidexit  ftacim  ementita  ,  quancum  intelligo  ,  contra 
*o  les  veteies  libios  fimul  fcriptos  iimul  typis  edicos }  pixfeitim 
q  m  nihil  iiluftiet  fententiam.  imo  fequentia  anciquum  conflc^ 
n  it.  Miioi  de  eo  nulium  verbum  ia^um.  Uinc  edidi  uc  opoc- 
ti      '     Grttiovt 

/  Oo$  999  $90  $  45.  a»4 


JIlS  D  E     DlVlNATIOK£ 

Eflo:  fiterit  hoc  cenforis^  fijudicabat  ementituin.  At 
&qA  minim^  auguris ,  quod  adfcripfit ,  ob  eam  caafam 
f  jeccpfiepopolam  Romanum  cakmitatem  maximam  ^cepife.  Si 
enim  ea  caufa  calamitatis  fuit:  non  in  eo  e(t  colpa  ,qQi 
obotuHiavit;  fed  in  eo  ,  qui  noif  paruit.  veram  enim 
fiiiffe  obnuntiaticmem  9  ut  aft  idem  augur  &  cenfor » 
cxkos  apiHrobavit.  4$  Quae  ii  falfa  fuiffent,  nullam  af« 
«/Mferrc  potuiffent  cau(am  calamitatis*  etenim  sdira,  (ictit 
ceteni  aufpicia  ,  ut  omioa,  ut  figna  ,  noo  cau£iis  affo 
nint^  cur  quid  eveniat,  fed  nnntiant  eventura,nifipro« 
3ovid!er^.  Non  igitur  obnunriatio  Ateji  caufam  finidt  a- 
lamitatis»  fed  figno  o^e^o  monuitCrairum,quidevfln- 
timim  eflet,  nin  caviffet.  Ita  aut  iUa  obnantiatio  nihil 
vsduit:  aut  fiy  ut  Appius  judicat,  valoit ,  id  valmt,  m 
peccatum  hsereat  non  in  eo »  qui  monuerit ;  fed  k  eO| 
qta  non  obtemperarit. 

XVIL  Q  u I D  lituus  ifte  vefter ,  quod  dariffimamcft 
in%ne  augurati^ ,  unde  **  vobis  eft  traditus  ?  nempe  eo 
Romulus  regiones  direxit  tum  »  cum  urbem  condidit. 
qui  quidem  Romuli  lituus»  4^id  eft  »  incurvum  &  le- 
.  •         ,    .  viterl 


4;.  Sms  fi  fiUfa  fmget^  nultAm  ^dferre  p9tuifftt  eamjfdm  tMUmHd" 
tiKy  Vulgf.  fniffent  5c  ftuiffmtt  quo  modo  IblcECfl  fic  oiatio }  ad 
cfraunciaciooem  enim  iUa  xefeiUBtui  veiba.  Quod  igitui  vei  ia?i- 
t»  Codicibus  fccifiem  ,  id  »  volenttbus  Reg.  &  Caotab.  ooftiis> 
JM»  Buoc  i^cio ,  Ciceronemque  foedis  iliis  libeio  mocuUs.  X>^/« 

4^^  Id  efi  incmrvmm.&  ieviter  k  fummt  inflexum  lnuiUmm ,  tfueitk 
0fma  lifmi  f^efu»  atnitmr,  fimilitmdine  nomen  invei^t,]  LipfiusHb.  i.  Vafc 
ctp.  ao.  iftlixc  omoia  habet  pro  gloflemat«  :  reftant  tamen  cob- 
ItoiTcei  in  omoibus  miT.  delevitque  Lambinus.  Grmer,  Idefi  ^i^ 
tmromm  ««^-^  tMmem  tuv^mt.  ]  Hxc  veiba  piimus  Glo^BBMU* 
dbumiant  Juft.  Lipfius  Var.  Left.  lib.  L  cap.  20.  qooniam  non 
asodo  Cicero,  fed  vnJgus,  &  paejie  pucri ,  qoid  eflet  lituus ,  tfBB 
tcmpoiis  pcobe  noverant.  Mihi  tamen  hauid  ita  fiima  claraqae 
«idetttf  hzc  latio,  ut  icm  io  apeita  luce  coUocet.  Nam ,  ne  mt- 
morem  de  folo  Romuli  lituo  hic  »21 ,  licet  M.  CicetfMiem  augtt- 
mtjn  ikno  frequeotei  ufum ,  Q.  &atei  adloquatui ,  ea  miiceiCi 
i|ttae  Tullium  noO  fugerunt ,  haud  exat  importunum,  (iquidemU* 

1«!  in  Je£^orum  giatiam  fuit  editus.    Nec  forte  litui  f "  'uii- 

ith  innetuit ,  eum  enim  Livias  ettam  dcfcribendum  pw  ^ 

gur^  ioqutt  ille  lib.  i.  cap.  it,  -^Baculmm  fine  node  sa  tf 

mns  ^  ifmem  litmmm  appelUvermnt,    Fraeteiea  Latinitas  eft  ele{      for, 
apMm  fcue  folct  Librarioium  captus  ^  quapioptei  ab  ipiiu      ce-* 
lonis  manu  fuifie  pra:fia£le  non  negarim.    Qupd  fi  fit ,  i     ofis 
2taeatbefi  vocibus,  legerim;  is  eft  incmrvmm  — ^-^  nwme      im* 
9^  »  Utcuaquc  fe  scs  habcat  1  buc  facit  Maciobii  lo«>«       i^ 


r     .      ■  • 

LlBER       PriMUS.  3129 

Ttter  i  fammo  inflexum  bacillum,  quod  ab  ejus  litui , 
quo  canitur ,  fimilitudine  nomen  invcnit ;  ciim  fitus  effet 
in  curia  Saliotum ,  quae  eil  in  Palatio  »  eaque  deflagra* 
viffet»  inventus  eft  mteger. 

Quid  multisannis  poft  Romulum  ,  Prifco  regnante^i 
Tarquinio  ?  quis  veterum  fcriptorum  non  loquitur,  quae      ^ 

;  fit  ab  ^Attio  Navio  per  lituum  regionum  fada  defcri- i^xzx^r. 
ptio  ?  qui  ci^m  propter  paupertatem  fues  puer  pafceret,  |  Atto 
xaA  ex  nis  aminay  vovifie  dicitur,  fi  recuperauet,  uvam  ^^* 
fe  deo  daturum »  quac  maxima  effet  in  vinea.  itaquefue 
inventa  ,  ad  meridiem  fpedbins  in  vinea  media  dicitur 
conftitiire :  ciimque  in  quattuor  partes  vineam  divififfet, 
tresqae  partes  aves  abdixilTent,  quana  parte  ,  quse  erat 
icliqoa  t  in  i^regione  diitributa  ,  mirabili  magnitudinek  reglones 

i  uvam«  ut  fcriptum  videmus,  invenit^    Qua  re  celebra--^^**    ■ 
ta,  cum  vicini  omnes  ad  lunum  de  rebus  fuisreferrent,!  «um 

;  crat  in  magno  nomine  &  gloria.  ^^^* 

47  Ex  quo  fadum  eft ,  ut  eum  ad  fe  rex  Prifcus  "  ar-  31 

1  cefieret.    Cujus  cum  tentaret  fcientiam  auguratus,  dixit  JiP  ^ceet* 
ci  cogitare  fe  quiddam  ,  id  poiTetne  ficri  ,  confuluit/^"''*^"' 

1  4^111e  augurio  aclo,  poffe  refpondit.  Tarquinius  autem 
dixit,  fe  cdgitafle,  cotem  novacula  polTepraecidi.  Tum 
*Attium  juffiffe  cxperiri.    ita  cotcm  in  comitium  alla-n  Atium 
lam ,  infpeflante  &  rege  &  populo ,  novacula  effe  di-  ^"'^' 

fciffam, 

^Jh.  vi.  cap.  t.  Ptfft  fusri  ttnimddvertimus  ,  mrum'  Ji  tnhA  litim$ 
MitgMrmiig  app*Uit»r  9    n»  tuta  ,    i  lituo  sugurum  lituus  diSl*  /it  ) 

;  0trm»jue  enim  pdri  ferma  ^  pariter  in  capite  incmvnm  efi,  Sed 
fijHt  ^uidam  putant  f  tuba  k  fenitu  lituus  appell&ta  efi  ...i— i—  jm«- 
gtffe  afi ,  M  ^i^*  auguralis  it  ttd>a  fimititudine  lituus  vtcetur.  Id  quod 
apecrc  ftatuit  ttvc  nofter ,  five  GlolTographiis.    Davtf. 

47,  Ex  ^uefaffum  efi,  ut  eum  ad  fe  %ex  Prifcus  arcejferet.}  Rcvc- 
ra  quum  Tarquinius  equicum  centutiis ,  quas  Romulus  fcripferat , 
«li«5  adficete  veUet ,  &  M  Attius  Navius  ,  augur ,  niii  aves  ad- 
diziflenc,  fieri'prohiberct ,  iraregi  mota  eft ,  eludensque  artem 
xaterrogaVit ,  pojfetne  fieri  ,  <p*ed  ipfe  mente  cenceperatf  Hinc  Cice- 
fOBCfn  nQemoria  lapfum  patet.  Vide  LiVium  I,  %6.  Dionyfium 
Bancamafl*earemIIl,7i.  Valerium  Maximum  I,  4.  &  Laftantium 
D     .  Inft.U,7<  Davif 

.  ille augurie  aSte,}  Lamfoinus  capte.  praecerPall.  noftros,  fii* 
m  r<|tie  GiBmiut  in  Obfervationibus  Latinz  lioguz.  nam  2c  (iis 
fit  III.  de  Officiis  :  mm  in  aSre  augnrimn  augures  aifuri  ejfent  iyt, 
<3  icer.  Grandius  impingitur  ab  Steph.  Pighio  ,  qui  fcribere  fufti- 
if  adValerii  Maximi  libr.  i.  caput^.  mendofe  in  vulgatis  Cicero- 
j»    Ais  legt  Mi$^%  4S§ »  atquc  liaLsmbliuim  pioCiccione  habens. 

O       99V. 

^9.  Stf, 


3130  De     DlVINATIQKE 

•  Aiio  fcif&m.  Ex  co  e vcnit ,  ut  &  Tarquinius  auguTe  0  Att(o 
f^A.  ..  Navio  utcretur^  &  populus  dc  fuis  rebus  ad  eum  Prc- 
^J^^  ferret. 

51  Cotcm  autem  illam  &  novaculam  defofl&m  ia  co- 
mitio^  49fapraque  impofitum  puteal  accepimas.  Ncgc- 
mus  omnia  :  comburamus  annales :  fidla  haec  ciFe  dica- 
mus:  quidvis  denique  potiiis,  quam  deos  res  humanas 
curarct  fateamur.  Quid?  quod  apud  te  fcripturaeftdc 
Ti.  Graccho ,  nonne  &  augurum ,  &  harufpicum  com- 
probat  difcij^inam  ?  qui  ciim  tabcrnaculum  vitio  cepiffet 
mprudens  ,  quod  inaufpicato  ponKErium  transgrclTiB 
cSet :  comitia  $°  confulibus  rogandis  habuit.  Nota  res 
dl »  &  a  te  ipfo  mandata  monumentis.  Sed  &  ipfe  aa- 
igur  Ti.  Gracchus  aufpiciorum  audoritatem  confcffione 
r.  &.  errati  fui  comprobavit,  &  harufpicum  difciplinas  magna 
acccilit  audoritas  ,  qui  recentibus  comitiis  in  fcnatam 
introdudi  ,  negaverunt  juftum  comitiorum  rogatorem 
faifFc. 
54  . XVI II. .1,1  s  iGiTUR  aflTcntior,  qui  duo  generadi* 
vinaitionum  efTc  dixerunt :  unum  ,  quod  particeps  cffet 
irtis;  alterum  ,  quod  arte  careret.  Eft  enim  arsiniis, 
qui  novas  res  conjcftura  perfequuntur ,  vctercs  obferva* 
tioae  didicerunt.  Carcnt  autem  arte  ii ,  qui  nonratio- 
ne ,  aut  conjedluji  obfervatis  ,  ac  notatis  fignis ,  fed 
concitatione  quadam  animi,  aut  foluto  hberoquemota 
fbtura  praefentiunt.  quod  &  fomniantibus  faepc  coBtin- 
«t,  &  nonhumquam  vaticinantiblis  per  furorem  ,  *»at 
r  Bacis  Boeotius  ,  ut  Epimenides  Cres  ,  ut  Sibylla  Ery-  1 
thraca.  Cajus  generis  oracuh  etiam  habenda  mnt,  non  ' 
ea  >  qu£  aequatis  fortibu&  ducuntur  >  fed  illa ,  quae  in- 

ftinao 


^  49»  Snfraifue  rmfo^ttim  pttteal  acee^mm.}   A(&  CL  Salmaf.  Extt" 
cic.  PJio.  piiijt.  cdif.  Parif    Davif, 

f  a  Confkiibus  roj^Midr.]    Attendant  Anttquittii.  nam  S.  Vi^oiis 
liS>cr ,  item  Vik  iec.  tect.  habent  regatis,   Pith.   6c   pr*  tc^Mtih  i 
Gsutet.  ' 

ji.  Vt  Bacis  Baotius,^  Clemens  Alexandrtnus  ii.  T  "*  tff» 
"XtfttT/Jkoxiyot  ftitp'  *^Ex}.»vt  «-i/^^crw  ytyoviiat  ^'jBorTow.  aJc  '**■ 
Jtif  »  0  (u.it  ^9teori^  ,  oJ'f  Agx«c ,  iroKXi  noKhtitc  Trpotyi»,  "f. 
ff»  ^»  nrtu  A^nfrtiit  *A/4^ih6ni^  at/.«/S*i\»  ,  .^«j  Hiiivi  "•*  i 
sMPiCTVvs  *ruy  *ropAtuiA  ,  tov  x^e/psy  *rn(  lirt^ffftoK  iTwAaii  9^' 
^ty^a-^oo  >«/»  K«|U«T«(  0  KpM,  Ktvuptti  i  KuT/»f^.  'A«f/i  t  • 
^TlakXH,  'AfiTiii^'  0  Kvfiii/oil^t*AfAftdfti^  •  'A^au"       5ic 

Hti 


LlBER     PriMUS.  Jljt 

ftinfttt  divino  afflatuque  funduntur.  e|fi  ipfa  fors  con- 
,  temnenda  non  eft,  li  &  audloritatem  habct  vetufhtis  , 
ut  eae  funt  fortes ,  quas  c  terra  editas  accepimus  :  quae 
tamen  <iduftae,  ut  in  rem  apt^  cadant  ficri  credo  poflc^ 
divinitus.  Quorum  omnium  interpretes,  ut  grammatici^* 
poetarum  ,  proxim^  ad  eorum  ,  quos  interpretantur, 
diviiiationem  videntur  accederc. 

Quae  eft  igitur  ifta  calliditas ,  rcs  vctuftate  robuftasjj 
cahmtiiando  velle  pervertere  ?  Non  reperio  caufam.  la- 
tet  fortaffe  obfcuritate  involuta  naturae.    non  enim  mc 
deus iftafcire  ,  fcd  his  tantiimmodb  uti  voluit.    Utar 
igitur,  5*nec  ^abducar ,  ut  rear,  aut  in  extis  totam  E-'^ 
.  truriam  delirare ,  aut  eandem  gentem  in  fulguribus  er- 
rare ,  aut  fallaciter  portcnta  interpretari ,  ctim  rerrac 
f«pe  fremitus ,  faepe  mugitus,  faepe  motus  multanoftrae 
rdpublicae,  multa  cetcris  civitatibus   gravia    &    vera 
I  pradixerint.    Quid  ^  qui  irridetur  ,  partus  hic  mulae , 
!  nonne  quia  foetus  extitit  in  ftcrilitate  naturae ,  praedidus 
:  tft  ab  harufpicibus  53  incredibilis  partus  malorumi^ 

Qtiid.^  Ti.  Gracchus,  P,F.,  qui  bis  conful  &  cenfor3^. 
fuit,  idemque  &  fummus  augur,  &  vir  fapiens  ,  civis- 
que  praeftans  ;    nonne  (ut  C.  Gracchus  ,    filius  ejus , 
!  fcriptum  reliquit)  duobus  anguibus  domi  comprehcnfis, 

52.  AT»  Mucaw ,  Mt  redr  dut  in  extts.]   YiK  potui  refrenare  nta* 
pm,  quin  cjicerem  illud ,  t$t  rear  j  quod  nuilo  apice  compaferet 
tnF4l.pr.'jut  fecdccerce  Latin^  loquetuiTullius,  quamFis  tele- 
j  caur.    Cruter, 

'  Si.  Incrtdihilis  partus  matoritm»}  Mdldrum  habet  liber  itiacwlcti- 
pius:  mularum  autem  in  malorum  facilis  fiiit  mutatio.  Vrfin,  P^r- 
iinhicmuU  '  pdrtus  mdUrum,]>  Mulae  paitus  (empeiimec 
prodigia  fuit  habitus,  quia  les  (olito  rerum  ordine  6eri  non  pofle 
f,*rcdcbatur.  Hinc 'Babylonii  a^ud  Herodotum  iib.  iir.  151.  Ti 
^^rnv^t,  inquiudt,  hd-ctZTtti  »  TlipvAi,  dKx*  \k  «eVflexXe»Vrw3"i5 
■^Ti  >3t^  «/pjiVsTj  N/ue4c »  f Titfi»  ^iuiovoi  TtKOtiart.  Kayo  eft  itti  ri 
«moittw  u¥Ai  To  ^ioVf  ut  tradit  Artemidoius  Oneir.  lib.  ii.c.  12. 
Vcl  idcirco  mulx  non  patiunt ,  quod  e  duobus  dlvtrfis  generibut  »4- 
idnongignunt  in  omni  dnimdlium  genere ,  fi  Plinio  fidcs  iib.  viif.  H, 
K.  cap.44.  Plura  videiis  apud  AriQotelem  de  Gcner.  Anim.  lib.  . 
*'.  cap.  %,  &  ifilianum  Hift.  Anim.  lib.  xii.  cap.  16.  Utcunque 
fit,  muld  pdriens  ,  difcordidm  ,  boiorum  interitum  ,  mutdtionem  U^ 
iw»  ,  turpes  mdtrondrum  partus  fignificdre  ddeocjue  ftt  uberem  mdltn 
rum  denotdt  pdrtum.  Adi  Julium  Obfeq.  de  Prodig.  cap.  cxxr* 
Hinc,  ut  8c  ex  ipfa  iententiz  vi ,  patct  corruptum  elTc  Uiiini  co- 
dicciQ,  qui  mularum,  non  malorum  ,  voccm  icpisrcatati  Ucec  «i 

ic^Ai  fa?ca(  tIi  iJUi«  dodus.  Dnvif, 

^  54.  ^ 


3f  3^        DC     DlVINATIONE 

harufpices  conv^cavit?  qui  ciim  rejbondiflent ,  fi  mifi 
rem  emifiiTent »  uxori  brevi  tempore  effe  moriendum ; 
t  initn*  fi  foeminam  >  ipfi  :  aequius  efle  cenfuit ,  fe  *maturaj& 
vmkO^if.  oppetcre  mortem  »  quam  P.  Africani  filiam  addcfccn- 
tem.  foeminam  emifit:  ipfe  paucis  p5ft  diebns  eftmo^ 
tuus. 

XIX.  Irrxdeamus  harufpices:  vanos»futilesefi 
dicamus:  quorumque  difciplinam  &  fapientiifimus  vir, 
&  eventus  ac  res  comprobavit ,  contemnamus :  con- 
temnamus  etiam  Babytonios »  &  eos ,  qui  h  Caucafo 
casJi  figna  fervantes »  Hnumeris  Sc  motibus,  ftellanim 
curfus  perfequuntur:  condemnemus,  inquam,  hos  aiiit 
(Ittkitiae,  aut  vanitatis,  aut  imprudentias  ,  qui  f5cccc 
z.'xx.  millia  annorumyUt  ipfi  dicuqt»  monumentis  com- 
prehenfa  continent ,  &  mentiri  judicemus,  nec&culo- 
mm  reliquorum  judidum  »  quod  de  ipfis  futnnunfit, 
pertimcfcere. 
37  Age  •  Barbari  vani  atque  fiiUaces  :  num  edam  Gra^ 
jorum  hiftoria  mentita  eft  ?  quae  Croefo  Pythius  Apolk^ 
ut  de  naturaU  divinatione  dicam  *  quae  Athenicnfibus  > 
qus  Lacedaemoniis  »  s^  quae  Tegeatis  ,  qoac  Aigivis » 

54.  Nfimnis&fn§u'btufitlUmmatrfi$sptrfiqmmiftm^  QutoqoS' 
fo  m»tibm  fteUarum  cuifuS  perfequuntux  hi  Tiii  \  Pexmuiniiii  fii* 
loc»  aut  reponeodum,  nmmtris  ftilUntm  mrfiu  igr  mHms  ptrfifmt' 
tur  Geminui  germanus  eft  locus  infralib.  11.  cap.  tf.  S^Us  dijt^i 
ms  y  itfmqm  Ltms  pradicMntmr  in  mmitts  snnis  ^b  iis  p  f  m  fi^f^  \ 
mrfiss  ir  metsis  nnmeris  pirfi^mttntnr.  Julius  Fiimicus  Mathef.  lib.  I» 
cap.  2.  Ece*  m4tus  4t  tmrfiss  tjms  (Saturni)  ptf  dits  fn^jdts  htra^ 
Mifimm*     Pavif. 

i%,  ccccLxx.  Mntrmm,]  In  maoulcriptol  eft  cctaa.  annoiaB> 
Puto  auteoi  ledum  elTe ,  ci3.  jmx  anntrmm,  Urfin.  cgcclxz. 
miliid  snntmm,]  Fiuftra  funt  PauUus  Manutius  6c  FuW.  Urfiotff 
qui  mutandos  hofi:e  numeros  cenfuere.     Quamvis  eiiim  fttii^ 

{^roifus  8c  \^nam  hoium  jaftantiam  eife  fdmus ,  lefta  tamcfl  0 
edio  lecepta }  rcm  enim  ita  fe  habeieprsdicabant  Chaldsl  OiO' 
doius  Sicuius  Bibi.  Ub.  11.  pag.  11 1.  Xtikittitt  «r7</  ntu  Tfrrt^^ 
MtvrtL  fAvpiiim  M  T.pCtt  tnt  vavrtHt  x<^ia/««  (AnmruDt47lw! 
sic  *ni9  'A.x»^aiv/pK  hi&Artf  yvytyi^ttt  KttTttpt^fAifir ,  «V  «t««*| 
.  wAhtiiof  »p^*9To  T«r  otTpmf  TAt  vApatnpiatti  ittuv^tu,  La  ^^ 
Div.  Inft.  lib.  vii.  cap.  14.  Stcmi  fortaffi  Chaldsts  9  ^ni ,  t  ^it^ 
tTMdidit  in  librt  de  Divinatitnt  primt  (ad  hunc  ipitmi  locun  M^ 
fttadringinta  fiptmt^inSA  miilia  atmtrmm  mttmmttitis  comprtht  '1' 
ktre  deltrant,    Quin  &  idem  luimems  ienratut  infra  lil  ^ 

Dmvif. 

i^*  ^4  Taj%tti$.l  Tt^ttttihm  iubtt  aotiquQS  lib~~ 


LlBBR     PriMUS*         .     3133 

qx&Ge  Corinthiis  rcfponderit ,  qois  ignorit  ?  coBegtt  ia« 
av&inerabilia  oracula  Chryiippus ,  nec  uUum  iine  looi* 
plete  au(f^ore  atque  teile.  quae  quia  nota  tibi  funt «  te* 
Unqub.  Defendo  unum  hoc.  Numquam  illud  oraca- 
luis  Delphis  tam  celebre  &  tam  darum  fuifiet ,  neqae 
Tantis  donis  refertum  omnium  populorum  atque  re«  '•  ^' 
gam  »  nifi  omnis  ^tas  oraculorum  illorum  ventateni 
efTct  ezperta. 

Jaindiu  idem  non  facit.    Ut  igitur  nunc  minore  gjo-  38 
ria  eil»  quia  minus  oraculorum  veritas  excellit :  fictum, 
aifi  fumma  veritate»  in  tanta  gloria  non  fuiflet.    Poteft 
autem  vis  illa  terrac»  quae  mentem  Pythiae  divino  affla* 
tu  concitabat ,  evinuiffe  vetuftate  ,  ut  quosdam  ^exa-^^^^ 
ruifTe  amnes ,  aut  in  alium  curfum  contortos    8c  defle-  ^ 
xos  videmus.    S7  Sed  ,  ut  vis ,  acciderit :  magna  entm 
quaeftio  eft:  mod6  maneat  id ,  quod  negari  non  poteft» 
nid  omnem  hiftoriam  perverterimus ,  multis  Gaeculisve- 
rax  fuiffe  id  oraculum. 

XX.  Sed  omittamus  oracula:  veniamus  ad  fomnia.39 
de  qiiibus  diQ)utaas    Chryfippus  ,    multis   &  minutif 
"ibmniis  colligendis  £acit  idem ,  quod  Anripater ,  eacon- 
quirens ,  qua^  Anriphontis  interpretatioilt  explicata ,  d6- 
clarant  iUa  quidem  acumen  interpreris ,  fed  exemplis 
gnmdtoribus  decuit  uti.  Dionyfii  mater»  ejus,  qui  ▼Sy-v  $ 
ncufiorum  tyrannus  fuit ,  ut  fcriptum  apud  PhiHftum  ^S?"^ 
iA^  &c  dofium  hominem ,  &  diligentem  ,  6c  aequalem      * 
temporum  illorum,  ciim  ^prasgnans  hunc  ipfum  Dio-^^ 
nyfium  alvo  conrineret ,  fomniavit  fe  peperiue  Satyrifr-  " 
cam«  sBHinc  interpretes  portentorum,  qui  f^Galleotae 

tum 


tto  legCQdtiiii:  iiv«,  Bt  edidit  Lsinibinus  ,  Ttgeatit,  confiimat  eam 
le^onem  Pnufantiis  in  Laconicis.  Vrfifi,  Htut  Tf^eatit.']  Eft  Tu»- 
ndbi  cofijeftara ,  quam  fibi  putide  arrogare  nititut  Latnbiniia. 
yulgata »  Tmygttis ,  ad  quam  magis  incKuaut  mlf.  qu^m  ad  ptio^ 
cem.     Gritter, 

57«  Sei  m  vis  tutieUrft,}  In  maiiaiciipto  t^t  ttt  m  vis  ^cddirii,, 
Urfin. 

I.  Httic  inter^etet  pertetittrtfm y  ^i  Gaie^td.]  Elienf.  eshibetM- 
t0f  ^etet  fetmierum.  Ipfam  vero  rem  modo  nonnihil  divexfo  tit- 
dit  Valeiiut  Mazimns  lib.  i.  cap.  vii.7.  extera.  Mater  ,  inqutt, 
£>i  lyjii ,  ettm  enm  ettceftnm  utere  haheret ,  psrere  vift  efiSatjrifcttmi 
€m  iheiffte  protHgitrHm  interprete  ,  eUri^Mttim  m  poteuiiffimtum  Gnqi 
fa     tittis  fiuurum  ,  4f*rt»  ttim  eveuttt  ^agtteviu     Mobis  autem  lii  pOf- 

cc    '  '«'"'^pceccs  >  fant  GMttita*  >  ptout  •!«&  icdU  VidooM. 


3134        ^  ^     DIVINATIPNE 

tum  in  Sicilia  liominabantur ,  refpondcnmt ,  {^nt  ait 
Philidus)  eum ,  quem  illa  peperilTet ,  clarif&mum  Gr%- 
ciae  diuturna  cum  fortuna  fore. 
^o  Num  tc  ad  fabulas  revoco  vel  noftrorum  vel  Grse* 
corum  poetarum  i  narrat  enim  6c  apud  Ennium  Veila- 
y  Ifia        lis7iila: 

€0i0mn.  Excita  cum  tremulh  ams  attulk  artlhu  tumn^ 

Tatia  comtnemorat  lacrymans  exterritafomno^ 
Eurtdica  prognata ,  fater  qiiam  nofter  amavit^ 
?•  uazix»         Vires ,  vitaque  corpu  meum  nunc  deferit  omne^ 

I^am  me  vtfus  homo  pulcer  per  amoena  faUSla 
Et  ripas  raptare  ,  locosque  novos,  ita  fola 
Pofl-illa^  germana  foror  ^  errare  ^idehar  9  _ 
Tardaque  vefligare,  Cf  quarere  te  ,  neque  pofft 
Corde  capejjere»  femita  nulla  pedem  ftabilihat, 
^X  Exin  compellare  pater  tne  voce  videtur 

Hisverbis,  ^^cognata,  tibifunt  ante  gerenda, 

fion  CAlletu^  quemadmodam  vnlgati.   Stephanns  BTzantiooSi 
IccXiMTati  iUficvTfotv  fT(A^   2u(A»r.  y£Uanas  cciam  V.  H.  lib.xiu 
cap.46.  lAKwtmpmtmimu    Davif, 
'  S9'  Galle0td,]  Galeetdi  vetus  cpdex  ,  Scita  habct  Stephanos  if 

'to.  Vt4it  Philijiiti.)   Non  vidcturTuUii,  fedlibraiil  proxkai 
enim  ptzceffit ,  ut  fcriptum  apudJPhilffium  efl,  Giut.  Utique&cap^ 
17.  quumdixtflet  qutd  apud  tt  fcriptum  eji  &baedit,  nota  ret  tfit  & 
r  -  '«  r#  il>fo  mandata  monumentis,     GlOnOV. 

61.  0  gnAta ,  tibi  funt  ^c.'}  Sic  legendom  ,  non  ,  ut  vntgo, 
€9gnata ',  quamvis  Turnebus  eam  ledionem  tueatur  ,  fic  iotetpie' 
tans  ,  filiay  ijHod  cftm  aliis  liberis  nata  ejfety  inquit.  Qux  interpie* 
facio,  iimul  &  le^io  ,  cujus  interpretatio  eft  ,  ferri  non  potefi, 
&  piget  me  utramque  lefellere.  Lambin,  Cognata  tibi  funt  Mteff' 
renda,  Hacpater  &c,  ^rumna  poft,  exfiuvio.]  Sjc  Aldi  vctus,  uC 
omnes  mfl^  noftri ,  nili  quod  diftinftio  mea  eft.  videbatur  eoiin 
duiiusculum :  ante gerenda  {Hac  pater  effatuSf  germana  repente  reap) 
4u£Tf»mna:  pefi  exfluvio  &c,  quomodo  ediderat  Vi^lotius.  poft  edi» 
41  tranfpofuere  verAim.  Lambinus  prst^rea  cognata  ,  mutavit  Id  • 
gnatai  fecutus  con|e£luram  Turnebi,  cujus  meminit  Ub.  v.  AdreiA 
cap.  21.  Gruter,  Scd  cur  tacet  in  Vi^orianis  eflc  Hdc  effm''  p^ffft 
quod  fane  eft  ita  &  ex  Vofl^.  notatum  ab  patre,  2c  videtur  Eama- 
num.  Gronov,  Tihijunt  ante  gerenda  t/£rumna  :  pofi  ex  ftu^  f«f 
tmHareJtfiet,     Hac  effatu' pater.}  WuT^g,  tibifunt  ante  ger  ^¥ 

pater  effatus^  germana^  repente  rereffir,     e/£rumna  pofi:  «  ^*" 

tuna  refifiit,    At  abunde  patet  veifum  fecundum  alieno  o^' 

tum  efle  -,  quapropter  veteres  editos  omnino  fequendos  du  ia& 
In  rdiquis  vero  mutatioaibus  duccs  nobjs  jfucie  ff'"  *  ^ 
mcAS  Au^oxis,    DaviR 


\. 


ii-l  B  E  It     P  It  I  M  U  S.  ^t3f 

JlErmnk:  poff  exfiuvio  ^^fcrtuna  reftftit. ' 

Hac  p4Ur  iffatus  ,  germana ,  repent^  recejjit » 

Kicfifi  dedit  in  conJpt6lt$m  cerdt  cupitus : 

§lnam<iuAm  ^l  mfilta  manus  ad  cdli  carula  iemfla    - 

Tendebam  lacrymans ,  c  hlanda  vece  vocabam. 

Vix  £gro  ^tum  torde  mto  me  fomnu'  rtliquit,  ^  ettmtordt 

, :'  XXI.  Hisc,  BTiAMsi  fitfta  funt  a  poaa,non  ab-^«™*>- 
rfanttameniconfuetudmefomniorum.  Sit  fane  ctiamillud4* 
i  commenticium ,  quo  Priamus  eft  conturbatus , 

§i^ia  mater  gravida  parere  fi  ardenttm  factm 

Vija  efi  in  fomms  Hecuba :  quo  faSlo  pater 

Rex  ipfe  Priamus ,  fomnio  ^4  mentis  metu 

PerctUfuSf  ^^  curisfumptfG  fufpirantibus 

Exfacrificabat  hofiiis  balantibus* 

^^Tum  conje€lorem  poftulatf  pacempetem^ 

Vtfi  edoceret  ohfecrans  jipoUinem , 

§t!fo  fefe  vertant  tantd  fortes  fomnium. 

Ibi  ex  oraclo  *  voce  divina  edidit  ^  ^•cem 

jfpollo;  puerum^  primus  Priamo  quifortt  ^^**tt*^ 

Pofiilla  ^7  natus ,  temperartt  tollere ,  *^*^"* 

Eum 

^.-fMrtuna  re/lfiit,]  Sic  Pith.  &  Pal.  pt.  alii  refifiety  quod  8c  in 
[  *Blgg.  Pai  fec.  przfeit ,  recejftt  j  qui  &  inteipuaxerat ,  t/Erumn^ 
\t»^exflt$vio,  fortHM  recejit,  foitannon  malc.  Grttter, 
I  ■  Ci,  Multa  manus.}  Hic,noto  fatis  Hellenifmo,  mnlta  valetmul- 
;ttBn.    VirgiliusGeorg.  III.  22d. 

Mmita  gemern  ignominiam  plagasfue  fitperhi 

YiSoris, 

\  Uein  IV,  320. 

Multa  tjuerens  ^  atque  hac  adfasns  voce  f^ttentem, 

5ic  &  alii  Scriptoies  optimi.  Vide  Joan,  Voiftium  ad  Sulpicii  Se* 
▼eri  Hift.  Sacr.  lib.  i.  cap.  4.    Davif. 

^4.  Mentis  mttu  Percutfus.}    Lambinus  mentem,    ied  contia  mfll 
neque  erat  oecefle.  nam  mentis  firculfus  di£lum  t  ut  Terentio ,  4;»'- 
^ftijereulfus.  Guliclmius.     Gruter. 

6;.  Curis  fumptis  fufpirantibus.}  Simptui  eft  in  manufcripto,  hocj 
eftcorrcptus,  vel  quod  melius  puto,  cotifumptus:  ut  fimplex  fic 
pro  compoiito.  Vrjin,  Curis  fumptus  fufpiratibus,}  Edebatur  aa- 
tdt  fismptist  fed  mucavi  fecutus  Gulielmii  mentem  ,  &  libxum 
Fulvii  Urfini ,  item  mlT.  Pal.  pr.  tert*  &  Ubium  S.  Vidoiis »  in  qui- 
wa  hxiebat  alteium.  fumptuspro  confumptus  maceratus^tse,  Teiea- 
tius:  Ctirafumirurf  dum  tibifit  ^uod  placeat,     GiUter. 

tf^.  Tum^  conjeaorem  Oojiulat,}   Pall.  Omncs  Bc  S.  Vi£^oris  exem- 
plat  conjeEturam  ,  quoa  piobabatui  Gulielmio  ,  pio  conje£irici  Si^     • 
^jli     Idcm. 

^     UtmjtmtfratHt^Utrfi  ^ttm&ci  Ita  lefie  cdidit  F,  V^ 

Ppp  ppp  ppp  ftoxittJ. 


t 


3136  De      Diyi.NATIOME 

EHm ejfe  exitium  TroJ4 ^yeft4ui_Periamo, 

43  Sint  haec  ut  dixi ,  fomnia  hbularum  :  hisque  adjun* 

fatur  etiam  ^neae  fomnium:  quod  ^^in  Numerii  FaHi 
idoris  Graecis  ahnalibus  ejusmodi  eft ,  nl  oninia ,  quae 
ab  Mvitz  geila  funt»  quaeque  illi  accideruat»  eafuerinty 
quse  ci  fecundi^m  quietem  vifa  funt. 

XXII.  Sed  propiora  videamus.  cujusnam  modi  eft 
Superbi  Tarquinii  fomnium  ,  de  quo  ^^in  Bxuto  Accii 
loquitur  ipfe  ? 

44  70  CUm  jam  quleti  corpus  noBurm  impetu 
Dedi ,  {opore  placans  artus  langtHdos ; 

7>  yifum  eft  in  /omnis  paftor  4^  me  apfelUre', 

J)9US 

£lor*U]s.  inept^  ant^  &  poft  cufi  $  ruims  temprr,*  ,  bsMc  fi  ttlUnt, 
Pal/iec.  habebat,  natuj,  tetnpt^ret  t^Utre,  X^qdex  S,  Vidoris  iblam 
habebat ,  nat»s  tempora  ,  Eum  &c,  neque  plus  eiat  in  Fal.  pc.  auc 
7ithoeano,  nifi  quod  hic  ipfa  per  compendium ,  loco  rempors.  teit. 
tempora  &  telUret  quanti  tentpara  &  teliere,  tf»od  in  Numerii  Fskii 
PiSioris.  Conie£luram  Sigonii  adroifitdudum  Aldus  Meposi  itaqae 
necmihiexcIudendavideDatur;  quoinihii  fani  efletioirulgato,  m 
nttmerHw  FAbii  j  adprobafietque  alterum  Turnebi  cenfuia  j  p»  fe- 
quetulerit,  F.  Manucium  fic  inveniiTe  in  iibiis  antiquis.  GrMter, 
Quum  fic  laudat  Gruterus  Vi^orianum  ,  fic  depiimat  vulgatain» 
qux  maium  caufa  eft ,  uc  quod  ipieineptum  fatetui  ac  damnat,m 
fua  editione  letinueric  ?  quo  nihil  aliudfaftum ,  quam  utlf  Voffio 
matena  daietuc  in  notis  ad  Melara  pag.  44.  lefingendomm  hoiuai 
veifuum  ez  folo  fcilicet  optimo  fuo  codice  ,  quum  diu  ante  illum 
viii  doftifiimi  non  alitei  legeiint.  Etiam  illuftiavit  patei  lib.  ix.  Ob- 
ieivat.  cap.  20.     Gronov. 

69,  In  Numerii  Fdbu.'}  Antea  tnendofe,  Innumerum  Fabii.     K(^< 
ex  anciquis  libiis  lefiitulmus}  tres  enim  Fabii  Pi£):oies  fuere,  dad 
omnes  antiquitatis  notitid ,  Quin6tus ,  Numerius  ,  Seivius  }  qoo" 
xum  antiquifiimus   Quindius.    Nominantui  ^  Livio  ,  Agtmltf 
Maciobio,  Oiofio,  Nonio,  Ciceione.    F,Mamu, 

69*  Oe  quo  in  Bruto  ^ccitts  lotjuitur  ipfe,}  Veia  ledio  ,  de  fHt  i» 
Bruto  ^Accii  lo^uitur  ipfe,  Fabulam  autem  Accii,  cui  Biuto  nomew 
efiet,  fignificat  j  quam  Sc  ludis  Apollinaiibus  ,  qui  M»  Biutlab- 
fentis  nomine  fa^i  fuere,  adam  ,  intelligi  poteft  de  priocia  fidr 
lippica  Camerariw.  In  Bruto  sAccii  letfuitur  ipfe,']  Sic  quidem  paf* 
fim  Sed  apud  Vi^oiium  eft  ^ccius,  atque  ita  etiam  ex  MS.  Vo^ 
fiano  patei  notavit.  Ne  quid  inteicidat »  videtuc  fuiife  i»  Brus» 
utccii  is  loquitur  ipfe,     Giutei. 

.    70.  Cum  jam  tjuieti,^    Sic  quldem  ha^lenus  editi }  ied  sidvcriaB* 

tibus  membianis  Fall.  Fithoei  &  S.  Vidoiis  omnibus.    £«  enim 

SlHoniam  quieti,  qtiod  itcm  pooi  pro  poflquam  mcmiiiit  Donatus »  qut 

I        vmeatui.     Gruter.  | 

71.  Vifum  eft  in  fomnis ,  paftorem  ad  me  appellere  Peeus  lanigense^*^ 
^  iximia  fuithritMditn »  Du9S  CQnfanimtsns  metes  iodo-fU^ '  **  '"     TCf: 


L  I  B  E  R     P  R  I  M  tr  S.  3137 

1>00S  CQnfangmnm  arietis  inde  eligi » 
,  7*  PecHs  Unigerum  eximia  pulcritHdine  :  ,  ~^ 

Praclamremque  alterum  p  irnmolare  me : 
Deinde  ejus  germanum  cornibus  conmtier 
In  me  arietare^  eoque  iffu  me  ad  cafum  daris 
Exin  profiratum  terra  graviter  fauc\um  , 
Refupinum ;  in  C4I0  contueri  ma^imum , 
^c  mirificum  facinus ;  dextrorfum  ertem  fiammeum 
^  Kadiatum  folis  J^iiquier  curfu  novo, 
BJus  igitur  fommi^^  conjedoribus  quse  iit  interpreta-  45 
tio  liada,  videamus.  b  qa«fit^ 

BjeXf  rsqua  in  vita  ufurpant  hamines  ^  cogitant^  *'*"1^i"'" 
rant,  vident^ 

los  ,  qui  iintea  prxpofiero  otdine^  coUocati  legebantiu ,  ita  dige- 

xiendos  effe ,  admonait  Muietus  in  annotationibus  ,  quas  in  Te- 

zentium  edidit.  P,  Mannt.     Vtfum  efi  in  fomnis  pajior,}  Vulgati /^d- 

ftitrtm.    Aidi  yetus  &  ViAoiii- editio' ,  Vifm  efi  in  fmnis  pa^or, 

Xambinns,  Viftu  itif  psfioK  fed  nofiinm  iUud  ▼iiltut  in  quatuoc 

Pali.  in  Fith.  in  S.  Vi^otis ,  annotavitque  Gulielmius  diftum ,  uc 

ft^nafaSm»  efi,  Giutei.     Fatet  hinc  notavit  Vifn*  efi,  Gionoviu^. 

yifn*  fi  in  f^muis  pafior,']  Vulgg.  vffmm  efi   in  femniis  pafior  ,  nec 

^itei  e  noftrisKeg.  8c  Cantab.  Hanc  veio  le^ionem  ,  Ucet  de- 

fenibiem  Janum  Gulielmium  lit  na^a^,   lefpuic  Latini  fermonls 

jratio.    Quaie  cum  Bal.  Aldin.  dc  Vi^oi.  habeient  vifus  efi  m 

■fimnds^  nos  verfui  coniiilentes  edidimus  vifn*fi  in  fomnis  pafior , 

q^^od  Sc  Lambinus  jamdudum  feceiac.    Vide  G.  J.  Voffium  ad 

f  lagm.  Txag.^p.  109.    Davif  « 

7z.  PecHs  lanigerum,}  Nihiivariant  miT.noftri.  Bene  tamen  mo- 

'  net-P.  Manotius  Moietum  Notis  inTeientiam  iic  tianspooendos 

putaxe  verfus  :  ad  me  appellere  pecus  lanigerum  eximia  pnicritudine^ 

,£>uos  cenfangHineos  fc,  poteft  tamen  conftfteie  vulgatum.    Grwter, 

73.  Immolare  me,}  Quidin  mentcm  fueiit  Lambino,  cum  invelart 

,  9»€  daiet ,  cquidem  comminifci  non  poftum.    Quacunque  vero  de 

\  caufla  hoc  lit  aufus,  omnino  letinenda  eft  le£tio  vu]gata  f  quam 

.pmncs  omnino  libii  tuentai ,  at  ^  ipfa  res ;  quod  vidit  etiam 

<Sztiterus ;  nam  Bruti  fratiem  natu  majoiem  tiucKlavit  Taiquinius. 

XiviusUb.  I.  cap.  56.  .Biutus,  ifunm  ptimores  Civitatis  ,   in  ^uihus 

fraxrem  fuum  ab  avuncuio  (Tarquinto  Superbd)  interfeSutn  audijfet 

—  rx  indufiria  fadus  ad  imitationem  fiultitis  ,  ijuum  fe  fuatjue  pra- 

d       If  T^^gi  Jineret ,  Bruti  quoijue  hiud  abnuit  cognomen,     Adifis  tc 

j        yfium  HaUcacnalTeum  iib.  iv.  cap.  6f .  Davif 

,  Li^uiercurfunovo,]  PaU.  duo  prioics  meUotesque /i»^i«Vr. 
4\  miai  leftius.  Grstter.  Sic  ic  Vomanus.  Gronov.  Davi(.  conji- 
C        Httier  curjk  novo, 

.  Slua  in.vita  ufurpant  homines,']    Julius  Celfus  de  vit.  Cxf.  ^ 

P       .5.  Vernm  fit  ^ued  ait  ticero  ,  c[uod(jue  de  Homero  fcribit  5     ejus 
pi       mqtte  ea  vidtre  dormitntet ,  de  tjuibus  fapiffme  vigHarUes  fint  fr- 

^n  tff  PPP  »  ''^' 


3138        D  E    D  I  V  I  N  A  ir  t  O  H  ft 

§lu4que  agunt  'vtplantes  f  agttantque  ,  ea  fi  vtd  'H 

fomno  auidunt  ^ 
7^Mmus  mirurn  eft  w  fed  in  re  tanta  haud  t9mer\ 

imfroviso  offerunt; 
Proin  vidtf  ne,  quem  tu  ejfe  hehetem  deputes  ,  aqu^ 

ae  pecus , 
Is  fapientia  munitum  pe6ius  egregium  gerat  , 
c  •fimfum  Teque  regno  expeUat.  Nam  id  quod  de  fole  ^oftentum 

MSS.  efttibi, 

Populo  commutationein  rerum  portendit  fore. 
P.  XC.  77  Perpropinqua  7^hac  beneverruncent  populo.  79  not^ 

quod  ad  dexteram 
Coeptt  curfum  ab  Uva  fignum  prApotenti  pulcerrim\ 
Auguratum  eft  9  rem  Komanam  publicam  fummam 

fore* 

xxnt. 

liti  MiitAft  &  loqui.  Ubi  keendum  ,  di  tfomiro  fcribit  Enmus , 
fltrum^fi*  eA  videre,  Nofter  de  Somn.  Scip.  cap.  u  Fit  ut  C9gif4ti9- 
ms  firmouesque  nofiri  pariant  aiiquid  in  f«mno  tai§ ,  quaU  dt  Hvmm 
fcribit  Enmus,  dt  cjuo  videlicet  fepiUime  vigilans  ftl^at  cogitart  4fto* 
qui,  Ad  hunc  enim  locum  lefpicit  fcriptoc  iJle  •^tv^emvfA^  ,  tt 
jnanis  plane  (it  }•  F.  Gcsvii  conjedura.  De  le  ipfa  vide  Hiero- 
oymum  Ctolumnam  ad  Ennii  Fiag.  pag.  4.  &  Inteipietes  ad  Fe- 
tionii  Satir.  cap.  104.  Davif,    ■ 

76.  Minus  mirunt  efi.]  Hsc  tota  fomnii  interpretatio  conftat^ 
icptenaciis  :,  itaque  non  intelligo  ,  quid  fpeftaveriht  ii ,  qui  veie- 
xem  ledionem  mutarunt»  &  pro,  Mintts  mirum  tfi,  Jddmes  miraw 
dum  tfi*    P<  Manut< 

77.  Ptrpropiri^ua  hdc  &c.}    Lambinus  airipuit  Turnebi  f^rt  ptr 
fropinquam  hacbent  &c,  mal^  ficcontiaomnes  mC  perpvpinqmnw^ 
ittum,  pio  perpropinque  t  ut  crtbra  Virgtiio,  alia  aliis.'  Gulielmni» 
Gruttr.     Ptrpropin^uam,]     Vulgg.  perpropinqua  i  quzm   le^ioneffl 
pel&me  tuetui  GuJielmius  ,  quau  Gtaecilmo  fatis  obvio  denotaret 
idem  4|uod  perpropin^ue,    Hoc  enim  dato ,  Latina  noa  erit  oratio)  ; 
nam  barbarns  fit  oportet  t\m  perprepinjut  fort  rerum  ctmmmntionem  ' 
dicat.  Elienf  Sft  Bal,  noftei  propin<juam  s  eoque  modo  luculeate 
firmatur  Tumebi  conje^ura ,  quam  Lambinus  olim  ,  uosque  |am  ■ 
xecepimus.    Davif 

79.  Hacbene  vtrruncent»]    Pal.  pr.  8c  Pithceanus ,  efvcrrmicmt  ,^ 
neque  video  cur  admitti  non  debea^^    Gruttr, 

79.  Nam  (juod  ad  dtxteram,'}  Me  pes  Creticus  in  vedii  fit  Tio-- 
chaico,  G.  }.  Vofllius  ad  Fragm.  Triig^  p.  iio.  legit :  ifea»  qu*i 
dexterum  Capit  eurfnm  j  vel  ,  traie&o  pisverbio  ,  nam  ad  qutd 
dextermm,  Sed  nefcius  erat  vir  ille  magnus ,  voces  qieod  eut  apod 
Poetas  Diamaficos  unius  tantum  SyHabz  locum  crebzb  teneie.; 
Multis  id  ezemplis  piobavit  Chc,  Wflfius  de  SeQax,  caf  -  pag.' 
165;  feqq.    Davif 

flU4 


LflBEIlPllIMOS*  3139 

XXIII.  Age  munc  ad  externa  redeamus.  Matrem^^ 
PhaJaridis  fcribit  Ponticus  Heraclides ,  dodus  vir ,  audi- 
tor  &   difcipulus  Platonis ,  vifam  effe  vidcre  in  ^tom-d  infom- 
niis  fimulacra  deorum,  ^^qux  ipfa  Phalaris  domi  con-*"»^^- 
fecraviffet  :   ex  his  Mercurium  e  patera  ,  quam  d^xtra 
manu  teneret ,  fanguinem  vifum  efle  fundere :  qui  cum 
terram  attigiffet,  refervefcere  videretur  fic,  ut  tota  do-»^ 
mus  fangoine  redundaret.    Quod  matris  fomnium  im- 
manis  ffii  crudelitas    comprobavit    Quid  ego  ,  quae 
itiagi  Cyro  illi  principi  interpretati  funt ,  8"  ex  Dinonts 
^riicis  libris  proferam  ?  nam  cum  dormienti  ei  fol  ad 
.  pedes  vifus  euct,  ter  euni  fcribit  fruflra  appetiviffe  ma- 
nibus ,  ciim  fe  convolvens  fol  elaberetur ,  &  abiret :  ei^ 
magos  dixiffe  (quod  genus  lapientum  &  dodorum  8*  ha- 
;  bebator  in  Perfis)  ex  triplici  appetitione  folis ,  xxx.  an- 
nos  Cyrum  regnaturum  effe ,  portendi.    quod  ita  con- 
tigit.    nam  ad  feptuagefimum  pervenit ,  cum  xl.  natus 
annos  regnare  coepiffet. 

£ft  profedo  quiddam  etiam  in  Barbaris  gentibus  prae-  47 
ientiens  atque  divinans ;  fiquidem  ad  mortem  profi- 
!  cifcens  Calanus  Indus  ,  ^3ctim  adfcenderet  in  rogum 
\  .wpdetUbcm  ,  O  prs&clarum  difceffum  ,  inquit ,  e.vita  ! 
'■  cum ,  ut  Herculi  contigit ,  mortali  corpore  cremato  , 
I  in  lucem  animus  exceuerit.  Cumque  Alexander  eum 
I  TOgaret ,  fi  quid  vellet ,  ut  diceret ;  Qptime  ,  inquit : 
i  pro- 

to.  §lfi£  ipfa  PhaUris,^  Revocavi  quod  erat  in  Tal.  pu  fec.  & 
;  jnenibianis  S.  Vi^loris.  nam  Fithoei  liber &  Maifi  editio  non  habeot 
vocem  tcniam.  y\x\giti'^  PhaUridis.  &  veibfialiiadhuccodicesca 
voce  caient,  abjiciatur.  Gruter,    Davif.  lcgit,  ^ud  ipfe  Phaiarii, 

Si.  Ex  Dinonis  Perficis  libris.}  Haud  alitei  Pal.  tert.  ac  quait. 
item  S.  Viftoiis ,  niii  quod,ad>iciant  litciam  1  Dinonifi.  inde  natum 
pliblicatorum  haftenus ,  Dionyfii,  inteiim  videatui  Muietus  libio 
xz.  cap.  14.  Vai.  Left  Gulielmiusputabat  gloflema  volibris ,  &  vi- 
detor.  Grmer.  Ex  Dinonit  Perficis  proferam.]  Vulgg.  Perficis  iihris 
pr^ftram.  At  media  vox  manifeftarium  eft  Gloffema,  prout  ante 
me  videiont  Jan.  Gulielmius  &  Joanl^  Ciericus  i  quapioptei  eam 
dazimus  expungendam.  Certe  Dinonis ,  non  ^i^xovf  Htfo^tKAe , 
le     Tti  TltpvtitA  laudant  Athenseus  ,  Diogenes  Laertius ,  Sc  alit. 

Habehatur  ih  Perfis.^    S.  Viftoris  in  fuper  fis  ,    conricitqae  • 
G     «liiiius  in  Sufis,  ego  iinxerim  potius  habebtuur  iffis ,   fi  tameft^ 
al    'ud  eft  mutandum.    Gruter. 

.  Citm  afcenderet.)  Fai.  pr.  8c  S.  Viftoris  ,  infcenden$f  Pithoet» 
di     fsdcra:  undefocit  Gulielmins,  efcenderet.  idem. 

pn  fn  ^n  3  t^-  ^»- 


3140         De     DlVIHATtONE 

propedicm  tc  vidcbo.  q^od  ita  contigit.  natn  Babylone 
'  paucis  pofl  dicbus  Alexandcr  cil  mortUBs.  Difccdo  pa- 
7.  B.  rumper  a  fomniis :  ad  quas  mox  rcvertar.  Qua  node 
tcmplum  Ephcfiae  Dianae  dcflagravit ,  cadem  conftat  ex 
Ol^^inpiade  natum  efTc  Alexandrum  ,  atque  ubi  lucere 
coepiffct ,  clamitafle  magos ,  pcftcm  ac  pcmiciem  A- 
fiae  proxima  no(5te  natam.  H^c  de  Indis  6c  Magil 
Redcamus  ad  fomnia. 

48  XXIV.  Hannibalem  Coelius  fcribit ,  ciim  8400- 
lumnam  auream  ,  quae  cflet  in  fano  Jononis  Lad- 
niae,  auferre  yellet»  dubitaretque ,  utrum  ea  folidaeAt^ 
an  extrinfecus  inaurata  ,  pcrtcrcbravifle  :  cumquc  foli- 

e  ft«uiC  dam  invcniflet,  «ftatuifle  t<illerc:  ei  fecundiim  quietem 
fctquc  4/«.  vifam  efle  Junoncm  praedicere ,  ne  id  facerct  ,  minari- 
que,  fi  id  feciflet,  fe  curaturam,  ut  eum  quoqiic  ocu- 
f  "^j*'  ^^^ »  ^^0  ^c^c  videret ,  amitteret :  idque  ab  homine 
s:"fomrao  ^^"^^  ^°  ^^^  negledum  :  itaque  ex  eo  auro  ,  quod 
coiumnsc  ^cxtcrcbratum  cffet ,  buculam  curafle  faciendam  1 
Jdss,        Sc  cam  in  §fumma  columna  coUocavifie. 

49  Hoc  ^idem  in  Sileni,  quem  Coelius  fequitur,  Graea 
h  itcm^4i»^hiftoria  eft  :  is  autcm  diligentifiim^  rcs  Hannibalis  p»* 
Ld^r&  ^^^^^^'  Hannibalcm,  cum  cepiflet  Saguntum -,*n- 
aiiT.         ^^^  ^^^  ^^  fomnis  a  Jove  in  deorum  concilium  vocari: 

qu6  ciim  veniflct,  Jovem  imperaffc  ,  ut  Italise  beHum 
infcrret ,  ducemque  ei  unum  ^  concilio  datum  :  quo 
illum  utentem ,  cum  exercitu  progrcdi  coepiffe :  tum  ci 
ducem  illum  praecepifle ,  ne  refpicerct :  illum  autejn  id 
diutius  facere  non  potuifle,  clatumque  cupiditate  rdpc- 
xjffc:  tum  vifam  beluam  vaftam  &  imnaancm  ,  cir- 
cumplicatam  ferpentibus ,  quacumque  incedetet ,  omnia 
arbufta ,  virgulta ,  teda  pervertere :  &  eum  admiratum 
i  quidnamquaefiffe  de  deo,  >quodnam  iliud  eifet  tale  monltrum: 


^    14.  Cdimnam  aundm  ,  ^i^  tjftt  in  fano  Jnnonis  Ldcini^^l    Libri  i 
*noftii  fex  aut  Zjcm,  aut  LuaA.  fotth  inquit  Gulielraius,  Lnctnt^  | 
malim  vulgatum,  Gmur,     Columnam  anretm  ,  qn*  ejpt*  '-  ^ —  Jif  \ 
mnis  Ldcinid,}    Flciiquc  Cbdiccs  Licia  ,  Ljciat  vcl  [Ut- 

proptcc  Guliclmius  fcponendomcon^cit,  fttatffef  in  onis 

Lucina.  Fiaetciquaffl  vcio  quod  in  hujusmodi  nairatione  (nm 
Junonis  Lucina  mcraocarc  ,  loco  ubi  fitum  eflec  omiiTo  ,  rfiis 
cft  abfuidura  j  columnAm  Aurtam  folidam  in  Junonis  LacintA  rM- 
flo  facratam  fuiffc conftat  ezLivii  lib.  xxiv.  cap.  $•  arf-'*-  ul- 
«aca  lc^o  non  cft  centanda.    Davif. 


LlBER     PriMUS.  314I 

&  deum  refpondifle ,  ▼aftitatem  effe  Italis :  praecepifTe- 
ows  9  lit  pergcrct  ^  protinus  :  quid  rctrd  atquc  i  tcrgo  k  protenns 
ncrett  ne  laborarct.  ^^. 

Apud  Agathodem  fcriptum  in  hiftoria  cft ,  Hamilca-  50 
I  idrem  Carthaginienfcm ,  cum  oppugnarct  Syracufas »  vi-  F.  XCL 
fam  effe  audirc  Yoccm ,  fe  poilridic  ccnaturum  Syracu- 
^4$  :   ciim  autem  is  dies  iUuxifTct ,   magnam  fcditionem 
'  m  caftris  ejus  intcr  Poenos  &  Siculos  militcs  effc  fa- 
^am »  quod  ctim  fenfiffent  Syracufani  ,  improvisd  eos 
in  caftra  imipiffcHamiicarcmquc  ab  iis  vivumcffc  fub- 
Jatum.     Ita  rcs  fomnium  comprobavit.    Piena  cxcm- 
ploram  eft  hiftoria ,  tum  referta  vita  communis. 
y    At  veri^  P.  Decius  illc  ,  Q.  F.  qui  primus  c  Deciis  Sl 
i  conful  fuit ,  ciim  cftct  tribunus  mihtum  M.  Valcrio ,  A. 
1  Comelio  confuhbus,  \  Samnitibusqueprcmereturnoftcr 
I  <xercitus ,  cikm  pericula  proeUorum   ini^ret  ^audacius , 
'  i3(ioncreturque  ,  ut  cautior  effet,  dixit,  quod  exftat  in 
annalibus:  fibi  in  ^fomhis  vifum  cffc  ,  ciim  in  mediisl  fomnui 
hoftibus  vcrfaretur,  occidere  cum  maxima  gloria.    Et"''/* 
.tum  quidem  incolumis  exercitum  oblidione    liberavit. 
VoSt  triennium  autem  ,  ciim  conful  effet ,  devovit  fc , 
'i&  in  acicm  Latinorum  irrupit  armatus.    quo  ejus  fa(5bo 
r^perati  funt   &  deleti  Latini.    Cujus  mors  ita  glorioia 
r  £iit  9  ut  candem   concupifcer^t  filius.    Scd  veniamus  5^ 
[aunc  ,  fi  placet ,  ad  fomnia  philofophorum. 
[      XXV.  EsT  Apun  Platonem  Socrates,  ciim  effetin 
cuHodia  publica  ,   dicens  ^f  Critoni  fuo  famihari  ,  fibi 
)  poft-  tertium  diem  cffe  moricndum :  vidiffc  ">  fc  in  fom-  «>  ««»«  fe 
nis  pulcritudine  eximia  foeminam ,  quae  fc  nomine  ap-  ^1^'^*  ^ 
pellaiis   diccrct  Homericum   quendam  cjusmodi   ver- 
fum  : 

S^  Ttftia  ti  PhthU  tmpeftas  Uta  locablt. 

Quod 

S5.  Crifni  fuo  familUri,']  Ita  quidem  (t  res  habet,  ut  conftat  ex 
Platonts  Crttone  pag.  370.  Ergo  inemoci^  Japfus  eft  Diogenes 
X«aeitias  ,  qt]i  lib.  11.  $.  36.  faoc  iEfchini  didum  ttadit.  Vide 
Ch^Wdium  pag.  172.  DAvif 

T»r$$a  te  Phthis  tempejflas  &c.'\    Verfus  cft  apud  Homctum 
U*      fs.  363.  dc  profertut  ab  AchHle  hoc  modo: 

Tl  ia  autera  urbs  in  Theifalia  ,  AchiHis  patria  ,  quae  quid  com- 

m  e  habeat  cum  morte,  &  qua  rarione  Socrates  hoc  verdi  piae- 

m  eatur  t   fe  testio  die  moriturum  ,  quaeiitum  eft.    Qua  de  tt 

cu  i  ego  fic  Simco  Bofias  loqueremur,  dixit ,  quod  6c  tDibi  veiie- 


•    1 

3141     DeDivihatioke 

Quod  ut  eft  diftum ,  fic  fcribitur  contigiffe.  Xenophoti 
■  ^"*  ^/,7  Soaaticus,  "qui  vir  &  quantus?  in  ca  militia,qaaaun 
o°cxitu$"'^y^°  minore  pcrfundus  eft  ,  fua  fcrilat  fomnia  ;  quo- 
4/,v.  rum  o  eventus  mirabiles  exftiteront. 

53  Mentiri  Xenophontem  ,  an  ddirare  dicemus  ?  Quid 
f .  B.    fingulari  vir  ingenio  Ariftoteles  ,  &  paen^  divino  ?    i- 

pfene  errat  ?  aii  alios  vult  errare  ?  ciun  fcribit ,  Eude^ 
mum  Cyprum ,  familiarem  fuum  ,  iter  in  Macedoniam 
facientem  Pheras  venifle  ;  qux  erat  urbs  in  Thefia& 
tum  admodum  nobilis ,  ab  Alexandro  autem  tyranno 
^7  crudeh  dominatu  tenebatur :  in  eo  igitur  oppido  ita 
graviter  aegrum  Eudemum  fuifle,  ut  omnes  mediddif- 
Sderent:  ei  vifum  in  quiete  egregia  facie  jj^venem  dir 
p  bievt  cere ,  fore  ut  P  perbrevi  convaTefceret  y  pauasque  diebus 
«/»•*  interiturum  Alexandrum  tyrannum  •  ipfum  autem  £u- 
demum  quinquennio  poft  domum  efte  rediturum.  At* 
que  ita  quidem  prima  ftatim  fcribit  Ariftoteles  confecu» 
ta;  &  convaluifie  Eudemum;  &  ^^ab  uxoris  &atiibus 
interfedum  tyrannum  ;  quintQ  autem  anno  exeuntei 
cum  effet  fpes  ex  iiio  fomnio  »  in  Cyprum  illum  ex 
Sicilia  efle  rediturum  »  proeliantem  eum  ad  Syraco^ 
occidifTe:  ex  quo  ita  iUud  fomnium  elTe  interpretatum» 
ut»  cilm  animus  Eudemi  i  corpore  excefferit,  tum  do^ 
mum  revertiiTe  videatur.  ' 

54  ^Adjungamus  philofophis  dodiffimum  hominem» 
<!  jtsMSS,  poetam  quidem  divinum  ,  Sophodem  :  qui  ,  c&m  ex 
M  adjun-  aede  Herculis  ^^patera  aurea  gravis  furrepta  effet ,  m 
**"•        fomnis  vidit  ipfum  deum  dicentem  ,  qui  id  feciflct. 

Quod 

xat  ia  mentcm ,  per  Pbthiam  mortem  &  intctitum  iigtufican, 
fpe&atS  vi  nominis,  quod  videtur  oitum  ^  vcrbo  ^diyai  9c  ^9m»> 
quodvalet  intereo,  confumor»  corrumpor.    LambtH, 

$7.    Cr»deli  domttMtu  tenebatHr.]  Iftud  eft  ^  Codicibus  ,  &  Vido- 

lianis,  proquo  vulgatl  >  prmtbatur,  facinus  pioculdubio  eoiumi 
quibus  ignota  vis  verbi  alterius.     Gruter, 

%%,  KAb  uxoris  fratribus.]  Diodoius  Siculus  BibK  lib«  zvi.  pag. 
417.  *Axi^AfJp@'  0  ^tpHv  rt/pat¥*®'  &«■&  «r«c  iJtUi  yt{fatiiuc  Baj&i; 
Kut  Tm  TauThc  d^>^foef  Avx,0<ppov^  ka)  TtTt<p9VU  ti^ho^ifi^ 
Tcrtium  fratrem ,  noniine  Pytholaum ,  iis  aceenfet  Flut — *-  » in 
Pelop.  pag.  297.  Tbeben  folam  memorant  Noftef  de  lo  lil^ 

11.  cap.49.  acdeOffic.lib.il.  cap.7.  Valeiius  Maxin  ix. 

cap.  13.  3.  cxt.  &  alii.    DAvif, 

89.  Pdtera  aurea.']    Non  pateram  duream  ^  ied  fv^»!'»  «v» 

(arenam  auream ,  ex  aice  fublatam  tridunt  au^ox  vit«  S--'-  t  & 
Temlliws  de  Amm.  cap«  4« •    idtm. 


LiberPrimus.      *  3143 

Quod  femel  ille  iterumque  neglexit    ubi  idem  fspius» 
y»afcendit  in  Ariopagum  :   dctulit   rcm.    Ariopagitae 
comprehendi  jubent  eum  y  qui  a  Sophocle  erat  nomi- 
natus.  Is»  quaeftione  'habita  «  confeilus  eft,  patcram*'  "«/«adlur 
quc  rctulit.    Quo  fado  ,  fenum  iUud  Indicis  Hcrculis*'^*»-     ' 
nominatum  eft. 

XXVI.  Sed  Qjiib  ego  Graecorum  ?    nefcio  quo^^ 
i&odo  me  ma^  noftra  deledant.    Omncs  hoc  hiftori- 
o»  Fabii,  Gellii,  fcd  proxime  Coelius.    Cimi  bello  La- 
tino  Indi  votivi  maximi  primCim  fierent ,  civitas  ad  ar«  P*  XCIL 
ma  repente  eft  excitata.    itaque  ludis  intermiffis  inftau- 
lativi  conftituti  funt.    qui  antequam  fierent ,  ciimque 
jam  populus  confcdiffet,  fervus  per  circum,  cilm  virgis 
csedcretur,  furcam  ferens  dudus  cft.    Exin  9icuidam 
niftico  Romano  dormienti  vifus  eft  venire ,  qui  diceret, 
?*pr«fulem  fibi  non,  placuifle  ludis  ,  idque  ab  eodem 
iuffana  cffe  eum  fenatui  nuntiare :  illum  non  cffeaufum*  ^ 
^^itcrum  effe  idcm  vifum,  6c  monitum  ,  ne  vim  fuam 
cxpcriri  vellet :  ne  tum  quidem  effc  aufum.  exin  filium 
ejuscffemortuum:  eandem  in*fomnis  admonitionem «  «/» 

fuiffe^®"***"*» 


teit.  fctndit,  ut 


•/°'  ^/^«»'''>  »»  ^ArlopAgum,^    Pal.  fec.  fcMdit,  t 
'wcatui  «cidiflTc  vctus  fcripiwra,  ifctndit,    Giuter. 

9^'Cuidam  TMfiico  li^mano,'^  Hujusce  viri  nomen  haud  e£Feiuitt 
Aiaobiuslib.vii.  pag.sotf.  &  Minucius  Fclix  oa.  cap.  7.  Dio- 
nytio  quidem  Halicainaflcnfi  Ub.  vn.  cap.  6%.  Plutaicho  in  Co- 
nolanopag,22j.  &  Auguftino  C.  D.  iv,2tf.  viii,  13.  Titus  La- 
^os  yeiLatinius  appellatur :  Maciobio  verd  Satuin.  lib.  i.  cap.  11, 
^»i«w.  At  cum  Tib.  Arinium  rcac  ,  puto  ,  vocant  Livius  lib. 
iV^P'36.  Valciius  Mazimus  lib.i.  cap.7,  4.  8c  Laftantius  Div. 
*Wtlib,n.  cap.7.    Davif. 

91*  Prafuitm^i  non  placHifTt^]  Tacct  hcic  Guliclmius ,  fed  ta- 
^  cam  annotarit ,  legi  in  S.  Viftoris  5c  Pithceano  prafultm ,  non» 
*^haftenushabuimusineditis,  pr^fuhatortm ,  fciipturam  receptam 
^eci,  tanto  quidem  fidentius,  qudd  non  compaieret  in  uUoPala- 
tiooiun],  in  quibus  omnino  erat  hxcnoftra.  Haud  aliter  Capito- 
"OM  in  Marco  Philo(opho  cap.  4.  Fuit  in  faliatu  &  praful  &  vatts. 
t||pculdQbio  talc  quid  invenit  &  in  fuis  Vlftorius  ,  fcd  non  aufus 
^^  cxprimeie.  Gruttr,  £go  nuUam  editionem  nancifci  potui ,  in 
^'^exhibeietur^r4/i«//4|^M».,  fed  in  omnibus  prafultortm  ,  &  id 
<*pmor  voluit  Giuteii  mens ,  etfi  manus  pofueiit  aliud.    Gronov^ 

,p»  Iftrum  tjft  idtm  jujfum,}  Non  mihi  fit  dubium  reponcnduin 

H>»»,  quemadmodum  extat  in  Pall.  ScPith.  &^.Vi^  qui  ultinMis 

^rapradifert^  habebat,  dormitnti  vifum  tjivtnirt,  non  aufus  au- 

*^iiiiii  doleic  vulcatum,  quod  veritas  hujus  loci  non  ita  apexta 

.  «i^^Js  nt  ptioiis.    Grttttr. 

f^^p  ffp  fn  J  ^*-  ^^' 


3^44       15  E     D  I  V  I  N  A  T  I  0~N  E 

fuifle  terdam.    tum  illum  etiam  debilem  faAum  ,  tem 
ad  amicos  detuliOfe  ,  quorum  de  fententia  lei^icull  ia 
e  M  M»  <^uriam  efle  delaturo »  94cumque  fenatui  fomnium  enar- 
kahHt       raviflet»  pedibus  fuis  falvam  <domum  revertiiTe.  Itaque 
fionium.    fomnio  comprobato  a  ienatu,  ludos  illos  iterum  inlhu- 
S^ratos  memorias  proditum  eft.  95  C  vero  Gracchus  mul- 
tis  dixity  ut  fcriptum  apud  eundem  Coelium  eft,  fibi  ia 
fomnis  quaeiluram  petenti  Ti.  fratrem  vifum  effe  dice- 
rc,  quam  vellet  cunAarctur ,  tamen  eodem  fibi  leto , 
quo  ipfe  interiffet ,  effe  pereundum.    Hoc  antequam 
tribunus  plebi  C.  Gracchus  fadus  effet ,  &  fe  audiffe 
fcribit  Coelius ,  &  dixifle  multis.    quo  fomnio  quid  in- 
veniri  poteft  certius  ^ 

XXVII.  Q^uiD  illa  duo  fomnia  ,  qu«  crebenimJ 

commemorantur  a  Stoids ,  quis  tandem  poteft  contem- 

nere  ?  unum  de  Simonide :  qui  ciim  ignotum  quendam  i 

projeAum  mortuum  vidiffet ,  eumque  humaviffet ,  ha- 

beretque  in  animo  navem  confcenderc  ,  moneri  vifus 

eft,  nc  id  faccret ,  ab  eo,  quem  fepulturi  affecerat:fi 

navigaffet,  eum  naufragio  cffeperiturum:  itaque  Simo- 

nidem  rediffe :  periffe  ceteros ,  qui  tum  navigaffent. 

57     Alterum  ita  traditum  ,  clarum  admodum  fomniunu 

?•  B.     Cum  duo  quidam  Arcadcs  familiares  iter  tink  facerent» 

v  copo      &  Me^aram  veniffent,  altcrum  ad  vcauponem  «dcver- 

nemAfJ'.    tiffe;  ad  hofpitem  ,  akerum.   qui  ut  cenati  quiefcerent, 

o/J^'*     ^.Qjj^y^jjj  node  vifum  cffe  in  yfomnis  ei ,  qui  erat  ia 

xdivet"     ^ofpitio  ,  iJlum  alterumorare ,  ut  fubvcniret,  quddfibi 

tideaiii,     a  cauponc  interitus  pararetur  :  eum  primo  perterritum 

</m        fomnio  furrexiffe:  dcin  ciim  fe  collegiffet;  idque  vifum 

ionuiiis.     pro  nihilo  habendum  effc  duxiffct  ,  recubuiffe  :  tum  ci 

dormienti  cundcm  iUum  vifura  effe  rogare  ,  ut ,  quo* 

niam  (ibi  vivo  non  fubveniffet  ,  mortem  fuam  ne  ind- 

tam  effe  pateretur :  fe  interfcdum  in  plauftrum  a  au« 

,    ponc 


94.  CHm^Me  fendtm  fmnium  endrrMviJfet,}  Pal.  pr.  hcic  roancas 
e0ob  folium  excifum.  fed  fec.  ommno  non  agnofcit  cumejtu.  unda 
fufpicoi  effe  a  libraiiorum  liberalitate  ,  ^rahendamqne ;  li- 

teram  poflremam  ab  illo  enarravijet,  Grutcr.  Sed  etiam  non  )ec 
cblivioni  daii ,  moz  in  VH^rianis  ezemplaribus  edi ,  ^edAu  m\ 
falyum  demum  revenijpe,  Qu«  quiiita  voz  ftatim  ezcidit  inc  csj 
cditionibus,  qunm  tamen  ezftet  quoque  in  Voifiano.  Gr« 

9f.  Cajus  vera  Gracchus  irc^l    Auiibns  admodlUQ   ^^*' 
Vi^totis,  Graccbm  vtro  Cajm,  GiQter. 


i 


^ 


,LlBER     PrIMUS.  314^ 

ponc  cffe  conjeftum  ,  &  fuprk  ftercus  injc(ftum  :  petc- 

te,  utman^  ad  portam  adeffet ,  priusquam  plauftrum 

cx  oppido  exiret.    hoc  ver6  fomnio  «cum  commotum^  eam 

Jnznh  bubulco  praefto  ad  pbrtam  fuiflTe:  quacfifle  cx  co,^'*J^'*^'» 

qnid  clTet  in  plauftro  :  Ulum  pcrtcrritum  fugifte  ,  mor- 

tanm  crutum  cffc  :  cauponcm  ,  rc  patefa<5ta  ,  poenas 

dcdiffe. 

XXyill.  Q  u  I D  H  o  c  fomnio  9^  dici  poteft  divinius.^  58 
fed  quid  aut  plura  aut  vctera  quaerimus  ?  faepe  tibi 
meura  narravi ;  faepe  ex  te  audivi  tuum  fomnium :  Me, 
>7  cifra  Afiae  Proconful  prsecffem  ,  vidiffe  in  quietc  , 
cftm  tu  cquo  advedlus  ad  quandam  magni  fluminis  ri- 
pam,  provcdus  fubit6  atque  delapfdsin  flumcn,  nuf- 
quam  apparuiffcs  ,  me  contremuiffe  ,  timore  perterri- 
tum:  tum  98  te  repentc  laetum  cxftitiffc  ,  codemque 
«quo  adverfam  afccndiffe  ripam  ,  nosque  inter  nos  cffe 
complexos.  Facilis  conjedura  hujus  fomnii :  miliique 
i  peritisin  Afia  praedi<aum  cft,  forceos  cventusrcrum, 
qui  acciderunt. 

ycnio  nunc  ad  tuum.  audivi  cquidcm  cx  te  ipfo ,  fed  59 
mihi  faeplus  nofter  Salluftius  narravit :  ciim  in  illa  fuga, 
Bobis  gloriofa ,  patriae  calamitofa,  in  villa  quadam  cam- P.  XCIIL 
pi  Atinatis  manercs,  magnamque  partem  nodlis   vigi- 
Mes,  adlucera  denique  aarfte  &  gravitcr  *>  dormitare  a  meMS. 
CCEpiffc.    Itaque  ,  quamquam  iter  inftaret ,  te  tamen  ^  doimite 

5«.  Dici  potefl  divintus.]    Ordo  vcrborum  cft  l  \i6tot.  &  Bal.  ' 
nam  vulgg.  <lurc ,  did  diviniHs  potefl.    In  vocum  collocacione  mu- 
tatiooes  alibi  quoque  fecimus ,  at  nusquam  ,  nifi  bonorum  Codi- 
^fideoizi}  nam  de  talibus  oainutiis  femel  Ledoies  monuilTe 
infficit.    DaviC. 

97,  Chm  ^jis  Proconf.  prdepm.']  Ita  rcde  editio  Vi^oiii ,  &  ac- 
^Qit  plani  Pal.  tert.  quart.  8c  S.  Viaoris  ,  in  quibus  procis,  nam 
^'tcri  fctipti ,  provincHi,  reccpta  leftio,  provincid.  Gruter. 
f*/**  ^' *''/"«"  ^'•f*'»  ex/iitiife.']  Rcg.  &  Cantab.  habent  exfiUiJfii 
*^ '^CQJtentibus  meJioris  notas  Codicibus  ,  nihil  eft  mutandum. 
Aoftor  dc  BcU.  Afric.  cap.  7.  Latent  enim  in  infidiis  e»m  e^uis  inter 
^alies,  &ftd,it%  exiftunt,  hoc  cft  apparcnt.  Illic  Elicnf.  noftet 
^ntHnti  fcd  mihi  jam  noa  videtur  audiendus.  Infra  noftcr  cap. 
^^\  Snbmerfus  e(juus  voraginibus  non  exftitit,  Ubi  non  crai  cut  VOX 
««imaGmiero  difpliccret.  Itcriim  lib.  11.  cap.aa.  T<^«  ^uidAm 
"R^  "~  exftitijfe  repente ,  <Sr  eum  adfatus  ejfe  qui  arahat.  Agellius  ^ 

?!^  Attic.  lib.  XVI.  cap.  19.  Inter  h4c  eorum  verba  ^rionem  cum 
V'!£c  ^  *'^t*f»^*'9  f»»f  ^uibus  fe  in  fatum  ejdemtavtrat  >  exftitijfe^ 
»i«efii8ccuitiuiiilib,vii.  cap.x,t4.    Davif, 

99»  Ci^ 


3146         De     DlVlNATIOKE 

filentium  fieri  juffifTe  ,  neque  c&  paflum  te  excita)i| 
ciim  autem  experredus  efies  hora  fecunda  fer^  ».  te  fiiji 
^fomnium  narraviffe:  vifum  tibi  c&^  cum  in  locisfoli^ 
moeilus  errares ,  C.  Marium  cum  fafcibus  laureatis  qus^ 
rere  ex  te.  quid  triftis  cSes:  99cumque  tu.te  tua  patitl 
vi  pulfum  cSe  dixifTes ,  prehendifle  eum  dextram  tuani|| 
Sc  bono  animo  te  juHiire  eife  »  lidorique  proximo  trsrj 

.  '  didiile ,  ut  te  in  monumentum  fuum  deduceret :  6c  di-! 
xiife  ,  in  eo  tibi  falutem  fore.  tum  &  fe  exdama& 
Salluftius  narrat ,  redituni  tibi  ceterem  5c  gloriofuiD 
paratum ,  &c  teipfum  vifum  fomnio  dele(5tari.  nam  illud 
mihi  ipfi  ccleriter  nuntiatum  cft ,  ut  audiviffes,  •  in  mo-; 
numento  Marii  de  tuo  reditu  magnificentiilimum  iflad ; 
fenatiis  cbnfultum-effe  fiacftum,  rcfercnte  optimo  &da- 
iriflimo  viro  confule ,  idque  frequentiilimo  theatro  ,  in< 
credibili  clamore  &  plaufu  comprobatum  :.  dixifle  te  , 
mihil  iUo  Atinati  fbmnio  fieri  poile  divinius. 

60  XXX.  A  T  M  u  L  T  A  falfa.  Imm5  obfcura  fortaffe 
Hobis.  fed  fint  .falfa  quaedam  ,  contra  vera  quLd  did« 
mus  ?  quae  quidem  multo  plura  evenirent »  (i  ad  quic* 
tem  integri  iremus.  nunc  onufti  cibo  5c  viiio  pertur- 
bata  &  confufa  cernimus.  Vide ,  quid  Socrates  in  ?kr 
tonis  Politia  loquatur.  Dicit  enim  ,  Cum  dorfmentih» 
ea  fars  ammi ,  qua  m$ntis  ct*  rationis  fit  particeps ,  fifits 
langueat :  illa  autemy  in  qua,  feritas  qttAdam-  fit  atqm 
agreftis  immanitas  f  chmfii  *  immoderato  okftttfefa^  fe* 

tit 

99.  CHnujHt  tu  te  tma  pMrU  vi  fHlfmn,^  Melius  fbitaffe  Fall.  ties 
eumqut  te  tu  patria  vi  irc,  nam  quait.  te  tum  patr,  Vidodi  cditio 
habet  cumque  de  tua  patria^  $«  Vidoxis  libei  cuntque  tn  pMria  vi 
fulfum ;  foifan  optim^.    Gruter,  * 

1.  In  monumento  Marii,]  Hoc  fomnium  fufe  refieit  Valerias  Mt- 
ximus  lib.  i.  cap.  vii,  5.  ubi  notat  in  ade  Jovis  Mariana  S.  C  de 
feditu  Ciceronis  effe  faSls^m,  Confiiles  autem  factc  F.  Lentulns  & 
Q,.  MeteUus  ,  quoium  ille  noftio  fiiit  pixcipuus  falutis  auftor. 
Yidelis  Oiat.  ad  Quir.  poft  Keditum  cap.s*  fcqq.  &  poft  B.ed.  ia 
Sen.  capp.3,4.    Davijl 

2.  Immoderato  tumefaHa  potu  y  atque  pafiu,'^  Vulgg.  9kfiupefaEta\ 
fcd  optime  legitui  in  Elienii  noftio  tumefaSa  ,  uquiden  *  i 
/ui^-H  -Trhno-^h  tiabet  Plato.  Fizteiea  lepugnat ,  ut  qua  f<- 
fa^a  fit  y  exfultet  &  immederate  jaSetur.  Aitemidoius  Oneii  .  r. 
Cajgj.  8.  Ai  yt  a/u*rpot  Tpo^aei  ouSi  srfof  mjtS  t»  «a»  arjipi  lea 
Uuv  To  ethft^ie,  Kon  alitet  quam  lepizfentat  Uie  Codei  ooc 
Ciceionis  locum  olim  laudavit  H,  Stephaniu  Lcxic  C  n. 
i>avif. 

w 


LtBER     PRIMUS.  3147 

^  atepie  paftu  »  exfultare  eam  tn  fomno  immoderateque 
}a£iarf.    ttaqt^  huic  omnia  vtfa  objicitintur  ,  i  mente  ac     ?•  BL 
)ratione  iracua  :    ut  aut  cum  matre  corfus  mifcere  c  videa^  c  vidMtue 
i^ur,  autcum  quovis  alio  vel  homine,  vel  deo  ,  fipe  he^^^^^ 
tma^  atque  ettam  trmidare  aliquem  ,  v  imph  cruentari, 
U$e$ltaque  facere  imfuri  atque  t^tre  y  cum  temeritate  v 
fSfnpudentia. 

t     At  qui  faluhri  &  moderato  cultu  atque  vi£tu  quieti  fe6i 
Ifradiderit ,  ea  fOrte  animi ,  qut  mentis  07*  conjilii  efi ,  a- 
jfitaJta     c^    ^ere^a  ,   fatUrataque  honarum  cogitationum  d  excitata 
^ulis:  eaque  farte  animi  y  qua  voluptate  alitur,  necina^i^^oah, 
fia  erseHa  ,  nec  fatietate  affluenti{quorum  utrumque  ^prA%^  pnBftin- 
fitmgere  aciem  mentis  folet  ,  ftve  deefi  natura  quippiam^,^^^^^^. 
^rve  abunddt  atque  ajpuit :  illa  etiam  tertia  parte  animi^ 
OH  ^ua  irarum  exfifiit  ardor  ,  fedata  atque  refiin^a :  tum 
.mveniet ,  duohus  animi  temerariis  partibus  compreffSs- ,  uf 
4lla  tertia  pars  rationh  CT*  mentis  eluceat  ^    v*  fe  ve£e*^ 
tam    ad  fomniandum    acremque  prabeat :    tum  ei  vifa 
^uletis  occurrent  tranquilla   atque  veracia.    Haec  verba 
tpfik  Platonis  expreffi. 

t    XXX.  Epicukum  igitur  audiemus  potius?  nam-5z 
[quc  Cameades  concertationis  lludio  >  modo  ait  hoc, 
hnodd  iflud.    At  ille  quid  fentit  ?  fentit  autem  nihil 
[^umquam  clegaps,  nihil  decorum.    Hunc  ergo  ante-f  quid- 
[jK)ncs  Platoni  &  Socrati  ?  qui  ut  rationem  non  redde-S"^"?  ^*^"* 
rent,  audioritate  tamen  hos  minutos  philofophos  vince-   ""■^* 
Tcnt.    Jubet  igitur  Plato,  fic  ad  fomnum  proficifci  cor- 
poribus  aflfedis ,  ut  nihil  fit ,  quod  errorem  animis  per- 
torbationemque  aiffcrat.    Ex  quo  etiam  BPythagoridsg  fythago-; 
intcrdidlum  putatur  ,  ne  faba  vefcerentur  ,  qudd  habel"**  ^**'* 
intiatiohem    magnam    is  cibus ,  tranquillitati  mentis ,    * 
J  quaerentis  vera ,  contrariam'. 

Cum  ergo  eft  fomno  fevocatus  animus  a  focietate  ^  &  63 
a  conttgione  corporis  ,    tum  meminit  pr^eteritorum  , 
prxientia  cernit,  futura.hpraevidet.    jacet  enim  corpus^-  ^^^^' 
dormicntis,  utmortui:  viget  autem,  &  vivit  animus.^,.P'     *' 

quod 

3.  $tf<<fr»r/3r  vera,"]  Sk  legendum  coniecit  D.  Lambinus  ,  ac  ita 
diiefte  reprxfentant  ElienC  Bal.  Reg.  Sc  Cantab.  'Vulgg.  tjuaunti 
t«r« }  non  ita  commode  prout  videtui.  Agellius  autem  lib.  iv.. 
cap.  II.  habet  tran^mtlitatem  mentis  ^uarentibus  contrariam.  Sed  aut 
conuptis  Tullii  Codidbus  ufus  eft  is  lcriptor  ;  aut  ejus  Ubti  viclatfi 
liixir,  &  ex  Ciceiooc  coirigeadi.    Davtj: 

4  &*•» 


3148       De    Divikatiohe 

quod  multo  magis  faciet  poil  mortem ,  dim  omniiii 
corpore  exceOerit.  itaque  appropinquante  morte  xnuko 
^  cft  diviDior.  Nam  &  idipfum  vidcAt ,  qui  funt  morbo 
gravi  ,  mortifero  affedi  ,  inilare  mortem.  itaque  hii 
occurrunt  plerumque  imagines  mortuorum  :  tumque 
yel  maxime  laudi  dudeDt :  eosque  qui  fecus  »    quam 

i  dcbiiic     *  decuit  y  vixerunt  ,  peccatorum  fubrum  tum  maxini^ 

^f*      ,  poenitet. 

64  Divinare  autem  morientes ,  etiam  illo  excmplo  con* 
jSrmat  Poiidonius »  quo  afiert ,  Rhodium  quendam  mo- 
nentem  fex  asquales  noipinafTe,  6c  dixiife  ,  qui  primos 
eorum»  qui  fecundus,  4qui  deinde  deinceps  moriturus: 
eflet.  Sed  tribus  modis  cenfet  deorum  appulfu  homi- ; 
nesfompyire:  uno,  quod  praevideat  animus  ipfe  per 
fefe  .  quippe  qui  deorum  cognatione  teneatur  :  altero» 
quod.p^enus  aer  fit  immortaUum  animorum  ,  in  quibus 
tamquam  inlignitae  notae  veritatis  appareant :  tertio  ^ 
qu6a  ipfi  dii  cum  dormientibus  coUoquantur  :  Sidque » 
ut  mod6  dixi ,  facilius  eveniet  appropinquante  morte, 

65  ut  animi  futura  augurentur.  £x  quo  &  illud  eft  Caknii 
de  qua  ant^  dixi ,  &  Homerici  Hedoris  ,  qui  moriens 
propinquara  Achilli  mortera  denuntiat. 

*  XXXI.  N  E  <^u  E  cnim  •  illud  verbum  temcr^  confuc- 

tudo  approbavitret ,  ii  ea  res  nuUa  eflet  omnino»     ^ 
^  Prdfagibat  anmus  »  frufird  me  in  »   cum  ixirtm, 
domo,  * 

s»- 

4.  StSfi  deinde  dsinceps  metiturus,}  Vetbiim  deinds  tevoonh 
duobi]sPaU.inelioribus}  cjMC.pcacterea  in  cext.  &  quaito,  itemK- 
thoeaao»  ied  lepetita  przterea  voce  hoc  modo  :  ^i  deimdt ,  f» 
deineeps.  quod  etiam  ferri  queat.  Grmer,  ^i  deinde  deinceps  mm- 
tt^rus  ejpet,'}  CoiD  Elienf.  lego,  ^ni  dtmtun  deinceps.  Bal.  fith,  Pall. 
tert.  quart.  ^ni  deindey  tjui  deinceps,  Keg.  &  Canfab.  habent ,  fM 
jertiuSf  ^  deinceps }  quz  Librarioruro  redoleot  audaciaio.  Den^ 

5.  Idqtse  —  facilius  eveniet,'\  In  noftris  omnibus  eft  evmit,  For- 
fan  autem  legendum  ,  itMfue  vel  ideoque  ,  ut  m$d»  dixi ,  fdcHitu 
tvenit ;  alioquin  enim  haud  bene  conne£^i  v^tuc  ocatio.  DAvif, 

6.  Prafagibu  emimus,^  MS.  Voflian.  Prafdgitahut  ,  qnod  noa 
minusmihianidet,  quam  obfervitare,  quod  bis  in  his  libi'  st- 
zit.  Cronev,  Prsfagibat  animus.l  Apud  Flautum  AuluL  IT. 
Sc,  II,  X.  legitui»  prdfagihat  mihi  animus  ,  unde  iic  edeni'  ua- 
vic  Lambinus.  Cum  vero  pronomen  illud  n^c  ad  merrti  :  ad 
icrmoois  elegaotiam  faciat ,  omitti  potuit  "i.  Cicer  ftn 
vero  prorfus  eft  Jac.  Gionovius,  qui  ex  MSto.  Vofli;...-  en- 
dum  ccniuic ,  prafagitabat  «nimm  i  xepuj^iuu  caim  vcil  io 


N 


9  ^       LlBBR     PRIMUS.  3149 

Ba^re  .enim  »  fentire  acuti  eft  :    ex  quo  (agie  anus , 
quia  Jnulta  fcire  volunt :  &  fiigaces  didi  canes.    Is 
igitur  y  qui  anti^  fagit  ,  quSlm  oblata  res  cfl: »  dicitur 
pca&fiigire»  id  eft,  futura  ant^  fentire* 
..  ^ficftigitur  in  animis  praefagitio  extrinfecus   injcfla^ 
^tque  inclufa  divinitus.    ea  fi  exarfit  acrius ,  furor  ap- 

Eellatur  ,  cixm  i  corpore  animus  abftradus  divino  in- 
indu  concitatur. 

7  Sid  qmd  oculis  rahere  vlfa  efl  derefenik  ardentihus  1     f .  B« 
Vhi  iilafauMo  ant\  faptens  <t  ^  virgtnali  modefiia  f     kvirvima 

8  Mater  optuma ,  /««1  multo  muUer  pfelior  mulierum;  ^^^"* 
Mijfa  fum  fuperflitiojis  hariolationibus :  * 
tJeque  me  Afollo  fatis  fandis  dementem  invitam  ciet» 

9  Virgines  vero  aquales  ,  patris  mei  f  meum  faSlum  , 

pudet, 

xssm  pco4a&a  (it  lecunda  Vocis  liuiusce  Syllaba.    DAvif,    ' 

7.   Sed  (fmd  omlis  rdbere  vifa  efi.]  Sic  legendtim  3  rahere  inqaam» 

non  rapere,    %abere  autem  di^um  a  rdbie  ,  inquit  NQJatus.    Varr0 

\   idem  .Attiiy  tjuod  Titii:    Sluid  efl  f    tjuid  biateras  f    qt^id  rabis  f 

\  }fietd  vts  tibi  f  Cdcilius  Hypebelimae  :  %afiraria  rabere  fe  ait»    Lamb» 

\  Scd  ^uid  •cuiis  rahere  vifa»]  Ita  codex  antiquus  Muxeti,  de  quolib. 

iz.  Var.  Left.cap,  i^.  ipfemet.  iioftii  omnes  uni^liteii  abeiiant» 

habcntque  raj>ere,  Sequentem  veifum  conftituere  nititur  Tuinebus. 

lib.  V.  Adveiiaf.  cap.  22.  fed  membranz  noftrz  ftant  ^  vulgatis. 

1  <Jr9sur, 

S.  Mdter  9ptuma  ,  tum  multe  mulier  oftima  ,  mutierum,}  •  Addtdi 
mulierum ,  ex  Pall.  &  Gallicanis  duobus.  Gulielmius  concianaie  ■ 
▼oldbat ;  Mater  ^ptumatttm  multo  mul,  ept.  mulierum,  Giuteros.  Ad* 
modum  i^egligenter.  Siccitaie!  (icedere!  Quod  autem  editor;  eft 
quoqoe  in  VoffianOf  ut  id  pio  vero  habendum  fit»  ««^'«riaquaiii» 
non  9pt'ima.  Gronov.  Mater  eptuma  y  tum  multo  mulier  neeiiot  rnw 
liersem.}  A  vetuftioiibus  editis  abeft  vox  ultima,  quopropterLani* 
biaiis  fulciendo,  piout  aibitmuseft,  veifui  legendum  putabat : 

Mater  optum^s  ^  tum  voro  tmUto  mulier  moUor, 
Ei  tamen  hoc  tn  loco  peffime  cefTerant  conata ,  quemadmodum 
quivis ,  cui  non  ignota  Ht  (yllabatum  quamitas ,  ftartm  videbir. 
Qumn  igitui  Pall.  Gallic.  doo  &  Voffianus  darent  eam ,  quam 
Gmccros  exhibuiti  leftionem ,  Gulielmius  lerciipiit : 

Mater  optumatum^  muito  muiier  melior  muiierum» 
M'"cmipfe: 

Mater  optumas^  tpm  multo  mulier  melior  muljorumi 

yu       ;  «■«o-Mi'  rmv  yufeitaw  iraXKai  nptirlaev,     Nam  moie  Grcco* 
in      oquitni  Poeta.    Davif, 

it^er/titiofis  Isariolationibus.']  Fatidicis  3  nam  fuperflitiofus  ve- 
te  j«a  batid  raio  diviuum  iignificat.  Apud  Plautum  Amphitr. 
A<    L  Sc.i»x67«  ait  S^fia  de  Meicucio  »  qai  cum  non  lonee 

abclTe 


*-<- 


JIp  De     DlVlKATIdKE 

Optim  vin:  mea  mMer^  tui  m$  mlftret  ^  fmHfiffi 
I  ftptrifi  Optumam  progenitm  Priame  i  repperifii  eictra  me :  hti 

DaviC  doletf 

^<^Me  ehejfe^  Ulos  predeffe  ^  me  ohfiare  ,  ilUs  chfetpi 

O  po^ma  tenerum  dc  moratum  atque  molle  !  fed  hoc 
mini^  ad  rem. 
6y     IUud  9  quod  volumus ,  expreffam  eft  »  ut  vaticind 
furor  vera  foleat. 

^^  Adefi  ^adefl  fax  ohvoluta  fanguine  atque  incendh: 
Msdt^s  annos  latmt»   ^icives  ferteopem  ^  ty  refiuh 
guite. 

Deus  indufus  corpore  humano  jam  ,  non  dirandra  lo- 

quitur  9 

Jamque  mari  magnoclalfis  cita 
Texitur:  exitium  examen  rapit: 
Advenii ,  cr  fera  velivolant$,hus 
Navihu  complevit  manu  littora. 

Tragoedias  loqui  videor  &  fabulas.  i 

68     XXXII.  A  T  B  X  T  £  ipfo  non  commenticiam  rem , 

&d 


abdle  praefentiebat :  llHc  Imim  ftifirfithfmefi.  Itenim  Carciil.Ad; 
lic,27.  SHperjhitiofw  hic  qmtUm  tft  :  verd  ptddicMt.  Vidcfis  Httll* 
Tuxnebnm  Adreif.  lib  v.  cap*  iz,    Davif 

xo.  Virgituj  vero  a^uales  ,  pstris  mei  ,  rmAm  fdStum  pudet.']  PaJ» 
pt.  nOB  agnofcit  illud  ftUlum  ,  habctque  tmcitm  :  quod  ultimuffl 
quoque  eft  in  Fithoeano,  icd  cetinet  tamen/tf^w.  Gcutci. 

li.  itfr  ^befe^  illet  predejfe.}  Sic  FaU  pc  ac  fec.  foitc  ligme  eh^e. 
eft  tamen  apecte  in  ccn.  &  quaao  Afo»'  tyeffe :  ouod  alia  diftindionc 
cdditanota  incetrogatoria  heicconveniat.  Guiidmius  ait  in  S.  Vi- 
£boii8  codtce  ftiiife  ,  Meu  ;  unde  iacit  •  Me  heu  obeje,  Tutncboi 
malebat  Me4  *bejfe  ,  quod  ftacim  aicipuit  Lambinus.    Idem, 

I».  v^<M»  «deji  fax  &c]  Lamb.  e  conjeftuca  Tuinebi  «  Ukt 
4defifax.  pcztec  mCqui  duplicant  vocem.  fotte  fuit»  *^det,  Mdti. 
Gcutec.  ^defi,  Adefi  fAx,i  Turncbo  Lambinoque  placet ,  ^  adelk 
fax,  Gcuterus  autem  legtc  ades,  ades^  fmxi  at  tum  demum  necefle 
eft  ,  ut  10  vecfu  (cquentc  ceponamus ,  muUes  aaues  iatmjti  i  quo 
modo  vitiabituc  metrom.  Servata  vero  vulgata  le^ione ,  noa 
erac  ,  cuc  vecliii  timerent  viri  dofti  3  iiquidem  ultima  h  .  /«r- 
hi  fyUaba  non  taco  pio  brevi  ponitut.  vide  Chc.  Wafiur  oa- 

tio  cap.  II.  pag.  II.    Davif, 

13.  Cives  referte  opem,}  Non  potui  ezcludece  illud  re  i  rxl 

me  in  Pall.  quatuoc  s  ^  Guliel.  in  S.  Vid.  Sc  Ficbceano.  ficqu  co- 
tusCiceroUocoiii.  deLegibuscap.  19.  m.Tucneb.]ibcov,  a>« 
putabac  rt  tolleQ^uray  vcUlU  cauiil,  Crtittr,  £t  fnftuU» 


LlBER     PRIMUS.  PS^ 

fcd  fadam  ,  ejusdem  generis  audivi :  M  C  Copontum 
ad  te  venifle  Dyrrhachio,  ciim  praetorio  imperio  claffi        .      .     f 
Rhodiae  praeeffet ,    cum  k  primis  hominem  prudentem  ^/"*^* 
atque  do^^um  :  *eumque  dixiffe  remigcm  quendam  c  j  ^.„^»4^« 
quinqueremi  Rhodiorum  vaticinatum  ,  madefaftum  iri  aixiffct 
minus  xxx.  diebus  Graeciam  fanguine  :  rapinas  Dyrrha-  ms. 
j  chii  ,  &  confcenfipncm  in  naves  cum  fuga  ;  fugienti* 
busque  miferabilem  rcfpedum  incendiorum  fore  :   fed 
Rhodiorum  claffi  propinquum  reditum  ,  Mac  domum  '•XCV- 
itionem  dari  ,  tum  neque  te  ipfum  hon  effc  commo- 
tuni ;  Marcumque  Varronem  ,   &  M»  Catonem  ,  qui 
^um  ibi  crant ,  doAos  homincs ,  vchementer  cffc  pcr* 
territos :  paucis  fan^  p6ft  diebus  ex  Pharfalica  fuga  ve- 
nifle  Labienum  :  qui  ctim  interitum  cxcrcittis  nuntia- 
viflet>  reliqua  vaticinationis  brevi  effc  confcto. 

Nam&:ex  horrcis  »dircptum    effufumque  frumcn-^9 
tum  vias  omncs  angiponusque  conftravcrat :  &  naves™  dcre- 
fubitb  perterriti  metu  confccndiftis  ;  &  nodu  ad  oppi- P'""  "'''* 
4lum  refpicientes  ,  ftagrantcs  oncrarias ,  quas  incende- 
rant  milites,  quia  fequi  noluerant,  vidcbatis:  poftremo 
^  Rhodia  claffe  defcrti ,  vcrum  vatcm  fuiffe  fcnfiftis* 
fecpofui  quam  breviffime  potui  ,  fomnii    &   furoris  o- 
racula,  quae  carere  arce  dixcram. 

Quorum  amborjum  gencrum  una  ratio.  eft ,  qua  Cra-  7^  ♦  J 
tippus  noftcr  uti  folet ;  animos  hominum  quadam  ex 
]>arte  extrinfccus  cffe  trados  &  hauftos.  Ex  quo  in- 
fellfgitur ,  cffe  extra  divinum  animum  ,  humanus  unde 
fducatur:  humaniautem  animi  eam  partcm  ,  quae  fen* 
fym ,  quae  motum  ,  quae  appetitum  habcat ,  non  effe 
ab  adione  corporis  fejugatam  :  quae  autem  pars  animi, 
tationis  atque  mtcUigcnriae  iit  particeps  ,  eam  tum  ma- 
ximb  vigere ,  cCim  plurimum  abftt  a  corpore. 

Ita- 

14.  C  CopontHs  ad  te  venijfet  Djrrh^chh  emn  PratorU  imperie,]  C 
r#p0iBrW«  Pr.  S,  C,  in  argcnceo  denario  defcriptus  eft.    Vrfin, 

tSm  Donnttjnitionem.}  Dommtionem  hAbet  antiquus  libcr  cotnpoii* 
ro  vocabuio ,  6c  ita  legic  Appulejus  :  &  in  libro  iii.  ad  Heren- 
Btom  *  jam  domuitionem  rega  isTc,  Urfin.  ^Ac  dommtionem  dari,} 
BtiAm  iftam  admiii  fcripcuriun,  exiiibicara  ^  codioe  Fulvii  Uriini, 
Cem  S.  Vi£)toris  :  nifi  quod  is  domuitionem,  nam  Pall.  domnm  itio  • 
t€m ,  de  ^  qua  voce  confulatur  Andr.  Sclioccus  nofter  libroiv.  No- 
lomm  Ciceron.  cap.  10.  Grmer,  An  admiferit ,  facetur  ipfa  edi- 
io.  loterim  poilenus  hoc  eft  &  in  Voiiiano.  Unde  qcc  iprenunC 
ftucavi,    Gr9rfVt 


31 J2       De    Divinatiohe 

'jx'    Itaqae  Bexpofitis  exemplis    verarum  vaticinationTun 

B  €x  ipfis  &  fomniorum  Cratippus  folet  rationein  condudere  hoc 

exeiBplis    tiiodo*    Si  fine  oculis  non  poteft  exftare  ofiicium .  & 

MSS.        munus  oculorum ;  poffunt  autem  aliquando  oculi  non 

fungi  fuo  munere  :  qui  vel  femcl  ita  eft  ufus  oculis,  ut 

vera  cemerct;  is  habet  fenfum  bculorum  vera  cerncn- 

tium.    Item  igitur »    fi  fine  divinatione  >^non  potefl 

officium  6c  munus  divinationis  exftare ,  poteft  autem 

F.  3,     4^^^»  <^^  divinationem  habeat,  errare  aliquando,  oec 

,    *    '    vera  cernere  :  fatis  eft  ad  confirmandam  divinationem , 

feftiel  aliquid  efle  ita  divinatum  ,  ut  nihil  fortuito  ceci- 

diffe  videatur.    Sunt  autem  .ejus  generis  innumerabilia: 

effe  igitur  divinationem  confitendum  cft. 

^2,     XXXill.  Quifi  v£r6  aut  conjedtura  explicantur , 

aut  evcntis ,  animadverfa    &    notata  funt ,  ea  genera 

divinandi »  u\  fupra  dixi  ,  non  naturalia ,  fed  artificiofa 

dictintur.    in  quo  harufpices  ,  augurcs    cohjecSorcsquc 

numerantur.    Haec  improbantur  a  Peripateticis ;  i  Stoi- 

cis  defenduntiir/    Quorum   alia  funt  poiita  in  monu- 

mentis  &    difciplina  :  quod  Etrufcorum  decllrant  & 

harufpicini  ,  «7&:  fulgurales,  &  ritualcs  libri «  '«noflri 

o  &  cx     ctiam  auguraks  :    aha  autem  fubito  ^  ex  tempore  con- 

temp.  ««/.jedura  cxplicahtur ,  ut  apud  Homerura  Calchas ,  quiex 

^^yff-       pafferum  numero  belli  Trojani  annos  auguratus  eft :  & 

>9  ut  in  Suilae  fcriptuih  hiftoria  videmus  »  quod  te  in- 

fpcdan-: 

16.  Non  pttej^  «fficiam  ir  munus  divinittianis.']  VulgC.  &  ^ffidm 
&  munnsi  copalam  veio  nos  ottiifimas  MSSti  B.egii  nde  nixi;  led 
nec  exftat  iofra  lib.IL  cap.  52.    Davif, 

17.  ^tfulgHYAles  &  ritnales  lihri.]  Aut  omnia  me  fallunt ,  aot 
leflitueudum  eft^de  Pal.  fcc.  &  tdnitrtt^Us.  fapc  rit«ales  hcic  pU- 
nh  funt  incpti  3  &  alioquin  cftyin  ral.  teit.  ac  quatt.  tritiuUes, 
Gratet. 

18.  Nojfrietiam  augteralet.']  Veftri  dk  in  manufctipto  ,  &c  ita  fcxi- 
bendahi  eft,  ut  ad  Ciccionis  aagutattim  teferatur.  Vrjtn.  Nefirf 
ttiam  augHrales.}  Non  vacat  retrb  legcre,  qui  loquatur  :  icd  mo» 
nendus  ledot ,  Pall.  omncs  &  Pithceanum  feivare  Xfeftri.  neqoe 
temeiaiia  cft  talrs  confpitatio.  Grmer.  Icane?  ignorabat  hocGm* 
teius  primi  de  Divinacione  libri  fermonem  continuum  procedoe 
fub  perfoaa  Quintt ,  cumque  aUoqui  fcatiem  Marcum  s  eml; 
Hinc  cap.41.  dixit  iftttd  vos  auguccs  nonis  foUbatts  facere.  caf» 
17.  LifMM/v^yffr.  Hinc  TtFf/r/ TuUianum  credo.    Gron 

19-  Vt  m  SulUfcTiftum  htftoria  videmus  irc  ut  €tem  iUt  Fc- 

liciter  hunc  Ibcum  emendavimus  prsreoncibus  libcis  mfl.  i^i       |itt- 

-  tuox  Pall.  item  Pithoeanodc  S,  Vi^oiis,  haaenas  falio  }'-'*       ,  «* 


L  I  B  E   R      P  R  I  Nt  U  S.  STSi 

fpechntc  facftum  eft ,  ut  ,  chtn  ille  in  agro  Nolano  im- 
molaret  ante  praetorium  ,  ab  infima  ara  fubird  anguis 
emergeret ,  cijm  Pquidem  C.  Poftumius  harufpex  ora-p  quidain 
T€t  illum  ,  ut  in  eipeditionem  exercitum.  educeret ,  id  *'"• 
cikm  Sullafeciffet,  tum  ante  oppidum  Nolam  florcntif-q  saniQi- 
fima  <i  Samnitium  caftra  cepit.  cum  ms, 

Fada  conje6tura  etiam  in  Dionylio  eft  paullo   ant^73 
quam  rcgnare  cotpit :  qui  cilim  per  agrum  Leontinum 
itcr  faciens,  equum  ipfe  'demififfet  ih  flumen  ,  *ofum-'  f/»vdi- 
ificrfus  equus  voraginibus  non  exfl:itit :  quem  ciim  ^^'^l^^^/T 
xima  contentione  non  potuiflet  extrahcre  ,  difcefljt ,  ut  *  "^     ^'* 
ait  Philiftus ,  aegri  fercns.  ciim  autem  aliquantulum  prp- 
grefTus  eflct  ,  fubito  cxaudivit  hinnitum  ,    refpexitquc 
8c  equum  alacrem  Is&tus  afpexit ,  cujus  in  juba  examei^ 
apum  confederat.  .  Quod  oftentum  habuit  hanc  vim  ,P.  XCVL 
ut  Dionyfius  paucis  poft  diebus  regnare  coepcrit. 

XXXIV.  QuiD  ?  Lacedaimoniis  paullo  ante  Lcu-74 
^ricam  calamitatem  quae  flgniflcatio  fada  eft  ,  ctim  in 
Hcrculis  faho  arma  fonuerunt,  Hcrculisque  fimulacrum 
tsiviito  fudore  maniivit  ^  At  eodem  tempore  Thebii ,  ut 
ut  GalKfthenfes,  in  templo  Hcrculis  valvae  clauf»  repl- 
^lis ,  fubitd  fe  ipfx  apcruerunt :  armaque ,  qus  fixa  iii 
parietibus  fuerant ,  ea  funt  humi  invehta.  Cumque  eo- 
dcm  tempore  apud  Lcbadiam  Trophonio  res  divihafie- 
rct,  gallos  gallinaceos  in  eo  loco  fic  aflidue  canere  coe- 
piffe  ,  ut  nihil  intermittcrent :  tum  augures  dixifle  Boto^ 
tios ,  Thcbauorum  cflfc  viftoriam ,  propterea  qudd  avis 

iUa 

in  SifiimM  fcriptwn  biji.  vid.  &c,  ut  cum  Stll*.  nimimhi  hsec  rtllia 
codit  in  Aldinft  dfficioa  Afulanus  ,  verofimiiia  potius  qu^m  veca. 
IPetrus  fant  Viftoiius  tale  quid  quod  nos  in  futs  item  inVdnic.  nam 
etG.  tttincAt  Sifinnd  f  expieflit  tamen  ille.  quod  quam  le^c  adpli* 
cetm  Sifenn^ ,  ipfe  videcit.  contiadicit  ei  difeice  Val.  Maximus 
fib.  I.  cap.3.    Gruter. 

zo.  sitmerfus  vorAginibus  nm  extitit,}  Vox  poftrema  mihi  non 
p}acer.  nihil  tamen  variant  libci  noftri.  Gruter,  Suhmerfm  equus 
^^Mtinibus  non  exffitit,}  Ultima  vox  peipecam  Grutero  fufp^fta 
fuic  nabita,  quod  appaiendi  fignificationfcih  ei  coovenird  nefcie- 
bat.  Vide  qux  notavimus  ad  hujufce  libii  cap.  ixvxii.  .Hiftoriam 
vcro  fic  narirac  Plinius  lib.  viii.  cap.  42.  Phitifius  u  Dionyfi»  reii- 
£tmm  (cquom  piodit)  in  cano  harentem  3  »t  fefe  tveWfiet ,  feciftum 
^tfiigia  domini  ,  examine  apum  jubs  inharente  5  eotjue  ofienio  TyrHtr^  ^  _. 
nidem  a  Dionyfiv  occupatam,  Eandem  lefert  5c  iElianus  Var.  HiQt, 
lib.  XII.  cap.4tf.  ut  oiimmonuit  Fet.Vii6^eiius  VaJuLt^  lib.xir. 
cap,  I.    Davif 


3lf4        ^  ^     DlVINATIONE 

•^foleift  jjij^  ^j^  gicr^  sfoict;  canerc,  fi  viciffet. 
'  •  ^  -  Eadcmquc  tcmpcftate  muhis  fignis ,  Lacedaemonitf 
^  Leudlricae  pugnse  calamitas  denuntiabatur.  Namque  & 
Lyfandri  *  qui  Lacedaeiponiorum  clarifiimus  fuerat , 
ftatuae^  quae  Delphis  ftabat,  in  capite  corona  fubitd  es- 
ftitit  ex  afperis  herbis  &  agreftibus:  *«ftcllaBque  aurcae, 
quae  Delphis  erant  k  Lacedaemoniis  pofitae  poft  nava- 
lcm  illam  vidoriam'  Lyfandri ,  qua  Athcnicnfes  cond- 
derunt ,  (**qua  in  pugna  auia  Caftor  &  Pollux  cum 
Laccdaemoniorum  claffc  vifi  cffe  diccbantur  ,  eorum 
infignia  dcorum,  ftellae  aureae,  quas  dixi ,  Delphis  po- 
fitae)  paullo  ante  Leudricam  pugnam  decideruit,  nc- 
que  rcpertae  funt. 

76  Maximum  ver6  illud  portentum  iisdemSpartiatisfuir, 
quod,  ciirn  oraculum  ab  Jove  Dodonaeo  petiviffent,de 
vidoria  fcifcitantes ,  legatique  illud,  in  quo  inerantfor* 
tes ,  coUocaviffent ,  fimia  ,  quam  rex  Molofforum  in 
deliciis  habebat ,  &  fortes  ipfas  ,  &  cetcra  ,  quae  erant 
ad  fortem  parata  ,  difturbavit ,    &c  aliud  alio  diifipavit. 

7.  B.  Tum  ea ,  quae  prsepofita  erat  oraculo  ,  faccrdos  dixiffe 
dicitur ,  de  falute  Lacedaemoniis  efie  ,  non  de  vidoiia 
cogitandum. 

77  XXXV.  «Q  u  I D  ?  bello  Pqnico  fecundo ,  nonne  C 
t  «/iVQuidFlaminius  conful  iterum  ,  ncglexit  figna  rerum  futura- 
beUoPun.  juuj  magna  cum  clade  reipublicae  ?  Qui  exercitu  luftra- 
lecnndo?    ^^^  ^^j^  Arrctium  verfus  caftra  moviffet ,    &  contra 

Annibalem  legiohes  duceret;  &  ipfe,  &equus  ejusante 
fignum  Jovis  Statoris  fine  caufa  repent^  concidit,  ncc 
cam  rem  habuit  religioni ,  objcdlo  figno  ,  ut  perids  vi- 
debatur,  ne  committeret  prcelium.  Idem  ci!tmtnpudio 
aufpicaretur,  puUarius  diem  prcelii  commiitcndi  diffc- 
rcbat.  Tum  Flaminius  ex  eo  quaefivit ,  fi  ne  poftea 
quidcm  puUi  pafcerentur ,  Quid  facicndum  cenferet. 
Ctun  ille  quiefcendum  refponoiffct:  Flaminius,  Praeda- 

ra 

21.  StilU^tu  aured  ^t.  conciderunt,']  Aut  ooonia  ifiharc  T  R- 
Cuafunr,  autillapoft,  ^uainpHina  crc  deciderttnt,  Giutci 

22.  Slua  inpitgna  —  Delphis  pojita.]  PareDthen  Toces  bsk  3- 
fimus  ,  oe  lint  ,  qui ,  cum  Grutero ,  eas  i  mala  maoo  irn  lc 
ceofeant  s  ne?e  fint ,  qui ,  cum  Lambino  ,  leponant  9»«.  tei 
Delphis  k  Lacedamoniis  pefitas  fuijpt ;  nam  leceptam  ie£^io  ni 
pracftant  omnes  MSStt.  oequc  raro  fit ,  ut  imciligatux  t'  bi 
lubfiantiyum.    Davif, 


I- 


L*I  B  E  R     P  R  I  M  U  S.  315*; 

w  vcr6  aiifpicia ,  fi  efurientibus  pullis  res  gcri  potcrit  ?  ' 

faturis  nihil  gcrctur.  '  itaque  figna  convclli  &  fe  fcqu^ 
julSr.  Quo  tcmpore ,  ctim  *3fignifer  primi  haftati 
fignum  non  poifet  movere  loco  ,  nec  quidquam  profi- 
ccrctur ,  plures  cum  accederent ;  Flaminius  re  nuntiata, 
foo  morc  ncglexit.  itaque  »4tribus  horis  concifus  cxer- 
citus ,  atque  ipfe  interfeiflus  eft.  Magnum  illud  ctiam ,  7^ 
quod  addidit  Ccelius  ,  »5co  tcmpore  ipfo  ,  cum  hoc 
calamitofum  fuertt  proelium ,  tantos  terrae  motus  in  Li- 
guribus,  Gallia  compluribusque  infulis,  totaque  in  Ita- 
lia  h£tos  ciTe ,  ut  multa  oppida  corruerint ,  multis  locis 
labcs  fadae  fint ,  terraequc  defederint  ,  fiumihaque  in 
contrarias  partes  fiuxerint ;  atque  in  amncs  mare  ia« 
fiuxent. 

XXXVI.  FiuNT  cert^  divinationum   conjcdurae  \ 
pcriris.    ^  Midae  ijli  Phrygio  ,  ciim  puer  cflet ,  dor- 
micnti  formicae  in  os  tritici  grana  congefferunt.    *7  Di- 
vitiflimum  fore ,  praedidum  eft.    qilod  evenit.  At  Pla-  ' 
'toni,  ctim  in  cunis  parvulo  dormienri  apes  in  labeUisP.  xcvii. 
confediffent , rcfponfum  cft,fingulari  ilhim  fuavitateora-y  pi«?i(a 
tionis  fbre.  ita  futura  eloquenna  ^  provifa  in  infantecft.WiV. 

*  Quid  amores  ac  dcliciae  tuae ,  y  Rofcius  ?  num  aut  19 
ipfe ,  autpro  co  Lanuvium  totum  mentjebatur  ?  qui^^QP»*** 

V     amorcs 

j  Rofciiis, 

.         nam  /^» 
%t*  Si^iftr  primi  bd/idti,\  Aldas  Maniitius  ,  eamque  fecatas 

Metaphraftes  Gallicanas ,   figoiferum  primi  centutionis  ridicale 

cenfent  inteUigendum.    Denotatur  enim  primi  manipuli  fea  01- 

dinis  haflati  i^nifcr.  Vid.  Lif^f  Milit.  £Lom.  lib.  11.  Dial.  wu 

pag.  tS.     Davifl  • 

24.  Tribm  btris,"]  Vulgg.  trilfus  hit  horis  5  led  media  vox  omn!- 
110  fuperyacanea  videtur,  nec  in  Reg.  noftro  comparet;  qnaptop- 
ter  eam  delevimus.  Tres  ferme  horas  pttfftatf$m  efie  notat  etitdl 
l^ivius  lib.  XXII,  cap.  tf .    Davif. 

Z$,  £9  temptre  ipfi  ,  cum  hoc  cdldmiffnm  fieret  prdiiim.}  Diftio 
frditHm  non  eft  in  miT.  noftris.  habetque  Fal.  tert.  ipfo  hoc  ^mo  cdl.  6c 
foifan  quinqne  v.oces  \  fine ,  (iint  lcribarum.    Gruter, 

26.  Mids  illi  Phrygio,']  Hanc  hifboriolam  rcfcrunt  Valerius  Ma- 
ximus  lib.i.  cap.  vx»2.  extern.  &  iEliaiius  V.H.  lib.  xii.  cap.45. 
Ddvif 

27.  Divitiffimum.}  Bal.  habct  ditijpmum  3  fed  ad  magis  ufitjl- 
tam  loquendi  rationem  TuIUus  a  Librario  fuit  reformatus.  Vide 
Corn.  Nepotem  Fhpcion.  cap.  i.  &  "Fr.  Fabricium  ad  Ciceronis 
OfBc.  !ib.  II.  cap.  iV.  Midx  veio  diritlas  cundti  fere  celebrant 
Scriprores.  Adi  Scholiafien  ad  Ariftophanis  Flotam  fi,  187.  Ic  / 
PiogeDianum  vnt,  43.  Ddvif, 


31^6       De    Divimatione 

K  edaceic*dun  cflet  in  cunabulis  ,  'educaretUTqae  in  S^donio» 
aix  Mlii.     qai  eft  campus  agri  Lanuyini ;  nodu  lumine  appo&to 
ezperreda  nutriz  animadvertit  puerum  dormientem  dr- 
cumplicatum  ferpentis  amplezu.    quo  adfpe^  ezternr 
ta  9  damorem  fuftulit.    Pater  autem  Rofcii  ad  hajoTpi-* 
ccs  retulit.    qui  refponderunt.  nihil  illo  puero  c^arius, 
nihil  nobilius  fore.    Atque  ^^  hanc  fpeciem    Praxiteks 
cslavit  argento  ,   &  nofter  ezpreilit  Archias  ▼eriibas. 
Quid  igitur  ezfpedamus  ?  an  dum  in  foro  nobiscuin  dit 
immortales ,  dum  in  viis  verfentur ,  dum  domi  ^  qni 
quidem  ipfi  fe  nobis  non  offerunt ,  vim   aatem  fuam 
long^  lat^que  diffundunt.    Quam  ctim  terrae  cavernis 
ihcludunt»  tum  hominum  naturis  implicant.    Nam  ter- 
rse  vis  Pythiam  Delphis  incitabat ,    naturae  Sibyllam. 
Quid  cnim  ?  non  videmus  ,  quam  fint  vana  terranun 
genera  ;  ez  quit>us  &   mortifera  quxdam  pars  eit ;  ut 
bi  *9  Ampran(5ti  in  Hirpinis ,  &  in  Afia  Plutonia  ,  quae 
videmus :  &  funt  partes  agrorum  aliae  peftilentes  :  aHas 
falubres:  aliae»  quae  acuta  ingenia  gignant :  aliae  »  quaB« 
retuia.  -  quae  omnia  fiunt  &  ez  caeli  varietate  ,  &  ez ' 
difparili  adfpiratione  terrtt^um. 
lo     Fit  etiam  faepe  fpecie  quadam ,  faepe  vocum  gravita* 
te  &  cantibusy  ut  pellantur  animi  vehementiite  :  faepe 
etjam  cura  &  timore :  qualis  eft  illa , 

i^lUxanma  tamquam  lym^hata,  l^  ut  Baccbi  fa* 
cris 

Cm* 

3^.  Udne  fpeciem  Praseitihs,'}  Non  iorelligitur  celebenimns  illf 
Aat^arius  ;  at  co^nominis  cxlator,  qiii  Pompe}t  M.  vixit  «titCi 
yidc  Fi.  Jmuum  m  Catalog.  Aitif.  p.  i7r*    l^itvif, 

»^,  ^mpfanSi  in  /iirpmis ,  &  in  ^fia  Plutoni^.  ]  Hic  fc  tUrpitCT 

^it  Mefaphiaftes  Gallicus  j  nam  FlutohU  ,  quz  &  ;^«/>»vfi3i  dt- 
cuntur ,  loca  funt  pcdilentes  &  lethiferos  odoies  emittencia.  Vi- 
dffis  If.  CafaubonuQi  ad  Sti^bonis  lib.  v.  pag.  374.  Talis  eiat 
AmpflD^i  I^<^us ,  de  quo  Seivius  a4  Virgilii  i£n.  vii,  $6%.  &  Chi. 
CelUiius  Georg.  Ant.  lib.  ii.  cap,  9  Alia  Flutop^  fub  Averno*^ 
lUiD  nomine  recenlet  Lucietius  lib.  vi.  pag.  71%,  feqq.  Adi& 
.PUniui|i  H.  N.  lib.  II.  cap  $a<  DAvif,  Latfibinus  ^m/4£f/ lcpbat, 

30.  Flixa  anima,']  Scnod  flexdnifna,  Hinc  admonitus  3t  filu  aco 
filfti,  locum  Vaiionis  lib.  vi-  coirigi  ex  ho^  |ocp  po0e,  '  jibi 
le^tur  fiexanimat  aquam  lymphata  ,  lege^dqQ^  ,  fiexanima  u^ 
JjmpiHfta,   Fiobavi  ejus  opiapoflem.  P.  A/itn;»/-.     FUxanima         tam 

IfmpltatA.I  Facuvii  font  vtrfus ^  ixt  patet  ex  y^rro^e  lih-  ^        .L 
pag.7f.    Davif, 

31.  ^Aut  Baeehi  facris  Cemmita,}    Lcgcnd^di  £i^^t  AkM4         < 


LlBER     PaiMUS.  ^ISJ 

Comm^a  •*  i»  tumulis  Jtucrum  commtmcrans  fuum. 
XXXVn.  Atque  etiam  illa  concitatio  declamvim 
in  animis  efle  divinamf:  negat  enim  ,  fine  furore  De-  '•  B, 
naochtas  quemquam  poetam  roagnum  effe  poffe.  quod 
idem  dicit  Plato.  quem ,  ii  placet ,  appellet  furorem  » 
dummodb  is  iiiror  ita  laudetur ,  ut  in  Phaedro  Platonis 
hudfttus  eft.  Quid  yeftra  oratio  in  caufis  ^  quid  ipfa 
adio  ?  poteft  efie  vehemens »  &  gravis  »  &  copiofa  , 
nifi  eft  animus  ipfe  commotior  ?  equidem  etiam  in  te 
faepcvidi;  &  (ut  ad  leviora  vcniamus)  in  iEfopo  fa- 
miiiari  tuo,  tantum  trdorem  vultuum  atque  motuum, 
Qt  eum  vis  quaedam  abftraxifle  a  fenfu  mentis  vide- 
rctur, 

Objiciuntur  etiam  faepe  formae  ,  qux  «reapfe  oullae  8i 
fant:  fpedem  autem  offerunt.    Quod  contigiffeBrennoa  fwpCi 
icitar ,  ejusque  Gallicis  copiis ,    ctim  fauo  Apollinis*^"* 
Delphiei  neforium  bellum  intuliflct.    tum  enim  ferunt, 
cx  oraculo  ^  effatam  cffe  Py thiam ,        ^  b  hcc 

J*  Ego  fromdilfo  rtm  tftam ,  of  albA  vtrglms,  fatam  4/1/. 

li  cx  quo  fa^um  eft ,  ut  vidcrentur  virgines  ferre  arma 
contra ,  &  nive  Gallorum  obrueretur  exercitus.    Arifto- 
.tcles  quidem  eos  etiam,  qui  «vali^udinis  vitio  furerent,c  valctud. 
;&  melancholici  dicerenjur ,  cenfebat  habere  aliquid  in*^«« 
animis  praefagiens  atque  divinum. 

XXXVill.  Eqo  autem  haud  fcio,  an  nec  cardiacis^  phicni- 
JiOGtribucndum  fit,  nec  «iphrcneticis.    animi  enim  in-tids  UmK 
t^ri,  non  vitiofi  corporis,eftdivinatio.  Quam  quidcmSt, 
ctTere  vera  ,  hac  Stoicorum  ratione  concluditur.    Si 
fow  dii ,  nequc  ante  declarant  hominibus  quae  futura 
funt:  aut  non  diligunt  homines:  aut ,  quid  eventurum 
^\y  ignorant:  aut  exiftimant,  nihii  intereffe  hominum» 
larc  quid  futurum  fit:  aut  non  cenfent  ^ffe  fuae  maje- 

fta- 

^^f  ftcvts  Commota^  cam  valgo  Icgatar ,  fiT  BAccbi  facris  C$mmo' 
J^i   Caius  conjeftaram  •  ut  piobabilem ,  fccutus  fum.  LAmhin,    ' 
^*  B*?ffei  facris.]   Sic  folam  Pal.  fcc.  cctcri  Baccha.  &  in  nullocft, 
^.i  S^d  LanaA>iaas  reccpit  in  contcxtum  cx  CQnje£fcura  Jo.  Au* 
rati.    Gr^ter, 

31.  Eg§  providebo  rem  iftam ,  ir  albs  vifgines.]   Gra^com  carmen 

^tt,  EfAot  jUitAine-n  VAvra,  xtu  Xtvneuc  Kopdtif,     Vrjin, 

35;  Ex  ifuo  faSum  «/?,  ut  viderentttr  "i  Vulgo  ,  ex  <juo  faSum  ut 

zj^^rentur.     At  Icftionem  a  nobis  jeceptam  vindicant  Bal.  Reg, 

^^antab.  Dc  reipfe  ▼ide  Juftinum  lib.  xxnr.  cap.  %,  &  Paufa- 

«lam  iDi  Fhocicis  cap,  23 ,    Davif, 


3158  De     DlVIWATlOllE 

flatis  jpnefignificare  homiiiifaas  «ju  fimt  tem  :  ant  ca 

ne  ipn  qoidein  dii  fignificare  pofloiit.    At  Dcqiie  non 

r.xCVIIL  diliguDt  nos:  funt  cnim  bcnend  ,  gencriqiic  hominiim 

amici:  neaoeignoiant  ea»  quxabipfisi^ciMiftitata  & 

defignata  lunt.    neqoc  nofiia  nihiL  inteicft  ,  fdre  ca, 

quae  eycntora  font :  ciimos  cnim  caotiores»  fi  lcicmas. 

83     Nequc  hoc  alienum  ducunt  majefiatc  foa  :  nihil  dk 

enim  beneficentia  pneitantius:  neque  non  poflimt  foti»- 

c  &  fiuic    ra  praenofccrc.    Kon  igitmr  *font  dii  ,  ncc  %iuficaiit 

^^«        fiitura.    SoDt  autem  dii :  fignificant  cigo.    3sEt  nc», 

fi  fignificant ,  nullas  vias  dant  nobis  ad  fignificarionis 

fcientiam  :  fruftra  enim  fignificarent  :  ncc  »    fi  dant 

vias  ,  non  e(t  divinatio  :  eft  igitur  diyinatio. 

XXXIX.  Hac  katione  &  Chryfippus  ,  &  Dio- 

64genes,    &  Antipater  utitur.    Quid    ell  igitur »   cur 

dubitandum    fit  ,    quin   fint    ea  ,    qoac    diiputavi » 

verilfima.    fi  rario  mecum  facit »  fi  eventa ,  fi  popiili  » 

fi  nationes ,  fi  Graeci ,  fi  barbari »  fi  majores  ctiam  no-* 

Ari  9  fi  denique  hoc  femper  ita  putatum  eft  ,  fi  fummi 

phUorophi,  li  poetae,  fi  fapientiffimi  viri»  qui  respublt* 

cas  conflituerunt,  qui  urbes  condiderunt?  an  dum  be- 

fiias  loquantur   exfpedamus  ,     hominum  confentiente 

audoritate  contenti  non  fumus? 

85     Nec  vero  quidquam  aliud  afferturt  cur  ea,quaedico» 

divinandi  genera,  nuUa  fint:  nifi  quod  difiScile  diduvi- 

detur  y  quae  cujusque  divinationis  ratio ,  quae  caufii  fit. 

Quid  enim  habet  harufpex  ,  cur  puhno  incifus  etiam  in 

bbnis  extis  diriniat  tempus ,  &  proferat  diem  ?  qoid 

^ugur,  cur  kdextra  corvus,  a  finiftra  cornix  faciat  ra* 

tum  ?  quid  afirologus ,  cur  ftclla  Jovis  ,  aut  Veneris 

<;onjun^  cum  Luna  ad  ortus  puerorum  falutaris  iit: 


34.  Conjlitutd  &  defifftMA  fknt,;]  Rec.  noftcr  >  dtlUn^tA  fw^^ 
quod  quidem  probi  commatis  ciTe  veibum  monftravtt  J.  F.  Gio* 
novius  Obrerv.  lib.  11.  cap.  s.  Reclamancibus  cameo  opcinax  nocs 
MSScis,  vul^atam  ledionem  nonmoveo,  piaecipue  cum  eamxc- 
tioeac  ipfe  Cicero  lib.  11.  cap.  49.    Davif. 

95.  ht  n9n^  Ji  fignificat,^  \n  vulgacis  mala  fiiic  interpu  It- 

banc  euim  ,  &,  non  fi  fignificant.  Vidoiius  autem  ,  ^  fi  um  ir- 
ficant ;  quod  fenfum  paric  Audoris  menti  contrarium.  It  ea 
&  omnet  Pall.  U  Bal,  Reg.  Cantab.  Ac  nos  eam  comm  fii*, 
n}vs  diftinaionea> ,  quam  i^s  ipfa  piobat|  ut  U  TuUius  r  ib^ 
II.  cap.  49.    2>avif. 


LiberPrimus.        3^S9 

Satnmi  Martisve  contraria  ?  cur  autein  dcus  dormicn- 

tes  nos  nioneat ,  vigilantes  ncgligat  ?  quid  deindc  cau- 

fis  ^fit,  cur  Caffandra  furens  futura  profpiciat ,  Priamus^^^^'**''*» 

£ipieDS  hoc  idcm  facere  non  queat? 

Cur  fiat  quidque  ,  quaeris  ?  red^  omnino.    fed  non  g /•  *• 
liunc  id  agitur.    fiat,  necne  fiat ,  id  quaeritur.    ut  fi. 
magnetem  lapidem  efle  dicam ,  qui  ferrum  3^  ad  (c  alli- 
ciat  &  trahat  ;    37rationcm  ,  cur  id  fiat ,  afferre  ne- 
qaeam:  ficri  omninb  neges.    Quod  idem  facis  in  divi-        ,       • 
natione.  'quam  &  cernimus  ipfi,  &  «audimus  ,  &  lc-jj^^^^r    . 
gimus  y  &  i  patribus  accepimus :  neque  ante  philofo-,^^^, 
phiam  patefaaam ,  quas  nuper  inventa  cft  ,  hac  dc  re 
communis  vita  dubitavit :  6c  poflea  ,  quam  philofophia 
proceifit,  nepiaaliter  philofophus  fenut ,  in  quo  mod6 
efiet  audtoricai .    Dizi  de  Pythagora ,  de  Democrico ,  de  ^7 
Socrate:  excepi  dc  antiquis,  praeter  Xenophanem,  ne- 
xninem:  adjunxi  veterem  Academiam  ,  Peripaceticos » 
Stoicos.    unus  diffentit  Epicurus.  38  quid  vero  hoc  tur- 
pius,  quam  quod  idem  nuUam  fenfit  gratuitam  efFe  vir- 
turem  ? 

XL.  Quis  EST  autcm,  quem  non  moveat clarifli- 

mis  monumentis   39  teftata  confignataque  antiquitas  ?       *        ' 

Calchantem  augurem  fcribit  Homerus  longe  optimum , 

cumque  ducem  ^claifium  fuiife.  40  at  illum  aufpiciorum' h  clailts 

qj'C-'*'"'  claffi- 
as  MSS. 
.cla(G  (fOtm 

36.  ^d  fe  aliicUt  ir  trabaty  rationtm.}    Ita  Pal.  pt,  &  fec.  itcm  ^^  ^^^'A 
cditi  \  Vi^oiio.  Pithoeanus  ,  &  mrahat  j  rati^nem,    vulgati ,  fir 

tTMhat ,  nr  ratienem,  quod  ctiam  in  Pal.  tert.  &  quaito  ,  Uquioci» 
^Otae  codicibus.  Grmer,     Davif.  cdidit  attrahat, 

37.  ^t  ratienem  eur  id  fiat.]    Ita  fcdptum  cft  iu  antiquo  ,  cum 
in  impieflSs  dciit  particula  at,    Uxfin. 

38.  ^ieid  vero  hoc  tHrpius,  ^uam  ^uod  iJem.'}  Lambinus  ex  COO- 
{eftura  dedit,  ^uid  vero  boc  turpius ,  ^ttod  idem*  Scd  fcopum  oon 
tetigi|  j  nam  legendum  ,  qui  vero  hoc  tmfim  ,  tfuam  ijuodr  idem^, 
Hullarf^.iMXtm  cenfuit  Epicaius  ^ratuitain  effe  virtmem  ^  quia  Sid 
«rho  nSofif  k*}  «r««  «ps^c  m^iia^Ai  ,  i  Si  tturdi  ftatuit.  Vide 
Menagiumad  LaertiilTisS.    Davijl 

19.  Tefi^ta  eonj^nataque  anticfuitas,^  Prima  vox  hic  in  fignifica* 
tioae  pafliva  fumitur,  quod  olim  notavit  AgeUius  N.  A.  lib.  xv.; 
cap.  13.  Sic  ad  Atticum  !ib.  1.  ep.l6.  Ne<jue  dixi  tpeid^uam  pro  tO' 
fiimwio^  ifuod  non  erat  ita  notum  artjue  te/iatum  ,  m  non  pojfem  pra» 
terire,  ItSi  publicis  litteris  tefiata  omnia  dixit  pro  Murena  cap.  ii. 
I>m,if. 

40.  ^t  illum  aufpiciorum.)  Corrupti  hdcomneslibii.  vix  tamen 
^ldatp  dubiiim  quia  (efcnbendum  iit  cum  Gulielmiot  j(0(#fl»  ^^"/^ 


y 


gi6o       De    Divinatione> 

S3  credo  fcientia ,  non  locoram.  Ampliiloclias  &  Mopfos 
Argivorum  reges  fuerunt  ,  fed  iidem  augives  :  iiqnc 
urbes  in  ora  maritima  Ciliciae  Graecas  condiderunn 
Atque  etiam  ante  hos  Amphiaraus  ^  &  Tircfias  ,  non 
humiles  &  obfcuri  ,  neque  eoruip  iimiles ,  ut  apud 
Ennium  cft, 

4 1  g^i  fui  qudfius  taufa  fUlas  fufeuant  fintentias : 

fed  ciari  &  praeilantes  viri »  qui  avibus  &c  fignis  ad- 

i  pttdic.    moniti  futura  >dicebant.    Quorum  de  aitero  etiamapud 

attj^  Lamt,  inferos  Homerus  ait ,  folum  fapere ,  ceteros  umbrarum 

vagari  modo.    Amphiaraum  autem  fic  honoravit  fama 

Graeciae  ,  deus  ut  haberetur,  atque  ut  ab  ejus  folo,  in 

quo  eft  humatus ,  4?  oracula  peterentur. 

8p     ''Quid  Afiae  rcx  Priamus  ,  nonne  &  Helenum  fiiium 

P.  XCI^.  &  CaiTandram  filiam  divinantes  habebat  altevum  auga- 

k  Quid?    riis,  alteram  mentis  incitatione  *&  perraotione  divina  ? 

AfixLrtw^.quo  jfj  genere  4}Martios  quosdam  fratres  ,  nobili  loco 

mot.^wyf  ^^^^5 »  ^P"^  majores  noftros  fuiflc  fcriptum  » videmus. 

tm  muitis.    Quid.^  44Pol7idum  Corinthium  ,  nonne  Homerus  & 

m  Tide-  aliis 

tmxstoUh 

Grmer^       /iw»  fuijfe  U  lltum ,  Auff,  &e,  cmcndatiQ  palmarit.    Grmer. 

41.  ^i  fi^i  quMJiiu  cAufn,]  Tale  qwddam  dixit  Sopkoclcs  is 
Oedjpo: 

Tj»»  nix^n^t  <r  \^v  ro^Kot,     Vrfin, 

42.  Oracula  petirentur.  ]  Fitbaeanus  addit ,  vel  pT^ftdrentUf  & 
Veio  Pal.  pr.  praterentur,  ut  foifan  pntftairentur  veium  fit.  Grmer. 
Immo  prakerentur ,  ut  palam  eft  in  Pal.  pr.    Grenov, 

41.  Afarcits ijmsdam  fratres  —  fmffe  fcriptum  videmus.  ]Ultima  VOX 
Gfutero  pcrperam  fupervacua  videbatur;  codem  enim  modo  fei- 
centies  loc^itur  nofter.  Marciorum  yttofratrum  meminit  Serviuf 
fld  Mo,  VI.  70,72.  Syramachus  lib  17,  epift.  34.  Marei^rttm  ^utiUm 
vatum  divinati»  caducis  cortieibus  inculcata  tft,  Pliaius  lib.  vil.  H.  N* 
cap.  33.  Divinitas  &  tjuadam  calitum  foeietas  fuit  —  apud  T(j9man§s 
«»  M*rcio,  Quinctiam  Mjirctum  vatem  iiluftrem  fuiue  tradjt ,  H 
ez  eius  carminibus  duo  recenfet  Livius  iib.  xxv.  cap.  12.  Vidc  no- 
firum  infra  cap.  50.  ac  lib.  ii.  cap.  55.     Oavif 

44.  Potyifiutn  Corinthum,]  Poiidum  Corirtflfsum  Mnfttei  lib^r,  mi- 
nos  corniprcj  fed  ut  mendum  tamen  penitus  non  toUat:  nameft 

lirribcDdum  ,  Polyidum  Corinthium  ,  ex  Homert  loco  ,  < ~ic, 

fignificat,  qui  eft  lliadis  lib.xiii.  his  vejfbis: 

*Hi  /i  rtc  iv^yv»^  noM«f<fe  /uCdvrtf^  t)/ac 
*A^*ti^  «r*  dyii^H  n-t  ,  KopttQ-ri^t  6iki« 
'Oc  j»  i^  f/<r«i(  nifi*  oxohv  st)  f09(  l/Sselirf. 
Tloxxdtit  yiig  ol  itivi  yipasf  dy a^-oc  TloXvii\s^ , 
Nor»  vv*  dpyt>A»i  ^d-iT^eti  0 it  if  fAtydpota-iv , 


L  I  B  E  &     P  R  I  M  U  9.  3l6f 

alas  midta ,  Sc  filio  ad  Trojam  profidfcenii  9  mortem 
prxdmSc  commemorat  ?  Omnino  apud  veceres  ,  qui 
rerum  potiebantur ,  iidem  auguria  tenebant.  ut  enim 
fapere  »  fic  divinare  regale  ducebant ,  ut  teftis  eit  noflra 
dyitsis  :  ki  quz&c  reges,  augures ,  6c  poilea  privati  eor 
dem  facerdotio  prsditi  rempublicam  religionum  au&o* 
ntate  rexerunt. 

XLL  £A(t.uB  divinationum    ratio  ne  in    barbarisP^' 
quidem  gentibus  negleda  eft.    fi  quidem  &  in  Gallia 
nDruidsie  funt»  equibus  ipfe  Divitiacum  ^duum  ,  ho-"  Dtoidct 
fpitemtuum  laudatorcmque ,  cognovi :  qui  &  naturae*^'**''» 
rationem,  quam  phyfiologiam  Grxci  appellant,  notam 
ette  fibi  profitebatur ,  &  partim  auguriis ,  partim  con- 
jc<5kura  ,  quae  eflent  futura  odicebat.    Et  in  PPerfis  au-®  prapdi- 
gurantur  &  divinant  Magi ,  qui  congregantur  in  fano  Yai„"^^' 
commentandi  caufa,  atque  inter  fe  coUoquendi :  quodp  peifide 
eiiam  idcm  vos  quondam  facere  nonis  folebatis.  aiit\ 

Nec  quisQuam  rex  Perfarum  potefi:  efle ,  qui  non^ant^  91 
magcK-Qm  difciplinam  fcientiamque  perceperit.  Licet 
aatem  videre  6c  genera  quaedam  &  nationes  huic 
icientix  deditas.  4f  Tclmeffus  in  Garia  eft :  qua  in  urbe 
cxcellit  harufpicum  difciplioa.  itemque  Elis  in  PeIopon<^ 
nefo  familias  duas  certas  habet,  ^^Jamidarum  unam  » 

al- 


4S,  TilmeJlfMs  in  Cdfia  ifl  $  «M  in  urke  ixaUit  bamfpicum  diffifp.li" 
i1  pifeice  tiadit  Aiciaaus  de  Exped.  Aici^.  lib.  11.  c<p.  3.  £^»«1  ' 
«-«<  TtJipLtrvfss  ffof^c  Tst  ^ilet  i^nyur^a.t ,  Ksii  c^ia-if  effro  yivwf. 
S*ioff^*Jt  autoii  «4/  ^uvaK^i  »«i  iraUfft  Tht  /AHfvUetf,    ,£t  eps  qpl- 
dem  bamrpicinat  peritos  habicos  fuiifi  patec  ex  Heiodoti  lib.  t, 
<^PP'  7S»S4.  Aft  hos  n-»t  ifi  oifipm  /iotirTixify  in?enifle  diieunt  Ta- 
'tiaaus  cap.  i.  Clemcos  AlesFdnduous  Stiom.  i.  pag.  361.  &c  GiegCH 
fius  Nazianseous  Oi.iii.  p^g.  foo.  Hinc  Teituilianus  de  Anima 
Cap.  44$.  Tilmejfenfn  nt^lU  fetnniA  tvActiMtt  ,  imbtcitlitatem  conje&a" 
tienis  in.ct*fant,    Wttupaque  conjunyit  ^onnus  Hift.  i^zsi.  T*\f4.i9T 
rfic    Xk^eiiTtfi    irpeerot  ri(  oviif>oue  «i/pfif    x<i  Jtctit^Hif  ta  Tfp«TdC* 
(LxgQ  tkV  om^ovc  ft/ffiy  it9LKpmiv ,  Kttl  nrd  ^i^atet,)  tAi^oy  ypi^  , 
•i  ytyofi  *tt  'jri$pd^o^oi  y    orf  TOiTf  atnuethu  ,    Kttt  ^civrac  y  tic  Jui 
uvof,  ffuvi^atw  i»|»p;^f9d-jri.     TeOneJfitm  vel  Termejfwn  alii  CaciaB,, 
alii  ^iiidis  ,  alii  denique  Famphylia?  tiibuuot ,  n^ii  foifan  ^  vaiix 
lint  ufbes  eofiein  vel  non  looge  divecfo  oomine  infignitx.    Vide 
pizftantiilimuni  Viium  ,£z^ch.  Spanhemium  DifT.  ijc.  de  Ufu  & 
Pixft.  Numifip.  p^.  5<3i5^4.  />oviy^ 

4<(.  Jamidaritm  unam  ;  alteram  Clutidarum,']  De  Clvtidis  vidc 
fattlaoiam  Ub.vi.  cap.  18.  Jamidas  aatetigt  ex  vactis  lcripcoiibus 
nacg^  fejat  Pctic  Yi£to£iuj(  Vax.  I«e^  lib.  xin.  cap.  15.  Addatur 

Phi- 


iX6i  DlS     DlVINATIONE 

alteram,  47Quditaram,  harufp^icinaenobilitate  praeftan* 
tes.  In  Syria  Chaldaei  cognitionc  aftroram  foUertil- 
que  ingenionim  antecellunt. 

91     Etruria  autem  de  caelo  tada  fcientiilim^  animadTer- 

tit:  eademque  interpretatur ,  quid  quibusque  oftenda* 

f,  B.    tur  monftris  a^que  portentis.  Quocirca  beni  apud  ma- 

jores  noftros  fenatus  tum ,  ciim  florebat  imperiom  ,  de- 

\     crevit ,  ut^^de  principum  filiis  49fex  fingulis  Etruriae 
populis  in  difciplinam  traderentur/  ne  ars  tanta  propter 
tenuitatem  hominum  k  religionis  audoritate  abduceretur  < 
ad  mercedem  atque  quaeftum»    Phryges  autem ,  &Pi- 

/  fidae ,  6c  Cilices ,  Ik  Arabum  natio ,  avium  fignificano- 
nibus  plurimtim  obtemperant.  quod  idem  faditatumin 
Umbria  accepiraus. 

P3  XLII.  Ac  MiHi  quidem  videntur  ^  locis  quoqae 
ipfis ,  qui  a  quibusque  incolebantur ,  divinarionum  op- 
portunitates  efle  du^ae.  50  ut  enim  ^gyptii ,  ut  Baby- 
lonii  in  camporum  patenrium  aequoribus  habitantes  » 
ci^m  ex  terra  nihil  emineret,  quod  contemplationi  caeh^ 
cfficcre  poflet ,  omnem  curam  in  fidcrum  cognitione 
pofuerunt.  Etrufci  autem  ,  quod  religione  imbuti  ftu- 
diofius  ic  crebritks  hoftias  immolabant ,  extorumcogni- 

noni 

7hUoftiatus  Vit.  ApoU.  Hb.  r.  cap.  25.  qut  KKuridJSi  fimul  ac 
^lttfutiJotf  mcminit.     Davif, 

^T.Gimiddruml  Clnidaritm  {ctihtndiimc^,  auftoribus  Herodo* 
to  dc  Paofiinia.  Herodoti  veiba  ibnt ,  Ksti  yif*^  *ri  *l*fjiiSie^ 
Kdu  KATriAAflN  &c.  FaufaQiz  j  *Apx*^*l'*^  Ttd-pifmt»  irm>a- 
«Mf,  x^i  '£vf^acoc  tTif  0  &*oyheuc  ovhat  fiKMf  etnii/Mibis»©**  c/r«f 
/t  «atj  fjLtfrit  •  ^Evhxcp*  <r9  KATTlAaN  yif^c.  Facile  autem 
Librarius  labi  in  eo  nomine  potuit,  cujus  primam  littcram  c  in^ 
motab.int  aDCiqui ,  &  u  fcribebant  pro  y  $  ut  pro  SytU  &  Myrrh*, 
iSmUa  tc  MurrhA :  pro  Cycnms  ^  Cajus  ,  CY^nmt  $c  Gdins.     UifinttSi 

48.  neprimipMmfiiiisfexfin^mlisEtrurUpopmlis.iy»\.Max.WM 
fex,  fed  dcccm  fuifie  tradit ,  qui  lingulis  £tiuitx  populis  ia  difci' 
plinam  tradercnttir.     F.  Marwt. 

49.  Stx  rtnimUs*Etrmris  poputis.']  Ltpfius  libro  II.  Eledorum 
cap.  II.  finc  ,  putat  infinoaCe  bcic  fe  crrorem  ,  rcpoocndomqne 
dmtdefim,  non  putarim,  etfi  cnim  totidem  fuerint  populr,  — "  ti 
negat  Tutlius  ,  fed  vult  forte  duodecim  illis  Etrorix  popol  ni«  . 
creditos  in  nniverfum  iexaginta  duos  filios  principum  Iloii  un.  , 
•liter  h  zc  Valcrius,  fcio  9  fed  quid  (i  &  ille  locos  in  menda  <  ▼€• 
znm  ego  non  pextendo ,  neque  mihi  ipfi  mea  fatisftcic  interf  tia 
Hrmter,    ' 

50.  Vt  inim  t^^^tii ,  m  Bahyl*mii.]    Vt  vS^ptii  ,  mt  » 
libeiitius.i^eteiD  s  fcl»  £temim  %^£^tH  if  Myltnii.    P.  M 


LlBER     PriMUS.  316} 

Kiom  fe  mazimi  dedidenint :  quodque  propter   acSris 
craflitudinem  de  caelo  apud  eos  muitafiebanty  4&qu6dq  8c<M 
ob  eandem  caufam  simulta  inufitata  partim  ^  caelo  »2!!«''' 
alia  ex  terra  oriebantur,  qusdam  etiam  ex  hominum    v 
|>ecudamve  conceptu  &  fatu  »  'oftcntorum  exercita- '  JH>rteih- 
diSmi  interpretes  exftiterunt.    quorum  quidem  vim,  ut'®"*°*^^* 
lu  ibles  dicere,  verba  ipfa  prudenter  ^  majoribus  pofi* 
ta  declarant.    quia  enim  oftendunt,  portendunt»  mon- 
ftrant,  «prsedicunt,  oftenta,  portenta  ,  monftra  ,  pro-*  P'odi- 
digia  dicuntur.  ouitUmK 

Arabes  autem ,  &  Phryges  ,  8c  Cilices ,  quod  paftu  94 
pecudum  maxime  utuntur  ,  campos  &  montes  hieme 
&  aeftate  peragrantes ,  propterea  £icilius  cantus  avium 
&  volatus  notaverunt.    eademque  &  Pifidiae  caufa  fuit, 
&  huic  noftrae  Umbriae.    Tum  Caria  tota  ,  praecipue-. 
que  «Telmeifes,  quos  ante  dixi»  qu5d  agros  uberrimos    ^*  c; 
xnaxim^ue  fertUes  incolunt ,  in  quibus  multa  propter^  j^ 
foecunditatem   fingi   gigniquc    pofTunt  ,     in  oftentis  fenj"*, 
animadvertendis  diligentes  fuerunt.  WiV  Thd- 

XLIII.  Quis  vERO  non  videt,  in  optima  ^uaque mcfies* 
republica  plurimum  aufpicia  &c  reliqua  divinandi  gene-  9S 
iz  valuifte  ?  quis  rex  umquam  fuit ,  quis  populus ,  qui 
non  uteretur  praedidione  divina?  neque  fol^min  pace, 
fed  in  bello  multo  etiam  magis:  quo  majus  erat  certa- 
men  6c  difcrimen  falutis.  Omitto  noftros ,  qui  nihil 
in  bello  fine  extis  agunt,  5»nihil  fine  aufpiciis  domi  lu- 
bent.  Aufpicia  externa  videamus.  Nam  &  Athenien- 
fes  omnibus  femper  publicis  confihi^  divinos  quosdam 

fa- 

51.  ATn/m  inmfitstA  pMrtim  t  c«/«.l  Obfenrabar  patei  in  MSco. 
Vofliano  fuiife  ab  prinia  manu  invifitatd  de  calo ;.  fic  clare ,  tum  vo* 
ce  f '•riiif»  igoota.  Gr*H§v,  Mnita  inHfitMta,)  MS.  VojfianHi  \  priroa 
mami  icpixientabac  invtfitMta,  quod  plac«|j  ita  enim  dicuntutea, 
qux  laio  nec  ffequencei  fifuntui.  Hanc  voccm  J.  F.  Gioaoviui 
Livio  fxpius  rc^itnir.    Davif. 

52.  Ntbilfine  anfpiciit  d$mt  ]  Pio  voce  poftrema  eft  in  MS.  Vof- 
Ean.  d»m,  unde  iple  dpminus  appofueiat  conje^uram ,  tiuinihilim 
htU»  fi»4  txtis  a£i$m  t  nihitfineaMjpiciiSfdmv^iabentaitfpicia,  Exttrmt 
vid,  GrODOV.  Nihil  fine  atifpiciit  demi  hahmt,  xAufpicia  exrerns 
tn4eammJ\  U.  Voflfius  <z  fuo  Codice  legic ,  nthtl  fine  aHfpiciis ,  dum 
hahent  aufpicia,  Extema  videamms,  £c  ita  fane  leprxieatant  Bal. 
Keg.  fic  Cantab.  Sed  multo  melioreft  ingeniofi  do^ique  vicicon* 
jcftQia  »  cui  piacec  ,    Nibtl  fine  aufpicits  domi,     ^HJpicia  extems 

videanms^    Uc   T^  hahtm,  ioMe  Libiaiioium  fic  adiuiaencuf», 
Oavif. 

53.  /» 


^i&i      Db    Divinatiohe 

■  1 

lacerdotes,  qaos  fidvTfi^  Yocant,  adhibaera&t :  &  La^ 

cedaemonii  regibus  fuis  augurem  afiefibreni  dedemnt  ;*' 
itemque  fenibus^fic  enim  confiHum  poblicam  appellant) 
atigurem  interefie  voluerunt :  iidemqne  de  rebos  majcK 

f  Amwuwribus  fempcr  aut  Ddphis  oracnlnm ,  autab^HammonCy 

ncdlii.      ^ut  a  Dodona  petebant.  -^ 

^  Lycurgus  quidem ,  qui  Lacedaemoniomm  renipiibli* 
cam  temperavit ,  leges  fuas  audoritate  Apdlinis  Del- 
phici  confirmavit.  qnas  ci!lm  vellet  Lyfander  commma- 
rcy  eadem  efi  prohibitus  religione.  Atque  etiam  qui 
praeerant  Lacedaemoniisy  non  contenti  vigilandbus  cu- 
ris»  53  in  Pafiphax  fano,  quod  efi  in  agro  proptn  uf- 
bem,  54fomniandi  caufa  excubabant »  quia  vera  quictis 
oracula  ducebant.  Ad  nofira  jam  roieo.  Quodes  fe^ 
natus  decemviros  ad  libros  ire  juflit  ? 
P7  Nam  &  cum  duo  vifi  foles  efient»6c  cum  treslunae, 
&  cura  ftces,  &  ciim  fol  node  vifus  eflet ,  &  ciim  6 
coelo  fremitus  auditus »  5c  ci!im  coelum  difceinflTe  vifmn 
cfty  atque  in  eo  animadverfi  globi,    Ddata  ctiam  ad 

fc- 

51.  I»  Pa/tphadfditat  f»»^  tfi  &c,}  Sic  proffiis  legenddin  «  noo» 
ur  vulso»  in  Pafithe4t  ane.  Hanc  eaim  vulgatam  loftioacm  hfio» 
xi«  le^llit.  Plutarchus  in  Agidc  &  Cleombr.  pag.  7^7.  'Upow  t% 
nA2I4>HA2 ,  KAt  fAAfriioY  ,  ii  exKifxxn  Ti/uieifxtfef  ficc.  Tcr- 
tullianus  de  Aniraa  cap.  46.  Nam  &  traculis  hec  gehiii  fiifatui  tf 
•rbis  ,  MT  ^Tftphiarai  apud  Or^puln  :  ^mphihehi  ap»d  MMlmm:  > 
Sarptdonis ,  in  Tr$ade  :  Tfph^nii ,  in  Beftia  :  Mtpfi  ,  m  Citicis  : 
HtrmtQna ,  i»  Macedtnia  :  Pafipbaa  in  LAfnicA  ^c,  Lambin.  Vidc 
Joan.  Metirfii  Mifcell.  LacOn.  lib.T.  cap.4. 

54.  Somniandi  caufa  txciehabaMt,]  Videtui  eiTc  legendom  ,  imctaif 
btbant :  quo  verbo  flc  Virgilias ,  de  Latino  rege  loquens  ,  in  can- 
dem  fententiim  lib.  vii.  ufus  eft  ,  ciim  inquic :  Peiiibiu  incmbmif 
firatis  Jimnes^me  petivit,  P.  Manut.  Somniandi  caufa  excubabam,] 
Hecepit  Lambinus  conje^uram  P.  Manutii  iucubahant  $  aon  bonaiiu 
certi  contra  miT.  noftro»  fex.  nam  excababant  a  domo  fua  fbiis 
in  xde  facra.  quamobrcm  dc  excubia  Plauto  dicuntur  \  ut  roomiit  i 
Gulielmius.  Gruttr.  Stmniandi  caujfa  excubabant,}  Veram  puto 
PauUi  Manntii  coaie^uram  ,  qui  reponit  incmbabanti  Hcec  JaoDs 
Gulielmius  vulgatam  ledionem  defcndat ,  quafi  vellet  nofier  cot 
idomoiuaforiscnbuiflej  nam,  przcerquatn  quod  excubMu^''-' -ef^ 
*  bum  femper  apud  Ciceronem  i//^iV4r«  denocct  ,  incubsre  t'  tmr 
propYte  hi ,  qui  dormiumtad  accipienda  refponfa^  queikiadmod  lo- 
cet  Serviusad  i£n.  VII,  Ss.  adeoque  vox  eft  hac  in  re  1  ica. 
Plautus  Curcul.  k.€t,\,  Sc,  t.  61.  Leno  agretus  incm^at  in  %A  ^tfi 
fano.    Et  AGt.  II.  Sc.  II,  Ttf.  Nam^jat  ineubare  fatims  te  fue-        »W. 

Eodem  modo  loquitui  Teitulliantis  de  Anisgia  cap.  /*  & 

\-^KU(jM9^mi  Gxccis  ufurpatuf.  Dsvifm 

rtf 


Lib£rPrimus.  3i6jr 

bnatUQi  labes  agri  Privernatis »  cUni  ad  infinitam  altitu-  r^  M^" 
linem  terra  defediflet ,  Apuliaque  maximis  terrse  moti- 
>us  conquafTata  eflet.  quibus  portentis  magna  populo 
lomano  bella  pemiciofasque  feditiones  denuntiabantur. 
nque^his  omnibus  refponfa  harufpicum  cum  Sibyllae 
rer/ibus  congraebant. 

Quid ,  cum  Cumis  ApoUo  fudavit ,  Capuae  Viffcoria?  98 
[uid  ortus  androgyni  ?    nonne  fiatale  quoddam  mon- 
trum  fuit  ?  quid ,  quod  fluvius  atratus  fanguine  fluxit  ? 
|uid ,   cCim  faepe  lapidum  ,    fanguinis  nonnumquam, 
errae  interdum ,  quondam  etiam  ladtis  imber  >^eiHuxit?  x  dcfiaxlt 
iuid ,  ctim  in  Capitollo  idlus  centaurus  h  caelo  eft  ?  in  ^»*» 
liventino  portae,  &  hoinines?  5JTufculi  aedes  Caftoris 
Bc  Pollucis,  Romaeque  Pietatis?  nonne  &  harufpicesea 
refponderunt ,  quae  evenerunt ,  &  in  Sibyllae  Ubris  cac- 
icm  repfcrtae  praedi^fliones  fuht? 

XLIV.  56QUOTIES  fenatus  decemviros   ad  libros 99 
ire  juffit  ?  y  quantis  in  rebus ,    quamque  faepe  refponfis  y  quam 
harufoicum  paruit?  CaBciliaii,Q.  filix,  fomnio,  modd, "«Ws«»*/^ 
Marfico  bello ,  templum  eft  a  fenatu  Junoni  Sofpitae  re-  ^^* 
ftitutum.    quod  quidem  fomnium  Sifenna  ctim  difpu- 
laviffet  mirific^  aa  verbum  ^  cum  v6  convenifle  i  57  tum       " 
fcfolenter ,  credo  ab  Epicureo  aliquo  indudus ,  difpu- 
*^t,  fomniis  credi  non  oportere.    Idem  contra  oftenta 
niWl  difputat  exponitque  initio  belli  Marfici  &  deorum 
«mulacra  fudaviffe ,  &  fanguinem  fluxifle ,  &  difcefliflc 
«alum :  &  cx  occulto  auditas  eflc  voces ,  quae  pericub    ' 

belli 

SS.  TiifcMU  4dis  Cd/foris  &  PQllmis.}  Qaia  Tafcubni  Caftoiem 
^Pollucem  in  ptitnis  colebant ,  L.  Servius  Sulpicius  Kuflis  ad  ce- 
I«brandum  gencis  (uac,  qux  obfidione  Tufcuium  exemerac»  fa€tuni 
pizcJarum,  in  una  parte  aurei  nummi,  Tufcuium  ipfum ,  ia  alt^- 
n,  fignaCaftoris  U  Foilucis  pileata  impieflSt.    Vrfin, 

$6.  Sluotifs  fenMm  dtcemviros  &c,'\  Haec  iteraca  (nam  6c  hic  & 
P^lo  ante  pofita  fant)  milii  mendi  fufpicionem  Coimmo^reat. 
^■^in,  glMoties  fenatsu  —  t>AruitJ\  Omiifis  quin^uc  toci- 
^t  MS.  Regiusdar,  queties  fenatHs  ^  (fnantis  in  ri«* ,  ^iearm^sse 
'*f*.  ^^fpfnfis  hArttfiiittm  farifit.  At  nc  hac  quidem  mione  fanatoc 
vitiam,  quod  ioculic  Libcarioium  negligenciil.  Rcvera  horum 
verboium  pars  exftac  fupra  cap  41.  isque  locus  eft  folus,  cui  tota 
^»(  cohvebit }  hic  enim  iii^portuna  pr^tfus  eft  &  incon^rua. 
^ptoptei  eam  uhcinis  cinximus  ,  &  quod  ibi  dcerat  ,  hmc  il 
aobis  cft  tianslatum.    DAtif 

57.  Tum  infelenter,}  Legendum  tMotm  ,  vtOitMm  ,  Ut  habct  iibcc 
«nJUmfcriptus,    Vrfiss, 


3t66        De    Divinatione 

belli  nuntiarent :  &  Lanuvii  clypeos ,  quod  harufpicSni^ , 
tritiiffimum  vifum  eflTet,  a  muribus  effe  derofos* 
xoo  Quid ,  quod  in  annalibus  habemus  ,  Vejenti  bcHo  , 
ctim  lacus  Albanus  praeter  modum  creviffet ,  Vejentem 
Quendam  ad  nos  hominem  nobilem  profugiffe ,  eumque 
dixiffe,  ex  fatis,  quae  Vejentes  fcripta  habcrent,  Vcjoi 
7.  Ci.    capi  non  poffe,  dum  lacus  is  Vedundarct :   Sc,  fi  lacus 

s  emiiTus  'cmiffus  ,  lapfu    6c    curfu  fuo  ad  mare  profluxiiTet , 

^«ry? II»  Af«(.perniciofum  populo  Romano;  iin  autem  ita  eflet  edu- 
Aus ,  ut  ad  mare  pervenirc  non  poffet ,  tum  faliitare 

;  noff ris  fore.    ex  quo  illa  admirabilis  a  majoribus  Alba-  { 

nae  aquae  facfh  dedudlio  eft.    Ciim  autem  Vejentes  bd-  ' 
lo  feffi  legatos  ad  fenatum  mi(iffent,tum  ex  his  quidam 
dixiffe  dicitur ,  non  omnia  illum  transfugam  aufum  e£fe  ; 
fenatui  dicere  :  in  iisdem  enim  fetis  fcriptum  Vcjentes 
habere  ,  Fore  ut  hrevi  a  Gallis  ,Roma  caperefur.   quod 
.  quidcm  fexennio  sSpoft  Vejos  captos  fadum  59  effe  vi-  • 
dimus. 

,  '  IQI  XLV.  Sape  etiam  &  in  prseliis  Fauni  auditi;  &  ia 
rebus  turbidis  veridicae  voces  ex  occulto  miffae  effe  di- 
cuntur.  cujus  generis  duo  funt  ex  raultis  exempla  ,  &d 
maxima.  Nam  non  multo  ante  urbem  captam  exacidi- 
ta  vox  eft  a  luco  Veftae ,  qui  a  Palatii  radice  in  novani 
viam  devexus  eft:  Ut  muri  &  portae  reficerentur;  fu- 
turum  effc  ,  niii  provifum  effct ,  ut  Roma  cap>eretur. ' 
Quod  negledum ,  cum  caveri  poterat  ,  pojft  acceptam 
illara  maximam  cladem  <!»<^  explicatum   eft.    ara    enim 

a  advcifi»  Ajo  Loquenti ,  quam  feptam  videmus ,  »  exadverfus  cum 


5t.  P9fi  Vejos  edptoi  fa^nm  ijfe  vidimm.']  Nihil  deccdciet  feateii- 
tiar,  qaamvis  reddeiecui ,  ejfe  vidimmt.  vulgiiti  adhuc  mepttus, 
videmust  vcrfu  fere  longo      Gruter.  « 

59.  Efe  videmus,]  Vulg^.  t/i<^;»»»j.  Nos  vcro  MS^tos.  Bal  Reg, 
Cantab.  ac  vetcres  cditos  noRtx  le^ionis  auftoics  habemus.    Su- 
f  la  cap.  XVI.  <Af,  Crajfo  tjmd  accidertt  videmus  dirarum  ohnsenttgtiem   ; 
negleSfa,     Ec  cap.40.  Mdrcios  tjuosdam  fratres  -^  apud  majtres  «t-  ; 
Jhos  fmffe  fc/htum  videmus,    Ac  ,    nc  pluribus  excmplis  coage*  | 
fcndis  immorer,  noftei  pizfens  ceropus  in  hisce  foimuiis  ^     pcf 
adhibet.    Davif, 

6<s.  Expiicasum  efi,"]  Hanc  voccm  ^pracfentaflt  omnes  K_.  & 
patienter  feiunt  editores ;  attamen  ad  icm  nihil  omnino  :it. 
Ccrciflfiml  conK^^uia  cefciibo  >  expiatum  e/t  3  nam  esepid  '  od 
m&urna  tmfltm  %Ai»  fa&um  fuijfe  vidimus  cx  X«iyli  Ub.  "  o. 

Vet9if. 


\ 


LlBER     PltllifUS.  3167 

locum  confecrata  eft.  Atque  ctiam  fcriptum  k  multis 
cft,  c&m  tcrraB  motus  fa<ftus  eflet ,  Z7/  fue  flena  procura" 
tio  fieret /vottm  ab  aede  Junonis  ex  arce  exftitifle: 
quocirca  ^»  Junonem  illam  appellatam  Monetam.  Haec 
igitur  &  \  diis  iignificata ,  &  ^  noftrismajoribus  judicata 
contemnimus  ? 

Neque  folum  deorum  voces  Pythagorei  ^  obfervitave- 101 
runt,  fed-etiam  hominum  ,  qiiae  vocant  omina.    quaeb  obfcr- 
majores  nottri,  quia  valere  cenfebant ,  idcirco  omnibus  ^^T.""**' 
rebus  agendis ,    ^*  fHuod  honum ,  fauftum  ,  feltx  ,  fortu-  *  "' 
natumque  ejfet ,  praefabantur  :  rebusque  divinis  ,  quae     ^'  ^ 
public^  fierent ,  ut  faverent  linguis ,  imperabatur ;  inque 
fcriis  impefandis  ,  tit   litibus  c?*  jitrgtis  fe    ahftinerent. 
Itemque  in  luftranda  colonia ,  ab  eo ,  qui  eam  dedace- 
ret;  &  ciim  imperator  exercitum  ,  cenfor  populum  lu- 
ftraret,  bonis  nominibus  qui  hoftias  ducerent  ,eligeban-c  dilcda 
tur,  quod  idem  in  «  dcledu  confules  pbfervant  ,  ut  prf-  LAn.b. 
nius  milcs  fiat  bono  nomine.     Quae  quidem  k  te  fcis  103 
&  confule  &  imferatore  fumma-  religione  effe  fervata. 
^^Praerogativam  ctiam  majores  ^omen  juftorum  comi-*^  *?"°^... 
tiorum  efle  voluerunt.  iJ^^^J 

XLVI.  A  T Qu E  £6  0»  exempla  omnium  nota  pro- 
fcram.  L.  Paullus  conful  iterum  ,  ciim  ei,  bellum  ut 
cum  rege  Perfe  geferet,  obtigiflet :  ut  ea  ipfa  die  do-^  ^gp  ^^ 
mum  ad  «vefperam  rediit ,  filiojam  fuam  Tertiam  ,qu3e  rum  Davif. 
tura  crat  admodum  parva  ,  6fculans  ^ animadvertit  tri-  f  animum 
fticulam.    quid  eft  ,  inquit ,  mea  Tertia  }  quid  triftis  »^v<^"«« 
es?  Mi  pater,  inquit,  Perfa  periit.  tum  ille  ^^^^^i^s  puel- ^'^^^^^ 
lam  complexus ,  Accipio  ,  inquit ,  niea  filia  ,  omen ;  fatcUa 
erat  autem  %  mortuus  catellus  eo  nominQ.  '         aUL 

L.  Flaccura,  flaminem  Martialem  ,  ego  audivi  ciim  104 
diceret ,  Caeciliam  Metclli ,  cura  vellet  fororis  fuac  fi* 
liam  in  matrimoniiim  collocare ,  exifle  in  quoddam  fa- 
cellum  ominis  capiendi  caufa:  quod  fieri  mbreveterura 

fo- 

€1.  funonem  ilUm  adpelUtMm  Monetam,}  A  moncndo.  "^iifAf  Ms» 
fHTxw  fimilicer  ^dfA^otJAOv  incerpretatur  Smd/ts  in  Moy»Te('  fed 
nofninis  cauflkm  atque  fontem  modo  longc  diverfo  tradit   Dsvif.  ^    ^ 

6z.  Slmd  bonmn  —  fe  abfli^etent,}  Dc  bisce  formulis  diligentec 
egic  vlx  eximius  Barn.  BiifTonius  Form.  lib.  i.  pagg.  S,  66,  iil. 

idem, 

63.  Pr^r»g4tivam  etiam  majores  omnfs  JHfiorum^  comitiorum  effe 
volnerHHt.^l  '^onomneiy  {t^omeny  vcram  le^tonem  cfic  puto  j  cjuo 
snodQ  ctiam  lcgituideNac.  D.  lib  iii»  P.  ManM, 

K^f  rrr  rrr  4^  Ytr$ 


3l68  De     OfVINATIP.NE 

folebat.  ciim  virgo  ibret,  8c  Caecilia  in  fellai  federet, 
neque  diu  ulla  vox  exftitiffet,  puellam^defatigatam  pe- 
tiirfe  ii  matertcra,  ut  fibi  conccderet  pauHifper  ,  ut  in 
ejus  fella  requicfceret :  illam  autemdix^lfe  ,  ^4  Vcr6  , 
mea  puella ,  tibi  concedo  meas  fedes.    quod  omen  res 

,  confecuta  eft.    ipfa  enim  brevi  mortua  eft;  virgoautcm 

nupfit  cui  Caecilia  nupta  fuerat.  Hsec  poife  contemni, 
yjel  etiam  rideri,  prseclarfe  intcUigo  :  fed  idipfum  eft  , 

r.cn.    deos  non  putarc:  quae  ab  iis  fignificantur,  conterancre. 
105;     XLVIL  Q  u  I D  p  E  auguribiis  loquar^  l  tuae    partcs 
funt  :  tuum  ,  inquam  ,  auipiciorum  patrocinium  de- 
bet  effe,    ^s  tibi  P,  Claudius  augur  confuU  nuntiavit , 
addubitato  Salutis  aqgurio  ,  belluni    domeiUcum  trifte 
ac  turbulentutn  fore :,  q^od  paucis  poft  meniibus  exor- 
tum ,  paucioribus  ^  te-efl:  dieb>us  oppreiTum.     Cu/  qui- 
dem  auguri  vehementer  affentior.  fplus  eni.m  multorum 
annorum  memoria  nqn  decantandi  augi^rii ,  fed  divi-  ; 
nandi  tcnuit  difciplioam.    quem  irri^ebant:  collegae  tui,  j 
eumque  tum  Pifidam ,  tum  Soranum  augurem  effe  di-  j 
cebant.    quibus  nulla  videbatur  in  auguriis  aut    aufpi- 
ciis  praefenfio ,  ^^^ut  fcientia  veritatis  &iUuraB;  (apieatei 
ajebant  ad  opinionem-imperitorum  ei!ie  fi^as  religiones. 
Quod  loqge  fecus  cft;'.neque  enimin  paftonbus  iUis ,  \ 
quibus  Romulus  praefuit,  nec  in  ipfp  Roqiulo  haec  cah  ! 
Iiditas  effe  potuit,  ut  ad  errorem  multitudinis  religionis  i 
.  iimulacra  nnger^t :    fcd.  di$cu1tas^  laborqu^   difcendi ; 

»  >  di* 

.64.  Vfre  mea  pufU*,  ]  ycDOti  vern  :  nam  guanivis  ha:c  paiticola 
fere  iilreriverbo  foleat  iqbjpngi ,  tanaen  8c  iiiitiali^  leperituc  ia  ! 
fignificatipne  carum,  qu.T  »«ffr/>^/««^j  diftae  fucrc.     CamerAr. 

6$.  Tibi'P.  cUudins.]  Puto  legcndum  ,  ^f^P,  CUudius  ,  qui  fujt  \ 
F.  Clodii  firater,  -augur  periiidimus ,  qut  ctiam  de  augurali  (cicn- 
tia  libros  cdidir.  quod  u,  hpftc  tffe  App.- Cflaudium »  probabitur}  ' 
pnftabit  cx  hoc  Ipco,  '^^m ,  qui  ju^encs.adpiodum'  ciient»  Blq-  | 
mx  olim  fieri  augures  licuide  ;  quippe'  cum  triennio  anre  Appii  ^ 
zdijitatem  CiceroConluI  fueiitj  aEdilitas  autem  confuiatum  quin- 1 
quennio  ptarceirerit  :  quiantc  XLHI.  statis.ai^num  neiipini  ,  nili  | 
extia  ordinem  ,  dabatni  :  eoque  anno  qui  confules  6cbant  ,  focil 
anho  condiles  fieri  dicebantur  :  quod  alibi  Cice^p  Gbi  conc'  ifltj  1 
dicit.  fed  hac  de  re  8c  plenips  5c  di(lin£bins  tn  eo  libro :  dc 

Magiilratibus  Rom.  aggrcfli  fumus.    P.  ManuK 

6«.  K^ut  fcieniia  ]  Hascc  voccs  cumcditt.  Ven.  1471.  an. 

pr«crmittunt   Bal.   &  Rcg.   iisque  rcje^iis   conftat    i  cia. 

Quum  tamen  cas  reprsfentcnt  alii  bon«  noi»  MS*""'  pa 

'roe  licet  obtineant  locum.    Lavif, 


! 


LlBER     PriMUS*  3169 

difertam  o^gentiam  reddidit.    itialunt  enim  differere » 

nibil  efle  in  adpidis ,  qu^ta ,  qaid  fit ,  edifcere. 

Quid  eil  illo  auTjncio  divinius ,  quod  apud  te  in  Ma-  io5 

rio  eft^  ut  utar  ponffimum  te  au6tore: 

J^  ^otifV  aktfinufubito  ^pinnata  fatelUs  h  pinuam         \ 

jirboris  i  trunco  ferpenth  fattcia  morfu ,  ^^  J 

67  SMpt'  iffaferis  transfigens  un^uibus  anguem 
^Semianimun^,  C^ifaria  graviter  €ervice  micantem,    i  Semdni- 

f^tumfe  imorqumtem  laniansy  roftroque  cruentanst^^"^  ^^ 
amfatiata  animos  9  jam  duros  ulta  dolorest 
Ahjicit-gfflMntem^  Ks^  laceratum  affliiit  in  unda^ 
Seque  ohim  ^f^Hs  nitidos  con^erttt  adortus, 
Hanc  ubi  frapetihus  ^pinnis ,  iapfutjtte  valantem        k  ptnms 
Confptxit  Marius ,  divini  numinis  augur :  ^^"' 

Faufiaque  figna  Jua  laudis ,  reditusque  notavit ;  P.  B. 

Partibtet  intcnuit  toeli  pafer  ipfefinifl^is. 
Sic  aqmla  elarum  firmavit  Jupiter  omen. 
XLVUI.  Atqjueiile   <**  Romuli  ^  auguratus   pa-.  107 

iloralis,  non  urbanus  foit:  nec  fi^s  ad  opinionera  im- 

peritorum ,  fed*  a  Certis  acceptus  ,  &  pofteris  traditus. 

Itaqne  Romulus  augur,  ut  apud  Ennium  eit ,  cum  fra*-  ' 

treitem  augure» 

^9Curantet  magna  cum  cura^  concupientes 

67,  SiAigit  tffr  ftris,^  Ira  PaU.  &  Fithoeiinas.  LambiDUs  dupll- 
■cavit  Itteiam  terciam  ut  V6r(us  ftaret.  Gifanius,  in  Lucretiano  In- 
dice,  vult  (ic  quoque  longsmi  ryllabain.  Gulrel.  emcndabat,  Subicit 
.^xo  fii^iicit,  Gruter.  Snt^igtt  ipfa  feris,}  Mctri  caufla  litteram  tet- 
tiam  duplicabat  Lambitlus.  Vetum  Turnebns  dc  Aldus  nepos , 
iaverfo  verboium  ordine,  legunt  ipfa  feris  fubis^it,  Gulielmfo  dc- 
niqtte  placebat,  fuhfuit  ipftferis.  Bal.  nofter  r^/jT^r ,  unde  foxfaa 
soa  male  rcfcribi  podit,  fubJHgat  ipfaferis,    Davif. 

6%.  %omuii  Augmraius  ,  pafioralis  ,    non  urbanus  fuit.}    Vrbanus  , 
inquit ,  Pet.  Vi^orius  Var.  Left.  Ub.  xiv.  cap.  12.  hic  valct ,  nifi 
iailor,  joiMtttriSy  &>  quod  alii  dixerunt  ,  fabulofus\  quique  taa- 
^nam  joco  habcri  rifiwe  ex<|f4odi  polfit.    At ,  quod  pace  viii  do^ 
\\^\va\  (it  didum,  ifte  fignificatus  hui<2  voci  noii  competit  ,  nec 
djrem  quidqoam  f»dunt'  ufb»ni  cotnpetitoreSf  quos  memorat  Cice- 
lio  lib.  I.  ad  Atttc.  Epift.  i>.  Aut  ia  errore  vcrfor,  aut  cmendandus 
left  locus ,  ut  inde  fenfns  eliciatui  commodus.  Legendum  videtur, , 
yi^omuli  anguratm  pajtor^rs  ,  non  vanus  fuit ,   ntc  fi^us  ad  opiniones 
Stmperifrmu,    Vanm  eft  mcndax ,  fiitilis ,  feu  cui  nihil  ineiac  vert. 
]liem. 

69.  Oeruntes  magna  ^c]  Ciofanus  in  Notis  ad  Ovidii  Tiiftia  , 
Ixepooit  h  vcteii  librocm^ivrri.  fed  fic  non  eft  in  uUo  noftiorum. 
\ifrmer,     CuranUt  maina  cum  (ura,']  Loquendi  modns  Hcrc.  Ciofa- 

T^rr  rrr  rrr  z  »»»>* 


3170        De    Divinatione 

Regni »  dant  opiram  Jimtd  aitfpkio ,  aHgurhquel 

l  in  ffionii  1  Hinc  Remus  au/picie  fe  devovet ,  atque  fecundam 

%em.  MSS.  Solus  avem  ^fervat.    At  y^Romulus  puUer  in  ali0 

m  fervMs  Gluarit  Aventino ,  ^fervam  genus  aWn/olantum : 

J!^rfrv4t  Certabant ,  urhem  7"  Romam ,  Remetramni  vccarent. 

alii.  cemtns  ^Omnibu  cura  viris  ,  uter  9ffet-9induperator, 

MSS.  crrnit   '  Exffe^ant  y  veluti  9  conful  cum  miture  fignum 

alii  MSS.  Volt,  omnes  avidi  fpedlant  ad  earceris  oras , 

108  ^^  Quam  mox  emittat  piHis  ex  faucibu  currus : 

0  •mms  Sic  exfpe£iahat  populus ,  7i  ataue  ore  timehat 
alii.  RehuSt  uiri  magni  vi^oriafit  data  regni, 

p  endfpera-  Jnterea  /ol  albu  receffit  in  infira  nc^is, 

terzhu  jj^'^^  candidafe  rAdiis  dedit  sBaforas  luxi 

Et  fimul  ex  m<h  longe  pulcerrima  prapes 
Ldva  volavit  avis :  fimul  aureus  ex6ritur  fol, 
Cedunt  de  coelo  74  t^r  quatuor  corpora  fanHa 
Avium,  prApetibus  fefe  pulerisque  locis  dant, 
^  a  L't'..  Confpicit  ivde  [ibi  data  Romulus  effe  priora  , 

qne  MS,  Au/ptcio  regm  ^/tabtUta  /camna ,  /olumque, 

109  XLIX.  Sed  'unde  huc  •digr^a  cft ,  eodem  rc- 

1  ut  inde  dcat   oratio.    Si  nihil  queam  difputarc  ,  quamobrem 

MS,  quidque  fiat ,  &  tantumniodd  ficri  ca ,  quae  CQxamt^ 

s  degrcfla  jqq. 

LmK 

'  ,  num  male  habuit  \  quapropter  ez  vetere  libro  reponit ,  certames 
'  mainA  mm  (uta,  Sed  alii  omnes  MSSti.  vulgatam  le&ionem  fer- 
vant ,  nec  ipfa  ^p^Vic  haberi  vitiofa  debct  :  eodem  enim  moda 
Plautus  Mcnxchm.  A^.  v.  Sc.  iv,7.  M^inik  mm  cur»  «go  tHum  oi- 
rari  voto,  Ac  iterum  J^8,9»  ItA  tgo  Ulum  cum  magna  curacurako  tihi, 
Vide  Hier.  Columnam  ad  Ennii  Fragm.  p9g  19.  Daiifl 
"  70.  %omulm  puicher  in  aito  Hteartt  ^Avmino.'^  Livius  alitei :  noa 
enim  Komulum  ,  fcd  Kemum  in  Aventino  'obrcivaiTe  tradit. 
P,  Afanut, 

71.  Tt^mam  %moramnt  vocarcnt.}  Viftorius  T(^mam  T^emofptu. 
Aldus  Nepos  K^mamne  %emaniHf  ,  quod  &  in  fcrijpto  Ciofani.  (ed 
Fall.  quart.  icem  S.  Vi£^.  &  Pith.  habent  illud  noftrum,  exftatque 
item  in  Aldi  vetere  editione.  Lambinus  expreffit  ,  ii^ieranmei 
quod  eodem  redit.    Gruter, 

72.  Huam  mox  emittat,'}  Ita omniao Fal.  fec  neque  aliter  volebit 
Turnebus  lib.  V.  AdverC  cap.  22.  Vulgg.  ^a  mox.  /  Idcm. 

73.  ^ique  ore  timebat.]  Lambinus  admifit  Turnebi  coni  3» 
Atque  ora  tenebaty  nolentibus  m(r.&  ratione  ipia.  beUe  enii  ixt 
poeta  fpec^atoribus  cam  foiticitudinem ,  qus  6c  ipfo  ie  v> '  le- 
letj  ut  fer^  folet.     Idem,            > 

74«  Ter  quatuor  corpora  fan^a,]    Sic  lcripfi  ,  non    ,  im 

yox  i<Ila  pro  difyllaba  fit  habcnda.    Yidc  Chi.  WaC-  ar. 

-cap.ix.  pag.103.    Davif, 


L  I  B  E  It     P  K  I  M  U  S.  2171 

morati ,  doceam  ,  partimne  Epicuro  Carneadive 
rerpoBdeam  ?  quid ,  ii  edam  ratio  exftat  artificiofae  pr«-  P.  ciii. 
feiiiionis,  facilts ;  divinae  autem  ,paullo  obfcurior?  quas 
enim  *exus  ,  quae  7S  fulguribus  ,  quse  portentis ,  quas 
aftris  praefentiuQtur  ,  haec  notata  funt  obfervatione  diu- 
turna.  Affert  autem  vbtuftas  omuibus  in  rebus  longin- 
qua  obfervatione  incr^dibilem  fcientiam  :  qux  potcft 
efle  fine  motu  atque  impulfu  deorum ,  cum  •  quid  ex 
quoque  eveniat,  &«quid  guamque  rem  fignificct,  cre-  q,2|^Qa- 
bra  animadverfione  perfpeoum  c&.  .  •Lm$t. 

Altera  divinatio  efl  naturalis,  ut  anti^dixi:  quasphy-  iio'  - 
fica  difputandi  fubtilitate  referenda  eit  ad  naturam  dco- 
rum  :  a  qua ,  ut  dodifidmis  fapientiiiimisque  placuit , 
7^hauftos  animos  8c  libatos  habemus :  cumque  77  omnia 
compieta  &  refierta  fint ,  aeterno  fenfu  &  mentc  divi- 
na,  necefTe  eft  rScognatione  divinorum  animorum  ani- 
mos  humanos  commoveri.  Sed  vigiiantes  animi  vitae 
neccfiitatibus  ferviunt  dijunguntque  fe  k  focietate  divi- 
na  ,  vinclis  corppris  impediti. 

Ramm  eft  ▼quoddam  genus  eorum,  qui  fe  acorpore  m 
avocent ,  &   ad  divinarum  rerum   cogfiitionem    cura  v  aarem 
omni  ftudioque  rapiantur.  horum  funt  auguria  non  di-  ^»";.  t«mf. 
Tini  impetus ,  fed  rationis  humanae:    nam  &  natura  fu- 
turapraefentiunt,  ut  aquarum  «fluxiones  &    deflagra- x  ciu?io- 

tionem  n«»^«»w*. 

7^  Fulpirihu,^    Nefcio  fitne  ab  antiqaa  latione  fcribendi ,  an 
▼eib  alio  fignt6cata ,  in  Pall.  fulgariinu,  idem  leperit  in  fuis  Gu-, 
lielauus,  ezpielfitciue  edicione  Tua  Viftoiius.    idem  tamen  iiifra 
<^P*  52.  p.  ieiyat  fulgurihts  ,  ubi  iidem  nofiii  habent  fulgoribMs, 
Gnitei 

76,  Hdu/its  4tum«f  dut  lihatts,]  Valgg.  delibdtos ,  veium  leftat 
alteram  ic  miT.  Pall.  Sc  S.  Vift.  neque  alitei  Viaoiiana.  ficque  itc* 
lum  loquitui  lib.  ii.  cap.  ii.    Idtm, 

77.  OmniA  ftmfUtn  &  referta  Jint.}  Guliclmius  adnot^vit  codi- 
cen  S.  Viftoiis  feivaie  eompteseay  neque  alicer  exflaie  infiagmento 
^usbequiano.  nofiii oihil  vaciant.  Grttter,  Vide  autem ,  an  non  mox 
^i  dtbcit  4tthere9fenfH&  mentedivina,  ^XO /ttern».  Gtonow. 

,  7S<  Cegnatiene  divintrum  animerum.]  Omnino  legen(^um  credide- 
tim  eentagiene ,  qax  vox  conta^um  palfim  denocat  j  cum  enim 
•w«i/4  cempleta  &  reftrta  fin^  atemo  fenfu  &  mente  divina  ,  nontam 
VpMtine  ,  quam  centa&u  diviooium  animoium  commpventuiani- 
Bii  hamanu  £ft  autem  boc  dogma  Stox  de  Pyihagoiicis  &  Pla* 
twicis  haaftimi  Iqmibus..  Pizcei  alios  bcne  multbs  ,  vide  Cice- 
lOBcoi  N.  D.  lib.  I.  cap.  ii.  &  Oitginem  contia  Cellum  iib.  vi, 

Wfrl»4.3W,    Davif,  *  „ 

%rr  rrr  rrr  j  7P.  ^»^ 


317^        I^£     DlVINATlOKE 

tionem  futarain  aUquando  cceli  atqne  terranim.  alii 
autem  in  republica  exercitati»  ut  de  Athenienfi..  Solone 
accepimos  ,  orientcm  tyrannidem  multo  ant^  pro^i- 
ciunt  :  quos  prudentes  po^umus  ,  79non  plus  ,  qu^m 
Milefium  Thalem  ,  qui*  ut  objfirgatores  luos  convince- 
ret ,  oftenderetque  etiam  pbilofophum  ,  fi  ei  commo- 
dum  eflet ,  pecuoiam  facere  pofle ,  omnem  oleam ,  aa- 
r.  B.  tequam  florerecoepiiTet ,  in  agro  Milefio  coemifie  dici- 
tur.  Animadverterat  fortafTe  quadam  feientia ,  oleanEm 
Ii2ubertatem  fbre.  £t  quidem  idem  primus  defe6HoDem 
folis ,  Soquae  Aftyage  regnante  fada  eft  ,  prsedixiUe 
fertur. 

L.  MuLTA  mediciy  multa  gubematores  ,  agria^ 
etiam  muka  praefentiunt :  fed  nullam  eorum  divinatio- 
nem  voco  ,  ne  illam  quidem  ,  qua  ab  Anaximandro 
phyfico  moniti  Lacedaemonii  funt,  ut  urbcm  Sc  tcda 
linquerent ,  armatique  in  agro  excubarent ,  qubd  terrse- 
motus  inftaret,  tum,  dim  &urbs  tota  corruit ,  Sc  ex 
monte  Taygeto  8«cxtrema  montis  quafi  puppis  zvxMz 

eft. 


79.  ^M  pluttjtuun  Milefium  Th^Uem,}  Sampfit  hoc  ab  Aiifbotdc 
tx  lib.  I.  Fol.  Oiiv  M.ui  *ra  0xAi«  t?  M/M|7<k.  tovto  yap  tif  jut- 

«raeirO»/U4  VI    M.3ir:tXpilTiK'jK    i\k*     (XftVtt     fAtf  Ji<i    tif    Ci^tlT  VfOC- 

avna-t  f  rvy^xvtt  ih  x<8-6>it  to  or.  ofti^i^otrm  yip  eturi  Ji^t 
nrif  vtfiAf  tit  «vdOfAei/c  tmc  ^tkoa^^^iaif  eu9»c  ttdtra.foirAfrei  p^a-tf 
«^T«r  i\euif  ^ip*f  f^o/ulm  ttc  tkc  a^poxoytAC  i  Irt  ^u/jimf^  «y- 
T^  ,  iuTrofirdLfTdt  -^nuairotf  bKiyotf  y  tippA0ifdtf  Sia^mhdu  rit 
\\dLi>it>y'mf  ,  rSf  r'  tf  Mamts»  ,  xti  Si»  Wrrwv»  oxiyn  fittr^^m^ 
fdifjiifetf  AfjidL  ,  Kse}  t^«<0?»c  tiCfjitT^^frttf  ,  or  rfoirof  ijSiiKtT*  "Jrck» 
X*  ;]t<i)j/uaeT«  truxxi^xft®'  ,  tTrtifi^xt  ort  patcftof  Wtf  ?rxs*rtf»  rtiie 
fiXoff-o^oiC.      Vrfin. 

%o.  Hajt  ^ffyafe  regrumte  faStd  efi.}  Aftftgc  qtiidetn  regnjDte, 
fadum  cft  St>f is  deliqttium  ,  quod  picdicere  pocuit  Thalcs ;  (ed 
prior  eft  Eclipfis  illa,  quam  ab  hoc  phi!ofopho  prznaotiatam  (ub 
Cyaxare  Afly«gis  patrc  contigifle  rcfcrunt  Sctiptorcs.  Clemens 
Alexandiinus  Strom.  lib.  i.  pag.  353.  ^d^nf  ft  EvStnut^  ,  ir 
*rat7c  'As-foXoytKttle  iTtpidttCf  rh  ytvoptirnf  ««Mi-j^ir  tx^Hai*  «^ff- 
^t7f  f>i9t ,  Kdi^  ouf  ;^p5wt/c  rufli'\>dLf  fJidL^Xhf  w/ioc  «t^x»Mrc  MiiJfli  *r« 
«ri  «sti  Ai/cTsj',  /S^yiXft/ovT©"  YMt^ipouc  Atir  >  t»  *Arw«>iir  -»<-- 
«r?oc  t  MiWi>»y  ,  *A><vdr%  S^  To51CoofT«,  Ao/Hf.  Idcm  tradit  i  - 
dotus  lib.  I.  cap.  74, 103.  Dc  ca  diligcnter  cgit  D.  PcMtfitJS  1  :. 
Tcmp.  lib.  X.  cap.  i.  Adifis  &  Th.  Stanlcium  ad  AicbjV  '  s 
fs,f67,     DAvif. 

81.  Extrefi^4  montis  quaft  puppts  avuifd  efi.]    fnRcg,  &  C 
eft  extfema  pdrs  ntontis  ,  ^ua/i  pupprs,     Mihi  noftet  rcripfiftc  % 
CUr«  ex  mme  Tajf^ete  quetji^ph  avulftt  eft  >  ut  titeu  ilia  pfO<       - 


L  I  B  E  R     P  R  I  ik  U  S.  3173 

cft.    Ne  Phcicfcyies  qukkm  ille  Pytbagorae  magilkr ,  ^j^^'^'^ 
potiirs  divinus  habcbitar,  quam  phyficus:  qui  ctim  fvi-mlif.^' 
^ffet  haaihun  iscpaim  de  jugi  puteo  »  terrse  <  motus  di-  z  motum 
xitinfhre.  Davif, 

Nec  vero  omcfQam  animushomims  haturaliter  divinat,  "3 
•iBfi  cum  itaVdutus  eft  &  vacuus^  ut  ei planc  nihil  «fit^  'f'  ^l. 
<am  c«)Tpore.  Cfuod  aut  ▼atibus.  contjngit ,  aut  dormieri-  "^'^'  ^'^*'^' 
iibus.    Itaque  ca  duo  genera  a  Dicaearcho  probantur, 
&,  ut  dixi,  k  Cratippa^oftro^  ii  propterca  ,  (}u6d  ca 
prQficifcttntur  i.  natuta,  fiiit  fiimmsi  ^n^  y  modo  ne  (o* 
\t.   fm  autcm  nihil  efte  ifi.obfervacionc  putant :  multa 
toUunt ,  quibfis  vitse  ratio  continetur.    Sed  quohiam 
dant  ahquid  y  idque  non  parvum  ,  vaticinationescum 
fonmiis:  nihileft-,  quod  ctim  his^  magnapcrc  pugnciVi^^, 
prsicrtim  ciim  fint  y  qui  omninb  nullam  divmation'(m 
prcbent, 

Ergo  6c  iit  qoovum  animi^  fpretis  corporib^s  ,  evo-  X14 
iant  atque  excurrunt  foras  ardore>  aliquo  infhni)fmati 
atque  incitati,  ccrnunt  illa  profedd  ,•  quae  .vadciriantes 
prasnuntiant :  multisque  rebus  imflammantur  talesanimi, 
[qui  corporibus  non  inhaefent;  ut  ii  ,  qui  fono  quodam 
vocum  &  Phfygiifi  cantibus  incitaritur ,  multos  nemo-  P,  CIT.. 
rt  filvaeque  ;  mdtos  aifififnes ,  aot  mada  commovent : 
fQorum  furibunda  mens  videt  ant^  multo'  ,  qua^  futura 
funt.    Quo  de  g«ieirc  illa  funt , 

^^  Eh^i^ ,  ifkttU:  jkduaifh  inclyitm  jUilciun^ 

InUr 

— '      •     *-  ' 

fcBute  fint  habenda.    Nempe  cum  puppim  pio  montis  extrema 

Eaite  fjitrA(p6(HKac  dixerat  Ciceio ,  Libiarii  translationem  hanc  ii- 
i  putanint  cxplicandam ;  vix  enim  eft  ut  teiQflimo  Scriptori  o- 
diofa  montts  excfdeiic  lepebJcioC  Fozro  de  tt  ipU  iic  Flinius 
H.  N.  Kb.  IX,  cap,  75,  Praclara  qnddwn  4fft  &  itnmortalis  in  t* 
(fi  crtiimni )  divinitas  .  perhibetur  ^naximdnira  MtUfio  Phyfico  , 
fM»»  ferunt  Laceddmoniis  pradixijft ,  ut  urbem  Ac  teSta  (uHedirent  j 
(oifi  diveifus  abit  \  TulUo,  /bifan  reliquit  fafiiidirtnt  i)  infiareenim 
»otiim  terra ,  cum  &•  urbs  ttta  torum  eorruit ,  &  Taygeti  montis  magna 
pars  ad  formam  puppis  emintm  abrupta,  Nifi  fallox,  ex  male  in- 
tellefta  Ciceionis  locutione  ,  montis  pacti,qua(  abiupta  eft,  pMp^" 
P»fotmMi  CEibuit  vir  illc  diligentifldmus.    Davif, 

ti.  Ehtu  vidtte,}  Suum  hisce  verlibus  numetum  fic  xeftitui  pofle 
pKac  Hadx.  Tucaebus  Adveif.  lib.  v.  cap.  23» 

Ehi0  vidtH  judicavit  indjt^m 

Judicimu  iaur  Dtas  trts  aii^s  $  ^uo  psiicio 

lA^damouia  mulitr  fntiartm  una  advmitti 

WliunqQe  donftliSmum  iecntus  efb  t)r  LirmbittUk.'   Qtiafi  iHlicec 

%rr  rrr  rrr  ^^  Ana- 


3174  ^  ^     DlVINATIOHE 

Inttr  d$AS  trtf  dliqms :  qm  jstdim  luKiddm^mM 
Mulkr  «  fwruuntm  sma ,  advtmtt. 
Eodem  cnim  modo  ^3  multa  i  vadcinaiitibus  ia^pe  pra&- 

dida  funt »  neque  folum  verbis ,  fed  etiam 

Verfihu  ,  quos  Mm  Fuutsi  vMsqm  €uuehunt. 
iif  Similiter  i>Marcius  &  Publicius  vates  ceciniifc  dicon- 
b  Maitii»  juf^  qmj  ^  gcnere  ,  Apoliinis  operta  prdata  funt.   Crc- 
"'  '       do  etiam  anhelitus  quosdam  fuiiTe  terrarum  »  quibus  in* 

flatae  mentes  oracuk  funderent. 
c  vatiam       LI.  Atqve  hac  quidem  cyatumratio  eft  :  nec 
^^^'       diilimilis  fane  fomiuprum.    nam  qus  vigiiantibiis  acci- 

duntvatibusy  eadem  nobis  dormientibus.  viget  enim 
d  fomniis  animus  in  «^fomnis,  liberque  fenfibus^ac  omni  impedi- 
*/*f.  tionc  curarum ,  jacente  &  mortuo  paen^  corpore.  Qui 

daviT.m  ^^**  ^^^'  ^^  ^*^  aetemitate,  ver(a(ttsque  eft  cum  in- 
ab.  "  numerabilibus  animis  ,  omnia  ,  quae  in .  natura  rerum 
f  pocati<H  funt,  videt,  fi  modd  temperatis  efcis  modicisque  (po- 
iiibus*/«.  tionibus  ita  eft  afiedhis ,  ut  fopito  corporc,  ipfc  vigikft. 

haec  fomniantis  eft  divinatio. 
ri6  Hicmagna  quaedam  ezoritur ,  neque  ea  naturalis,^ 
g  Anti-  fed  artifidofa  fomniorum  sAntiphonis  interprctatio  : 
phontis  eodemque  modo  &  oaculorum  &  vatidnationum. 
h  cxpla-  ^""^  ^^  bexplanatorcs ,  ut  grammatici  poctarum. 
nat.  ^otum  ^^^  ^^  aurum  &  argentum ,  aes ,  ferrum ,  fruftra  natu- 
omnium»  ra  divina  genuifTet,  nifi  eadem  docuifTet ,  quemadmo- 
ut  conu  dum  ad  eorum  venas  perveiuretur ;  nec  frugcs  terrae 
^^^*A       baccasve  arborum  cum  utilitate  ulla  gencri  humano  de- 

diffet,  nifi  earnm    cultus    8c  conditiones    tradiidiflct : 

*®4ma- 

Anapsfiico  pcde  conckidl  poflit  veifus  Jambicus !  nara  voces » >- 
dich  Sc  iUveniety  tiif/llabas  cfle  »  Mufis  8c  ApoUinc  proxfos  iav^ 
tisy  fiatuunt.    £os  equidcm  boc  modo  dirpoacndos  aibitiot; 

£htH  videte  >  judicavit  incljtum 
Judiciwn  inter  Dcai  tris  iUitjmiy 
^9  fudieio  Laccdsntonia 
Muliefy  fmiarum  nna  ,  adveniet, 

Ftimus  cft  Jambicus ,  icliqui  vcro  ties ,  Anap2fiiei.    Davif, 

ti.  Mttlta  k  vaticinantihus  fafg"  fradi&a.'^    Codcs  S.  V n« 

tciiicit  vatieinantilfMS  &  avantibus,    quod  ben^  routat  in  rv<  ms 

nofteiGuIiclmius.  vcrumPall.confentiuntcumvulgg.  Crttt:  C  n 

in  nomine  MartiM  fciibendo  fequurus  non  fam ,  ut  nc"  *^'^  m 

aliosque  pet  litciam  r ,  fc^  magis  Giy phiom  &finiiles .  qi  n* 

ceperunt ,  quum  fic  in  Livio  id  exhioeat  piacAantiffimu i- 

^     itADCus»  ^hlcdeYo0iaaoidemfuppoQoexfiicimopatiis.  C  w 


LlBER     PriMUS/  3175: 

»84matcria?c  quid  juvarct ,  nifi  confcAionis  cjus.fa-.  '•  b: 
bricam  habcremus  ?  fic  cum  omni  utilitatc ,  quam  dii  j^? ***? 
homioibus  dedcrunty  ars  aliqua  conjundh  cft»perquamqQ-^^^]^,-^- 
illa  utilitas  pcrcipi  pofiit.    Itcm  igitur  fomniis ,  vatici-  ^ 

catfonibusy  oraculis»  qu5d  crant  multa  obfcura»  multa 
ambigua ,  explanationes  adhibitae  funt  interpretum. 

Quo  modo  autcm  aut  vates ,  aut  fomniantes  ea  vi«  117 
deant»  Guae  nusquam  etiam  tunc  fint ,  magna  qusftio 
eft»  Scd  explorata  fi  fint  ea ,  qus  ant^  quaeri  debeant : 
fint  h«c,  quae  quaerimus»  faciliora.  continet  enimto- 
tam  ^usfiionem  ea  ratio»  quae  cil  dc  natura  dcorum, 
quae  a  tc  fccundo  libro  explicata  dilucidi.  Quam  fi  ob-  '  " 
tinemus,  ftabit  illud  quidcm,  quod  locum  hunc  conti- 
ncty  de  quo  agimus,  £fic  deos»  6c  eorum  providentii 
mundum  adminiftra^»  cosdcm^uc  confulerc  rebus  hu-> 
manis»  ncc  iblilin]  univerfis,verum  ctiam  fingulis.  Hasc 
'  fi  tcnemus,  quae  mihi  quidem  non  videntur  pofle  con- 
velli:  profedo  hominibus^  diis  fiitura  fignificari  necefie 
cft.    Seddifiinguendum  videtur,  quonam  n^pdo.  118   . 

LH. ^NoN  PLACBT  Stoicis , fmgjilis jccorum  fifiis , ^  Ntm    . 
aut  avium  cantibus  intereffc  dcura:  neque  enim  deco-"®"*^*^'^ 
rum  efty.nec  diis  dignum  ,  nec  fieri  uUo  pado  potell: 
fed  ita  a  principio  inchoamm  effe  mundum  ,  ut  certis 
rebus  ccrta  figna  praecurrercnt,  alia  in  extis ,  alia  in  a-» 
vibus,  alia  in  fulguribus,  alia  in  oftentis,  alia^in  ftellis» 

alia 

#4.  MtUtfU  diinie  tfmd  jm/drety  fufi  ctnfeShmis  eptt  fiA/riem  ^4-  ..  \ 
hertmm  ?]  Mclioxes  libri  cenfeStienii  habenc,  qa«madmodumetiaia 
libro  iecuodo  de  Natuia  Deoram :  ^Arbwwfn  Autem  cenfe^iwc  emni~ 
cfMe  tnateria  &  snlta  cJr  fylvejiri  partim  ad  calefaciendMm  corpuf  i^hi 
■  adhibita ,  (y  ad  mitigandum  cihum  utimtvr  ,  &t,  Eft  autcm  varius  &• 
.  muJriplex  iiujiis  vefbi  ufus  apud  optimo$  autoses ,  qnemadmodum 
oixinibQS  notum  cft.  Emendavimus  etiam  ,  quod  nunc  m!hi  ex 
pioxima  aliegatione  fuccuriit ,  eorundcm  librorura  autoritate  moti 
m  fccundo  libro  hujus  opciis  ,  mitificato  cibe^  ubi  antea  medificat» 
lcgcbatur :  vides  enim  ex  hoc  loco  etiam  Miti^are  cibum  ,  ^conco- 

3ucie  fignificarc.  ViSier.  Ni/i  cehfe&mis  ejus  fabricam.]  Ita  Palf, 
uo  meiioics.  nam  tert,  6c  quait.  confe^ienis^  quod  invcnit  ctiam 
iu  S.  Vi&oris  Goiielmius,  Sc  tantum  non  piobabat.  Gruter.  Coni 
fe&ionis,  ejus  fabricam  baberemus,}  Pall,  tctt.  quart.  Bal.  &  Rcg.  rc- 
pjzfentant  cenfenienis  tjm.  Cantabr.  aliique  MSSti.  vulgatum  fct- 
vaot.  Scd  ncc  hxc  nec  illa  le£tio ,  fana  vidccui  Sc  finccia.  Ke- 
fciibendum  puco  ,  cenfeUionibus  ,  vd  confeStiohibus  ,  e')us  foBricami 
A^beremus^  alitcx  coim  icnlum  ncquco  commodam  cxptfcaii, 

T{rr  rrr  rrr  5  I;.  Sji^ 

I 


Siy6       De    DivinAtione 

alia  in  fomniantium  vifis »  alia  in  fbttotiun]  voe&^i 
Ea  quibus  ben6  pcrcepta  funt ,  ii  non  fsepe  fa&intur.^ 
Malc  conjcda  ,  malequc  intcrpretata,  feifa  futit,  non 
Itnratii  i.crum  vitio  ,  fcd  interprctum  >  infdentil    Hoc  autein 
^**         pofito  atquc  concclTo  ,  cfle  quandam  tim  divinam  , 
hominum  vitam  contincntem  :    noti  difflcilfc  eft  ,  qu« 
T.  C7.    ficri  ccrti  vidcmus ,  ca  qua  nltione  fiant  ,fufphjari.  Nam 
&  ad  hoftiam  deligendam  ^otcft  dux  efle  vis  quaedtin 
"f ^     fcnticns ,  quse  cft  toto  confiifa  mundo :  &  tum  j  « ipOira 
^iam        ctim  immolare  vclis  ,  cxtorum  ficri  mutatio  poteft  ,  ut 
X^,       aut  abfit  aliquid  ,  aut  fupcrfit.    parvis  enim  momentis 
multa  natura  aut  affingit,  aut  mutat,  aut  detrsi^t. 
1x9     Quod  ne  dubitare  poifimils,  maximo  eft  argumehto, 
quod  paullo  antc  interitum  Csefaris  contigit :  gui  c6m 
immolarct  illo  dic,  quo  pritnum  in  Ma  aurea  ledit,  8c  : 
cum  purpurea  vefte  proceffit,-in  extis  bovis  opiBM  cor  i 
Hon  niit.    Num  igitur  cenies  uUum  animal  1  quod  fim- 
guinem   habeat    Sne  cordc  eflc  poflc  ?  ^jqua  ille  rei 
B  peicufi^s  novitate  nperculfus,  c^mSpurinna  diceret,  ttniendum 
•^v        cflfe,    ne  &  confillhim  ,    &  vita  deficeret :     earum 
cnim  rerum  utrumque  a  corde  proficifci :  poftero  dic  I 
caput  in  jecorc  non  fiiit.    quae  quidem  illi  portcnde- 
bantur  a  diis  immortalibus,  ut  vidcret  interitu]^,  non 
txt  caveret.    Cum  igitur  cae  partcs  in  extis  non  repe- 
riiintur ,  fine  quibus  vi6Kiria  illa  vivere  nequiflet  ,  intd- 
hgcndum  eft ,  in  ipfo  immolationis  tempore  eas  partcs, 
quae  abfint ,  interifle. 
zzo     LIIL  £ A D E  M Qu  £  cfficit  iu  avibus  divina  mens ,  ut 
ttim  huc ,  tum  illuc  volent  alites :  tum  in  hac ,  tum  in 
illa  parte  fc  occultent :  tum  i  dextra  ,   tum  a  jfiniftra 
parte  canant  pfcities.    Nam  fi  animal  omne  ,  ut  vult , 
ita  utitur  motu  fui  corporis,  prono  ,  obliquo  ,  fupino, 

mem- 


f  5.  S^^  »'^' »»»  ^vitaie  pirculfus  "  pijlefo  dte  caput  in  jt- 

em  non  fuit,}  Rcg.  &  Canwb.  cxhibcni  i  qua  ille  rei  noi/itate  pet' 

cmI/us  efi  —  pefier»  vere  die  caput  in  jecete  non  fuit,     Std  ill O- 

culae  pro  Ltbrariorum  additamentis  font  habendz ,  nec  iA  o;  \a 
JMSSds.  ▼iiuntur.  Legendum  videtnr,  ^ua  ilh  rei  nwitAte  p  »/- 
fo  -^pofiero  die  caput  in  jetoren^n  fuit ;  nifi  forte  locut^nd  Gt 
niilQra ,  qualis  in  veterum  mommienti^  non  eft  iAfrequens.  de 
dodifiSmum  viium  Joan.  Clerichim  Art.  Crit.  Faxt.  11.  T  ip. 
jt,  ro.  feqq.    8c  Ineerpietes  ad  A^zhi  Y*  H.   lib.  ii.  x. 

Dspif.  : 


LlBER     P-RlMtyS»  31^7 

^mbfagtie  quocuttiquc  vult  fled^it  ,  contoit[uet »  por- 
rigit,  contrahit;  caque  ant^  cffidt  psen^  ,  qu^m  cogi- 
iftt:  qaanto  id  deo  cft  facilius,  cujus  numim  parent  o- 
Binia  ?       -  *  \ 

Idemque  mittit  &  figna  nobis  ejus  generis',  qualiaiir  ' 
pcrmulta  liiftoria  tradidit;  quak  fcriptum  illiidvidemus: 
^  luna  pftuUo  antc  folis  ortum  defeciffdt  in  figno  leonis,    f*^ 
*re ,  ut  ariiiis  Darius ,    &  Perf«  ab    Alexandro  & 
^Macedonibus  proslio  vincerentur,  Datiuscjue  morer6- 
^:  &,  fi  puella  nata  biceps  effet,  feditiortem  in  popu- 
lofore,  corruptelam  &  adultcrium  domi :  &,  fi  mu- 
litr  Iconem  peperiffe  vifa  cflct  ,  fore  ,  ut  ab  exterls 
gntibus  vincerctur  ea  refpubHca,  in  qua  id  contigiffet. 
M^dcm'  autem  gcneris  etiam  illud  eft  ,  quod  fcfibit 
perodotus:  Crcen  filium,  cto  cffet  infans ,  locutum: 
^  oftento  regnum  patri$  &:  domum  funditus  cbnci- 
jjrffe.   €aput  aSffe  Servio  TulKo  dormienti ,  quae  hi- 
teoria  ndn  prodidit  ?  Ut  igitur  ,  qui  fe  tradet  oquicti  ,Ditaquica 
praeparatio  animo  cum  bonis  cogitationibus ,  tum  rebus^*!f'^ 
Jid  tranquiUitatem  accommodatis ,  certa  &  vera  cernit 
|Bi  fomnis ,  fk  caftus  animus    purusque   vigjlantis ,  & 
fldaftrorum  ,  &c  ad  avium  refiquorumque  fignorum  , 
|&  ad  extorum  veritatem  dft  paratior. 

LIV.  H  o  c  nimirum  cft  iUud ,  qtiod  de'  Socrate  ac- 111 
cepimus,  quodque  ab  ipfo  in  iibris  Socrttticorum  faepc 
dicitur,  effe  divinum  quiddam  ,  quod  d^monion  ap- 
pcllat,  cui  fempcr  ipfe  paruerit ,  numquam  injpellenti, 
fepe  revocanti.  fit  Socrates  ^uidcm  ,  quo  quem  au- 
fiorem  meliorcm  quaerimus  .^  Xeno^hdnti  Confuleriti , 
fcquereturne  Cyrum ,  poftea  quam  expofuit ,  quae  fibi 
videbantur,  ^7  Et  nofirum  quldem  ^  inquit,  humanumefl 
ionfiliumy  fed  de  rebus  vohfcuris,  v  inartis  ad  Afol- 

linem 

iS,  Idacedonibus  vincertntur,]    Vulgg.  Mtutidnibm- pruih  vince' 

fmnr:  aft,  armis  paallo  aate^oiiris  >  vox  ill«  pl^tit  fbit  fapec- 

Tacaoca;  cnaTCOptci  tasA  ,  fi4e  Codicrs  Baliokaiis  ,  deicYimus. 
Davif,       ^     '    ^"  ..,:•■ 

«7.  Et  Hofirum  quiiCem,']  AlKiiAm^  Jpft  Xenophort  dc  Expcd,  Cy- 
flfib.  III,  cap.  I.  §,  I.  *0  //IvTOl  jSm0m  —  dvkitom^tctt  keoKpdLTU 
'^»  'Ad-irVdei»  wip)  Tnt  vofiUt,     Kui  «  lencpd^iK  vTroTTiuoreit ,  /ah 

^^u^nhiutt  T«  Stfopmvr/ ,  ix^^nrt  tic  A«x<^Kf  ,  dfttxofvAtnu  n-rf 
®<f  mpi  tH  TTopttne,,  Hunc  locum  cum  nacrationeCiCtronisoIim 
contnlit  Pecr.  Yiftoiius  Yait  L^«  Uh.  Yxki«  tap.t:t,  Datfif.^ 

8S.  Oct^ 


3178       De*Divikatione 

f   tifirmn'  liuim  cenfip  P  nfirenium  :  ad  qtum  itiam  Jthnitd 

dmm  MS.    pubUck  de  majoribus  rebus  fimper  retulerunt,  I 

12}     Scriptum  eft  item ,  cum  CiitoDis  »   fui  familiari^, 

q  obligtt.  88ogy|mQ  qalligatum  vidiflet ,  quaefiviffe  ,  quid  eftt! 

^^^*  .       cum  autem  ille  rcfpondiffet»  in  agro  ambulanti  ramtti 
lum  adduftum  »  ut  remilTu^  effet ,  ^Pin  oculumfttd 

I^GYl.  recidiffe:  tum  Socrates,  Non  enim  paruifU  mihirew 
canti ,  cum  uterer  ,  qua  ibleo  ,    praefagitiooe  iWm 
Idem  etiam  Soaates  ,  cum  apud  Delium  male  pagot 
tum  effet,  Lachece  praetore»  fiigeretque  cum  ipfo  Lt 
chete,  ut  ventum  eft  in  trivium,  eidem  ,  qua  ceteiij 
fugere  noluit.    quibus  quaerentibus  ,  cur  non  cademnj 
pergeret,  deterreri  fe  a  deo  dixit.    tum  quidem  ii,qii^ 
alia  via  fugerant  ,  in  hoftium  equitatum  indderufld 
^oPermuIta  coUeda  funt  ab  Antipatro  ,  quae  flurabil 
ter  a  Socrate  divinata  funt »  quae  prsetermittam.  ti 
enihi  nota  funt :  mihi  ad  commemorandum  non  nece 
'     114  ^^^^*    lUud  tamen  e}us  philofophi  raagnificum  ac  pB 
n^  divinum,  quod,  dim  impiis  fententiis  damnatnse 
fet ,  aequiilimo  animo  fe  dixit  mor(.  neque  enim  doo 
cgredienti ,  neque  illud  fuggeftum ,  in  quo  caufam  diii 
.rat«  afcendenti,  fignum  fibi  uUum,  quod  eonfuefletr 
deo,  quafi  mali  alicujus  impendentis,  datum. 

LV.  EqjviDBM  fic  arbitror,  etiam  fi  multa  ftliai 
cos,  qui  aut  arte ,  aut  conje^ura  divinare  videanturi 
cffe  tamen  divinationem :  homines  autem ,  ut  in  cet^ 
ris  artibus ,  fic  in  hac  poffe  falli.  Poteft  acciderei  t 
aliquod  fignum  dubi^  datqm  pro  certo  fit  acceptuiD : 
poteft  aliquod  latuiffc  aut  ipfum  »  aut  quod  eflet  iH 

COfl» 

tt.  Oenhm  adligatttm  vidiftt,)  Ltmbinos  hic  MgiSm  fiQ^ 
zepoaitt  cum  leceptam  le^lionem  pixftenc  MSSci.  &  probaK 
ilU  ,  non  minus  ac  hsc,  loquendi  latio.  Vide  J.  F.  Gmf^ 
•d  Lif  li  Tii,  24.    DMfif, 

S9.  In  Muittm  fkum  reeidift,']  Voceoi  peauUimam  ,  jQbentibB^ 
MSStis.  icvocavimus;  nibil  enim  ecat  cauffat,  cuc  tmf^ 
mitteient  editoies.    Idem, 

90.  Pirmulu  ftiUSs,}  Sic  legendam  conjedt  P.  Vift.  lib.  ^;  ^^ 
left.c^.7.  lecepitque  Lambinus  &  Aldus  Nepos.  nampfloitf' 
eiftjeHs:  quod  &  in  omuibus  noftiis  mff  Gruter,  Term»^*^' 
leiia  funf,}  Sic  optime  Cantab.  &  BLeg.  pio  vaiia  !«»?»'• 
quemadmodum  piimns  emendavit  Fetr.  Viaoiius  y^,'Le&.  ''■'•^ 
cap.7.  Nam  Bal.  noftei,  omnesque  Codices  »  quos  e;  ^^ 
do&iy  conjcfta  pcipctam  {epufcniam,    DsviS  y^" 


V 


LlBER      PKtMXJS.  3179 

Ktrariiim.  mihi  autem  ad  hoc»  de  quo  difputo»  pro^ 
dum  fatis  eft»  non  mod6  plura,  fed  pauciora,  oiTi* 
ii  praefenfa  &  praediAa  reperiri. 

Suin  etiam  hoc  non  dubitans  diicerim  :   fi  unum  ali-  Hs 
ita  fit  prxdidum  prasfenfumque  »  ut  ciim  evene- 
&*"  ,  ita  cadat  ut  praedidum  fit,  neque  in  eo  quidquam 
ii  &  fortuitd  fe^um  cffe  appareat  ,  effe  cert&  divi-  ^ 

itionem  ,  idque  'effe  omnibus  confitendum.    Qno^t  tfictM\ 
ca  primilm  mihi  videtur,  ut  Pofidonius  facit,  k  deo» 
quo  fatis  didum  ell ,  deinde  k  fato  »deinde  k  natura,     f.  B« 
rts  omnis  divinandi   ratioque  repetenda.    Fieri  igitur 
E^mnia.fet0  9  ratio  cojgit  fateri.    Fatum  autem  id  appel- 
b^  quod  Graeci  glfitoiffi^vnv  ,  id  eft ,  ordinem    feriem- 
|ae  caufarum ,  ciim  caufa  caufae  nexa  rem  ex  fe  gignat. 
pi  eit  ex  omni  aetemitate  fiuens  veritas  fempiterna. 
&ucid  ciim  ita  fit»  nihil  eft  fadum,  quod  non  futurum 
paerit»  eodemque  modo  nihil  eil  futarum  ,  cujus  non 
paufas ,  idipfum  efficientes ,  natura  contineat. 
£x  quo  intelligitur ,  ut  fatum  fit  non  id.quod  fuper- 1^^ 
tiose  ,  fed  id  quod  phyfic^  dicitur  ,  caufa  aeterna  re- 
m ,  cur  &  ea,  quae  praeterierunt ,  fiadh  fint , &, quae 
jlant,  fiant,  &,  quae  fequuntur  ,  futura  fint.  ita  fit , 
ut  obfcrvatione  notari  poffit ,  quae  res  quamque  cau-*j*?' w 
in  plerumque  confequatur,  etiam  fi  non  fcmper.  nam®°*"^* 
:d  quidem  affirmare  difficile   efi.    Easdemque   caufas 
>«  verifimile  eft  rctum  futurarum  cerni  ab  iis ,  qui  aut 
fcr  furorem  eas  aut  in  quiete  videant. 

LVI.  P  R  ic  T  £  R  £  A  ctim  fato  omnia  fiant  (id  quod  ^27 
jdio  loco  oftendetur)  fi  quis  «mortalis  poifit  effe,  qui'  }?®^?.' 
colligationem  caufarum  omnium  perfpiciat  animo ,  ni-^  • 

hil  eum-  profe(ft5  fallat.  qui  enim  teneat  caufas  rerum  - 
frturarum,  idem  neceffe  eft  omnia  teneat,  quae  futura 
fint.  Quod  ciim  nemo  facere  ,  nifi  deus ,  pofilt,  re- 
Hpquendum  eft.homini  ,  ut  fignis  quibusdam  ,  confe-* 
quentia  dedarantibus ,  futura  praefentiat.  non  enim  illa 
quae  futura  funt ,  fubito  exfiftunt ,  fed  eft ,  quafi  ruden- 
tis  explicatio ,  fic  tradudio  temporis  nihil  novi  efficien* 
ds,  6c  primum  quidque  repUcantis.  Quod  Sc  iivident, 
quibus  naturalis  divinatio  data  eft  :  6c  ii ,  quibus  curfus 

.rc-  / 

•  $1.  Verifimili  ejt.l  Oidineni  Tetbocum  8c  fcntentiam  fecuti  fic 
cmeada?unus:  ciimamcalegeietur,  vmfmilis,  T.  Manur.  , 


51^  ^^     DlVlNAXIiOME 

jerom  obfervaudo  notatus  eft.  qui  tt^  cauia%ip&»i»Qi 
cernunty  figna  tamen  cauiarum  &  notaa  ce.^uaf.ii 

T.CVH.  quas»  adhibita  memoria  6c  diligentia,  ex  mooiuBenti 

fuperiorum  effiicitur  ea  divinatio  ,  quae  artificic^  did 

^     tur ,  extorum.»  fulgurum  ,    oftentorum  figQomniqi 

csleftium. 
1x8     92Non  eft  igitur,  ut  mirandum  fit»  ea.  prsefeotini 
divina];itibus  ,  quae  nusquam   fint.    funt  enim  oniBit 
fed  tcmpore  abfunt.    Atque  ut  in  feminibus  vis  ind 
carum  rerum  ,  qu«  ex  iis.  progignuntur  ,  fic  in  caufi 

'  *  conditae  funt  res  futura&,  quas  cuc  futuras  aut  coDdta& 

inchs,  aut  foluta  fomno  ,  cernit :  aut  ratip  ,  aut  con 
iedbira  praefentit.  Atque  ut  ii  ,  qui  folis  &  -  lon»  jc 
liquorumque  fiderum  ortus,  obitus  motusque  cogoa 
runt,  quo  quidque  tempore  eorum  futurum  fit ,  roulli 
ante  praedicunt ,  fic  qui  curfum  rerum  ,  cventonaeqi» 
confequentiam  93  diutumitate  pertradata  notaveiunti 
autTemper,aut,  fi  id  difficile  eft,  plerumque;  juMi 
ne  id  quidem  conceditur  ,  nonnumquam  certe,  (p 
futufum  fit,  intelligunt.  Atque  haec  quidem,  &q«*' 
dam  hujusmodi  argumenta^  cur  fit  divinatic>,  ducuntn 
a  fato. 


Iij^'  LYII.  A  NATUR  A  autem  alia  quaeda^. ratio  ctt« 
quae  docet ,  quanta  fit  animi  vis  fejunda  i  coipoai 

fCQ* 

s 

\  •  » 

^  $2.  Non  eH  igitur^  m  mirmAfimfiu^  ^  \Cv^  loq^  ^*^'^'!^^ 
.  ka  di^uoi  \  Cicaone ,    w  efi  ut ,   ut  ab  Hoc|itipin£Fi" 
Icciuin : 


Non  efi,  ttt  copU  major 


*^i  Jovf  dgnari  ^vjjit  tibi 


fit»2  Tolle,  «t,  itemyfiT,  nihiltamcQ  defneiit  fententis»  ^^^ 

P3.  DtHti^rnitAte  pertra&ata,  ]    Qu^  lit  hujusce  pii^WH 
ego  fane  non  intelligo,  nifi  forfan  yelit  Ciccro  diHturnitdftn 
pertraElatamy  \t6t\s  commentariis  ,  in  quibus  cvcntorura  IpD| 
feriem  tradiderint  varii  fcriprorcs.  '  5t  mei  tamen  atbitrii  ro«j 
pocios  legerem  ^iitfMmtf  pertraiiatittt^ -,  nam  limili  modo  lo<ff 
Itt  nofler*    Supra  cap.  49.  ^Adfert  antetn  vetu^as  tnmiM  in 
l«n]^in<jua  Qbfervationt  incredibilem  fcientiam  —  cum  quid  '*"  f 
eveniat ,  «[Sr  ^uid  (fuamtjue  rem^  fignificet  ,  crebra  animadverfi«^\ 
fpeEfum  efi.    £t  lib.  II.  cap.  II.  ^rtificiofum  conflare  psrtimt^^l 
jeSura  ,    partim   ex  «bfenatiour  diuturns»     Adi  Q$  &  **?* 
£favif. 

9^ 


li  1  ^  m  z    Primu9*  3iii 

peofibns;  qiiodtn)axim&  contingit  aat  dormientibus  ; 
aut  meote  permotis.    Ut  enim.  deorum  animi  fine  ocu* 
|is  •  fine  aiiribus ,  fine  lingua  fentiunt  inter  fe  »  qui4 
quis(}iie  fentiat :  ex  quo.^t ,  ut  homines  ,  ^tiatp  din^ 
^iti  ^optent  quid ,  aut  voveant »  non  dubitent ,  quin  v  <</;; 
(]ii  illud  exaudiant :  fic .  aoimi  hominum ,  ciim  aut  fo«  optant 
jpno  foluti  vaj;ant  corpore,  94  aut  mente  peripoti  pcrfe  ^^'  *• 
|jpfiHberi  incitati  moventur ,  cernunt  ea,  qua?  9f  per- ^^*"'* 
pifti  ci^m  corpore  animi  yidere  non  poflunt. 
..  Atcjue  hanc  quidcm  rationpm  naturae  difficile  efl:  for-  130 
^tafle  tradiicere  ad  id  genus  divinationis  ,  qu.od:ex  arte 
f  rofedum  dicimus :  feid  tamcn  9^  id  quoquc   rimatur 
jjuantuni  pptefi?  Po^donius  eile  ce^ifet  in  na^ua  figna    P.  8^ 
^us^da^  ifCrum  futur^ruoi.    97  Etenim  Ceos  accepimu^ 
*  ,   -  or- 

i       .  .       , 

94<  ^Aut  fnente  firmpiL')  Quiid  fint  dnimi  hvninuvf  m^t$fermtff 
mz  quidem  fiigit  ;  ialtem  loquendi  latio  per  eft  incomiiioda* 
f&efciiben^qm  yidienu^  aut  inmmt  pmmit  fetfifpfi  Ubire  iVi- 
^eitati  m«ifentnr^  Ita  fane  fe^^  c^fqfgit  iql  coi^nius^    J^if, 

9S'  fexpl^i  CHT^  cerpore  arki^yl  N ihil. muto .  n^que  mu^ndum 
>^nieo:  foittamen,  cum  aidionem,  animi<f  ciedeiem  abundaie» 

96.  Id  ifueque  rinuuter  i  ^uantum  fetefi,  Pofidtniusyjfi  cenfet,'^  $ic 
icdideie  Vidoiius  fic  Grateius ,  nec  abeunt  nofiii  Codices  ,  niu 
|i9nQ4y  Ofrdine  veiboimn  muti^,'  teptsi^ntcnt ,  id  i}u&<fH\  ^uan^- 
\tumpotefii  rimatur,    Mihi  tamen  peifnadeie  non  ppiTum,  quin 

iricio  kbotent  veiba.  Vett,  edici  dant  >  id  quMue  rimatur  y  quan^ 
.  tnm  p0tefi  ,  Pefidonius  ,  cum  ejfe  cenfet  3  quod  lon^e  melius.  AC 
iocus ,  ut  opinoc  ,  peipuigacus  eflet ,  fi  modo  refciibeiectu: ,  id 

fmtjne;  quantum  p9tefi,  conktur  Poftdonius  3  cum  ejfe  (vel  effe  enim)  , 

eenfet  in  natura  fi^na  ^uadam  rerum  fiautarMm,     Senfos  eft  apeiCUS 

iciquc  conTenicns.    Davif.     ,    . 

'  97.  Vt  enim  Ceos.l  Faiciculx  ut  non  video  quid  refpofideat* 

omnino  in  Ciceionis  (criptis  nonnuUa  depiebenduntui ,  quz  non 
I  luibept  qub  leferantur  :  ied  utrum  id  (criptoiis  ,  an  rtbiaiiomm 
i  litio  fit  aflignandum  ignoro.  hic  quidem  unius  liceis  mucactQne 
^i<Sftituipoceitt',  Etenim  Ceos,  £,  Manut.     Etemm  Ceos  acc^pimus  or-^ 

ttim  CanicuU,]  Vulgg.'«r  enim ;  fed  nos  FauIU  Manutii  con|e£):uiam 
I  |tt(emmus  ^  .quan\  res  ipfa  pollulat ,  &  AiSStoium.  Heg.  2;  Can- 

tab.Jiiinac  au^oiitas.    Ceos  veio  x.eft*  \u,etv'rii¥  tA%^^  67^»y  tr«* 

VffUf  T?  Kt/jrdc,»9ti  ■3'Mif  tsjUTi^.  tiaditScUoIiaftesApoUoniiRho- 

dii  ad  Iib..ii,  500,  $  2  s.  ubi  lace  naiiarui  hiftotia  ,  qux  lei  dedit; 

originem.  Eandem  lefeiunt  Diodoius  Siculus  Qibl.  lib  iv.  pag. 
;i«x    MyginusPoet.  Aftion  lib.ii.  r.ap.4.  aliique.     VideCl.Sal- 

mafium  Ezeicit.  Plin.  pag..X44.r  Paii  modo  **Tfli  tw  Tourit  r\e 
aL7pou  (Caniculx)  afkroxHf  ,    ffnjijtttou/jiiBA    (nos  i£gyptii)    frifl 

»4*Tor  T»v  ty  Ttt  utetvrei  fAihhfimw  nhth^nt  >  ut  ait  Hoius 
ApOllo  Hiei.  |,  '  D^if.  ' 

9«.  W- 


3182        DE     DlVIHAtlOKE 

X  obrct-    ortum  caniculae  diligenter  ouotannis  folcre  «fcrvare  i 

Tixc  aiiu   conjeauramque  capere,  ut  icribit  Ponticus  Heraclidcs, 

falubrisne  ,  an  pefttlens  anhus  futurus  iit.    nam  ii  ob< 

y  aiiintn  fcurior  T  &  quali  caliginofa  ftella  exftiteri^  ,  pinguc  & 

k4k«f^  &.  concretum  effe  ccElum .  ut  cjus  adfpiratio  gravis  &  pc- 

ftilens  futura  fit  :  fin  iUuftris   &  perlucida  ftella  appa- 

ruerit ,    fignificari  coelufti  eflc  tenue  purumque  ,  ic 

proptcrea  fiilubre.  .   '    ^ 

131     Democritus  autem  cchfet  fepienter  inftituiire  vcteres, 

«       ut  hoftiarum  immolatarum  infpicerentur  exta  ,  qnorum, 

CK  habitu  atque  ex  colore  tum  falubritatis  tum  pefti- 

lentise  figna  percipi ;  nonnunquam  etiam  quse  m  vd 

fterilitas  agrorum  vel  fertilitas  futura.    ^uae    ii  k  na- 

turi  profeda    obfcrvatio  at<}uc  ufus  agnovit ;    multa 

a^rre  potuit  dies,  quae  animadvertendo  notarentur :  ut 

ille  Pacuvianus,  qui  in  Chryfe  phyficus  indudtur ,  mi- 

mmh  ^^naturam  rcrum  cognofle  vidcatur. 

Nam  ifiis ,  qui  Unguam  avium  intelligunt , 
PluMue  tx  Mienojuort  fapiunt ,  quam  tx  fito  , 
Magis  audiendum ,  quam  aufctdtandum  etnfiom 

r.  dicat      Cur  quaefo  ?  c&m  ipfe ,  paucis  interpofitis  verfibus ,  *  di- 
«/»/.  ^jjj  f^fj5  luculent^ : 

QjMquid  eji  hoe »  onmia  miimatk^  fotwat ,  alit ,  tu^ 

get ,  creat . 
Sepelit ,  recipitque  in  fifi  omma :  omniumqtee  ideno  ejk 

fater;  ^ 

79  Indidemque  eadem ,  qu€  oriuntur ,  de  integra  ,  at' 

que  eodem  occidunt, 

"  Quid  cft  igitur ,  cur.,  ciii^  domus  fit  omniuni  una  » 
t  «ca- 

98.  NMuram  rerum  agnofctre,']  Plane  MS.  Voflian.  fgtfji, 
quis  ciedatnoD  etiam  in  aliis  MSS.  exftitifTe ,  qui  tot  infpefti' 
tunt  ?  Certe  aufus  fiii  admitrerc.    Gromv. 

99'  indidcmqtfe  eadem  qud  9ri$tnttir.]    Guliclmius  caftigat,  ind^ 
demtjue  eademque  eriuntur  &c.  Gtuter. 

I.  Huid  eji  igitur ,  crnn  domus' —  cur  iV,]  Vulgg.  quid  ejf  rgi 
tur  y  cum  demus  —  eur  ii  ;  ubi  vocem  quartam  abundare  fai  ~  [ 
ter.    Nosigituream,  jubentibus  MSStts.  Keg.Sc  Cantab  .*ri{ 

mus ;  ac  ita  faciendum  puta?it  Aldus  nepos.  ^  Mundnm  ^  d»\ 

mum  ejfe  Deerum  hominum^ue  ,  non  laro  docentAuftores.     j      \1 
musTyriusJDiff.  III.  pag.  34.  Ofit/^  cur^  uc  3-»«»  »aei 
^cet^  KAs^roc  H*t  yS.    Vide  fcrtptorem  vitae  Homeiicz  ini 
lcula  Galeanapag.  339.  Noftium  dc  Legg.  lib»i,  cap.  7. 


LlBER     PRIMUS.  3183 

i  ^eaque  communis  >  cumque  animi  hominum  fempera  unaqoe 
fuerint  futurique  fint,  cur  ^ii,quid  ex  quoque eveniat, *'"^ 
&  qufd  quamque  rem  fignificet ,  perfpicere  non  poffint?^*  r.jy^ 

L VIII.  H  iE  c  habui  j  c  inquit  ,  de  divinatione  quae  jj}„f,^ 
diccrem.   Nuiic  illa  teftabor,  non  me  fortilegos,  neque  i^j  ' 
cos,  qui  quaefttis  caufa  hariplentur  ,  *ne  pfychomantii  c  inquit 
'quidem,  quibus  Appius  amicus  tuus  uti  folebat,  TLgziQ-duftinMS, 
lccre,  ^  ^  /  ' 

iion  haheo  ^  deniqut  naucl  ^  Adarfum  dugurem ,  d  dein  cooji 

3  Non  vicanos  harufpices ,  non  de  circo  affrologos ,        Davif. 

4  Kon  ifiacos  con}e6lores ,  non  interpretes  fomnit^m*     ^  ^^rct»m 

5  Non  enim  funt  ii  ^fcientia^  aut  arte  divini ,  £  artfdivi* 
Sed  Juperftitiofi  vdtes  impudentesque  harioli.             ni ,  amt 
Am  inertes ,  aut  infani ,  aut  qutbus  egeftas  impefat:  fcienti* 
§lnifih$  femitam  non  fapiunt ,  alteri  monftrant  viam:  Lamb* 
§uiSus  divitias  poUictntur ,  ah  iis  drachm^  ipfi  pe^ 

tunt. 
J>9  his  dhuitiis  fihi  dedutant   drachmam  ,  reddant 
cetera. 
Atqud  hxc  quidem  EaniUs  ,  qui  paucis  ftnt^  verfibus 
fcnc  dcos  cenfet ,  fed  eos  non  curare  opinatur ,  quid 
i  agat 

j  * 

laam  Diy.  Inft,  lib.  ir.  cap.  $,  37,41.  2c  Juft.  Lipfium  FhyC  Scoi- 
CX  libi  II.  Diff.  7.    Davif. 

fez,.Nfe  pjjebtmatrtia  ^nidcm,)    Sic  ex  Vi^orid  Grvjteius  ,  quuln 
ryphius  ne  pjychomantiam  tjuidem  edideiic  ,    Gothofiedus  nt  fjj» 
iitmaHtia  ijmdgm ,  quod  non  fuic  caufa,  curmucarecur.  Grontv, 

3.  M*n  vieanos  harHfpices,]  G.J.  VofllU^  ad  Fiagm.Tiag.  pag.2t. 
hanc  vexllmi  fic  re6ngit : 

Nen  KAJiraiogos  de  Circo^  non  vicanos  hAmfpids,. 
lOtiHS  refcripfeiim : 

Non  haruj^ices  vieanos  ,  non  do  C&c9  ^A^rolo^os, 
Ifctium  quidem  facis  eft  concinnum  (quod  in  Voiliana  racione  fit 
llnis)  ^  modo  sAfiroitgM  apud  veteies  fecuodam  fy llabam  decut 
mdaxifle.  Nec  obfiat  (ane,  quod  i^p\oyo^  dicunt  Gizci  j  pa- 
lcer  enim  iis  eft  v/mxo^^,  piima  tamen  apudTeientiumpcipetuo 
kloDga,     Davif, 

4.  Non  Jfiacts  conjeSores,']    Hunc  2c  fequentcm  TClfum  fic  coa- 

Biuoi  ^  '^ 

lion  Ifiaeos  eonjeSloreSy  fomnii*mve  interpretes, 
\  ^on  enij^fieht  illi  aut  drte  diifini  afSt  fcientia^ 

b  fete  vult  etiam  G.  J.  Volfius  ad  Fiagm.  Tiag.  pag.  28.  Ddvif^ 
*  5.  Non  enim  funt  ii  attt  &c.}    Gulielmio  Veifus  ific  habcbacut 
noaveifas,  fed  intetlocucio  Qointi.    Gmtfr, 
S^  ^Se  Deos  cenfet,'}  £nnii  veifus  fe  habenc, : 

^i«  Dpm  imt  fjfe  f*^t*r  dixi  &  Hem  f^iitm  t 

^$sit(4te  M 


3184  D  E     D   I.V  I  N  A  T   I  O  K  E 

agat  bumanuni  genus.  Ego  auTcnit  qui  &  curare  aAi* 
tror.  &  moncrc  etiaro ,  ac  multa  prxdiceie  ,  tevitite, 
vanitatc ,  f  malitia  cxclula  ,  divinationem  probo.  Qox 
citm  diiUret  Quintus  ,  Przclarc  tu  quidem  ,  inquam, 
<  paratns. 

Dtfunt  {4U(M  ^Htddtn. 

Sii —t  nm  €m»n  fint ,  ^uii  t^abiuiuiiHm^va; 

NtM  /l  turat ,  UtH  i*iai  fi  ,  bu/i  m^ii )  f  wd  «Mc  ll^ 
Hic  eifllt  lib,  iii.  N.  D.  cap.  ji.  illi  tcio  lib.  11.  de  Dir.  o^ 
jo.  Vidc  Li&unium  Dir.  Inft.  lib.  v.  cip,  10,11.  8c  Huilim 
lib.IT.  9*.  Icqq.  tl»vif. 

7.  Ji£tlifii  fxfJ>/i.]  fill.  Bal.  Ec  Viaor.  babent  nulitu  ad^f 
£viiiaiuum,  quod  icviuaadum  eenliiit  Jinoi  GiuieiDS.  Immtriio 

?iiidem  Ec  prxtec  meniem  Cimonis.  ceite  Tulgatam  IcAiaiicn 
qoam  Agaci  conieAuii  pdniu  eniit  Hadi.  TniBcbut  hiftA  lA. 
T.  cip.xi.)  HSSu.  A«{.  lc  Cuttb.  ciUbCK.    Dtvif. 


M.  TULLU   CICERONIS 


DIVINATIONE 


LIBER     SECUNDUS. 


AR.GUHENTUM. 

V4    Cir.  ^aidimicim  ftrfnum  fmjHnm  Sitictmm  urt/aiKH  <K 
''  fmnttrpmrmii,  iKOHflii  Bamftii,  iu  dhinuitnt  in  i** 


!nUjcKENTi  mihi,  multumquc  Sc 

■  cogitanti,  quanam  re  pofTcm      >d< 

K  <|uam  plurimis,  nc  qUando  ini     nil 

I  rem  confulere  reipublicx ,  nul     i^ 

>  occurrebat ,  quam  fi  opdroaniis    v 

tias  traderem  meis  civibus:  <iu     co 

luribsi  jain  libiit  me  arbitioi  cQnfeaunB,  V      ' ' 

ht 


LlBER      SeCUNDUS.        31?^ 

hortati  fumas ,  ut  maximfe  potuimus  ,  ad  philofophi» 
ftudiam  co  libro  qui  eft  infcriptus  Hortenfius ,  &  quod 
genus  philofophandi  minim^  arrogans ,  maximcque  & 
conftans ,  &  elegans  arbitraremur ,  quattuor  Academi- 
cis  libris  oftendimus. 

Cumque  fundamentum  eflet  philofophiae  pofitum  in  i 
inibus  Donorum   &  malorum  ,  aperpurgatus  eft  is  lo-*»  *'"  P«i- 
cus  ^  nobis  quinquc  libris ,  ut ,  quid  a  quoque ,  &  quid  "*^**"*' 
contra  quemquc  philofophum  diceretur ,  intelligi  poflet, 
Totidem  fubfecuti  libri  Tufculanarum   Difputationum 
res  ad  bcati  vivendum  maximi  neceflarias  aperuerunt. 
primus  enim  eft  de  contemnenda  morte  :  fecundus  de 
tolcrando  dolorc :  dc  aegritudine  lenienda  tertius :  quar- 
tus  dc  rcliquis  animi  perturbatiojiibus :  quintus  eum  lo- 
cum  complexus  cft  ,  qui  totara  philofophiam  •  niaxim^ 
illuftrat.  docct  caim ,  ad  beatft  vivendum  virtutem  fc 
ipfa  effe  contentaim. 

Quibus  rcbus  editis,  trcs  libri  perfe<fti  funt  de  Natura  3 
Ddorum :  in  quibus  omnis  ejus  loci  quaeftio  continctur. 
*quap  utplen^  eflet  cumulat^que  perfcfta,  de  divinatio- 
i  nc  ingrefli  fumus  his  libris  fcribere.    quibus  (ut  cft  in   ^ •  ^^^* 
I  animo)  de  Fato  fi  adjunxerimus ,  erit  abunde  fatisfa<flum 
i  toti  h^ic  quaeftiom'.    Atque  his  libris  annumerandi  funt 
i  fcx  de  Rcpublica ,  quos  tunc  fcripfimus  ,  ciim  guberna- 
|€Hla  rdpublicae   tcnebamus.    magnus  locus  ,    philof8-     ^ 
phiaeque  proprius  ,  i  Platonc ,  Ariftotele  ,  Theophra- 
fto,  totaqije  Pcripateticorum  femilia  tratftatus  uberrim^* 
Nam  quid  cgo  de  Confdlatione  dicam  ^  quae  mihi  qui- 
dcm  ipfi  fane  aliquantum  medetur.    « ceteris  item  mul- 
tim  illana  profuturam  puto.   *interjedus  eft  etiam  nu-  -— 

pcr 

1.  Cfterh  item  mMlmm.1  Cupa  filpcrius  dixerit  ,  ^M  mthi  ^mdim 
^fi  fane  alitji^antum  medetur  ,  hic  omnino  lcgcnduni  ,  ceteris  auttm 
^ntitwm  illam  profuturam  puto  :  alioquin  cnitti  vitiofa  cft  oratio. 
Mibi  quoqu^  confu(sAiint  k  Librarils  hs  voculz.  Sic  apud  no- 
ftram  dc  Offic.  lib.  I.  cap.4.  Principio  generi  animantium  emni  eji  i 
[Wura  trihutum  y  ut  fe  t  ifitam  corpusijue  tuedtur  —  Communt  aU- 
tm  animantium  omnium  efi  conjunUionis  appetitusi  Lcg.  itom  ;  rcs 
Cnim  cQumerat  Ciccio  ,    qui  cunftis  conipctuDt   anhiialibws. 

t>avif 

2.  InterjeSftes  efi  etiam  nuper  lihr  is.]  Vocabulum  Uher  addjdt- 
mnsy  fccuti  mflr.  &  cditioncm  Viftorii.  fupra  ctiara  iisdcm  volen- 
tibns  fcripnmus  ,  multum  illam  profmuram  i  cu^  pCQnomen  id 
ff/fcffet  Ywgo  publicatis.    Gruttr, 

Stt  ifs  t»s  z  5  ^••- 


3i86       De    Divimatione 

pcr  libcr  is  ,  quem  ad  nollrum  Atticum  de  Scneaottr 
mifimus.  In  primisque,  quoniam  philofophia  vir  bonus 
cfBcitur  ^  &  fortis ,  Cato  noftcr  in  horum  librorum  nu- 
mero  ponendus  eft. 

4  Curaque  Ariftofeles  ,  itemque  Thcophraftus  ,  excd- 
lentes  viri  ctim  fubtilitatei  tum  copia,  cum  philofophia 
cficendi  ctiam  praeccpta  conjunxerint  ,'  noiiri  quoquc 
Oratorii  libri  in  cundem  numerum  referendi  vidcntur^ 
ita  tres  erunt  de  Oratore:  quartus ,  Brutus  :  quintysr 
Orator. 

b  4/1V  acri,  \\,  A  DHuc  haec  erant.  ad  reliqua  ^alacri  tendcba- 
cqua  ««j.  jjjyg  animo  ,  fic  parati,  ut  ,  ni(i  cquae  caufa  gravioF 
obftitiflet ,  niillum  philofophiae  locum  effc  pateremur  , 
qui  non  Latinis  Uteris  illudratus  pateret.  Quod  enim 
munus  r^ipublicae  af&rre  majus  meliusve  poifamus  , 
qujlm  fi  docemus  atque  erudimus  juvcntutcm  ?  his 
praefcrtim  moribus  atque  temporibus:  quibus  ita  pro- 
lapfa  eft  9  ut  omnium  opibus  refrenanda  ac  coercen- 
da  fit. 

5  Nec  verb  id  e$ci  pofle  confido  ,  quod  ne  poftulan- 
dum  quidem  eft ,  ut  omnes  adolefcentes  fe  ad  haec  ftu- 
dia  convertant.  pauci  utinam  i  quorum  tamea  ia  re- 
publica  lat^  patere  poterit  induftria.  Equidcm  ez  his 
etiam  frudum  tapio  laboris  mei ,  qui  jam  aetate  pro- 

f.  B,  yc£ti  in  noftris  Ubris  acquiefcunt :  3qu6rum  ftudio  le- 
gendi  meum  fcribendi  ftudium  vehementius  indies  ino- 
tatur;  quos  quidem  plures  ,  quam  rebar,  effe  cognovL 
Magnificum  illud  etiam  ,  Romani^que  homin&us  glo- 
riofum  ,  ut  Graecis  de  philofo^hia  ktteris  noa  cgeant. 

,^^Quod  affequar  profedo ,  (i  inftituta  perfecero. 

^^  Ac  mihi  quidem  exphcandae  philofophix  cauiam  attu- 
^  lit  gravis  cauis  civitatis ,  cum  in  armis  civilibus  nec  tue- 
ri  m^  more  rempublicam  ,  nec  nihil  agere  poteram  ; 
nec ,  quid  potius ,  x]uod  quidem  me  dignum  efiTet ,  agc- 
rem,  reperiebam.  Dabunt  igitur  mihi  veniam  mei  d- 
ves,  vel  gratiam  potius  habebunt  y  qd^d  ,  c^m  eflet  in 


3.  SiMrimfl^dit  —  incitatuf.}  In  edjtis  Konii  libiis  ,  m 

MSto.  Hailciano,  ad  vocem  citare  iic  laudatur  hicce  loci  t». 

fum  ftudium  legendi  non  fcribendi  fiudium  vehemeniius  indies  ci  ir. 

Lege  meum  fcnbendi  Jiudtum  —  eitAt,     Veium  fciipturain  itf 

pcx  k  fexuae  Ciieio&is ,  Noiaiattl  meliozciQ  ocnfeOi   l>s 


j 


LlBER     SECtJNDtJS.         3187 

-omtis  potcflatc  rcspuUica,  heqijc  cgo  mc  ^bdidi,ncque 
4llefcrur,  nequc  afflixi  ,  neque  ita  geffi  ,  quafi  homini 
aut  temporibuJ'  iratus :  neque  ita  porrd  aut  adulatus , 
aut  admiratus  fortunam  fum  altcrius  ,  ut  mc  ^mei  pce-d  mtXMia^ 
niteret.  id  enim  ipfum  a  Platone  ,  philofophiaque  di- 
diceram  ,  naturalcs  cffe  quasdam  converfiones  rerum 
^ublicarura  ,  ut  cae  tiim  a  principihus  tencrentur ,  tuni 
a  populis ,  aliquando  a  fingulis. 

Quod  ciim  accidiffet  noftrse  rcipublicae,  tum  priftinisy 
©rbati  muneribus  haec  ftudia  renovare  ccepimus ,  ut  8c 
animas  raolcftiis  hac  potiffim^m  re  levaretur  ,  &  pro- 
deflemus  civibus  noftris  qua  re  cumque  poffcmus.    lii 
Kbris  enim  fcntentiam  dicebamus ,  concionabamur ,  phi- 
lofophiam  nobis  pro  rcipublicae  procurationc  fubftitutam 
putabamus.    Nunc ,    quoniara  dc  repubUca   4confu1i 
cocpti  fumus ,  «tribucnda  cft    opcra  reipuWicae  ,  velcdandi 
omnis  poti^  in  ca  cogitatio  &  cura  ponenda:  tantum*'"- 
huic  ftudio  rclinqucndum  ,  quantum  vacabit  k  publico 
efficio  6c  muncre.  Scd  haec  ahas  pluribus :  nunc  ad  in- 
ftitutam  difputationcm  revertamur. 

Iir.  Nam  c^m  dc  divinationc  Quintus  fratcr  ca8 
difrcruiffet ,  cjuae  fupeiiore  libro  fcripta  funt ,  fatisquc  F.  CX» 
ambulatum  vidcretur ,  tpm  in  bibliothcca^quaeinLyceo 
eft,  aflTcdimus.  Atqucego,  Accurate  tu  quidem  ,  in- 
quam  ,  Quinte ,  &  Stoic?  Stoicorum  fcntentiam  defcn- 
difli :  quodque  mc  maxim^  deledat ,  plurimis  Tioftris 
cxemplis  ufns  es  i  &  iis  quidcm  daris  Sc  illuftribus.  Di- 
ccndum  eft  mihi  igirur  ad  ca  ,  quae  funt  a  tc  didla ,  fcd 
ita  ,  nihil  ut  affirmem ,  quaeram  omnia  ,  dubitans  plcr 
rumque,  8c  mihi  ipfe  diffidens.  fi  cnim  aliquid  ccrti 
haberem ,  quod  diccrcm ;  cgo  ipfc  divinarcm ,  qui  cffc 
divinationem  nego.  «^^ 

Etcnim  me  movet  illud  ,  quod  in  primis  Carncadcsp 
quaerere  folebat ,  quarumnam  rcrum   divinatio  cffct  : 
^carumnc,  quae  fenfibus  perciperentur  ?  At  cas  quidcm  f  .cammnc 
cernimus  ,  audimus ,  guftamus  ,  olfiicimus  ,  tangimus.  *^'^*°'*"<*" 
Numquid  ergo  in  iis  rcbus  eft  ,  quod  provifionc ,  5  aut  "ff™^^" 

4.  Confuli  e»pimfts.'\  Vcncti ,  confitU  cisptt  fumus,   Quas  figuta  8c 
alibi  rcpcritur  in  fcript\  Ciceronis.     CAMerar, 

$,  ,y1m  permoticne,]    Nunquj\m  dubitavi  ,  quin  vcra  (cripturt    ^ 
lutfrct  prdnoTione ,  dc  qua  iUa  flusiQet ;  neque  uuac  faae  mutait 
ieotendam  poiTuni.    Idtm, 

Sis  sss  ss$  3  <•  ^^** 


ii^i  D  £     D.I  V.l  K  A  T   I  O  N  E 

pcrmotionc  mentis  magis  qu^m  natura  ipia  fentiamBs.^ 

^aot  nefcio  qui  ille  divinas ,  fi  oculis  captus  fity  ut  Ti- 

refias  fuit,  poilit ,  quae  alba  fint ,  quae  aigra ,  dicere  i 

aut  9  fi  furdus  fit,  varietates  vocum,  aut  modosnofa- 

gperci-'   re'^  Ad  nullam  igitur  earum  rerum,  qu£  fenfu  sacd- 

piuiiti«      piuntur ,  divinatio  adhibetur.    Atqui  nc  in  iis  quidcm 

^'*  rebus  ,  quae  arte  tradkntur »  divinatione  opus  efi.  £t& 

nim  ad  aegros  non  vates,  aut  hariolos,  fed  medicosfo- 

.  Jemus  adducere.    Nec  vero »  qui  fidibus «  aut  tibiis  ati 

volunt,  ab  harufpicibus  accipiunt  earum  tra&atiooemi 

fed  i  muficis. 

lo     Eadem  in  litteris  ratio  efi «  reliquisque  xebus » quaram 

efl  difciplina.    Num  cenfes  eos,  qui  divinare  dicuotur, 

pofTe  refpondere»  iTol  majome,  quam  terra  fit?  antan- 

h  lana       tus,  quantus  videatur  ?  ^liinaque  fuo  lumine,  aofo/is, 

Davif,  '    utitur.^  fol,  luiu,.  quem  motum  habeant?  quemqum- 

P.  "R.    quc  llellaB,  quae  errarc  dicuntur  ^  nec  haec,  quiivini 

Ijiabentur,  profitetitur  fe  effe  diSuros;  ncc  eorum,qu2 

in  geometria  defcribuntur ,  quae  vera  ,  quae  falla  finti 

funt  enim  ea  mathematicorum ,  non  hariolorum. 

o    .JV.Deillis  vero  rebus.,    quac  in  philofophia 

,  verfantur,  numquideft,  quod  quisquam  divinorumaut 

icfpondere  foleat ,  aut  confuli ,  quid  bonum  fit ,  qnid 

malum ,  quid  neutrum.?  funt  enim  haec  propria  philo- 

iifophorum.    Quid   de  officio  ?  niim   quis   harufpicem 

I  confaUt  iconfuluit ,  quemadmodura  fit  cum  parentibus ,  ota 

Dsvif.       fratribus,  cum  amicis  vivendum  ?  quemadmoduinutcn- 

/  dum  pecunia  ?  queraadraodum  honorc?  quemadmodum 

imperio?  ad  fapientes  haec ,  non  ad  divinps  refcrri  ich 

jent,  ;  Quid  ?  quae  a  dialedicis  aut  phyficis  tradantur, 

num  quis  eorum  divinare  poteft  ,  unusne  mundusfit, 

■^h  plures  ?  quae  fint  initia  rerum  ,  ex  quibus  naicuntur 

,<  omnaa?  phyficoriun  eft  ifta  prudentia.    rQuomodoi 

aot 


6.  <AMt  ntih»  nefcio  ijut  iili  iivinus,')  Ita  eft  In  manufcripto,  cM 
sn  impieflis  defit  paiticula  m*m  ,  altoqui  neceflaiia ,  ut  vMenu. 
,  (Vrjm.  . 

7I  Q^omodo  am  mewtientem»']    Sic  editio  ViftoiH  &  r  ^' 

fcCfnAtn]^t^*fttementioaSemy  teit.  a$$tem  non  mentientem.  -,-  ^ 
non  ment,  vulgati ,  tjHomodo  aittem  ment.  (^iuter.  ^iuomoA  ^ 
jmMtiont€m,'\  Vulgg.  aut  mentientem,  Ac  €am  Fal.  piifflUS  ^^ 
^  ementientem }  teit.  &  omnes  noftii ,  quomodo  aittem  nen  '      'f' 

iem^  k  me  xccepta  %A  ea  ,  quam  tot  Codices  fuafcie,  k<      ^ 


/ 


LiDER    Secundus,      3189. 

aut  mentieiitem »  quem  ^tvi6fitvw  vocant ,  diflblvas  ? 
aut  quemadmodum  roriti  refiilas?  quem,  fi  necefle  iit, 
Latfjio  verbo  liceat  acervalem  appellare :  fed  nihil  opus 
clt:  ut  emm  ipfa  philofophia  ,  &  multa  verba  Graeco- 
rum,  iic  forites  fatis  Latino  ferroone  tritus  eft.  Ergo 
b$c  ^uoque  .dialei^ci  dicent ,  non  divini.  Quid  i  ciim 
qua&ritur^  qui  iit  optimus  reipublics  flatus ,  qux  leges, 
qoi  mores  aut  utiles  aut  inutiks  »  harufpicesne  ex  £- 
truria  karceflcntur,  an  principes  ftatuent  &  deledi  vi-JF  «<^«'- 
ri ,  periti  rerum  civiHum  ?  ^*"'"'  ^'''- 

Quod  fi  nec  earum  rerum  ,  quae  fubjedae  fenfibusii 
funt,  uUa  divinatio  eft:  nec  earum,  quse  artibus  con- 
tinentur:  nec  earum,  quae  in  philofophia  diiTeruntur  : 
nec  carum ,  qua  inicepublica  verfontur :  quarum  rerum 
iit,  iSihil  proifus  intelligo.  nam  aut  omnium  debctefle, 
aut  aliqua  ei  materia  danda  eft,  in  qua  vcrfari  poflit.'  !••  CXL 
fed  nec  omnium  divinatio  oft,  ut  ratio  docuit:  nec  lo- 
cus,  nec  materia  invenitur,  cuidivinationem  prasficere 
poi&mus,    vide  igitur ,  ne  nulla  fit  divinatio* 

V.  S£sT  QjjipAM  Graecus  vulgaris  in  hanc  fen- 
tcntiam  verfus  : 

9Benequf  conjiciett  vatem  hune  ^pirhibibQOptlnmfn.  Jf^^^^^f. 
Nam  igitur,  aut  ^uae  tempeftas  impendeat ,  vatcs  ^^- 1,^!'^/^! 
liis  conjiciet ,  quam  gubernator ;  aut  morbi  naturam 
acutius ,  quam  medicus ;  aut  bcUi  adminiftrationem 
prudcntius ,  quim  imperator ,  conjcAura  affequetur  ? 
^  Scd  animadverti,Quinte,te  caute  &  ab  iis  conjedu'13 
ris ,  quae  haberent  artem  atque  prudentiam  »  &  ab  iis 
rebus,  quae  fenfibus  aut  artinciis  perciperentur  ,  abdu- 
ccrc  divinationem  ;  eamque  ita  definire ,  Divinationem 

effe 

■Bentieate  8c  ibiite  videas  licet  i£g.  Menagium  ad  Diogenis  Laei- 
tMiib.iK  J.io».  Dm;tf. 

«.  Efi  ^Midtm  CrdcHs  vulgAris,']  la  manafcripto  cft  ^uidam  pra 
^dem,  Uifin.  Efi  ^uidam  GrscHs  vulgAris  in  hanc  fmtentidm.]  Sic 
wljorcs  Palatiot  ed.  que  Viftorii.  nam  tert.  &  quait.  non  habcnt 
iMGrscMs,  abcftque  codici  S.  Viaotis.  at  PithoeaDUS  deftituitui 
uovulgaris,  lcftio  communis,  £/?  ^uidem  Gr.  vulg,  &c.  Gtuter. 

P.  Bent  tjui  conji^it ,  vatem  hwnc  perhiveho  optimum,']     Alii  perhi^^ 
'^*  >  eodem  ienfu.    Grzcus  autem  eft  vcxfus  Euripidis  apua  Plu- 
^hum:  M«W<c  ipt^^y  ?r/c  uttJiu  «etxaic.  Cameiai,  Btnequi 
•«;w«f.]  Etuipidis  erat  veificulus  j 

k^idePlutaichunfrdc  Oiac.  Dcfea.  Oiac.  p.432.  P^vif, 

Sti  404  9it  4  10.  V*l 


^igo         D  E     D  I  V  I  K  A  T  I  O  M  E 

cffe  earum  rerum  praedidionem  &  praefenfionem  ,qxas  | 

cffcnt  fortuitae.  Primum  eodem  revolveris.  nam  6c  mc- 1 

dici ,  &  gubematoris ,  &  imperatoris  praefenfio   eft  rc^ 

rum  fortuitarum.    Num  igitur  aut  harufpcx ,  aut  augor, 

aut  vates  quis,  aut  fomnians  melius  conjecerit  ,  aut  h 

m  fcopulomorbo  evafurum  aegrotum  ,  aut  ft  «periculo  navem, 

WfV-  aut  ex  infidiis  exercitum ;  quam  medicus ,  quam  gubcr- 

nator,  quam  imperator? 

14     Atqui  ne  illa  quidcm  divinantis  effe  dicebas :   ventos, 

aut  imbres  impendemes  quibusdam  praefentire  iignis.  in 

qtio  noftra  quaedam  Aratea  memoriter  a  tc  pronuntiata 

funt.    etQ  haec  ipfa  fortuita  funt.  plerumque  enim  non 

feraper  eveniunt.    Quae  eft  igitur,  aut  ubi  vcrlatur  for- 

tuitarum  rerum  praelcnfio  ,  quam  flivinationcm  vqczs  ? 

quae  enim  praefentiri  aut  arte  ,    aut  ratione  ,  aut  ulu , 

aut  conjetftura  poffunt ,  ea  non  divinis  tribuenda  putas , 

fed  peritis.    Ita  relinquitur  ,*ut  ca  fortuita  divinari  pof- 

t.  B.     fint,  qu«  nulla  nec  artc  ,  ncc  fapienti^  providcri  po^ 

funt :  ut ,  fi  quis  M.  MarccUum  illum  ,  qui  tcr  confol 

fuit,  m\iltis  annis  antS  dixiffet  naufragio  eflc  periturum; 

divinaffet  profed6i    nuUa  enim  arte  alia  id  ,  nec  fa- 

pientia  fcire  potuiffet.    Talium  ergo  rerum  ,    quae  io 

fortnna  pofitae  funt ,  praefenfio ,  divinatio  cft. 

J5     VI.  P  o  T  E  s  T  N  B  igitur  earum  rerum  ,   quae    nihil 

habent  rationis,  quare  futurae  fint,  ulla  cffc  praefenfio? 

quid  eft  enim  aliud  fbrs ,  quid  fortuna,  quid  cafus, 

quid  cventus,  nifi  cum  fic  aliquid  cecidit ,  fic  evcnit, 

ut  »ovel  non  cadere  atque  evenirc  ,  vel  aliter  caderc 

atque  evenire  potuerit?  quo  modo  crgo  id  ,  quod'te- 

mere  fit  caeco  cafu,  &  "  volubilitate  fortunae  ,  prsefcn- 

tiri  &  praedici  poteft? 

Me- 


TP.  Vel  non  cAder4  Atquf  evmri.^  Pall.  meliorcs  s  boc  eft.  pr.  & 
fi^c.  nil^il  horum  habent ,  neque  agnofcunt  membranae  Pithoci. 
cquidem  yel  ea  pioptei  fufpefta  mihi  funt.  Cruter,  Vel  non  autere 
Mt^ue  ruenire  ]  Hasce  voces  ptxtermittunt  Pith.  &  PaU.  prim.  lec; 
quapropter  eas  a  mal|i  manu  fiiifle  fufpicatu^  eft  Gtuteius.  At  fn 
relt^uis  compaient  MSStis.  &  fenfui  complen4o  funt  ncccf^— 'x  ,j 
c|[uas  ob  caufas  omnino  funt  retinends.    Quid   de  fortur  ae* 

nnt  philofopht ,  yideie  licet  apud  Flutarcfaum  de  Placit    '  a|i 

29.  5c  Theodotetum  Therap.  VI.  p.  s-y.     Davif. 

XI.  VoltibUitate  fortund.]    Libct  S.  WlCtons  nobilitate.  ^«.  lO- 

tatin  moK/iMf «Gulielniius.  fed  malim  alteium  ^  fiimaraiD  '        jos 
^alatinis.    Cruter,    '  ^  • 


LlBER     SECtJMDtJS.  3T9I 

'  Medicus  morbum  ingravefcentem  ratione  providct,i6  • 
iXilidias  imperator  ,  tempeftates  gubemator.  &  tamen 
»hi  ipfifaepe  falluntur,  qui  nihll  fine  certa  ratione  opi- 
nantur.  ut  agricola  ctim  florem  oleae  videt ,  baccanj 
quoque  fe  vifurum  putat :  non  fine  ratione  ille  quidem; 
fed  nonnumquam  tamen  fallitur.  Qu6d  fi  falluntur  ii, 
qiji  nihil^fine  aliqua  probabili  conjcftura  ac  ratione  di- 
cunt :  quid  exiftimandum  eft  de  conjedura  eorum ,  qui 
cxtis  ,  aut  avibus ,  aut  oftentis ,  aut  oraculis ,  aut  fom- 
niis  ftitura  praefentiunt  ^  Nondum  dico,  quani  haEc  fi- 
gna  nulla  fint ,  fiflum  jecoris  ,  corvi  cantus ,  volatus 
aquilse ,  ftellae  trajeftio ,  voces  furentium ,  fortes ,  fom- 
nia  :  de  quibus  fingulis  dicam  fuo  loco :  ntinc  de  uni- 
verfis. 

Qut  poteft  provideri,  quidquam  futurum  cflTe ,  quodi? 
jieque  caufaip  habet  uUam ,  neque  notam,  cur  futurum        ^ 
fit?  fplis  defediones  ,  itemquc  lunae  ,  praedicuntur  inj  ?'Jj"* 
multos  annos  ab  iis,  qui  flderum  ■curfus  &  motus  twx-^ss? 
meris  perfeqiiuntur.    ea  enim  praedicunt ,  quae  naturae  p.  criL 
necefldtas  perfedtura  cft.    Vident  ex  conftantiflimo  mo- 
tVL  lunae ,  quando  illa  h  regione  folis  <>  fada  p  incurrat  in  o  pofita 
umbram  terrae ,  quae  eft  meta  no<ftis ,  ut  eam  obfcura- '*«/:  ^T** 
ri  neceflfe  fit :  quandoque   eadem   luna  fubjedla  atque  J/,^"*^^ , 
oppofita  foli,  noftris  oculis  ejus  lumen  obfcuret  :  quo     *         ' 
in  figno  quaequc  errantium  ftellarum  ,  quoque  tempore 
futura  fit,  qui  exortus  quoque  die  figni  alicujus,aut  qui 
occafbs  futurus  fit.    haec  qui  ante  dicunt,  quam  ratio-  ' 

pem  fequantur,  vides. 

VII.  "Qui  THESAURUM  invcnturum  ,   aut  he-i8 
reditatem  venturam  dicunt ,  quid  fequuntur  }  aur  in  qua 
rerum  natura  ineft ,  id  futurum  ^  quod  £\  «ihaec  eaqneq  ea  qaa 
quse  funt  cjusdem  generis  ,  habeht  aliquam  talem  ne-^««  *^Xi 

ccflSi- 

Ti.  Sjit  theptwrum  inventmrum.']  SubintcUige ,  alicttjus  ,  vcl  ali- 
^uen» ,  inquit  Gulielniius.  Lambinus  quamvis  libris  omnibus  recla« 
snjintibus  repofuit ,  invtntum  iri.  GrQtcr.  Davifius  Reg.  H  Can- 
rab-  Codd.  fecutus  dedit  inveniendMm  ,  male  ii  quid  dijudico ,  5c 
concra  Ciceronis  genium  8e  arcuratam  fcribendi  ratioaem.  Non 
joegaveriin  ,  qupd  multis  oftendit  Davifius  ^  participium  paflivi  '  > 
fbcuram  ,  ut  Grammatici  loquuntur ,  interdum  adhioeri  pro  fii» 
caro  iniinitivi,  ied  pro  eo  quod  dubium  aiiquid  innuit  ,  &  lignt- 
ficac  quid  forte  pofle  fieri  aut  non  fieri  ,  unquam  poni,  qnemad-<- 
fnodum  hoc  loco  poneretur,  id  vero  pernego.  Semper  adhibetut 
|iC  CO  quod  CextO  dl  tUturam.     Verburg. 

Sss  sss  sss  j  II,  w/f»#- 


3191  X>  M     DiriNATIOHK 

ccffitatcm  ;  qoid  eft  taodem  •  quod  cafu  fien ,  ant  foite 
fiirtuna  putemus?  nihil  enim  eft  tam  contrarimn  ratio^ 
'M  &  conftantis  ,  quam  fortuna:  ut  mihi  ne  indeum 
q[^Qidem  cadere  videatur^  ut  fdat»  quid  cafu  Sc  fortui- 
to  futurum  &u  Si  enim  fdt »  certe  illud  ev^iet.  fii; 
certi  eveniet ,  nuUa  fortuna  eft.  eft  autem  fortuuir 
rerum  igitur  fortuitarum  nuUa  eft  praefenfio. 

19  Aut  fi  negas  efte  fortunam  >  3c  omnia  ,  qos  fiunt , 
quaeque  fiitura  funt »  ez  omni  seternitate  definita  dicj$ 
cfle  £italiter :  mutadefinitionem  divinationi&»  quamdi- 
cebas  praelenfionem  efTe  rerqm  fortuitarum.  Si  enim 
pjbil  fieri  poteft ,  nihil  accidere »  nihil  evenire  ,  nifi 
quod  ab  omni  a^ternitate  certum  fuerit  efie  lUturum 
rato  tempore :  quas  poteft  efie  fortuna  ?  qua  fuhlata  , 
qui  locus  eft  di vinationi  ?  quap  a  te  fortuitarum  rerum 
cSt  di(^  praefenfio.  quamquam  dicebas »  oqinia  ,  quae 
ficrent  futurave  eOTent  ,  fato  contineri.  uAnile  bni 
&  plenum  fuperftitionis  &ti  nonii^n  ipfum.    fed  tamen 

Y.  B.  apud  Stoicos  de  ifto  fato  multa  dicuntur ,  de  quo  alias : 
nunc  quod  neceiTe  eft.  Si  omnia  fato;  quid  n:iibi  divi« 
nario  prodeft  ? 

20  VIII.  Q  u  o  p  enim  is  ,  qui  divinat  »  praedicft  ,  id 
vcro  futurum  eft :  ut  ne  illqd  quidem  fciam  quale  fit, 

rfao^l^  quod  Dejotarum,  'neceflarium  noflrum  ,  cx  itinerc 
lein  Mtt.    nquiia  revocavit.    qui  nifi  revertiflet ,  in  co  copcla vi  ci 

cubandum  fuiflet ,  quod  proxima  node  corf uit.  ruina 
•  ncc  ctiij.jgitur  oppreflus  eflet.    At  id  •neque  fi  fatum  fucrat , 

cffugiflet:  ncc,  fi  non  fucrat,  in  eum  cafum  iucidiflet. 

Quid 

ti^  ^mlis  fant  pt/num  fitperfiitienfs,'}  Sic  lcgepdiun  put^uit  , 
4miii*  faae  pienum  Juperfiitionis  :  non  ,  Ut  vulgo ,  ^nilt  foHe  ^  fLe- 
wm  fuperfiitienis  ,  fati  nomen  ipfnm,  Lsunbin.  ^Anile/  fane  4r 
fjmmm  fuptrfiitienis  ,  fati  n»men,\  Hanc  le&ionem  letinent  omnes 
MSSti  >  nec  idoneam.fane  cauflam  video ,  cot  mutetui  ^  nam 
MtVe  <|uidem  ,  vaoum  £c  ftultum  cft  Fjkti  nome%  feui  »»num  , 
iMHm  Auguftinus  lib.  v.  C.  D.  cap.  %  nes  aifberremus  ,  pr^ifm 
fnffeit  vocabmium  ,  aiud  non  in  re  vera  cMufuevit  intelligi,  £LeAe 
llAastmus  Tyrius  Di£in.  pag.36.  *£m»^  ^t  »«i  7fu/<ri  T«t  orojiami* 
<r«  («10^« ,  Triirpeef^imf  aliaque  (imilia)  uvat  fioj^dj»p4«ec  df^  {* 
9H  t^^»^M  «Troc/M^i  ,  dta^iwief  «vtSc  Tity  ctirf«i9  t^  ^<i/  p 
mek  ^H  Mo/^auc  »  «cii  T«e7c  'Hfs^wvtf.  Hede  et^am  Sailuftk  c 
DmH  Mundo  ca^k  ii.  pag.  261.  ^Aiudtts  ti  jlai  drtxytU  « 
99t  vtfe^/uhut  iiHvtit  y  ifiAsie  fJtlv  «y«i3-»c,  tkc  ^i  ^Vis  ^otti  -t 
iuMM«tr«  Vide  quse  difleiit  Oenomaus  apud  Eufebium  Fixp.  £'  :. 
lilxTi.  cap.7.  &  a£ud  Tbcodoiecum  TUiap.vi.  pag.  Z6.  L      Z 


Lt»EB.S.  ECUKPUS.  319J  i 

(Jttid  ergo  adjuvat  divinatio  ?  aat  quid  eft  »  quod  me 
moveantautfortes,  aut  exta,  >4aut  ulla  praedidio  ?  fi 
eoim  fatam  fuit ,  claiTes  populi  Romani  bello  Punico 
prifl^o,  alceram  naufragio»  alteram  a  PGenis  depreflam 
uiterirc  y  etianxfi  tripudium  foliHimum  pulli  feciflent» 
L/unio,  &P.  Qodio  confulibus  clafles  tamen  inter- 
iflcnt.  Sin,  ctim  aufpiciis  obtemperatum  elTet ,  interi-t  cFcnirc 
torac  cla^Tes  non  fuerunt ,  non  interierunt  fato.  vultisomniac»»;* 
intem  'omnia  hio,    nulla  igitur  eft  divinatio.  x^K 

Qa6d  ii  fa^um  fuit,  bello  Punico  fecundo  exercitumii 
popoli  Romani  ad  hcum  Thrafimenum  interire:  num 
id^vitari  potuit ,  fi  Flamimiis  conful  iis  fignis ,  iisque  v  matarl 
auipiciis,  quibus  pi^areprobibebatur,  paruiffet?  certe*'"* 
potuit.    A^t  igitur  noa  fato  interiit  exercitus  :  mutari 
enim  fata  non  pofiunt:  aut ,  fi  fato  (quod  certi^  vobis 
ita  dicendum  eft )  etiamfi  obtemperafiet  aufpiciis ,  idem 
evcntoqim  foiflct.    Ubi  eft  igitur  divinatio  ifta  Stoico- 
Tum  ?  quae  ,  fi  fato  omnia  fiunt  ,  nihil  nos  admonere 
poteft ,  ut  cautiorcs  fimus.    quoquo  cnim  modo  nos 
^eiferimus ,  fiet  tamen  iilud  ,  quod  futurum  eft.    ^m 
autem  id  poteft  fiedi,  nuUum  eft  fatuin.    ita  ne  divi-     ' 
oatio  quidem,  quoniam  ea  rerum  futurarum  eft.   Nihil 
«atem  eft  pro  certo  futurum,  quod  poteft  aliqua  pro- 
curatione  accidere  ne  fiat. 

IX.  A T Qu  E  ego  ne  utilem  quidem  arbitror  efle no-  F.  CXIIU 
Jms  foturarum  jFcrum  fcientiam,  Quae  emm  vita  fufflfetii 
Priamo ,  fi  ab  adolefcientia  fciflet ,  quos  eventus  fene- 
i^utis  cfTet  habiturus?  Abeamus  a  fabulis :  propiora  vi- 
flcamus.  Clarifijmorum  hominum  noftrae  civitatis  gra- 
viflimos  exitus  in  Confolatione  collegimus.  Quidigitur? 
Pt  omittamus  fuperiores  ,  Marcone  Cralfo  putas  utile 
fuiffe,  tum,  dim  maximisopibus  fortunisque   florebat, 

fcire. 


14.  ^ut  ulia  prddi6lio  ?]  Fal.pr,  Sc  VithoiSiDO  di&io,  non  malft, 
Min  dicere,  eftApoUini$»vatuni,Qfaciilonunque.  licfupra  lib.  i.ca- 
pit.40.  futttra  dicebant,  Sccip.  fequenti:  conjeSurA  (jua  tjfeut  futura 
dicehat,  GuHelmius.  Grmtr,  ^Am  ulU pradiflio,]  In  Fal.  primo  dc 
Fithoeano  male  legitui  di£fio',  quamvis  aliam  fententiam  fovec 
Janus  Gulielmius:  licet  enim  Ciceio  vatibus  ftuura  dicere  tribuat, 
nusquam  tamen  apud  hunc  loli  di^Honis  voci  ^tefias  ea  fuit  ad- 
fi^ripta}  nam  falfus  eft  Gruterus,  qui  dicere  (ic  imeUexit  infiacap* 
5z.  Interim  mihi  non  latec ,  diSiionem  pio  oraculo  veceiibus  ufits^ 
taoiiiufiG;.  vidc  modo  Livittm  lib.vm.  cap.z^,    Davif, 


3^94    .I'^    DiviKAxroNE 

fcire,  fibi,  intcrfefto  Publio  filio,  cxercituque  dclctol 

trans  £uphratem  cum  ignominia  &  dcdccore  efie  per- 

eandun^  ?  An  Cn.  Pompejum  ccnfes  ,  tribiis  fuis  coa- 

folatibus  ,  tribus  triumphis,  maximarum  renim  gloria, 

laetaturum  fuifle,  fi  fcifiet  fe  >5in  foiitvidine  ^gypticH 

rum  trucidatum  iri ,  amiifo  exercitu :  poft  mortem  f  e-? 

ib  ea  confecutura  ,  quae  finc  lacrymis  non  pofiumas 

dicerc  ? 

^3     "^Quid  vcrd  Caefarem  putamus?  fi  divinaflct  ^fote, 

X  siii  di-^  ut  in  co  fcnatu ,  quem  majore  cx  parte  ipfe  cooptaffet, 

finffmnt     y^  q^xiz  yPompcja  ,  ante  ipfius  Pompeji  fimulacrum» 

Mrr^focc    ^^  centurionibus  fuis  infpcdantibus ,  a  nobiliifimis  civi- 

imklluV  ^*^»  pirtim  ctiam  a  fc  omnibus  rebus  om^tis,  trudih 

tus  ita  jaceret ,  ut  ad  cjus  corpus  non  mod6  amicorum, 

1$.  Jn  fiUt»iine  </&^ti$rtm  triteid,  ]  Tanaq.  Fabct ,  qfmiii 
1i2C  vicuperaflcc  lib  i.  epift.  Ccitic.  4.  i^ponic  a,  fattUite  u^pjfti» 
antrucidatum  iri.  V  el  ipfum  cmtrMidare  cUmac  hacc  nimis  noa , 
<|uzlira ,  fi^aque  cfle  ,  quum  TuUio  fufTececic  tmeidare  cqoe  in 
Pompejo  ,  ac  in  Cxface  mbx*.  Grcnov.  InfxUtudine  t^^^itrnm 
inmdatmn  iri.)  Rem  fic  otrrac  Cxiac  lib.  iii.  B.C  cap.  104.  A- 
micifegis  Fcoleinxi  c/^m  cMfiUo  imte  ^Mlam  pr^feSiHm  repnmt 
fingulari  bominem  andaeia  ,  <^  Z#.  Septimium  ,  trihunmn  militm»  ,  ad 
imttrficienium  Pompejtim  miftrt$nt.  .iAb  hit  lilferatiter  ipfe >appeltatm ^ 
4f  ^itadam  Hotitia  Septimi  predu^mf  ,  ^md  belLe  pradoftttpt  apmd  etaa 
mtdfttem  duxerat  ,  navicutam  parvutam  confcendit  cum  paucif  fuis ,  & 
aiia^  ^hitta  &  Septimro  interficitur»  Sic  &  Plucarchus,  AppianuSt 
jc  pio,  ne  ipftim  Tullium  Tufe.  lib.  11 1.  cap»  27.  aot  Lucanooi 
lih.viii,35S.  feqq.  memorem.  Huc  igiturincepfic  mcnda  ;  noa 
cnim  Pompeius  in  foUtudine  c/£gyptiorum  fuic  tmcidacus.  Tan.qu»' 
4em  Faber  lib.  i.  epift.  4.  legic  d  fatellttet^gyptio  contruciddtuniru 
Hebis  placec  ,  i»  celo<e  ty£,gjptia.  tandem  trucidatum  iri.  Quid^  j 
aehxy  docebunt  Nonins  cap.  13.  &  liidocus  Orig.  Hb.  xix.  cap.f.  | 
Kon  tamcn  obnicar ,  fl  legas  ,  d  fpadone  t/£^rptio  dejjomm  rnicti**  1 
tum  tVij  nam  a  fpadonibut  *y£gyptiis  detruncatus  ,  infepmltus ^abje^Mt  \ 

•  ^  y  ot  atc  Ladantius  Div.  Infi  lib.  vi.  cap.  6,  17.  julius  Finttt'  | 

CtlsMathef.  lib.  I.  cap.  3*  Pompeji  —  eervicet  — femtviri  hominS  \ 
^adiut,  nefario  genere  mortis,  incidit,     Dafifl 

t€.  ^id  vero  CMfarem  putamus  ■  ijuo  cruciatu   unimi  «• ' 

tam  aSurum  fuiffe  ^]  §iuo  decft^in  Rcg.&Cancab.  fed  malcpaiA 
koeorationis  genere,  licet  quodammodo  perplexum  videri  potfc» 
ddi^  quoque  utitur  Cicero.  Sic  Offic  lib.  11  cap  7.  i  _  mm 
€tufemus  fuperiorem  illum  Dionyfinm  ,  <jmo  cruciatu  timoris  nn  ft/i- 
tum  ^  Hufusmodi  plura  congeflic  vir  erudiciflimus  FrafiC.  »o> 
maRnus  Obferv.  Hb.  r.  cap  18.  si  fetc  animus  ,  Hifloriam  ie<s 
Itccr  apud  DJonem  lib.  xL.tv.  pag  249   Flucarchum  in  Cxi     pag> 

^  n^  &  Soeconium  in  Julio  cap.  Sz.  Adi  ^i  9c  Scnccam  '^        lib. 

SII.  cap.so.     Darvif 


/  LlBER     SeCUHBUS.        319J 

iSsd  ne  fervoram  quidem  quisquam  accederet;  quo  cm- 
ciatu  animi  vita[m  a^urum  fuiile?  Cert^  igiturignoratio 
faturorum  malorum  utilior  eft  qu^m  fcientia. 

Nam  illud  quidem  dici »  praefertim  i  Stoicis ,  nulkfi^ 
liiodo  potcft  :  »/  Non  iffct  ad  arma  Pompejus  :  Non 
tfansifTet  Craffus  Euphratem :  Non  fufccpiffet  bcllum  ci- 
vile  Caefar.  non  igitur  fatales  elitus  habuerunt.  vultis 
autem  evenire  omnia  fato ;  nihil  ergo  ifiis  profuiflet  di- 
vinare  :  afque  ctiam  omhem  frufium  vitae  fuperioris 
perdidiffcnf.  quid  cnim  poffct  iis  effe  ladtum ,  exitus 
fiios  cogitaritibus  ^  Ita ,  quoqu5  fe  vertcrint  Stoici ,  jai-  t.  •• 
Ceat  neceffc  cft-  omnis  eorum  follertia.  Si  cnim  id, 
quod  cventurura  eft  ,  vel  hoc  modo  ,  vel  illo  poteft 
cvenire:  fortuna  valet  plurimum.,  Quae  autcm  fortuita 
funt,  certa  effe  non  poffunt.  Sin  autem  cfertum  eil , 
quid  quaqtid  de  re ,  quoque  tempore  futurUm  fit ,  quid 
eft  quod  me  adjuvent  harufpices  ,  c&m  res  triniiHma^ 
porteiidi  dixcrunt  .'^ 

X.  A 1)  D  u  N  T  ad  extremum ,  oninia  levius  cafura  » 15 
rcbus  divinis  procuratis.  ^'  Si  enim  nihil  fit  extra  fa- 
tum,  «9nihil  lcvari  re  divina  potcft.  Hoc  fentit  Ho- 
mcrus,  ciim  querentem  Jovem  inducit,  quddSarpcdo- 
ficm  filium  a^morte  contra  fatum  eripere  non  poffet. 
Hoc  idem  fignificat  Grsecus  ille  in  eam  fcntentiam 
verfus: 

Quod 

17.  N9n  ijfa  ad  drmd,'}  Melior  eft  ordo ,  qaem  Reg.  8e  Cantab. 
nhibenc  :  non  ttdnfijfet  Crdjfus  Eitfhratepr:  non  ifftt  ad  drma  fvm^ 
ftjtu :  non  fMfcepiJfet  bellnm  civile  Cdfxr  y  nam  tQm  demum  lesca-^ 
dem,  qua  piius  ,  f^frie  recenrentur.    Davif, 

iS.  Si  vero  nihil  fit  ixtt»  fatum.l  Sic  legendam  exiftimo  i  namr 
Vulgata  le^io ,  fi  enim  ,  ferri.non  po^eft.  Qubd  autem  olim  , 
aote  hzc  VClba  ,  edita  funt  hzc  ,  fed  hoc  eadem  ratiom  refelUtmr  f 
fiierat  amici  cojusdam  mei  conjeftura  ,  qoam  adicripferan  ,  ut 
coDfiderarero ,  non  ut  eam  operz  fequerentur ,  quemadmodum 
Iboerunt :  cujus  eorum  fafti  nonnullam  videri  polTum  culpam  fu- 
ftioece,  quod  illos  non  prxmonuerim ,  ut  ea  verba  negligerent 
>ac  ptxteiirent.  Infra  uutem  non  longe  Oc  habenc  tres*  yett.  Codd. 
HC  edidi.  nihii  levare  divtnatio  fhtte^,  Lambin.  Si  enim  nihil  fit 
tsctrd  fatum.'}  Vel  delenda  eft  vocula  fecunda  }  vel  legendum ,  fi 
dutem  nihit  fit  extra  fatum,  Certe  vulgaca  leftio  feni  non  poteft». 
fiquidem  Tollius  argumenti  Stoici  non  confirmdtionem  ,  fed  ^onfft^ 
Utiontm  jam  nunc  adgreditur.    Davif, 

19.  Nihit  levdri  re  divindpotefi.]  Ita  Fal.o.  &  Viftoriana.  Aldus 
fisnior,  nihit  tevdte  divinatio  petefi ,  quod  eft  ia  PithCBaQO.  vulga- 
i»o  nibil  InfMri  dt  u  divins  (Qtefi^    Qm^ 


319$      X>c    D1V1KAT10M6 

Qucd  fire  faratam  efi  ,  id  fMmtnum  exfuptrat  jF^ 
vem* 

Totum  omnin&  fatum  etiam  Atdlaaio  vcrfu  jure  mihi 
cffe  irrifum  vidctur.  fed  in  rebus  tam  feveris  non  cft  jo- 
candi  locus.  Concludatur  igitur  ratio.  fi  enim  provi- 
dcri  nihil  poteft  futurum  effe,  eorum  ,  quae  cafu  fiunt , 
quia  cffe  ccrta  non  poffunt :  divinatio  nulla  eft.  Sin  au- 
tem  idcirco  pofli^it  proviaeri ,  quia  certa  funt  &  faa- 
Ka :  rurfus  divinatio  nuUa  eft.  eam  isnim  tu  fortuitarum 
i6  rerum  cffe  dicebas.  Sed  haec  fuerit  nobis  tamquam  lc- 
vis  armaturae  prima  orationis  excurfio  :  nunc  cominus 
agamus  experiamurque  ,  fi  poifimus  cornua  commo* 
vcre  difputationis  tuae. 

XI.  D  u  o  enim  genera  divinandi  effc  dicebas  >  unum 
artificiofum  ,  alterum  naturale.    artificiofum    conftare 
partim  ex  conjedura ,  partim  ex  obfcrvationc  diutimia: 
naturalc  ,  quod  animus  arriperet,  aut  excipcrct  cxtrin- 
fccus  ex  divinitate  ,  unde  omncs  animos  hauftos  ,  aut 
acccptos ,  aut  libatos  haberemus.    Artificiofae  divinatio- 
J.  CXIV.  nis  illa  fer^  gencra  poncbas,  extifpicum  ,  eorumque, 
qui  ex  fulguribus  oficntisque  prsediccrcnt  ,  tum  augQr  j 
rum,  corumquc,  quifignis,  aut  ominibus  utercntur,! 
omneque  gcnus  conjedurale  in  hoc  fere   genere  po-' 
ncbas.  ,  \ 

27     Illud  autcm  naturale,  aut  concitationc  mentis  cdi,& 
quafi  fundi  videbatur ,  aut  animo  ,  per  fomnu^  (enfi- 
z  prsvlde-bus  &  curis  vacuo,  'provideri.  Duxifii  autem  divina- 
li  4/iV.       tionem  omnem  a  tribus  rebus ,  \  deo ,  a  fato »  \  natnni« 
Scd  tamen  cum  cxplicare  nihil  poffcs  ,^  pugnafti  com- 
menticiorum  cxemplorum  mirifica  copia.    De  quo  pii- 
a  aUI  non  mum  hoc  libet  dicere.  hoc  ego  phUofophi  non  «cffe 
habmt  cfre.arbitror  ,  tefiibus  uti;  qui  aut  cafu  veri  ,  aut  malitia 
falfi  fi(fHque  effe  poffunt.    Argumentis  &  rationibus 
oportet ,  quarc  quidquc  ita  fit ,  docere  ,  non  cventis  , 
iis  praefcrtim ,  quibus  mihi  liceat  non  crcdere. 
2$     XII.  Ut  ordiar  ab  harufpicina  ,  quam  ego  rei- 
publicae  caufa ,  communisquc  religionis ,  colendar^  — n-  | 
feo ;  fed  foli  fumus :  licet  vcrum  exquircre  fine  i        ia, 
mihi  praefertim  de  plerisque  dubitanti.    10  j-^—--''        5^ 

fi 

20.  Infpiiiamits ,  /t,  pUcet  exta  primupt,']  Reg.  noftct ,  tni^  'ms 

tfrj9  >  fi  pUcet ,  exta  primim  ,  quod  xcftum  puto  y  fiqoidca       n-' 

1- 


IiiBEit    Secuhdus.       )197 

I  olacet,  exta  primiim.    Perfuaderi  igitur  cuiquani  po<^ 
Lefi ,  ea,  quae  fignificari  dicuntur  extis «  cognita  efl^  ab 
liirufpidbas  obfervatione  diuturna  ?  ^  at  quam  diutuma  b  M 
»a  M   ?  aut    quim  longinquo  tempore  obfenrari  «^^"•»» 
Hituit?  aut  quo  modo  cft  ccoHata  inter  ipfos,qua  P^k^"'^^]^^ 
Dimiciy  quae  pars  faoiiliaril  effet;  quod  nlfum»  pericu-^^M^^  6* 
um;  quod  commodum  aliquod  oftenderet  ?  an  haec«/ii;  * 
iiter  fc  haru(i)ices  Etrufci ,  Elii ,  iEgyptJi  ,  Poeni  con- 
ttlerant?  At  id  ,  prxterquam  qu6d  neri  non  potuit» 
le  fingi  qatdem  poteft.    alios  enim  alio  more  videmqs 
sxta  interpretati,  nec  e(fe  nnam  omnium  difciplinam. 

£t  cert^,  li  eft  in  extis  aUqua  vis  ,  quae  declaret  fu-^ip 
ttira,  neoefle  eft    eam    aut  cum  rerum  natura  efle 
conjun^tam  ,  aut  conformari  quodam  modo  numini    '•  •• 
fcbrain.    *i  Atqui  divina  cum  rerum  natura  tanta  , 
tamque  praedara  in  omnes  partes   motusque  difTufa  , 
SJiid  habere  poteft  commune?  non  dicam  gallinaccum  .       . 
fcl  (fant  enim  >  qui  vel  argutiflima  hacc  exta  efle  di-J^Janrc 
cant)  fedtauri  opimi  jecur,  aut  cor  ,  aut  pulmo,  quidGrnr.^ 
kabct  natttrale ,  *quo  declarari  poflLitj  quid.futurumfit?«/»v. 

X(IL  Democritus  tamen  non  infcit^  nugatur 30 
^t  phyficus:  quo  genere  nihil  arrogantius. 


^'^^  pet  btteatheliii  oiadone ,  X^ceto  tales  pattitiiiltl  folcat 

wwoittctt.    D4kviC. 

21.  v^rjMi'  divinA  cum  rerum  natura,']!  Lcgcndum  tidcCfir  vd  !»• 
^  otnnmai  lecUmtatibus ,  M^mi  divindti*  emn  rtrnm  tuttirs  : 
BamTtil^ata  le£tio,  st(jHi  4iviM  tmn  rmtm  nm$tra  ,  inexplicabt'- 
**  ^ }  nifi  fotte  diccmas  fic  explicari  polle ,  atqmi  divina  nmur^k 
^  rtrm»  natura  5  Vel  fic  ,  at^im  vis  divina  enm  rtrmn  natnra  ,  UC 
''Pttutut  vocula  vis  i  fapcrioribus  illis  :  &  ctrt»  fi  #/?  in  extis  ali" 
9t»vit  ^c,  Lambin.  ^r^ni  divina  cttm  ttfmn  natmA^'^  Hujusce 
^^  occ  emendatio  nec  explicatio  Lambino  ceffic  feliciter.  Al« 
«Qs  nepos  edidit  ,  nrnnim  de^rttm ,  vi^ve  divina,  Cum  rerum  natnra^ 
^hoc  fion  librorum ,  fed  abcrrantis  con}e^rx  ,  du£lu  videtur 
*^c  Rcg.  &  Cautab.  repraeientant ,  «»if«e  mcnte  divina  cwn» 
^ianoinra  ^unde  non  dimcnlter  inccUigi  poieft  ,  quid  de  mentt 
*^''»*  fit  ftatuendum.  Nimitum  funt  Gloflema  ,  quo  Librarii 
^lcdarandam  putarunt  Deemm  numen,  Itaque  ,  nifi  falior  ,  delc" 
t*  vocc  divina ,  refcribcndtim  :  ^tefni  cum  rermn  natma  tantA 
^'''^pacfttraf  in  •mms  fartes  metm(jt$e  dignfa  ,  ^id  hahtte  f»- 
H^  fmmune  nen  dieOm  gaUinaeettm  fel :  ftmt  enim  ejni  vel  ar^mifi» 
**.*«€  eTtteL  ejfe  dicam  ?  fed  tanri  eftimi  jeenr  auteer^  attt  pnlme  , 

S^  bahtt  natnrate  >  ^ftee  deeiarari  paffit ,  ^tUd  fmmtsm  fit  f  Isk  ii- 
u  Tuleatis  pexpciam  diftingucbaciii  oiatio.    Ditvifi 

aa.  SlS^ 


3198  De     DlVINATlOKli 

*^§luod  efl  anfi  pedei,  nemo  ffeSlatt  coeli  firuUni^^ 
tur  plagas. 
Vcrum  is  tamcn  habitu  cxtorum  &  colore  ^^dedara- 
ri  ccnfct ,  hoc  duntaxat  ,  pabuli  gcnus ,  &  eanrni  re* 
rum,  quas  terra  procreet  >  vel  ubertatcm^  vcl  tenuita- 
tcm :  falubritatcm  ctiam ,  aut  peftilentiam  *4  extis  figoi- 
ficari  putat.    O  mortalem  beatum!  *Jcui  certQ  fcio  lit- 
e  Huncincdum  numquam  dcfuiffe.    «Hunccine  hominein  tantis 
^^»       dcledatum  efle  nugis,  ut  non  vidcrct,  tum  futurum  id 
vcrifimile,  fi  omnium  pecudum  cxta  eodem  tempors^ 
in  eundcm  habitum  fc  coloremque  converterent  ?  fei' 
fi  eadem   hora  ^^  aliae  pecudis  jecur   nitidum  atque 
plenum  cft  ,  aliae  horridum  6c  exile  ,  quid  e(t  quod 
jidcclarari  poflit'  habitu  cxtorum  &  colore  ?    an- hoc 
cjusdcm  modi  eit ,  quale  Pherecydeum  illud ,    quiod 
eft    a    tc    didlum  ?     qui    ciim     aquam    vidifiet    cx 
putco  haufiam  ,  terraemotum  dixit  futurum.    Parum^ 
crcdo ,  impudenter ,  quod  ciim  fadus  efTct  motus  ,  di- 
ccre  audent ,  qux  vis  id  eflfccerit,    etiamne  futurum 
cfle ,  aqux  jugis  colore  praefcntiunt  ?  multa  ifliusmodi 
dicuntur  in  fcholis:  fed  credere  omnia  vide  ne  non  fit 
nccefib. 

Vc- 


22,  S»*^  *fi  ^'  fidest']  Veifys  eft  Trochaicus  ^  paiii  yox  ie* 
cunda  pio  bievi  fyllaba  paflim  numaatui.  Vide  Chc.  WafiiSenab 
Cflp.2.    D*vif 

•2$.  DicUMricmfityhicdimtMcdtil  l4bri  Vidoriani  repcatientaot 
bdc  diMtAxat,  Bene.  Scd  miram  quantum  faUox ,  niu  paaicola 
negaas  eiciderit ,  quam  flagitaie  videtui  oxatio.  Legeadum  cigiy| 
cr^iderim  ,  decldrdti  cenfct^  mh  hdc  d$MUxat  ^  nam  fequitui,^- 
it^ritatem  etiam  ,  d$tt  fefiileHtidm  extis  fitmficari  futat,  Raium  vo- 
cum  tres  ultimas  \  libxariis  manaife  ccDiet  Gmtecus,  quodinruis 
MSStis.  erat ,  fignificari  pnte,  Sed  emendatio  noftia ,  pxocfus  ina- 
nem  eife  iUam  fufpicienem ,  abunde  docet.    Idem, 

24.  Extis  fignifieari  pmat»')  Fall.  omnes  &  S.  Vtftoris  pteti  i  01 
iufpicei  bastres  voces  manafleab  Ubiaiiis ,  &  delendas.  Grmter, 

2$,  Cui  eerto  fci»  jndicium  nun^udm  defuiffci]  Quid  jm^>c#imj»^OC 
loco  fignificare  polut ,  non  fitcile  di&u  eft.  Vencti  pio  hoc  /«• 
dum  bubent  $  id  quod  le^^ius  videtui  efle  :  ceite  convenic  1» 
cife  appaiet.  Cdmerdr,  Ludum  nun^fudm  dtfuiffe,  ]  Omncs  \  td 
jndicium  nun^udm  defuiffe,  Ciceio  ,  niii  failoi  .  xcUqiu*  '-  '  m 
nun^udm  defuijfe,  £0  cexte  ducnnt  MSSti.    Davif, 

26.  ^lid  fecudis,]  Genitivus  eft  flLf^^flt/ieor ,  Q.  modu  ^  id 
mpx'*^^^  .dici ,  quod  adbibent  optiiai  SGDptQXCSi  Yide  G.  .^  >f- 
fium  Anal«}ib,iy,  cap,$.   litmx 


LiBER    Sectjndus.       ^rpp 

Veri^m  fint  fan^  ifta  Democritea  vera.  quando  ea  32 
nos  extfs  exquirimus?  aut  quando  aliquid  ejusmodi  ab 
harufpice  ,  infpedis  extis ,  audivimus  ?  ab  aqua ,  aut  ab  '•  ^XV. 
igni  pericula  monent:  tum  hereditates,  tum  damna  de- 
nuntiant :  fiffum  familiare  &  vitale  tradtant :  caput  je- 
coris  ex  omni  parte  diligentiffime  confiderant :  u  ver6 
id  non  eft  inventum  ,  nihil  putant  accidere  potuifle 
triflius. 

XIV.  H  A  c  obfervari  certft  non  potuerunt ,  ut  fupra 
docui.    funt  igitur  artis  inventa ,  non  vetuftati^ ,  fi  eit 
ars  ulla  rerum  incognitarum.    Cum  rerum  autem  natura  33 
quam  cognationem  habent  ?  qu£  ut  uno  confenfu  jun- 
ctsL  fit  &  continens  ,    quod  video  placuiffe  phyficis, 
cisque  maxim^  ,  qui  omne  ,  quod  effet  ,  unum  effc 
dixerunt :  quid  habere  mundus  potcft  cum  thefauri  in- 
ventione  conjundum  ?  fi  enim  extis  pecuniae  mihi  am- 
plificatio  oftenditur,  idque  fit  naturi,  primum  extafunt 
conjun<^  mundo  ,  deinde  meum  lucrum  natura  rerum 
continetur.    Nonne  pudet  phyficos  haec  diccre  ?  *7  Ut 
"enim  jam  fit  aliqua  in  natura  rerum  cpgnatio ,  quam 
effe  concedo  :  multa  enim  Stoici  colligunt :  nam  & 
niufculorum  jecuscula  brumS  dicuntur  augferi,  &  fpule-^Ppictfwn 
Jnm  aridum  florcfcerc  ipfo  brumali  die ,  &  infiatas  rum-  *^'^' 
|>i  veficulas  ,  &  femina  malorum  ,  quas  gin  iis  mediis  S  .ui  mtt- 
Inclufa  (int,  in  contrarias  partes  fe  vertere  :  jam  nervos  ^^*  *'"• 
in  ffdibus  aUis  pulfis  refonare  alios^ :    oftreisque  &  con- 
chyliis  omnibus  contingcre  ,  ut  cum  luna  pariter  cre- 
fcant     pariterque   decrefcant :  arboresque   ut  hyemali 
tempore ,  cum  luna  fimul  fenefcentes ,  quia  tum  exfic- 
catse  fint ,  tempeftivfe  caedi  putentur.    Quid  de  fretis  ,  34 
aut  de  marinis  aeftibus  plura  dicam  ?    quorum  acceffus 

& 

27.  Vt  enim  jam  fit  ^tlt^Ma  in  nahtra  rerum  cognAti;  ]  Libri  vete- 
les  habent  contagi^,  £go  tamen  nihil  muto  j  nam  paullo  ante 
v»g^4ui»nii  nomiae  afus  eft  in  eandem  fenteotiam  :  ibi ,  cmn  rerum 
mtem  nMtmvA  tfuam  c»inatione/n  haOet  i  £t  infia  non  longe  femel 
ICC|ae  iteium ,  ^im  tx  cognationt  natttrd  &  efmfi  concentu  fitciHe  cow» 
mjfk  ^c,  ubi  mendoie  opeix  fecemnt  olim  cogitatione,  Nifi  qais 
llcac  ubique  contagionit  nomen  elTe  reponendum  ,  fic  enim  loqoi- 
tUi  Ub.  de  FatO  :  Vt  in  relitjms  eJMtmodi  natnra  contagio  valeret^ 
tx  infca  ibidem  :  C«i  primnm  de  iffa  rernm  contagione  refpondeamut^ 
Uvnbin.  /»  natura  rerum  cognatio,']  Omnes  FaU.  &S.  Vidorisc«»« 
mg/o,  fed  facilis  eft  literx  unius  tianspoiitio.  itaqueJLantbinushcic 
lllftttS  €XCit4C  iu  fympnlo*     Gruter, 

Tt$  tn  ttt  %%,  Sm-. 


3Z00         De     DlVlNATIONE 

&  receflus  lunae  motu  gubernantur.    ^^  Sexcenta  Hcet 
ejusmodi  proferri,  ut  dmantium  rerum  cognatio  nattt- 
?•  B.     ralis  appareat. 

XV.  Demus  hoc.  nihil  enim  huic  difputationi  advcr- 
fatur.    num  etiam ,  (i  fiiTum  cujusdammodi  fuerit  in je- 
h  cogna-  core,  lucrum  oftenditur?  qua  ex  *»  conjundione  natu- 
A/ •!?  (fr    ^^*  &  quafi  » concentu  atque  confenfu,  qnzm  wfufi' \ 
AiUedT    ^^'**'  Gr^Bci  appellant,  convenire  potcft  ,  aut  fiffumj^! 
i  acccnm   coris  cum  lucello  meo,  aut  meus  quaefticulus  curo  cce-j 
MS.         lo ,    terra  rerumqu€  natura  ?  concedam  hoc  ipfum ,  fi 
I        vis ;  etfi  magnam  jadiuram  caufae  fecero ,  fi  allam  tit 
convenientiam  naturae  cum  extis  conceflero. 

35  Sed  tamen  eo  conceflb,  qut  evenit,  *9ut  is  qui  ira-i 
petrire  velit ,  convcnientem  hoftiam  rebus  fuis  immo- 
let  ?  hoc  erat ,  cjuod  ego  non  rebar  poflc  diflblvL  At 
quam  feftivS  diflblvitur.  Pudet  mc  non  tui  quidem, 
cujus  ctiam  memoriam  admiror  ,  fed  Chryfippi,  Anti- 
patri;  Pofidonii,  qui  idem  iftuc  quidem  dicunt,  quoj 
eft  didum  a  te ,  ad  hoftiam  deligendam  ducem  efie  vim 
quandam  fentientem  ,  atque  divinam  ,  quae  toto  coi^ 
fufa  mundo  fit.  Illud  vero  multo  etiam  melius  ,  quoi 
&  ^  te  ufurpatum  eft ,  &:  dicitur  ab  illis :  ciim  immo^ 
re  quispiam  vdit ,  tum  fieri  extorum  mutationem ,  a| 
aut  abht  aliquid  ,  aut  fuperfit :  deorum  enim  numiiii 
parere  omnia. 

36  Haec  jam  ,  mihi  crede ,  ne  anicute  quidem  exi& 
mant.  An  cenfes ,  eundem  vitulum  fi  alius  delegeiiti 
3«^  fine  capite  jecur  inventurum  :  fi  alius  ,  cum  capitcj; 
haec  decefilo.  capitis ,  aut  acceifio  fubitone  fieri  poteftij 

••■1 

2S.  SixcentAlicet  ejuswdij]  MS.  Voflian.  «jif/i*»»  »»•<//,  quomo* 
do  «ciiim  Vidlorius  antc  edtdit,  ut  loquucus  ecisim  crcditUT  Tullitf 
modo  cap,  pizced.  Grenvv,  Sexcenta  iicet  ejusdemmodi  prefem.l 
Ita  quidem  MSSti.  fimul  ac  edici  libri.  Sed  pr^ferre  mavult  ?il, 
do^iflimus  Joao.  Clericus 3  cui  adfentior.    Dai,if.  < 

,  29.  Vt  is  qui  impetrire  vetit.]    StC  lcgendam  ,  non  smpertire,  ^ 
e(l  in  libris  vulgatis  j  neque  impetrdre  ,  ut.opefx  hic  oiimHin* 

dofe  feceri^nt.     Eft  antem  impetrire  ,  antiquum  ver? ^»H 

figniiicat  impetrare ,  ut  (upra  diximus.     Feftus  :  Impei  *M 

fetratum.  Cum  fuperiora  iUa  olim  fcripiilTem  ,  hoc  eft  na^ 
monuiflem  Le^orem  mendofe  olim  operas  fecifie  stmpt  vp^ 
iewpetrire ,  tamcn  homo  ^dffKAf^  &  dfatSiic  auius  efi  i  lOCi 
me  eifidiile  impetrare  }  multaque  talia  fecic  ,  oeqiu  '  fe>*" 
'  OOfhmilit ,  neque  uno  loco.     LMnbin^ 

30.  Sine  ta»ite  jecHY  inventmttmp]  rroaaxiim  mm  Aiuj         '■  "^ 

oufll 


LlBER     SeCOKDUS.        3^01 

ut  fe  exta  ad  immolatoris  fortunam  accommodent  ?  iion 
perfpicitis  ,  aleam  qaandam  incffe  hoftiis  dcligcndis « 
praefcrtim  tuta  res  ipfa  doccat  ?  ctim  cnim  triftiffima 
cxta  finc  capite  fucrunt  ,  qiribus  nihil  videtur  effe  di- 
rius  ,  projtima  hoftia  litatur  faep^  pulcerrimd.  3'  Ubi 
igitur  illae  minae  fuperiorum  cxtorum  ?  aut  quae  tam  j^  fyjjjj^ 
^fubito  fada  eft  deorum  tanta  placatio?  ain 

XVI.  Sed  affcrs,  in  tauri  opimi  cxtis  ,  immolante  f.  CXVL 
Caefare,  cor  non  fuiffe:  id  quia  non  potuerit  accidere^ 

ut  fine  corde  vidima  illa  viveret,  judicandum  effe  tum 
interiffe  cor,  ciim  immolaretur.  Qut  fit ,  ut  alterum  37 
intelligas ,  fine  corde  non  potuiffe  bovem  vivere  :  alte- 
rum  non  vidcas ,  cor  fubitd  non  potuiffe  nefcio  ^u6 
avolare  i  cgo  enim  poffum  vel  ncfcire ,  qua&  vis  fit  cor*  . 
dis  ad  vivendum,  vcl  fufpicari,  contadum  aliquomor- 
bo ,  bovis  ,  cxile  ,  &  exiguum  ,  &  vietum  cor ,  8c 
diffimile  cordis  fuiffe*  Tu  vero  quid  habes ,  quare  pu- 
tes ,  fi  paullo  ante  cor  fuerit  in  tauro  opimo  ,  fubito  id 

'  in  ipfa  immolatione  interiffc?  an ,  qu6d  adfpexit  veftitu 
purpureo  excordem  Caefarcm,  ipfe  cordc  privatus  eft?- 

[  Urbem  philofophiae ,  mihi  crede ,  proditis ,  dum  caftella 
defenditis.    Nam ,  dum  harufpicinam  veram  cffe  vultis, 

'  pHyfiologiam  totam  pervertitis.  Caput  cft  in  jccore, 
cor  in  cxtis:  jam  abfcedet,  3»fimul  ac  molam  &  vi- 
imm  infpcrferis.  deus  id  cripiet ,  vis  aliqua  conficiet , 
aut  exedet.    Non  ergo  omnium  interitus  atquc  obitus 

'  natura  conficiet :  &  erit  aliquid  ^-quod  aut  ex  nihiio  ori- 

'  atur  ,  aut  in  nihilum  fubito  occidat*  Quis  hop  phyfi- 
cus  dixit  umquam  ?  haruipices  dicunt.  His  igitur, 
qu^m  phyficis ,  potite  credendum  exiftimas  ? 

XVII.  Quxn  chfA  pluribus  diis  immolatur ,    qui  38 
:  tandem  cvenit ,  ut  litetur  aliis  ,  aliis  non  litetw  ?  quae 

autem  Unconftantia  deorum  ei  ,  ut  primis  minenturl  fanra 

exfis ,  »"*=•  ""^* 

deenint  qni  contend^nt.    Quum  tameii  hxc  cnrarin»harafpices« 
>  itwentHm  iri  repoftieriai.     Davtf» 

31.  Vbi  igitur  ilU  miriM  fitperiorum  exftitm  ?  ant  tjHit  tam  fHbito.l 

'  la  vulgatis  deeft  vox  fecunda,  qu«ra  obtulerunt  Reg.  6c  Bal.  ea- 

■  qtic  recepta,  mcliM  ,  ut  opinor,  connedirur  oratio.    Deinde  le- 

geziin,  am  tjM  tam  fmbito  fitSfa  efi  Deorum  tanta  ptacatio  ?  ut  ratio- 

ncm  qwctat ,  ob  quam  Dii  tam  fubito  placabantur.    lelem\ 

3Z.  SimtU  do  mctam  ir  vinam  infperjeris.]    Manufcriptus  habet 
[fimHt  ac  molam  f  immo  jam  ut  -winum  injperferis.  Viiiii, 

Ttt  $tt  ttt  i  3af.  Si 


3202      De    Divinatione 

cxtis ,  beni  promittant  fecundis  ?  aUt  tanta  inter  eos 

di^eniio  ,  faepe  etiam  inter  proximos,  ut  ApoUinisexu 

bona  fint ,  Dianae  non  bona  ?  quid  eft  tam  perfpicuura, 

quam ,  cum  fortuito  hofliae  adducantur  ,  talia  cuique 

exta  effe ,  qualis  cuique  obtigerit  hoftia  ?  At  enim  id 

?.  B.    ipfum  habet  aliquid  divini ,  qua^  cuique  hoftia  obtingat 

m  fortibus  tamquam  in  «fortibus ,  quae  cui  «ducatur.    Mox  dc 

^^'  fortibus,    quamquam  tu  quidem  non  hoftiarum  cafum 

n^ducantur  confirmas  fortium  fimilitiKiine ,  fcd  infirmas  fortes  col- 

latione  hoftiarum. 

3p     An ,  cum  in  u^quimelium  mifimus  qui  afiferat  agnum, 

quem  immolemus  :  is  mihi  agnus  affertur,  qui  habet 

cxta  rebus  accommodata ,  &  ad  eum  agnum  non  cafu , 

fed  duce  di^o  fervus  deducitur  ?  nam  3}fi  cafys  in  co 

quoque  dicis  eife ,  quafi  fortem  quandam  cum  deorum 

voluntate  conjun(ftam ;  doleo  tantam  MStoicos  veftros 

Epicureis   irridendi  fui  facultatem  dedifle.    non  enim 

ignoras ,  quam  ifta  derideant. 

40     £t  quidem  illi  facilius  facere  pofiunt.    deos  enim 

ipfos  jocandi  caufa  induxit  Epicurus  perlucidos  &  per- 

fiabiles ,  6c  habitantes ,  tamquam  inter  duos  lucos  ,  fic 

inter  duos  mundos ,  propter  metum  ruinarum  :  cosquc 

habere  putat  eadem  membra ,  quae  nos ,  nec  ufam  ui- 

lum  habere  membrorum.    Ergo  is  circuitione  quadam 

deostollens,  35rede  non  dubitat  divinationem  tollere. 

Scd^ 

ii,  Si  caffu  in  f  irc^   Vulgati  cafitm ,  fcd  aketum  ctat  in  PaU. 
omnibus,  agnoveraDtque  item  fcripti  Viffcotiani.  Grturr.     Namf 
cafum,']  Vqlge.  cafm',  fcd  hoc  rcde  fe  noo  habet  >  cum  fupenoii-  I 
bus  baud  relpondeat.    Nos  igitui  editionum  vetuftiorom  fidem  ! 
fecuti  fiunus  i  faventque  R.cg.  5c  Cantab.  ia  quibus  eft  cafM,  • 
Davifius. 

34.  St9ic9S  vefiros,]  V\x\%%.  Stoic9S  nt/has,  Abfurde  ;  nam  fif-  i 
trem  fuum  QuLntum  Maicus  adloquitui  ;  is  autem  fupetiore  libio  ; 
partes  Stoicoium  defendetat.  Quin  &  noftei  paullo  poft  ficait:  i 
Sid  n«n  ,  Ht  hic  ( Epicuius  )  fWi  conJiM  ,  item  Stoici  j  UUus  cnim  \ 
Deus  II  non  fotefi  hominibus  divittationem  impertiri  5  ve^tr  l 
autem  Deus  porefi  non  in^ertiri»  Cum  les  igitut  eflet  maniiefta , 
conjeftuiam  meam,  licet  Codicum  au&otitate  deftitr'"*'*^  'tci- 
peie  non  iiim  veiitus.    Idem. 

35.  Tt^^e  non  dubitat.^  Cum  doftiflimo  Clerico  legei  &^i 
nifi  foiian  utraque  vox  eandcm  fignificationem  lecipit ,  )Qi' 
dem  ceafet  Uenr.  Valefius  ad  Ammiani  Marcellini  Ub.xv  1.  V 
Utcunque  fit  ,  Epicuius  ifte ,  qui  verbis  reti^uit  Dms  9  re  j  tiit* 
/uayTiiut»  An-ua-etv  VCrbis  difeitis  dfiftt»     lotet  aUoS     *  *  >g^ 

ncm  Lacitium  lib.  x.  §,  i j  5,  ider^» 

0(7 


LiBCR    Secundus.       3203 

Sed  non ,  ut  hic  fibi  conilat »  item  Stoici.  illius  enim 
deus  nihil  habens  nec  fui ,  nec  alieni  negotii ,  non  po- 
tefl  hominibus  divinationem  impertire.  veller  autem 
deus  poteft  tion  impertire ,  ut  nihilomin^  mundum  re- 
gat,  &  hominibus  confulat. 

3<5Cur  igittir  vqs  induitis  in  cas  captiones»  quas  num-41 
quam  explicetis  ?  ita  cnim ,  ciim  magis  properant ,  con- 
dudere  folent :  Si  dii  funt ,  eft  divinatio.  funt  autcm 
dii.  eft  ergo  divinatio.  Multo  eft  probabilius :  non  eil 
autem  divinatiq.  non  funt  crgo  dii.  Vide  ,  qu^m  te- 
mere  committant,  ut,  fi  nulla  fit  divinatio  ,  nulli  fint 
dii.  divinatio  enim  pcrfpicu^  toUitur,  deos  cffe,  rcti- 
nendum  eft* 

XVIIL 

l€.  Cur  igiturvos  induchts,']  Duo  verba  quz  fequuotur,  ct^tiS' 
fl»>  Sc  txplicetis  ,  facile  me  adducunt  >  ut  lcgeadum  pucem  m- 
duitijf  qaa  latione  item  in  Veiiem  dixic,  indmrcfe  in  laqueos,  £c 
LucictiDs  lib.  IV.  ti$. 

K/4c  nes  in  frAuiem  induimus  frufira  nimis  ipfi, 
?•  Manuc,  Cur  vs  induitis  in  eas  c^tienes,}  Sic  omnino  legendum  * 
^^i  uc  rede  judicavit  Manutius ,  eique  jam  olim  alTenlus  fum. 
Quod  autem  quidam  aXflt^^wr  tuetur  lef^ionem  vulgacam,  vas  in^ 
dncitis  in  captianes^  nihil  alkd  hoc  fafto  aflequicur,  quam  ut  fuam 
confidencfam  acque  impudenciam  ,  cum  pari  Linguz  Lacinz  in- 
icientia  conjunftam ,  ptodat  ac  declaret.  Quod  aucem  Manutius 
Lactetii  veriiim  ex  Hb.  iv.  profert ,  ut  fuam  emendaciooem  Lu- 
Ottii  auf^oritace  confirmet,  admonendus  eft  Le&or,  mendofe  ab 
foprofcrtl    Siccnimille, 

^c  nos  in  fraudem  induimus  frufira  nimis  ipfi^ 

Legendum  eft  autem,  ut  nos  ex  au^oiitate  libiotum  MSStorum 
hisjamedidimus, 

^Ac  nos-in  fraudem  induimuSf  frufiramur  ir  ipfi, 
Lambinus.    Induitisin  eas  captiones»^    Sic  Pal.  pr.  &  icc.  item  S. 
Vi^ftoxis  anciquus  liber.  inducitis  alix  editiones }  quod  &  difpii- 
^  P.  Manutio,     led  non  habuit  fufiFraganteis  membranas.  ideo- 
^uefare  fe  ei  oppofuit  Mich.  Brutus,  cui  iniquum  videbatur  reci- 
p^  Lambino  in  contexttmi  meram  conje^^uram.  Gruter,    Vu 
muitis  in  eas  captiones.}  P.  Manutii  con|efturam  fiimant  PalL  pr. 
■^*  ^  liber  S.  Viftoris.  Pari  modo  facpe  peccarunt  Libraril  Cice- 
tonis  affccla  Laaamius  Div.  Inft.  lib.iii.  cap.  1, «.  Ipfi  fe  in  pla-    ^ 
i*s  fy  errores  maximts  induxerunt,  Lcg.   induerunt,   Idem  lib.  Vl. 
^P*  24,  6.  iUitd  ipfum  maxime  cavet ,    ne  rurfus  in  eosdem  laijueos 
Mncasur,    Scribendum  induatur.  Sic  enim  illios  libri  cap.  iz,  it* 
^^ens  aefeieni  in  hosfe  laqueos  induit.     Licet  ei^o  Lambini  fea- 
^CQtiam  lubens  ample^ar  ,  qus  tamen  intemperiem  laudare  ne- 
y^. »  ^"»  propter  titivilitia  quaedam  J.  M.  Bruto  aliisque  viris 
woekts  ftequcnter  inequitat.    Hujusce  ppai^wt  plura  nos  blim  coa- 
Scffioms  exempla  ad  Cacfaris  lib.  vii.  B.  G.  cap.  73.    Davif 

Ttt  ttt  ttt  3  37.  ^ 


3^04  D^     DlVIKATlOKE 

XVIII.  Atqjob  hac  extifpicum  divinatione  faUatii 

V.  CXVII.  omnis  harufpicina  fublata  cft.    Oitenta  enim    fequuBtur 

41  &  fulgura,  valet  autem  in  fulguribus  obfenratio  diutor- 

na;  in  oftebti»  ratio  plerumque  conjeduraque  adhibe- 

tur.    Quid  eft  igitur  ,  quod  obfervatum  ftt  m  fulgurei 

o  XII.      coelum  in  omvi.  part^  diviferunt  Etrufci.    £icile  id  qui» 

putcs  «/fV.dem  fuit,  quattuor  ,  quas  nos  habemus ,  duplicare: 

poft  idem  iterum  facere  ,  ut  eit  eo  dicerent  ,  fu]rae& 

qua  ex  parte  veniffet.  Prim^m  id  quid  intereft  ?  deindc 

quid  figt&ificat?  nontie  perfpicuum  eft  ,  ex  prima  admi^ 

ratione  hominum  ,  quod  tonitrua  jadusque  fuiminum 

extimuiflent,  credidiffe  ea  efficere  rerum  omnium  pr^c» 

potentem  Jovem  }  itaque  in  noftris  commentariis  fcri* 

ptum  habemus: 

43  ^^f  fonante  ,  Pfulgnrante  ,    comitta  pofuU  Mert 
f  fidgenf  nefas, 

\   ^d'^^^'      Hoc  fortaffe  reipublicae  caufa  conftitutum  eft.   comitio» 
rum  enim  non  habendorum  caufas  effe  voluerunt,    Ita« ' 
que  comitiorum  iblum  vitium  eft ,  fulmen ;  quod  idem  i 
omnibus  rebus  optimum  aufpicium  habemus  ,  £  iini* 
ftrum  fuit.    Sed  de  aufpiciis  alio  loco  ,  nunc  de  fulgor  i 
ribus. 

^IX.  Q  u  I D  igitur  mintis  a  phyiicis  dicidebet»quam^ 
quidquam  certi  iignificari  rebus  incertis  ?  non  enim  tej 
puto  effe  cum  ,  qui  Jovi  fulmen  fabricatos  effc  Cydo* 

44  pas  in  Mxia  putes.  Nara  effct  mirabile  ,  quomodo  id 
Jupiter  todes  jaceret  •  ctim  unum  haberet.  Nec  vcrd 
fulminibus  homines,  quid  aut  faciendum  effet  »  aut  a- 
vendum  ,  moneret.  placet  enim  Stoicis  »  eos  anhelitut 
terrae ,  qui  frigidi  ftnt »  cillm  fluere  co&perint  »  ventos 
effe  :  ciim  autem  ife  in  nubem  induerint ,  ejusquc  w- 
nuiflimaES^quamquc  partem  coeperint  dividerc  atque 
disrumpere  •  idque  crebriiis  fiacere  &  vehementiDS, 
tum  37  &  ftdgores  6c  tooitrua  exiiftere  :  fi  aulem  nu- 
bium  confti^tu  ardor  «xprelfus  fe  emiferit ,  id  effe  fbl^ 

f.  I,    men.    Quod  igimr  ti  naturas »  nulla  <;onftantia  .  noilo 

rato 

ij.  Et  fnfgitnt^  &  f«*rltr<M.l  £4ilio  ViftfHii  4le  S.  \.«  M' 

pm.   Pal.  pr.  0c  fec.  fHtgOns ,   mt.  fittgmm,  qaBtt.  vM 

Gruter.    Fulg^ra  &  tfnittu*  etefijtfre,}  Vulgff.  fiiig»rd,    Sa  tio* 

tiem  ,  quiim  tecepi ,  firmant  Keg.  Caiktab.  altf4)iieCcK  & 

leac  quidtm ,  ut  olim  moanimus  a4  MtiMdl  Telir'-  12* 

f>^vtf,  •       • 


LlBER     SeCUNDIJS.        320/ 

rato  tempore  videmus  cffici ,  ex  eo  fignificatioiiem  re- 
iim  confequentium  qua^rimus  ?  Scilicet ,  ii  iila  Jupiter 
ignificaret  9  i^xzm  multa  fruftra  fuLnina  emitterct. 

i9Quid  enim  pcoficit »  cum  in  mediuin  mare  ^oful*  4; 
oeo  jecit?  quid,  cum  in  altiiiimos  montes?  quod  ple- 
nmque  fit:  quid  ,  cum  in  defertas  fobtudinesf  quid  » 
ten  in  earum  gentium  oras  »  in  quibus  haec  ne  obfer* 
gntur  quidera  ?  At  inFentum  eft  caput  in  Tibcri. 
fuafi  ego  an;em  aliquam  iilorum  eOfe  negem.  divina- 
(mem  aego.  cceli  enim'  diftributio  ,  quam  ante  dixi , 
:  certarum  rerum  notatio  docet  •  unde  fulmen  vene* 
t»  qu6  concefTerit  :  quid  fignificet  autem  nuUa  ratio 
occt. 

XX.  Sed  uegbs  me  meis  verfibus : 
Nam  pAter  Mtiunans  (Uilanti  mxus  Oljmp9 » 
Ipl^  Jws  quBndam  tumuUt ,  a€  t%mfla  fttivit^ 
Et  Capit^linis  injtctt  fsdibus  ignes, 

'umftatua  Nattae,  tum  fimulacra  dcorum  ,  Romulus* 
ae  &  Remus  4icum  altrice  bclua  ,  9vi  fulminis  idi  Jl  "t  fulro. 
ondderunt ,    dcquc  his  rebus  harufpicum  cxftiterunt  *^"  ^^* 
sfpoafa  veriflima. 

Mirabile  autcm  illud  ,  qu6d  eo  ipfp  tcmporc  ,  quo^^ 
cret  indicium  conjurationis  in  fcnatu  ,  fignum  Jovis 
ienmo  poft  »  quam  crat  locatum  ,  in  CapitoUo  colio* 

ca- 

}h  Tmmulu  frttjtrs  fntmtna  mitUretJ]    Vall.  pr.  ac  fec.  im- 

ittuot  negacioDem ,  fnUmitum^n  emitttret,  &  hocverom  eft.  noQ 

ifiis  tamea  fum  admittere  in  conce](Cum ,  quod  dc  alceri  rcriptuix 

Hseflec  feafus,  neque  diicocdaienc  ediciones.    Grnttr. 

19.  S^id  enim  prsficit,}  Exftanc  pxsclaci,  uc  alii  in  haac  fenten- 

un  ,  mciecii  vecfus  lib.  vi,  403.  quos  indicabo  Leftoii  dun- 

txtti 

In  mdre  ijtu  ftrr»  mittit  ydSiene  ?  quid  undM 

^Arput ,  ^  liijmddm  melem ,  eamfsque  natantes  f  &c.  Lamb.  l . 

4«.  fulmen  jeeit,}  Jca  Pall.  cies  ,  ita  edicto  Viftoiii,  tta  mem- 
|[nzS.  Vi&oiif ,  neque  abic  noftec  tect.  qulUn  quod  i$  ,  injetit».. 
«i.;««*i>.    GiQCcr. 

41*  CiHii  4ltrice  IteleM.]  Vox  belua  unico  L.  lciibi  debet,  quam- 
t  ificUmec  Fcftus,  qui  beUum  a  beUuis  didum  efle  faibic,  quia 
^^rnm  /it  y  inquk  ,  pemieiefa  dijfenfio.  Sed  CCiaC  6c  labUuc 
^  7  nam  keUmm  diftum  eft  k  dmell» ,  uc  kis  a  dms,  Qmn  hoc» 
loddica,  idemFeftusalibidocet.  Tanca eft  inconftancia l  lca- 
*  ^ui  Fefti  attftoiitacem  hac  in  le  iecuci  Mlmam  cum  duplici  il 
•tmvt ,  una  cum  Fefto  labuncui.  Omnino  noftii  vetci^  Codi- 
:t  tcoipci  habent  hoc  aomcn  fciipcum  dmplid  L    Lambin. 

Ttt  ttt  ttt  4  4a«  Fr*- 


32o6       De    DivinJlTiomk 

cabatur.    Tu  igitur  animom  indaces »  (fic  enim  mecotn 

agefaas)  caufam  iftam  &  contra  fada  tua    &   coDta 

fcripta  defcnderc  ?  4*  Frater  es.  e6  vereor.  Verilim  qiiid 

tibi  h!c  tandem  nocet  ?  resne  ,  quae  talis  eft  :  an  ego, 

qui  verumexplicari  voio?  Itaque  nihil  contr^  dico:i 

te  rationem  totius  barufpicinae  peto.  Sed  te  mirifiamiD 

latebram  conjeciili.    43  Quod  enim  inteHigeres ,  foK 

'  ^^^t   "^  "^premerere,  ctim  ex  te  caufas  uniuscujusque  diviiwi' 

^t!        tionis  exquirerem  ,  multa  vcrba  iecifti  ,  te  ,  dira  rcs 

P.cxviil.videres,  rationem  caufanoque  non  quserere  :  quidfic- 

ret ,  non  cur  ficret ,  ad  rem  pertinere.    Quafi  cgo  att 

fieri  concederem  ,  aut  efiet  philofophi  ,   caufam  cor 

47  quidque  fieret ,  non  quaerere.    £t  eo  quidem  loco  Se 

prognoftica  noHra  pronuntiabas  ,  &  genera  heriMroiB, 

s  fcammo-  >  fcammoneam  ariftolochiamque  radicem ,  quarom  cau- 

ncaeaiifto-fjjm  ignorarcs,  vira  &  efiedum  videres. 

IwkT  *2wS      ^^^*  I^  I  s  s  I M I L  B  totum.  nam  &  prognofticoniai 

^'        'caufas  perfecuti  funt&  Bpethus  Stoicus  ,  qui  cft  ate 

nominatus ,  &:  noftei  etiam  Pofidonius.    etfi  caufx  noo 

reperiantur  iftarum  rerum  ,    res  tamen  ipfae  obfervari. 

t  4/*Vpo-  animadvertique  tpolTunt.    Nattse  vero  ftatua  ,  amsni 

tucmnt.     legum  de  ccelo  tada  ,  44quid   habent   obfervamm  aci 

vetuftum  ?  Pinarii  Nattae  nobiles  :  a  nobilitate  igitnil 

v  aiii  ta-  4Spericulura.    hoc  '^tam  caliide  Jupiter  cogitavit.  Ro^ 

men  aitt  jj^M 


tandem. 


4Z.  Frattr  is^  nm  vtrtn,"]  Yencti,  frMtr  ts  ,  co  vmor,  Ets^ 
tuialis  cft  certe  pujdor  intei  conran^uineos ,  &  eiga  paientes}  K 
ille  leveiemia  patiis  piohibeii  fe  ait ,  quo  minus  dicat  cum  dtfi* 
peic: 

£i  juii  vttri^  na^^ ,  tJirof  et  k  rl  >*  d^^^w»   Cama 

43*  §1*^^  '"<'"  intelligeriSy  ut  frermrtm  tt^  cum  tx  U  cttifiMilf^l 
Magis  placct  ut  eft  in  antiquo,  ^mod  inim  intilligirti  ftrt  fH  ff'"'' 
nri  ^  <jHAm  tx  te  cattfAm,    Uriin. 

44.  Slf*id  hahent  tbfervatum  ac  vifuflttm  .?]  Diftingoit  Gttlio« 
mius  ,  qmd  luAim  ?  Obfiwatum ,  ac  vetufimn,  Pimirii  &c.  fl^ 
Crmir,  Davif.  coniicit :  ibfirvatim»  dc  uuimadt/tr/um, 

45.  Periculumy  hictam  caUidi  Jufiter,]  Sic  PaU.  5c  S.  Viftotf. 
editi  haftcnus  tamcn,  foifanadhue  inteipungendum :  piriattm^* 
iam  callide ,  nifi  malimus  talidi,  quomodo  S.  Vid*  *'  '^ 
Gruttr,  Piriculum,  Hic  tam  callitU  fupitcr  c^itavit.]  l  Djjf 
tandim  callidc,  pioat  in  nonnuUis  eft  MSStis  i  Yel  bict  ft^ 
dt  Jupitit  etgitavit  f  ot  pauUo  poft  ,  tfuam  fcite  fermi  f^ 
tiertt  facit  fupittr  f  Foiro  Giuteius  dubitat ,  tn  non  ,  ii  f^ 
^one  mutata  ,  locus  ita  (it  lcgcndus  :  kA  nebHitate  igitt  ^ 
ium  ktt.    Ttm  tdidt  Jufittr  ttptavit.    Qood  vczo  bca        v^ 


LlBER     SECCNDUS..       3107 

jnidas  laAens  fultnine  i&us :  urbi  igitur  periculam  often* 
ditur ,  ei ,  quam  ilie  condidit.  quam  fciti^  per  notas 
noscerdoresfacit  Jupiter?  At  eodem  tempore  fignum 
Joviscoltocabatury  ^uo  conjuratio  indicabatur.  £t  ta 
icilicet  ihavis,  nuroine  deorum  id  fadum  ,  qukm  cafu 
arbitran?  &  redemptor,  qui  columnam  illam  deCotta, 
ic  de  Torquato  conduxerat  faciendam  ,  non  inertia, 
«Qt  ino^a  tardior  fuit,  fed  a  diis  immortalibusad  iftam^  feivattis 
Iioram  « refervatus  eft  ?  ,44^  y,,^^ 

Non  equidem  plan^  defpero  ifta  efle  vera ,  fednefdoy^g' 
&  difcere  i  te  volo.    Nam  ciim  mihi  quaedam  cafu  Vi- 
derentur  fic  evenire »  ut  praedida  eflent  a  divinantibus : 
dixifU  multa  de  cafu,  ut,  4^  Venereum  jaci  poife  cafu, 
qaattqor  talis  ja<Stis  ;  quadringentis ,  centum  Venereos 
^Bon  poffe  caftt  confiftere.    Primiim  nefcio  ,  jcur  nony  ^nM^» 
poffint:  fed  non  pugno:  abundasenim  fimiiibus?  habes    p.  b« 
&refperfionem  pigmentorum,  &  roftrum  fub  ,  dcalia 
permulta.    Idem  Carneadcm  fingere  dicis  de  capite  Pa- 
niici.   Quafi  non  potuerit  id  evenire  cafii ,  6c  non  in 
pmni  marmore  necefie  fit  inefTe  vel  Praxitelia  capita. 
iila  enim  ipfa  efiiciuntur  detradione  :  nec  quidquam  il« 
lucaffertur  a  Praxitele  :  fed  ciim  multa  funt  detrada, 
>  &  ad  rmeamenta  oris  perventum  eft,  tum  intelligas,  il- 
hd,  qnod  jam  expolitum  fit,  intus  fuifle.  Potett  igitur^^ 
t^c  aliquid  etiam-  fua  fponte  in  lapicidinis  Chiorum  ex- 
ftitiffe.  Sed  fit  hoc  fidum.  quid?  in  nubibus  ^nunquamz  numqu) 
animadvertifti  leonis  formam ,  aut  hippocentauri  r  Po-  ^mK 
Iteftigitur,  quod  modo  negabas ,  veritatem  cafus  imi- 
tari. 

.  XXII.  S  E  D  quoniam  de  extis  &  fulguribus  fatis  eft 
difputatum ,  bftenta  reftant ,  uttota  harufpicina  fit  per- 
traSata.  Mulae  partus  prolatus  eft  ^  te  :  res  mirabilis , 
propterea  quia  non  faepe  fit :  fed  fi  fieri  non  potuiffet , 
fcfta  non  effet.  Atque  hoc  contra  omnia  oftenta  valeat; 
numquami  quod  fieri  non  potuerit,  effe  fa(9:um:  fin 

po, 

^  &x/nfT4r  iSiv  multo  prxftat;  praefertim  fi  tam  male  res  cadat, 
^  ^  fenfum  fic  Latinitatem  vities^  quod  hic  vito  illi  do^o  con- 

46.  Ventrtitm  ■  PdHtfci,]    Qu«   Marcus    hic  repetit « 

Qiuntus  rupraiib.i.  cap.is.  dixerat.  Forro  MSS.  Bal.  Reg.  Ven. 
147 1.  6c  Viftoi.  dant  &  qmdrMmis,  Leg.  at ,  vel  f$d  qitadrin' 
l'«$u    Davif. 

Ttt  ttt  ttt  5  47.  Omntm 


3io8 


De    Divimatione 


Tk^i 


|)otuerity  non  effc  mirandom.    Cau&ram  enim  ig^cm* 

tio  xn  rc  nova  mirationem  facit.    eadem  ignoratio  ii  ia 

«  i^fitttU  rebus  «ufitatis  eft,  non  miramur.    nam  qui  mulam  pe- 

Dsvifi      perifle  miratur ,  is ,'  quo  modo  e^ua  pariat ,  aut  omnino 

qu9  natura  partum  animantis  £ictat,  ignorat.  fed  ,quod 

aebr5  videt ,  non  miratur ,  ctiam  fi  ,  cur  fiat  ,  nefcit. 

aatem    ^^od  ^ante  non  vidit ;  id  fi  evenerit ,  oiietttimi  eile 

if.        cenfet.    Utrum  igitur  ,  ciim  concepit  mula  ,  an  ciun 

50  peperit ,  oflentum  eft  ?  Conceptio  contra  natoram  for* 
tafie  :  fed  partus  prop^  ncceffarius.  Sed  quid  plura  i 
ortum  videamus  harufpicinas.  ficiacillimiy  quidhabeat 
audloritatis,  judicabimus. 

XXIII.  Taobs  quidam  di^itur  in  agro  Tarquinien* 
7.  CXIX.  fi»  cttm^terraararetur»  dcfukus  altii:i$  eflet  imprefiiis» 
exftitjfre  repem^,  &  eum  zftztm  efie  ,  qui  araitat.  b 
autem  Tages ,  ut  in  libris  eft  Etrufcoram »  puerili  fpedc 
dicitur  vifus ,  fecTfeniU  fuifTe  pradentia.  efus  adfpedo 
ci^m  bbfiuputiret  bubulcus,  damorenique  majoremcom 
admiratione  edidiflet ;  concurfum  efTe  faAum »  totam- 
que  brevi  tempore  in  eum  iocum  Etraflkm  coQveniflc: 
tum  illum  plura  locutum  multis  aiidicntibus »  qui  omnia 
:cjus  verba  exceperint  litterisque  mandaverint :  47offliiem 
autem  orationem  fuiffe  eam ,  qua  harufpicinse  difciplina 
contineretur ,  eam  poftea  crevifTe  rebus  noyis  cogno- 
fcendis  ,  &  ad  eadem  illa  principia  referendis.  Haec 
"  accepimus  ab  ipiSs :  haecfcripta  confervant:  huncfony 
tem  habent  difciplinae. 

51  Num  ergo  opus  eft  ad  haec  refellenda  Caraeadt^num 
Epicuro }  Eilne  quisquam  ita  defipiens ,  qui  credat  exa« 
ratum  ciTe  ,  deum  dicam  ,  an  hominem  ?  4<  fi  deus, 

c  tbdide*  cur  fe  contra  naturam  in  terram  cabdiderit ,  ut  patefa- 
m  Unmb.  dus  aratro  lucem  adfpiceret  ?  Quid  ?  idem  nonne  poterat 
deus  hpminibus  difciplinam  fuperiore  ^  loco  tradere?  %\ 
autem  homo  ille  Tages  fuit ,  quonam  modo  potuit 
terra  oppreflus  viverc  ?  unde  porrd  illa  potuit ,  quae 
docebat  alios,ipfe  didiciffe?  fedegoinfipientior,  quam 

illi 


47.  Omntm  ^m  ^raxUnem  fuifi  enm  ,  qiu  Hdmfl 
nd  contituritur,)  SiMa  pro  ^mj  icciptcim  eft  ia  vetere  libto. 
4S.  Si  X>eiu,)  Vulg.  fi  Demm  j  cum^  vcro  nofler  in  mem. 

3uente  dtcat ,  fi  Am*m  (Lcg.  fin  smttm)  Inm»  ilU  Tsges  f 
icis  Bal.  au^ozitati  paxuimus.    X>«i/  lY. 


il  KOHUI 


LiBEJi    Secundus.      3109 

ini  ipfi,  qai  ifta  credunt ,  qui  qmdem  contra  eos  ttm 
dia  difputem. 

XXIV.  V  B  T  u  $  autem  illud  Catoms  admodum  fd- 

tam  eil/qd  mirari  fe  ajebat ,  quod  non  lideret  haru* 

fpex  f  harufpicem  ciim  vidiflet.    Quota  enim  <}uaeque  {i 

res  evenit  praediAa  ab  iftis  ?  aut  fi  evenit  quippiam» 

iouid  afiferri  poteft ,  cur  non  cafu  id  evcnerit  ?  Rcx  Pru^ 

nas,  ctimAnnibaU  apud  eum  exfulanti  depugnari  pla- 

cereti  negabat  feaudere,  qu5d  exta  prohiberent.    An 

tu,  inquit,  carunculae  vitulinae  mavis  ,  quim  impera-    7,  i; 

tori  vcteri  credere.^  Quid?  ipfe  Caefar,  49c{im  l  fum» 

ino  harufpice  moneretur ,  ne  in  Africam  ante  brumam 

transmitteret ,  nonne  transmifit  ?   quod    ni   feciffct, 

^^^uno  in  locoomnes  adveriariorum  copiae  conveniffcnt. 

^Quid  ego  barufpicum  rcfponfa  commemorem ,  (poffum 

equidem  innumerabilia)  quse  aut  nuUos  habuerunt  exi- 

;tuSi  autcontrarios? 

:    Hbc  dvili  bello  ,  dii  immortalcs !  quim  multa  lufe-  H^ 
funt?  quae  nobis  in  Graeciam  dRomS  refponfa  harufpi-P  ' 
•  cura  miflt  funt  ?  quae  di6h  Pompejo  ?  etcnim  ille  ad- 
:  modum  cxtis   6c  oftcntis  movcbatur.  Non  lubct  com- 
;memorare,  nec  vero  neceffe  eft  ,  tibi  praefertim  ,  qui 
JnterMti.    Vides  tamen  omnia  fer^  coatA  ,  ac  dida 

fint, 

.     49.  Omo  4  fnmm»  barufpiet^  ]    Quod  immolMUi  dmfiMjfa  hofiid^ 

'  Vide  SBctpmmii  in  Jul.  cap.  59*   Minacias  Felix  OSL  cap.  it* 

Ojitt  C^ftr  y  ne  snt*  irmndm  in  sAfricAm  navigia  trMUtnittsret  ,  4ii<- 

i  fftriit  <Sr  dnfpieiis  renitentihns ,  fprevit,    E*  facilius  ir  ndvitAvit  4y 

\  vicft»    Hon  fam  monebo»  vocem  nAvigin  delendam  videri  j  rect- 

fict  eoim  Cyptianus  de  Idol.  Van.  cap.  3.  ut  animi  pendeam » 

,  quid  hac  de  re  fic  ftatuendum.    Licet  in  eam  partem  magis  inclt*  . 

'Dem,  ut  tuenda  iit  recepta  le£lio,  cam  nAvis  in  alteram   rifmm 

amis  transjicere  dixerit  Livius  lib.  x.  cap.  z.  &  clajfem  i»  %AjricMm 

irejicere  lib.  xxii.  cap.  37«  Sic  8c  alibi  loquituc  przftantiflimusille 

.  fcriptor.    At  certe  Islountur  Minucius  &  Cyprianus  ,  cum  ongnriA 

Jf  anfiicia  reniik  fuiiTe  fcri^unt.    Ceterum  menda  ,  nifi  fallor, 

bunc  Ciceronis  locum  obllidet ;  vix  enim  eft ,  ut  frnnmmn  harujpi^ 

*f»i  hominis  nomine  non  pcolato  ,  dixerit  nofter.    Legendtim 

ipoto,  a  Spnrinna  hnrnfpice,    Supra  lib.  i.  cap.  si.   Cnm  Spnrimta 

diteret ,  tinundum  ejfe,  ne  &  conjilimn  &  vita  deficeret,     Adi  Vale- 

nQm  Maximum  lib.i.  cap.  tf,  13.  lib.  viii.  cap.  11,  a.  &  Suet<»> 

tturn  in  Jui.  cap.  8|,  Similis  quidem  duftus  eft  litterarum ,  iiocm* 

aaqoe  prepria  crefc^b  tcmecarunt  Ubracii.    Davif 

so.  Vne  in  leco  emnes  &€,]  Vulgati ,  nnttm  in  tecttm  ,  fed  ptatet 
Tall.  8(  editionem  ViAoiii ,  in  quo  cxtat  altecum  :  ficque  etiam 
S.  Viftocis ,  fiifi  qaod  is ,  tmii»  lec;    Gtutec, 

51.  &?«*4 


I 
/ 


glio       De    Divinatione 

«lOw'       G&t,  «cvcniile.    Scd  hsc  ha&cnus.  nunc  ad  oficntt 
ftailSk^      vcniamus. 

54     XXV.  M  u  L  T  A  mc  confulc  i  me  ipfo  fcripta  red- 

tafii :  multa  ante  Mariicum  beUum  a  Sifcnna  colledi 

attuUfii:  multa  antc  Lacedxmoniorum  malam  pugnam 

in  Leu&is  a  Calliilhene  commcmorata  dixidi.  de  qui- 

bus  dicam  ecjuidcm  fingulis,   ^>quoad  videbitur  :  fcd 

f  pAmoeft  dicendum  ^etiam  cft  de  univerfis.    Quae  cfi  cnim  ida  i 

^^»  diis  profeda  fignificatio ,  &  quafi  denuntiatio  calamita- 

g  dii  imna.  tiim  ?  quid"  autem  volunt  Sea  dii  immortales  primum 

ttpt  fign.  fignificantes ,  quae  fine  interpretibus  non  ^ poffimus  in- 

^^l       tciligere :  deinde  ea  ,  quae  cayere  nequeamus  ^  At  hoc 

poifumuf.  ^c  homines  quidem  probi  faciunt ,  ut  amicis  impen- 

dentes  calamitates  praedicant ,  quas  illi  effugere  nullo 

modo  pofiint:  ut  mediq»  quamquam  intclligunt  fspes 

i  pcrituroi  tamcn  nuraquam  aegris  dicunt  illo  morbo  eos  efie  *  mo- 

•*^*         rituros.    Omnis  enim  praedidio  mali  tum   probatur, 

5^  ci!tm  ad  praedidionem  cautio  adjungitur.    Quid  igitur 

aut  oftenta ,  aut  eorum  interpretes ,  vel  Lacedaemonios  i 

y.  CXX.  olim,  vcl  nuper  noftros  adjuverunt?  qua&  fi  iigna  deo- 

rum  putanda  funt,  cur  tam  obfcura  fuerunt  ?  u  enimi 

ut  intelligeremus ,  quid  effet  eventurum  :  aperte  dcda- 

rari  oportcbat»  aut  ne  occulte  quidem,  fi  ea  fciri  nd^ 

bant. 

XXVI.  Jam  ver6  conjeftura  omrris ,  in  quaniti- 

tur  divinatio ,  ingeniis  hominutn  in  multas  ac  diverfas, 

k  di^clli-  aut  ctiam  contrarias  partcs ,  faepi ,  kdeducitur.  .Ut  cnim 

SLS""'*     in  caufis  jUdicialibus  alia  eft  conjedura  accufatoris  ,  alia 

^'  dcfenforis,  &  tamen  utrius(^ue  credibilis,  fic  in  omni- 

bus  iis  rebus,  quae  conje<ftura  inveftigari  videntur,  an- 

ceps  rcperitur  oratio.    Quas  autem  rcs  tum  natura , ' 

tum  calus  affcrt  (s*  nonnumquam  etiam  errorcm  crcit 

firailitudo)  5}magna  ftultitia  cft  carum  rerum  deos  ft- 

ccrc 

51.  3iii»^9*iiU  videbitur.]  Media  vox  ignoiatt  eft  Vi&oriiedi- 
tionibus ,  dc  certc  non  exftit  in  MS.  Vomano.  Crtneu.  Davifian  \ 
&  M9S;  fecutus  mite  delevi. 

5Z.  NoHHHH^tuun  etiam  §rr§rem  cftdt  fimilit$td»t1    . lOS, 

fiibus  voculis  additis  ,  refcribendum  putabat  &  / «  ^mbtu       m»-  j 
f M4m }  at  J.  M.  BlUtO  placebat  ,   in  his  ifnnunquMn  gtism  «    frm  \ 
€reM  jHmilitud»,    Venun ,  not£  Fafcnthefeas  appofiti  ,  qu      nof 
s  primi  fccimus  ,  nec  hoc  nec  illud  additamentum  effe  iiun  '. 

pacet.    D4vif. 

5|.  ^^»4  fiultitiu  $ft  iarum  rmv9i.]Qui  vocem  fini  loj^  ! 


L  I  B  E  R      S.E  C  U  N  D  U  S.       32II 

ere  effcdores,  caufas  rerum  non  quaererc. 

Tu  vates  Boeotios  credis  Lebadiae  vidifTe  cx  gallorum  S^ 
;^inaceorum  cantu ,  vidoriam  efle  Thebanorum ,  quia 
;alli  vi^  filere  ^folent ,  canere  vidores.    Hoc  igitur  l^^.^^^^»^- 
>er»gallinas  Jupiter  tantae  civitati  lignum  dabat.^  -^^fcrenr 
Ilae  aves ,  nifi  cum  vicerint ,  canere  non  folcnt  ?  At  „  gaiHna- 
umcanebant,  nec  vicerant.  Id  enim,  inquies,  often- ceos  z?4v//; 
iim.    Magnum  ver6  ;  quali  pifces ,  non  galli  cecine-M»/\ 
int.   'quod  autem  eft  tempus  ,  quo  illi  non  cantent, 
el  nofturnum ,  vel  diurnum  ?  quod  fi  vidores  alacri- 
ate ,  6c  quafi  laetitia  ,  ad  canendum  excitantur  :  potuit 
iccidifte  alia  quoque  laetitia  ,    qua  ad  cantum  move- 
entur. 

Democritus  quidem  54optimis  verbis  caufam  cxplicat,  57 
lar  ante  lucem  galli  ncanant.  depulfo  enim  de  pccflore ,  n  canent 
k  in  omne  corpus  o  divifo  &  p  mitificato  cibo ,  cantus*'*^*^^^^*"* 
^ere ,  quiete  fatiatos :  ^qui  quidem  filentio  no^s ,  ut  ^^1-'^^ 
ut  Ennius ,  ^Jfavent  feucibus  i-uflis  cantu  ,  plaufuque^^„^/^J^^ 

pre-  p   modifi* 
^  cato  MSS^ 

efie  fcnteodx  claoiulam ,  8c  \  voce  magna  novx  fententiz  ini* 
fi&m  duci ;  n«  iUi  valdc  delirant ,  6c  fimul  planc  declaiant  fe 
Utini  fermonis  eife  ignaros  atque  imperitos.  Hic  enim  otdo» 
uquc  hzc  lentemia  verborum  cft :  magna  ftultitia  eft  ,  Deos  fa- 
cete  cffedores  earum  ranm  ,  neque  cauflas  quaBieie  :  quas  ie$ 
^  natuia ,  tum  cafus  afifert ,  &  in  quibus  lebus  nonnunquam 
Gdam  ciroiem  cieat  fimilitudo.    Lambin» 

54.  Optumis  verbis,}  D«  Lambiuus  leponendum  conjicit  vtrfibusi 
it  noa  eft  cui  hoc  in  loco  MSStoium  ndes  habeatui  fufpefta.  Fa- 
Qter  enim  optimis  verbis  ab  Epicura  de  landibMS  amicitix  diUa  memo* 
Kit  lib«  II.  de  Fin.  cap.26.    Davif, 

55*  favent  faucibus  ruffis  cantM.I  £ft  k  Vi^oiiana  aliisquc 
editt.  folumroodo  difiia6fcio  eft  k  Gulielmio.  nam  ,favent  faucibiss: 
fujfis  cantu  &c,  Viftoiius.  favent  cantibus  ruffis  :  cantu  ,  P.  Ma- 
Butius ,  Lambinus  ,  Biutus  minus  re^e.  nam  favere  cantu  ,  eft 
'mere:  Mt  favere  linguis  ^  ominaii  veibis  bene }  nontaceie:  ut  vulc 
Pctms  Marfus.  hxc  Gulielmius.  Gruter,  Favent  famivus  rufts  .• 
^n  plaufu(jm  premunt  aUs.}  Stc  re^C  diftinguit  MS.  Bal.  Vulgg. 
fntm  fmcibus  rujps  cantu  i  ut  favere  cantu  (It  canere  ,  quemadmo- 
dum  volunt  Hadr.  Turnebus  Adverf.  v.  19.  £c  Janus  Gulielraius. 
Sed  hocquod  cum  bona  do^tiifimorum  viroruro  venia  fit  di&um, 
^iorfus  expeiientiz  lepugnat  3  nam  Gallos  intempefta  node  race- 
ttQoiunt  omnes  ,  &  vult  Ennius.  Vide  Flinium  H.  N.  lib.  z» 
eap.2i.  Si  veio,  fede  vocis  mutata ,  legas  is 

Favent 
Fanabt^  rujfss:  cantu  plaf^f^tqui  *Us  prtmunt , 

nctxnm  etjt  jambicum.    Davif, 

$6,  xA" 


32.12       De    Divinatioke 

.  premunt  alas.    Ciim  igitur  hoc  animal  tam  iit  canoruHfl 
p,  B.     fua  fponte  ,  quid  in  mentcm  venit  Calliftheni  dicere , 
deos  gallis  fignum  dediffe  cantandi  r  ciim  id  vel  natura, 
vcl  cafiis  efficere  potuiffet  ? 

58  XXVII.  Sanguinbm  pluiiTc fenatui  nuntiatuni e^ 
5^  atratum  ^tiam  fluvium  fluxiffe  fanguine  ;  deoram  fu- 
daffefimulacra:  nura  cenfes  his  nuntiis  Thalen  ,  aut  A- 
naxagoran ,  aut  quemquam  phyficum  creditur^tn  fuiffc? 
ncc  enim  fariguis,  nec  fudor,  nifi  i  corpore  e?ft.  fed& 
decoloratio  quaedam  ex  aliqua  contagione  terrena  maxi- 

q  ftagiuiiime  poteft  ^uinguinis  fimilis  effe,  6c  humor  allapfus  ex- 
■*^*  trinfecus  ,  ut  in  tedoriis  vidcmus  auftro ,  fudorem  imi- 
tari.  Atque  haec  in  bello  plura  &  majora  videntur  ti- 
mentibus:  eadem  non  tam  animadvcrtuntur  in  pacc.ac« 
cedit  illud  ctiam  ,  qu6d  in  metu  8c  periculo  ciun  oe- 
duntur  feciliiis,  tum  finguntur  impuniilis. 

59  Nos  autem  ita  leves  atque  inconfiderati  fumus  ,  ut,; 
fi'  murcs  corroferint  aliquid  ,  quorum  eft  opus  hoc 
unum ,  monftrum  putemus.  Ante  ver6  Marficum  bd- 
lum ,  quod  dypeos  Lanuvii,  57  ut  a  te  eft  dii^um  ,mu- 

rc5 

$6.  ^trdtum  etiam  fiuvium,  ]  Hoc  demnm  loco  ejcpeirgficitiir  Fh.  ■, 
Claverius,  fic  notat  in  Italia  antiqua  it.xz.  Ctceronem  ftripfiflTe,, 
sAttrnum  pxttt  ex  Livio  atque  Obfequente.  'At  nanc  zefpoadetnr ! 
ets,  quxlib.  r.  eap.43.  dirpuraverittQui°tus»  ubietiamnotninaba-; 
tat  fitivius  atrdtus  fdn^ine  ^  8c  piimo  debuerat  ttaftari,     R.eliqa« 
CSuverii  incettiffima.   Pizterquam  enim  quod  in  Ficcno  &  aUos 
fiiifle  fluvius  fignificatus  ab  Obfequente  potuerit,  ficin  Livioplane 
nihilagat,  non  in  Cicetone  declaiatur  unum  fpeciale  prodigiimi& 
fcmel  ta£lum  ,  fed  genus  prodigii ,  quod  faepius  contigit ,  ot  ftnt 
eciam  alia  duo  ,  quibus  hoc  adjungitur.  Granov,     ^tratHm  ttiMm 
ftuvium  ftuxife,]  Nihil  agit  Phil.  Cluvetius,  qui  Ital.  Ant.  lib.  11. 
cap.  12.  pag.  752.  \cgit  ^ternumetidm  fiuviumi  nam  nofter  lib.i« 
cap.  4).  ait  ,  quid  <n$od  fiuvtus  sAtratus  frnguine  fluxit  f    \\  certe» 
quos  fimtentiae  fuae  ndeiuflbies  laudat  vir  dodiffimus  ,  negotiom 
haud  Conficiunt;  nam  Livlus  lib.  xxiv.  cap.  44.  ttadit  fiumen  U' 
mitemi  (non  ^Aternum  )  cruentum  fiuxijft,    Nec  hujusce  jpotrcnti 
meminit  Tulius  Ob^iequens,  fed  Coni.  Lycof^henes  in  additamen*  : 
tis  ad  Obiequentem  cap.  30.  Is  autem  fua  ,  ptout  videtur  ,  ^^^t  | 
ex  Orofii  lib.  iv.  cap.  12.  tfam^ue  ,  inquit ,  in  Piceno  fiumii       ka- 
Xuis  effluxit,    At  in  Piceno  multi  erant ,  ptaeter  Ateinum ,  .     vii. 
Non  igitur  recepta  moveatut  leftioj  fed  «>4(rtfriii  habeatur      lo- 
bilis  fiuvius,  qui  vel  ezaruit ,  vel  cujus  hodie  fitum  '    ^"     m. 

DAvif. 

$7,  Vt  a  tt  efi  diEtum\  muret  roftlfeut,'}    Viftoritts  ed  tres 

uo£ie  ejfent,    At  renituacur  MSSci.  Supra  lib,  i*  cap*  44  m« 

f;- 


LiBER    Secukdus.      3213 

res  roiiflent ,  maximum  id  portentum  harufpices  effe 
dixerilnt.  quafi  vero  quidquam  intcrfit ,  murcs ,  dicm 
nodem  aliquid  rodentes ,  fcuta  an  cribra  corroferint. 
Nam  fi  ifta  fequimur ,  quod  Platonis  Politiam  nuper  apud 
me  mures  corroferint,  de  republica  debui  pertimefcere : 
aut,  fi  Epicuri  de  Voluptate  liber  'corrofus  elTct,  puta-r  diu 
rem  annonam  in  macello  cariorem  fore.  rofw» 

XXVIII.  An  vero  iUa  nos  terrent,  fi  quando  ali-66 
qua  portentofa  aut  ex  pecude  aut  ex  hominc  nata  dicun- 
tur?  quorum  omnium,  ne  fim  longior ,  una  ratio  eft. 
quidquid  emm  oritur ,  qualecumque  eft ,  caufam  habeat 
a  natura  ncceffe  eft :  ut  etiam  fi  prxter  confuetudinein 
cxftiterit,  praeter  naturam  tamen  non  poffit  exfiftere. 
Caufam  igitur  sSinvefligato  in  re   nova    atque  admira- 
pili,  fi  «potcs.    ri  nullam  reperies :  illud  tamen  explo-  P.  CXXl 
ratum  habeto ,  nihil  fieri  potuiffe  fine  caufa  :  eumquc »  Po*«"« 
'errorem ,  quem  tibi  rei  novitas  attulerit ,  naturae  ra-  ^^^' 
tone  depellito.    ita  te  nec  tcrrae  fremitus ,  nec  cxli]Js!^^^ 
diKeffus ,  ncc  lapideps ,  aut  fanguineus  imber  ,  nec  tra- 
jectio  ftdlae ,  nec  faces  vifae  terrebunt. 
;  Quanim  omnium  caufas  fi  i  Chryfippo  ▼quaeram  ,<5i 
ipfe  illc  divinationis  auAor  numquam  illa  dicet  fa<aa  for-*^  quatrai 
^\to ,  naturalemque  rationem   omnium   reddet.    nihil*'"' 
cnim  fieri  fine  caufa  potcft  :   nec  quicquam  fit ,  quod 
ncri  non  poteft.    nec  ,   fi  id  fadum  eft  ,   quod  potuit 
^ri»  portentum  debet  videri.  nulla  igitur  portenta  funt. 
Nam  fi,  quod  raro  fit,  id  portentum  putandum  eft,  fa- 
pientem  effe,  portentura  eft.    faepius  enim  mulam  pe- 
'periffe  arbitror,  quam  fapientem  fuiffe.    Illa  igitur  ratio 
concIudit,ut,  necid,  quod  non  potuerit  fieri,  fadtum 
oniquam  effe :  nec  quod  potuerit ,  id  portentum  efle : 
^  omnino  nullum  effe  portentum. 

Quod  etiam  conjedor  quidam  &  interpres  portento-<5i 
'Qm  non  infcit^  refpondiffe  dicitur  ei  ,  »qui  cum  ad*  <lo»    f 
€um  retuliffct ,    quafi  oftentum  ^^^quod  anguis.domi^"?"^^™ 

59vcAem"''-''^-'"^' 

i 

«fjpwr,  ifuod  hofufphibut  trt/fifmtim  vifnm  e(i  ,  a  murihus  ejp  dere» 

^'-Pljnius  H,  N.  lib.  viii.  cap.  57.    Mures  ,  arrofis  Lavinii  (cum 

^duino  \e%tLanmfii)  clypeis  argenteis^  Marficssm  portenderebeltum» 
•a?if.  • 

5t.  Invefligato  irc,  fi  petes.'\^  Editio  Vi^lorii  poteris  ,  neque  fe- 
?*  ^al.  pr.  ac  fcc.  nam  tcit.  dc  quail.  invejiigare  &e,  fi  poterit^ 

5P.  Ve^m 


3214       De    Divinatione 

59ve<ftera  circumjcdlus  fuiflet  ,  Tum  cffet ,  ipquit, 
oftcnium  ,  li  anguem  vcdis  circumplicaviffet  Hoc  iHc 
refponfo  fatis  apert^  dedaravit ,  nihil  ^^Jiabcndum  cflc 
portentum ,  quod  fieri  poflet. 

XXIX.  G.  Gracchos  ad  M.Poraponiumfcripfit, 
duobus  anguibus  domi  compreheniis  ,  harufpices  a  pa- 
tre  convocatos.  Qui  magis  anguibus  ,  quam  lacerds, 
^u^ra  muribus  ^  quia  funt  haec  quotidiana  ,  angues  noo 
itcm.  quafi  vero  referat ,  quod  fieri  potcfl  ,  quam  id 
faepc  fiat.  Ego  tamen  miror  ,  fiemiffio  foeminae  anguis 
mortem  afferebat  Ti.  Graccho;  eriaiflio  autem  maris 

?.  B.     anguis  erat  mortifera  Corneliae  ,  cur  yalterutram  cmifc- 

y  *^"'*™  rit.    nihil  enim  fcribit  refpondiire  harufpices  ,  fi  neuter 

utiam  rttt.  ^^^^^^5  emiffus  effet ,  quid  effct  futurum.    At  mors  in- 

fecuta  Gracchum  cft.    Caufa  quidem  ,  credo  ,  aliqoa 

morbi  gravioris ,  non  cmiflione  ferpentis.    neque  cDim 

tanta  eft  in^elicitas  harufpicum  ,  ut  ne  cafu  quidem  od- 

quam  fiat,  quod  futurum  illi  effe  dixerint. 

6^     Nam  illud  mirarer,  fi  crederem,  quod  apud  Hom^ 

rum  Calchantem  dixifti  ex  pafferum  numero  belii  Tro- 

jani  annos  auguratum  :  de  cujus  conjcfbura  fic  apud 

Homerum,  ut  nos  otioficonvcnimus,  ^«loquiturAga- 

mcmnon : 

XXX.  Fer  TE  viri  ,  o*  duros  anlmo  tolerate  laherts^ 
Augurls  ut  nofiri  Calchamis  fata  queamus 

Scire ,  ratosne  habeani ,  an  vanos  pe5ioris  orfus, 
Namque  omnes  memori  portentum  mente  retentantf 
€lui  nonfuneftis  liquerunt  luminafatis,  , 

Argolicis  primum  ut  veftita  efi  claffihus  Aulis , 
g«<  Priamo  cladem ,  o^  Troja  ,  peftemqueferehant: 

J9.  VeSfem  eircumjeSfus.l  Sic  Pall.  &  Viftoriana.  Tulgata  «VawH 
ve£ii*s,    Lambinus,  arcumnexHs ,  iingebat  Gulielmius  circtm^hxei*  . 
Grotcr.  ' 

60.  Habendttm  ejfe  portentum  ,  ejmd  fieri  pojftt,}    Praeter  Codicei  ! 
noftros  editosque  ceteros  Fet.  Vid^orius  dedit ,  babendum  ejjiy^iui 
fieri  pojfet ,  ojientum  j  quod  non  finc  libris  fa&um  vidcri  ^^'^^  ^n* 
gularis  do£fci(fimi  viri  fides  Sc  diligentia.    DAvif, 

61.  Loifuitur  ^gamemaon  1  Immo  Ulyfies.  Ciceioms  f*  »f 
Afx^PT^fjLo. ,  quod  k  Polithino  priore  animadverfam  efle.  cu  n 
hsec  fcnpGiTem,  ab  amico  quodam  admonitus  fum.  Itaque  ic 
volueram  j  nam  pudet ,  qux  ab  aliis  di^a  funt,  recantare  ^ 
propterea  quod  numeri  jam  exast  utxobiqiie  ad&npti,  noi        ri 

.  Lambin, 


Liftfiii    S  E  c  0  N  D  u  s.       giif 

f      ^h  fltcum  Uthes  gelidot  fumantikus  aris , 
<       jdurigeris  divum  plaeantes  numina  tauris , 

Say  piatano  umbrifera  y  fens  un^e  emanat  aquM  ^ 
Vidimus  immani  fpecie  tortuque  draconem 

TerrHfskm ,  ^ovis  ut  pulfu  *penetrabat  ab  ara : :        x  ftnttme^ 

flui  platani  in  ramo  filiorum  tegmine  feptos  ^liL 

Corriptut  pulhfs :  quos  chm  confumeret  o^o, 

Nona  fuper  tremulo  genitrix  clangore  volabat : 
i       Cuiferus  immani  laniavit  vifcera  morfu.        ) 

Hunc  ,  ubi  *tam  teneros  volucres  matremque  fere-  64 
mit  ,       ~  a  jam 

;      §iui  luci  ediderat ,  genitor  Saturnius  idem  Davif, 

Abdidit ,  ^  ^*  duro  formavit  tegmine  faxi, 

Nos  autem.'timidi  ftantes  mirabiU  monfirum 

Vidimus  in  mediis  divum  verfarier  arisi 

Tum  CaUhas  hac  eft  fidenti  voce  iocutus.  t.  CXXIt 

§ittdnam  terpentes  fubito  obfitspuifiis  Achivit 

Nobis  hac  fortenta  defim  dedit  ipfe  creator^ 

Tarda  cjira  nimis:  fed  fam^  ac  laude  peremni. 

Nam  qtfot  aves  tdtro  maSlatas  dente  videtis , 

^/  nos  ad  Trejam  belli  ^  exanclabimus  annosi  b  exantld* 

fllfa  decimo  cadet  f  tr  foend  fatiabit  Achivos.  •  ^'«walii*. 

Edidit  hac  Calchas :  quA  jam  matura  videtis, 
*^QuaB  tandem  ifta  anguratio  cft  ex  paffcribus,  anno-  6^ 
rumpotiu^,  quslm  aiit  menfium   aut  dierum?  cur  au-<=  Qp^ 
tem  de  paffercuiis  conjeduram  facit ;  in  quib«s  nuUum  "^**'*^ 
irat  mdnfttum :  dc  dracone  filet ,  qui ,  id  auod  fieri 
Honpotuit,  lajpideus  dicitur  fadus  ?  poftremo  quid  fi-r 
BBilehabct  paner  annis?  nara  de  angue  ilio  ,  qui  Sull» 
j|paruit  immolanti ,   utrumque  memini ,    &  Sullam., 
2i«n  in  expeditionem  edudurus  effct ,  immolaviffe ,  &c 
jDgucm  ab  ara  exftitiffa  ,  eoque  die  rem  praeclar^  effe 
{cftam,  non  harufpicis  confilio  fcd  imperatoris. 

XXXI.Atqjje  hsec.  oftentorum  genera  mirabile  nihil  ^5'     '; 
fabent.    quae  ctimfiadta  funt,  tum  ad  coDJeauram  ali- 
^  interpretatione  revocantur :  ut  illa  tritici  grana  in  os 
^eri  Midae  congefta  ;  aut  apes ,  quas  dixifti  in  labris 

U,  2>Mr§  ftrmavit  Jttgmint  fani^l  .Vulgati  firmAviu  fcd  altCIUin 
»ia  edttione  Vift.  in  Fall.  fic  S.  Vi^oiis.  Grutn,  bur»  forrMvit 
^if»faxo,']  Vct«,  tditS^  firmavit  i  .Vulgg.  formavit  ttgmine  fuci, 
^f^  mo  lc&iQnain  magis  commodam  iiippeditaxunt  BaL  iLcg.  t/t 
■^'fltabi  caia  ICCip^K  A!$^  cqutdcm  dUbitavi,    ^tivif 


«i  Ttmu^f^.  Platonis  confedifle  piieri,non  tam  mitabilia  «^fint^qnilS 
J^^^  conjeda  bell^:  qnae  tamen  vel  ipfa  falfa  cffe  ^  vcl  ca 
quae  prsedida  funt»  ^3  fortuit6  cecidifie  potueront.  De 
ipfo  Rofcio  poteft  iUud  quidem  ciTe  falfum ,  ut  circai&- 
ligatus  fuerit  angui :  fed  ut  in  Cunis  fiierit  anguis  »  no& 
tam  eft  mirum,  ^4in  Solonio  praefertim  ,.^5uhi  ad  fo- 
cum  angues  nundinari  folent.  Nam  quod  harofpicei 
refponderunt »  nihii  illo  darius  »  nihil  nobiHus  fore : 
miror ,  deos  immortales  hiftrioni  fututo  datitatem 
j,  B.'    oftendiffe ,  nullam  oftendiffe  AMcano*     . 

67  Atque  etiam  a  te  Flafminiana  oftenta  colleda  fant  i 
qubd  ipfe  &c  equus  ejus  repent^  conciderit.  non  iani 
mirabile  hoc  quidem ,  qu6d  evelli  primi  haftati  iignum 
non  potuerit.  timid^  fdiFtafic  fignifer  evellebat ,  quod 
fidenter  infixerat.  Nam  Dionyfii  equus  quid  attulit  s^- 
mirationis,  quodemerfit  ex  flumine  ?  quodque  habuit 
apes  in  juba  ?  fed  quia  brevi  tempore  regnarc  coepit  1 
quod  acciderat  cafu,  vim  habuit  oftenti.  At  Laceds- 
moniis  in  Herculis  fiano  atma  fonu«:unt  ^  gusdemqiie 


<j.  Ftftuiu  teeidiffe.l  Ita  iidem  aoAri  alionittqQe  co<iices.  ?iii-. 
j^ata  XtGtio  accidiji.  ex  iisdem  paulb  an(e  prb  ilU  repofuinms  a 
qax  indigna  quidem  funt  ut  moneantoi.  fed  fciii  oponet  ne  nuiii* 
mum  quidem  apicem  nobis  mutatum ,  nifi  fide  membcanaionif 
aut  editionom  nobilium.    Grrnn, 

£4.  in  Seimio.}  Viftoxius  cdidit  Sdenie^  n^ae  alitez  Pall.  & 
S.  yi^qiis.  {ed  cum  iidem  fupca  libro  I.  cap.sC.  habueiinttfc/^ 
mhilheicmutaieaufim.  Gruur,  DonamushanchxlitationemGitt- 
teio:  etfi  etiani  meminifle  debebat  lib.  11.  ad  Attic.  ep.  3.  ie  jia 

-edidiire  SoUnium,  Hanc  appellationem  quom  poft  eum  iam  pla^ 
bus  locis  fiimaiet  Fh.  Cluveriu^  lib.  iii.  Ital.  Antiq.  pag.  9if*ft 
io}8.  non  potui  cun^aii  in  ea  ubique  admittendiL.  Ciuvetiiiil 
addc  M aciobium  lib.  i.  Sat.  cap.  10.  ubi  Soltnim  fciibitai.  Yott' 
nus  etiam  Solonio,  Gionov. 

6$.  Vbi  apud  focum  anguit  nundinari  fiient,}  tHdadari  kgdiie 
amicus  meus  :  quo  veibo  ufiis  eft  Vano  apud  Noniotii.  Vrfiik, 
'Vbi  ad  focum  angues  nundinati  felm^l  Ita  fanc  SL^.  Cantab.  atii- 

,  que.  plqie^  MSSti.  Sed  qui  viip  potcftatemque  nnndinattdi  piflM 

..Boyit ,  ille  quidem  id  veibum  huic  toco  non  conveniie  itn 
peifpiciet.  £a  pioptei  D.  Lambinus  Sc  amicus  Uifini  rei  unfl 
niduUri.    Siquidem  veio  r^ll.  teit.  quait.  &  Bal.  exhib<        9ti^\ 

jdarii  hmd,  opinoi,  incommode  lefciibtts ,  viV^* '/^««r.  ksi€\ 
nonabfimili^  eftlitteiamm  da£his»  Ad  loceptam  «»«m  ^j 
ncfm ,  qtix  muhis  Codd,  nititur  ,  q^nampfoxinie  leei  onea  i*»' 
fd  focnm  angues  meridi^ri  fetm.    l^tQ^h^-^m  4H^r^'      Ba** 

/cSttfa.   i>itvi/i  ■  >..-,.  j 

'■1 


^  tf  I  :^,^  R    SkcvHj>vs.       3117 

diei  Thcbis  valv^  eiaa£e ,  fubitb  fe  aperuerunt  :  caque 
lcuta»  qu«i^  f«ie;rant  fublime  fixa  »  funt  humi  inventa, 
tiorum  c^m  fieri  niliil  potuerit  fine  aliquo  motu  ,  quidi 
0£l  ciir  divinitus  ea  potius »  quim  caQi  fadla  eife  dica- 
mus  ?  .  i; 

XXXIl.  Ar  tu  h^imdn  ftatuac  capite  Delphis  ex« H 
Hitit  corona   ex  afperis  herbis ,  ^^  Sc  quidem  fubita. 
<^  Itane  cenfes,^7ant^  coronam  herbse  exftitiife  ,  quame  itane! 
conceptum  eife  femen  ?  herbam  aiitem  afperam  ,  cre-^^v-  ^^«'(f- 
4o  9  avium  congeflu ,  non  humano  fatu.    Jam  quicquid 
ia  capite  eft  »    id  coronae  ftmiie  videri  potefl.    Nam 
qubd  eodem.teitipore  fteUas  auceas  CaHoris  &  Pollucis» 
Z>elphis  pofitas  >  decidifle  ,  neque  eas  usquam  repertsi^ 
efle  dixiki :    fttrum  id  magis  fadum    quam  deorum 
Iridctur; 

Simiae  ver5  tiodoneae  improbitatem  hifioriis  Graeds  <^9 
inaxidatam  efie  demiror.    Quid  minus  mirum  ,  quam 
iilam  ^  monftruofiffimam  beftiam  urnam  evertiife  »  foi^f  mcjDflio^ 
ies  diffipaviffc  ?  Et  negant  hiftqrici  Lacedaemoniis  ul-".v!!"**°* 
lum  oflentum  hoc  tnftius  acddiile.    Nam  illa  praedida^'** 
Vejentium,  fi  kcus  Albanus  redundafiet  ^  isqueinmare 
ihixifiet,  Romam  perituram;  f  fi  repreffus  effet,Vejos:g  fin 
f^itsl  aqua  Albana  deduda  ad  utilitatem  jigri  fuburbani  ,^«i'(/^«^^ 

7  .  ^^^ 

^tf .  JBt  qiiider^  /UfM.]  LambtQUs  conlicic  fnbito,  NeceflTe  verci 
iion  cft,  ut  quidquam  tenitentibus  MSStis.  innovemus.  Nam  cuni 
Ovid.  Metam.viii.  j^s.  180.  dJxeiit:  a 

■  ^cmm*  fiAittt  vtrtunttir  tn  igno. 


ftihiu  4i«ron4  locutio  pariim  Latina  cenieattu  iibn  inteUigo. 
'Jbinfsf,     . 

C  ^    67.  *^>itf  eottnamhirbd  exfiitfffhj  ^uam  eincepttam  ^e.]  Eft  a  Vi- 
■  iftov^  editione,  fimantcjue  Fairomaes  &  libet  S.  Vi'^6ns.    Aldt 
vecus  cetei oinnique ,  dntt  toron^m  extitijpt ,  ^fuam  herbArum  ««»• 
,^4S0ftum  ^«.    Giutei. 

\^     e%.  Itdoeiua  fAlbMUt  dedu^^']  Videtur  hic  aliquid  dee((€,  fi  di«- 

'  lli^entei  attendas.  Lambinut,    Jtu  a^ua  ^Wmia  «^c.]  Lambv»iocuiii 

^  ^Sexifco  infignivit.  fuftuii,  qubd  nihil  vaiiatent  mff.  &  fententia 

^^jieU^  cohziexe  viderettK.,  Gruter,    Jta  4i^u4  ^lUn*  deduSta,  ]  Antcf 

',   ^     es  bafce  D.  Lambinus  J^eiiicum  pp(uit ,  qjuem  fuftulit  Grate-    ^ 

3        quod  ei  fententia  belle  cohzieie  videietux.    At  vii  ille  d»- 

^       mfmoc  npn  fuit  coiiun»  quf  dixetat  Q[uintus  lib.  i.  cap.  44. 

'a     /atis.^nimyeientiumtiadit  v^os  eapi  noupopy  dftm  Ucut  Jtl^ 

J     MtreduniAret  i  &  9  /i  l4cut  emijpus  ,  Upfu  &  curfu  fuo.  ad  mur^ 

^     fl^Ifft  9  pemiciofum  fppulp  %om4Ho  \  fm  autem  its  effet  eduSius  ,' 

^      id  tnm  itrmin  »«» f tf»^  9  fm»  falmare  noftris  f§ru    MX  fuo  iiU 

Vwt  9Vt  vvv  z  ,  **• 


32i8      D  E    D  I  V  1  N  A  r  I  O  K  E 

non  ad  arcem  urbemqne  retinendam.  AtpadlopQl 
7.CXXllJ^audita  vox  e(l  monentis ,  nt  providerent  ne  l  Gailis 
Roma  caperetur :  ex  eo  ^9  Ajo  Loquenti  aram  in  now 
via  confecratam.  Quid  ergo?  Ajus  ifle  Loquntt» 
h  quum-  '^quando  eum  nemo  norat»  ajebat ,  &  loquebatur ,  H 
Ddvif.  ex  eo  nomen  invenit:  pbfteaqB^  6c  fedem  ,  &aram, 
&  nomen  invenit,  obmutuit?  Quod  idem  dici  dcMo* 
neta  poteft  :  a  qua  ,  praeterquam  de  fue  plena,  qotd 
umquam  moniti  fumns  ? 
70  XXXI II .  S  A  T I  s  muka  de  oftentis.  ^Aufpicia  reftant, 
&  fortes  eag,  quae  ducantur  ,  non  iliae,  qu«  vatidDa' 
^tione  funduntur ,  ^use  oracula  vends  dicimus :  deqoi- 
bus  tum  dicemus,  cum  ad  naturalem  divinationemv^ 
jierimus.  reftat  etiam  de  Chaldxis,  fed  primtim  vor 
fpicia  videamus.  Difficilis  auguri  locus  ad  contra  dica- 
'  dum  ;  Marfo  fortalTe  ,  fed  Romaho  facillimtts.  doi 
cnim  fumus  ii.  nos  augures  ,  qui  ^ium  reliquonunve 
fignorum  obfervatione  futura  dicamus:  &c  tamen  crdo 
Romuluni  ,  qui  ur^m  aufpicat6  cbndidit ,  habQift 
opinionem  ,  eile  in  providendis  rebus  augurandi  fdes* 
tiam.  Errabat  eaim  mukis  in  rebus  antiquitas :  quani 
vel  ufu  jam  ,  vel  do<^na  ,  vel  veti^te  inamutatatt 
videmus.  retinetur  autem  &  ad  opinionem-vulgi,  &ai 
magnas  utilitates  reipublicse  mos ,  religio  ,  difcipluiaii 
70 jus  augurium ,  collegii  audoritas.  j 

'       *  '  I 

mdmirMis  a  majfiribm  tAlhdn^  aqu4  fa&a  deduffi»  </f.  HtC  oa»N 
p^ucis  lefeit  Marcus  :  IIU  ,  inquit  ,  pradiaa  Vciintium^  f  M 
^lbamu  rednndajfet ,  isque  in  mare  ftuxiffet  ,  If^mam  perimei»i.^ 
reprejfm  ejfet,  Veies:  ita  aqua  ^Albana  deduka.  Ifta  quideiD  tst' 
fimes  fed  tnm  raanifedo  deeft  aliquid,  quofata  Uia  canfikmi 
dedilTe,  cui  aqua  deduceretui  Albana,  contehdeiat  nofter.  " 
hiatum,  nifi  multum  falJoi,  fic  optime  iup{^ebis:  Ita  aijita* 
na  dednSia,  ^^ua  ^lbana  dedu^a  ad  utilitatem  api  fnhurhani , 
fd  arcem  urbem^ue  retintndam,  Eaiundem  vocum  lepetido  ffll 
in  vetcium  monumentis  lacunas  pepeiir.    Da-uif  i 

69.  kA)9  Le^uenti,'}  PauUus  Meiula  inEofiianis  fois  moiicCfiEKi 
tncndum,  ^je  Locutio,  noo  heic  folum,  fed  aiiis  Ciccionis  ioa6 
-factet  id  qui  volet,  non  egoj  nifi  videto  libios  qai  tale  qutd  sbM 
^txknbiat,    Gruter,  j 

70,  Jus  augurum,]  Libei  S;  Viftoris  ,  mgurium  5  quod  id^ 
concoiditei  in  quatuoi  Palacinis.  adeo  ut  videatui  pofituflspio^ 
guriorum,  Giutei.  Ita  &  MS.  Voffianus,unde  lecepi  incoDtcM 
ccfi cap. 3 5 .  lecuiiat jus augurum.  Sed mi^ium Gramioaricum !P 

AOB4lit€ci4cypctocqqcat,qa(Hito^»liinc^^^^     '  ^9r 


L/  J)  £  R     S  E  C  O  N  D  XJ  S.  3219 

.i  Ncc  Y&d  nott  omiii  fiippUcio  digni  P.  Qaudius,  L.71 
Funius,  coflfulw,  quicontra  aufpicia  navigarmit.  pa- 
renduni  enim  fuit  religioni ,  nec  patrius  mos  tam  con- 
tumaciter  repudiandus.  Jure  igitur  7»  altcr  populi  judi- 
30  damnatus  eft :  alter  mortem  fibi  ipfe  confcivit.,  FJa- 
ninius  non  paruit  aufpiciis.  itaque  periit  cum  exercitu. 
^t  anna  pbft  PauUus  paruit.  num  minias  cecidit  in  Can^ 
lenfi  pugna  cum  exercitu  ?  etenim  ,  ut  fint  aufpicia  , 
JU8B  nuila  funt;  haec  cert^,quibus  utimur.five  tripudio, 
5vc  de  coelo ,  fimulacra  funt  aufpiciorum  ,  aufpicia  p.  b. 
XQIIo  modo. 

XXXIV.   Q.   FaBI  ,  7*  TB    MIRI   IN   AUSPICIO 

EssB  voLo  ;  refpondet,  Auni  vi,  hic  apud  majo- 
rcs  noftros  adhibebatur  peritus,  nunc  q^ilibet.   perituni 
lutcm  efle  neccffc  eft  eum  •  qui  ,  filentium  quid  fit , 
mtclligat.     7Jid   enim  filentium  dicimus  ini  aufpiciis., 
mwd  omni  vitio  car^t.    Hoc  intelbgere  ,  perfedi  au-72 
puns  cft.    illi  autem ,  qui  in  aufpicium  ndhibetur ,  cum 
ita  imperavit  is ,  qui  aufpicatur  ,  74  d  i  g  i  t  o  ,  $  i  ,s  i-    , 
)LBNTiuM  EssB  vidbbjtur;    ucc  fufpicit ,  nec 
prcurafpicit  :  ftatim  refpondet ,  s  i  l  e  n  x  i  u  m  e  s  s  e  . 
giUERi.    fum   ille,  BiciTo,  si  pascuktur. 
rAscuNTu»..    Quae  ayes  ?  aut.,  ubi  ?  Attulit,  iu- 

.  qult, 

k  fcciindo  cafu  ipfe  cdidcrat  jam  lib,  iii.  3.  ad Famil.  cpift.  9.  jufh 
•8«r/i.    Gronov. 

^f .  sAher  pdpuli  judicUJ]  Clodius  ^dpuH  judicio  damnatus  cflcj    ' 
J^»«s  autcm  fibi  ipfe  mortcm  confoiviiTe  dicitur.    Auaoribus  ta* 
wen  intct  fc  non  convcnit.    Vidc  Toan.  Bieinshcmii  Su^plcqiu  Li- 
J^analib.xix.  cap.30,31.    Davif.  ... 

•  7**  "^^  MiHi  iN  Auspicio  ESSE  voLo,  refpottdet.  AuDiyr, 
t/*M.]  Rcftitui  egrcgi^  cx  Pal.  pr.  ac  fcc.  quomodo  antc  quin-» 
S^ginta  amplius  annos  cmendarac  P.  Viftorius  :  *fed  ncmo  obfc-  ' 
»  '  rl  ^^^^^^  Camcrarium.  qui  camcn  diftindione  ufus  minut 
g*ia«  fcd  ncc  Lambinus  bcne  ;  qui  omiftb  altcro  voU  ,  rcpofuit 
"»  *«  ^pHd,  fic  cnim  nulli  fcriptL     Gruter, 

M2^'f./^  f*"'"'  ff^^nttm  dicirrfus,]  V cMs  la  filentia  fur^ere:  Eft  pra*' 
fO**'^  *•"*  »>nn$s  vitii  in  aufpiciis  VAcmtAs,  Idcm  in  finiflrum: 
j^/f »'«»»  in  aujpicando  figniftcare  ait  xAtejus  Capito  Utum  &  frofpe-' 
'  pfP''^*»**»  7  at  fiientium,  uhi  duntaxat  vacap  vitio,  Dchoc  vc- 
%ftR  D^"^  *  quorum  TuUius  hic  merainit,  vcrbis  folcnnibus,  vi- 
^0.  BriiTonium  de  Form.  lib.  i.  pag.  124,1^5.  Davif 
fc^?^\^^ciTo  Si  SiLENTiu^i  ((irf.i  Totam  hanc etiam  pcriodum 
r^^«,  fide  codicum  Pctri  Viftorii,  &  Bibliothcc«  Palatinaf.  fed 
^,  niDx  xcpofDi^    gu4  Aves  ani  ubif  ^c.  fuadentibus  iisdem  libris^ 

Vvv  vvv  vvv  %  75«  •^*- 


14 


3210         De     DirtKATIONE 

<|uit  9  in  cavea  puBos  is ,  qtii  ex  eo  ipfo  nomifiatar  pd^ 
i  eft  hoc  ^^^^^'  M*  ^^^  igituT  aves  intemunthe  Jovis ;  quap 
quod  qni-  P^fcuntnr ,  necne  »  quid  refert  ?  nihil  ad  aufpicia :  fej 
dem  quia,  ci!km  pafcudtur,  necefle  efl  aliquid  ez  orecadere, 
D^/f.  &  terrara  pavire ,  terripavium  primo ,  p5ft  tcrripudium 
Gr***^!?/  ^^^"^'^  ^^  •  ^oc  quidem  jam  tripudium  ^  dicitur.  cnm 
I  'nuntia^'  ^&^^^  ^^*  cccidit  ex  ore  pulli ,  tum  aufpicanti  tripudium 
miDMvif.  foliftimum  inuntiant: 

73  XXXV.  Ergo  hoc  aufpicium  divini  quidquam  ha- 
bere  poteft  ,  quod  tam  fit  coaiflum  &  cxpreflum  ) 
quo  antiquiftimos  augures  non  efle  ufos  ,  argumentt> 
eft ,  quod  decrptdm  colkgii  vetus  bahemus  ,  omnem 
aveni  tripudium  face^e  poflc.  Tum  igitur  cflet  airfpi- 
dum ,  fi  mod6  ei  effet  liberum  fe  oftendifle  ;  tum  avil 
iila  videri  poflet  interpres  &  fatelles  Jovis.  nunc  vci^ 
inchifa  in  ca^ea ,  &  fame  eneda  ,  ii  in  oflam  pultis  uh 

-  radit,  &  fi  aHquid  ex  ore  cecidit ,  hoc  tu  aufpidum , 
aut  hoc  modo  Romulum  aufpicari  folitum  putas  ? 

74  Jam  de  csio  fervare  non  ipfos  cenfes  folitos ,  quian' 
fpicabantur  ?  nunc    imperant   puITario.    ille  renuniiat 

y.  CXXIV.  FuhiTcn  finiftrum  ,  yJaufpicium  optimura  habemus  ad 
onines'res,  praeterqullm  ad  comitia:  quod  quidem  in-| 
flttutum  reipublicaB  caufa  eft  ,  ut  comitiorum  vel  in  ju- 1 
dtcii^  populi ,  vel  in  jure  legum ,  vel  in  creai^dis  ma^- 1 
ftratibus  principcs  civitatis  eflent  in^erpretcs.    At7^Ti 
mtumi»  Gracchi  litteris  Scipio  8c  Figulus  ,  qu5d  •"tum  aogu-l 
^iiidiffi.  y^  judicafl*cnt  eos  vitio  creatos  eflc ,  magiftratu  feaMi- 
caverunt.    Qois  n/^at  augurum  difciplinam  eflc  ?  divi- 
nationem  nego.    At  harufpices  divini.    quos  cum  Ti. 
Gracchus  propter  mortem  repentinam  cjus ,  qui  in  prae*  \ 
tog^tiva  refercnda  (ubit6  CQncidiflet  ^  in  fenatum  intro- 

do- 

•  .  i 

75.  ^itfpiciftm  tptimunt  hdhimui,}  Si  fequemur  libtos  eoMkm,; 
admittemusprzteieafMi^,  fic :  dufp.  opt,  quod  h/tyemus  irc»  Gtorer. 

7tf.  Tib,  Craccbi  litt^ris.  Hanc  rem  tetigit  nofter  lib.  i.  deDiYiiU  , 
c»p»  17.  Scfufe  natraFit  lib.  11.  N.  D.  cap.  4.  Valerius  Maximot 
lib.l.  Cip.  1,3.  .^  Tiberio  Graccho  sd  colltgium  dttgmum  littira  ftt^^ 
4X  provincitt  mijfa ,  quiym  Jignificahtit ,  /> ,  cum  libros  ad  facra  pofttli 
fertinentes  legtret ,  animadvertijfe  vitio  tabemdculum  cafttuif  comitiit 
aonfularibtiSf  ^ujt  ipft  fecijfet^  ea^ue  re  ab  attguribus  ad  Senaittm  reiMF 
?*  ,  jufu  ejus  C,  Figulus  e  Galiia ,  Scipio  N^fica  e  Corfica  ,  '^^mam 
tidierunt ,  ^  pt  confulatu  abdicavertint.  Adi  fis  &  Plutarci  i  in 
ilarcello  pag.  300.  qoem  locua  tcatat  B,  Biiflbnins  Iof —       x  1. 


Itf  I  ^  B  R     S  E,C  tJ  R  D  C  9.         }»» 

tuxiiret,  77non  juftura  rogatorem  fuiffe  dixcrunt 

Primdm  vide,  ne  in  eum  dixerint,  qui  rogator  ctorT^ 
uriae  fuiffet.  is  enim  erat  mortuus.  id^  antem  fine  divi- 
lationc  conje(9xira  poterat  dicere.    deinde  fortaffe  ca« 
'u;  qui  nuUo  modo  eft  ex  hoc  genere  tollendus.    Quid 
uum  fcire  Etrufci  har ufpices  aut  de  tabemacdo  re<S^^ 
»pto,  aut  de  npomoerii  jure  potuerunt  ?  equidem  af»"  poattH 
cntior  CJ.  Marcello  potitis  ,  qu^m  App.  Claudio  :  qui  *'"• 
imbo  mei  coUegaefueriuit:  exiltimoque  jus  augurum » 
?tfi  divinationis  opinione  principio  conftitutum  fit ,  ta* 
Hen  poftea  reipublics  caufa  confervatum  ac  rctentum, 
XXXVI.  S  £  D  n  £  hoc  loco  plura  in  aliis :  nunc  ba- 
ftenus.    Extema  enim  augutia  »  qua^  funt  non  tam  ar-  75 
^ciofa ,  qu^m  fuperftitiou  ,  videamns.    Omnibus  fer^ 
itvibus  utuntur:  nos  admodum  pauds.    alia  illis  finiftra 
Smt,  alia  nofiris.    Solebat  ex  rac  Dejotarus  «percun-o  fercoa* 
ftari  noftri  augurii  difciplinam  ,  7*ego  ex  illo  fui.    Dii**'**'"* 
immortales  !   quantum   differcbat.^  ut  quaedam  effent 
^am  contraria.    Atque  ilie  iis  ^mper  utebatur  :  nos  »  / 

fiifi  dum  k  |>opulo  aufpicia  accepta  habemus  ,  quim 
Binlt^miis  mimur?  Belticam  rem  adminiftrari  majores    F.  l^ 
^ftrinift  aufpicatd  noluerunt.    quatm  multi  anni  funt» 
c^m  bclla  a  proconfulibus  &  propractoribus  adminiftraa* 
lor  ?  qui  aufpicia  non  kabent. 

^9  Itaque  nec  amnes  transeunt  aufpicatd ,  ncc  tripudio  77 
Kuipicaiitur.    ^<^Nam  cx  acumiiubus  quidem ,  quod  to*> 

tom 

77.  VoH  jufium  rtgdtftm  fmp.1  Ha^ciius  "fxeiifi  ,  rtigatwem 
9f»itiarum^  fed  ea  wot  itk  nimo  cft  PalL  tefpuitqoe  codez  S.lfifto* 
<i(i  necmihi  fitdubium,  natum  inofficiaaAldiB.omaai.  Grwfcr» 

78.  Eg9  ex  illofHi.']  Hoc  modo  cditi  iViftorio  ,  quim  proxim^ 
w  Pal.  pi.  inquo,  tgo  &  Hlosvidi  immortdUs,  namrcc.  tio  tx  illo  fi 
Wf.  ceteri,  ego  dT  iil»$.  «  dii^  quas  le^tiones  {isodu«i  utcooftafct 
|<ugatum,  ^rir^ofV/iM,  circtypogtaphorumcmblen»f  aoamcnH 
Wnaccorumcodicuro,    Uem. 

79.  Ita^me  ncc  amneis  transemt  aufpicato,}  Ita  legeodum  cw» 
«*u.  melioribus  ,  neque  aliter  Aldu»  >  Vi(&Qrius  ,  aliique  :  naa 
*>cpte  Lambinianz  aliquot  edd.  omneis,    Idcm. 

&o.  Ham  ex  aatminiims  tfmdem,^  Noa  vidco  .quid  ioipulctit  ani- 
2"*  nieum  virum  do^iffimum ,  ut  hoc  loco  pio  scnminihiu  ,  Je* 
leict  tdctminibm  %  cum  ira  fcriptum  etiam  fit  apud  Atnobium  Hb. 
'J.  Cttm  inquit :  ^ni  Mminm  difcrimen  0y«ftntts  ffem  pr^fM  fnmim,  ^ 
*\*  &  «X  dcstminitus  4wfiicatis,  Niii  Atte  Fefti  Utum  movic  au^o* 
^U)Cu')us  hxc  funt ,  Snpervacanea  dictbaxurab  atigiirilf*  4vii  qtu  nt 
fi»»t  mmint  vam  mtfijfit,    Urfin. 

Yvv  vvv  vvv  4  tl«  />r# 


3221  D  E      D  I  V  I  N  A  *  1  b  ll  l! 

tum  aufpicium  militare  eft,  jam  M.  MarceBus  iHe  (fs^ 

quies  conful  totum  oraifit ,  idera  imperatdr  ,  idem  aa. 

gur  optimus.    Vhi  ergo  avium  divinatio  ?  quae ,  quo- 

niam  ab  iis  ,  qui  au^icia  nulla  habent,  beHa  admmi^ 

ftrantur ,  ab  urbanis  retenta  videtur ,  a  bellicis  effe  fub- 

lata.    Et  quidem   ille   dicebat :    fi  quando  rem  agcie 

vellet,  ne  impediretur  aufpiciis  ,  ledica  operta  faccrc 

iter  fe  folcre.    Huic  fimile  eft ,  quod  nos  augures  prae- 

cipimus  ,  ^'  ne  juge  aufpicium  obveniat  ,  ut  jumenta 

78  jubeant  dijungere.    Quid  cft  aliud  noUe  moneri  a  Jotc, 

nifi  efficere  ,  ut  aut  ne  fieri  poffit  aufpiciam ,  aut ,  fi 

fiat,  videri? 

XXXVIT/  Nam  illud  admodum ridiculum , <pod 

BCgas  Dejotarum  ,  aufpiciorum  ,  quae  fibi  ad  Poraf»- 

jum  Sxproficifcenti  fada  funt  ,  poenitcre:,  quod,fidcifl 

fecutus  amicitiamque  populi  Romani ,  funOTs  fit  ofi'' 

cio:  antiquiorem  enim  fibi  fuifl*e  laudem  ,  &  gloriam, 

qu4m  rcgnum   &  poflefiSones  fuas.    Credo  id  quidcBi: 

f  «  cotn.  fcd  hoc  nihil  ad  aufpicia.    nec  enim  p  comix  canere 

W#v.  qpotuit,  tt€th  eum  facere,  qu6d  populi  Romanilibcr- 

fl  P.«^«»f  tatem  defendere  pararet. '  ipfe  hoc  fentiebat ,  ficutifea- 

^  "*  fit.    Aves  eventus  fignificant   aut  adverfos  aut  (cob*. 

dos. 

7p     Virtutis  aufpiciis  video  eflc  ufum  Dejotarum  s  qu* 

.   'Jvctat  fpc^are  fortunam  ,  dum  praeftetur  fidcs.  aTCS 

ver6  fi  profpcros  eventus  oftendcrunt ,  cert^  fefdlcrMf' 

Fugit  h  praelio  cum  Pompejo  :  grave  tempus.    dikm 

f.  CXXV.  ab  co :  luduofa  res.   Caefarem  eodcm  tempore  hota 

&  hofpitem  vidit:  quid  hoc  triftius?  Is  ctim  ei  ^^Tro- 

ginomm  tctrarchiam  eripuiifet ,  &  aiTeclse  fuo  Fcr^ 

nicDO 

*  -  •  , 

Si.  Nejttge4ufimim,1  Pal.pr.fc  S.ViaoiisJKtgw  rfu/^uo^i**^ 
piiens  Mfp,  tertius  tamcn  Zc  quatt.  feivant  vulgatum.    Grnt^; 

«1.  Pfjidfcenti  fint ,  pcemtere.]  Ita  Pall.  mclioics.  yiftoiH»' 
fun  feenitere  5  quod  ctiam  in  tcrt.  &  quano ,  fed  non  niroiuw  ig; 
timi  commatis  libris.  Grmer,  Davif.  nondabitat  tamea  qni'!  ^^' 
bcndum  fit  nen  fanitetf, 

Sr.  Vetat  fffeSfdre  fartunam.'}  Palatinorum  quadriga,  «#'***' 
tc  fic  quoquc  piomifcu^  fupra  ufus  aador  nofter.    Gmter-      . 

84.  Tregin§Tum.'\  Vctus  hbcr  habct  Ttochamermn^  ^  l^ 
enim  fcribcndum  frtehmanejaNn  ,  five  XrochmenaTtm.  ^'?J*  jj 
autem  T^oxMnint  iS-»^  raxaT/KO».  Vrfin,  Treginorftm.)  '^^ 
mcUores,  Tfcheunorwn.  reliqui,  Trachamorum.  Grutcr.  ^i"v^ 
{lie  fi  vulgai»  fcnptua  litcris  ftandnm ,  Tfeffnerm  vd  i'*J] 


LiB^lt    Secundtjs.       3x13 

aeri6  liefdo  cui  dediffet ,  eidemquc  detrariftt  Arme- 
aiam  i  fenatu  datam :  cumque  ab  eo  magnincentiffimo 
bo^itfo  acceptus  effet ,  ^jfpoliatum  reliquit  &  hofpi- 
m  ,  &  regem.  Sed  labor  longiiis.  ad  propofitum  re- 
rertar.  Si  evcnta  quaerimus ,,  quae  exquiruntur  avibus  2 
lullo  modo  profpera  Dejotaro.  fin  officia  :  a  virtute 
pfius ,  non  ab  aufpiciis  pptita  funt. 

XXXVIII.-  O  M I T  T  E  igitur  lituum  Romuli  ,  quem  80 
n  maximo  incendio  negas  potuiffe  comburi :  contemne 
rotcm  Attii  Navii.    nihil  debet  effe  in  philofophia  com- 
nenticiis  fabellis  loci.    Illud  erat  philofophi ,  totius  au- 
5urii  primiim  naturam  ipfam  videre  ,  deinde  inventio- 
lem  ,  deindc  conftantiam.    Quae  eft  igitur  natara.quaft 
rolucres  huc  &  illuc  paffim  vagantes  efficiat ,  ut  figni- 
ficent  aliquid,  &  tum  vetent  agere  ,  tum  jubeant,  aut 
cantu ,  aut  volatu  ?  cur  autem  aliis  a  laeva  aliis  ^  dex- 
tra  datum  eft  avibus  ,  ut  ratum  aufpicium  faccre  pof- 
fint  ?  quo  modo  autem  haec ,  aut  quando ,  aut  k  quibus 
inVenta  diccmus  .^  Etrufci  tamen  habent  exaratum  pue- 
nim  auciorem  difciplinae  fuae.    nos  quemi*  '  Attiumne  r  Atinmnd 
Navium?  At  aliquotannis.antiquior  Romulus    &Re-^'»*« 
iJius ,  ambo  augures  ,  ut  accepimus.    An  Pifidarum , 
wt  Cilicum ,  aut  Phrygum  ifta  inventa  dicemus  ?  Pla-  8r 
<^t  igitur ,  humanitatis  expcrtes  habere  divinitatis  iu- 
dores? 

XXXIX,  At  omnes  reges,  populi,nationes  utun- 

J«w.  Sed  ut  duo  Palat,  meliows »  fic  &  MS,  Voffian,  In  quo  vf- 
Jctnx  refidere  Trocnadorum  vcl  TrocmadorHm  ,  quibus  convenientia 
™»  quae  DOtavit  Luc.  Holftenius  ad  Pattiarch.  Roman.  in  Ga- 
•*^4  fecunda.  Gr»»»T/.  Trogmorum.)  Jac.  Gronovio  placct  Tr*o 
iiorum.  Non  mafc.  Vidc  Clir.  CeUarium  Geogr.  Ant.  lib.  iii* 
®|P' 4.  pagg.  105,  III.  At  quum  fit  in  Bal.  aUisquc  nonnuUis 
MSStis  Trachnmorum :  in  PaU.  pr.  fcc.  Voff.  &  Cantab.  Trochimo~ 
t«»5  It^enmTrocmdnorum,  Stfephanus.  TpOK/uot  i^v®' TdKoLrtxof. 
£*«x*»To  «Ti  xAt  TpoKUhroi,  Trocmadorum  vel  Trocnadorum ,  qU06 
Kcenfcnt  Carolns  \  S.  Paulo  GcogrSacr.  lib.ix.  pag.249.  8cLu- 
*3s  Holftenius ,  nulla  ,  nifi  in  Concilioium  quorundam  fuWcri- 
ptionjbus ,  fit  menrio.     DaviL 

*5-  Spotiatum  reliifuit.1  Ciccro  nimis  inftfto  fiiit  in  Caefarem 
aoimo,  quam  nt  hiftdiica  fidc  res  e|us  gcftas  cxponcrct ;  licet 
«nim  Dcjotarum  Trocmanorum  tetraxchia  fpoliarit  Czfar^tamen 
anapl^oribus  eum  locupletavit  ditionibus.  Modeftc  rcm,  narrac 
*»ttor  dc  Bell.  Alcx.  cap.  6S.  At  omnino  vide  Dionem  lib.  x1.11. 
?««.i«3.    Idem. 

Yvv  vvv  vvv  5  ^^  «?' 


3£2^       De    Divinatiohs^  I 

ptt  aafpicBL  Qqafi  ver5  qmdqoam  fit  tam  valde  »q[(d& 
nihil  iapere  ,  vulgare  :  aut  qoafi  tibi  ipfi  in  jadicando 
j^ceat  multitudo.  Quotus  quisque  eft  ,  qui  volupta^ 
tem  n^et  efle  bonitm  ?pl^rique  etiam  fammumbonina  j 
tf  1,  dicunt.  Num  igitur  eorum  frequentia  Stpici  de  fea- 
tentia  deterrentur?  aut  num  plerisque  in  rebos  feqoitur , 
eorum  audoritatem  multitudo  ?  Quid  mirum  ig^tur , 
^^fi  in  omnibus  aufpiciis »  &  omni  divinatione  imbedl- 

^  ^/;        li  animi  fuperftitiofa  ift^  concipiant  i  yerum  difpicere 

^olbqt     Don^pofiint. 

81  Quae  autem  eft  inter  augures  convetiiens  &  conjim« 
^a  co^ftantia  i  ad  noftri  aug^xii  (oiifttetudinem  doit 
Ennius» 

Ckm  unuit  Uvum  h$ni  tfmfefiate  ferena* 
*7  At  Homericus  Ajaz  apud  Achillem  quereos  de  fenh 
citate  Trqjanorum  nefcio  quid,  hoc  modo  uuntiat: 

Proffera  Jufiter  hh  ded^trirfiiilgorihut  ^diu  • 
It^  nobis  finiftra  videntur :  Grajis  &  barbaris  deztn,^ 
meliora.  Qqamquam  haud  ignoro  ,  ^^qua^  bona  fiat, 
finiftra  qos  dicere:  etiam  fi  dextra  fint.  Sed  ccrt^  no- 
ftri  finiftrum  nominaverunt,  extemique  dextrum  tyk 
plcrumque  melius  id.  videbatur.  Haec  qi^anta  cUtieBr 
83  fio  eft?  Quid  ,  qu6d  aliis  avibus  utuntur ,  aliis  fignis? 

t  alitct      alitcr  obfervant  ^  alia  refpomd^Cit  ?^o|i  neccfie  cft  fi^i 

^;  par- 

t6,  Si  in  dmfpiciis  &  in  •mni  iivituttUnt,  ]  SiC  elegtntias  moito 
Cancab^  &  Viftor.  ezhibenc,  quam.Valgg.  fi  in  •mnibus^  iwffitiii 
4t  •mni  divinatiMe,  lUo  eninat  modo  piaepofitionei>  iterace  Tol' 
Ijjuii  moris  eft »  &  vox  mHihus  ,  otiofo  ptoii^  2c  inucilis»  leftf 
f  rstefmictitiir.    Davif, 

17.  K^t  Htmtricus  c/4;av.]  Immo  Utyffes  ,  ut  jam  animadvo- 
terant  aliquoc  viii  do^i.  Suot  enim  Ulyifis  vciba  Ilxad.  1, 23C 
iMnhim,  « 

8S.  ^4  ^M  fintf  ftnifirA  ms  dicere,)  Male  contia  MSStOfQBI 
lidem  Lambinus  edidit ,  f  m  dm/^i  ftuit ,  finiftra,  ms  dim  i  naa 
lifict  finiftnm  qaandoque  mdltsm  denotet  ,  id  tai^en  perpenoiB 
aon  eft.  Virgtlius  Georg.  iv,  7. 

Numind  isva  finunt^  dmdit^ue  vecatus  sAfelle, 
Ubi  Isvd ,  profpeca  Seivtus  &  Philargyrius  interprecanv*'  «nJhos 
accedit  Konius  cap. iv.  $.26S.  \M>ic  in  diveila  quidem  A  ios 
JK.  A.  lib.v.  cap.12.  it^^  uc  cenRO,  peiperam.  Cecte  qi  io* 
e{iu(jitm  uufpiciHm  finiftrum  iatwn  fit  &  prefperum.,  nihii  m  a* 
ca&omanos  aulpicia,  quxbona  func  ,  finiftra  di»0e  i  m 

mmfpieia  juiiftra  pro  mahs  5c  infelicibus  porueiioc  Valerii  ci' 

iDus  lib.  IV.  caj).  7>  2.  &  alii.    Adea(ai  £cftu.s  io  fc4vsm»  » 

JoC  Scaligez  ibi  A«tayit.    Df^vif^ 


L  I  B  fi  R     S  E  C  U,  N  D  XJ  S.  r     Jllf 

firGm  hwum  ,  errore  fufccptum  effe ,  partim  fupcrftir 
tione ,'  multa  faUendo  ?  ^ 

XL.  Atqjjb  his  fuperftitionibus  non  duhitafti 
stiam  omina  adjungere.  i^milia  IPauUo ,  Pe;fam  per-  * 
Se;  quod  pater  omen  accepit :  Caecilia  fororis  filia» 
cdes  fuas  tradere.  Jam  illa ,  Favete  linguis :  &  praero- 
;ativam ,  omcn  comitiorum :  hoc  eft ,  ipfura  efle  con-? 
ra  fe  copiofum  &  difertum.  quando  enim  illa  obfcr- 
rans ,  quieto  Jc  libero  animo  effe  poteris ,  ut  ad  rcm 
;crendam  non  fuperilitioncm  habeas ,  fed  rationem  du- 
jem  ?  itanc  ?  fi  quis  aliquid  cx  fua  re  ,  atque  ex  fuo 
crmone  dixerit,  dc  cjus  verbum  aliquod  apt^  ceddcrit 
^d  id  ,  quod  ages,  aut  cogitabis,  ea  res  tibi  aut  timo-^TCXx^ 
rcm  ▼afferet ,  aqt  alacritatera  ?  ^  **^ 

Cim  M.  Craffus  exercitum  Brundlfii  imponeret ,  qui-  g^  "^ 
lam  in  portu  caricas  Cauno  advcftas  vendens ,  ^9  Cau-  ^ 
ttcas,  clamitabat.  Dicamus,  fi  placet ,  monitqm  abeo 
Craffijm  ,  caveret ,  ne  iret :  non  fui^  periturum ,  fi 
omini  patuiffpt.  Quae  fi  fufcipiamus  ,  pedis  offcnfio 
nobis ,  &  abrtiptio  corrigiae  ,  &:  ftemutamcnta  erunt 
obfervanda.  Sortes  reftant  &  Chaldaei :  ut  ad  varcs 
vcniamus  ,  &  ad  fomnia.  Diccndum  igitur  putas  de 
fortibus. 

^I.  Q  u  I D  enim  fors  eft  ?  idem  propemodum  ,Sf 
quod  90  micare ,  quod  talos  jacere ,  quoa  teffcras.    qui- 
bus^in  rebus  temeritas  &  cafus,  non  ratio  ,  nec  con-*.|n»*». 
fflium  valct.    tota  res  eft  inventa  fallaciis ,  aut  ad  quae-  l^jf  "** 
«um,  aut  ad  fupcrftitionem  ,  aut  ad  errorera.    Atque     ***^ 
yt  in  harufpicina  fccimus ,  fic  videamus ,  darilljmarum 
fomum  quae  tradatur  inventio.    9»Numerium   Suffa- 

cium. 

•9.  Cauneas,']  Hanc  fcripturnm  opinino  damnat  Cafaubonus  acl 
Athehxumiij^  3.  velquoa  alienaab  eo  fono  vox ,  vel  quod  catcat 
«nalogia ,  quum  a  KaSrau  debcat  venireKjtyy*/^ ,  ideoquehicfcri» 
Wnduin  raonet  Caunaas,  ^  Quidquid  id  eft ,  Ciccro  non  ab  Cauni$ 
*olicautbe,  fed  a  CaunoCarica  ea»  arceffit ,  &  dulces  caricas  ia 
«oimohabebat,  quod  vittnaximus  debuitattendere.  Sonosautenl 
^ocum  mirificc  in  illo  circulatorum  clamore  dcflcai  8c  mutari  in, 
«Winibus  linguis  &  urbibus  quis  non  quotidie  cxperitur  ?  Oronov. 

9c,  Micare,]    Vidc  fis  intcrprct^s  ad   Petronii  Satir.  cap.  44» 

s^.  Numerium  Suffucium,-}  Ita  vulgb.  at  Pal.  &  cd.  ^lOt,  Suffit" 
A«»»  fcc  SuMdum,  ttst,  Sftffifiium.  fluait.  Suffifim.  S.Viftori« 
^WiMi^    Grwtci;         " 


3226       De    Divikationb 

dam  Praeneftiaorum  monumenta  declarant ,  honeftii]& 

hominem  6c  nobilem ,  fomniis  crebris ,  ad  exu^emam 

fininzn'  ctiam  rminacibus,  cum  jubcretur  certo  in  locofilicem 

tOmM.   cadere,  perterritum  vifis  ,  irridentibus  fuis  civibus  ,  id 

agere   coepiffe  :    itaque  perfrado  faxo  fortes  erupifTe, 

9*iii  robore  infculptas  prifcarum  litterarum  notis.   h  €& 

£  locos      hodie  «locus  feptus  rcligiosei  propter  Jovis  pueri  ,  qm 

*'"-  ladens  cum  Junone  9i  Fortunae  in  gremiofedcns ,  mam* 

mam  appetens ,  caftidim^  colitur  a  matribus. 

86     94Eodemque  tempore  ,  in  eo  locp  ,  ubi    Fortunse 

nunc  fita  aedes ,  mcl  ex  olea  fluxifie  dicunt :  harufpices^ 

que  dixiife,  fumma  nobilitate  ilias  fortes  futuras  ,  eo- 

)  coqne     rumquejuiru  ex  illa  olca  arcam  efle  fadam  ;  «eaque 

A^^-        conditas  fortes ,  quae  hodie  Fortunae  monitu  toUuntur, 

Quid  igitur  in  his  poteft  «fle  certi ,  quae ,  Fortunae  moni- 

tu,  pueri  manu  mifcentur,  atque  ducuntur?guo  modo 

f,  B.     autem  iftae  pofitae  in  illo  loco?  quis  roburillud  cecidit, 

'  dolavit,  infcripfit?  nihileft,  inquiunt,  quod  deus  effi- 

cere  non  poflit.    Utinam  fapicntes  Stoicos  eflfeciflet , 

ne  omnia  fuperftitiofa  folUcitudine    &   miferia  credc- 

rent  l  Sed  hoc  quidcm  genus  divinationis  vita  jam  com- 

munis  explofit.    Fani  pulcritudo    5c  vetuftas  ,  Praenc- 

ftinarum  etiam  nunc  retinet  fortium  nomen ,  atque  id 

^7  in  vulgus.  Quis  enim  magiftratos ,  aut  quis  vir  iUuftrior 

ijtitur  foitibus  ?  cetcris  vero  in*  locis  fortes  plan^  refti- 

xeruqt. 

92.  /»  robore  infculptas.}  SiC  FaU.  Oflines.  tiAinS.  Yi6t.  infimipti, 
!(ecq>ca  le^io ,  infcHlptis,  iidem  Pall.  ctiam  habcbant  trifui^tt  pio 
vulgato  frM/>(^.  Grutcr. 

^j,  Forttm^t  in  gretnie  fedens  ,  mdmmAm  Appetens  irc  "]  Ita  Pall, 
duomeliores.  nam  tcit.  &  quact.  interponunt,  mamMAm  rutis  apfe^ 
Uns.  S.  yidocis  ,  nedis,  ex  quo  facit  Guliclmius  Opis,  ingenlofiDS 
foKtafle  quam  vecius.  Grsster,  Mammdr»  appeitns.]  Fall.  tert.  qDait. 
mMmam  notis  appetens:  Bal.  noficr,  vetis :  S.  Vidocis  libcrjW/Ji 
ende  }anus  Guliclmius  lcgcbat ,  mammam  Opis  appetens,  loanis 
autem  eft  ea  conje£tura  j  Ops  enim  nihil  habet,  quod  hic  agat»& 
additamentum  illud  ex  fcribarum  liberaHtatc  videtuc  profluxiire. 
Ccite  Gcuterianorum  Codicum  optimi,  mciquc  T(eg,  Cam.  ^  v„, 
X471,  voccm  adfciciciam  non  agnofcunt.    Davif 

5>4.  Eodem^He  tempore  in  eo  loeo  ,  ubi  portuna  nunc  fit  .  eU 

4^c.]  £ft  ^  membranis  S.  Vi^oris,  Sc  Fall.  quatuor.  quippc  a- 
ta  ,  Eodem  tempore  illo  loco  ubi  nunc  Fortuna  fua  ades  eft  ,  mei  ''C 
fMriofem  partem  hujus  emcndationis  admifit  ctiam  cditio  Fc  'i- 
^rii,  non  etiampodciiofcm,  qu£  tamea  meo  judicio  ^'  t« 
.   jeu.    Cruteir» 


LlBER     SECU^MDtJS.  312> 

ientnt.    "^quod  Carneadcm  Clitomachus  fcribit  dicercb  <|iio 
folitum  ,  nufquam  fe' fortiinatiorem  ,  quam  Praeneftc-^^jfjf^ 
Yidiflc  Fortuftam,    Ergo  hoc  divinationis  genus^omit-^^JJ^ 
tamns.  "  mus,^ 

aLIL  At>  Chaldaeorum  monftra  veniamus :  de  qui-omitumii^ 
bus  Eudoxus ,  Platonjs  auditor  ,  in  aftrologia  ,  jndicio 
dodiftimorum  hominum ,  facil^  princeps ,  ftc  ppinatur» 
id  quod  fcriptum  reliquit :  Chaldaeis  in  praedidione ,  & 
in  notatione  cujusque  vitae  ex  natali  die ,  minim^  clfe 
credendum.    Nominat  etiam  Panaetius ,    qui  unus  ^88 
Stoicis  aftrologorum  praedidla  rcjecit  ,  «^Archelaum  &<l  A<cfat« 
Caffandrum  ,  fummos  aftrologos  ilHus  aetatis ,  qua  erat  **!^ 
ipfe ,  cilm  in  ceteris  aftrologiae  partibu,s  excellerent ,     *''^ 
noc  praedidHonis  genere  nOn  ufos.    Scylax  Hahcamaf- " 
feus ,"  fnniiiaris  Panaetii ,  excellens  in  aftrologia  ,  idem- 
quc  in   regenda  fua  civitate  princeps  ,   95totum  hoc 
Chaldaicum  praedicendi  genus  repudiavit. 

Sed  ,  ut  ratione  utamur ,  omiflis  teftibus ,    fic  ifti  89 
difputant ,  qui  haec  Chaldaeorum  natalicia  praedida  de- 
fendunt.    Vim  quandam  effe  ajunt  fignifero  in  orbe, 
qui  Graec^  i^tohotxo^  dicitur,  talem  ,  ut  ejus  orbis  una- 
quaequc  pars  alia  alio  modo  moveat   immutetque  cce-        • 
lum  ,  cperinde  ut  quaeque  ftellae   in  iis    finitimisque  £^^^ 
partibus  fint  quoque  tempore  :  eamquc  vim  vari^  mo-  r,cx"x?ii^ 
veri  ab  iis  fideribus ,  quae  vocantur  errantia.    Ciim  au- 
tem  in  eam  ipfam  partem  orbis  vcnerint,  in  ^m  fit  or- 
tus  ejus ,  qui  nafcitur;  aut  in  eam  ,  quae  cdnjundum 
aliquid  habeat ,  aut  confeaticns  :  eatriangula   illi   6c 
quadrata   nominant.     Etenim   ^^ciim   tempore    anni 
tcmpeitatumque  ,  coeli  Convcrfioncs   commutationcs- 

que 

9$.  Tottm  hoc  Chalditicum  prddicendi  lenus.']  Mediam  vocem  noa 
habet  Keg.  nofter  ,  nec  ea  videtui  neceflaiia  ,  cum  Tuliium  de 
.  Genethliacis  ageie  fatis  conftet.  Quandoquidem  veto  o-a^ttviUc 
Ciceio  (ic  ftudiofiffimus  ,  nec  ^  vuJgata  le^ione  lecedant  ceteii 
Codices,  hanc  omiifionem  Libraiio  malim  tribueie  ,  quam  leli* 
9U0S  libros  Gloflematis  poftulare.    Davif. 

96.  Cnm  ttmfort  anni  tetnpefiatHm^He  cali  eonverfiones  commuta^ 
tiotuscjue  tanta  fia»t.'\  Hxc  natatoie  quidem  Delio  carenc :  fed ,  ut 
opinor ,  in  Librarios  a  Cicerone  culpa  eft  transferenda.  MSSsi 
Keg.  Sc  Cantab.  exhibent }  cum  tempore  anni  cali  converfiones  tem- 
pe^atumpue  commutationes  tantttfiant  acceffu  Jieltarum  &  rtcejfu,  Un- 
^  i  niu  iallor  ,  legendum  ;  cum  cali  converfiones  tempeltatumijuf 
smmiifa$i9ntf  tmn  fim%  meffn  fteiUrm  ^reeejfu  3  dckro  piorfiji 

(ej»' 


^%xi       De    t)iviNATioi<is 

que  tantse  fiant  acceiTu  dellarum  ,  &  receiTu ;  ciim^ 
ea  vi  folis  efficiantur ,  quae  videmus :  non  verifimile  ib- 
liim ,  ^  etiam  vcrum  efle  cenfent ,  perinde  ,  utcum- 
que  temperatus  fit  aer ,  ita  pueros  orieiites  animari 
atque  formari ,  ex  eoque  ingehia  ,  mores  ^  animum, 
corpus ,  adionem  vitae  ,  cafus  cujijsque  ,  eventusqoe 
fingi. 
XIjjIII.  O   BELiRATtONEiift  incredibikm  !  non 

90  cnim  omnis  error  itultitia  eft  dicenda.  Quibus  etiam 
Diogenes  Stoicus  concedit,  lliquid  ut  praedicere  poffinti 

^^^f*duntzii2it  fquali  quisque  natUra  ,  &  ad  quam  quisquc 
-  ^""^•maxime  rem  aptus  futurus  fit.  Cetera ,  quae  profitcan- 
tur ,  negat  ullo  modo  poffe  fciri :  etenim  geminoram 
formas  elTe  fimiles ,  vitam  atque  fortunam  plerumquef 
difparem.  97Procles  &  Euryfthenes ,  Lacedaemoniih. 
rum  reges ,  gemini  fratres  fuerunt. 

91  At  hi  nec  totidem  annos  vixerunt:  anho  enim  PrcicH 
vita  brevior  fuit ,  multumque  is  fratri  rerum  geilarum 
gloria  praeftitit.  At  ego  id  ipfum  ,  quod  vir  optimiM 
Diogenes  Chaldaeis ,  quafi  quadam  praevaricationei 
concedit,  nego  pofTe  intelligi.  Etenim  ciim  ,  ut  ipfi 
dicunt ,  ortus  nafcentium  luna  moderetur ,  eaque  aniffl- 
advertant  &  notent  fidera  natalicia  Chaldaei,  quaecun^- 

que 

tmport  anni ,  quod  fefifum  tuibat,  &  mflrgini  pximitus  adfaiptoot 
▼idetui,  ne  temfefintum  nobis  latei^t  poteftas.  Au^oxis  iaaeisatf 
hoc  roodo  plana  fit  &  aperta.    Dttt/tf, 

$7.  VroclHs  &  Euryfihenes.}  Qim  ab  Hcfodoto  hic  idem  flomi* 
aetuc  n^oKXMc ,  ^  Stiabone  autem  notTpoxxitr;  addacor,  utfaincel 
^pud  Hecodotum  omiflam  fuifle  Uucam  ^  I.ibnino  ,  qux  uipa 
XleLrpoK\H  nomen  obducenda  fuic ,  &  Cx  «-pokxm;  fa&um  efle  « 
lcribcietui  n/>0KX)t;.  Vrfin,  Procius  &  Eur.}  Teiminationem  M 
atciibuo  teiminationicafusinceiti,  quifequitur,  Procli^  fivcTol' 
lius  cum  fecundum ,  five  teitium  habuetit ,  unde  librarii  hanc  p 
mum  cafum  finxeiunt.  eos  enim  hic  hzfitafle  appaiecnocabiiiM 
cx  MS.  Voinano ,  ubi  quum  ab  coiteftiice  manu  eflcc  exaiataiB 
Trodes ,  fextz  liteix  fupeifcciptom  v.  Hinc  veiius  elegi»  Hrwai 
Trocles  &  Eurjtfihenes,)  Cum  primus  hoium  ,  Straboni  (cui  flucu* 
chus  in  Lycurgo  pag.  40.  addi  poteft^  natT^oKAMc  nuncupctui; 
conjicit  Urfinus  ,!  cx  compendiaria  fciibendi  ratione  natum  eile 
Ptoclem.  Sed  inanis  eft  ea  fufpicio  3  hunc  enim  Proclem  appel' 
lant  non  modo  nofter  &  Heiodotus  ,  fed  Paufaniar  "'= —  'aU' 
con.  cap.  I.  ApoUodoius  Bibl.  lib.  II.  §,  z,'^  Poxp  sAb* 

fiin.  lib.  I.  $.  25.  aliique  :  ut  ex  iis  emendaodos  c oaein 

&  Plucaichum  multo  fit  vetifimilius.  De  Procle  &  Euiyil  neri' 
|eas  licet  Joan.  M^tfim  l^cg^i  ^COfl!  W2\  10$  x|t    i^    aT* 


^e  lanas  junda  videantor :  oculoram  Maciffimo  feDfa 
ttdicant  ea  ,  qux  ratione  atque  animo  videre  debe- 
xint.  docet  enim  ratio  mathematicorum  »  quam  ifiis 
lotameffe  oportebat»  quanta  humiliute  luna  feratiir»  '«  ^ 
erram  paeni  contingens ,  quantum  abfit  ^  proxim^i 
^ercurii  ftella ,  multo  aatem  longiiis  k  Veneris » deinde 
lio  intervallo  diftet  l  fole»  cujus  lumine  colluftrari  pu- 
atur.  Reliqua  ver6  tria  intervalla »  infinita  6c  immen- 
if  i  fole  ad  Martis,  inde  ad  Jovis  »  ab  eo  ad  Saturni 
tellam ,  inde  ad  coelum  ipfum »  quod  extremum  atque 
iltimum  mundi  eft.  Quae  poteft  igitur  contagio  exin-  91 
bito  paeni  intervallo  pertiner^  ad  lunam  ,  vel  poti^ 
id  terram  ? 

XLIV.  QoiD?ci!kM  dicunt  id,  quod  iiis  dicere 
lecefle  eft ,  omnes  omnium  ortus ,  quicumque  gignan- 
9ir  in  omni  terra  ,  qux  incolatur  ,  eosdem  efle  ,  ea- 
kmqueomnibus»  qui  eodem  ftatu  coeli  &  ftellanim 
H^tiruQt,  acci^ere  neceiTe  efte:  nonne  ejusmodi  funt, 
tit  ne  cceli  quidem  naturam  interpretes  iftos  coeli  nolfe 
^ppareat?  cum  enim  illi  orbes ,  qui  coelum  quafi  me- 
dium  dividunt ,  &  adfpedum  noltrum  definiunt  i  Graei- 
ps  h}K^T9q  nominantur ,  ^  nobis  finientes  rediilimdi 
toominaripoffunt,  varietatem  maximam  habeant,  alii* 

3ae  in  aliis  locis  fint,  neceffe  eft  ,  ortus  occafusque  fi- 
^ctiun  non  fieri  eodem  tempore  apud  omnes. 
.  Qu5d  fi  eoFum  vi  coelum  modo  hoc,  mod5  ilIo93 
Jnodo  tempcratur:  qut  poteft  98eadem  vis  effe  nafcen- 
Nm/dim  coeli  tantafit  diffimilitudo  ?  iu  his  locis,  qus 
^os  incolimus  ,  poft  folftitium  Canicula  exoritur  ,  & 
^wdem  aliquot  diebus :  apud  Troglody tas ,  ut  fcribitUr, 
9nte  folftitium  :  ut ,  fi  jam  concedamus  aUquid  vim 
^oeleftem  ad  eos  ,  qui  in  terra  gignuntur  ,  pcrtinere  ; 
ponfitendum  fit  illis ,  eos  ,  qui  nafcuntur  eodcm  tem- 

S>fc.  poffe  in  diffimiles  inciderc  «naturas  propter  coeliS  gen«n*^ 
^  ffimilitudinem.  Quod  minim^  illis  placet.  volunt  enim  ^^^^ 
uli,  onmes  codem  tempore  ortos,  qui  ubique  firit  nati, 
^dcm  conditione  nafci. 

XLV, 

.  $t«  Bddm  vis  4ff0  ttafcMtiMm,'}  Ita  quidem  MSStL  Sed  legen- 
***.yi4etur  m4««»  vis  efft  in  nafcinres  ,  vcl  eadim  vita  ejfe  hafcew 
*"|p».  Vidftcapp.  41,  45.  Aliter  quidcm  fcnfum  coromodum  cx- 
9mn  oequ^o  \  nifi  forfan  ,  quod  baud  veti  eft  difilmile ,  vox 
^^^^LibxaiiginmccAfcatmemblciaa;   Z)4v//I 

99.  V4 


^ 


3230         D  E     D  I  V  1  N  A  T  I  O  >l  E 

caviiL     ^^^'  ^  ^  ^  ^"  ^  ^^"^^  dcmcntia  cft ,  99ut  in  ilia»J 

-..mis  motibus  mutationibusque  coeli,  nihil  intcrfit  ,  qui 

^  vcntus ,  qui  imbcr ,  quac  tempdlas  ubiquc  fit  ?  quarum 

rcrum  in  proximis  locis  tantac  diffimilitudines  faepe  fimt, 

ut  alia  Tufculi ,    alia  Romae  cveniat  faepe  temneftas. 

Quod ,  qui  navigant ,,  maxim^  animadvertunt ,  cum  in 

h  promun- fleAcndis  ^^promontoriis ,  ventorura  mutationcs  maxi- 

^P^        mas  laepe  fentiant.    Haec  igitur  cum  fit  tum  fercAitas 

^"*^*       tum  pcrturbatio  cceli ,  eftnc  fanorum  hominum ,  hocad 

nafccntium  ortus  pertincre  uon  dicere :  qUod  non  ccrti 

pcrtinet :  illud  ncfcio  quid  tenue  ,  quod   fcntiri  nuJlo 

modo  ,  intelligi  autcm  vix  potcft  ,  quac  k  luna  ,  cete- 

risque  fideribus  coeli  tempcratio  fiat ,  diccre  ad  pucro* 

rum  ortus  pertinerc  ?  Quid  ?  quod  non  intcUigunt ,  fc- 

ininum   vim  ,  quae   ad  gignendura    procreandumqae 

plurimum  valeat ,  funditus  toUi ,  mcdiocris  erfohs  dl? 

quis  enim  non  videt  ,  6c  formas ,  6c  mores  ,  &  plcros- 

que  ftatus    ac  motus '  cffingcrc  a  parcntilMJs  libcros? 

quod  non  contingcret ,  fi  hoc  non  vis,  6c   naturagi- 

gnentium  efficeret ,  fcd  tcmperatio  lunae  coelique  mo-. ! 

dcratio. 

P5     Quid.^  qu6d  uno  &  eodem  temporis  pundo  nati;  • 

diflimiles  &  naturas ,  6c  vitas ,  &  cafus  habent :  parmn'* 

:declarat  ne  « declarant ,  nihil  ad  agcndam  vitam  nafcendi  tcmpus 

^''^•^^^'^pcrtinere  ?  nifi  fort^  putamus  ncmincm  codem  tcmpore 

ipfo,&  conceptum,  &  natum,  quo  Africanum.    Nam 

quis  igitur  talisfnit? 

p5    XLVI.  Q  u  t  D  ?  illudne  dubiapi  eft  ,  quin  molti ; 

cilm  ita  nati  cifcnt ,  ut  quaedam  contra  naturam  dcpra- 

vata  habercnt ,  reftituerentur ,  &  "  corrigcrcntur  ab  na- 

*     tura,  ctim  fe  ipfa  rcvocaffct,  aut  arte  ,  aut  medidni? 

aut  quorum  linguae  fic  inhaerercnt  ,  ut  loqui  non  pot 

fcnt» 

99.  Vt  in  maximis  mMus,]  Sicedidi  exalusdc  {exeomnibosedt- 
tionibos  ante  Giuteram ,  a  quo  nefcio  qul  abolita  cft  przpefitiOi 
certefine  caufa,  dc  fozfan  infcio.  Iniia  MS.  Vofll  ut  cditioaes  Vi* 
Aom  aitt  arte  atque  medicina,     Gionov, 

I.  Carrigerentur  a  natura  •—  aut  arte  at^Ue  medicinajj    .  ^ 

medicina,  quaii  fcilicet  flis  noneifec  medicina!  Nos  igituiM  ti» 
VoiT.  dc  Vi6^or.  fccuti  fumus.  Sed  &  lefciipferim  corriger         ^t^ 

•uatura^  cum  fe  ipfa  revocajfet^  aut  arte  at^fue  medicina»    N: ■** 

dam  vitia  tenejtis  corporibus  infita  ,  cum  robuftiores  &  yalL     ftf 

fadi  fumus ,  ipfa  aacQia ,  ncdicta4  (xoo  adhibita »  cor '  ^ 
cmeadat«  Davif.- 


L  t  »  £  R     S  E  C  U  N  0  U  S.  3231 

fcnt,  caefcaipello  rcfe<aaB  lib.ertrentur?  MuM  etiaflina- 
turae  vitium  meditatione  atque  exercitaitibnc  fuftule-  ?.,  ^ 
runt;  ut  Dcmofthenem  fcribit  Phalcrcus  ,  ciim  rho 
diccrcnCquiret,  exercitatiofle  feciffe,  ut  planiffim^  di- 
cercr.  qu5d  fi  hfct  aftro  ingcrierata  &  tradita  cflent, 
auUa  res  ea  mutire  poffet.  Quid  ?  diffimilitudo  loco- 
ram  ndnne  'diflimiles  horainum  procreationes  habct  ? 
quas  quidcm  pcralrrcre  oratione  facile  eft  :  quid  in- 
ter  Iitdos  &  Perfas  ,  *  JEthiopas  &  Syros,  differat , 
corporibus ,  animis  :  Ut  incredibilis  vatietas  diffimili- 
todoque  fit. 

Ex  quo  intdligitnr  ,  plus  terrarum  fitus  ,  qjuim  3  lu-  97 
nse  tradus  ad  nafcCndum  valere.  Nam  quod  ajunt , 
quadringcnta  &  feptuaginta  millil  annorum  in  pcricli- 
landis.  cxpcriuftdi^que  pueris,  quicumque  effent  nati, 
Babylonios  pofuiffe,  fallunt.  fi  enim  cffet  faditatum; 
BOQ  effet  defitum.  fieminem  autem  habemus  audorem» 
5Qi  id  aut  fieri  dicat ,  arit  ftdura  fciat. 

XLVII.  ViDESNB,  mc  non  ea  dicere  ,  quae  Qr- 
neades,  fed  ea ,  quac  princeps  Stoicdrum  Panaetius  di- 
icrit.^  e|o  autem  etiam  hoC  rcquiro  ,  omnesne  ,  qui 
Caiincnn  pugna  cccidcrunt ,  uno  aftro  ^  fucrint,  Exitus  *F  <*?* 
?nidem  omnium  unus  &  idem  fuit.    Quid  ^  qui  inge-  ^"^ 
ftio  atque   animo    *fingularcs  ,   ,4num  aftro  quoque  1  fi',jg, 
>>&o?  quod  enim  tempus  ^  quo  non  inntimerai^cs  na**nafcunW 

fcan-  Ar;y.  & 

2.  t^hiopAt  ir  Syros,  ]  Editio  Viftorii  t/£ihiopds  Syros ,  neqoe 
i^erS.Vidoris  aat  Fall.duo  meliores.  Gmter.  Et  t/^thiopas.^i  la 
Mgatis  deeft  pcima  vox,  quam  nos  ex  Bal.  Canc.  Ven.  147 1.  8c 
^or.  adjecimus.  Alioqui  cum  plures  Codices  dent  u£thinfiu^ 
^s^  expundis  conjundionibus,  legi  polfit  inter  Indos\  Perfys  , 
^hiopAs^  Syros,  Rem  ipfamtetigit  Seztus  Empiricus  Fyrrhon. 
^pot.  lib.i.  pag.  17.     Davif. 

3.  tuna  traatts.']  Pal.  tres  &  S.  Vi£kOiis  taifus.  Jec.  aSus^ 
^mque  prarpoCtierim  vulgatoj  jGlntter:..  Lun^  txa^us*}  In  S.  Vi^ 
wrislibro,  Keg.  Cantab.  6c  Fall.  tribus  eft  Lma  tadus ,  in  uno 
Cjitur  aSus.  Sed  nec  vulgata  ,  'tiec  harum  ledionum  alterutra 
nhi  placer.  Cum  ?iio  doaiflimo  Joan.  Clerico ,  malim  ,  Lttn^ 
^<f  9  ut  fiipra  cap.  44.   eodtm  fiatm  cali  &  fieliarum  natos  duir* 

4.  Ifum  afiro  ^mefue  mto?  ]  Editt.  Ven.  1471.  6c  Bad.  reprsfeiif 
tnt,  «^m  tmo,  quod  Lambino  placuit.  Sed  perinde  eft  ,  hoc  an 
to  modo  legas.  In  eo  veco  quod  vir  -  ille  doftus  fupra.  dederit  4 
^ftattfHe  animo  Jhgularesnafcuntmr  ,  hjmd  addiGUat  UOHtAC^ 
iC6f ;  i^CC  14  ftip^cxacmum  ^agitat  oratio.  Idmi 

Xfi9s  ^Kn  9fnii  $\  P> 


V      . 


i 
p%i      De    Divinatiowe 

fcantur  i  at  ccrtfc  fimilis  ncmo  HomerL 

98     £t  9  £  ad  rem  pcrtinet ,  quo  modo  coelo  afiedo; 

compofitisque  fideribus  quodque  animal  oriatur :  sva* 

kat  id  neceiTe  eft  etiam  in  rebus  inanimis.   quo  qoii 

dki  poteft  abfurdius  ?  L.  quidem  Tarutius  FirmanoSi 

familiaris  nofter »  in  primis  ^  Chaldaicis  rattonibus  eradi* 

tus »  urbis  etiam  noftrae  natalem  diem  repetcbat  ab  iis 

Parilibus ,  quibus  eam  a  Romulo  conditam  accepimas; 

Romamque »  in  jugo  cum  eflet  luna  ,  natam  eue  dic^ 

bat ,  nec  ejus  fata  canere  dubitabat. 

y.cxxix.    .  O  vim  masamam  erroris  l  Etiamne  urbis  natalis  dies 

.99  ad  vim  flellarum  6c  lunas  oipertinebat :  fac  ia  poeio 

m  pMtmc-jeferrc,  cxqua  aflfedione  coeli  primum  fpiritura  duxe- 

^JJ^*^'     rit.    num  hoc  ih  latere  ,  aut  in  caemento,  cxqota 

urbs  eflfeda  eft ,  potuit  valere  ?  fed  quid  0ura  ?  quotidic 

refelluntur.    Qu^m  multa  ego  Pompcjo  ,  quim  m^ 

CtzSo ,  quam  multa  huic  ipii  Caefsui  a  iGhaldasis  dida 

B  4/1V       mcmini^  neminem  corum  "nifi  in  fenedute  ,  nifidfl* 

aifi  feiu     mi ,  nifi  cum  claritate  effc  mbriturum  ?  ut  mihi  pc» 

rum  videatur,  quemquam  exftare,  qui  etiam  nu&coe* 

dat  iis,  quorum  praedidft  quotidie  videat  re  &  eve&*. 

^         tis  refelli. 

100     XLVIII.  Restant  doo  divinandi  gcncra:qi» 

habere  dicimur  k  natura ,  non  ab  arte  ;   vaticinaiidi  & 

fomniandi.    De  quibus,  Quinte  ,  inquam  ,  fi  placetj 

differamus.    Mihi  ver6,  inquit,  placet.  his  enim,  qu^ 

adhuc  difputafti ,  prorfus  aflfentior  2  .&  ,  verfe  ut  loquar, 

quamquam  tua  me  oratio  confirmavit ,   tamen  etiam 

mca  fponte  nimis  fuperftitiofam  de  divinatione  Stoico- 

lum  fententiam  judicabam  ;  ac  me  Peripateticorum  ra- 

tio  magis  movcbat ,  &  vetetis  Dicaearcht,  &  cjus,  qi» 

litmc  florct ,  Cratippi ,  qui   cenfent  cflfe  in  menttoiJ 

hominurti  tamquam  oraculum  aliquod  ,  ex  quo  fiitDil 

praefentiant ,  fi  aut  furore  divino  mcitatus  animus,aBt 

4  fomno  rclaxatus ,  folute  moveatuf   ac  I&cri.   His  de 

/  r  . 

f.  Valtdt  id  mcifs  efi  itinm  m  nhrs  indnimis.^  Atqw  Vidoflfln 
edeie  videmas  necejfe  e/i  nen  in  beminibm  felum ,  verm  M^ 
«tiam,  idque  ipfam  ex  codice  Voffiano  adferipiit  patei.  ^    ^* 

6.  Chaidaieis  literis  eruditus,'}  Veteres  libxi  Cbaidaieis  t  ^f 
babent :  quod  lecepL  libei  etiam  Democsiti  pbyiicr ,        ^ 

A^(^  iaf«iip($M  ciat ;  nt  tcadit  Plo&cacs  jA^am  ir  '     f^ 


LtBER     SECtJHDtri.        3233! 

{eheribus  qufd  fentias  •  &  quibus  ea  rationibu$  infirme$» 
mdirc  fane  velim.    Quae  ctim  ille  dixifTet ,  tum  ego  iot 
'urfus  quafiab  alio  principio  fum  exorfus  dicere.    Non 
gnordj  inquam  ,  Quinte  ,  te  fcmper  ita  fenfifle  ,  ut 
le  ceteris  divinahdi  generibus  dubitares:  ^ifta  duo  ,  fu-o  ita 
wis  &  fomnii,  quae  a  libera  mente  fluere  viderentur^^lJf  •''•*' 
>robares.  ^^^; 

XLIX.  Dic/^M  igitur  de  iftis  ipfis  duobus,  generi- 
>iismihi  quid  videatur,  fi  pri^s,  rStoicorum  conclufio    ^-  *• 
•ationis,  &  Cratippi  noftri,  quid  valeat ,  videro,    Di- 
afti  enim  ,  &  Chryfippum  ,  &  Diogenem  ,  &  Anti- 
>atrum  concludere  hoc  modo,    Si  funt  dii ,  neque  an- 
t^  dedarant  hominibus ,  quae  futura  fint :  aut  non  dili- 
gunthomines:  autj  quid  eventurum  fit ,  ignorant:  aut     .  ,   ^ 
ndftimantnihil  Pintereffe,  hominem  fcire,  quid  fitfu-hominj^ 
tomm :  aut  non  ccnfent  effe  fuae  majeftatis ,  praefignifi-  Davif. 
caiehominibus,<JU3e  fint  futura:^aut  ea  ne  ipfiquidem 
flii  fignificare-^ouunt. 

Aut  neque  non  diligunt  nos  :  funt  enim  benefici ,  loi 
lenerique  hominum  ainici :  neque  ignorant  ea  ,  quae     * 
»b  ipfis  conftituta  &  defigtiata  funt :  neque  noftra  ni- 
kil  intcreft  ,  fcire  ea  ,  quae  futura  funt ;  erimus  enim  ' 

Cautiores ,  fi  fciemus :  neque  hoc  alienum  ducuht  ma- 
}eftate  fua;  nihil  eft  enim  benificcntia  praeftantius :  nc- 
^ue  hon  poffunt  futura  praenofcere,  non  igitur  dii  funt , 
toec  fignificant  nobis  futura :  funt  autem  dii :  fignificant    - 
^go.    £t ,  non  ,  &  fignificant  futura  ,  nullas  dant  no- 

bis 


-  ,  7.  StH€§nm  c^ndnfio  mitnis.  3  Htc  eft  oido  in  hac  fecHadi  cafu» 
^DJuafta  iteiatione  Ciceroni  probatus  ,  ut  jam  olim  edidit  Vi- 
^iius  &  Heivagius ,  non  Stoicorum  rationis  conclnfio  ,  ut  ex  aliii 
.pniienis.  id  piobavit  ipfe  au£bor  fupra  in  principio  ^Hornm  fitsdi^ 
Hf*»^i.  Tale  eanum  fida  adulatio  dominorum.  Talc  lib.  f  •  ad  Famil. 
^^ft*  7*  propter  aliqtsorum  opinionm  fua  cupiditatis,  CopuUtiva» 
4oam  prcmifit  idcm  Viftorius,  ex  MSto  non  notatur.  Gronov, 

«.  Ujw  m  ne  ipfi  ifuidem  Diifignificars  poJfunt.'\  Mihi  hoc  totum 
^ftra  videtui  inculcatum  ;  quoifum  enim  iteretur  3  cum  idem 
«gnificet  td  quod  dixtt ,  auttfuiet  eventurum  fit  ignorant,  F.  Manut» 
«luftsa  prorfus  eft  vit  doftilfimus  5  prsteiqtiam  enim  quod  h«c  lc- 
Jpnturetiamlib.i.  cap.|«.  aliud  eft /^«•rtfrr  5  iWwdi  fignificare  nom 
H^  Moti  procoIdnbi9  furdiqoe  muita  fcitint,  qos  dechiiaie  nonL 
Jwruiit  5  8c  ab  iis  ftat ,  aut  potius  cx  coram  fcntentia  loquitut  , 
Ciceio ,  qui  ^«n  poflfc  negant ,  uc  illa  (it  \  Diis  tcium  (uturaium 

fiWfiwtio»  o$viA  ^  ^  ^. 

^XX  Xff  Af  XX9S  a  h  9&. 


5134  J^  E     b  I  V  I  K  A  f  ^  O  N  t 

q  fignifi-  bis  vias  ad  <i  figuificationum  fcientiam  ,   frufira  enim 

^Davir^     fignificarent :  neque  ,  fi  dant  vias  ,  non  eft  divinatio: 

IQ^  eft  igitur  divinatio.    O  acutos  homines  !  quam  pauds 

verbis  negotiura  confedum  putant  ?  Ea  fumunt  ad  con- 

cludendum  »  quorum  iis  nihil  conceditur.    Condofio 

autem  rationis  ea  probanda  eft  ,    in  qua  ex  rebus  non 

dubiis  id,  quod  dubitatur,  efiicitur. 

•  L.  V I D  E  s  N  B  Epicurum  ,    quem  hebetem  &  ru- 

dem  dicere  folent  Stoici,  quemaamodum  ,  quod  inna- 

tura  rerura  omne  efle  dicimus  ,  id  infinitiim*  effe  con- 

cluferit  B  Quod  finitum  eft  ,  inquit ,  habet  extremum. 

X  «//( »0»   Quis  hoc  non  dederit  ?  quod  'autem  habet  extremum, 

habent       [^  cemitur  ex  alio  extrinfecus,    |ioc  quoque  eft  conc^ 

autcm.       dendum.    At ,  quod  omne  eft ,  id  non  cemitur  ex  alio 

T.  cxxx.extrinfecus.    Ne  hoc  quidem  negari  poteft.    «Nihiligir 

?  P"*"f  M  ^^^  ^^^  habeat  extremum  ,  infinitum  fit  neccffe  d/ 

igit.  nihd  videsne,  ut  ad  rcm  dubiam  conceflis  rcbus  pena»- 

Ldmk»         ^"  • 

'   *  104     H<>c  vos  dialedici  non  facitis :  nec  folitm  ea  non  fa- 

•     mitis  ad  concludendum  ,  quae    ab  omnibus  conc^ 

dantur :  fed  ea,  fumitis ,  quibus  conceifis ,  nihilo  nu- 

t  cfficiatisgis  «efficiatur  quod  velitis.  Primtim  cnim  hoc  fumitis? 

^'*'A^^'  ^^  ff^^^  ^"  >  henefici  in  homines  funt.    Quis  hoc  v^obis 

tuuAfiS'.     (jabit  ?  Epicurusne,  9qui  negat ,  ^uidquam  dcosnec 

alieni  curare ,  nec  fui  ?  an  nofter  Ennius  »  qui  magBO 

plaufu  loquitur ,  affentiente  populo  ?  / . 

Ego  deum  genus  ejje  femfer  dixi  ty  dicam  cc^mm 
Sed  eos  non  curare  opinor  ^  quid  agat  humanumgem» 
£t  quidem  ,  cur  fic  opinetur ,  rationem  fubjidt.  Sed 
nihil  eft  neceffe  diccre.,  quae  fequuntur.  tantum  iat  A 
jintelligi,  id  fumere  iftos  pro  certo ,  quod  dubium  coo-  i 
troverfumque  fit. 
XOS     LI.  S  B  Qjj  I T  u  R  porra^  >  Nihit  deos  ^ncrare ,  fud 

9,  Slui  mgat ,  aliquicquam  Jeos.l  ^- edidi  cz  admooittt  pflns, 
dc  quo  fatis  fupia  ,  quum  vulgo  mgtif  quicijuam.  Grooo?.  Afij^ 
ouid^iMm  Deos  nec  alieni  curare  nec  fui,"]  jac.  GiODOvius  TOCCffl  ^ 
'  &am  ,  aliqmd(juam  ,  intruiciat ,  quam  nos ,  iubcotibul  softut 
MSStis ,  cjcclmus,  vcteicmquc  lcdionem  leduximus.  £ttt  ':eai  : 
£picuii  KVfiei  Sd^A ,  «ro  /ustxeiiucit  kx}  dpBnprcv  ovrt  ^vto  v  **'  ' 
Tce  2;^8/r,  ourt  aKhpt  9rce^*;^fiy  , ,  pxo  illius  cnim  fentcntU  ^f*' 
^mouirt  «^^fAttrtlM  xott  ^potriJ^a  fA.axAfieriirt,     Vidc  *• 

Lacmum  lib,  Xf  f.  77v  ^  »ofti«m  iib,  i.  N.  Pf  ««f        ^ 

Davij;^  ^     ^    .     . 


■> 


IrlBEft     SeCTTKDUS;        gt^f 

SmuM  finiMbni  c$nft$tMtM.    H!c  ver5  quanta  pugna  eft 
dodiffimonim  hominum  »  negantium  eife  hsec  k  diis 
immortalibu3  conftituta  ?  At  »0^r4  inttrefi  ^fcire  ,  ea  v  4/;;  (cuf 
quae  eventura  fint.    Magnus  Dicaearcfai  liber  eil ,  ncfci-  qux. 
ire  ea  mdius  efle,  quim  fcire.    ><>  Negant  id  eiTe  alie- 

num 

10.  NegMt  enim  id^efft  nlitnum  mnjefiiUis  dtontm  ,  fciticet  camfks 
•mnim»  intrefpicere,']  Appaiec ,  hzc  prsecedentibus  eife  attexenda, 
locumque  jta  coirigenaam  :  Negant  etiam  id  ejfe  alientm  majejtdtie 
deorm»i  fiHicety  cj^as  omnium  introfpicere,  <juo  cnim  ordine  Chry- 
fippus,  Dtogenes  &  Antiparer  xationes ,  cuc  diWnatio  eflet ,  attu« 
wnnt.$  eodem  otdine  eas  ipfas  xationcs  conatut  Cicero  confutare. 
^egtt  etiamy  inqttic »  id  ejfe  alienmn  majeftatis  detrttm  eafat  emmum 
mnfiicere ,  upnftnutf ,  (juafi  dicat :  Maxime  eft  alienom  majc* 
natis  deorum  ca(as  omniom  intxofpicere  ,  ut  videant ,  qu^  cul- 
^ue  conducat.  &  dixit  eafas  potiiis  qu^m  demts ,  ut  humilitate 
^€tbi  mafor  efiec  iionia :  domos  enim  piinei^  vin  habitaie  fo* 
wit,  cafas  nofl  folenc »  qiiz  agieftiuai  propns  iiint.  Didionem 
wtem  iliam,  fcHicet ,  ita  accipimus ,  ut  pec  ixoniam  poiita  fic» 
aoa  ut,  id  efty  fignificet.  Ke^ue  majejlate  lego ,  pro  majejtatis  ; 
<im  alienus  etiam  generandi  cafu  conjungatnf  :  ut  lib.  x.  de  Fin» 
51.  S«/i  alienufn  pittet  ejns  ejfe  dignitatis_y  quam  mihi  quisque  tri' 
^it,  £c  fle  Univeriitate :  Naturam  fagiemem  i  &  ejns  copulationit 
^ienetif,  Ec  SaUuftius  in  Catil.  cap.  ^U  Domus  X).  Brmi  prepinQua 
f*^  f  neque  altena  c^njitii  prepter  Semproniam.     £t  Lucxetins  iib^ 

,  ^  ■  ^Atienaque  pacis  eerum» 

*t  ibideni  infta  ;^f  1 063 . 

Nee  tamen  hac  ita  fntit  aliantm  rtrum  eUitna* 
t«MaQutins.  Canfat  emnium  sntrtfpicere,}  Qaias  kgendum  cenie| 
l^autius,  nam  omnes  libii  habent  caufas,  Lambin.  Negant  enim 
¥  ^lfe.}  Intei  haec  veiba  ,  5c  fuperioia  ^uam  fcire  ,  deeft  quiddai^ 
l^c,  Seefuitur  Dees  ea  nebis  prajignijicare.  Negant  iidem,  Deinde 
lcgcndum  ,  ajunt  enim  &c,  Debet  igitui  hic  notaii  ftellnla,  &  ita 
plim  jafleiam.  Lesmhinus,    Negant  id,  ejjh  &c,  Lambinus  heicmulcft 


^ium  intrefpicere,^  Faulli  Manutii  conjeftuiam  ,  qui  cafasy  non 
^f^i  >  legit ,  ^difcrte  fiimat  Fal.  fe^.  In  leliquis  Vi&otium  no- 
ntosque  Codices  fequimui ,  licet  de  conftxu&ione ,  quam  pio- 
Fpgnat  vii  doftiflimus  ,  dubitari  non  pofldt.  Ac  Lambinianis  ad- 
vtaineQtis  nihil  eft  opus,  ii  modo  locum  xefte  capiamus  i  pxior 
tniiQ  pai,  ^  Philofophoium  >  quoium  conclufionem  cationis  ex- 
fonit  hoftei  ;*  pofterioc  ^  ipHus  Ciceronis  ,  eoium  fententiam  1 1* 


^Kcr  EpicQxci  xidebant  potius  ,  quam  timebant  ,  «»11114  phviden^ 
?***  6*  cegitantem  &  animadvertentem  ,    <Sr  mw  4d  ft  fertinerf 

J(P(K  Kxx  Ktfte  I  .    /'«r 


3^3^       Db-  DiviyATiOME 

s  cM&i    imin  majeftate  deoram  ,  fdlicet  'cafas  omniam  intit? 
^*»  fpiccre ,  .ut  videant  quid  ariqac  condocat.    Neqnc  w» 

po(runty«/jifr4  frM^fcere,    Negant  poffe  ii ,  quibus  doq 
placet  efle  certum ,  quid  futurqm  fit. 
106     Videsne  igitur ,  qux  dubia  i  fint ,  ea  *  fumi  pro  ccrtis 
y  fiint«//V.j|tqnc  conceffis  ?  deindc  contorquent ,    &  ita  conclih 
fpfo5™/i?    dunt:  Nan  tgituf  ^fitnt  dii  ,  nec  figkifiamt  JkturAiA 
•  iliid-'    ^^^  }^^  perfcdum   arbitrantur.    JDkinde  affumoBt; 
/«»'.-         Sunt  autem  dii :  quod  ipfum  non  ab  omnibus  concdi- 
P.  B.    tur  :  SignificAnt  trgo,    Ne  id  quidem  fequitur.  poiTant 
enim  non  fignificare ,  &  tamen  effe  dii :  ■  ■  nec  fi  fig»- 
ficent,  non  dant  vias  aliquas  ad  fdentiam  fignificatioi& 
b  homini-  At  id  quoque  poteft  ,  ut  non  dent  i>homini ;  ipfito* 
wDtvif,  bcant,  cur  enim  Tufcis  potius,  quam  Romanisdamit? 
c  nondantNec  fi  «dant  vias,  nuUa  eft  divinatio.    Fac  daredcos:i 
M.  var.    q^Q^  abfurdum  eft  :  quid  refert ,  fi  acdpere  non  poffo" 
f  )^'f!yj?  nius?  Extremum  eft  ,  «^£^  igitttr  divin^tio,    Sitcia^ 
*****^  "•  mum :  effedum  tamen  non  eft.    ex  falfis  enim  ,  nt » 
ipfis   didicimus  ,  verum  effid  non  poteft.    jacct  jf 
tur  tota  condufio. 
X07     LII.  VsNXAMus  nunc  ad  optimum  viram ,  ftW' 
liarem  noftrum  ,  Cratippum.    Si  fine  ocnlis  ,,  inqa^ 
non  poteft  exftare  officium  &  munuy  oculorum  ,  P', 
funt  autem  aliquando  oculi  non  fungi  fuo  munerc :  9°^ 
vel  femcl  ita  eft  ufus  oculis ,  ut  vera  cemcrct ,  is  Itfb^ 
ciiniin     efenfum  oculoram    vcra  cementium.    Item  igitur>fi 
#^-         fine  divinatione  non  potcft  officium  &  munus  ^V^^' 
tionis  exftare ,  poteft  autem  ,  cum  quis  divinationcffl 
habcat ,  errare  aliquando ,  nec  vcra  cernerc  :  fatis^ 
aa  confirmandam  divinationem  ,  femel  aliqi4d  ita  oc 
divinatum ,  nihil  ut  fortuito  cecidiffe  videatur.  funt  ao- 
tem  ejus  generis  innumerabilia.  effe  igitur  divinatioocffl 
confitendum  eft.    Fcftiv^    &    brcviter.    fed  cum« 
iumpfit  quod  voluit,  etiam  fi  facilcs  nos  ad  conccdaJ- 

dum  habuerit:  id  tamen,  quod  affumit,  co^ccdi  vm 

inodo 

ffttdntem^  eMrhfim  irplmHm  negotii  Demm.    Vciba  fdflt  t^^^  r 

D,  lib.i.  cap.  ao.  Vidc  fis  Minucu  Felicif  Ofta?.  cap.  10.  «  ^ 

fti  cap.  6i,  Ddvif,»  ,  t  fM 

II.  Nec  ,  Ji  fignipcent ,  nen  demt,^    Vnlgg.   d^re  ,  qnod  i«8W» 

Srorfus  turbat  vitiatque;  namque  verba  funt  philofdphomin>|j** 
aiim  icfcUit  Ciceto.  Vidccap.  49.  No$  igitur  veterem  codi«J 
fflcmi  fumus,  quem  memoiat  qttidcm  Lambinus  \  jta vudsa^ 
ipon^btcmpetapt,    Idem.  ^^ 


Il  I,B  E  R     S  E  C  HJ;K^  U  8«        Jl^y 

Bodo  poteft.    Si,  ^inquit,  a]ji]uando  ocult  peccentyioS 
.amen,  quia  tcA^  aliquando  viderint ,  ineft  in  iis  visf  aliqoaii-: 
fidend^    Item  »  '^fi  squis«femel  aliquid  ^dixerit,  is^^o^inqait 
itiam  ciim  peccet ,  tamen  exiftimandus  fit  habere  vim  5**"^, . 

LIIL  Vi-DE  ,  qusefo  ,  Cratippe  nofter  ,  qusim  fintnatione 
fta  fimilia.    nam  mihi  non  videnturp    oculi  enim  vera  vci^^4/<»>^ 
^rnentes»  utuntur  natura  atquefenfu:  animi  fi  quan-P.CXXZU 
to  vel    vaticinando  vel  fomniando  vcra  viderunt,  ufi 
unt  fortuna     atque  cafu.    Nifi  fort^  conceifuros  tibi 
auftimas  eos,  qui  fomnia  pro  fomniis  habent,  fi  quan- 
|o  aliquod  fomnium  verum  evaferit ,  non  id  fomiitd 
iceidiue.     Sed  demus  tibi  iftas  duas  fiimptiones ,  ea , 
quae  kiiifAmv»  appellant  dialedici:  fed  n03  Latin^  loqui 
pnalumus:  >3praefumptio  tameat  quam  srp^AiiJ^iv  iidem 
Vocant ,  non  dabitur. 

Aflumit  autem  Cratippus  hoc  modo:  Sunt  autem  in- 169 
aumerabiles  praefenfiones  non  fortuitae.    At  ego  dico 
livdlam.    Vidc,  quanta  fit  controverfia.     Jam  affum* 
ptione  non-conceffa^nuU^  conclufio  eft.  At  impudcn- 
H»  fumus,  qui,  *ciim  tam  t^erfpicuum  fit,  non  conce-'  ^nod 
iamus.    Quid  eft  pprfpicuum  r  Multa  vera  ,  inquit ,  *"'• 
evadere.    Quid,  quod  multo  plura  faUa  ?  nonne  ipfa 
vatietas ,  quae  eft  propria  fortuoae  .  fortunam  effe  caa- 
fam  ,  non  jiaturam  ^docet?  deinde,  fi  tua  ifta  conclu-  k  ciTedo- 
fio ,  Cratippe ,  v?ra  eft :  (tpcum  enim  mihi  rcs  eft)  non-  «f  Orwr.  ^. 

ne     '• 

XI.  Si  qmh  ftm$l  ali^ttid  dtxiriu}  Volgati  in  hunc  nsqne  diem , 
§^'9»id  tn  divinati^ne  dixerit,  {ed  delevi  gloifulani  illam  aoi^lodtate 
l^aiatioi  pami*  ubiejus  nec  vola,  nec  yeftigium.  &/upranotavi, 
dxttrt  idcm  cife  aaod  prddicere,  Giuter.  Si  ^ms  femel  aii(jMid  dixe^ 
'''V.]  Sic  abrurdimme  dedit  Giutecus  ez  Pal.  primo.  Nimirum  i/- 
undi  verbo  pr^duendi  vim  competere  putavit  vir  ilte  do£^us,  qupd 
pUnefalfumeft  Sc  incongmum.  Bal.  veteres  editi  teprxfentant» 
f  f^is  femcl  Aliquid  in  divinatione  dixerit  :  Reg.  autem  Sc  Cantab. 
Aabent  ^tf  c/mW/W.  Abundat  utraque  przpofitio»  legendumquc* 
^  ^ttis  femel  Aliqmd  divinationc  dixerit,  Ablativus  modum  dcno- 
tat.     Davif, 

iji.  Praftemftio  tamen^  quam  Trpoy.n-^tv  &c,^  Si  libros  noftros  >  8c 
S.  Viftoris  ,  imb  fi  editos  i  Viftorio  ,  Sturmio  ,  Camerario  ,  fe- 
quifeuri  rcfcribendura  erit  plane  pr^/f»/f» ;  quod  item  repofuiflcm, 
Jj"  itcraflct  Cicero  linca  fcquenti.  Grteter,  Prafumptio  tamen.]  In 
MSStis  8c  Vcn.  1471.  cft  przfcnfio  ,  quod  tantum  non  rccepcrat 
^ivitcius.  At  omnino  ictincnda  eft  lc£tio  vulgata  9  piout  ipfa 
^ox  jTfixn^^  fatis  iupcrque  demonftrat.    Davif. 

X9(X  9(XX  xxs  4  14«  S^ 


5x3?     De    Divihaticnk 

ne  iatelUgis  eadem  ml  pbfle  8c  harafpiees  »  &c  ftdgan^- 

tores ,  &  interpretes  oftentorum ,  6c  augures  ,  dc  foiti* 

legos,  Sc  Chaldseos?  quorum  generum  nuUuin  «ft  ,  ex 

quo  non  aUquid»  ficut  prsedidum  fk  ,  evaferit.     £rg6 

aut  ea  quoque  genera  divinandi  funt ,  qux  tu  rediffimi 

improbas:  aut,  iieanonrunt,  noninteUigo,  corhxc 

duo  fint ,  quae  reUnquis.    qua  ergo  ratione  haec  iadu* 

cis  ,  eadem  iUa  poffunt  effe ,  quae  toHis. 

1  iQ     LIV.  Q  u  I D  vero  habet  audoritatis  furor  ifte ,  quem 

Jvocas     divinum  Uocatis,  ut^  quae  fapiens  non  videat ,  ^  vi- 

MS,.        deat  infanus,  &  is,  qui  humanos  fehfus  amiferit  ,  divi- 

hos^ifitecutus  iit  ?  SibyUae  verfus  obfervamus  ,  quos  ilia 

toens  fudifte  dicitur.    Hquorum  interpres  nupcV  fal& 

f,  B.     quaedam  hominum  fami  didurus  in  fehato  putabatur, 

eum,  quem  re  vera  regem  habebamus ,  appeUandanl 

^uoque  effe  regem  ,  fi  falvi  efie  veUemus.    Hoc  fi  A 

m  libris ,  in  quem  hominem ,  &  in  quod  tempos  eft  ? 

calUd^  enifh ,  qui  illa  compofuit ,  perfecit ,  ut ,  quod- 

cumque  accidiuet ,  praedidtum  Videretur,  hominum  & 

temporum  definitione  fublata.       0 

|il     Adhibuit  etiam  latebram  obfcuritatis ,  itt  iidemyetfiis 

aU^s  in  aliam  reth  poffci  accommodari  viderentur.  Non 

efle  autem  illud  carmen  furentis ,   ciim  ipfum  poema 

dcdarat  (eft  enim  magis  ^rtis    &    diligehtiae  ,    qisam 

incitationis    6c  motus)  tum  vero  ea  ,   quae  «Jcpo^«%K 

dicitur,  ciim  deinceps  isex  primis  verfus  Utteris  aUqiii^ 

connei^itur,  ut  in  quibusdam  Ennianis  ,  ^^qud,  EmuMs 

fim 

'  14.  J^^rifm  interpres.1  L.  Cfltta;  de  qno  Sactooius  in  Ju^  Ctfi 
faisTCtbis  :  Percnbuh  fantA,  L,  Cattam  xvvirum  fimtentiam  iiStr 
rumt  ut,  ifueniAfn  lihris  fatnlU?us  cmtineretur  ^  Parthos  uiB  a  r^ 
nonpejpt  vinci  ,  Cafir  rex  appellaretur,  Ex  quo  Ciceionis  loa» 
illuftiatuc  ,  &  fimul  intelligitut ,  Sib^lUnis  libxis  interpietaodii 
Xvviros  pixfbiiTe.    P.  Manut. 

15.  ^siprimis  verfus  Utteris,)  Lege  verfunm  dnpcTtX'^^»^^^  ^ 
eft  latio  ,  ut  piima  veifuum  litteia  totiiis  caiminis  mentem  atqoe 
lententiam  'lepnefentet.  Auguftin.  Civ.  Det  lib.  xviii.  cap.  21. 
Ftaccianus  -'  Gracum  nehis  codicem  proteUit  ,  carmina  effe  dicons  Si' 
hylla  Erythrad  ,  tdfi  oftendit  ^uodam  toc»  in  capitibus  verftm  tdi' 
nem  iiterarum  ita  fe  babentem ,  ue  hac  in  •»  verlfa  ieierensur  ,  wk 
y.firoi  ©fou  Tiec  ^oerxp,  Etiam  nunc  exfiiant  ii  verfus  in  <  tio- 
tini  Orat.  ad  San&oram  coetum  cap.zviii,  Similimodo  i  m9- 
dianus  aliique  omn^  ,  qni  nugacis  iftiusdiligentiasinc  eo» 
ieliquciunt.     Davif. 

16.  ^4  Lnnitu  ficit.}  Puto  ho^  induccndum ,  ut  glol..     pK* 


1 

L#  I  B  E  It     S  C  C  C  H  D  U  S.         313^ 

mt.    id  ccrtb  magis  ell  attenti  aniiDi,  quknfurentis. 

«Atque  in  Sibyliinis  "7cx  primo  verfu  cujusque  fen-nz 
sntiae  prfmis  litteris  illius  fententise  carmeh  ^mne  prx-  m  ifiqoc 
Bxitur.    Hoc  fcriptoris  eft,  «non  fureniis  ;  adhibentis^*"'^^.'*'- 
iiligentiam ,  non  infani.  Quamobrem  Sibyllam  q^i^iemjjj*^^* 
spoiitam  &  conditam  habeamus,  ut ,  id  quod  prodi^fmi^ltU 
am  ed  k  majoribus,  injuilu  fenatus  ne  legantur  quidemL^»^.' 
Ibri,  valeantque  ad  deponendas  potiiis,  quam  ad  fufci- 
4endas  religiones  :  cum  antiltitibus  agamus ,  ut  tquidvis 
>otius  ex  illis  iibris,  quam  regem  proferant,  quemRo-^  patiea- 
Bae  pofthaec  nec   dii  nec  homines  elfe  opatiantur.        tur  4///;  * 

LV.  A  T  M  u  L  T I  faepe  vcra  v^ticinati ,  ut  Gaffandra,  i  13    *. 

^^Jamqne  fnari  magnOi         ..: 

Eademque  pauUo  p5ft : 

■9  EheH  videte.  — " 

Num  igitur  me  cogis  etiam  fabulis  credere  ?  quae  de- 
ledationis  habeant ,  quantum  voles :  verbis ,  fentcntiis  ^ 
numQris  »  cantibus  adjuventur :    aud^oritatem  quidem 

nullam 


•  * 


«ftkntis  veibi.  P.  MMUit.  ^s  Ennim  fenitj]  Eiprefll  quod  erat 
^  Falt  alii  in;ilunt,  i^.  Ennins^  de  quo  videatui  Heni.  Stephaous 
in  Schediafmate  Januarii  fui.  Claiiflimus  vii  Claud.  Futeanus  iil- 
l«c  habebat  pro  (paiiis.    Gruter, 

17.  ^tijue  in  Sibyllinis  ex  primo  verfu  cujtts^ue  fententia.l  In  msi- 

^^cnpto  cft  ,    §x  pimi  T/#r/w.  Urfih.     Bx  primt  verfu  cujus^ue 

fememis   frimit  iiterisf  illius  fententis    Mrmen  ^r.]     Pal.  pr.  noa 

ignofcit  ,   primis  titeris  illiui  fententid,  &  lefipiunt  Cinc  aliquid 

falfi.  quamvis  in  prioiibus  omnia  force  nondum  emaculata.     Fu- 

teanus  adnotarat ,  lepertum  in  vetcti  lcripto  ,  ex  primis  verfuum 

tl^4'**  feutmtis  literis  y  vidcndumque  Dionyf.  HalicarnalCcam, 

Hbioi.  Antiq.R.on).Sc£nfebluminoiationeadChiiftianos.  Gmr^. 

«*  prtmo  verfu  cujus<fue  fententi^  ^imis  litteris  iilius  fententis  car^ 

^enemne  pr^etexitur.}  Pal.  pr.  8c  Cantab.  fton  agnitis  primis  litterh 

^tltus  fementis ,  habcnC  tintum  ,   ex  ptime  verfu  eujus<jue  fententia 

^"«e»  omne  prdtexittir,    A  vulgatis  non  recedunt   Rcg.  aut  Bal. 

niu  quod  hic  verfum  pie  verfu  repiarfehtet.    Liber  Futeancus  dat, 

**primi$  iferfuum  cHJusque  fententis  iitieris,     Optime  quidem,  oc 

ttiihi  videtur  ;  *&  ita  conjecit  Auiatust    Totu|ti  igitui  locum  mu- 

tatione  ItnflRmi  fic  conftitueiim :  Ex  primis  verfuum  cujusque  fen^ 

^i*  litteris   iilius  fententis  cetrmm  emne  pertexitur.    Hi«c  «-/^t*' 

•^''«c  *f*7r%7rct)iuivoi  i>Jty'j(OVTeit  tjlc  KthHjULivdLtt  eric^oc/^tftrf  ,queni- 

admpdun,  ex  Varrone  tradic  Diony&us  HalicaraalTeas  lib.  iv.  cag. 

•».     Oavif, 

18.  Jamtjm  mari  magHo.^l    Tocum  carmen  videre  licet  lib.  i« 
f^P.  ?i.    Idem. 

19.  Ehen  vidttc:\  Adi  lib.  i.  cap.  5«.    Idem. 

Xxx  XXX  XXX  $  ao.  ^. 


924^        X>E     DlVlNATIQKB 

3*;  cimi.  nulkoa  debcmus »  nec  fidem  commenticiis  rebtis  ft^uti^ 
gere.    Eodemque  modo  nec  ego  PuUicio  nefeio  cid, 

f  ited»  occPMarciis  vatibus,  nec  ApolIiDis  operds  credendom 

^         exiftimo:  quorum  partim  fiaa  aperte  ,  partim  efiiimi 
temer^,  numquam  ne  mediocri  quidem  cuiqoam »  non 
modo  prudenti »  probata  funt. 
¥14     ^Q^^^^  inquies  :  ^c^remex  iUe  de  clafie  Coponiiy 

H  Qaii     nonne  ea  praedizit ,  quse  fada  funt  ?  Ille  vero ,  &  ea 
iL    quidem ,  quae  omnes  eo  tempore ,  ne  acciderent  tim^ 
bamus.    cadra  enim  in  Thcflalia  caftris  collata  audieba* 
mus :  videbaturque  nobis  exercitus  Csefaris  &  audacis 
plus  babere,  quippe  qui  patriae  bellum  iQtu]iiret;^&  ro 
boris,  propter  vetuftatem.  Cafum  autem  prcelii,  nemo 
iioflrum  erat ,  quin  timeret :  fcd  ita  ,  ut  conftandbns 
liominibus  par  erat^non  aperti.  Ule  autem  Graecus  quid 
mirum ,  fi  magnitudine  timorfs  ,  ut  pletumque  fit ,  i 
confiantia ,  atque  k  mente  ,  atque  a  fe  ipfe  difceffit  i 
qna  perturbatione  animi»  quae,  fanus  ciim  eflet,  time^ 
bat  ne  evenirent ,    ea  demens  eventura  eile  dicebat, 
Utrum  tandem ,  per  deos  atque  homines  !   magis  v^  ; 
lifitnile  efl ,  vefanum  remigem  ,  an  aUquem  no(biini>  < 
qoi  ibi  tum  eramus »  me  ,  Catonem  »  Varronem  ,  Co- 1 
|K)ntum  ipfum »  confilia  deorum  immortalium  *■  pedjfA- 
cere  potuiflc  ? 
2|r     LVI,  S  E  D  j  A  M  ad  te  venio » 

'•^San^e  Apollo,  ^lqm  umbilicHm  €$rt$fm  tfrrarm 

Unit 

20.  7(tmex  ille  tU  eUjfe  CofmiL^  De  quo  fupia  tib.  i.  cap.  32. 
Xiavi^ 

21.  Perffncere  petnijfe.]  Si  antiquos  libros  iequi  opoitet ,  loD^ 
«fia>  csoiietui  &  melioi  forte  fenieutia.  habent  enim  S.  Vi&onsi 
cen^^all.  quatuotrr/f>/W^:recundu$picterea,  refpicere  nenfetm^t, 
Oroier»  Ce/tfilia  Deorum  immertdlium  perfpicere  potHiJJe,1  Keg.Jlofier> 
tepiterei  leliqui  cum  Fali.  omnibus  ,  £c  Ven.  1471.  refpictre;  nec 
Crutero  judice,  pqor  orietui  inde  fententia.  £go  vero  in  Hztt- 
A  Sam  coatraria  ^  naro  mihi  videtur  illorum  Codicum  \cdio 
inepta  prorfus  &  incommoda  ^  quum  vulgata  (It  rei  c<>nvcniea$t 
jiec  omntno  mutanda  ,  licet  Librarli  quidam  doimita"  et 
iMQiNhil  aberrarint.     Davif, 

2se.  O  fanUe  KApollo.l  Prima  liteta  verfus  ekpungenda  \  ot 

£iir  trochaicus  y  quam  ut  cum  Lambino  reicribamus  carr..  ie> 

cundocontra  libios,  1^M</c/74<r/N;>^r/?/>io/4.  Gruter.    yafiUe^  />.J 

Vulgg.  0  fan^e  ^polU,  Cum  igitur  horum  verfuum  »  prou  tR 

lecepta  kdio  >  pcimns  fit  Jambicus  o^onadus,  alcei  vexo  ro- 


LlBElt     SECtJMBUS.       3141 

XTnJe^/uper/luh/a  frimum  ^^ftvA  evafit  vox  fhra.    t  bdtjif^ 
Tuis  eniiH  oraculis  Chryfippus  totum  yolumen  implevit  ^«»W 
partim  falfis  ,  ut  ego  opinor ,  pactim  cafi}  veris,  '^ut 
fit  in  omni  oratione  faepiflim^;  *^paitim  flexiloquis   & 
obfcuriSy  ut  interpres  egeat  interprete  »  &  fors  ipfa  ad- 
tbrtes  referenda  fit;  partim  ambiguis ,   Sc  quae  ad  dia-     ^  B. 
lcidjicum  5  deferenda  fint.    Nam  ciim  fors  illa  edita  eft  ^a  G!i^°* 
DpulentiflSmo  rcgi  Afiae ,  aiii,  dcfc- 

Croe/us  Halympenetrans  magnam  pervertet  opum  vim  :  tcniz  fiii| . 

hoftium  yim  fefe  perverfurum  putavit ,  pervcrtit  autem  '  *''• 
fuam. 

Utrum  igitur  eorum  accidiflct,  verum  oraculum  fuif-  Xi6  1 
fet.  Cur  autem  hoc  credam  umquam  editum  Crcefo? 
^ut  Herodotum  cur  veraciorem  ducam  Ennio  ?  num 
minils  ille  potuit  de  Croefo  ,  quam  dc  Pyrrho^fingere 
Cnnius?  quis  enim  eft,  qui  credat,  ApoUinis  ex  oracu-t 
lo  Pyrrho  efle  refponfum  ? 

jlje  te^  JEacida^  Romanos  vincere  poffe. 
Frimtim  I^atiQ^  ApoUo  numquam  locutus  eft.    deinde 

iftji 

chaicus;  D.  Ifambinus,  ut  ut(!rque  paribus  incederet  pedibus  ,  ii) 
lecundo  legit  >  unde  hzc  fuperfiiti»fa,  Sed  fcopum  tetigit  Giute« 
xus,  quidelendam  ftatuit  iUam  eiclamandi  pajticulam  ',  odona- 
zios  enim,  ot  docuit  eraditiifimus  Bentlejus,  haud  lecipit  Tiagoe- 
liia.     Dayif, 

2}.  i^i  Mmhilicum  terrarunk  certttm  obfidesj]  Obtirtes  eft  tn  mano- 
lcri^o ,  &  ita  fcriptum  eft  apud  Varxonem  in  iibris  de  Lingua 
Xatma.    Vrfin,  * 

24.  S4va  evafit  vox  fera.']  Junior  ,  conjiciebam,  fdpe  evafit  vex 
foras,  nunc,  malo  aliquid  noaintelligere,qu^m  indulgeredivina- 
tioni  qualicumque;  quskm  debere  ingeniis  melioris  do6trinx  fruge 
iaturis  ludibrium.    Grmer, 

2$.  Vtfit  in  tmni  oratitne  fdpijfime  ;  partim  fUxHo<juis  ]  Idemha- 
iiolabar ,  ut  fit  in  partim  flexilojuis  j  omiflis  roediis  ,  tanquam  ik 
nianu  interpolatorum.  nunc  taceo.    Idem, 

26,  Partim  flexitoquis "]  Ao^oic  ,  unde  Ao^i^t  di£^us  eft  Apollo* 
Marius  Mercator  Subnot.  in  fccipt,  JuHani  cap.  vi.  1(0^0  fi  fimpls- 
titer  ir  non  dilemmatm ,  tan/juam  ad  Crctfum  &  Fjrrhum  LoXras» 
{unus  etenim  erroris  fpiritus)  ^oejueris,  Suidas  :  Aofjjto  0  'Aaraxx»?, 
•  Xofw  i*.j  tiTroTriuveov'  Ko^eHc  y-t^  tfjiftr^rvjiro , 

Kp67*^@^  ^AXw»  ^idt^Ac^  iuL%y4.\m>  upx*^  x-srxxucu, 
Decantatiffimum  eft  refponfum  ,  qnod  ,  poft-  Herodotum  lib.  r. 
capp.  $3,91.  roemoiant  Lucianus  Pfeudom.  Tom.  1.  pag.  775.  fc 
Jov.  Trag.  Tom.  II.  pag.  139.  MazimusTyriusDilT.ii.  pag.  94.  £a- 
lebins  Przp.  Evang.  lib.v.  capp.  20, '21.  Tbeodoretus  Theiap.  x* 
fig'  X39.  aliique  taotum  noa  inoumeri.    Ddvif 

27.  Ssm 


3*4*  D  B     D  I  V  I  N  A  t  I  O  K  E 

ifta  fors  inaudita  Graecis  cft,  pratterca  Pynlu  tpmpon-' 
bns  jam  Apollo  verfus  fa&rc  dcficrat,  poftrcmb, quan: 
qaam  femper  fuit,  ut  apud  Ennium  cft, 

—  fl$lidum  genus  Macidarum ,  / 

Bellifotentet  funt  niagi\  ^7  qukm  fapienttpetentts: 
f  j(///am-  tamen  hanc  tamphiboliam  vcrfus  intelligcrc  potuiflct, 
phibolo-     vincere  te  Komanos ,  nihilo  magis  in  fe ,  quim  in  Ro- 
f^-ut    ^^^os  valere.    Nam  illa  amphibolia ,  quae  Croefum  de^ 
fSm        ccpjt ,  vel  Chryfippum  potuiiTet  fallcre.    haec  vcro  nc 

jUh^       Epicurum  quidem. 

'  117  LVII.  Sed,  qjuod  caput  cft  ,  cur  ifto  modojam 
oracula  Delphis  non  cduntur,  non  modd  noftra  aetate, 
fed  jamdiu,^?ut  modo  nihjl  poffit  cfTe  contcmptiJK? 
Hoc  loco  cum  urgcntur ,  cvanuiffe  ajunt  vctuftate  vim 
loci  ejus ,  unde  anhelitus  ille  terrse  ficrct ,  quo  Pymii 
incnte  incitata  oracula  cderet.  Dc  vinQ ,  aut  falfamenr 
to  putes  loqui ,  quse  cvanefcunt  vetiiftatc.  de  vi  loa 
agitur ,  neque  folum  naturalj ,  fed  ctiam  divina :  qu» 
quo  tandem  modo  cvanuit  ^  Yctuftate , '  inquics.  Qa« 
yetuftas  eft ;  quae  vim  divinam  conficere  poffit  ?  qma 

flcxzxiii.  tam  divinum  autem  ,  quam  afflatus  cx  tcrra  mentcm 
ita  movens,  ut  cam  providam  rerum  futujran^m  efficiat, 
i;t  ea  non  mo^o  cernat  multo  antd ,  fed  ctiam  numcro 
verfuque  pronuntiet  ?  quand6  autem  ifta  vis  cvaniiit  ? 
an  poftquam  homines  mintis  crcduli  effe  coegerunt  ? 
118  Pemofthenes  quidem  ,  qui  abhinc  annos'propeccc. 
fuit,  jam  tuin  0tXt7F7ri^stv  Pythiam  diccbat ,  id  cft, 
quafi  cum  Philippo  facere."    hoc  autem  c5  fpe(ftabat , 

f  Ex  qao  ut  eam  a  Philippo  corruptam  dicerct.    ^  quo  licct  p»- 

ptt*.  ftimarc ,  in  aUis  quoque  oraculis  Delphicis  aliquid  noa 

finceri  fuiffc.    Scd  nefcio  quomodo  ifti  philofqphi,  fc 

.         '  pcr- 

27.  §luAm'fapientid  potefAes,'^    Sic  plcrique  libri  5  fcd  Ycnimoi 
~  fiptemtipotentes  f  itaquc  cft  in  Venctis.     Eft  cnim  vcrfus  HctoiCHs: 
Bellifotentes  funt  tnAgi*.  tfuam  fapientipotentes,      Ctmcr. 

2t/  Jam  Ht  pejjit  nihil  efe  contemptiHs,]  Manulcriptus  iiber  haW 
i$4k}am  m  nihil  pojfit  ejfe  contemptiut:  iiralto  autem  cft ,  taiftm  i^ 
Mt  ttihil  &c,  \Jtiia,  Sed  jam  dtH  ,  jam  »t  nihiL]  Mctuo  i  cus 
mstla  Uboicr  intcrftin£kioac,  fitque  vitiofioi  quam  habctuj  *"* 
Jal.  pr,  &  tett.  fed  jamdtH  tantwnmodo  jam  ut  nihiL  ncq.i«  *? 
quastus,  nili  quod  adhuc  infarciat ,  fed  etiam  jamditt.  S.  ^  1"* 
fed  jam  diu  tantttmmodo  utnibil&e».    Viftotius  vulgavit ;        [*^ 

^u ,  ut  mbiU  Giutcr.    Imttio  apud  hunc  palam  legitii;  .      ''  < 
m  mod$  nibil*  CxoAOV^  '  '         Wic 


LiJ»Eit    Secun  d  tj  SL       ^243 

perllitiofi,  &  psen^  fanatici »  quidvis  malle  videntur  » 
guam  fe  non  ineptos.  EvanuiiTe  mavultis  »  &  exflin- 
^um  cffe  id ,  quod  fi  umquam  fuiffet  i  certc  aeternum  ^ 

eflet ,  quam  ca »  quae  non  funt  credenda ,  non  crcderCr 

LVIIL  SiMiLis  eit  error  infomniis:  qu6rumqui-ii9       , 
dem  dcfenfio  repetita  quam  long^  efl  ?  divinos  animos 
cenfent  effe  nofiros ,  eosque  effe  tradps  extrinfecus, 
animorumque  confentientium   multitudine  completum 
cfle  mandum:  *9hac  igitur  mentis,  &  ipfius  divinitate' 
&  conjundione  cum  extemis  mentibus,  cerni  quae  finf 
futura.    Contrahi  autem  animum  Zeno  ,  &  quafi  labi 
putat  atque  concidere  ,  &  ipfum  cffe  dormire.    Jam 
Pythagoras  &  Pkto  locupletiflimi  audores ,  quoinfo- 
mnis  certiora  videamus  ,  praeparatos  quodam  cultu  at*  \ 
que  yv&xx.  pfoficifci  ad  dormiendum  jubent.  ^baquidem 
Pythagorei  utique  «abftinuere  :    quafi  vero  eo  ciboxabftin«t 
mens,  non  venter  infletur.    Sed  nefcio  quomodo  nihil^'r?*^ 
tam  abfurd^  dici  poteft ,  quod  npn  dicatur  ab  aliquo'*"** 
philofophorum. 

Utriim  igitur  cenfcmus  rformicritium  animos  per  yfe no 
ne  ipfos  in  fomniando  moveri,an,  ut  Democrituscen-.y  f*^™^ 
fet  ,  cxterna  &  aiventicia  vifione  pulfari  ?  five  enim'Pp  ^j^** 
fic  eft',  five  illo  modo  ,  videri  poffunt  permulta  foiti- 
tiiantibus  falfa  pro  veris.    Nam  &  navigantibus  mpveri 
videntur  ea ,  quae  ftant :  &  quodam  obtutu  oculorum 
duo  pro  uno  lucernae  lumina.    Quid  dicam  ,  infanis  / 
quid,  ebriis  qu^m  muka  falfa  videantur  }  quod  ^i  ejirs- 
modi  vifis  credendum  non  eft  ,  cur  fomniis  criedatiu' , 
nefcio.  nam  tam  licet  de  his  crroribus  ,  fi  velis ,  qukm 
de  fomniis  difputare  :.  ut  ea ,  quae  ftant ,  fi  naoveri  vi- 
deantur ,  terrae  motum  fignificare  dicas  ,  aut  repcnti-v   - 
nam  aliquam  fugam  :  gcmino  autem  lucernaS  ruttiine 
declarari ,  diffenfionem  ac  feditionem  moveri. 

OX.  Jam  £x  infanorum  aut  ebriorum  vifis  innu-  ui 

me- 

29.  Hac  igitur  m$9tis  «Jr  ifffius  divinitMe  4t  ain)Mn^ionf  cHtn  txtit» 
n**  ^mtilmf,]  Coriupcus  eft  iocus  ,  quem  cmendare  conati  fUnt 
ij  Libraiii.  Nam  Reg.  &  Cantab.  exhibent,  hdc  igitHt  menti» 
^  ffius.divmitatis  coniun^ionieHmexternismomihui,  I^tcec  autem 
XI  adeo  tardi  fiierinc  fcctbz,  quin  vitium  quoddam  fubeffe  pco- 
l:  iderent  ,  ei  tamen  coUendo  npn  eianr.  Mihi  lefcribendum 
^       CUX ;  httc  igitur  mentis  divinitate  ,  &  ipdm  conjuniiione  cum  ex- 

I     \4  mentilms ,  cemi  ^U4  fimt  fmmA^    Ita  lcvi  mutatione  clam 

I    fpicttaque  fiuat  Qmai^   l>«>vif^  ■    ^        ' 


^144        P  t    iy  i  V  i  u  A  t  i  6  H  « 

merabiiia  conjedura  trahi  poflunt  ,  quae  futura  vldeafi' 

tur.    Quiseftenim  »  3oqui  totum  diem  jaculans  dqo 

aliqaando  collineet  ?  3i  totas  nodes  dormimus  ;   neque 

.  ^         ulla  fere  eQ ,  qua  noii  fomniemus  :  6c  miramur  ,  ali- 

quando  id ,  quod  fomnTarimus ,  evadere  ?  quid  eft  tam 

incertum  ^    quam  ralorum  jadus  ?  tamen  nemo  eft, 

quin  faep^  jadans  Venerium  jaciat  aliquando  >nonnum- 

quam  etiam  iterum  ,  ac  terti^m.  num  igitur,  utinepdi 

Veneris  id  fieri  impulfu  malumus  ,  quam  cafu  dicere? 

qu6d  fi  ceteris  temporibus  faliis  vifis  credendum  non 

€^;  non  video,  quid  prascipui  fomnus  habeat»  in  qoo 

yaleant  falfa  pro  veris. 

tix     Quod  fi  ita  natura  paratum  eflet »  ut  ea  dormientes 

t  eflent    agerent  ^  qusB  fomniarent :  alligandi  omnes  'efTent ,  qm 

^*ffii»MS»cubit\im  irenr.  majores  cnim ,  quam  ulli  infani ,  cfficc- 

rent  motus  fomniantes.    Quod  6.  inianotttm  vifis  fidcs 

noB 


36.  Sttti  t»ti(m  ditm  jdeuldHS  n«n  tUiqtuuid*  eollimet,  ]  CflUma 
fciiptum  eft  in.veteribus  libiis>  8c  ita  omuino  legendum:  cfteniia 
locos  fumptus  ex  Ariftoteiis  libro  $r«/>f  twmhtv ,  in  quo  (criptflm 
tft»  atf-;rf/>  /utf  Ktu  xiytTett  ccr  TroKAti  ^xXrfiy  aKKqx*  iKKUn  (^ 
9io7c.  agit  autem  de  infomniis  melancholicoium ,  in  qaibu«  noA 
cxiftimat  efte  divinationem  uUam ,  tamecii  fit  nonnunquam  ,  ot 

3uidam  eveotus  fomniis  eomm  relpondeant :  fed  noa  &k  miiaa- 
um  »  cum  vitio  natuix  pluiima  ac  vaiia  fomnienc  ,  aliqaand0 
exifteie  aufjtvrdfjiArti ,  id  eft  cafus ,  qui  foite  paiicer  fic  ew- 
niont ,  ut  eft  ab  illis  fomniatum.  De  veibo  eoltimart  vide  qos 
fciipfimus  iupia.  Vrfin,  Nan  aUcffMnd»  coUineet,'^  Ita  FaU.  oraoes 
&  S.  Vidoiis ,  fed  hac  facie  e»nliniet.  fic  in  iisdem  liniAmema  vi- 
fas  pio  tineamentd^  Giuter.  In  noftiis  Giu^erique  MSScis  cft  cm/h 
mety  vel  eeUineeti  Ke&e.  Vidje  J.  F.  Gionovium  ad  Agcllii  lib; 
IX.  cap.  I.  Ego  tamen  eeUimandi  veibum  non  lejido ,  l^  modo 
Codices  ab  eo  ftent :  id  enira  agno(cunt  Veteies  Glofiac  >  &  a  /»• 
mis  oculis  deduci  cum  Volfio  poteft.    Davif, 

31.  Totas  noSfes  fomniamMs&c.]  Confirmanthanc  le£tionem¥8lL 
Muretus  tamen  lib.  vi.  Var.  Led.  cap.  j6.  emendac  ,  tetas  mStS 
ehrmimtts  &Ci  ^ua  non  fomniemns ,  quod  ftatim  aiiipuic  LambinOSi 
Crnter,  Totas  no^es  dermimtis  ,  ne^ne  nlta  fere  efi  ,  <itta  »•«  femmt» 
musj)  Vulgg.  totas  ne^es  fomniamms  y  ne^tte  tUla  fete  r/f  ,  a»a  ma 
^  dermiamus,  Ac  ita  quidem  cundii ,  qutntum  conftac  .  «MSSd 
prztei  unum  Cantab.  qui  dat  totas  ni&es  femniamus  ,  wlU 

fere  eft ,  <jua  non  divinamtss,  Sed  nec  hasC  ncc  illa  le&to  i  cft 
pendenda,  cum  utiaque  menti  Scriptoris  Sc  cebos  ipHs  ad  to& 
Nos  igitur ,  cum  Lambino  ,  conje&oiam  recepimos ,  qu  »10- 
pofuit  M.  A.  Muietus  Var.  Le£t.  lib.  vi«  cap.  K.  Certe        ptf 

ca)ami  lapfum  CicciO  AOA  Cg  IIN4o  fcciplit  >  tta  TOillit»  »  lOi 
iiiibttC   DAvif^      -      -      -  ^    *    '      ...    _ 


LtBBR     SECtJNI>tJ*         324f 

)ii  eft  habenda,  quia  falfii  funt;  cur  credatur  fomDian- 
um  vifis  f  quae  multo  etiam  perturbatiora  funt ,  noa 
Ltelligp.  an  qa5d  infani  fua  vifa  conjedori  non  nar- 
mty  narrant  qui  fomniaverunt  ?  Quxro  etiam  ,  (i  ve-(« 
m  fcnbere  quid,  aut  legere,  aut  canere  vel  voc^»  vel 
dibus »  aut  geometricum  quiddam »  aut  phyficum ,  aut 
laledicum  explicare  ,  fomniumne  expe^andum  fit , 
1  ars  adhibenda ,  fine  qua  nihil  earum  rerum  nec  fie- 

nec  expediri  poteft?  Atqui»  ne  fi  navigare  quidem 
dim ,  ita  gubernarem ,  ut  fomniaverim.  prxfens  enim 
oena  fit« 

«Qui  igitur  convenit ,  xgros  i  conjedore  fomniorum  X13  ^ 
Gtiusy  quim  a  medico  petcre  medicinam  ?  3*an  i?E-*.Q?«*    . 
culapius  ,  an  Serapis  poteft  nobis  prafcriliere  per  fo-'S*^  ^ 
iniamcurationem  ^  valitudinis;  J3  Neptunusgubernanti-  b  yalctad^ 
tts  non  poteft  ?  c  &  fine  medico  medicinam  dabit  Mi-  ^*^    - 
ma  ?  Mufae  fcribendi ,  legcndi ,  ccterarum  artium^^ 
cientiam  fomniandbus  non  dai^unt  ?  At  fi  curatio  dare- 
lit  dvalitudinis  ,  h«c  quoque  ,  quae  dixi ,  darentur.<l  yakaid,' 

quae*^ 

^  )2.  \An  t/Efculafm  ,  4»  Seraph.]  In  templis  ad  accipienda  re* 

^poafa  dornu«>anc  aegii»  quod  incubare  dtcitm,    Adeamur  inter- 

^ietcs  ad  Pecionu  Satir.  cap.  17.  Piautus  Cuic.  Aft.  I*  Sc.  I.  *u 
In»  -     .     -      ^-«^. 


^«v  iid^tAfi  Toif  oyffips^TMV.i/u^o/Md-fic  9  Mxtv  iic  "U/oF.  Vide  (is  fic 
'^fiophanem  Plnto^^f.  621.  Strab.  Geogi.  lib.  xvii.  pag.  1152. 
^f^Metfiii  Wt  mrjt  •—— — •  \'x,^U9A  tq  <r?  ^ptivtilSt  Ufof  TtoKXn 
*y*aufk  *tif*(ii/uiifof  9  xsu  d^fpctveitfc  ttpi^of  ^  «Vff  im.)  tise  1x^0^4- 
f^tndtovc  «r<f|»atc  vt9wuf ,  tut)  iyKoifAAv^tu  avtHe  vTti^  %Avrw  m 
w^W  Ac  Seiapin  quidem  .Cfcuiapiumefre,  qmd  medMtur  airi* 
^vrpmims ,  conjeftabanc  nonnuUi.  Utcunque  veio  fe  les  habeat , 
eonrolas  ifiUainim  Hift.  Anim.  lib.  xi.  cap.  31.  &  Tacitum  HifL 
ut>.  iv«  cap.  iS.  Sunc  fane ,  qui  hunc  Deum  Pluconem  eCfe  fta-^ 

giunt,  cum  aliis  Ofiris  ,  aliis  Apis  videacur.  Apis  autem  ififcu- 
pium  medicinam  docuilTe  feicur.  Vide  Clementem  Stcom.  lib.  i* 
?'&  362.  &  ex  eo  Eufebium  P.  £.  lib.  x.  cap.  6.  Theodoietunt 
bci.I.  pag.7.  dcCyrillum  in  Julian.  lib.  1.  pag.  13.  ac  iib.  wu 
Mg.  aoo.    DAvif. 

.13.  Neptunus  gHbemantihus  nonpoteft.']  Gubernationis  pio  gubernAn' 
^ibns  fic  in  antiquo ,  quod  magis  placct.  Vrfin.  Neptunus  gHber" 
ymibiu  non  pjgtefi  /]  Lapfus  eft  Ucfinus ,  cui ,  ful  codicis  fide ,  legen- 
^  placuic  gubemationis  \  omnino  enim  tenenda  eft  leftio  jre^ 
^*  qux  reliquis  «ouubna  libus  Mitux  I  multoque  clegantioc 


5X4^       De    Divinatio»€ 

fe  fuerint    9^^  qaoniam  non  dantur ,    medicina  non  datm.  qor 

«/«• »«»      fublata ,  tollitur  omnis  auAoritas  fomniorum. 

iniiint,  LX.  Sed  h >& c  quoque  in  promptu  ^fuerint:  dqsc 

Xi^interiora    videamus.    Aut  cnina  divina  vis  quaBdun, 

'  confulens  nobis ,  fomniorum  fignificationcs  faCit :  M 

conjedores  ex  quadam  convenientia    &  conjun^Bonc 

naturae ,  quam  vocant  (rvfATrxQiiav ,  quid  Ctlique  rdcon- 

veniat,  34"ex  fomniis  ,  6c  quid  quapique  remfequatur, 

intelligunt :  aut  eorum  neutrum  eft  ,  fed  quaedam  ob- 

fervatio  conftans  atque  diuturna  eft  ,   cum  quid  vifum 

fecundum  quietem  lit,  quid  evenire  ,  &  quidfcquifo- 

leat.    Primum  igitur  intelligendum  eft,  nuUam  vimciTc 

divinam  efFedlricem  fomniorum.    Atque  illud  quidtal 

perfpicuum'  eft  ,  hulla  viia  fomniorum  piroficifci  a  do- 

mine  deorum.    noftfa  enina  catiia  dii  id  facercnt ,  ut 

providerc  futura  poflemus. 

H  B.        Quotus  igitur  eft  quisque  ,  qut  fortihiis  pareat  ?  qai 

izjintelligat  ?  qui  meminerit?  quara  multi  vero,  quicon- 

teranant ,  eamque  fuperftitionem  imbecilii  animi  atqoc 

anilis  putent  ^  quid  eft  igitUr ,  cur  his  hominibus  confii' 

lens  deus ,  fomniis  moneat  eos,  qui  illa  non  modoco- 

ra,  fed  ne  memoria  quidera  digna  ducant  ?  nccenini 

ignorare  deus  poteft,  qua  mente  quisque  fit  :,necfifih. 

ftra,  ac  fin^  caufa  quid  facere,  dignura  djeo  eft ;  quoa 

abhorret  etiam  ab  bominis  conftantia.    Ita  {i  pleraquc 

^     fomnia  aut  ig|;iorantur ,  aut  negliguntur  ,  aut  nefcit  iioc 

deus ,  aut  fruftr^'  fomniorum  fignificationc  utitur.  Scd 

horum  neutrum  in  deum  cadit.    nihil  igitur  a  deo  fo- 

mniis  fignificari  fatendum  eft. 

n5     LXI.  I L  L  u  D  etiam  requiro ,  cur  ,  ii  deus  ift»  ^ 

nobis  providendi  caufa  dat,  aon  vigilantibus  potiiisdct, 

quam  dormientibus.    Sive  enim  externus  •&  adventi- 

cius  pulfus  ammos  dormientium  commovet,  five  perfc 

ipfi  animi  moventur ,  five  quae  caufa  alia  eft  ,  cur  fc- 

cundum  quietem  aliquid  videre  ,  auciire  ,  ager^  vidca- 

mur ,  eadem  caufa  vigilantibus  efle  potcrat :  idque  S ' 

noftra  caula  dii  fecundum  quiietem  facerent ,  vigilanti- 

bus 


34.  Exfamniis.]  Licet  hafcc  voces  sigtio(caot  Kbri,  i*-  ^ 

kcepttciiis  eiTc  puto  Gloflematisque  danmandas ,  qaippeq  ^ 

fom  roibant.    IdcmV  M  ftllw ,  CUivU  iwm  wrW***-  *" 
biciu.     Davif,                    -            ,  '  I 


••. 


tilBER     ^ECUNbtTS.        324^ 

bus  i3em  faccrent ;  praefertim  ciim  Chryfippus ,  Acadq- 
ihicos  rcfellens ,  permult5  dariora  &  certiora  efle  di- 
cat,  quae  vigilantibus  yideantur,  quam  quae  fomnianti- 
biis.  Fuit-igitur  divina  beneficentia  dignius,cum  fconfu-f  confuie-' 
lerent  nobis ,  clariora  vifa  dare  i  vigilantibus ,  quam  ob-  '^^  f'(j*    • 
fcuriora  per  fomnium.  quod  quoniam  noh  fit ,  fomnia  di-  $/JJ?  i 
vina  putanda  non  funt.    Jam  vcr5  quid  opus  eft  circiii-^//,;  * 
tione  &  amfradu  ,  utfit  utendum  interpretibiis  fbni- 127 
iiiorum  potiiis  ,  qiiam  diredl5,?  dcus  fi  quidcm  nobis 
cpnfulebat ,  Hoc  facito  ,  Hoc  ne  Jecerh  ,  diceret  j  idque 
vifum  vigilanti  potius  ,  quam  dormienti  daret:  jam  vc-      p^^, 
ih  quis  dicere  audeat  ,  vera  omiiia  efle  foinnia  ?  Ali-  CXXXYi 
quotfomnia  vera,  inquit  Enniiis  ,  fed  omnia  non  efi  »e- 

LXII.  Q  u  A  E  s  T  tandem  ifta  diftinftio  ?  quae  vera  i 
quae  falfa  habet  ?  &  fi  vera  a  deo  mittuntur ,  falfa  unde 
nafcuntur  ?  nam  fi  ea  quoque  diviiia  ,  quid  iricohftan- 
tiusdco?  ouid  infcitiiis  autem  eft  ,  quim  mentes  mor- 
talium  fajps  &  mendacibus  vifis  concitare  ?  fin  vcrai 
vifa  divina  funt  :  falfa  autem  &  jhania ,  humana :  quae 
cft  ifta  defignandi  licentia  ,  ut  hoc  deus ,  hoc  natura 
fccerit  potiSs ,  hquam  ut  aut  omnia  deus  ,  quod  nega-h  alii 
^»  aut  omnia  natura  ?  qu5d  quoniam  illud  negatis,^"**"»^* 
ioc  ncceflari5  confitendum  eft. 

.  Naturam  autem  ean^  dico  ,    qiia  numqiiam  ahiriiusii8|     • 
infifteris  ,  agitatione    &  motu  cfle  vacuus  poteft.    Is 
rtim  languqre  corporis ,  nec  membris  uti  ,  nec  fehfibus  * 
Ppteft,  incidit  in  vifai  varia  &  incerta  ex  reliquiis  ,  ut 
wt  Ariftoteley,  inhaerentibus  earum  rerum,  quas  vigi-        ^ 
'*ns  gcflerit ,  aut  cogitarit.    quarum  perturbatiohe  mira- 
*fles  interdum   exfiftunt  fpecies  fomiiiorum.    Quae  fi. 
ilia  falfa ,  alia  vera :  qua  nota  internofcantur ,  fcire  fan^' 
^elim.    Si  nulla  cft :  quid  iftos  ihtcrprcfes  audiariius  ? 
m  quaepiam  eft ,  aveo  audire ,  qiiae  fit. 

LXIII.  Sed  haercbunt.    venit  criirii  jahi  iricoriteh-j^^ 
i6nem,  utrum  fit  probabilius,  deosnc  immortales ,  re- 
"tim   ommum    praeftantia    cxccllentcs  /  3it  coneurfarc 

Orrinium 


S'5<  Concurfan  cmnimn  mortalium.)  Futo  vttam  tnc  cireumcurfa^ 
f»  CamCi.  Concurfare  omninm  mortalium  —  »0»  modo  ii^os, } 
^K  Catnerarius  leponic  cirrHmcnrfart }  (ed  nihil  opus  eft ,  cunx 
|«tftasiHambo,  quo4  MSSti  dant,  coropctir.  Noftei  lib. 
•D.  Ej^ill,  I,  Vp  0oJir4S  viUas  obire  ,  &  mecum  fmni  It^icuia 


,  3r//  7/7  w  <»i^: 


3m8      De    D,i  V  I  n  a  t  I  o  n  e, 

omnium  mortalium,  qui  ubique  funt ,  non  moiJiiU* 
&0S9  verum  ctiam  grabatos ,  &,  cum  ftertentcs  aliquoi 

i  obiccrc    viderint,  »obiiccre  his  vifa  quaedam    tortuofa  &  ob' 

^^»  fcura  ,  quse  illi  cxterriti  fomnio  ad  conjedorem  mani 
defcrant;  an  natura  iieri,  ut  mobiliter  animus  agitatQS, 
quod  vigilans  viderit ,  dormiens  videre  videatur.  utnun 

^  •  philofopnia  dignius ,  fagarum  fuperftitione  ifta  interprC' 

tari ,  ah  cxplicatione  naturae  ?  ut  ,  fi  jam  fieri  poffit 

r.  B.     conjeftura  vera  fomniorum  ,  tamen  ifti ,  qui  profitcn- 

k  poffunt  tur^  eam  facere  non  *^  poffint :  ex  leviffimo  cnim  & 
•  indodiffimo  genere  conftant.    Stoici  autem  tui  negant 

qiicmquam ,  nifi  fapientem ,  divinum  efle  pofle. 

130  Chryfippus  quidem  divinationem  dcfinit  his  verbisi 
Vim  cognofcentem  ,  &  videntem  ,  &  cxplicantem 
figna  ,  quae  ^  diis  hominibus  portendantur  :  officium 
autem  cflc  ejus ,  praenofccre ,  dei  erga  homincs  mentc 
qua  fint ,  quidque  fignificent ,  quemadmodumque  ca 
procurentur  atque  cxpientun  Idcmquc  fomniorain^ 
conjedionem  definit  hoc  modo  ,  Efle  vim  ceraentefii, 
&  explanantcm  ,  quae  a  diis  hominibus  fighiicentui  ia| 

1  crgoi     fomnis.    Quid  ^crgo,  ad  hacc  medipcri  opus  eft  pni\ 
**"•         dentia ,  an  &  ingenio  praeftanti ,  &  erudlitioneperfc(9a? 
talcm  autem  cognovimus  ncmincm. 

131  LXIV.  ViDE  igitur ,  ne  ,  ctiam  fi  divinationcni| 
tibi  cffe  conccffcro,  quod  numquam  faciam,  neminem 
tamcn  divinum  repcrirc  poflimus.  Quah*s  autem  ifta, 
mcns  cft  deorum ,  fi  neque  ca  nobis  fignificant  in  fom*^ 
nis ,  quae  ipfi  pcr  nos  intelligamus :  neque  ea,  quoi;uin, 

ni  obiciuntinterprctes  habere  poffimus  ^  fimiles  enim  funt  dii,  fici! 
^^'  nobis  «"objiciunt,  quorum  nec  fcientiam  ,  ncque  »«- 
Sonan  °*"  planatorcm  habeamus ,  tamquam  fi  Poeni  aut  Hifparf. 
0ii,\         in  fenatu  noftro  loquercntur  fiiie  interprete. 

132  ,  Jam  ver6  qu5  pertinent  obfciiritates  &  aenigniata 
fomniorum  ?  intelligi  cnim  k  nobis  dii  vclle  debebanli 
ea,  quae  noftra  caul^  nos  monerent.    Quid?  poetan^ 

o  ilUveio.  roo,  neipo  phyficus  obfcurus  ?  ille  «verd  nimis  ctiam 
Himis  obfcurus  Euphorion.  at  non  Homerus.  Utcr  igitur 
Lamff.  ilienielior  ?  Valde  Hcraclitus  obfcurus :  minim^  Dcmocri- 

eitrfari  poj/ls.  Iterum  pro  Murena  cap.  zi.  Cnm  jam  b^e  ntvt  m», 
»m»et  ftrt  dtmos  cmnium  concurfent,  Cacfat  lib.  V.  B.  G.  Cip.  }.h\ 
Titurius  ,  uti  qui  nihil  atiti prryidifftt ,  trtpidurt  &  mntrfiri  Viw^ 
fi«8cca^5e.    i>mf.    .  '^'  . 


L  i  »'£  %'  S  E  e  c  K  15  V  s.      3249 

^/'  hlifti  igirir  cohferendi  ?  mei  cauH  me  mones » 

lod  non  intelligam. 

Q&id  rad  igitur  mones?  ut  fi  quis  medicus  sBgroto     Vng. 

iperct,  utfumat  cxxxvt 

Temgenarn  ^  hethigrddam  ,   doml-fortdm  ,  fanguine  i^^ 
taffarn^ 
tite  quaih  hominum  more,  cochleam ,  P  dicere.  Nam  p  dicere 
ruvianosqAmphio,  ,  Ldmh.  4^ 

%uadrupes  tardigrada  ^  agreflis  ^  humtUsi  ^fperd^      ^gUnt' 

Captte  hrevi ,  cervife  angulna  ^  adfpeHu  truci  ^  ri  ^. 

Evifcerata^  indnima^  cum  antmali  fono\  pbion  4/1/^ 

M  dixiiTet  obfcurius  ,  tum  Attici  refpondent :  Non 
dtgj^us,  nifi*aperte  dixeris.'  3^At  ;lle  uhp  verbo, 
iHado.  Noh  pdtueras  hoc  igitur  i  princrpio  ^  citha- 
li.ditefe? 

LXV.  ^Defert  adconjeftorem  qdidam  *.  fom-r  i^dtrt 
iffefe;ovum  pendere  ex  fafcia  ledti  fui  cubiculatis.  ^''V" '^"'^* 
t  hoe  in  Chryfippi  Ubto  fomhium.    Refpondit  c6n-  134 
5or,  thefiurum  defoffuni  effe  fub  leftb!    fodit;  in- 
^t  aiiri  aliquahtum  ,    idque  circuradatum  atgento. 
it  conjeftbri  quahtuliim  vifum  eft  de  argento.  Tum  \, 
1»  Nihilne,  ihquit',  de  vitello  f  id  enim.  ei  ex  ovo 
^feitQf  aurum  declaraffe;  reliquum,  ar^entuni.   Nc? 
Mic  igitu'r'um(iuam  alius  ovum  fomtiis^vit  f  cur  ergd 
rnefcio  iqui  thefaurum  folus  invenit  ?  quam  multi 
jpcs,  digni  prsefidio  debruni ,  hiillo  fomnio  ad  the-_ 
fttiiii  reperiehdbm  admonentur  >  quam  autem    ob  ^ 
fJfiftn  tam  eft  obfcure  admonituis  ,  Tit  ex  ovo  nafcere- 
'"thefauri  fimilitudo  potius  ,   quam  apert^  thefaurum    " 
tercre  juberetur  ,  ficut  apertS.Simonides  vetitus  eft  ^ 
'^igaVe?  Ergd  bbfcura  fomnia  ,  minime  confentanea  13$ 
Jajeftati  deorum.  « lufltdit/i 

LXy I.  Ap   At^ERTA     &  data  veniamus  i  quale ^'"» 
rde  illd  interfedo  a  «caupbne  Megaiis :  quale  de  Si- 1  co^oni 
Wide ,  qui  ab  eo ,  quem  humarat  ,  vetitus  eft  navi-  ^^* 
fe  1  quade  etiam  de  Akxandro  :  qupd  a  tc  praeteri- 

tuni 


^,  ^t  iite}   Rcg.  hatet ,  tuiH  miaiU^  CJtnts4>.  aut<m.,  tunti  . 
JM  ille.    Si  modo  Codices  cflexit  vetqftUfimi  »  ucponcndum  . 
^ncctpm,  tttm  ^tticis  ille  5  fed  illis  fanc  multum  i\an  tribuo  t 
iJBJIbri  mcliores  vulgataro  leaioncm  fcrvcnt  5  qu«  non  cft  int* 
UBuoda,    DAvif^ 

t^y  iji  m  *  iy*  ^^** 


^xfo      Db    Divikatione 

tum  effe  miror:  qui,  ciim  Ptolemxusy  familiaris  ejitt]i 
•  T.  B.     in  prcelio  telo  venenato  iftus  cffet ,  eoque  vulnerefuoi- 
mo  cum  dolore  moreretur;  Alexander  ai&denSy  fomno 
/   eft  confopitus.    Tum  fecundiim  quietem  vifus  ci  did* 
tur  draco  is ,  quem  mater  Olympias  alebat ,  n^diculam 
ore   ferre  &  limul  dicere  ,  quo  illa  loci  nafceretur , 
(neque  is  longe  aberat  ab  eo  loco)  ejus  autem  ei&  yimi 
tantam ,  ut  Ptolemseum  facil^  fanaret.  Ctim  Alexandef 
cxperredus  narraffet  amicis  ibmnium,  eaiififfe  quiiUam 
radiculam  quaererent.    qua  inventa  ,   &c  Ptolemxus  &• 
natus  dicitur,  &  multi  milites ,  qui  erant  eodem  gencie 
teli  vulnerati. 
136     Multa  etiam  funt  i,  te  ex  hiftoriis  prolata  fomnia« 
matris  Phalaridis ,    Cyri  fuperioris ,  matris  Diony£i,i 
Poeni  Hamilcaris ,  Annibalis  ,  P.  Decii :  perviilgataai  j 
V  praeful-  jam  iUud  de  ▼  prasfule  :  Gracdii  etiam  :  &  recens  Qe* , 
toic  aiii.    ciliae ,  Balearici  filiae ,  fomnium.    Scd  haec  externa,  6b 
eamque  caufam  ignota  nobis  funt:  nonnulla  etiam  &%i! 
fortaffe.    quis  enim  audor  iftorum  ^  de  noftris  fomntt 
^.^^*"*'^**  quid  habemus  dicere  ?  tu  «de  merfo   me  &    equo  ad 
dcmcrfo     ^?^^  '    ^go  ^^  Mario  cum  fafcibus  laureatis  me  ia 
x^;„^,       fuum  deduci  jubente  monumentum? 

LXVIL  O  M  N I  u  M  fomniorum ,  Quinte ,  ima  ratia 

eft.  quae ,  per  deos  immortales !  videamus  ne  noftra  for 

perftitione  &  depravatione  fuperetur.    Quem  enim  ta 

i^yMarium  vifum  a  me  putas?  Speciem,  credo  ,  ejus,  & 

'  imaginem  ,  ut  Democrito  videtur.    Unde  profedtaa 

imaginem  ?  k  corporibus  enim  folidis ,  6c  a  certis  £§0- 

y  erat  cx«ris  vult  fluere  imagines.  quod  igitur  Marii  corpus  yer:^ 

eo  j/iV.      Ex  eo  ,  inquit ,  quod  «fuerat.    plena  funt  imaginum 

5^^°"*"^'*omnia.  ifta  igitur  me  imaga  Marii  in  caropum  Atina- 

a  omnia    ^^^  perfequebatur.    nulla  enim  fpecics  cogitari  poteft, 

lAsLdiis.'    nift  pulfu  imaginum. 

.138     Quid  ergo?  iftae  imagines  ita  nobis  dido  audientes 

Paj.      funt ,  ut  fimul  atque  velimus ,  accurrant  ?  etiamne  earum 

Gxxxvii.   rerum ,  quae  nullae  funt  ?  quae  eft  enim  37  forma  tam 

in* 

}7.  Fomd  tam  invi/itat4,}  Valgg.  inujitdtd,    Nos  VCI».  >ii- 

xni  lcdipnem  reccpimus  ,  quam  fibi  non  difplicere  tcfiati  cjjt 

Gmreius.  Certe  vox  eft  piobi  commatis ,  ciimque  paffim  ai  te* 

larun^  Librarii.    Sic  aptfd  Czfatcm  lib.  11.  B.  G.  cap.  31.  ^ 

attfut  intifitatA  fpecie  commoti*    Lcg,  invifitata.   Valerius  Ma  un 

lib.  V»  cap.  4,  7.  ^md  mm  fam  itwfitmum  1  ^id  tam  iiutm  m. 


I 

IrlBER     SECtJNDtJS.         gij^t 

nvifitata ,  tam  nulla  ,  quam  non  fibi  ipfc  fingere  ani- . 
nus  poflit  .^  ut  ,  quae   numquam   vidimus  ,  ca  tamcn  ^ata  iwi 
'iaformata  habeamus  ,  oppidorum  fitus  ,  hominum  fi-  formata  * 
^uras.  disi. 

Num  igitur,  cum  aut  muros  Babylonis ,  aut  38H0-  139 
ncri  facicm  cogito  ,  imago  illorum  mc  aliqua  pellit  ? 
!)mnia  igitur,  quae  volumus ,  nota  nobis  ^flc  poflunt. 
lihil  eft  enim  ,   dc  quo  cogitare  nequeamus.    Nullae 
|rgo  imagincs  obrq)unt  iri  animos  dormientium  extrin- 
^cus,  nec  omnino  fluunt  cillae  :  nec  cognovi  qucm-c  uUxe^nj, 
|uam ,  qui  majore  audoritatc  nihil  diccret.  animorum  ^^^'/^ 
5ft  ea  yis ,  eaque  natura  ,  ut  vigeant  vigilantcs ,  nullo 
idventicio  pulfu ,  fed  fuo  motu ,  incredibili  quadam  ce- 
'«itate.    Hi  cum  fuftincntur  membris ,  ^  &  corpore  ,•  &  ^^^^^'^. 
fenfibus,    omnia  certiora  ccrnunt ,  cogitant ,  fentiunt.  V.a     " 
Am  autem  haec  cfubtrada  funt ,  dcfertusquc  eft^animus^^"^^^^' 
ttflguore  corporis  ,  tum  agitatur  ipfe  per  fcfe.    itaque  f  «ft  4,^^ 
fa  e6  &  formae  vcrfantur ,  &  adioncs  :  &  multa  audi- 1»  aiits. 
H,  multa  dici  videntur. 

Haec  fcilicet  «in  inbecillo  remiflbquc  animo  ,  ninlta'4o 
Omnibusmodis  confufa  &  variata  verfantur,  maxim^-l*'''^!'*"* 
quc  rcliquiae  carum  rcrum  moventur  in  animis ,  &  agi-  *  *"  "^ 
«ntur ,  de  quibus  vigilantes  aut  cogitavimus ,  aut  cgi- 
fiius:  ut  mihi  temporibus  illis  multum  in  animo  Marius 
▼crfabaturj  recordanti,  quam  ille  gravcm  fuum  cafuiji 
«ftagno  animo  ,  quam  conftanti  tuliflfet.    Hanc  credo 
^ttufam  de  illo  fomniandi  fuiflTe. 
;    LXVIII.  TiBi  autem  de  me  cum  follicitudina co- 
fitaiiti  fubitb  fum  vifus  cmerfus  e   fluminc.    in<*rant 
cnim  in  utriusque  noftr^m  animis    vigilantium  cogita- 
tionum  Veftigia.  At  quaedam  adjuilda  Tunt:  ut  mihi  dcjj  cqim^ 
,nionumento  Marii;  tibi,  quod  *>equus,  in  quo  egove-quo«/«.' 
•^cbar,  mecum  uni  demerfus  rurfus  apparuit.  P.  B. 

^  Antu  cenfes  uUam  anum  tam  deliram  futurara  fuiflTc ,  141 
Ift  fomniis  crederet ,  nifi  ifta  cafu  nonnumquam  ,  fort^ 
^meri  concurrerent?  AleifandrQ  draco  loqui  vifus  eft. 

Po- 

fiMm  mairm  ndts  tdnrilmt  atitam  t  Reponas  invifitattim,  Apud 
*indcna  cap.  9,  4.  Ipco  nova  attjue  inufitata  ratianis  ,  refeiibafi  ve- 
«m  invijkatd,     Scd  kxc  hadenus.     Davif, 

5*.  Homeri  faciem  cogito  ,  imago  illorum.l  Pal.  pr.  eopta,  onde 
«>nc  non  mal^  Pal.  tcrt.  8c  quart.  cogito ,  cogitato  ima^o,  flcque  ctiarti 
WottTcui  Uber.  icd  bciic  habet  vulgata.    Grmit, 

^J7  $jj  J7y  I  3i^'  ^*^ 


gaf  1         D  E     D  I  V  1  K  A  T  l  O  N  E 

Potcft  omnino  hoc  effe  falfum  ,  pQtdt  vcram  :  H 
mrum  fit,  39non  effe.mirabile.  noncinim  audivitle 
draconem  loquentem ,  fed  eft  vifus  audire :  .&  quidiem» 
quo  majus  fit ,  cum  radicem  ore  tenerct ,  locutus  d 
Sed  nilul  eft  magnum  fomnianti.  Quaero  autem,  cu 
Alexandro  tam  illuHre  fomnium  ,  tam  certum  ,  occ 
huic  eidem  alias ,  nec  multa  ceteris.  Mihi  quideiDi 
I  fiimpts  Pf^ter  hoc  Marianum ,  nihii  fane  ,  quod  meminerim 
44S^  Fruftra  igitur  ^confumpta^  tot  no^es  tam  longain  z 
I4itate.  Nunc  quidem  propter  intermiffionem  fbreni 
operae  &  lucubrationes  detraxi,  &  meridiationesaddiii^ 
quibus  uti  antea  non  folebam  :  nec  tam  multum  <tej 
miens,  ullo  fomnio  fum  admonitus  ,  tantis  pradeniw 
de  rcbus:  40nec  mihi  magis  ufquam  videor,  quimc^ 
aut  in  foro  magjiftratus ,  aut  in  curia  ^enatU^  videoi 
foinniare. 

LXIX.  4 ■  £  T  B  N I M  (ex  divifione  hoc  fecundum  dji 
quas  eft  continuatip  conjunAi^que  naturae  (quam,  t 
dixi ,  Vocant  avfiTrciQ^teiv)  ejusmodi ,  ut  theiauros  a 
ovo  intelligidebeat?  nam  medici  cx  quibusdam  idiail 
&  adVenientes ,  8?  crefcehtes  morbos  intcHigaot^' 
)e  vaietud.4*nonnuIl«  ctiata  .*  valitudinis  fignificationcs ,  utto 
#//'♦  ilA» 

39.  N§»  tp  mirdhiU»]  lU  qqidem  MSSti.  Sed  lo^iisodi  •"v^ 
hiulcum  nelcio  cjuid  prs  (e  fert ,  nec  Ciceione  dignum.  htfS^ 
dutxlcredo,  non^QteJtjJfe  inirMe  ^  vel  »09  efi' minibiU  ^  qacOM' 
nsodum  dant  veteres  c^ti.    Dwif, 

'•  46.  'A/irr  mtht  mitgii  ufitktm  'vlJeor,}  Melius ,  ^ut  opinor ,  Uti 
f^e^i  &  Cantab.  «xhibeot «  mu^UMm  vidter  ;  hoc  enim  teffifMk 
cft,  illud  loci.  .  tdem* 

41*  Etenim  ex  divijiane  hocfecundum  ejl,}  Vel  legenda  ihot  hxt 
boC  ordini^  ,  ^ud  Mtem  ejt  continudtie  conjun&io^ue  nMur^  ,  f"l 
Mt  dixi-  &VfA7riilBudf  vbtant  ( etenim  ex  divifiene  hoe  fecimdum  M 
0jusmodiy  ut  &^  vei  aliquid  deefts  ^el  eft  hyfterologit ,  &  peK 
ta  ratio  eft  ante  propoiftionem ,  qood  non  eft  fcriptoriixis  Gndl 
4IC  Latinis  inulitatum.  L^m^in.  Etemm.^l  Tianiittonis  eft  boc  tt 
ioco  particula.    Davif. 

42.  Nennutls  itidm  valetttdinie  ^c.]  Sic  olim  ediram  eft  ,  «r 
aM#/4  fun$  etidm  vdletudinis  fignijicdtiones  s  ut  bee  iffum,  fltni  mS^ 
^e  feme  Jimus  ,  ex  tjuodam  genere  fomniorum  intetligi  foffe  diemt, 
Cujas  leftionis  non  ob(cora  featcntia  eft ,  nempe  figoificari  fr 
lctudinem  certis  cx  fomniis  :  ut  -hoc  ipfum ,  plcni  ao  fame  ch 
naufti  fimus ,  medici  dicont  inteUigi  tx  quodam  gcnere  ^uomOf 
fum.  Sed,  ne  mentiaf,  vuJgatam  huic  antepono :  nemuUdai^ 
^sletudinis  fignificationet ,  ut  ihc  iffum  ,  flenp  ene£tine  ftme  fimMt , 

f «  f  N«4^  len^  fmni9n/m  vumii  ftjpf  difHHtttr  4  ^fjp^  ita  olin 


LlBER     SECXJ  k  D  tJ  $•        ^lf^ 

^fum  9  fkni   ^eHe^he  Jimus,  ex  qaodam  genere  fom-i  mr/?tif« 
Hiorum  intelligi   poffc  dicuntur.    Thefaurus  vero,  &L*«»?>« 
licreditas ,  8c  honos ,  &  vidloria  ,    &  multa  generis**'^^** 
ejusdem  ,   qua .  cum  fomniis  naturali  cognatione  jun- 
pzntur? 

Dicitur  quidam ,  dim  in  ">fomnis  complexu  Vencreor^j 
pngcretur  ,  calculos  ejecifle.    video  fympathiam.    vi-m  fommls 
um  eft  enim  tale  objedlum  dormienti ,  ut  id  ,  quod  *'"• 
Jvenit,  naturae  vis,  non  opinio  erroris  eflfecerit.    Q^^czmiu 
gitur  natura  obtulit  illam  fpeciem  Simonidi ,  ^  qua  ve-  * 

Jaretur  navigare  ?  aut  quid  naturae  copulatum  habuit 
Mcibiadis,  quod  fcribitur ,  fomniufn  ?  qui  paullo  antc 
ntcritum  vifus  eft  in  fomnis  amicae  effe  .amidus  ami- 
^lo,  Is  ciim  cffet  projcftus  inhumatus  ab  omnibus- 
liie  dcfeitus  jaceret:  amica  corpus  ejus  tcxit  fuo  pallio. 
wgo  hoc  inerat  in  rebus  futuris.  &  caufas  naturales  ha- 
jebat:  an,  &  ut  vidcretur ,  &  ut  evcnirct ,  cafus  cf- 
edt  ? 

LXX.  n-Q  u  I D  ? .  ipforuhi  intcrpretum  conje<aur«  ,  144 
jonne  magis  ingenia  declarant  corum  ,   quim  Vim»  Qpid' 
jonfenfumque  naturae  ?   Curfor  ad  Olympia  proficifci'^"^'**'"» 
*ogitans ,  vifus  eft  in  fomnis  curru  quadrigarum  vehi. 
taani  ad  conjedorem.    Afifle  ,  Vinccs ,  inquit.    id 
Nin  ccleritas  fignificat,  &  vis  equorum.  Poft  idemad 
intiphontchi.    Isautcm,  Vincarc,  ihquit,  ncceffccft, 
^  non  intcUigis  qiiattuor  antc  tc  cucurriffe  ?  Eccc  alius 
^for:  atque  hotumfomniorum,  &  talium  plcrius  cft 
Chryfippiiiber,  pleniis  Antipatri. .  fcd  ad  curforcm  rc- 
fco.    adinterpretem  odetuUt ,  a^uilam  fc  in  fomniso  wtnilt 

Nque  exoidi  fulfeahi  \  fed  opene  altetam  fecntx  (imc  meo  in- 
^,-*  tanrum  adfcripfeiam  ^  legione  hujus  loci,  hanc  fciiptu- 
^  diffimnitQjlnen,  ,  quam  in  uno  libio  veteie  repeieram  plane 
«zpieflam  ,  nifi  qnod  in  eo  eiac «  ut  in  vulgg.  dimntur  :  binc 
iT^^i^iis  iftis  eriati  caufa  praebita  eft.  Lambin.  Nonnullx  ttidm  va^ 
^inis  fignificdtiones  —  iritelligi  fojfe  dicttntur,]  Melius ,  ut  ihi- 
J  iQidem  videtui ,  Pet.  ViAoiius  edldit ,  nonnullAs  etiam  valetudi' 
7  A^i/^cationes  —  intelligi  pojje  dicunt  ,  videlicet  Medid  5  quil 
l^  ^<i^^s  llcet  Hippociatis  libcUain  de  infomniis ,  Opeiuni 
*«•  IV.  pag.  44.  fcqq.  edii.  Foefian.  Noftroium  vcio  Codicum 
'tietatcs  hoc  in  loco  memoiaie  non  Doifum  ,  fiqujdenR  cunda; 
"^)<c  H  vocb  fomniorum  ad  omnium  fire  animos  ( qux  leguntuc 
«allo  poft  initium  capitis  72. )  in  BaU  Reg.  CadC  fic  Ven.  1471. 

'<oxfui  oinittaiito&   hkvif. 

Tyy  yyj  777  4  .  4i.  HW« 


iXf^  Pe     DlVlNATlpNE 

..  ^tA^n  ^^^""^  ^^^  fa<5i:um.    At  illc ,  Vicifti.  ifta  enim  avi  voUt 
L/!r        nulla  vehementiiis.    43  Huic  p  equidem  Antipho ,  Baro, 
MMMt,      |P^"if »  f e  vi<aum  e(Ie  non  vides  ?  ifta  enim  avis  infe- 
ctans  alias  avcs  &  ^gitans ,  femper  ipfa  poftrema  eft. 
T45      Parere  quaedam  matrona  cupiens  ,  dubitans  efletoe 
fl^jrxgnas  q  praegnans ,  vifa  cft  in  quiete  pbiignatam  htbere  natn- 
ram.    44  retulit.     Negavit   eam  ,    quoniam    obfignatsi 
^        fuiftet,  concipere  potuifte.    Atalter,  praegnantem  cfe  ' 
Mss.^\^^^'    nam  'inane    pbfignati    nihil   folcre,    Qux  eft ! 
9  mdeefi  ' !"?  ^^s  conjcdloris ,   eludentis  ingenio  ?  an  ea ,  qaas 
$nMSS.     «ixi  ,  &  innumerabiha  ,  quae  colleda  habent  Stoid, 
f.  B.     quidquam  figniiicant,  nilTi  acumen  hominum  ,  ex  fimi- 
litudine  ahqua  ,  conje<fturam  mod6  huc  ,  modo  flluc 
duccntium  ?    Medici  figna  qusedam  habent  ex  venis 
•&  cx  fpiritu  aegroti :  multisque  cx  aliis  fufura  praefo?- 
tiunt.     Gubcrnatores  cCim  exfultantes  loligines  viderint, 
aut  delphinos  fc  in  portum  conjicicntcs ,  terapeftateni 
flgnificari  putant.    Haec  rationc  explicari  ,  &  ad  natin 
ram  facile  revocari  poffunt  :  ea  vcr5  quae  pauUo  anti 
^dixi,  nullo  modo. 
14"     LXXI.  At  ^nim  obfcrvatio  diuturna ,  (hacc  cniB 
pars  una  reffat)  nptandis  rebus  fecit  artcm.  Antandcm; 
fbmnia  obfervari  poflunt?.quonam  modo  l  funt  enim; 
innumerabiles  yarietates.    Nihil  tam  praepofter^  ,  tam ' 

froonfl?o-inconditd,  tam  'monftruosc  cogitari  potcft  ,  quod  flofl 
e-LMtl^.  poflimus  fbmniare.  Quo  modo  igitur  haec  infinita  & 
fcmper  nova  aut  'memoria  compledi ,  aut  obfervando 
notarc  poffumus  ?  Aftrolpgi  motus  crrantium  ftellarun; 
notaverunt.  inventus  eft  enim  ordo  in  lis  ilcllis,  qoi 
non  putabatnr.  ccd6  tandcm ,  qui  fit  ordo ,  aut  qw? 
concurfatio  fomniorum  ?  quo  modo  autcm  diftingui 
poflunt  vcra  fomnja  k  falfis  ,  ciim  cadem  &  aliis  alitfl 
cyadant,  i5  6c  iisdem  non  fcmper  codcm  inada.^«|j 


41.  Huic  equidem  ^ntiph»\  Bato  y  intjnit  ^  te  viShtm  efe  rmvidA]. 
Haud  alitcr  Pal.  pr.  ac  fcc.  nam  tcrt.  hcic  mutiluscft ,  qoanui  foii 
yoccmillaminulitatamomifiti  quam  tamca  ctiam in T  '  '•^^.] 
rcpcrit  yiaorius.    VuigatU  ^ptiphe  ,  T»  vero  ,  inq»:        ub^ 
^ruter» 

44.  %itulit,]  Ita  libri  noftri.  incpt<  igitur  Lambinos  ^ 
}d  fcntcntiac  pcrfpicuitatcm  dc  fuo  ,  Ad  eomei^erem' t ^  i>* 
pbJn^dli^tur.     Idem, 

V*  ^^  ^H^*^  y»  fi^B*^  '•^f»  »•<<••]  ^"1.  pr.  hsbu      '»"*/ 

.    .  -     ,     ..    ^  .  . . .  ■ .        ^ 


LrlBER     SECUKDXTS.     I    31ff 

lihi  minim  vidcatur  ,  ctim  mendaci  homini ,  nc  ve- 
im  quidem  diccnti  credere  foleamus  ,  quo  modo  ifti, 

fomnium  verum  evafit  aliquod  ,  non  exmultis  p(>-^  ^^ 
bs  uni  iidem  v  derogant ,  quam  ex  uno  innumerabilia  g^Qt  utuK 
confirmant.  Dsvif. 

Si  igitur  neque  dcus  eft  elFedlor  fomniorum  ,  neque  147 
aturae  focietas  ulla  cura  fomniis ,  neque  obfervatione  x  confif- 
aveniri  potuit  fcientia  :  eifedum  eft  ,  ut  nihil  prorfus"»*»'^^'^ 
omniis  tribucndum  fit :  praefertim  ^um  illi  ipfi ,  qui  ea 
ident ,  nihil  divinent ;  ii ,  qui  interpretantur  ,  conje- 
fturam  adhibeant ,  non  naturam :  cafus  autem  innume- 
.abilibus  paen^  faeculis  in  omnibus  plura  mirabilia ,  qu^m     ptg. 
;n  foraniorum  vifis  eflfecerit  :  neque  conjedura»  quaecxxxix, 
in  varias  partes  duc}  J  ppteft  ,  nonnumquam  etiam  in  y  P^®' 
:ontrarias ,  46  q^idquam  fit  incertius.  ]^^^r 

LXXII.  ExpLopATUR  « haec  quoque  fomniorum  j  g  ' 
iivinatio  pariter  cum  ceteris.    nam  ut  ver^  loquaraur,^  igifm 
fupcrftitlQ  fufaper  gentes ,  oppreflit  omnium  fer^  ani-haccwm/, 
mos ,  atquc  hqminum  imbecillitatem  occupavit.    quod  Lan^. 
&  in  iis  Ubris  didum  eft,  qui  funt  de  natura  deorum  : 
&  hac  difputationc  id  maxira^  cgimus.    multtim  enim 
*fe  nobisraet  ipfis ,  &  noftris  profuturi  videbamur  ,  6. 
pm  fiinditus   fuftuliircmus.    Nec  vero  (id  enira  dili- 
gcnter  intelligi  volo)  fuperftitione  toUenda  religio  tollir 
^»    Nam  &  raajorum  inttituta  tueri  facris  caeremoniis- 
^ue  retinendis  ,  fapicntis  eft  :   &  efle  praeftantem  ali- 
auam   aetcrnamque"'  naturara  ,    &  eara   fufpiciendam 
aamirandamque  nominura  generi ,  pulcfitudo  mundi  9 

Qtdoque  rerum  coeleftiura  cogit  confiteri. 
Quaraobrem  ,  ut  religio  propaganda  etiam  eft ,  xjuae  149 

cft  }un<^a   cum  cognitione  naturae  ,    fic  fuperftitionis 
:  IJmrpes  omnes  ejiciendae.    inftat  enim  &  urgjct,  48  & 

\  ' qii^ 

^  itsdm  ftnfet  fvnfimis  tun  ftmper^    aliquid  cen^  in  eo  latet. 

\     46*  Slmd^dm  fit  imtrtim,  ]  Pal.  pr.  eertius  ,  quod  forfan  refc- 
;  lenduna  ad  cafnm ,  utconjeftura  zque  iit  certa  accafus  j  hoc  eft  in« 
eertilStna.  fed  cum  reliijui  codd  ei  non  adftipuleotur,noneft.qttod 
W>raiio  nni  nimtum  tribuamus.    Idem, 

47.  Stirpes  tmnts  ejiciendd  ftmt,']  Elidendd  non  dubito  quin 
*orrigendam  fit ,  ut  cum  veibo  fiifpes ,  &  cum  verbo  itcra  /»r»- 
f*gtnda .  quod  in  fupetiore  membro  pofituro  eft ,  confentiat» 
^^c  etiam  locutus  eft  Tufc.  Quxft.  libro  iir.  Stirpes ,  inquit,  4- 
^tndims  ^  tfmijf.  tvtrfi, ,  emnes  eiidenda.  f .  Manuc.    Malim  legi 

W  yjy  77/  %.  *^^h. 


^if6       De    DiviNA^ib^fc 

2116  tc  cam(|He  vtrteris ,  peribqdtur  ;  five  ta  ^itm, 
vc  tu  rnim.  aodieris ;  five  imiiKdjfris  ,  ''G.vc  aTcm 
afpeieris;  ftChdkkeum,  ii  harufpicem  videris  ;  fi  fc^ 
fcrit,  fitonucrit ,  li  U<^m  atiquid  eritde  coelo ,  fi 
oftcnti  fimile  natum  fadtumve  quippiamj  t]iiorum  ne- 
cefle  eft  {^erumque^aliquid  eveniat :  ut  &um!qxiam  liceat 
^eta  mente  conliftcrc, 
IJO  Perfogium  videtur  omnium  laborum  ,  &:  foIHcitadi^ 
iium  efle  fom»us.  at  ex  eo  ipfo  plurim'*  curae  mc- 
ttt9que  nafcunmr..   qui  quidem  ipfi  per  fe  mi&^  vale- 

icnt, 

tHdewtd  fimt,  Dit  Maniitins  eedfet ,  nifi  qvAs  raallt  ettatiuU  /W, 
^fufd  propias  ad- fcttptutam  valgatam  ,  eaodemque^iitiqfiani  «- 
mk.  Elicimds  autem  ,  id  eft ,  extiahendaB  3  quamqiiam  fttoeoi 
tlitietUd nomfati^masnam ii«€ looo^vim-habcie  ,  lieqtie  tam'be- 
BeeonvcfiiifS»  quam- mr^^Mk/^  ,  aut  evellmdM  ,  aut  aliud  iinule. 
Mjtmbin.  Stirfes  omnes  ejicienda,}  Sic  miT.  noftli  ,  fed  moie  fii», 
imica  Uteta ,  eiciends.  ftuftia  alii  conje6Hiris  opetantut.  qtdppe 
«^ciendx  ftirpcs  ^m  antea  evulfofittt  eztraflaqtle  radietttisopbt- 
tct i  quo  ip(b,  iMimquam  cetterenafcantai.  fi  tamen  quid mutaii- 
fkim  »  mafim  eligendte  pmt^  quomodo  locutus  noftei  fine  librhiii; 
SrafculaB.  qweft.  .pio  quo  tamen  yvX^iXielidendM.  Gnitei.  Sed  ne- 
que  opus  eft  ha^  ntmis  quxfita  commoditate  Giuteii ,  qnafi  piius 
cvolfsextia^aeque,  deinde  ejiciantui :  quum  ipfdm  ejicere  noret 
cm»vetlefe ,  ditfiingcre  ,  rut^idfitiv  ,  qoomodo  nervos  ee^juratims 
-^e&^  mnskite  dixit  Livius  mu  |9.  cvxm  ejicere  ploprie  tiy^aas 
iiilb,  57*  quc  qQidem.cmendatk>ca  (iint ,  quam  ut  tUis  Ai^iciooi- 
bia  violaii  opoiteat.    Gronov, 

4%  Et  tjHo  cun^ue  te  verteris.'^  'Haud  alitet  hucusque  cufi  ,  ki 
Mn  tfdtci  TaH.  enim  quatnoi  flc  Hber  S.  Vrdfcoris  nufla  ifteia  va- 
liantepixfecnnty^b^fMtr,  ^infe,  iterttris,  Jdqifiverb  CicieroacAi 
com^fsatrc  fuo  Quinto,  fatisconftat.  vernm  vidciit  Senatns  Criti- 
CDS  ,  cgo  ^fttno.  Gruter,  Miior  Gnirerum  fic  fciibere  potuift; 
Tantum  entnal  abeft ,  ut  liaud  aliter  huc  ufque  cu(i ,  ut  Vitfcoiluac 
cditiones  tam  apud  iLob.  Stephanum  quam  LtfCam  Antonrum  jQn- 
tam ,  quas  utique  paffim  Giuteius  ante  oculos  habuit,  di/ertepiC'  , 
ferant  &  tfuo  te  cuntfue^  Imo  idem  retinet  quoque  Hervagius,  nec 
Aibito ,  qpib  td  iit  merum  CioefOfiianttm^  undc  tmcfeOs  ^ilis  gra- 
fia  abeSc  nequit,  ut  fupia  etiam  reftituimus,  idcm  aufinuncquo- 
«pie  admicterc.  Grono%t.  itv»  te  eeanqne  mneris.}  Ut  PaiL  quatnoi 
i.  S.  Vt£toxis  libcr,  fic  &ar  Keg.  Cant.  &  Ven.  1471.  cshibcnt, 
fiK»  fe.    Qoiotc ,  vMtris»    £a  tamen  variatio  taoti  non  ot 

jcm  Gmterus  ad  Senatum  Critictim  rcferret ,  quia  feftio  r  i 
mm  fua  ie«  ptoot  videtui,  abCuiditate  ftatim  piodit.  Ad  a', 
qnB  nunc  obtinet ,  fbimam  reftituenda  font  ,  qux  habet  A  us 
cc  Ca^o  Inft.  UK  ii.  Tit.  z,  6.  Ahtit»  pr^terea  fttorMmcwn^M  ti* 
(ra  fum.  Lcg.  tfua  bttnm  atmque  fimiliA  funt ,  feniii  pofti  «. 
Dc  cc  ipfit  vidc  Bafilium  in  Efaiat  cap.  ii,  pag.  I77,  M,    Oi 


LiBER    Secuwbus.       jajy 
rcnt,  &  magis  contemncrcntur ,  nifi  romniorum  patro- 

ciniiim  philofopbi  fufcepiffent ,  nec  ii  quidem  cootent- 
ptiffimi,  icd  in  ptimis  acuti , -&  confequentia ,  &  re-    ,f.,K 
pi^nantia  videntes :  qui  propfr  jam  abfoluti  8e  perfedi 
putantur.    <juoium  licentix  nili  Carr.eades  reliitiflet , 
iaud  fcio,  an  foli  jam'  philofoplii  judicarentur.    cum 
quibus  omnis  fere  nobit  difceptatio    contcntioqne  elt  , 
non  qu6d  eos  niaiim^  contemnamus  :   fcd-quod  »vi-«vid««iinii 
der.tur  acutiffim£  icntenlias  fuas    prudeniiffimequc  de-  ^-^' 
fendcre.    Ciim  autem  iiproprium  lit  Acaderaise  ,  judi-''  f'°-  ^^ 
cium  fuum  nuUtim  intetponcre  ,  ea  probare  ,  qua  ^'l^^^^i^s^ 
miUima  vcri  videantur ,  cpnfctre  ctufas ,  ;8c.quid  in 
quamque  fententiam  dici  poffit ,  cxpromere  ,  nulla  ad- 
Sibita  fua  auSoritatc  judicium  eaudientiura  relinqucreo.  ««dien;- 
intcgrum  ac  liberum  :  tenabimus  banc  confuetudincm'*"  5"*^ 
i  Socrate  traditam  ;  eaque  inter  nos  ,  &  tibi  ,  Quintc 
fater ,  placcbit,  quim  fsepiffim^  utcmur.    Mihi  vetd, 
iDquitillc,  nibilpotell  efltjucuadius.  Qu£,dmicSeitf 
!^,*iijin;ejtiii)us. 


M.  TUL- 


3»j8  P  =    F  A  T  o 

F.ctt.        M.  TULLII   CICE.RONIS 


F   A    T    d 


LIBER    SINGULARIS. 

AB.GUMENTUH. 

QVifinui  dt  ff  ,  ■>  tisam  PbilififiU  fmim  txfliat 
fmiKT  Ciari.     Itnjm  Pifidiniiim  ,  Dintcrim  ,  Efitnnu 
■uYiw   di  ftti  difpMsmii  ciiiilia  ,  tftnimi  td  wndm 


Swj!  friaeifinm, 

UiA  PEXTiNET  ad  mores,  jqnod  i 
I  Jii»i  iUi  Yoant,  nos  eam  partcm  phi-  I 
l  lofophiac,  de  n^oiibus  appellare  wie- 
1  mus  :  fed.  decet  augcnteni  linguam 
i  Latintm,  inominare  moralcm.  ex- 
plicai\daquc  vis  etl,  tatioque  lenua- 
tiatioimjQ ,  qu%  Graeci  ^^iiiutr»  vocant  ;  quse  de  le 


T.  D  E  Fa  to.]  C^noTimiK  ei  antiqidi  exemphiilxK  Innc 
libium ,  qucinaditiadam  muliii  fai  panibus  veiultite  licer  & 
iDuiliu  (ft  ,  iii  etiam  piincipio  caiCK:  quod  tx  peivulgaiis  qoo- 
qnc  libiii .  6  diligcntci  piiina  ejus  veiba  canudeiaia  cflcnt, 
■mmidveiii  pDtuit.  quamvii  nonnulli ,  ui  hoc  vitium  legereni, 
fmilli,  Crici TciipGflent.  qux  voi  miaifcdo  docetdeGiZfiiE>- 
pii  cliam  Rleniioncm  cfle  liiilim :  fed  non  efle  hoc  lat  d- 
ncnni  Sc  coneiiiniim  libii  iniiium  muliis  roodis  pcirpici  i  i. 
ScripGi  ciiaiD  Flutaichus  lihium  mfi  'tiifiwvti ,  qui  noa  i- 
nulcni  fonunam  foiiiius  eft.  ninn  St  ipfe  ez  maioie  iiii  te 
penk.  Aleiindei  luiem  Apfaiodiiienlii  melioie  nto  libr  le 
r«ofciiplit:  nimqueiDtRgeiille  &1ncoiiiiplu(  in  vitl  pi  i- 
(ii.    lA  boc  qudam  caflieavimtu  ofc  mctlontni  codicnm     id 


Lf  I  B  B  R  .  S  I  K  6  tr  L  A  R  I  s.     ^ifg 

focara  ciimaliquid  dicunt,  dequc  eo,  quod  polfit  fieri« 

aut 


nilum  noil  paivi  omiiino  momenti  (ut  opinamar)  ptreeptA  ftiiioet 
multis  locis,  ubi  ptdcepta  antca  fcriptUm  erat :  ita  enim  dic/)«fe«- 
<ra  Ciceio  interpietatur »  ^oGth  izak  &  elegantei.  nam  6tM»/u«T«t 
quamvis  5c  ipfa  protendantui ,  tamen  cognitt  jam  5c  ipeftatt, 
funt.  unde  lolent  Mathematici  in  fine  eoium  demonfti ationis 
(empei  diceie  ,  ^uod  opertuit  ofiendijfe  :  cum  piobiematibus  ezpU- 
catis  fubjiciant,  ^uod  oportuit  ftcijps :  fic  in  hoc  maxime  differaoc 
theoiemata  ^  probiematibus ,  qubd  in  tbeoiematibus  latio  tantunt 
xeddi  debeat  cui  ita  fit  >  cum  unt  illa  jam  peicepta  Sc  fpeftatt: 
in  illis  autem  fabiicandx  iint  defciiptiones  i  fed  nx  non  iunt  h»- 
|us  temporis  quzftiones.  qui  tamen  hxc  fcire  cupit ,  Piociuat 
Lyciuroadeat,  diligentiflimum  Euclidis  inteipietem  :  hxc  enim 
ille  copioie  6c  eiudit^  tiafkat.  Qiiomodo  autem  pixce^ta  Btof^ 
tAtttd  leddi  potuetint  nefcio  :  fed  hoc  tam  multls  locis  in  piifcis 
czemplaiibus  nomen  eft  iempei  le^e  fciiptum ,  pixteiquam  quod 
cgzegium  iignificatum  habet ,  ut  viz  credi  poifit  eiiatum  eife  ii* 
biaiii ,  fed  (ut  aibitior)  novitas  hujus  vocis  Sc  rei ,  Ationisqud 
ipfius  Ignotatio  induxit  aliquem  lecentioium ,  ut  eam  deleiec  « 
&  hanc,  qux  in  omnibus  nunc  impieiCs  inoleveiat,  xeponeceu 
Vi^r.     , 

2.  SlutA  ptrtinet,']  In  Reg.  8c  Cantab.  iic  incipit  hoc  libit  de  fii- 
to  laceiunf  fragmentum :  (juod  i  Grdcis  logos  dicitur  ,  a  mbis  ratim 
nominatur  ;  Logice  vero  ratio  dijferendi,  ^uia  vero  pertinet  ad  »»#* 
res^  &c,  Ab  ineptiente  Libiaiio>  non  ^  Ciceione^  piofluicit  ad- 
ditamentum.    Davif* 

S.  SjtodiQ^  iUi  vocant.']  £ft  \  mS,  noftris  i  firmavitqoe  du* 
dnm  editione  fua  Fetius  ViZ^orius.  Palatinis  e^o  ufus  fum  tribus« 
Gulidmius  vaiiantes  lediones  adfcripfit  marginibus  ,  e  iibris  S* 
Vi&oiis,  Fiancifci  Fithcei ,  &  Francifci  Fabiicii.  vulgata  ledio 
habet,  ^m^  in^»  Graci  vocant.  Gruter.  Huosh^^,]  Vulgg.  ^tted 
nd^.  Alii ,  tjuos  H^h»  Nos  autem  Bal.  noftrum  aliosque  veteret 
MSStos  oum  Ven.  1471.  fequendos  duximus  j  fiquidem  nd-^» 
non  minus  ac  n^a ,  mores  denotat.     Davif, 

4.  ^yipp/itare  moralem,]  Fal.  fec.  &  Vi^oris  ,  moralfilem,  quod  , 
quamvis  non  probem ,  libuit  tamen  indicaie.  quippe  (ecundus  illc 
noftei,  quantivis  eft  pietii,  pix  aliis  duobus  quibus  utoi..Grir/«r. 

5.  EnuttciationMm ,  f«4  Graci  d^idfAnttti']  Quid  enunciatio  fic 
docet  GelHus  lib.  xvi.  cap.  8.  Tradebatui  autem  enunciationum 

,  varietas  &  latio  ^  veteiibus  in  ipfoinm  fi0-«t>(w>«ic  intei  piimji 
Dialedicx  ludimenta,  ut  idem  Gellius  &  Diogenes  Laeitius  in 
Zenone  videmui  oftendeie.  Gellius  «t|iy^ai  vocat  ,  Sc  Grxc^ 
definit  A«it<rev  auTG<rcA^c,  diro<f»f}ov  '6vov  'i<p*  ittvrqi.  £c  Latinc 
ex  Vaiione :  Prolotfuium  efi  fententia  ,  in  tjua  nihil  defideratur^ 
Sed  Gixcum  illud  Chryfippi  fuiiTe  exiftimo,  eandcm  enim  defini* 
tionem,  paullo  tamen  iocupletiorem ,  Diogcnes  in  eodem  Zeuo- 
ne  Chryiippo  tribui^l  Sic  enim  ille  :  *A^ta>Aeat  ts-fv,  0  tr/v  «/ui- 
6fc  »  4*^^^  >  ^  •JrpdyfJitt  AvtoTikki  ino^dLVrh  Iffov  fg>*  f  ot&T»  « 
mi  0  l^firtmr®'  pi^^ln  h  T«/ic  AittMJcrmaif  ^«i;*  %AMl*Statius. 

4.  S^ 


f 


y,69  t>  E     P  A  T  0 

aptnon  poflit,  quam  vim  habeant,obfcnia  qttsBftfotft*!' 
^quam  yrsfii  Suvaruv  philofophi  appellant :  totaque  eft 
ftlo|i<»    •logice;  quam  rationem  diflTerehdi  voco.    Quodautem 
Vdvif,       in  aliis  libris  feci ,  qui  funt  de  natura  deorum  :  itemque 
iii  iis,  quos  de  divinatione  edidi ,  ut  in  utranique  par-' 
tem  perpetua  explicaretur  oratio ,  qu6  facilius  id  a  quo- 
que  probarctur ,  qudd  cuiquc  maximfe  probabile  videre- 
h  id  deefi  tur,  ^id  in  hac  difputationc  de  fato,  cafus  quidam ,  ne 
tt^Mu     faccrem  impedivit. 

%     7Nara  ciim  eflem  in  Puteolano,  Hirtiusquc  nofter# 

conful  defignatus ,  iisdem  in  locis  ,  vir  nobis  amidiB- 

mus,  &  iis  iludiis,  in  quibus  nos  a  pueritia  viximus^ 

dcditus :  muhum  un^  eramus ;  maxime  nos  quidem  ex-' 

quiremes  ea  confilia,  qa3e  ad  pacem,&  ad  concordiaiii' 

t  intcrl-    civium  pertinerent.    cum  enim  omnes'poft  cinteritum 

tionem      Caefaris  novarum  perturbationum  caufae  quaeri  videren- 

^*         tur,  hisqae  eifc  occurrcndura  putaremns ,  omnisfcrt   \ 

noftra  in  iis  deliberationibus  confumebatui'  oratio ;  idque. 

&  faepe  aUas »  &  quodam  liberiore  ,  quam  folebat ,  & 

ma* 


tf.  Si^Mm  Tttpi  ^VArSf  dppellanU}  Auftotdes  mfi  l^uf tiete.  <n^ 
«r«v  /«)  inquit»  ^tuptfffxivm  y  o-xtjrlioif  ov«c  IXM^"  AVeine^ritfi 
iuti  KttTA^^e-uc  'Trp^i  a\A»Xac»  fei  *ti  Sv¥(t*rov  t<V«/  >  Kttl  fxi  iifftf 
<rey ,  jc«i  iy^tx^fAivovf  kcu  vtff)  nS  diitfei^nt  «ri  k«)  dtttyttAih,  tx^ 
yti^  dvopiai  rtvd(,  Vr/tn»  Huam  mp)  Svftttete  ^hihl^pbi  ^ffd- 
ianu]  Didionem  phitofophi  leddtmus  aaftoci,  fide  Fall.  Zc  l.tXQpt 
S.'V.  exhibuitque  editione  fua  Yidloiius,  infinitx  8c  inciedibillt 
diligeatiz  vir*     Gruter, 

7.  NAtn  cum  ejfem  in  Pnteeletne.']  Hicclas  &  Fanfa  Ciceroms  atidl- 
tores  fuiffe  videntur,  qut  interfe£bo  Czface  poft  M.  AntoniumSd 
Bolabellam  confules  creati  funt ,  quos  Ciceio  in  IIT«  Fhilipp.  ie» 
fignatos  confules  appeUat,  in  rcliquis  coii/m/«j  ,  de  quibus  jamtamen 
confulibus  Galba  &  Follio  lib.  x.  in  ep.  ad  Ciceronem  %  £c  zi.  D. 
Brutus.  Ciceco  ad  Cocnificium  zii.  ep.  8.  ut  de  defignatis  iilis 
loqui  videtuc.  Secum  autem  in  Futeolano  Hiicium  Co£  defigna- 
tucn  fuifle,  &  cum  eo  de  confiituenda  pace  egifle  oftendtc  Cice- 
XO  lib.  XV.  ad  Attic.  ep.  i.  Sed  caf»  ,  inqutt ,  cum  legerem  tnas  lite- 
rtts ,  Hircius  erat  apud  me  in  Puteotano  &c.  Uteique  autem  apiid 
illiim  fuerant.  nam  lib.  xir.  ab  ep  exfpe&antuc  ,  in  (bq.  epift. 
fam  adfunt.  //iV,  inijuity  turba  magna  eft  ,  erit^ue  »  mt  audit 
pr,  duo  cjuidem  quafi  deftgnati  coj/I  In  ieq.  eptft.  Hic  mecion 
h»s\  Hirriusy  Panfa,  Rurfum  alibi  in  eod.  lib.  in  dpiftbla  ,  I  \ 
jnitium  £  Pompejano,  &  iib.  xv.  Epift.  Vndecimo  Calend.  ej  - 
bus  intelligi  poteft  ,  quae  confilia  utetque  exquifieiinc.  Pmeoi  1 
autem  e4  forma  didum  eft  ,  qa^TMfcuUnum,  tamfannm,  ub  1 
agi!um  vel  campum  inteUigu»    ^Ml*  Stmim* 


L  I  H  E-R     S.I  K  G  U  L^A  R  I  S.      ^l6u 

igls  vacuo  ab  interventoribus  die ,  dxm  ille  ad-  me    V»  i| 

niifet  y  pnmb  illa  »  qu^  erant  quotidiana  »  6c  quaii 

jitima  nobis,  ^^je  pace,  &  de  otio, 

IL  Q  u  I B  u  s  a^s ,   Quid  ergo  ?  inquit  ille  ,  qua-3 

un  oratorias  9  exercitatioues  non  tu  quidem  ,  ut  fpe- 

,  reliquifti ,  fcd  cert^  philofophiam  illis  antepofuifti , . 

flumne  aliquid  audire  ?  Tu  vcr5  ,  inquam  ,  vel  au- 

t,   vel  dicere.    nec  enim  (<^quod  red^  exiftimas)<l  id  qao4 

itoria  illa  ftudia  deferui :  quibus  etiam  te  «incendi,^*»'/; 

amquam  flagrantiifimum  ^acccperam  :  nec  ea,  qu«*  «««i^'' 

nc  tracfto ,  minuunt ,  fed  augent  potiiis  illam  ficuUa-  f^ocSp©- 


n.  nam  cum  lioc  genere  philofophidc  v  quod  nos  nua 
luimur,  magnam  habet  orator  focietatera.  fubtilita- 
m.eniiQ.  ab  Academia  mutuatur,  &  ei  viciffim  reddit 
iertatem.prationi3  ,  6c  ornamcnta  dicendi.  Quam- 
>Fem ,.  inquam  ,  quoniam  utriusque  ftudii  noftra  po^ 
ffio  eft,^  hodie^  utro  frui  malis,  optio  fit  tua.  Tunt 
irtiu^^  Gratiflimum,  inquit,  &  tuorum  omnium  fi- 
ile.  nihil  enim  umquam  abnuit  meo  ftudio  volua- 
s  tua. 

Sedquoniain  rhetorica  mihi  Snoftrai^fat  nota,  teque^ 

!  iis  8c  audivimus  faepe  ,  dc  audiemus ,  atque  hancs  .^cftal 

cademicorum,  «ocontrapropofitum  difputandi,  con-f''^!* 

t.  Dtp4€tir  (U  0ti».  §iuilmt  a&it^  ^d,}  H«C  cft  kftio  Pal.  pi;. 
ttionisque  Viftonanas »  aUotumque.  nam  ceteri  mflT.  HMtlms  ac» 
^f'  ornnes  tamen  omiferant  iila  vulgata  ,  dids  funt^  i  qu«  ta 
imbinianis  ac  Bnxianis.  Grmer» 

9,  Extrsitatitnes.l   Qiiotidianis  enim  poene  commencationibist 
s^amandi  k  exeicebat,  Sc  ad  prztuiam  Grsc^  fempet  declama-  • 
t«  Latine  verb  ienioi  quoque »  Se  quidem  ,  Hirtio  6c  FanPa  cofll  > 
Klamandi  aftiduitatem  declarat  Tufcul.  lib.  1.  cap.  4.  ^f  fnim  • 
<»«  declAmitabam  caufas ,  <jH»d  nemo  mi-  iimius  feciu    fic  hM  ^iki  • 
""w  {enxlis  efi  deciamatiei.    Turneb.  / 

Jo.  ContfA  propojitjem,']  Bal,  hahct  p*fitam.  Omnino  lege  fofi" 
^*  Sic  paullo  poft:  Penere^HquU  ,.  ad  (juod  AudiAm^  vele,  £t 
»C.  lib.T.  cap.4.  Ponere  JHh^Am  ,  de  qut  quis  audire  vellet,  HinC  ■* 
M.  de  prat,  ^ap.  «.  rcf<;iibcndum,  «f  omni  de  re  ,  tjuacunffue  Jk 
my  ab  eo  ornAte  copiofe<fue  dicatur  i  fic  enim  MSSti.  duo  Gnilica» 
»  cum  propofitaiit  iu  vulgatis,  Similc  mcndum  Laftantii  Co- 
Jp  vidctur  ob(ideiCj  namlib.v.  cap.  17.  20.  dant,  conredamut 
vfi*n  ,    ifMod  proponit    Philofophus,     Legerim  ponit   Philofophuu 

c  huiuscc  vcrbi  potcftatc  confuU.  poCTuiK  Joan.  SchefFcnis  ad 
«««ItiUb.Tii.  Fab.14.  &  J.  G.  GiSYius  ad  Cicwonis  fam.  lib. 


/ 


%l6l  U  E     P  A  f  6 

fuctudincm  indicant  te  fufccpifle  Tufculana  difputatioi 

i  di//ipio-  nes;  ^  ponere  aliquid ,  ad  quod  audiam' ,  ii  tibi  non  A 

poacic      moleftum,  volo.  An  mihi,  jnquam  ,  poteft  quidquam 

efle  moleftum  ,  quod  tibi  gratum  futurum  &  ?  fediA 

audies ,  ut.  Romanum  hominem ,  ut  timide  ingredien- 

tem  ad  hoc  genus  difputandi ,  ut  lohgo  iDtervallo  hxc 

ftudia  repetentem.  Ita ,  inquit ,  audiam  te  difputantem; 

ut  ea  lego,  quae  fcripfifli.    «» proinde  ordire. 

|;GZU.  Multa  hic  defunt. 

5    III.  >^CoNsii>ERAMus  htc:  quorum  ih  alis,  tf 
in  Ajitipatro  po^ta,  ut  uin  brumaU  die  natis  ,  Hutin 

fimd 

ti.  Proinde  •rdire,'}  Fiarima  hic  ite(&  nemo  lion  videt.  Abel 
cnim  propoiitio  Hirtii ,  multaque  Stoicorum  firmamenta  fatoi 
pcofoantia:  qaae  tamen,  quia  hodieque  apud  Plutarchom  eztttt, 
vlprimumque  Ciceroni  fic  tranco  ac  mutUo  lucis  afferre  poi&nc^ 
a  me  fuhfciibentur.  I»  sdverfario  genert ,  ifequit  ,  frimei  m  pm^ 
fu»  captio  videtur  ejpty  Nibil  ahstfue  caufa  fieri  ,  fed  omntA  feritt'^ 
tecedentibus  caufis  :  aitera,  Mundum  adminiftfari  natuira  ,  ipfmuJM 
eonfenti^ntem  &  confptrantem  :  tertia  ,  teftimonimn  quoddam  f^ 
videtur  effe,  ^dvocMttr  enim  frimum  divinatio  ,  ^m  cum  Lwitm 
9pinione  floret  ,  tum  in  deo  opt,  max,  re  vtra  vigttt  Deinde  »  flSr 
^ua  eveniunt ,  fapientum  bominum  approbatio  ,  omnia  re&t  ordi 
feri  pradicAntium»  Pojhemo  pervagatum  illud  ,  PronHnciaium 
verum  vel  falfum  ejfe^  Ifta  enim  capita  difputationis  Stoiczaifllt 
qu«,  ut  captiofa  Flutacchus  cenfet,  ita  \  Ciceione  hie  icfiw 
tur.     Tumehus, 

12.  Confideramms  hic ,  quorum  (tc']  Tutnebus  monok  vett.  librfi 
pccferce  conftanmftei  i  ez  quo  faftum  iUud  vulgatum  ,  CoHfidne^ 
Birti,  Fal.  iec.  (ervat  odire  conftdamus  hic  hic  deeft  (juortiut.  alii  6b% 
tiefcio  quos  verfus  admiicrant.  Gruter,  Confideramus  bie  **  fii* 
rum  in  aliis,]  Sic  edi  debct  hic  locus,  ut  indicetui  hiatns  i  alitpl 
cnim  maoifefto  deeft ,  quod  notavit  etiam  Fah  fecundi  LibnM 
Obfervat  autcm  Gruterus  in  duobus,,    quibus  ufus  eft,  MSSak 

•      nefcio  quos  lacunx  fupplendx  verfus  admiflos  efle.  Eosdemaeli' 
fuiire,  quos  Bal.  etiam  oofter  exhibet: 

Sunt  ^ui  in  fortuns  jam  cafilms  omniapommtp 
£t  vtundum  credant  nullo  reSere  moveri  , 
Natura  volvente  vices  &  iucis  ^  anni, 

Talei  eorum  eft  JuVenalis  Satir.  xiii.  96.    Davif, 

13.  In  brumali  die.'\    id  eft  broma.  Plin.  lib.ii.  cap.41.  tltd 
ipfo  brumali  dit  fufpenfa  in  te^is  arentis  herbs  pulei^ii,     C 
Divin.  lib.  11.  cap.  14.  Fulegium  aridjun  Jiorefcert  ipfo  hrun 

2uod  ad  coutagionem  lefert.    Exemplum  autem  quodda 
donio  fuerat  mduftum ,  in  quo  valuiife  dicebat  vim  fyd.. 
malis ,  ev^entu  in  illis  hominibus  teftatam  ,  quod ,  vetl: ' 
irigidis  moibis  obnoxii  fucrint.     Tumebus, 

14.  Vt  infimtd  ^rotmibtfi  fratribin.}  Uw  pcttifiqu  u. 


LlDER     SlNGULARIS.       9163 

fimul  aegrotantibus  fratdbus ,  ut  in  urina  ,  ut  in  ungui- 

b«i,  utinrdiquis  ejusmodi,  naturae  contagio  kvalet  :k  ▼»!«« 

quam  cgo  non  tpHo  :  vis  eft  nuUa  fatalis.    In  aliis  au-*'"* 

tem  fortuita  quaedam  effe  pdfiunt,  ut  in  iUo  naufragio» 

utin  »5icadio,  ut  in  "^Daphita.    Quaedam  etiam  Po- 

fidonius  («7pace  magiftri  dixerim)  comminifci  vidctur. 

Sunt,  inquam ,  ^uidem  abfurda.    Quid  enim  i'  (i  Da- 1  «fwrdam 

phi-7V«rM^« 

Kvo  Auguftino  <idducunt'ur  in  fiB.  v»  'de  Civit.  Dci.  Cicera  dscit  ' 
Hiifp9iratem  ntbi/iffunHm  Medicmn  fcripium  reli^uijft ,  tjtfsdam  fr*- 
\rts  mm  fimtU  sgMt^re*  etrpiffent ,  &  eerum  jaorbut  eodem  temfere- 
ingrAvefceret ,  eadem  levAvetmr  ,  gemihes  fuffficatMm  :  ^ues  PefideneUi 
Stoim  Multum  ^Jirolegi^e  de~d,itui ,  eadem  cenjiitutione  ajlrorum  jw*- 
rw,  eedemtjue  concePtet  fotcket  afferere.     Urfin. 

1$.  lcadie,]  lOiimmfMviJlimum  piratam  fmffc  (piratamenimhic 
Pixdoaem  Cicero  Tooat)  ictibic  Sext.  Fompejus.  Eiw-titof ,  nifi 
nllor ,  Suidas  vocat.  In  ejus  cr ura  ex  fpeluaca  fazum  -incidit « 
Ciun  tameo  vitam  maritim|m  coleret.    THmehm.     • 

16,  Daphita.']  Qui ,  ut  Valerius  fcribit  lib.  i.  cap.  S,S.  eztern. 
tttm  frofejjione  fofhijia  effet  ,  Delphis  ad  ludihrimm  ^petiinem  confw 
^it ,  an  e^uum  invenire  poffet ,  ^uem  omnine  nultum  habebat  :  edita 
^"  ffi  ,  eum  inventurum  etfmtm ,  ^ue  feriret,  Itaiftu  eum  in  re^em  " 
y^ftalum  incidiffet ,  fape  centumeliis  a  fe  tacefftum  ,  ejut  juffte  th 
ij^o ,  cui  nomen  eque  erat  ,  praeipitatm  eji,  Strabo  grammati- 
cum  fuifle  fcribit ,  &  in  monte  Thorace  (uffixum  in  cruce  ,  qubd 
teges  ittg^mi  contumeiiofis  verfibus  inceiferet :  unde  natnm  pro- 
rerbium,  Ca^tte  Ther^uem,  Kefeit  dc  hoc  in  legcs  maledicum  c|us 
^igiamffla. 

Hoppvfitat  fjita>^u7r*e  ^  ctTOfpivv/ucCrA  yd^ttc 
Au^ifxil^it  i  At//»r  AfX**^*  ^*^  ^pvyiiit, 
Tarntbut,^  Daphita,'}  Strabo  lib.  xiv.  pag.  95«.  tradit  Xoytot  !«»•#- 
t*i'  eu/7m  {^x^lra.)  xiytT^aty  ^vKtktltTd-ni  to»  .  0a»pai«at ,  eraete* 
^  Ddphit^  dattem  fuiffe  ,  ut  Theracem  caveret,  Non  igitur  dc 
^everbio  nate  locutus  eft  dod^iflimus  Geographus  ,  ut  male  ftatuit 
Hadz,  Turnebus.  Pari  quoque  modo  ,  ne  Aldum  nepotem  me- 
noiem,  i^pfus  eft  vir  fummus  Dcf.  Erafmus  Adag.  pag.  207.  ed. 
Haoov.    Davif 

'  17.  PMce  mapliri  dixerim,]  Incpte  interpres  magiftri  nomine 
Zeoonem  intelligit  cum  de  Pofidonio  loquatur  hic  Cicero ,  quem 
farpe  viderat  &  .colebat  ,  ut  magiftrum.  Libro  enim  11.  Tufc. 
Hpscft.  K/1t  non  nojier  ,  intjuit ,  PefidoniMS  ,  quem  tr  fePe  ipfe  vidt^ 
Item  lib.  II.  epift.  ad  Attxc.^uamquam  ad  me  refcnpfit  jam '^^ode 
Pf^MMiM  ^e»  Pofidonium  alii  ctvitate  Aparocnfem  ,  alii  Kho- 
diom  £iciunt.  Fuit  is  PatTztii  difcipulus  ,  ot  m6tat  eft  Cicero  , 
^lincipio  lib.  i.  de  Divin.  flCin  iii.  de  Officiis.  librosqne  de 
^oiis  ita  infcriptos  reliquit ,  nifi  primi  tum  libri  ea  fuerit  in^ 
^ptio,  qua  de  le  Dio^.  iii  Zenone  ,  qiii  eum  Zenonis  difctpu- 
ttm  fulire  fciibit,  tc  Alex&lidiinum  ,  fi  non  is  aliqs  cft.  ^chiiL 
^t«fius» 


3264  ;     D  ^:     F  A  T  O 

phitae  fatum  fuit  «8«  equo  ca^re   zt/ifas  ita  pcrirc? 

ex  hocne  equo  qui  cilm  equus  nm  effet ,  nomen  habe- 

bat  alienum  ?  aut  P.hiUppus  hafce  ia  Cipulo  quadrigolas 

vitare  moDdbatur?quafi.vero  capulo  fit  ocdfos.  >9Qiud 

autem   magnum  >&:  naufragum  illum.fine  nomineiff 

rivo  eflfe  lapfum  i  >quamquam  huic  quidem  hic.fcrifait 

m  N€»e '  prsdiif^Um  in  aqua^effe  pereitndum.    ^  He  hcrcule  la-^ 

beic«       id^iquidem  prasdohis  video  fatum  ullum.    nihil  enim 

^^^'       fcribit  ei  praedi<flum. 

6  .  Quid  mirum  .nigitur  y  ex  fpelunqi  feyiim  ^  <OT» 
n  igitut  eju$  incidifle  ?  puto  enim ,  etiam  fi  Icadius  tiim  in  fpe* 
^^ '»  lunca  non  fuiffct ,  fexum  tamen  iUud  cafumm  fdiflc. 
^^*       Nam  aut  nihil  cft  omnino  fortuitum  ,  aut  hoc  ipfum 

potuit  cvenire  fortun^.  Qusero  igjtuf,  (atqiic  hoc  lati 
patcbit);*ofi  fati  omnino  nullum  nomen,  nulla  natun, 
nulla  vis.cflet ,  &  forte  temer^  cafu  aut  pleraquc  fic- 
rent,  aotomnia:  nUra  alitcr,  ac  nunc  eveniunt ,  cve- 
nirent  ?.  qtTid  ergo  attinct  incnkarc  fatuhi ,'  cilWi  fiflc 
p.  6.  ^to  raho  otnnium  rerum  ad'  naturam  fortunamTe 
referatur?  ^ 

7  IV.  Se  D  Pofidonium ,  ficut  aequum  efl ,  cmn  bool 
gratia  dimittamtis  :  aH  Chryflppi  laqueos  revertamur# 
Cui  priiiium  quidem  '^e  ipfa  reruiri  contagione  refpon- 
(learaus; :  reiiqua  ppflea  perfequemur.. ,  Irit^r  locorom 
naturas  quaatum  interfit ,  videmus  t.  alios  eSe  fali^es , 
alios  peflilentes:  in  ahis  efle  pituitofos,  6c  qutiii  redtuh 
dantes ,  in  aliis  exliccatos    atqtie   aridos :     multaqiie 

funt 

■  ■.:'■".  '  •  • 

iS.  ExequOf]  Kcs  plane  dlvetias  milfcet  emdiciflimus  TunNlNas 
nam  cum  Scrabo  lib,  xiv,  pag.  p$S.    r^'  &/>«!  x^Mvjuiwi»  BaifdM  . 
Tetyp^^hi^t  /^A^irtiv  To»  ypa/uifAn/ru6v  ctadidexic  ;    noftei ,  Vale*  j 
liijs  Maximus  Ub.  i.  cap.  S>  8..  extein.  &  Suidas  »  eum  d*  fiuuti 

CHi  nomtn  erat  E(ji*i  ,    prscipitAtum  fribunt,     Non  l^iCUX  D4mKU0-  ] 

jiqs ,  quap  (ibi  i^pugoai}ti(  in  unam  fuere  confomtendst  }  navi  in  | 
monce  Thorace  iaxum,  quod  j^uos  vocalucqc ,  fuiiTe  nullpt  Wt  ; 
do  conftat.  Vulgg.  de  equo,  Male.     Oavjf,  ' 

I5>.  Huid  Auum  waffium  (dr  naufragum  iilum  fine  nomitte  in  rin  \ 
'efe  lapfmn  /]  ToUenda  i^ellulx  nota  r,nefcio  quo  naodo  ^  xegiO'  \ 
.nepofica.    fenfiis  eft:  Q^iid  mrmm.  eft:i  naufiagiim  :  it- 

lum  in  livo  eife  lapiijm?  iutulfc  aucem.ppiib.  vooem.is  [»(*> ' 

^iculam  &  propteiea ,  qubd  jam  exemplom  de  Pa'  „4$  I 

Fliilippo  confucaiat :  quafi  diceiec  , /Virc<rfi.    P.  Mai  .    ^ 

„    zo.  Si  fati  omnino  nullum  nomen,}  AtiA.  v\  lik^.    Xl$,  \litm  ; 

isifiv  cef*  ovTi  irir »  oiiffi  ^ivsrtH, ,  ovTf  tLno  ig^;tw»    '*^'         ftf^ 

JDi» 


-LitBER     8lHG0LARlS.       326| 

tant  alia,  qnse  ioter.  locum  &  locum  plurimum  difTe^ 
tiaxt,  .Athcnis  tcnue  ccAum  ,  ex  quo  acutiores  ctiam 
putstntur  Attici!:  crafTum  Thebis  ,  icaque  pingues  Thev 
Dsuii  dc  talemvs^  Tamen  neque  illud  tenue  coelum 
effidet ,  ut  aut  Zenonem  quis  ,  aut  Arceiilam  ,  au( 
Tiieophntftum.iQdiat ;  neque  craffum  ,  ut  Nemea  po- 
titts ,  qu^m  Ifthmo  Ti^oriam  petat. 

^•Dijuiige  Iongti!i5«  quid  cnim  lod  natura  affetreS 
poteft,  Qt  ^^in  portiau  Pompeji  potitis  4  quam  in  cam«- 
pa.ambuienMffi?  tccuni  ^  qii^m  cum  alk)  ?  Idibus  po- 
tibSi  qokm  Ktlendii?  ^JJbt  igitur  ad^uaddam  res  na- 
tura  lod  pertinet  aliquid  ^  ad  qoasdam  autem  aihil :  iic 
9ffe^o  aftrorum  valeat^  fi  vis  y  ad  quasdam  res  ;  ad 
O0iiies  cert^  ntm  valsbit.  At  cnim  quoniam  in  naturift 
hQminttm  diffimilitQdincs  funt ,  nt  alios  dulda  ,  ^os 

zt.  Dlji^c  ftn^iks;']  Bll.  ndRei,  dijwii»  hnpt^f,  Keg.  &  Can- 
tib.  bslbctit  dfjni^e  iM^si  fitienf.  autetn,  diJHngut  hcos.  Codicum 
vcio  noftiotnm  Taiietates  letulimus  ,  ut  ,  qu«  veia  fit  Udio» 
^liipictiuic  acutioces.  JMilii  quidem  piae  caiteiif  pUcet  fciiptuia»  • 
qoamfeitMS.  Balioleafis.  Veieostamea»  necoiiupti  fint  hoc 
tn'  Ibco  cun^i  libiL    Bnvif, 

2z.  In  portim  Pompeji.}    AmbuUtionem  juxta  theatmm  funm 
Fonftpejni  ceatnm  cohamnts  &Lf^en£uA  cxtinxeiat  ,  amosiiam 
piocentate  alficaiom  pUcaooium.  Pfpert,  lib.ti.  £L  %$,  4f» 
Sfilieet  ttmitr^  ferdet  PempefM  eelmmie 
PertimM%  ^Uiinebilit  %MtaUeiu 
Ovidios »  de  Aitc  Ub,  1. 

Tu.  mede  Pemtfeln  Umut  j^AuarMftdt  umbra , 
Cm»  fel  HfftMUi  tergtk  U^nis  adit^ 
Turnebus.    Pompejanx  quoque  potticus  meminit  CatuUus  M 
eamlmU^i^ftit  Meffti  nemfne f.easn  in  Cameitum  tta  fciibit : 
Te  ^^tfM^m  in  minere  can^Oy 
7>  ^  Ciirte «  te  in  emnihitt  taheTnis^ 
Te  in  tentpie  fnperi  fevls  fncratet 
In  Ma^i  fimtU  ambniatiene» 

MflitUl*  sici  B.egt)lUm ,  lib.  v. 

^t^ic  veterem  in^vati  Pmpei  tjH^rimns  nmbrami 

Et  laudant  Catuli  vilia  tempUfems»    Achill,  StatiuSd 

•C^l».  Vt  igitm^  ^nasdiem  tet  natHra  ini  perttner,]  Poft  hxc  vblba 
in  Ubiis  omnibus  (equitui  deinceps,  &  eperdtur  aliqmdy  quod  ego 
ItmditaS  ibftuli,  ut  «Uenum  8e  ez  declaratione  fuperibrum  natuin^ 
Uteiebim,  floiaddevit  LamhinHsi  auam  deiert  debuere  s  natii  Vi- 
ftosianii  Giweiiani,  noftriqoe  Bal.  Keg.  Catieab.  ezhibetit  ,  ut 
I^Mr  dd  ^ttksittm  rtf  Hahtm  leei  pertinet  alitjmd  \  dc  ita  leftc  If- 


3266  D  E    F  A  T  o 

fubamar;i  deicdent ;  afii  libidinofi  »  ^  incimdi  «aot 
o  ^taUbos  crudeies,  aut  fuperbi  fint;  alii^talibiis  vitiisal^horreaikt: 
«iff»  qaooiam  igitur,  inquit,  tantum  natma  a  nataia  diflat, 

quid  mirum  efl »  has  diffimiiitudincs  cz   difrerentfi»s 

caufis  effe  fadas  ? 

V.  H  AC  diifcrens»  Mquade  reagatur  ,  &c  ia  quo 
p  caufa  confidat ,  non  vidct.    Non  cnim  fi  alii  ad  aMa 

propenfiores  fint  propter  caufas  natmrales  &  aiitecedc&- 

tes»  idcirco  etiam  noftramm  voluntatam  atqne  appe- 

titionum  fiint  cau£e  naturales&s^Gcedentes.  nam  mbil 
p.  CXLII.  e0et  in  noftra  potcftate,  fi  res  ita  fe  hab^et.  niincTerb 

fatemur  »  acuti ,  hebetesne ;  yalentes  ,  imbedltine  fi- 
p  coUigi  mus  9  non  efle  id  in  nobis.  Qui  amem  ez  eo  Pcogi 
«//V.  putat ,  nc  ut  fedeamus  quidem  ,  aut  ambuletnus  ,  to* 

q  qaam-  tuntatis  eife;  is  nbn  videt,quaB  ^quamqne  rem  les  C(»- 
quexes  fequatur.  Ut  enim  &  ingeniofi  &  tardi  ita  nafcaDtor 
^"'  *       anteccdcntibus  caufis ,  itemque    yaientes   &  imbeciiii : 

Don  fequitur  tamen ,  ut  etiam  fcdece,  &  ambnlare  ,  & 

rem  agere  aliqu^m  »  principalibus  caufis    definitQm  k 

conftitutum  fit..   .  ♦. 
ro     ^srStiiponemy  ^^M^areum  pbilofophum  ,  acutnm 
r  Stilpho-  -  fani 


nem  Tut' 

/ 


'  «tfb  Si^a,  de  rt  agdfm.]  Quid  io  coBtroTOiiiftm  venint ,  8e  de 
quo  aoibigatur.  V^um  iunscoafiiltotiimw  Ciceto  Topic  caif, 
2$,  Sed  ijUM  ex  ftMu  antmtia  ffficitur  ,  jmi»  GrHeci  Kpiwfit&or  'w 
cant ,  mihi  placet  id  ,  qMoniam  ^»idem  ad  tt  fcrihB  ,  qoa  dc  K  ft- 
gitur  ,  vecari.  Non  videt  igitur  quid  agatur  &  de  qob  dolmctDt 
CbryHppus.  QinBricm  enim  ,  an  nr  mniraium  xeiuiB  nataraics  . 
caufz  lunt ,  fic  no&iacum  appaitionom  cauf»  fintaotecedeotes  ' 
&  naturales.    TurmbHs,  •      -^  •  . 

2$.  Stilphenem  Megarieiim»']  StilphmU  nomen 'variari  ia  aiiis 
libcis  video.  Legurn  enim  iiic  alii  Stiipenem  iineadfpiratione,  oc 
eciam  eft  apud  Laeitimn  in  ejus  vita  j  apud  fUniam  veio  lib.vir. 
cap.  8.  Stilbo  legtcuc  ,  &  apud  Ciceronem  lib.  u.  Acad.  Qp^ 
s^tque  hal/ebam  ,  inquic-^  meleftei  nohjs  ^  fed  mintftas  ,  Stilhntm^  . 
Diodorum  ,  i^texinum  ,  &c,  £adem  itaque  litera  aunc  teaois, 
nunc  adfpiiata  ,  nunc  denique  media  eft  in  hoc  nomii^  HujM 
Stilponis  meminit  Flutarch.  in  lib.  fli/f  EhBvuisti ,  Um  veibb: 
O'  6nfxirpi^  TMV  Miytt^nn  7r6>>ir  n.*rtt>d^e^r  i^ptiriiv  2TiA«-«nt, 
M  Ti  rijO}f  «*«>!{  (ftlifiiretg-ttl  i   xati   o  ^TiKTrso*  t^  ,  ^-  *'  ^g. 

faa.  pipo^fTii ,  &C.     *^^ihili,  Sratius, 

26,  Megarium.]  .E(^  ^  Vi^lotii  editione.  Sc  «ccedic  r;  (|00 

Megarium,  nam  ceteii  MtiiAficsm^  quibus  gdjixret  Tucac  'nir. 

j^lane  patec  aliquam,  cti^parvam  vaciecacem  Gcureio  &  ia- 

cec  Pal.  rcc.  Sc  editionem  Vidocii,  quum  hxcutraque  nc        bcic 
codem  ocdine,  Idquc  vecum  eft.  Nam  vi^oiius  cdf''''  *        ■»> 

ut 


L  I  B  E  R     S  I  K  G  0  B  A  R   I  S«       ^lgf 

&nh'  hominev\  Sc  .probatum  tempoiibus  iUisacceprinus, 
Hunc  fcribant  ipfius  fiftiniliarcs  &c  ebriofum  &  mulie- 
rofum  fuiffe:  ncque  boc  fcribunt  vilftiperantcs  ,  fed  po-r 
fitsrad  laudem.  vitiofam  enim  naturam  ab  eo  fic  edo- 
mitara  &  compreffam  effe  docftrina ,  ut  nemo  um- 
quam  vinolchtum  iBum ,  ncmo  in  eo  libidinis  veftigium 
tiderit.  *7  Quid  ?  Socratem  nonne  legimus ,  quemad- 
modum  notarit  Zopyrus  ,  phyfiognqmon  ,  qui  fe  pro- 
fitebatur  hominum  .morcs  naturasque  ex  corpore, 
oadis,  vultu,.  fronte  pemofccre  >.  ^sftupidum  effe  So* 
CKttem  dixit ,  &  bardum  ,  qu5d  jugula  concava  non 
biberet:  obilrudas  eas  partes  &c  obturatas  effe  dicebat: 
addidit  etiam ,  muUerofum  :  in  quo  Alcibiades  cachin- 
num  d^citur  fustuliffe.  Sed  haec  ex  naturalibus  caufis  vi-  ri 
tlanafcipoffunt:  cxftirpari  autera,  &  funditus  tolli,  ut 
is  ipfe ,  qui  ad  ca  propcnfui  fuerit ,  a  tantis  vitiis  avo- 
cctur,  non  cft  id  pofitum  in  naturalibus  caufis  ,  fed  in 
voluntate  ,  ftudio  ,  difciplina.  quae  tpHuntur  omnia , 
fi  vis  &  natura  i^ti  cx  divinationis.  ratione  firmabi-' 
lur.  . 

VI.  £  T  £  M I M  fi  eft  divinatio  ,  *9  quahbusnam  3©  i 

per-     . 

ut  8c  Heivagias,  idque  voluit  Gnit^ras.  unde  repetivi ,  ut  jam 
lib.  17;  Acaa.  Quatft.  cap.  42.  occurrit  EudUes  Megateui,  Sed  & 
utcrquc  iilc  paulo  antc  cdunt  ^«4  qHam^ue  rem  res  confe^uatur. 
Gronov. 

17.  ^id  f  Seeratem  nan  nt  legimm  ifuemadmodum  notarit  Zopyrus 
fhyfiognonfn.'^  Vidctur  hoc  Ciccro  transtuliflc  dc^racco  fcriptore, 
3^  quo  Alexandct  Aphrodifienfi»  exfcripfit  ca  quz  edidit  in  libro 
fttpi  ufAHffAiftis,  EwroFT®'  >«  Zowwp*  T»  ^vTtoyttifAOv^  wtft 
2ai)eprfT«<  «r?  91x090^  tttoird.  ^rifct  nj/a  «•x«7rPF  «(piraTae  tmc 
«posiipirwc  duTH  t5c  »*rd  yof  iSio»  ,  »«i  Wt  rdvott  vtto  *t»v^  Troft 
•teV  InkpdTMf  xetT«>»X«/t*lw  ,  .  a*Vo  umt  o  le$»pdT)it  t^tvf^ai 
*9y  Zeiwpof,  h  yd^  tb  to/kt®*  ,  laot  \m  t^  v^^ot  ,  \t  ^»  htk 
*ri»t  U  ^i\090^i(ii  &9rM9Vt  >  dp^%i*otf  tmc  ^tJiriac  \yviwo»     Vrfin, 

if.  Stufidum  eJfeSocratemdixit,]  Guliclmiusadnotavit  videriex- 
pongcnda,  Soeratem  dixit^  ut  fupctvacua  j^uti  rcvcra  funt,  Gw. 
Soeratem  dixit,]  Immcrito  prorlus  hafcc  Voces ,  ut  fupervacuas, 
cxpongendas  ccniucrc  Galidmius  &  Gruterus  ,  cum  fint  orationi 
ncceffariae,    Davifi 

29.  Huibmnam  k  pgrcej^u  artis  &c.  ]  Sic  mcliorcs  mfl.  neque 
«Hter  Vidotius,  Tuinebu&,  Aldus.  alii,  <iualibet  natura  a  praceptts, 
Gtutcr.    .  .  , 

30.  ^  percettis  artis,}  Dclcndam  puto  voccra  ultiraam  ,  quippc 
<fu«  prorfus  eft  ftwcrvacanca ,  ncc  in  Bal.  noftro  coroparct.  Al- 
^  vcioXatowio  jreftitucnda}  nsiui  lib.  iri.  cap.  l»,  1%.  ia  vul" 

ZTiZ,  Z.1.7L  X^TLTL  3  fe^" 


3^68  P  E    F  A  T  o 

perceptis  aitis  piofidfatat  i  3>percepta^ip|Kilp*9  qw 
T,  1,     dkimtur  Grxc^  tstt^iifutra.    Nm  eniin  oedo   nuBb 
percqjto  aut  ceteroVartifices  Ter&ri  in  fiio  muncre.  ast  < 

12  eos,  qui  divinatione  ntantnr  ,  fatora  praBdtcene.  Sottt 
s  pnrcepta  igitur  aftrologorum  '  percepta  ht^tismodi:  ^i  quis ,  Ytr- 
4/m.          bicau&y  oriente  Canicula  nltu^  cA  »  is  in  snari  noo 

morietur.  Vigila,  Cbryfippe,  ne  tuamcapfaiki,  inqot 
tibi  cum  Diodoro  ,  valente  diale^co  ,  nsAgna  laraio 
eft,  deferas.  Si  enifn  verum  eft ,  oqiiod  ita  connedi-  j 
tur»  Si  quis  oriente  Canicula  naiits  «ft  ,  in  mari  noQ  I 
morietur :  iSud  quoque  verum  eft  s  ^  Falxas  ociarto 
Canicula  natus  eft,  Fabius  in  niaii  non  morietQr.  Pii^ 
gnant  ergo  haec  inter  fe,  Fabium  orientecatiicQlanataQi 
cfic,  &  in  mari  Fabium  morituruni  :  ^^ quoniam  car- 
tum  in  Fabio  ponitur,  ortum  e&  eum  Camcula  orkor 
te,  haec  quoque  pugnant,  &  efib  FabiUm  ,  &  in  mad 
monturum.  ^  £rgo  haec  quoque  conjuhAio  eft  ez  re^ 
pugnai^tibu^,  &  eft  Fabius  ,  &  in  mari  Fahius  moiie- 
t  poGnira  tur :  ^uod  ut  tpropofitum  eft  ;  ne  £eri  quidem  pote& 
pavif.  Ergo  lUud,  Morietur  in  mari  Fabius ,  ex  eo  genere  efty 
quod  fieri  non  poteft.  Omne  igitur  ,  quodlWum  & 
.     citur  in  futuro ,  id  fieri  non  potefi. 

13  VII.  At  hoc  ,  Chryfippe  ,  minim^  vis  :  maxim^ 
que  tibi  de  hoc  ipfo  H  ^um  Diodoro  certamen  eft«   iBc 

enim 


gati»  eft.  qm  vtn  pm^mi*  Im  frtwkticiat  mihU  fciti  «  tAmqmam  ^i- 
(eptmn  profitetm  &  cagnitmH,    hege  ptfte^tmm-  llavii; 

3 1.  Prdcepta  MpeUe  ,  fW4  dicmttm  ^Gtnei  ^ta^i^tkr*.  ]  Lc^p9- 
nem  hanc  cmcndat  F.  Vidoiius  ,  ^miitMqQc  praapta  ia  perteft^, 
ic  te€th  roea  quidem  ftnreBCid  ,  nam  eo  ipfo  v«ibo  fodera  offlia- 
iio  modo  otttuc  Cicero  lib.  ii.  Acad.  QmtRi  noxt  ouod  ferff* 
4;onfundi  pucem  cum  perceptione,  de  qoa  iUicomois  haBecot  ocauoi 
qua:qae  ad  Fhyficos  omnino  pectioet  (agicuc  cnim  de  icnfu«|n  3c 
animi  peioepcioue)  feid  qaod  fercept»  i  Mathcm^icaium  plaiie 
▼ecbo ,  eo  focte  aUudens  ,  uticur.  Hxc  cnim  tile  poft  imiltsi 
alia  X  H4C  igitur  mode  petius  erat'  ab  MspofitUmedmm  ,  «r  btcMmm 
fiUtem  y  percijfi  nibil  pojfe  ,  perceptum  efe  diewem, '  £t  qaia  CiccMI 
ftacim  dixic  :  Petius  erat  ab  his  pofiuUmdmn ,  autmadyectendom  i4 
^ft ,  peicepcum  nihil  aliud  d£t ,  nifi  quod  Aciftoteles  lib.  j.  Aaa* 
lyt.  pofterioium  eLmtu<t  Sc  Mik&tr  appeUac,  pctitio  enim  8c  iop- 
pofitio  demonftraii  poiTunc :  fimiliter  &  peicepta-  llla  ab  hisi 
quos  docere  volumui  ,  ftipulamuc  in  primis  8c  ea  qoiafi  faoMit 
menta  jacimiis.    ^cbiU,  Statiut.  "  •'■ 

3Z.  Cum  Diodere,'}    Diodoius  u  finc,  qoi  cognomento 
appcnacus  eft,  philofophus  ex  Mcganca  faK>la  eoiiun    —-  - 


I^IBER     SrNGOLARlS-       JZtfp 

«ei^ila  idlfolftm  &ri  poffe  dicit,  quod  aiit  fit  Verum  ,aut 
^utonim  Ht  vcrum  :•&,  Siqqidquid  futurum  fit ,  id 
-^didt  &cn  necefle  efle  /<&  ,  quidquid  non  fit  futurum  , 
id  negat  fieli  poiTe.  Tu »  &  quas  noii  fint  futUra ,  poflb 
fl&A  dicis  f  ut  fi-angi  hanc  gemmam' ,  etiam  fi  id  num- 
qaam  futumm  fitt  neque  neceflefuideCypfelumrdgha^ 
re  Corintbi »  quamquam  id  millefimO  ante  anno  Apol- 
liais  oraculo  editum  efiet.  34  At  'fi  ifia  comprobabis 
divina  prxdida ;  &  quae  fdfa  in  &ituris  dicentur ,  35in 

his 

Md>\  8c  Akxwtmo}  dicebantui :    quem  fic  admiratus  eft  Callima* 
€luts,  ut  in  epigtafnmate  iciipfeiit: 


AuTof  0  Meefii^ 


HufQs  Diodoii  dialeftica  imbutus  Aicelilas  fiieiat ,  quod  declaiat 
Sillogiaphi  ^t^fmii^L*  npoo-d-t  nxiV»»  ,  oiri«>d«v  Jlvpp«f ,  /ui^®' 
Jbao^etf^*  vixitque  ante  Aicefilam  8c  ChryfiDpum.  Hoc  autem 
loco  eznlicat  lationem  enunciationum  ,  qux  aie  le  fiituia  ,  deque 
eo  quod  fieii  poifit ,  aut  non  polfit ,  aliquid  dicunt  ,  quod  in 
jpxocemio  poUicitus  eft.    THmebus, 

Z^,!Qmd^»idfittifrmnJitid  dicit  fitri  tuetjfe  ejfe,^  Alift.  in^iib, 
TL*fk$   tpfxmlAS  t    a7raiv±    ?f    ta    itiiutiet   mdiynMOf    ytfiv^At. 

34.  s^t  fi  ifla  eomfrobsbis  divina  frddiffa  :  4y  ^ud  falfa  ^c.] 
Htis  loeo^ ,  ut  in  vulgatis  legitui ,  non  videtui  inreget :  fententia 
^nim  non  concloditui  neque  finitui ,  nafcens  ab  illo  piincipio  » 
«r  fi  ifla  eomfrtbdbfj  &c,  nifi  dictiHUs  eife  Hypeibatum  ,  qnod 
pemneat  ad  nsc  quae  fequuntui ,  fed  tamen  t  fi  natnriUis  efl  ^r. 

3uod  non  aibitioi.  Neque  quidquam  dceft  5c  fenrentia  apteclau- 
itoi,  lioc  modo:  *At  fi  ifltt  cotnprtbabis  divina  prddi&a ,  ti4fn  & 
ttt_p  ^mi  falfa  in  fntitrit  diemsmr  ,  in  iis  habtrt  togeris ,  qus  piri 
rtmrt  poJfHm  y  ut  fl  dicatuir  Fabium  &c,  &  tontra ,  ^tsod  vtrt  dieamr 
dt  futurt  f  (^uod^ttt  ita  futurum  fit «  ttt.J4fricanum  K^rthagint  foti^ 
tmritin  ,  dicert  ce^eris  ejfe  necejfarium»  Fizteica  deeft  in  omnibfis 
I^cis ,  uno  atqiie  alteio  ezcepto  ,  hoc  totum  :  ut  fi  dicatur  Va» 
Himm  in  mari  periturum  j  &  quod  vere  dicMttr  de  futuro  ,  dicet  efi 
ffecejjarium.    Lambin.  .        .       *♦ 

iS,  Ih  his  habehis,]  Alii  libri  hihtnt-habemus ,  quod  minus  pr^ 
bo :  hoc  enim  videtut  Cicero  fentrie  3  fi  comprobabis  faafc  divfilar 
pr^di^a,  feuoiacuia^  eaque  veia  &  neceflaria  putabis ,  incidds 
ifa  anguftias,  quas  refotmidas  :  nam  tu,  qui  farumquidem  ponis, 
fcd  necelfitatem  totlis  ,  cogeris  fateri ,  5c  ea  ,  quae  funt  falfa  rn> 
futuro  ,  fieii  noc  polTe,  6;  quod  verum'  eft  in  futuro  ,  neceifaiio 
tventurumi  qux  eft  D^bdori  iententi%  'Diodoius  enim  hzc  di- 
cebat ,  fi  falfa  eft  hxc  enunciatlo  in  futuro  ,  cras  cnnabit  Epicurus , 
son  poteft  fieri ,  ur  cras  cznet  Epicurus  :  Sc  ,  fi  vera  cft  hiec 
cnunciatio  in  iuture ,  cras  canabit  Epicurus ,  neceifario  cras  cxna- 
CUius  eft  ^picuinai  quod  utrumque  negatChryfippus.   Lambin, 

Zx,r»  %,ti^x,  fcitt  4  3^»  ^** 


3270  .  D  E     F  A  T  O  I 

his  habemus  9  ut  ea  fieri  ncm  po0i&t ;  ut ,  fi  B^dicatur,  ' 
r.CZLHL  Africanum  Karthagine  potiturum:  &ifi  ver^  dicatur  de 
futuro»  idque  ita  futurum  fit »  dicast^fle  neceilaiium. . 
quae  eft  tota  Diodori  vobis  inimica  fentqitij^. 
14     Et  enim  fi  illud  vcre  conneditur,  Si  oriente  Canicu- 
la  natus  es »  in  mari  non  morieris  :  primumque ,  quod 
in  connexo  ,  Natus  es  oriente  Canicula  »  neceilarium 
0(1 :  j(omnia  enim  vera  in  praetcritis-,  necefTaria.  funt, 
ut  Chryfippo  placet ,  diiTentienti  a  magiftro  Cleanthc , 
quia  funt  immutabilia,  nec  in  falfum  ^  vero  37pfaEtcri- 
ta  poiTunt  convertere:)  fi  igitur  quod  primum  in  con- 
ncxo  eft  ,  ncceiTarium  eft :  fit  etiam  quod  confequitnr, 
neccflarium.    Quamquam  hoc  Chryfippo  non  videtur 
valcre  in  omnibus.    Sed  tamen  ,  fi  naturalis  eft  caufa, 
cur  in  mari  Fabius  non  moriatur ,  in  mari  Fabius  mori 
non  potcft. 
|f     VIII.  Hoc  toco  Chryfippus  J^aeftuans  fallilbcrat 
^  ^  .  Chal- 


Stf.  DieAtuf  xAfricAimm  t^rthdgine  pttiturmn,']  KeCth  ita  cditi  l 
Viftotio,  ie(pondctque  Fal.  fec.  calliilimus  libct.  alii  quidcm  Kf»^ 
thaginem ,  fednonii  tam  bonz  notx.  itaque  viderit  dc  fuis  LambtnQS. 
Gruter,  Vt ,  fi  dicaturf  ^friummn  Kjrthagine  potiturum.'^  Nonia- 
telligo,  qul  hoc  iatcx  faifa  in  fnturis  nusberaiit  Cicero  »  iiqui* 
dem  Scipio  levcra  Carthagine  potitus  cft.  Forfan  veiba  iaum 
non  tcnent  oidinem,  locusquc  fic  conilituendus  eft  :  %At  fi  ijU 
C9mpr9bahis  iivina  pradiSfa  ,  &  qud  faifa  in  futHris  dicatitur  ,  is 
his  hahehis  ,  ut  ea  fieri  non  tojjint  i  &  fi  quid  vert  dicatmr  de  ffl- 
tmro  ,  (m^  ,  fi  dic4tur  ,  %Africanum  Carthagine  potiturum)  id  ,  qma 
futurwn  fit ,  dicas  e£fe  necejfarium  ,  ea  efi  tota  Diodori  •uobis  imAiia 
fententia,  Has  cgo  con)e&uias  dubitans  Sc  bxlitans  proponoj  nam 
^w^tf  cft  peiplcxa,  ficriquc  potcft»  uc  e  libiis  nollas  aliquid  cxci* 
dcrit.    Dofuif 

37.  Praterita  poffunt  converti,}  Nonbabeo,  quod  arguam,  QGe 
vii  do&tinmus  cdidcrit  cx  ccrta  fcriptorum  cxcniplarium  fidc  Sed 
tamen  injicit  fcrapuIunvViftotius,  t|ui  licet  ctiara  nunc  ita  cdide- 
xit ,  tameh  in  notis  ad  librum  vi  1 1.  ad  Atticum ,  Biferte  hunc  locani 
<x  vetufto  cxemplari  fcribic  ab  fe  emendatum,  ut  legat  converterti 
ut  foletid  inftai  neuLiius  adbiberi*  Itaqueidem  exVictarioScMSS. 
Ctiamcap.  9.  fccit  Gruterus.  fed  tantum  in  notis.  ^lihi  dcfunt  jufit 
bic  fubudia.  Gronov,  MS.  Elienlis  cxhibet  convertere ,  qf^^*  — ',«- 
pic  Davifius,  quem  (equor. 

38.  <y£.ftuans,'\  Satagcns«valdeque  laboians  ,  nec  tamtw..  x* 
tricans,  ab  acftu  dudum.  Sic  aiio  hujus  libii  loco  Cicero  i  le- 
batur ,.  qui  \  Gellio  afifeitui :  Chryfippus  afiuans  laboransque  ^  m 
pA^o  exptieet  ^r  fato  omnia  fieri  ,  ^  effe  aliqui^  itt  nobii  ^* 
fftr  b9c  mdo,  Lib.  vi.  qap.  i,    Turnti^HS^ 


LlBER     SlHCULAlllS.     ^Z^I 

Sialdaeos  ceterosque  divinos  »  neque  eos  tifuros  tSe 
:onjun<ftionibus  ,  ut  ^in  fua  «percepta  pronuntient.    Si  v  Ita  fua 
juis  natus  cft  oricnte  Canicula  ,  is  in  mari  non  morie-  *^  ^**'- 
ur:  fedpotiusita  ydicant ,  Non  &  hatus  eft  quis  o-f,  £f*^ 
lentc  Cantcula ,  oc  is  m  mari  '  morietur.    O  hcelitiam  y  diceiic 
ocularem  !  ne  ipfe  incidat  in  Diodorum  ,  docet  Chal-  Lan^K 
laeos  ,    quo  pado  eos  exponerc  «perccpta  oporteat. «  «on 
Juxro  enim ,  fi  Chaldaei  ita  loquantur ,  ut  negationes  ™°'*  ^^^' 
nfinitarum  conjunaionum  potius ,  quam  infinka  con- J^,^»^'^'^* 
lexa  ponant :  cur  idem  mcdici ,  cur  geometrae  ;  cur     * 
eliqui  facere  non  poftint  ?  medicus  in  primis ,  quod 
jrit  ei  perfpedum  in  arte  ,  non  ita  proponet :  Si  cui .  .  ,  , 
renae  fic  moventur ,  isf  habet  febrem  :  fed  potius  illo  vcnx  ^Sv 
nodo,  Non  ^ei  venae  fic  moventur,  &:  febrem  is  nonenimvenae 
labet :  itemque  geometres  non  ita  dicet  ,  ^  In  fphaera  Mss. 
naximi  «^orbes,  medii  inter  fe  dividuntur :  fed  potitiS;^  ?.i"» 
Uo  modo  :  Non  &  funt  in  fphaera  maximi  orbes,  &hi  J'"'j^ 
aon  medii  inter  fe  dividuntur.  ^atnd. 

,  Quid  eft  ,  quod  non  poflit  ifto  modo  ex  connexo  p,  b. 
nnsferri^  ad  conjundlionum  negationera  ?  &  quidem  i6 
diis  modis.easdem  res  efFerre  poiTumus.  Modo  dixi , 
In  fphaera  maximi  orbes ,  medii  intcr  fe  dividuntur : 
poffum  dicere ,  In  fphaera  maximi  orbes  erunt;  poflum 
dicere  ,  Quia  in  fphaera  maximi  orbes-erunt.  Multa 
genera  funt  enuntiandi ,  nec  uUum  diftortius ,  qu^m 
uoc,  quo  Chryfippus  fperat  Chaldaeos  contentos  Stoi- 
corum  caufa  fore.  Illorum  tamen  ncmo  ita  loquitur, 
ttiajus  eft  enim  has  39  contortiones  orationis  ,  quam  fi- 
gnorum  ortus  bbitusque  perdifcere. 

IX.  Sed  ad  illam   Diodori  cpntentionem  ,    quam  17 
»fp*  ^i/vfltTwv  appellant,  revertamur  :  in  qua  quid  va- 
lcat  id  ,  quod  fieri  poflSt ,  eanquiritur.    Placet  igiturc  |nqmiit 
Dibdoro  ,  id  folum  fieri  pofie  ,  quod  aut  verum  fit,'*'"» 
aut  verum  futurun»  jjt.    Qui  locus  attingit  hanc  quae- 
ftionem  ,  Nihil  fieri  ,  i^uod  non  necefle   fuerit  :   &  , 
Quidquid  fieri  poffit ,  id  aut  efle  jam  ,  aut  futurum  eflc: 
ncc  magis  commutari  ex  veris  in  falfa  ea  pofle  ,  quae 

^  fu-    . 


39.  C»ntortiones,'\  Qaac  ex  repugnantibns  contexuntui.  Id  genus 
oiationis  dJlucidc  declarac  Ciceronis  locus  lib.  ii.  de  Divin.  cap. 
^5*  ^**^e  contorejyient  ,   &  ita.  concludunt  :    Non  IgitUI  funt  dil, 

ncc  fignificant  futura.    Tf&nehHs. 

Zz,%.  z,z,z^  z,z,x,  5  40.  Mo' 


3iyi  D  E    F  A  T  o 

fotura  flint »  quam  ea  »  qQ«  £ada  fiiot :  fed  ia  6t 

immutab^tatem  apparere  ,  in  futuris  quibHsdim  qa 

f  miiiet  non  ^apparent  ,    nc  Jineffe  quidem  vidcri :  utii 

csccefl*    ^^  »  ^"^    mortifero  morho    urgeatur ,    vqnm  fii, 

*     ,^^^  Hic  fnorietur  hoc  morbo :  at  hbc  idem  ii  vcri  dicatt 

in  eo ,  in  quo  vis  morbi  tanta  non  ap^areat »  mliilo  d» 

n^  futurum  fit.    lu  fit,  ut  commuutio  es  vero  infii' 

fum  ne  in  futuroquidem  ulla  fieri  poifit.  Nam,  'i^Mo- 

rietur  Scipio  ,  talem  vim  babet  ,  4»  ut,  cpiam^iamik 

fnturo  dicitur  ,  tamen  ut  id  4»  non  poffit  cenvcrta 

in  falfum.    de  homine  emm  dititur ,  cui  nece&d 

mori. 

iS     Sic  fi  diceretur ,  Morietur  nodu  in  cubiculo  fuo  Sd- 

pio  vi  oppreffus ,  vere  diceretur.    id*  enim  forc  diccrc- 

f«CXtiy.tur,  quod  effet  futurum:  futurum  autem  faifici  aeO) 

quia  fadum  e(l,  intelligi  debet,    nec  magis  cratvcnra, 

Morietur  Scipio  ,  quam  Morietur  illo  modo ;  ^^^ 

minhs  neceffe  mori  Scipion^m ,  quam  ilio  modo  mon: 

DCC 

40.  Mtriaur  Sci^a.}  iCmiliattOs,  qui  cum  Flacco»  GtvMi 
Ca<t»om  adycrfatus  effct ,  fortis  ▼alensque ,  in  cubiculo  nww? 
lavcptus  eft  podiidic.  £i  vim  Carbo  attolifle  cxifiioiatas  >  ^ 
lcribit  Ciccro  ad  Pztum  :  quod  Zc  bic  fequi  vidctur.  ^AruTO^ 
num  ci  ab  uxore  Scihproma  Gracchi  fororc  datum  fiifpicati  m 

41.  Vff  fmdtt^mam  d»  fittur»  dicitw,}  D/V^«r  LambfiUB ,  » 
fneiiiis  diiotmr,  ut  cft  i n  manufcripto.  Vrfin.  Lambifu  (^^"^ 
Scrvertit  Urlinus  s  nam  vir  ille  dodus  ,  cum  in  vulgg.  cflet  m- 
f«r,  Icgendum  conjecit /i/f/rMr ,  uti  quidem  dudum  edideiat  Vh 
aorius.    Nos  tamcn  MSStos  Urfin.  Rcg.  &  Cantab.  fcqffl"* 

42.  Ntn  pfijjit  ionvertere,}  Vulgg.  c»nv«rti.  Sed  nos  Elicnfenijjl 
*   '           firom  iequimur,  ncc  alitcr  Joqui  folent  optimi  fcriptoies.  SailQ' 

Hius  Catil.  ^ap.  6.  \fgJHm  in.ptttum      ■  in  fuperbiam  da^ 

tioncmrjue  convertit.  Cacfar  B.  G.  lib.  ♦.  cap.  49.-  Perfcribit «»  «•*' 

ris  ,  ijo/fes  Afr  fe   difcejjijfe  ,   omn9»njHe  dd  0um  midtitudiftem  ttKi^ 

t/Jp.  Virgilius  Georg.iii.  365. 

Et  totd  foiidam  in  gUciem  vertere  lacuns,  ,. 

Ita  Livius,  Horatius  Scalii ;  ut  Ciccronis  manum  iei^m^^ 

tur  praftantiffimus  illc  Codcx,  prxfertum  cum  noftcihMCio* 

quendi  raodum  aliis  in  locis  adhibeat.    DAvif:  _^ 

4).  Nec  minus  fnori  necejfe  Sciffionem.]    Ita  Tal.  fcc.  &  ^^"^^, 

nus.  «diti;  nec  minus  necejje  ejf  mori  Scipioni.  Grutct.   IniO  VClW" 

ftftud  fubftantivum  ncc  cift  apud  Viftorimti ,  ncc  apud  HervaffJ^ 

Gronov.    Nec  minus  nece{fe.'\    Pctro  quidcm  Ramo  lcgendam  r^ 

batwr  ,  nec  mngis  necejfe ,  quod  in  hoc  verborum  fiiuplaoe  m^ 

midoris  mens  6c  fcntentia.    At  fi  ,  vocibus  le?itcx  tiaotpou^^' 

w 


L  I  B  E  R     S  I  N  G  y  h  A  K  l  S.       ^lJi 

p:  xn^S^  iminutabile  ex  vero  in  falTum  »  Necatos  eft 
sfpio,  quam,  Necabitur  Scipio  :  nec  ,  ctim  h?sc  ita 
iffp  c(t  caufa,  cur  Bpicprus  fatum  bextimefcaty  &  abh  petH- 
i^js  pf^tat  praefidium ,  easque  de  via  deducat ,  &  uno  ^JS^ 
tmpore  jTuicipis^t  ^^^^  duasinenodabiks:  unam,  ut  fine       • 
jm  flat  aliquid  ,  e^  quo  es^Met ,  ut  de  nihilp  quip- 
ifmifiat  f  quodnec  ipfi,  nec  cuiquam  phyfico  placet :  ^  ^ 
teram  ,  \it ,  ciim  duo  »individua  per  inanitateni  k  fe-,  i  ">dmdni 


(Ppir,  .aJterpmeregioncmQveatur;  alterumdcclinet.  ^S?" 
MlAcet  enim  Epicuro  ,  iconcedenti  omne- enuntia- ^     * 
pn aut  vprufn  ^ut  falfum  efle,*  non  v£reri,.neoinniajj\ig^,jfQm 


l^fiexi  iit.  i^pccife :  non  enim  isternis  caufis,  naturae  fer. /</»». 
jicclfitate  «P  manantibus  verum  eft  id  ,  quod  ita  enun-1  exstteriu 
jii;ur :  Djeftrendit  it^  Academiafn  Cameades :  nec  tamen  -^^*"^* ' 
|)ie  caufis:  fpcl  intcreft  inter  caufas  fortuito  antegreflas ,  [y^™      ' 
jf  inter  caufas  cohibentcs  in  fe  efficientiam  naturalera.  g,.^^; 
tof  fijC  femper  verum  fuit,  Morietur  Epicurus ,  ciimduo 
Ijc^fiptuatgiiit^  annos  vixerit ,  4$Archonte  4<»Pitharato; 
•  '  ,  ne- 


Onp  necptiitm  necife  ilU  modo  m^rt  Scipionemf  qunm  mori  ,  «lift 
Bintatione  non  cft  opus.  Hoc  malim  -,  nam  qua:  Tuinebus  habet, 
tontorta  func  8c  coa£la.  Davif, 
44«  ^ccf  entTft  ^curo.^l  iQuod  non  concedit  tamen,  facum  veri- 
9..  f  Qtflt  enim  ,  £L  on^nis  enunciatio  fit  vera  aut  falfa ,  fatutn 
|ie,  ojm  efie  vera  aut  falfa  Gne  am^greifis  caufis  ,  &  ez 
Jtma; .  neceffitate  manantibus  nonpollit:  quod  '  falfum  cft. 
nam  caufz  voluntariz  efle  polfunt ,  ut  in  Academiam  delccnden- 
».    TurnebHs, 

'  45*  ^rtbonu  Pitharato,}  Annai  archontes  apud  Athenienlcs  e- 
P<|t ,  -/CK  quorum  nominibus  annos  numeiabant,  ut  B.omxni  con- 
wluni.  Nqmen  Grzcum  jec|nuit :  non  tamen  Plinius  ,  qui  ma* 
(iiifcratum  veitit.  Siclib.  xzxiii.  cap.  7.  Theophrafius  nona^inta  an' 
9is  ante  Praieibulum  ^tbenitn/ium  magiftratum,  Fttharati  autcm 
nagiftiatu  mortuura  cfle  Epicurum  ,  etiam  Laertius  fcribit.  Tirr- 
»*«^.     Archonte  Pitharato.']  Minimc  mirum  fic  loqui  Ciccionem » 


^^^i*\AroiifAi  quosdam  facexdotes  ,  juos  matties  vocant  ,  adhibue' 
W.  hx  II,  dc  Lcgg.  V\  veftri ,  inquit  ^..Attici  ,  priusquam  The- 
ftfss  eosdem  mijrare  ex  agris  ,  &  in  aftu  ,  *}uod  afpetlabatHr  ,  omnes 
^'\^^fa^re  xiSf' :  Scd  nep  (olus  Cioeio  fic  ioquitur  5  nam  &  Vel- 
^s  Patct^.  in  eo  quod  fupercft  prioiis  voluminis  fiagmento , 
H.,  poilcaquam  ultimum  Athcnienfium  icgcm  Codrum  fuiflc 
^it ,  fic  dcinde  (ciibit  :  Hujus  fUius  Medon  primus  Urchon  ^the- 
fuit,  ah  hoc  pofteri  afud  ^Atticos  diSi  Medontida ,  fed  hi ,  infe^ 
^esqiu  ^Tfb^ntes  tss^ue  ad  ChcroPem  dmn  viverent  enm  honorei» 


3274  ^  ^    ^^  ^  ^ 

ncque  tamcn  crant  caufae  fatalcs,  cur  ita  accidctct:  fcd 

quod  ita  cccidiflet ,  certe  cafurum  ,  ficut  cecidit ,  fmt 

»6Ncc  ii,  qui  dicurit  immutabilia  cffe  ,  quae  futura  fint, 

&'^^^^'  ^^^  P^^^  verum  futurum  «  converterc  in  falfiim  ,'  hij 

mifi€wt-    «leceiStatem  confirmant,fed  verborum  vim  interprctafi- 

tciti.        tur.    At ,  qui  introducunt  caufarum  feriem   fempiter- 

Dam ,  ii  mentem  hominis  voluntate  libera  fpoliatam , 

.  necellitate  fati  deyinciunt.  ' 

X.  Sed  Hitc  ha(ftenus.    AHa  vidcamus.    condadit 

cnim  Chryfippus  hoc  modo ,  Si  eft  motus  fine  caufa , 

'  non  omnis  enuntiatio,  ^uod  St^itaiJict  dialedici  appellaiit, 

•  *•     aut  vcra ,  aut  felfa  erat.    caufas  enim  efficientes  qwd 

*  '  non  habebit ,  id  ncc  verum  ,  nec  falfum  crit.    omnis 

autem  cnuntiatio  aut  vera  aut  falfa  eft.    motus  erjo 

2X  fine  caufa  nullus  cft.    Quod  fi  ita  eft  ,  omnia  ,  qa£ 

•^»*       fiunt,  caufis  fiunt  antegreflis.  id  li  ita  eft  ,  omnia  ®&to 

j^    ^^  fiunt.    efficitur  igitur ,  fato  fieri ,  qusecumque  fiant 

dmv*/:  ^  Hic  primum  fi  mihi  Hbear  affentiri  Epicuro  ,  &  ncgare 

MS^         omnem  enuntiationem  aut  veram  cffe ,  aut  falfam :  cam 

plagam  potius  accipiam  ,  quam  fato  omnia  fieri  com- 

probem.    illa  enim  fententia  aUquid  habet  difputationis, 

haec  ver6  non  eft  tolerabilis.    itaque  contendit  omnes 

nervos  Chryfippus ,  ut  perfuadeat ,  oipne  et^Mpta  ant 

verum  effe ,  aut  falfum.    Ut  cnim  Epicurus   veretur, 

ne,  fi  hoc  concefferit,  concedendum  fit ,   fato  ficri, 

p  aheium  quaecumque  fiant :  (fi  enim  P  alterutrum  ex  aeternitsme 

Sf.J?"*       vetum  fit ,  cffe  id  etiam  certum :  & ,  fi  certum  ,  ctiam 

'  *^''       neceffarium  :  ita  &  neceflitatem  ,  &  fatum  confirmari 

J)utat)  fic  Chryfippas  metuit  ,  ne  ,  fi  non  obtinuerit, 

omne,  quod  enuntietur,  aut  verum  effe,  aut  fdfum; 

47non  teneat,  omnia  fato  fieri,  &  ex  caufis  aetemisre- 

rum  futurarum. 

Sed 

ufurpabant,  Archontem  perpetuoxum  mibi  efie  Wdentiu  fifaiOiim, 
quos  nunc  Veneti  duces  habent.    ^chilU  Statius. 

46.  PythAratui,}  Ita  fcribendum  :  in  argenteo  enim  Athenteo- 
fium  Gtxco  nun^isroate  nxeAPATOC  Archon  de(c»nM<«  dL 
Vrfin. 

47.  Nontenedt  ovtnUfat9  fierij]  Sic  ounc  cdidi  :  nam  ili- 
ter;  nempe  hoc  modo:  aut  verum  aut  falfum  ,  «mni^  f^m  Et  ^ 
pojfint.  Curr.  enim  libri  omncs  vutgati  fic  babere  m 
Mut  falfum  ,  omnta  fato  fojfint ;  cgo  vidcns  ncgatioi  ^  im 
in  hac  le^ione  deliderari ,  rationc  flagitante  ,  eam  addldei  n, 
iraquc  cdidcram  :  Sic  Cijrjtfipput  mctuit  9  nt  ^  fi  «m  obtiner'^     -  v ; 

ui 


K 


LlBBIL     SlKGOLARlS.      ^l^f 

Sed  Epieurus  declinatione  atomi  vitari  fati  ncccffita-ii 
311  palat.    Itaque  tertius  quidam  motus  oritur  cxtra 
ondus    8c  plagam  ,  <icum  declinat  atomus  intervallQq  qao 
Itoinimo.    49idappellat  iX,dx^<;ov,    Quam  declinatk)-/^**^*.' 
em  fine  caufa  fieri  fi  minus  verbis  ,re  cogitur  confiteri, 
on  epim  atomus  ab  atomo  pulfa  declinat.    nam  qut 
oteft  pelli  alia  ab  alia,  fi  gravitate  feruntur  ad  perpen- 
ioijum  50  corpora  individua ,  redis  lineis  ,  ut  Epicuro^ 
lacet  i  fequitur  enim  ,  ut  •  fi  alia  ab  alia  numquant 

de- 


tii  (nuncietur  ,  m  verHtn  ejje  aut  falfum  ,  mniA  fatQ  pri  n»m 
•ffinti  plana  Se  Stoicis  confentanea  fentcntia.  Scd  nunc  ,  uC 
at,  ficut  Pet.  Viaorii»  cdidit ,  edcndum  cxiftimavi :  fic  ChTy* 
W#i  metuit ,  »r  ,  y?  non  oktineat  omne ,  tfuod  enHncittur  ,  Attt  verttm 
pdutfalfum,  nmteneatf  id  cft  ,  non  obtincat ,  emntA  faf  fieri^ 
r  tx  cAHffis  &c,  Nam ,  ut,  quod  fentio  ,  libcre  dicam,  han^  fin- 
«am  &  vcram  leciionem  ciTe  puto  i  quod  ut  cicdam  ,  co  fact- 
'^«<fducor,  qubd  in  libris  MSStis  nuJlum  compatct  verbi  pojfmt 
[Cftigiums  lcd  ita  duntaxat  fcriptum  cft  j  fic  Chryfippns  metuit  ^ne^ 
I  non  obtineat  ,  omne ,  ^uod  enuncittur  ,  aut  verum  aut  faifton  effe  9 
'^nia  fato  fitri  ,  «Jr  ex  canffu  &c,  Omiflum  cft  fcilicet  a  Scii- 
Koribus  Libiaiiis^  hoc  totum,  nfnteneat,  Lambin.  Non  (eneat  ^' 
mmia  fato  fieri,']  Vulgg.  non  teneat  ,  omnia  fato  fieri  pofmt.  Cum 
jutcm  ?ox  ultima  folcecam  rcddat  orattonem  ,  ncc  in  Bal.  auc 
uantab.  rcpciiatur ,  eam  dclc/imus  ,  Vi£torii  Lanobiniquc  vcfti- 
V^  infifteotes.     Davif. 

4*'  Minimo.'^  Libro  i.  dc  Fin.  c.  6,  Perpaulum  >  jff**  nihii  poffet 
^tminus,  Tantum  tjttod  nomen  mntatum  dicere  pojfis,  Lucraius 
Sxit,  ita,  ut  opinor,  fperavit  fe  vitattuum  reprehenfionbmi  Epi- 
f«ius,  fi  pnfillam  dcclinationcm  comminifccretux ,  8c  tanquant 
Pjp  fuo  juic  fiimeret.  Eaque  caufa  fuit ,  cur  cjus  vcrbum  poncrct 
Ciccro,  &  ut  intclligcreiur  quid  miuimum  inteivallum  diccrct. 
iutneyus. 

f  i»,  Idappeilat  txoLXiTOf,}  Sic  minimum  intctvallum  vocabanc  » 
•oquit  Cicero,  quum  ,  uc  in  piimo  dc  Fin.  Idem  ait ,  perpaulum^ 
feclina$  atomus  3  fivc,ut  Lucictius  loquicuc,  paulttm  tnclinaty  quod 
jpfum  idcm  Lucictius  Latine  minimum  vocat ,  quamquam  etiam 
^'^<r«  mi^uta  iUa  individuaque  coipuscula  dicantuc  t<&  ei*rofAA- 
Epicuio,  Erapcdocli  T«t  dp«u«'/ufltT«.  HeraclioL.T<£  ^wm^t^».  «b- 
folute  enim  ab  his  omnibus  diccbaotuc  •Xfle;^is*«.  cftque  apod  Biti« 
Wich.  in  piimo  Utft  r&r  dftcrti.  toTc  ^ia.  capuc  ntpt  «^*;t*S'**'-» 
la  qua  fi^oificacionc  minimum  etiam  dixic  Luccccius ; 

Wfc  prorfum  in  rebm  minipum  eonfijierc  qttid^juam,    AchilU 
«atiuf. 

50i  C^pora  individua^i  Vcnit  frt  mentcm,  h«c  duo  verba  intru- 
"cflc  ab  iis  ,  qui  gloflis  ,  ixi  iranc  vocant »  omnia  refcrferunt. 
QjMs  cnim  non  vidct  fubaudiii  w^rtww,  dc  quibus  pcr/gicuc  Ciccro 

«>qmiox^   KMmtt^  .c.     . 

51.  Vt 


fa 


3276  D  E     F  A  T  6 

depellatur,  ne  contingat  quidem  ali^  aHaor.'  ex  dub  ef« 
fkitiir»  s*  etiam  ii  (it  atdmusy.  eaque  dectiiiet,  dediffi^ 
rc  finc  caufa. 
?.  CZLV.  Hanc  rationem  Epicuras  induxit  ob  tzm  reiii  ,  qiibd 
23  veritus  dl »  ne  ,  ii  femper  atomiis  graviiate  MrMT 
naturaii  ac  neceflaria  ,  ,nihil  iiberum  nobis  effet-^-cto 
ita  moveretur  animus  ^  ,nt  atomorum  mGtti  cc^r^* 
52  Hinc  Dempcritus  audtor  a&omoram  acciperd  maiait  f 
necefBtate.omnia  fieri',  qu^m  jl  corporibus  JnKfiirMl; 
naturales  motus  avellere. 

XI.  A  c  u  T I  ij  s  Carneades  ,   qui   docebat  ,    pofe 

Epicureos  fuam  caufam  fine  hac  commenticia  dedina- 

tione  defendere.    nam  cum  doceret ,  cffe  pofle  qncn* 

dam  animi  motum  voluotarium,  id  fait  defendt  meliBSy 

ju^m  introducere  declioationem  ,  cujus  praefertim  att- 

(am  rcperire  non  poiTunt.    quo  defenfo  ,   ficil^  Chrt* 

fippo  pdfTent  refiftere;    Ciirii  enim  conceffiffeiit ,  m* 

tum  nullum  effe  fine  caufa  ,  non  concederent,  Qqv]ia# 

quis  fierent ,    fieri  .caufis  antecedentibus..    volimtidf 

enim  noitrse  non  effe  caufas  externas    3c    aiiteceda^ 

tes. 

14     Communi^igitur  cohfuetudihe  ferraonis  abtidfmuri 

X  cnim      cum  ita  dicimus ,  velle  aliquid  quempiam.aqt  npHe fine 

^^'^-        caufa.  ita  enim  dicimus ,  f^ne  caufa  ,  ut  dicamus  ,  fine 

Si^       externa  &   antecedenti  caufa  ,  non  fihe  aliqua.    Ul 

ciim  vaS  inSlne  dicitnus,  ndn  ita  loguifflur  ,  ut  phyfid, 

ouibus  inahe  effe  nihil  placet  :  fed  ita  ,  ut ,  verbi  a»- 

u»  iineaqua,  iine  vino,  fineolep  vas  eiTe  dicamuss 

$x.  Vtjumfi/h  ^tomus^l  Fattlcuh  fi  quid  hic  habetft  )oci  tM 
intdligoi  Quod  G.  toUatut,  fortafre  nrliil  defidetabitiur.  F.  MHut: 
tuMnfifit  ^tfiffUUi  Hujui  ttetliHik,  di$ifHare  eumfike  c/uiffJt.]  ^pi^' 
m  jam  fi  fit.KAtomus^  eatjue  dnUnet^  dicUHare  fi^e  c4itff*d  ^  fiecota- 
tioneib  irhii^  Ubordte  tideiUttt  «dit0te«;  fi  oouttiekcipis^  Patdiiiii 
Miiautiam:  qut  tattien  incbngtua  mettidna  lotum  tedtnvit'^  ^Xttt 
Cttdi  eo 'tlcttft.Ven.  1471.  Nos  iti  illo  \e^iiem  Uofttbttt  mt^  bi- 

bcimi^,>6e'r4Mfu|)peditartttit  Cant*  aUique  codd.    D&^tf. 

'  52.  Hine  Dfm^critttf  auSfar  Mfetif^yum.}  Hh  ¥e(U^  ^ibc  ~  iHr 
abeft  vcibum  peffet  iu  iia  quac  (equumui  3  sAcmimt  CMp^feai  ^m 
docehat  pejfe  EPtcureos  fudm  ceufam  fine  hac  cemmenticia  ^dech  0 
deftndere,  UxGn.  Omittit  peffa  5c  Ven.  147 1.  Hine  Otmocritm  hr 
KAtomorum,)  14^  non  hinc ,  eft  in  omnibus  noftris  j  8e  ita  ^ 
Lambinus,  Non  male  quidem.  Fixferenda  tamen  VidetU  fi* 
ciaoi  CodicSllc^io,  bic  Demosritm  i  ^ii.  ica  xefpiipfdim.  •£ 


LlBER      Sl-NGULARIS.       3x77 

:,  chm  £xke  caaf^  animum  niov^ri  dicimus  ,  fine  an- 
cedenbe  &  externa  caufa  moveri ,  non  omnino  ^ne 
iiifa»  aicimus.    De  ipfa  atomo  dici  poted,  cum  per 
lane  moveatur  gravitate  6c  pondere  ,  fine  caufa  mo- 
sri  y  quia  nulla  caufa  accedat  extrinfecus. 
Rurfusautem  ,  ne  omnes  k  phyficis  irridiamur ,  fii^ 
icamusy  quidquam  fieri  fme  caufa,  diftinguendum  eft» 
:  ita  dicenduni ,  ipfius  individui  hanc  efle  naturam  « 
:  pondcre  &  gravitate  moveatur  ,  eamque  ipfam  effe     F.  B, 
lufam ,  Cur  iita  feratur.    Siniiliter  ad  animorum  motus 
duntarios  ,  non  eft  requirenda  externa  qaufa.     motus 
lip  voluntarius  eam  naturam  in  fe  Mpfe  contin^t ,  ut»  «/wipfo. 
t  ih  noftra  poteftate  ,  nobisque  pareat :  nec   id  fine 
mia.  e|us*enim  rei  caufa ,  ipfa  natura  eft. 

Quod  cum  ita  lit,  quid  eft,  cur  non  oranis  pronun-a<5 
atio  aut  v^ra  aut  falfa  (it,  nifi  concefrerimus  fatoiie- 
t(qu3ecumque  fiant  i  quia  futura  vera  ,  inquit ,  non 
oflunt  efTe  ea  ,  quae  caufas  ,  cur  futura  fiht,  non  ha« 
cnt.  5i  hibe^nt  igitur  caufas  neceffe  eft  ,  ut  ea  ,  quae 
cra  funt,  ita  cum  evenerint ,  fato  eveHerint. 

XII.  C  o  N  F  E  c  T  u  M  negotium ,  G.  quidem  tibi  con- 
edendum  eft  ,  54aut  fato  omnia  fieri  :  aut  quidquam 
<5fle  fi6ri  fine  caufa.    Ati  aliter  haec  enuntiatio  verazy 
ffe  non  poteft  ,  Capiet  Numantiam  Scipio  ,  nifi  ex 
eternitate  «jaufa  caufam  ferens  hoc  ^erit   efiedura  ?  t  oiafswaai 
\n  hoc  falfum  potuiffet  efTe  ,  fi  eflet  fexcentis  fkculis^j^ 
itfth  didum  ?  & ,  fi  tum  non  cfTet  vera  haec  enuntia-^^ 
io,  Capiet  Numantiam  Scipio:  !5ne  illaquidem  ever-^£, 

fa! 


MSS. 
ent 


5S.  Httbednf  ^  ftt»  ivenerint.)  Adeo  peiplexa  eftoratio,  utei^i- 
Ui&  yix  mvertias.  Leg.  hAbeMt  iptut  cm^as  ,   necefft  4fi  ,  €A  JHM 
^^«  f$$Ht :  if4  y  cim  evenerint ,  fate  eveniunt  ;  ptoat  &Cg.  6c  Cattr? 
()b.  difette  repxsfeataott  nifi  quod  in  iis  iit,  &  itd,    Davtfl 

54*  sAut  fato  emnia  fieri  ,  atit  ifHidtfHAm  .&c,}  Laipbiottt.  amplillSt 
'Afetit,  omuia  qns  eAufhi  habednt  cter  fiant  fi&i^  aut  fttid^dm  (Src 
^  non  additeitifT.nean  ex  ingenio.  niiiil  ejuft  pcofe^oefiiaPaU^" 
^  GolieiniiaQis  >  neqoe  ^gnofcant  meltiDfes  oilz  edd.  Ak^ ,  Vi^ 

;  55.  Ne  itla  qmdtm  everfa.  werd  tji  hae  ennntiatie  ,  Cepit.  Numnk^ 
*«w  Scipiiy,'^  Quis  non  vidct  ita  efle  legcfidun]^  Vult  enim  oflea<^ 
•ftt  Ciceco,  fi  hoc  vexum  •eftde  praeterito  ,  cepit  Nwnantitm  Sci^. 
''*»  Vcium  fbifTc  de  fucuro ,  cAf^H  Numantiam  Scrpioi.  Si  hoc  non' 
it  veiumiHc  illud  quidem  cffe :  quod  abfurdum  didu  eft.^  Lamh,. 
^iila.fmidem  evcrfa  vera  efi  ,&c.)  £didit  iftud  Tumebus.  inde 
^piit  Lambiausy  quamvis  diifimulct.  aUi$  e^uiabat  e^er/a  i  j^xq 

qw« 


317*  D  E    F  A  T  o 

fa  vera  cfl:  haec  enuntiatio  ,  Capiet  Numantiatn  Scipio. 
Poteft  igitur  quidquam  fadum  cffe  ,  quoc^  non  ▼crum 
fuerit  futurum  effe.  nam  ut  praeterita  ea  vera  dicimas, 
quorum  fuperiorc  tempore  s^vera  fuerint  inftantia  :  fic 
futura  ,  quorun^  confequenti  tcmpore  vera  erum  in* 
ftantia  ,  ea  vera  dicemus. 
28  Nec  fi  omne  enuntiatum  aut  verum,  aut  falfum  eft, 
fequitur  illico  efle  caufas  immjitabiles ,  easque  aetemas, 
quae  prohibeant  quidquam  fccus^cadere,  atque  cafurum 
fit.  fortuitae  funt  caufae ,  quae  efficiant ,  ut  ver^  dican- 
tur ,  quae  ita  dicentur ,  Veniet  Cato  in  fenatum  ,  non 
inclufap  in  rerum  natura  atque  mundo.  Et  tamen  tam 
elt  immutabile  venturum  ,  cum  eft  verum  ;  qukm  vc- 
nifle  :  nec  ob  eam  caufam  fatum  ,  aut  neceffitas  cxth 
T.CXLVI. mefceiida  eft.  Et  enim  erit  confiteri.neceffe,  57  fi haec 
enuntiatio,  Veniet  in  Tufcolaaum  Hortenfius  ,  s8?era 
non  eft,  fequitur  ut  falfa  fit.  quorum  ifti  ncutrum  ?o- 
hmt.  quod  fieri  non  poteft.  nec  nos^injpediet  ifia 
ignava  ratio  ,  quae  dicitur.    appellatur  enim  quidam  i 

.  pM- 

quo  in  Pal.  iec,  vera  ejfety  iiuPith.  vetM  effe»  Lambinus  deinde  !e- 
git,  Cepit  NumantiAm:  fed  (ic  nulla  editio,  nuIU  fcripti.  Grvtxer. 

5  6,  Vera  ftterint  infiantia  :  Jic  fuxutA  ,  ^uarurn  confetjmenii  tenffw 
vera  erant  infiAntia.'}  Si  fit  in  hisce  commoda  a^c/vTtf^c,  nihil  eqm- 
deoi  mutatum  veiim.  Interca  vero  mihi  fas  lit  cum  Veo.  1471. 
zeponer^,  vera  fuerit  inftamia  :  fie  fdtura^  (juorum  confe^tteatilvdt 
Ut  6<ll.  nofter,  ft^fequenti)  tempore  vera  erit  inftantia  ,  ta  vera  di- 
cemu^,  tnftantia  mihi  videtui  nomen  fubftaDtivum  ,  quod  pro- 
pinquicatem  vcl  imminentiam  denotac.  Sic  certe  ufus  eft  Nigi- 
4ius  apud  AgelUum  lib.  ix.  cap.  iz.     Davif 

57.  Si  hac  enunciMio  ,  veniet  in  TufeulanHm  Horten/iets  ,  wra  m$ 
4/i  ,  verum  non  effe  in  Tufculanum  venturum  Hortenfium  ^  fi  vem» 
mn  efi ,  fe^tur,]  Sic  hunc  iocum ,  qui  in  omnibus  libtis  valgatis 
erat  lacer  6c  mattlus,  partim  ope  vcterura  Codicum,  pattim  coa* 
je^^ura  redincegtavi ,  ac  refarfi.     Lambin. 

58.  Verumnonejly  fequilur  $ft  faifum  Jir.]  Haud  aitcer  Aidos, 
Turnebus ,  Vidojius ,  firmatque  Pal.  fec.  neqne  abeunt  alii  coftii 
cju^m  quod  ii  vera  ,  item  faifa.  at  Lambhius  iagentem  verboniBi 
roolem  iftis  inteimifcuit,  proculdubio  totam  deluo  ,  licet  pairem 
admiccat.  Gruter.     Vera  non  efi  ,  fetjuitur  ut  falfa  fit.}     Vulg     ve- 

-^rumnon  eft ,  fe^uitur  ,   ut  falfum  fit,     Noftri  vero  MSSci.  1  io« 

nem  ,  quam  ampiexi  fumus ,  prx  ie  fnunc.     Infuper,  qux  iK- 

fo  ,  in  hisce  vefbis  ineft  conftruftio  ,  erit  confiteri  mceffi ,  «•• 

tur  ?  kaque  Pec.  R.amus  legendum  vidtt ,  fequi.     Kc6tc  qt:  xo, 

nin  quod  pauilo  ^ropius  sid  recepc«m  icripcuram  mallen-  fw* 
ttm,  ut  faifa  fit,     DaviC 


LlIIER     SrKGCtAR  I^S.      3279 
philoropjirs  5^&f}^9$  XSyH  t   cui  ii  pareamus  9    nihil 
*omriino  agamus  in  vita.    Sic  enim  interrogant :    Si*  cftquod 
fttum  tibi  eft  j  ex  hoc  motbo  convalefccre  ;  nve  tliedi-®*^"'  '^*^* 
cum   adhibueris ,  ^ofive  non  adhibueris ,  convalefces.  "^''^' 
Item,  Si  fatum  tibi  eft ,  ^«ex  hoc  morbo  non  conva-2.9 
lefcere;  five  tu  medicum  adhibueris,  five  non  adhibuc- 
ris,  non  coftValefces.  &  alterutrum  fatumeft.  medicum 
ergo  adhib^rc  nihil  attinet. 

XIIL  Recte  genus  hoc  interrogationis  igftavum 
atque  ifters  nominatum  eft  ,  ^*  quod  eaderti  ratione 
omnis  e  vita  tollctur  a6tio.  Licet  etiam  immutare  j  ut 
fati  nomeft  yneadjungas  ^  6c  eandem  tamen  teneasy  no.n«;«/* 
fcntentiam  ,  hoc  modo  :  Si  ex  «ternitate  verum  hoc  '*  *<^. 
iuit,  Ex  ifto  morbo  convalefces ;  five  adhibueris  mc- 
dicum,  five  nan,  convalefces.  itemquc  ,  Si  ex  aeter- 
fiitate  ,  hoc  fklfum  fuit,  Ex  ifto  morbo  non  conva- 
lefces ;  {\vc  adhibueris  medicum ,  fivc  non  adhibueris  > 
aon  convalefces :  deinde  cetera. 

>  Haec  ratio  a  Chryfippo  .reprehenditur.Quaedam  cnim.36    , 
funt ,  inquit ,  in  rebus  f^mplicia  ,  quaedam   copulata. 
Simplex  eft  ,  Morietur  eo  die  Socrates.    Huic  ,  five  ' 
quid  feccrit,  five  non  fecerit ,  finitus  eft  moriendidies.    - 

At   ■ 

S^  kpyaf  xo>#*. ]  Aoy^  Stoicls  ratiocinatio  cft  &  {ylldgifitius,  . 
vt  cz  Biogent  Laenlo  pcifpici  poteft.  Hzc  ratioignava  dicitui: 
J{iiia ,  fi  ei  parcamus ,  nihU  in  vita  a^emus.  His  autem  latiocinar 
tioaibas  fic  nomina  imponebant  ex  ic  &  argumcnto ,  xo^y®'  \y» 
^^vufAii,^  ,  xo>®*  ^epi^w  ,  xoy^  4^y«K^»»©'.  l^navjt  ratio- 
^wj  fic  mcminit  Plutarchus  de  Fato  p.  574.  n5/««*roir  /•  xkt  i« 
»»«»  iv^tii  -S-»».»  tttti  ^tpATrtittt  Xtyi^^et'  dpyoi  /•  x«i  ^tpi^ovrtc 
^^\  i  «tf /  0  irAptt  *riv  tljudt^iuttw  ovo^of^fl^i»®'  ,  tro^iT/utetrA  •  eog 
«»8»c  »ie<rat  Todrof  *rov  ^oyoY  tvyyj\>tt  opttt.  Attigit  8t  Flato 
»  Menonc  p.  if,  C^ioSy  M  Wi^w^du  Tout^  iptrixu  xey^* 
*f^  /uiy  ydp  »ju^(  etpy^e  vtot^Ttiti     TnmAtUm 

fo.  Nm  convalifaj.}  Abeft  non  ab  antiquo  ,  fententia  ctiam  re.« 
jiciente.  Vrji»,  Sivenon  adhibHtrit,}  Ultimara  vocem  tx  MSStif 
^  Vi&or.  hic  ,  &  paullo  poft  bis  ,  addidimus  s  prxreitim  cum 
hoic  additamcoto  faveant  Gizci  fcriptoris  veiba.    DAvif,  * 

^i.  Ex  f/?o  morbo  non  convaitfcfs,]  DeUta  negante  particuJa  ^ 
■egendum  ,  gx  iflo  morbo  convaiefcet  ;  vult  enim  Gicero  ,  fi  fal- 
^  foit  eum  convaliturum  adhibito  medico ',  ncquaquam  conva- 
J^fcet.  Hoc  olim  vidit  Fet.  Kamus,  &  difeite  firmant  Urfin.BaJi 
Wfg.  &  Ven.  1471.  Jdftn, 
^<2.  Huodeadem  rationeomnis  e  vita  tolletur  aSto.'}  Arifioteies  ia 

f^s^ir^flU^    Vr/in,  ^     .     . 

''     '  tXtil4  «44  444  4  i»}l  O^ 


3280  D  E     F  A  T  O 

At  ii  ita  fatum  iit»  Nafcetur  Oedipus  Lajo:  non  pote^ 

lit  dici,  fivc  fucrit  Lajus  cum  muliere,  five  non  fueiit, 

copulata  enim  res  eft,  6c  confatalis.    fic  c^im  appellat: 

<]uia  ita  fatum  fit ,  6c  cohcubiturum  ^3  cum  uxore  La- 

jum ,  6c  ex  ea  Oedipum  procreaturum  ^  ut  fi  eflet  di* 

dujn ,  Ludiabitur  Olympiis  Milo  :   &  r^sferret  aliquis : 

T*  B.    Ergo,  five  «habuerit  adverfarium  ,  five  non  *habuerit, 

%  adhibae-iuSabitur:  erraret.    cft  enim  copulatum  ,  Lu<aabitur, 

lit  HSS.    qyjj^  ^j^g  advcrfario  nulla  luSatio  eft.    Omnes  igitur 

iftius  generis  captiones  codem  modo  refdluntur :  Sivc 

tu  adhibueris  medicum  ,  five  non  adhibueris  ,  conva- 

lefces:  captiofum.    tam  enim  eft  fetale  ,  niedicum  ad- 

hibere  ,  quam  convalefcere.    haec  ut  dixi  ,  confataJia 

ille  appellat. 

^ I     XIV.  Cahheades  hoc  totunt  genus  non  proba- 

«  minus     bat,  5c  >  nimis  inconfiderat^  concludi  hanc    rationem 

conf.  MS,  putabat.    itaque  premebat  alio  modo ,  nec  ullam  adhi- 

bebat  calumniam :  cujus  erat  hacc  conclufio.    Si  omnia 

'^  antccedcntibus'caufis  fiunt ,'  omnia  naturali  coUigatione 

confert^    context^que   fiunt»'^quod  fi  ita  cft  ,  Qmnia 

neceflStas  efficit.    Id  fi  verum  eft  ,  nihil  eft  in  noilra 

fc  M  j|c.  poteftate.    cft  autem  ahquid  ia  noftra .  poteftatc.    *»  At , 

fi  omnia  fato  fiunt ,  omnia  caufis  anteccdentibus   fiunt. 

non  igitur  fato  fiunt,  quaecumque  fiunt. 

^2     ^^  Hoc  ardiiis  adftringi  ratio  non  poteft.    Nam  fi^ 

quis  velit  idem  refcrrc ,  atque  ita  dicere  :  Si  omne  fn- 

turum  ex  aeternitate  vcrum  cft  ,   ut  ita  certe  cveniat , 

quemadmodum  fit  futurum ,  omnia  neceffe  eft  colliga- 

tione  naturaU  conferte  context^que  fieri :    nihij  diat 

mul- 

63.  Cumuxtre.]  Jocafta,  quam  camcn  Homerus  Epicaften  vo- 
cac,  Kcrp9oderat  autem  ApoUo  Lajo  ,  ipfum  tnceife^una  i  n  tb 
eo  qnem  procreafict.    Otaculum  eft  apud  £uriptdem, 

Tumehut.  <:um^  wetre,^  Ycriiis  ,  quem  laudat  Tnruebus  ,  eft  Enri- 
pidis  in  Fhoen.  f(,  i^;  Eum  tamcn  inftar  Oraculicicant  etiam  Ma^ 
ximus  T^rius  Dii£  llL  pae.  3<«  fic  Origeses  in  Cclfum  lib.  11. 
pag.  73.  Ipfius  refponfi  vcrba  fuppeditabunt  au£koces  Argunocoto- 
lum-  Grxcorum  in  Sophodis  Oadip.  Jyisnnum  «  &  F.iirTBidis 
Pboenifias.    DAvif. 

64,  Hoc  arSiuf  A^rifigiratto  uenpotefi,}  yiGtOxu:  ditio  itii  X, 
neque  fecus  Pal,  ille ftc.  ciijus  bonitatem  cumexpeaus  fuerim  <  m 
3n  aliis  TuUii  Jibris ,  delcvi  vulgatum  hac  »  nequei<'  aarfi^<     le- 

'  feianOy  Hoc  ariiius  a^ringi  ration*  non  poteft  5  quod  id  repeftil       in 

Tal.  teit.  acquarto ,  non  nimiumcaftis  codicibiif  p  utpocec        tc« 


LlBER     SlNGULARIS.      3281 

multiim  enitn  differt ,  utr^tn  ca9&  naturatis  ex  aBterni- 
tate  f  futura  vera  efficiat »  an  etiam  fine  aeternitate  na- 
turali  ,  futura  quac  iint ,  ea  yera  effe  poffint  intelligi. 
Itaque  dicebat  Carneades ,  i:ic  ApoUincm  quidera  futu- 
ra  poffe  dicerc ,  nifi  ea  ,  quorum  caufas  natiira  ita  con- 
tincret ,  ut  ea  fieri  neceffe  effet, 

Quid  enim  fpeftans  deus  ipfc  diGerct  ,  ^ii  MarccUum  95 
eum,  qui  ter  conful  fuit,  in  mari  effe  periturum  ?  crat 
quidem  hoc  verum  cx  asternitate ,  fed  caufas  id   effi- 
cientes  non  habebat.    ita  ne  pr^etcrita  quidem  ea ,  quo- 
runi  nullafigna,  tamquam  v.eftigia,,  cxftarept  ,  Apolli-^*  cxlvh^ 
ni  riota  effe  cenfebat:  ^^quo  minus  futura.   caufis  enim 
cfficientibus  quamquc  rcm  cognitis,  poffe  denique  fciri, 
quid  futurum.  cffet.    ergo  ncc  de  cQedipodc  potuiffe  *^  (^*J*^*^«« 
Apollinem  praediccrc,  nullis Jn  rerum  natura  caufis  prae- p^J 
pofitis ,  cur  ab  eo  patrem  iriterfici  neceffe  effet  :  nec5  ciusmo- 
quidquam  «^hujusmodi.  di  Davif. 

XV.  QuociRCA  fi  Stoicis ,  qui  omnia  fato  fieri 
dicunt,  cdnfentaneum  eft  hujusmodi  oracula  ,  cetera- 
que  ,  quae  ad  divinationem  pcrtincnt ,  comprobare:  ii$ 
autem,  qui,  quae  futurafunt,  ca  vcra  cffe  ex  aetetni- 
tate  dicunt ,.  non  idem  dicendum  eft  :  vidc  ,,  ne  non 
cadem  fit  illofum  cau& ,  &  Stoicbrum.    Wenim.ur- 
gentur  anguftius  1  illorum   ratro  foiuta    ac  libera  eft. 
Quod  fi  concedatur  ,  nihil.  poffe'  cTcnire  ,  nifi  caufa  ^4 
antecedcnte :  quid  proficiatur ,  ii  ea  cau&  non  ex  as-' 
ternis  caufis  apta  ^dicatur?  caufa  autem  ca  cft  ,  quae  idc  /m  iW^f.* 
cfficit,  cujus  eft  caufa ;  ut  vulnus ,.  n^oitis  ;  cruditas  ,"*'"  ^^^^* 
morbi;  ignis  ,ardoris.    Itaquc  non  fic  caufa  intelligi  ^"'^* 
debct/  ut,  cjuod  cuique  antec(xigt  >  id  ei  caufafit,  fcd 
quod  cuique  cfticienter  anteoedatcijnec ,  quod  in  cam*-  . 
pum  dcicenderim  ,  idfuiffe  cau£s  ,  cur  pila  luderem: 

I»      t.  V  i  ,  '    ,  nec 

6$.  MsrciltHm  eitm.']  CIcerodeDirinntioncrib.il.  cap.  $.  Vt/l 
iquh  M,  MMTegUtun  iUmn  <f  <jt$im  tfuftU  fmt  ,  mHltit  annis  nnt4  di* 
xijfet  udufragto  ejfn  pmtnmM ,  divinAJfet  ^rofeSt;  Et  in  Pifonem ,  Mm 
M^rcellm ,  cjui  m  confut  fnif  ,  fnmrM  virtHte  ,  pietate  ,  t^tcria  milt- 
tari  y  periit  in  mAri,  ]    Fuit  autem  »    ut  ufifcanjus  A\t ',  nepos  illius 

.*  MaTcelli ,   qui  Syracuias  cepit.    Is  nsmfcagio  ad  Africam  pexiit 
paulo  ante  tertiura  Funicum  bellum.    TarnehHs, 

66.  Htte  minm  futura.}  Reg.  5c  Cantab.  babent  qftnnto  minuK 
H«c  fane  fnagis  .e{%  qfitata  loquendi  ratlo  j  rc^a  tameit ,  licec 
pauUo  ratioc>  eft  Sc  alteia.    Yide  modo  Li?ium  Ub,  v.  cap.  15« 

'    Davif  . 

r  %A4A  444  444  4  1  i7*  i^^^ 


i 


gi8i  D  E    F  A  T  o 

nec  Hecubam ,  caufam  intcritiis  fuiffc  Trojatiis  ,  qubd 
f  dicltur  Alexandrum  gcnucrit :  ncc  Tyndareura  Agamemnoni, 
ra«r.  qu5(j  aytaemneftram.  hoc  cnim  modo  viator  quoque 
^UiT^  bene  veftitus  caufa  graiTatori  fuiffc  ^ dicctut ,  cur  ab  co 
Davif.       fpoliaretur. 

j5     Ex  hoc  gcnere  illud  eft  Ennii ,    ' 
g  dccidift^         XTttnam  ne  In  nem^n  Pelio  fecurihus 
A^SS»  Cdfii  t  8  cecidiffet  ahjegna  ad  terram  trdh4s  t 

Licuit  vel  altius,  Utinam  ne  inPelio  nata  uUa  umquam'^ 
effct  arbor  !  etiam  fupri  ,  Utinam  nc  cffct  mons  uUitf 
Pclius !  iimilitcrque  fupcriora  rcpetcntem  rcgrcdi  infini- 
te  licct. 
HtM  B.        ^eve  ^7  inde  navii  inchoanda  exerdium 
CaepiJlet. 
Quoifum  haec  pr«tcrita?  quia  fequitur  illud , 

Nam  numquam  hera  errans  mea  ,  domo  tffenet  fe^, 
dem  9 
h  ^^s  Medea ,  anime  ^  agro ,  arHore  fevo  fauaa , 

*i"«  non  ut  cae  res  caufam  afferrent  amoris. 

56     XVI.  Intbresste  autcm  ajunt ,  utriim  cjusmodi 

quid  fit ,  finc  quo  aliquid  eflSci  non  poffit ,  an  ejusmo^ 
i  cumquodi  ,  »quo  aliquid  cflSci  neceffe  fit.  NuUa  igitur  earum 
M.         eftcaufa,  ^quoniam  nulla  eam  rem  fua  vi  eflfidt,  cu- 

jus  dicitur  caufa:  ncc  id  ,  finc  quo  quippiam  non  fitj 

caufa  eft:  fed  id,  quod  ciim  acceffit ,  id  ,  cujus'caula 
k  j^dtureft ,  kefficit  ncceffarid.  nondum  enim  ulccrato  ferpen-*' 
^^^^  tis  morfu  PhiloActa,  quae  caufa  in  rerum  natura  conti- 
1  icHnquc-nebatur ,  fore  ,  ut  is  in  iniula  Lemno  Uinqucretur? 
Tttmaiii.  ppft  autcm  caufa  fuit  propior;  &  cum  cxitu  jundior. 
57"    Ratio  igitur  cventus  aperit  caufam.    fed  ex  aeternita- 

te  vcra  fuit  haec  cnuntiatiQ  :  ^  Relinquetur  in  infuJa 
m  iu  Philodletes :  nec  hoc  ez  vero  in  falfum  poterat  »  con- 
j>4vif.aiii,  ver- 

CDnvexti.    ' 

67.  Jndenavis  inehoandd  extrdium  Ceip.}  Pall.  tres.  Fitfa.  Fabr. 
sncboandi.  quod  probabat  Gulitlmius  }  atque  (i  naffis  ponerctor 
accufandi  cafu  dpXAtp,  fupra  etiain  crat  inFabr.  flc-Pith.^'-'-'  t 
iibie^d  &c.  adeo  ut  vidcatur  tcvocandum ,  accidiffk.    Gn 

68.  S^ia  nnlla  eam  remfnavi  &c.]  Haud  aliter  tres  Pal.. 
bticianus.  nam  Vid.  &  Turn.  earnm  rerum^fua  vi.    vul| —  1 
rem  cc.    Idem. 

69.  K^lin^uetur  in  infula  PhiL'^    Ali«  cdd.    infula  L „  \ 

U  vocis  abeft^  FaU,  cabu$  6c  Fithoeaao ,  acqac  «dt  « 

Idrn^ 


LlBER     SiHGULARIS.       3283 

rertcre.  neceffe  eft  enim  in  rebos  contrariis  duabus 
(contraria  autem  hoc  loco  ea  dico ,  quorum  alterum  ait 
quid  ,  alterum  negat)  ex  his  igitur  necefTe  eft,  invito 
Cpicuro  ,  alteram  vcrum  effc  ,  alterum  falfun^ :  ut , 
Sauciabitur  nPhilodeta  ,  omnibus  ante  faeculis  verum"  PhUo- 
fait :  Non  fauciabitur ,  falfum.  Nifi  fort^  volumus '^^'•^  "*'"* 
£picureorum  opinionem  fequi ,  qui  tales  enuntiationes 
necveras,  nec  faUas  effe  dicunt :  aut,  cum  id  pudet, 
illud  tamen  dicunt ,  quod  eft  impudentius  ,  veras  effe 
ex  contrariis  disjun^ones  :  fed  qi|»  in  his  enuntiata 
eflent .,  eorum  neutrum  effe  vprum. 

O  admirabilem  licentiam  ,  &  miferabilcm  Qinfcien-?8 
tiam  diflercndi!  Si  enim  aliquid  in  Ploqucndp  nec  ve-o^/"ia- 
rum  ,  nec  felfum  eft,  ccr^e  id  verum  non  eft.    quqd     j**"* 
aatem  vcrum  non  eft,  qui  potcft  non  falfum  cffe  ?  autLgn^^ 
^uod  falfum  non  eft  ,    qui  poteft  non  verum  tSGiDavif. 
y<*Tenebitur  ergo  id  ,  quod  a  Chryfippo  defenditur ;  p.cxlviii; 
Omnem  enuntiationem  aut  veram  ,  aut  falfam  effe  , 
ratio  ipfa  coget ,  ^  ex  asternitate  qusedam  vera  effe  , 
&  ea  non  eSe  nexa  caufis  aeternis ,  6c  ^  fati  necefiltate 
effe  libera. 

»XVir.  A  c  14 1 H I  quidem  videtur ,  ciim  duae  fenten-  ?9     ] 
dae  fuiffent  veterum  philofophorum  ,  una  eorum  ,  qui 
^enferent  omnia  ita  fato  fieri »  ut  id  fatum  vim  necef- 
fitatis  afferret »  in  qua  fcntentia  7>DemQcritus ,  Hera- 

clitus, 

70.  Tttubttur  id,}  Fabiicianus  ,  Tvubitur  erg9  id  ,  non  otiol^ 
nifi  malimus  iiitnr ,  quod  erat  in  Fichoeaao.  nam  FalK  nibil  abi- 
bant  l  ▼ulgatis.  Gmttr,  Majns  eiat ,  fi  edidiifec  caufam  ,  cuc  le- 
geiic  rai»  ipfa  eogim ,  8c  non  eotet  ;  quod  eft  apud  Vi^orium , 
Jantam,  Heivag.  Gcyphium.  &  &qui  debui.  Gronov.  Davifius  ia 
co4d.  Reg.  flc  Cant.  etiam  lepeiit  trg9  ,  quod  ideo  dU^m  hinc 
czulaic  non  fiim  pafllis. 

71.  Dttnictitus^  HnMelitus  ^  EmfedecUs  ^  xArifieteUi.}  |n  AccO' 
amaticis  fempec  iacum  oppugnat  Aiiftoceles  ,  &  ejus  interpies 
Aiexander:  fed  in  Exotecicis  ,  ut  opinoc  ,  etiam  facum  pofiiecac, 
veluc  iu  libco  de  mundo,  cap«  7.  pag.  378,  Ojmit  S*  xati  t^k 
m¥%yiui^  ovjc  uXAO  Ti  K%y%9^(^  9  srxii»  tvtok.  ,  e\ow  dAUntov  cu'  ^ 
cixf  hrsL'  ufAttffjtivnr  ^  Sict  to  upuf  rt  jcati  ;t.<»fi7F  dMhuTo^t' 
^trpenuim  JTi  Itfti  /iat  To  ^int^stree^^At  freivr*  ,  Ktti  f*niH  \f 
tfiit  ev9tf  aTiifov  tTvAif  &  czteiau.  £am  enim  Peripatcticoium  > 
Sc  Acadcmicocum  ,  qui  iidem  cc^nt ,.  femenciam  fuifle ,  fic  in 
Academicis  fccibic  ,  Slieam  intetdtem  eander»  necejjitatem  epfelUnt , 
^ma  nihiL  aliter  ftjfit ,  ^X^Me  db_  ea  ^tnftittitum  Jit  ,  eyenire  ,  ^ttaji 
i^U^  1r  Vm^mS^ilw*  (ontinuationem  ordinis  femifitem;  ;    n^n^ 


3284    .  D  E      F  A  T  O 

ditus ,  Empcdoclcs ,  Ariftotclcs  fiiit :  altem  eonim , 
quibus  vidcrentur  finc  ullo  fato  cfTe  atiimorum  motus 
voluntarii :  Chryfippus ,  tamquam  7*  arbiter  honorarios, 
73  medium  fcrire  voluiiTe  :  fed  applicat  fe  ad  eos  po- 
tius  ,  qui  74neccffitate  motus  animos  liberatos  voiunL 
Dum  autem  7f  verbis  utitur  fuis  ,  deiabitdr  in  eas  di^« 
culutes ,  ut  neceilitatem  fati  confirmct  invitus. 

At^ 

nnnqmm  quidem  eam  fartmutm ,  ^d  tffieidt  mmka  impr^vifk  hst 
nec  opinata  nobis  fropter  obfcuritaum  ifffraiitntmqitt  ceuofenm^ 
lib.  I.  cap.  7.  TurnelfMS,  Democritus  ,  Heraclitus  ,  Empedoda , 
^rifioteltj,}  De  Dcmocrito  quidcm,  Heiaclico  &  Empedocle  ics 
conftai.  Vide  FUitaichum  de  Flac.  Fhilof.  lib.  I.  cap.  25,  26,  27. 
Quiu  Sc  Aiiftotelem  tm  *tn<  tlfAap/jiine  eheiyjt^  ^etpaJkSanUfttt  rii 
Ta»  /U6T£('  2fXi>vNy  iirt^poTrtletv  tiadic  Tbcodomos  Tbenp.  n; 
pag.  85*  Atcamen  iytireit  *A^iror«Ai»c  k  yrarrA  jcad'  §i/uutffiim 
vatpctyifoa^eu  ,  «XAix  Tl  «aii  iTrtvole  eLTf^^noK  uvett^  eoo  Cweip^ui 
/x«y  To  tnouvtof ,.  uc  docec  au£to£  vics  Homeiics ,  iucci  Opos- 
cula  Galeana.  pag.  336.  '  Davif, 

72.  ^rbiter  honorarius.l  Is  efl  qttem  Htigantes  hoaoiis  candi 
delegemnc  difceptatorem  contcoveilix  fiuB ,  xque  ac  ab  honoic 
pistoiis  jos  pixcocium  honoiaiium  dicitui.  Sic  Cicero  in  Taftul 
V.  41.  Stiforum  controvirJiM»  folebat  tAnquam  henorarites  arbiter  ju- 
dicare  Cnrneades,  Sic  pio  Cxcinna  honorariafn  ^  doinefticam  amid 
cferam  aibitiium  appellat.     Turnebus. 

73.  Medium  fertre  voluijfe.}  Eft  ^  Viftoiio,  qnt  conrulatorlib.r. 
Vai.  Led.  cap.  j  8.  Pal.  iec.  medium  ferre  vlmjfe,  tert.  quaxt.  madimu 
ftrre  voiuit  fe.  vulgaca ,  medium  fe  ferre  voiuijfe.     Grutei. 

.  74.  Neceffttate  rnotus  anitjtos  liberatos.  ]  Hzc  non  tentaiunt  vin 
do^i ,  quod  vocem  motus  in  gignendi  cafu  poficam  efTe  ceofue- 
lunt.  Sed  ea  ^utn-a^it  abfuidum  nuiloque  modo  veium  pant 
fenium.  Omnino  legendum  ,  motut  unimi  t  piout  vidic  ctiam 
^er.  Cafaubonus  ad  Anconini  lib.  iii.  $.  4.  vel  animerumi 
<)uemadmodum  paullo  apcc  motut  dnitmrum  voluntariot  duk» 
i>Avif 

'  75.  Verbit  mitur  fitis,^  Quibus  uci  folet  de  vi  &  poteftate  fki 
difleiens.  Mam  viciflim  tantam  ei  tiibuic  necefficacem  ,  ut  «• 
iluans  6c  laborans  tetinere  vtx  poflit  animi  libertateni.  Ita  k 
induit  dc  iroplicar,  '  Id  ex  Plutarcho  iuceliigt  pote(t ,  qui  kt, 
^cribic  :  O  ^o  \iymf  ,  «t*  XfU9titv@'  oir»  «uTcTfXM  TOvT«r  «i- 
mitf ,  axxet  vrpO)uira.fiiiriKHf  fxhfOf  t7o/iiT0  rif  UfjLapfjAfta  .  «'tf 
^etX/y  ttuTor  dvciti^t  fjta^r^fAtf of  irpoi  aitof «  oirtt  rof  fxtf  Opur 
fof  ^fttpfvat  tjraiiu  irtpt  nrov  A;oc  Xi>oyT«  , 

Toi  ^X*'^* »  ^TTi  jcir  ufifAt  HfltKor  trifAirifTif  U  ' 
H  ay^Bit.  Ka)  Tcr  BvprrlSitff 

fl  ZiZ ,  ri  i^ra  tj<c  raxmvd^vt  fiporit 
<bpoitif  \iyoifx*  9f  0-o3  7^'^  tfyprrtfja^a , 
£^pifji.\»  Ti  roiiS*  y  «  91J  TV>;|^aveip  ^p^fiSif* 


lilBER     S1NGUI.ARIS.      328/ 

Atquc  hoc,  fi  I^icet,  quale  fit  videamus  in  aflenfio-^^. 
tiibus  ,  qjttaA  prima  oratione  tradavi.    eas  cnim  veteres 
Jli  ,  quibus  omnia  fato  fieri  videbantur ,  vi  effici  ,  &' 
aeceflitate  dicebant.  vqui  tiutem  ab  his  diffentiebant , 
fato  affenfiones.  libcrabant ,  negabantque  fato  'affenfi^- 
Qibus  adhibito  ",  neceffitatem   kb  his  poffe  removcri : 
iique  ita  differebant.    Si  omnia  fato  fiunt ,  omnia  fiunt 
;au&  antcccdente  :  &  ,  fi  appetitus ;  illa  etiam  ,  quae 
ftppetitum  fequuntur.    ergo   etiam   affenfiones.    At  , 
a  caufa  appetitus  non  eft  fita  in  nobis  ,  ne  ipfe  quidem 
appctitus  cft  in  noftra  potcftatc.    Quod  fi  ita  eft,,  ne 
illa  qfiidem ,  quae  appctitu  efticiuntur ,  funt  fita  in  nobis. 
aon  funt  igitur  neque  affenfiones ,  neque  aftiones  in 
noflra  potcftate.    ex  quo  cfficitur ,  ut  ncc  laudationes  q  neque 
luflse   fint,  ^nec  vituperationes ,  nec    honores ,  nec*^".  - 
fupplicia.    Quod  cum  vitioftim  fit ,  probabiliter  conclu;-    ^-  ^- 
di  putant,  non  omnia  fato  fieri ,  'quaecumquc  fiant.     quJ^ffan""" 

jCVIIL  Chrysippus  autem  ciim  &  neceflitatem ^r/^f ov. 
•  improbaret,  &  nihil  vellet  fine  praepofitis  caufis  eve-41 
nire  ,  caufarum  gencra  diftinguit,»  ut  &  neceffitatem  s  impro- 
cfFugiat,  &  retineat  fatum.    Caufarum  enim  ,  inquit ,  barc  *<irf., 
aliae  funt  perfec^a  &  principales :  siliae  s^djuvantes  -  &  ^''^'     ' 
proximaei^    Quamobrem  cum  dicimus,  omnia  fatofieri 
caufis  antcccdcntibus ,  non  hoc  inteUigi  volumus ,  cau- 
£s  perfedis  8c  principalibus ,  fed  7^  caufis  adjuvantibus, 
antecedentibus  &  proximis.  Itaque  illi  rationi,  quam  • 
paulb  anti  conclufi,  fic  occurrit,  Si  omnia  fato  fiant ,  ^ 

lequi  illud  quidera  ,  ut  omnia  caufis  fiant  antepofitis ; 
veriim  non  principalibus  ^  perfedis  ,  fcd  adjuvanti- 
bus  &  proximis.  quae  fi  ipfae  non  fint  in  noftra  po« 
teftatc  ,  non  fequitur  ,  ut  ne  appetitus  quidom  fit  ia 
noflra  poteftate.  at  hoc  fequeretur ,  fi  omnia  pcrfedis 
8c  principalibus  caufis  fieri  diceremus  ,  ut  cilm  hse  cau- 
fae  non  effent  in  noftra  poteftate,  ne  ille  quidem  effefc 
in  noftra  potcftatc* 

Quamobrem  qui  ita  fatum  introducunt ,  ut  necefiSta'-  4» 

tem 


.^,.  r  ^r  .j  .., ^, 7   ... Tnmebus. 

76.  Canjlis  4uiJuv4ntikHS ^  dmectdattilnss  ^  ir  frvximis,]  Rcfcriben- 
dnni  puto ,  catsffis  a^jmvMttihn  &  fr$xitnis  ,  deleta  vocc  anteci' 
dmtibns^  quae,  6  noa  pioxfits  cft  impoauaa  ceuc  puuoi  vidctuc 

«^l»4  «4A  l>l»4  44"  *  77«  *♦# 


3^86  O  E    F  A  T  o 

tcm  adjtingaat ,  in  eos  valebit  iUa  conclufio.  qui  antem 

^/^^     caufas  antcccdentes  non  t  dicent  perfedas  ,  Bcquc  prin- 

tipales ,  in  eos  nihil  valebit.  quod  enim  dicantur  affen- 

fiones  ^eri  caufis  antepofitis ,  id  quale  fit ,  facil^  %  (e 

cxplicari  putant.    nam  quamqoam  aflenfio  noo  po(fit 

iieri  nifi  commota  vifo  :   tamen  dim  id  vilum  pfozi- 

mam  caufam  habeat »  non  principalem  ,  hanc  habet  la* 

tionem  (at   Chryfippus  vult)  quam  diidum    dizimus, 

non  ut  iUa  quidem  fieri  pollit  nuUa  vi  extrinfecus  czo- 

tata  ,  (neccflc  eft  enim  aiTcnfionem  vifo  commovcri) 

77fed  reyertitur  ad  cylindrum  ,  &  ad  turbinem  fuufln, 

?•  CXLIX.  qu3e  mbvcri  iiicipcre ,  nifi  pudfa  ,  non  poffunt :  id  aa- 

V  putat      ^^^  ^^^  accidit ,  fuaptc  natura ,  quod  fupcreft ,  &  q- 

■|/,^  lindrum  volvi,  &  verfari  turhincm  ▼putant. 

4^     XIX.  Ut  iqiTUR,  inquit  ,    qui  protrafit  cyfifl- 

drum ,  dedit  ei  principium  motionis  ,  volubilitatcm  ao- 

tem  non  dedit :  fic  viium  objedum  imprimct  iUud  qm- 

dem ,  &  quafi  fignabit  in  animo  fuam  fpecicm  ,  fcd 

aflcnfio  nbfira  erit  in  potcfiate:  eaque,  quemadmodoai 

in  cylindro  diAum  cft  ,  extrinfccus  pulla  ,  quod  rd* 

quum  eft ,  fuapte  vi    &  natura  nK)vebitur.    Quod  & 

aliqua  res  cflSceretur  fine  caufa  antcccdcnte  ,  falfum  cf- 

fet,  omnia  fato  fieri  :  fin  omnil^us,  quaecumquc  fiunt, 

verifimile  eft  caufam  anteccderc ;  quid  afferri  potcrit,CQr 

non  omnia  fato  fieri  fatcndum  fit  r  mpdo  inteUigatur, 

quac  fit  caufarum  diftinftio  ac  difiimUitudo. 

44     Haec  cum  ita  fint  a  Chryfippo  explicata  ,  fi  iUi  ,  qm 

negant  affenfiones  fato  fieri,  fateantur  tamcn  y^cas  mc 

yixo  antecedentc  fieri;  alia  ratio  eft.    fed  fi  concedont 

aa» 


77.  Sid  fivertitifr.']  Gellius  lib.  yi.  eap.  2.  iftam  Ghtyfippi  Ib- 
tentiam  exphcat  &  laadat.    Alexander  m  libro  de  Fato  damiifie  < 
▼idetat:  *Axxti  a^aptTiMten  tlieots-OF  irpxrluf  «r  9rp*T7o/uir,  Ttfti' 

K*rd  Tou  TrpAv^t  KVKKiafihu  Kvhivipa,  SententiJ^  eft ,  Ut  cyUnto 
ab  impulfione  ezteina  principiam  niotus  habet ,  leliquom  4  iiia 
mobilicate:  Oc  in  appiobationibus  principtum  eft  ab  obje^o- 
Criniecus  ipecie ,  leliquuni  ab  auimi  libeio  motu.    Twn, 

7S.  Eas  fim  vifo  anttadentlf  fieri,}    Vnlgg.  inumffa  M^  o^ 

gante  ,  dant,  eds  tion  fiiu -^ifs  afUfudente  fieri  i  &  ah  ba 

le£l'ione  flant  noftri  Codices.    Hoc  tamen  non  impe  ^ 

minus  ifiam  negationero  ,  cum  Lambino  ,  deleTerimiis ,     ph  i 
^em  nens  audoiis  'A  ottaino  fla|itae.    Alioquia  enim  h      jfo*  | 


iteii^  vifa  ,  nec  tamen  fiato  fieri  afrenfiones »  qu6d 
'oxima  illa  &^  continens  caufa  non  moveat  afleniiQ- 
:m :  vide ,  ne  idem  dicant.    neque  enim  Chryiippus 
>needens »  adenfionis  proximanl  &  continentem  cau- 
m  effcin  vifo  pofitam,  »nequc  eam  caufam  ad  affen-'^"*/'^^ 
sndum  neceffariam  effe ,  concedet ,  ut ,  fi  omnia  fato  neb.  Z.4im^ 
mty  omnia  fiant  caufis  antecedentibus  &  neceffariis:^£>4Vf/; 
itemque  ilfi,  qui  ab  hoc  diffentiunt ,  confitentes  nony  ^^ 
zn  affenfiiones  fine  praecurfionc  viforum  ,  dicent ,  fi  ^^* 
mnia  fato  fierent  ejusmodi ,  ut  nihil  fieret ,  nifi  prs* 
refiione  caufas ,  con0tendum  effe  fato  fieri  omnia :  ex 
Do  facile  intcUeda  eft  ,  quoniam  utrique  ,    patefa<5ia 
tque  -ezplicata  fententia  fua  ,  ad  eundem  exitum  ve- 
iant,  verbis  eos, ,  non  rc  diffiderc*  ^ 

Omninoque  cCim  h«c  fit  diftinflio,  ut  quibusdam  in  * 

?bus  ver^  aici  poffit ,'  ciira  h»  caufae  antegrcffac  fint,'*^ 
iOQ  effe  in  nofira  poteftate  ,   quin  illa  eveniant »  quo- 
om  caufae  fucrint.    quibusdam  autem  in  rebus ,  caufis 
ntegrefllis  ,  in  noftra  tamen  effe  potcftate ,  ut  aliud  aU- 
cr  eveniat;  hanc  diftindliopcm  utrique  approh^nt:  fed 
tecenfent,  «quibus  in  rebus  cum  caufaei  ^nteceffe-j^^^^j^^ivi 
int,  79ita,  ut  non^fit  in  noftra  poteftate  ,  ut  aliter  illajjj  Jr^^ 
Jveniant,  illas  fato  fierii  quae  autem  in  noftrji  potcftate     ' 
5nt ,  80  ab  his  fatum  abeffc.  ♦  *  * 

X£  HoG  MODo  bant  caufam  difceptari  oportet,4^.     « 

non 

^ff  >  nte  umeH  fiu$  fierl  ajfnnjnnes  \  adooque  delixavit  Tullius,  dc 
latiociQandi  fiiit  impertcus  3  quod  de  viio  omnium  feculoium  mH« 
limo  nefas  cft  vel  rurpi<:aii.    Dsvif. 

79.  ItA  ut  Honfit  in  nojlra  fjftefiate^]  Duas  priores  v.oculas  omlt- 
IttntElienf.  &  Viftor.  Locuni  igiiuific  lege:  Sjtii>nj  in  rebu^^ 
^  'Mnjfs  dnteeejferint  ,  »0»  /it  tn  neflrA  petejtate  ,  tet  aiiter  ///« . 
J^WMw  ,  ilUsfate  fieri,  Rcs  eft  cUra.  Lambinu^  vero  refcribca- 
^UQ  coniecit y.quibus  in  rebns  eanjfs  antecejferint ,  ita  nt  n^  fit  in 
^rapctefiate.  Sed  mclioc  eft  noftra  ratio  ,  quae  MS2^ci$  Cadici- 
wsnititut.     Davif 

^o,^b  his  fatnm  abejfe,  ]  Qpis  non  videt  bic  deeile  altenim 
ncmbi^m,  nempetalQquiddam:  altirit  fiv$  ha  five  iiU  caHffM 
^ffceJeriut',  a  rebus  fatum  abeffe,  Lambin.  ^b  his  fatum  abejfe.1 
~|^|^U>fnus  poft  hxc  aftcrifcum  pofuit,  tanquam  aliquid  neceilario 
#beu(%.  Caxiioque  libro  iT  Emendationum  cap.  13.  heic  quod- 
^^  iiagmcncum  reponerc  cooatur,  fed avt  non  faufta.  ipfavi- 
«Wtur.  Gruter,  Deeife  aliquid  notavit  Kegii  Codicis  Libraiius  » 
9C  maoifcfia  fase  eft  lacuna ,  cujus  aos  aitciilcis  indicium  feci» 


pSS  D  E    F  A  T  o 

non  ab  atotnis  errantibas,  &  de  via  decIinaQtibasprae& 
diam   petere,     Dedinat ,    inquit ,  atomus.   PrimiiiQ 
ii  •liam    cnr  ?  •aliam  qaandam  vim  motus  habebunt  a  Demo- 
*°!Sl      ^^^  impulfionis,  qoam  plagam  ille  appcUat:  a  te ,  E- 
2S:  picurc,  graviutis    &  ponderis.    Quae  ergo  nova  caQ& 

b  qnt  in  natura  eily  ^quae  declinet  atomum  ^  atit  numforti- 
decL  ontur  inter  fe,  quae  declinct »  quas  non?  aut  cuimini- 
^^A^vL  ™^  *^dcGlinent  intervaUo  ,  majore  non  ?  aut  cur  dedkj 
^j,^^*^^  ncnt  uno  minirao  ,  non  dedinent  duobus ,  aut  tribusJlj 
kisi§eis      optare  hoc  quidem  t&  ,  non  difpatare.  I 

f^^        '  Nam  neque  extrinfecus  impuifi[m  atomumlocomo-' 
47  ven  &  declinarc  dicis:  neque  in  iUo  inani,  perquod 
feratar  atomus ,  quidquam  fuiiTe  cau&e  ,  cur  ea  n<»i  ^ 
regione  ferretur:  nec  in  ipfa  atomo  mutationis  aliqoki 
•  ^         f^€tam  eft,  quamobrem  naturalem  fui  ponderis  wxm 
'  non  teneret.    Ita  cum  attuUflfet  nullam^  caufam ,  qo» 
iftam  decUnationem  efficeret :  tamen  aliquid  fibidiccTQ^ 
iridetar;  citm  id  dicat,quod  onmium  mentes  afpemeihi 
tur  ac  refpuant. 
^l^    Nec  ver6  quisquam  magis  cbnfirmare  mihi  videtoi 
non  modo  fat^m ,  veriim  eriam  neceffitateip    &  ^^ 
ffClH    omnium  rerum,  fuftulifTeque  motus  animi  voluntatios, 
qoam  hic,  qui  aUter  obfiftere  fato  fatetur  fe  noo  po-j 
tuifte,  nifi  ad  has  commentidas  declinationes  coofi^i 
let.    nam ,  ut  eftent  atomi ,  quas  qmdem  efle  ,  niihi, 
probari  nuUo  modo  poteft  :  tamen  declinationes  ^  \ 
numquam  expUcarentur.    nam  fi  atomis  ,   ut  gravitatcj 
d  dcodiim^ferantur,  tributum  eft  neceffitate  naturae ,  quod  on)M| 

^JufiSil  P^"^**s  ^^^  ^^  impediente  moveatur    &  feratur  *m»^ 
edeoifiim  ^^q^  ^^ .    jij^^  quoque  necefle  cft  ,  dedinare  quibN 

2rf«,/      dam  atomis ,  vel ,  fi  volunt,  ««omnibus  ^ naturalitcr.  j 

c^e  nat,  Multa  defunt.  ' 

tz.  Omnihm  iMtw4liter  ^^*,}  In  fine ,  nfa  mious  ac  i&  i^ 
quts  panibus ,  mancus  &  mutilus  cft  hicce  liber.  £x  eo  cane^ 
ftagmenea  qaxdam  tenuia  femiUBt  Agellii|s  N.  A.  Ub.  ?i.  ca|.s* 
&  Kaciobiitt  Satuciu  Ub«u*  cap.22»  quos  vide,   Dfvif. 


Mdem, 


M. 


A 


SiS? 


M.  TULLII   CICERONIS       i.clyij 

'D  E 

E  G  I  B   U  S. 

L  I  B  E  R    P  R  I  M  U  S. 

A  T  T  I  C  U  S. 

^U  c  u  s  quidem  iUc ,  &  Kaec "« Arpina*  i . 
tium  quercus  agnofcitur  »  faepe  a  me  a  Arpinjj^ 
ledtus  3  in  Mario.  Si  manct  illa  quer-  ^^  ^"t " 
cus  ,  haec  eft  profefld.    etenim  eft 
fan^  vetus.  Q  u  i  n  t  u  s.  Manet  ver6,     .     . 
/Attice  nofter,  &  femper  manebit.  fa- 
eft  enim  ingenio.    Nullius    autcm    agricolae  cu]tvi 

■  '  flirps 

I*  D  E  L  E  G I B  u  s.]  Libios  .de  Legtbus  dici  ^non  poteft  qu^ih 
letos  Sc  coiruptos  habeamus :  nectamen  deftiti  ,  veteribus  qui- 
Idam  codicibus  comparatis ,  videre  an  poilem  aliquibus  iUo* 
kk  Tolneribus  nieo  laboie  6c  diUgentil  medai:  quid  pi^ftitejrim» 
iditiotes  iudicabunt.  non  cnim  mihi  videoi  penitus  omnem 
eiam  peididi0e,  neqne  etiam  multum  (ut  verum  fateai)  peife- 
ie*  quzdam  eoium ,  qux  mihi  vifus  fum  coiiexilTe  nunc  tecen* 
V  •*  nonnulla  ut  <eita  &  plana  omittam.  ViEtor, 
\.  Imcus  quidem,']  yidetui  deefle  piooemium.  prooemiis  enim  fo 
ftotelis  inftituco  ,  qui  in  tf|aTc/)<xoTc  pizfaii  iblebat,  uti  con- 
nfle  in  epfftdlis  ad  Atticum  declarac.  Atticus  autem  (eimo- 
to  orditui ,  eum  agnofcens  lucum  ,  eamqiie  queicum  ,  quem 
Maiio  Ciceio  defciipreiat.  Tum  enim  piimum  in  Aipinatem 
ttm  teoeiat,  ut  ex  lib.  ii.  facite  con|id  poreft.  Ecfmdemt  ^ui 
«  f«tijfimmm  huc  venerim  ftttiofi  nen  ^auo.  Lucus  longinquioc 
^  queicus  ptopinquior  :  hzc  in  agio  Arpinati ,  ille  fortafle 
la  teiritorinm  Aipinatium.  Solebanc  autem  piiico  litu  luiaSc 
^icipta,  utciedo,  pizcellentem  aliquam  arborem  diis  dicare» 
IJGmumque  queicum  ,  eamque  ipoliii  inteidum  ex  exuviis 
num  omaie  \  qualis  h«c  Arpinatium  ,  oc  opiaof  \  fuit*    A4 

i;9&f{ietu41acm  xcTpcjut  J«u«a&us'in  fciibcAS; 


^i^  D  E    Legibus 

ftirps  tam  diatuma,  quim  poet»  verfa  femiaaripott£ 
Att.'  Quo  tandem  modo  ,  Quinte  ?  aut  quale  cft  ifincj 
quod  poetae  ferunt  ?  mihienim  videris,  fratrem  laudttfi 
do ,  fuffia^ari  tibi. 
t     Q.  Sit  ita  fane.    Veriim  tamen ,    dam  Latinilo 

b  luco      quentur  Utterae  »  quercus  huic  ^loco  non  deerit,  qia 

^'f. .       Mariana  cdicatur :  eaque  »  ut  ait  «^Scaevola  de  fam 

5^^"*«    mtiMario, 

fl  ScsTola         Canefcfit  fuUs  int^imirdHlilms^ 

f^»  Mifi  fbrt^  Athcnas  tua  fempitemam  in  arce  okam  ^ 
nere  potuerunt»  aut»  qu6d  Homericus  UlyiTcs  Ddili 
proceram  &:  teneram  palmam  vidilTe  dixit  ,  Iiodl 
monftrant.eandem  :  mmtaque  alia  multis  locis  dintlj 
commemoratione  manent ,  quim  natura  ftare  potBti 
lunt.  Quare  glandifera  illa  quercus ,  ex  qua  olimm 
lavit 

Nmtia  fulva  Jovis  ^  mranda  vifafi^urd* 

kpeeetR"  nunc  Qt  haec.    fed  ctim  eam  ,  tempeftas    «vetnSasvi 

hsfc  i^.  confiitppferit  9  tamen  erit  his  in  locis  quercus,  4qaiii 

Marianam  quercum  vocent, 

^     Att,  Non  dubito  id  quidem:  fed  hoc  jam  non  cztt 

f.  B.     Quipte ,  quapro  ,  veriim  cx  ipfo  poeta  ,  tuine  ^cdii 

haric  quercum  feverint ,  an  ita  ftdum  de  Mario,ij 

f  fccipcis    ^fcribis,  acceperis.    Mahcus.    Refpondebo  tibicqui 

^(Teiis       dem ,  fed  non  ant^  ,  quam  mihi  tu  ipfe  refpondcn^ 

^^'        Attice.  s  certe  ,  non  long^  i  tuis  aedibus  inambi  * 

pqft  exceOTum  fqurn  Rpmulus  Proculo  Julio  dixerit 

deum  eOTe,  &Quirinum  vocari,  templumque  Ghi  r 

cari  in  eo  Iqco  julTcrit :  ^&  Athenis  non  longe  iti 

^tudis  frugtftf  ^uirem  fMmis  i»  ^^  i| 

ExHwias  vtterts  p9pMli  ,  facrataqut  ffftofu 

bma  dttcttm,  Toinebitt.  j 

i.  In  Mari9.]  Marius  Clcetonis  poema ,  qao  res  a  ManOi  W. 
nicipe  fuo  ,  geftas  explicarat  ad  gloriam  fux  gennaoxpil^ 
Jdem,  ~        J 

4.  ScMW  Marianam  qutrcum  vtcent,}  In  itbro  tnannfcripca^^ 
vox  tjturcum^  qus  mihl  abtfindace  emnino  videtac    Vr^      \ 

5.  Certe  non  Longe  a  tui\  adiim*,'^    Veia  fcriptora  cnt/»*  m» ' 
id  eft  certene,  Camerarius»     Certi  non  itnge  &c,  Lanilbious 
melius.    In  manu{cri(»to  optivae  certe  nmm  longi  &e,   infitf 
in  manufcripco  verum  ne  fit,    Uifin.    .  '  \       ■ 

6.  l^t  ^thenis,  non  longe  item  a  rM^«.]    Ita  A^i  cditiof^ 

luniouscium^  pvtrm  ftifii ^htnU  1  ff^^f*  quoi"'  *  '^^B 


ht  n  t  %    pRiiius.         3291 

i  ijlla  ifltiqtia  dbmo  ,  Orithyjam  7  AqUilo  fufttilerit : 
;  cnim  eft  traditum. 

Aft.  Quorfum  tandfcm  ,  aut  cur  ifta  quaeris?  M.  Ni-4 
l  htih ,  nifi  ne  ^nimis  diligcnter  anquiras  in  ea  ,  qua 
0  modo  mcmoriaB  fint  ptodita.  Att.  Atqui  multa 
jaeruntur  in  Mario  ,^  fiaahe ,  an  vera  fint :  &  a  hon- 
lUis,  qubd  &  in  tcccnti  niemoria,  &  in  Afpinati  ho- 
ine ,  9vcl  fcvcritas  ^  tc  poftiilatur.    M.  «^Et  me, 

hcr- 

pa;  JlCCelStque  ptOxim^  Viltttt,  iti  quo  ^  &  i/itmne  fit  dn  U 
i  Ungt  ^c,  nain  quartus;  jujfit,  nefit  atiMs  n^n  Unge,  cui  quait6' 
toccps  naagis  flere  arteadenduin ,  qudmteitio)  quamvisalioqQin 
AonmagQc  rei.  quippeteftiuftidemeft,  quem  fupeiioiibas  ali- 
otlibns  citavi  laude  com  esifoa.  ac  quaitus  ifte  nibil  habec,  nid 
tos  hos  de  Legibus ,  (cd  fciiptuia  aatiquioie }  quanquam  papy- 
:cus.  Eiat  inGuIielmiiFabi.Ta  yMT^Xtf/Qi,  utipfemervocat,  & 
tum  mfit  ati  is,  inS.  Viaoiis&  Pithoeano.  &  veritm  mfit  ^tht^ 
^*   Giuter. 

%  ^fuiUftt/htitrit,}  Birus^  inquit  Sophodis  interpies »  ^gi^ 
^em  cm»  ^thtnieiifilms  finxit ,    r^pA  Orithyis  Enchthii  filiit ,  Vx 
4  Ztttn  (r  Gtisin  &  CUfsttrMtt  fnjtutit,  Eam  ad  Iliflnm  raptam 
Ihit  Paufanias  ludcntem ,  &  ptoptec  iilam  affinitacem  Boieam 
themenfibus  bcllo  Medico  opem  tulifle  >  multasque  tiiremcs 
ulmonim  meriifle  maiCk    Dionjfius  quoque  his  ▼erflbiisi 
Oc/  ittii  ^ttmffiit  ^ipvttu  *ptiht  T\iaa-oi$ 
"EfBtf  ntti  Bopiiie  irbr*  AiHpirATV  Sipti^uMh 
ffitfaius  Boream  legem  fuifle  Thiacis  dicit ,  qaem  p6etx  tfTt 
iotQm  fabalati  fiint.    Tnmehts» 

t.  Nimit  dHigenttr  dnquiras,]   Ita  Tuinebi  mfl*.  lepisfcntaiatqae 
lea  editio  ViAorii.    vul^ata ,  intjuirss.  Pal.  (juart.  nihil  illius 
Nbi  habetj  &  qu^m  magis  ezamino,  tamid  minus  heic  lequiii-^    ' 
!•  belle  fubaudiatui.    Gruttr, 

9,  Vel  re ,  veritas  a  te  pofiulatur,1  Sic  lcgcndum  potius  quim  , 
i  feutritnt :  quamvis  in  quibusdam  libiis  man.  leperiatur.  nam 
^Uit  hanc  fCriptufam  id  quod  lefpondet  Maicus  :  faeimnt  imff 
if  >  ^ui  in  ifie  perimlo  ,  neh  ut  a  poSta  ,  fed  ut  i  tefte  veritatem 
l^.  Veramtamen  ne  quid  diflimuIem,j>uto  hic  aliquid  deefle. 
Vret  mihi  hujus  lei  fufpicionem  vctus  fciiptuia  ,  vel  feveriras  t  __ 
to  puto  rtatara  ex,  fed  vtrit&s  ,  ut  quiddam  talc  ab  Attico  di-' 
Qni  efle  credibile  ^W  &  k  nennulHs  ^  i^uod  ir  in  recenti  memoria  ^ 
in  ,Arpinati  hemine  hec  amne  confiHum  ejfe  exifiimetUr^  ^Acpoftit 
*dem  ifuidifis  cenfingtrt  lictre  fatentur  .*  Jed  i/eritas  a  te  pifiulatur^ 
Inibin.     Vel  ftveritas  a  te  pefiulatur,]   Kon  aliter  Fal.  quart.  8t 

roebianns,  &S.Viftoii8}  neque  nimium  abit  aut  Fithoeanus, 
Fabricianus.  vulgata  prius  Ie6tio  ,  fed  vtritas  a  te  foftulatur,. 
[«  fercnda  non  eft  5  cnm  prseccflcrit ,  fiSta,  ad  eam  enim  vocenl 
^ierponfio  Ciccionis,  non  ad  veritatt/H,  ut  Tucnebus  aliiquear- 
ttantur.    Allufitque  force  ad  illud  Tercntii : 

Trifiit  fei/erffat  inef  in  vnittt ,  utfne  in  'ytthis  fida.  Gruter. 

10.  £1 


hcrcule,  cgo  cupio  non  mendacem  putari:  *vfejg 
men  nonhulli  ifti,  Tite ,  faciunt  imperite ,  «*quiinl| 
pericuJe  unon  ut  a  poeta  ,  fed  ut  a  tefte  ,  Vcritawi 
cxigaht.  ncc  dubito ,  quin  iidem ,  &  cum  Egeria  coSkh 
cutum  Numam  >  &  ab  aquila  Tarquinio  «4apicemii " 
pofitura  putent.  Q.  Intelligo  ,  te  ,  fratcr ,  aliasinl 
lloria  lcges  obfervandas  putare  ,  alias  in  pocmatc 
5  «5  Quippc  cum  in  illa  ad  vcritatem  ,  Quintc  ,  reft 

tnrJ 


IP.  £f ,  mehercMle  eg9  cupU  ^tv]  Ira  7all*  nofier.  Viftoiinstaa^ 
ponut  pronottien:  £t  hercuU  <2^  me  eitpie,  publicata  paffiffl»  ^mI 
hercule  ege  me  cupi»,     Giutcr.  i 

.  II*  Sed  tdmen  ifii  Tite  nofitr;\  Abeft  \  veteiibus  libQS  voi  if\ 
quam  arbttroi  omnioo  delend^m,    Vrjin,  \ 

■   II.  ^i  in  ijie  ^ericule,'^     Sic  omnes  libri  vetcies  habca:  «^ 
ifie  pericuh  Xio<)uam)  non  in  ifie  epusculo  i  Qc  ita  lcgendum, 
iulMm  autem  boc  loco  figntficjit  id  <)uod  fit  ab  aitifice  tai 
cxperiendi  fic  periclitandi  ingenii  giatia,  ieu  quod  primo  flb 
fice  exco^tatiu  6c  efiicitur ,  uc  poiUa  «xpoliatui ,  &  accoi 
abfolvatnr ,   leu  judicem.  ezftat  titulus  libro  vii.  codids  }i 
de  fententiis  ex  periculo  tecitandis  :  ubi  vulgo  legitui ,  ex  brevia^ 
plane  roeodose.  Lambin.    ^i  in  iffe  periculo.}  Vlon  ^<Xi» 
xt  a  fcripteia  libromm  nofttonim  quinque.    nam  &  Vi< 
quanttts  vii^  contra  antiquos  pioculdubio  fuos^  adhacfit  volj 
sjlo  opufculo,  de  noftro ,  vari^  litigant  Cujacius  lib.  v.  Obf 
cap.  25.  &  Hotomanus  \jb.  iii.  Obfervat.  cap.  20.  qui  confd 
Gruter.  Metebatur  in  hoc  confeiTu  etiam  fententiz  dicendx ' 
Jof.  Scaligei ,  in  Aufonianis  ledionibus  hoc  tangcnslib.  i.  < 
Cxmov. 

13.  Non  uta  poetA^  felut  a  tefie  vfrttatem  exigdnt^'}  HotOIOi 
locum  vaiie  coriigtt.  mihi  fufficit  indicafle ,  leperiri  in  Fal. 
tOi  Mt  a  tefle  examindnt,  quomodo  item  fuit  in  Fabriciano , 
jtem  admileiat  vocem ,  veritatem.  ilquis  afleveiarit ,  iUod 
i#»  rx/g4»t,  eile  ab  intetpicte,  ei  facile  accelTetinL    Gmttr, 
.  14.  ^Apictm,^    Fileum  Livius  fcribit :  atque  hic  apex  eft 
flltus  in  figulam  mets\faftigiatus  »  quam  Gizci  Kupj^Miea 
labant.     Diooyfius  :  Kbt«  <rifc  jc«AK/ub»(  <S/rtKttt  irinti/uifU 
x%p*\ei7f  ,  ^iA8c  v-^yKie ,    tit  0-;^m/xcc  cuvdiyo^fuiinii  %onwSU  » 
B*^AA»yfc  vpoo-Ayoptvatrt  uup^aviAi.    Apicis  ctlam  memioit  F< 
IjC  :  Offendices  ejft  ait  Titius  nodes  ,  (juibus  apex  retineatur  & 
mittatur,    Apex  etiam  fummitas  eft  pilei :  proprie  in  ixaam 
minis  pileo  virga  lanata:  quod  cum  Albae  primus  ferie  i  "' 
Afcanius  allude/is  Virgilius  fcripfit: 

Ecce  levis  fummo  de  vertiee  vifus  luU 

Fundere  luraen  apex, 
K«men  autem  habet  ihapere,  quod  eft  compiehendere.  Ttrm 
IS»  SuippC' cum  illa  ad   veritate^   <juaque    ref,}    Vcned  ll^ 
iluippe  cum  in  illa  ad  veritatem  ^inti  referantur  in  boc  addd.  ' 

iit  xatio  fttbjc^a  ejus  quo4  Quintw  diSiiTcu   Scd  tP"-  -"^"^ 


LiBER    PRiutrs;  ji^ll 

ir »  in  boc  ad  deleftationem  pleraque.    quamquam  Bc 
md  Herodotum  ,  patrem  hiftorix  f  8c  apud  •Theo-. 
bnipum  funt  innumerabiles  fabulae. 
'II.  A  T  T.  T  £  N  £  o  quam  optabam  occafionem ,  ne-'' 
|ie  ibmittam.    M.  Quam  tandem ,  Tite?  Att  Pofta-g  amitcflli 
jtur  a  te  jamdiu,  vel  flagitatur  potitis  hiftoria.  ficenim^ 
ijitant,  te  illam  tradlante  ,  effici  pofTe  ,  ut  inhocetiam 
bnere  Graeciae  nihil  cedamus.    Atque ,  ut  audias,  quid 
^o  ipfe  fentiam ,  non  fol^m  mihi  videriseorum  fiudiis, 
ui  litteris  deledantur ,  fed  etiam  patriae  debere   hoc  F.I  cuni; 
lunus;  ut  ea,  quae  falva  per  te  eft,  per  te  eundem  fit 
rnata.    >»abeft  enim  hiftoria  Htteris  noftris  ,  ut  &  ipfe^  4*^ 
itelligo ,  &  ex  te  perfaepe  audio.    potes  autem  tu  pro-**^' 
zAb  fatisfacere  in  ea  ,  quippe  cilm  fit  opus  ,  ut  tibi 
uidem  videri  folet ,  unum  hoc  oratorium  mazim^. 
Quamobrem  aggredere,  quaefumus,  &fumeadhanc6 
em  tempus ,  quae  eft  k  noftris  homimbus  adhuc  aut 
gnorata  aut   relii^.    Nam  poft  annat^s  >^pontificuni 
ttaximorum  ,  ^7  quibus  nihil  poteft  efle  jucundius ;  fi 

aot 

6im  erit  his  verbis  M.  npmen.  Camer,  CUm  in  ilU  di  vtrimem 
itfinife  refcrantur,}  Legendum  ut  in  maDufcripto  :  qmppi  cnm  /» 
lla  ad  veritatem  ^uaifue^  referantur.  Petr.  Ciacconus  mavult  omi* 
}«»  pro  ^M«^i»;,  licet  vecereslibri  lepugnent.    Vrfin, 

16.  P^ntificum  Maximerum,^  Annafes  Maximos  intelligit,  qnii 
^ontiiidbus  petfcribebantur.  Cic.  lib.ii.  dcOiat.  Erat  enimhifi^^ 
ia  nibil  nifi  ^nnalium  cenfeSio  :  cujus  rei  memeria^ue  publics  reiti^ 

U  caufa  t.  ab  initio  rerum  \omanarum  usque  ad  P.  Mutium  Pom» 
Maximum ,  res  omnes  (ingulorum  annorum  mandahat  literis  Pout^ 
K,  efferebat^ue  in  album  ,  tTc  Nam,  ut  ait  Macrobius ,  Pontifi- 
'{ibus  erat  permifla  poteftas  memoriam  lerum  geflamm  in  tabulas 
wnferendi,  &  hos  Annales  appellabant  Maximos  ,  quafi  a  pon- 
^ficibus  Max.  fa£los.  Jam  bic  jucundius  in  libro  fcriptd  habe« 
lur  s  ac  jucunditas  in  pucitate  fermonis,  absque  oinatu  oiatorio» 
tiam  in  cognicione  anciquitacis  cfiie  poteft,  in  more  majoium» 
ita,  veibis  prifcis.  Tale  qaiddam  dexii.  Tabb.  &  PontifiGUOi 
ibcis  iciibit  Ciceio  in  Dial.  de  Oiat.  Horatius : 
Pontificum  libros  annofa  volumina  vatum 
Di£iitet  ^Albano  Mufas  in  monte  locutas, 
l(on  enim  hzc  tantum  accipienda  cenfeam  de  Pontificio  }uie,  ve- 
vm  etiam  de  Annalibus.  Fortafle  autem  cum  omnes  rciccnt 
Innales  tenuiter  &  exiliter  fcriptos  cflc  ,  id  Cicero  pcztcrmifit, 
it  notum.  Alit  nudius  legunt  ,  id  cft  inornatius  ,  inornat^  cnim 
Bt  nudc  fcripti  crant.     Tnrnebus, 

17.  ^ibus  .nifjit  potefi  ejfe  jucundius,]  •  Fcrri  quidcm  h«C  lcftio 
potcft :  ncc  eam  improbat  Adr.  Turncbus  ,  &  eam  repcri  in  librii 

[ttiribw  wpicffiu»  i  M  tamca  maMfl»  icfi»  t  JHnddO*/ ,  fcu «;««»- 

dms: 


•Jp  "l* 


^^94  DcLE6t]lu$  i 

aut  ad  Fabiuiti ,  aut  ad  eum »  qui  tibi  femper  in  oted^ 
Catonem ,  aut  ad  Pifonem  ,  aut  ad  Fannium  »  2vti 
Vennonium  venias :  quam^uam  ex  his  sQius  aUo  pias 
habet  virium ,  ramen  quid  tam  exiky  quam  iftiomoes^ 
Fannii  autem  "^xtate  conjun(fhis  Antipatcrpaulloinfc 
vit  vehementiils,  habuitque  vires  agreftes  illc  qukiea 
i  ludeis  atque  ^horridas ,  fine  nitore  ac  palxftra  ,  fed  tamai 
MS.  admonere  reliquos  potuit ,  ut  accuratius  fcribcrent  Ec- 
Jc.Afilio  ce  autem  «9fucceffere  huic  GclHi  ,  Qodius ,  kAfeffio, 
hdd.  vett.    nihil  ad  Ccelium ,  fed  potius  ad  antiquoram  lauguoreoi 

•         atque  infcitiam. 
.  ^        7    *^  N*°^  ^^^  Atium  *  numercm  ?   cujus  loquadttf 

1  iDcnio-  ift" 


tem  dlih 


dius  f  quo  vocabulo  fcpe  utitai  Varro  in  libiis  de  le  Rdlia.  dti 
zuteoi  ejmeidumt  CKile,  gracile,  tenue.  NontaullliegaiitUcm 
dius  :  fed  nimis  a^  antiqua  fcriptura  reinotum  dEti  ^mddiiaW^ 
f em ,  &  jucundiusy  valde  funt  iotei  ie  affinia.  OmniAo  fic  iefO^ 
dum  cft ,  ut  cdidimus  ,  tx.  ita  SftqeoBi  Bofio  Tidebatui.  Tfli 
ItKi.  delinfuaLat.  cap.  sx.  Ejuueidum  enim  farmmiMfrff 
iufirmitatem  fieriU  ,  ue<ju4  ex  fe  prtefi  ejicere  vitem  ,  ^um  mMI 
fuajofem  fiAgellum  ,  majarem  etiam  ,  mude  uvjt  uttfcmutur  ,  f^^ 
Licet  etiam  legere  juncidius,  ut  dixi ,  quod  malo,  tnmqaiipi: 
pius  accedit  ad  fcripturam  antiquam ,  eandemque  volgatui^ 
tundiiis ,  tum  qubd  apud  Vaiionem  utioque  modo  legirat ,  ^^ 
eidmm  ,  &  junctdum.  Lambin.  Hutbus  nibil  petefi  efe  juaM^ 
yejunius  mallem ,  quod  a  lecepta  fcriptuia  uon  nimium  abeft/ 
iententizi  nihil,  ut  mibi  vidctui,  aprius  excogitaii  poteft.  V 
fluihus  nihil  petefl  ejfe  jucundius,']  Sic  &  libri  noftii  omncs.  Vj 
j{usv\i\gsi7it,  uudius.  Lambino  placebat  f/Mic/i^/ifi,  aut jr"^ 
GUlielmius  fingebat  ,;«;if»>«i  Gmtei.  Et  hoc  poftremtun  t 
quoque  Gei.  ]o.  Voffium  in  piineipio  opeiis  de  Hiftorids  ] 
ctfi  ezplicationem  quoque  vulgatae  leftionis  non  poteiat  dmittal 
Cretuv* 

jS.  ty£tMe  conjun^us.]  Ut  in  Biuto:  Herttm  stdtikut  adjtnSili^ 

TMitt\    Iteram  :  Itaque  cttm  Hwtenfi^  mugis'  mihi  urHtnber  ** 

ej/k  ,  ^uod  &  dicendi  ardore  eram  prepiar  &  utate  cm\un8i«t,  AOj 

Snde  hic  libentius  legerim  ,    Fannio  autem  dtate  cenjunSts ,  it 

^  Fuunii  dttate  cmtjunSus  dicetui,  eum  fequens  pioxime.  Tund, 

19.  Succejfcre  buicGetliuSy  CtodiuSy  ^feiiie,']  Monuit  McKfljJ 
nd  Konium  ita  eraendalTe  Faifeiatium.  &  veib  hujus  vatmotm 
jidOium  lib.  i.  de  Divinat.  caput  26.  Gulielmius ,  quod  inveoili 
in  fuis  Belii  (quomodo  &  edidit  \idorins  ,  &  leftatirt  nM 
quano)  adnotaiat  Gelll,  ut  de  duobus  feimo  ftierit.  Gmti  [if^ 
tuic  utique  videie  Gei.  }o.  Voflias  ,  qut  citati  libii  pa  rciii 
fe  ita  legendum  cenfeic.  Ccite  quum  MSSti  omnino  «.  ^^ 
lignificent  pluialem  nuoiemm,  cgo  quidem  (if*  at»^^'      i^, 

Croiov,  . 

20.  Nsm  ^Hfd  w4cmm  memrrtm.l  Habco  libzL^  ^^  ^ 


L  I  li  fe  R    P  k  i  u  xi  s.         329jr 

nafcet  iBqbid  argutiarum.    nec  id  tamen  'ex  ifla  erudita 
«Graecorum  copia,  fedex  librariolis  Latinis  :  in  ora-m  Grac- 
itionibus  autem  ^"multus  &  ineptus,  ad  fummam  ■im-^^^»^ 
pudentiam.    Sifenria  ejui  amiciis ,  bmncs  adhuc  noftros  „  ii,p^. 
fcriptorcs,  niii  qui  fort^  ilondiim  ediderunt,  de  quibus  acntiam 
ciiftiraare  non  poiruirius ,  facilfe  fuperavit.    Is  tamenAfiy. 
hcque  oratorin  pumero  vcftrd  umquam  eft  habitus,  & 
1n  hiftoria  puerile  quiddani  confcAatur  :  ut  unum  Cli- 
tarchum ,  neque  praeterfea  quemquam ,  de  Graecis  legifle 
VideatUr:  eum  taraen  velle  duntaxat  imitari :  quem  fi 
iaflcqui  poffet ,    aliquantum  ab  optimo  tamcn  abciTet.    '•  •* 
Quare  tuum  eft  munus:  hoc  k  tc  cxfpcftatur:  nifiquid 
Quinto  videtur  fccus. 

III.  Q. 

tonitam  miiltis  ab  hinc  aniiis  a  vico,  iit  appatet ,  dodilfimo:  ja 

eo  autem  pro  acnnn  cmendatumtft  Macrum^  ut  Sigonius  coirexjt : 

Sed  pto  dttttQ  fummd  impudentia  ,  eft  ,  4^  ftmmAm  impHdltntiam^ 

|uoa  Lambinus  teftatui  fe  in  fuo  etiam  manufcripto  reperifl^. 

Vrfin.    i^id  ^ttittm pumtrum»)  Pai.  tert.  ^crum,  quart.  ^cittm, 

Paulus  Maniitius  pubUcavit  Jirum  ,  acceditque  Sigonio ,  autu» 

ttiaiiti  legendiun  Macrum  ,  ut  intellt^atuc  C.  Licinims  Macer,    At 

ruroebus  monuit  ^tiV  mentionem  faftam  Tullio  in  Btuto ,  lau-  ^ 

wmque  euodem  ^  Fefto ,  in  veibo  Miteili,  Gtiitec.    Ger.  Jo« 

jTolfius  quoque  ^4<;r»m  tuetur  c^p.  lo.  lib.i.  deHiftoricis  Latio. 

M  tabite  Turnebum  refucat ,  quum  licet  Accius  fcripfeiit  annales, 

S^oien  eos  fcclpleiic  veifu ,  non  pcofa ,  quum  Cicero  nunc  agat  de 

pis»  qui  proia  fcripferunt.    Tum  quia  temporumcatibtefragatur, 

|num  is  dicatur  mox  Sifennse  amicus  ,  quod  efte  Accius  ille  non 

lotoerit.    Quod  fatis  miroc  ;  quum  ipfe  initio  capitis  cljus  ex  Vel' 

jBio  oftendac  Numantino  beUo  hiftotiacum  au^orem  jam  tum  Si-  , 

eonam  fuiili^juvenemi  &  capite  7.  cotligat  Accium  xzx.  arino- 

V^  fuifle  annb  ufbis  i3c  xiv  ,  quo  2n  Hifpaniis  cofepecic  btlluin 

^omantinum.  Sed  poftea  filius  e)us  Ifalacus  in  notis  ad  Catuilum 

Mg.  j39.  ^crum  retinet ,  vocatque  Acrum  HiftoricUm  j  fed  quis 

Pe  fic,  Sc  quem  judicet,  ne  verbo  qutdem  indicat,  ut  neque  Da- 

JMm  iftiim,  quum  tamen  cicans  ineptus.    Datiofumma  impudentia^   . 

Bbneaat  fic  e  vetuftiffimis  fuis  m^mbranis  tefotmaviue  locum,  f" 

^iceronis  ,,qui  peHim^  5t  fiue  ullo  fenfu  vulgb  legebatuc  ,  quum'  "Sit' 

iimen  dicac  nibil  quin  ex  Gruceri  nota  pateat  fiiifle  fatis  cogni- 

om.    Vtique  Datiofumma  impudentia  Gc  exhibuit  &  Lucas  Antch 

ins  Juntas  &  Hervagius.    Gronev. 

21.  Multus  tr  ineptus  ad  fummam  mpudentiam, }  Sic  Aldut  f^ 
ior.  nam  filins  Paulus  ,  ineptus  ,  datte  fumma  impudentia,  Vi- 
kpriusfinedubioiepixfentavitqnod  invenit  inantiquis  fuis ;  nem- 
|B  ,  nmttas  ineptias  ,  elatio  fummdm  impudentiam  ,  quomodo  iteih 
ft  iij  S.  Viftoiis ,  &  in  Pithoeano,  nifi  quod  hic  datio,  Pall  aliorum- 
ne  varietates ,  pioducece  tzdet  :  fatis  eft  adlevliT^i  libii  noftif 

Bth  bbb  kbk  ¥  ii.  hi 


-> 


8.  III.  Q.  M  i^ui  veii6  nihil:  &  faepe  dc  i&o  eoHoexri 
fumus.    fed  eft  qusedam  iQter  nos  pam  dilTeofio.    Att 

•  c^^iittiit  Quse  tandem  ?  Q.  A  quibus.  temporibus  fcribendi  <>  o 

^'''»  piat  exordium.  ego  enim  ab  ultimis  cenieo  ,  quoniam 

illa  fic  fcripta  funt»  ut  ne  legantur  quidem  :  ipie  aiutem 

xqualem  aetatis  fua&  memoriam  depofcit  »  ut  ea^  com- 

pledatur  ,  quibus  ip&  interfuit.    Att.  Ego  vcro  huic 

potiiis  alTentior.    funt  enim  maximse  res  In  hac  memo- 

ria  atque  setate  noflra:  tum  autemhominis.amicii£mi| 

Cn,  Pompeji  laudes  illuftrabit.    **  incurret  etiam  in  ilr 

lummet  memorabilem  annum  fuum.    qux  ab  iilo  malo 

prsedicari  ,  quam  ut  ajunt,  de  Remo  &  Romulb.  M. 

Intelligo  equidem  a  me  iflum  laborem  jamdiupolitttlaxi» 

Attice :  quem  non  recufarcm ,  ii  mihi  ullum  tribuerctur 

vacuum   tempus  6c  hberum.    neque   enim    occuptta 

^  opera ,  neque  impedito  animo  ,  res  tanta  fuftipi  pote& 

utrumque  opus  eft  &  cura  vacare  6c  negotio, 

9,  Att.  Quid  ?  ad  cetera  (quae  fcripMi  plura  ,  quki 
ouisquam  h  noflris)  quod  tibi  tandem  tempus  vacuiuii 
ftiit  conceffum  ?  M;  ^i  Subficiva  qu^am  tempora  in- 

cnr^ 


2£.  Incnmt  rtiam  1»  illttm  ir  mmcrMem»}  Sic  vetos  Ife: 
legeQdam  ^enfeo  iilHmmit  uno  verbo,  ut  in  Lucalto  :  ^^s^t  H^> 
mane,  4udi  j  iteradHm  eademmet  ift*  mibi,  Alii  in  illtem  memwih 
hilem  legunt ,  ezpunfto  et.  Turneb.  Imurret  rtiam  in  iihemms 
memorabilem  &€,]  Efl  ^  conjcftura  Turncbi ,  cum  mfC,  paffim  ^ 
berent  ilium  &  memer  &€,  ideoque  locom  aftezifco  infigniifibt  Vt- 
^riu&    GrHter. 

li,  Snhficiva,^  Hxcvetusfcripturaeft»  ab  affignation^s  a^ 
xum^^a»  cum  cemuria^iion  impiebatut :  aut  cum  agri  fienlcs 
eraot,  ut  paluflres  &  macri ,  qui  aflSgi^ati  non  poflent ,  &  re- 
linquebantux  aut  reddebantur  veteribus  pofleflbribus.  Frootiots: 
Sukficivum  eft  (fuod  a  fittfecame  linea  nemen  accepit.  SnificivermB 
duo  genera  ,  unum  qued  in  extremis  aj/i^aterum  finikm  emturit» 
e3eplerenenp9tuit,  i  aUentm  qetod  in  mediis  afftgnatienihus  isr  integrit  «•* 
turiis  intervenit»  Varro  etiam  cum  ji^erum  non  imptttur  firimit,  ^ 
hoc  principio  menfores^  non  nunquam  dicunt  in  ftwficiv  efft  eindam 
a^n\  Si^  fubficiva  tempof  a  quz  fubfecantur  ,  &  jufifs  negptiis 
fuperitint.  Sttkfecivum  autem  dicituc  &  fubficivum  freqtieatios , 
cnm  vttttes  fuificaro  ut  ftdrfecare  dicerc  fole  «f 

ptiO  ixeco  apud  Flau(um  in  bonis  libcis  reperi, 

Huin  tu  in  paludem  is,  exicasijut  harundt 

Haec  origo  erroris  fuit.    Cum  eaim  homines  unde ...  (& 

ceretuE  ignorarent ,  litexas  trajecere ,  8c  futrcifivum  1  loS 

(tiam  fuccifivum  fecere.    Itaque  in  Tranquilli  libris  ^- 

ifum  ia  Domitiano  tepeti»  U  tei  in  Gellio,  qui  l  Bi'  cft 

ii9 


'0 


L  fnn  %    P  ik  i  ik  xf  ^.  ^ifj 

tamini,  qm  cgb  patitt  doa  patfbr  :  ut  fiqui  dies  zi 
rMicAisiWtfii  d^ti TH>t)  ad  eonnii  iiumeruiti  accommo- 
deati»',  quise  lcribimus.  Hiftoria  vcxb  ncc  inftitui  po^ 
teft  ^  ri$fr  pr«parato  otio;  nec  cxiguo  tempore  abfolvr: 
9c  ega  arrinarf  pefidere  foleo  ,  ctim  femcl  quid  otfus^  .  « 

tradVicor  ali6 ;  tfeCfit  tam  facili  intctrupta  contclo  » 
qu^m  abfolvo  inllitutiai. 

Att.  LcgatiOdtfm  aliquani  *4nirhirum  oratio  ifta  po- td 
fttilat ,  au*  ejosniodi  quarapiarti    »5  ceffibncm  liberam  .. 

atqutf  otiofem.  M.  Ego  ver6  ^^afetatis  poti^  vacationi '•  ^^^"" 
confidcbaiti ,  ctlm  praefertim  non  rccufarcm ,  quo  min^ 
xnorc  patrio  fedcns  in  fdSo  -confulcntibus  rcfpoiiderem , 
*7fcne6lutisqoe  non  ineHis  grafo  atquc  honcfto  fungc- 
tCT  muncrc.  ^^fic  cftim  rnihiHccret  &  ifti  fei  ,  quaiti 
dofldcra^,  St  multis  ubcrioribus  atquc  m^joribuSjOpc- 
taef,  quafttuto  vellem«,  darc. 

IV.  A 1 1.  A  tqjtxi  vereor ,  tic  iftam  caufam  ncrno  i^ 
iiofcat:  tibiquc  femper   diccndum    fit ,  8e  eo  magis, 
qit6d  te  ipfe  mtitafti,  8c  aliud  diccndi  inilituifti  genusr 

ut 


«ono  Doitiinf  unx^iu  Itf  libris  Mhfih  f  llttir  ti  Cicttonk ,  ^ 
ifonnis  ooo  func  excufi,  inveni  integrum  vocabulum.  Icaque  qul 
fmccifivwn  defendunc  peztinacttec  ,  quid  aliud  confequuntur, 
^alkm  quod  infcidatii  fuam  pec  hominiim  do&otum  dta  ccadncunt? 
TMrnehiS, 

24.  Ifunintm  ifia  tratio  po/lnUt}  tidociina  ,  nimintm  hijf$rid 
fflfdat,  tcaXty  ii  prjtt^c  edd.  omiies,noftrosquefcriptosquinque» 
nt  tU4  verhA  ^  itnfit^  d^ioi  tegAtiomm  ali^itam  reqnirii,  Hoco* 
inannU5lib.v^.  Obfbcv.  capU.  i.  emendabat,  iftatptra,    Gtucer* 

2^  (iffidnem  libA-dm.]    Adh^fimuS  libris  pluteahis ,  in  quibus 

ba^c  fccfptura  i  de  <)oa  confulacuc  Tucnebus. .  alii  ediderani  cejfa- 

ti^nem,  Lambinus  ,  feciicuS  Ctt|icii  conftdutan^ ,  repofuic  eretio» 

nem  y    queitt  impugnac  I^ocotnannus  ,    emendacque  fecejftenemi 

l  IdettL 

I  26,  t/^tdt(f  ptfiui,']  Oratores'  aecat^  in^rilvefcenfe  ,  depofitb  i»ti- 
I  Ikcum  fbreniium  onere  ^  domi ,  quo  fuan^  etiam  tum  dignitateni 
k!'tuertfntiir  ,  fus  ifefpoindere  folebaht.  Sic  lib.  i.  P^  Oratore ,  fub 
KCradi  p^cfona  ,  jutis  interprecacionem  fe  non  folum  ad  u(um  fo- 
gi^rtf^m,  fed  eriam  ad  decus  &  ocnamencum  (^ne^^utis  iibi  coib«  ' 
Tpj     iTedicic.  'titrnehus» 

[<  '.  Sene^minjui  neti  inertisgrate  ^cj]    Haud  abfurde  Fal.  (j^ait. 

fei     ■mtsque  nHritis  irdte,     ud  nihil  i^amtn  putaiim  mucandttHL; 
\C\     r,         ,  ,  , 

Sic  enim  mihi  ticefet  ijtc  cjudrttwm  vettm  dare,]  ldetil'COdei : 
Si     iim  veri  Uetreti^e,  ftfanhtm  veltemits,  aliqi4d  latet  ia  ilio  veri^ 

ii^  hk  Uk  k  i  th  i^ 


3198    •  D  E     If  E.G  I  B  U  9 

nt  quemadmodum  Rofdus »  familiari^  tuiis  ,  in  fsm^ 

dute  numeros  *9.in  cantu  cecinerat »  ipfasqttc  tardiotes 

fecerat  tibias :  fic  tu  ^  contentionibus  »  quibus  ftunmis 

p  minam   uti  folebas ,  quotidie  relaxes  aliquid^  Putjam  oratiotitt 

^•^- ""     non  multum  ^  philofophorum  knitate  abfe-  quod  fafii- 

^"  nere  cum  vcl  fumma  fenedus  poffc  videatur  ,  noEam 

tibi  a  caufls  vacationem  video  dari. 

II     Q.  30  At  mehercule  ^o  arbitrabar  poffe  id  populo 

noftro  probari  ,  fi  te  ad  jus  refpondcndum  dediffes» 

quamobrem  ,  ciim  placebit  ,  experiendum  tibi  cenfeo. 

M.  Id,  iiquidem,  Quinte,  nullum  effet  in  experiendo 

periculum.  fed  vereor  ,  ne.^,  dum  rainuere  velit  labo- 

rem  ,  augeam  ,  atque  ad  illam  cau&fum  operam  ,  ad 

quam  <go  numquam  ,  nifi  paratus    &  meditatos  accc^ 

do ,  adjungatur  ha&c  juris  interpretatio  ,  quae  non  tani 

mihi  molefta  iit  pfopter  laborem  ,  qu^m  qodd  diceadi 

>■  cogitationem  auferat ,  fme  qua  ad  nuUam  majoieia 

umquam  caufam  fum  aufus  acceuefe. 

13     Att.  Quin  igitur  iila  ipfa  explicas  nobis  his  fubficivis» 

ut  ais ,  temporibus ,  8c  confcribis  de  jure  civili  fubtilitis, 

quim  ceteri  >  Nam  a  primo  tempore  aetatis  juri  ftude- 

^-  ^*     re  te  memini,ciim  ipfe  etiam  ad^Scaevolam  3*vcntita- 

UmaL^    rem :  neque  umquam  mihi  vifus  es  ita  tc  ad  diccndimi 

Ip.  /»  eanfu  eecinerAfJ]  VeDCiti  ctciderdt ,  id  eft  ,  lenietat ,  vd 
minutiores  reddiderat.  &  mox  non  candcnHms  ,  fed  c$nttntt9tiAat 
legendam.  Videtur  aatem  hzc  ita  accipicnda  efle  quafi.  ab  Acti- 
Co  pronunttentut.  &  iis  qux  mox  lequujlcui!,  ^t  mebercules  ^ 
drb.  przfcribatur  perrona  Quinti.  CMmer.  Namerts  &  umtus  remi^ 
ferat  &c,}  sic  videtur  Jegendum  ex  veftigiis  vetetis  icrippint : 
qnamquam  amicus  quidam  meus  mavulc  legi ,  ntiticret  igr  atntm 
remijftores  fecerat ,  &c,  quam  leftionem ,  quum  ab  antiqua  neipik 
quidem  valde  long^  abltt ,  non  rejicio  ;  fed  omnibus  hanc  aste' 
pono  ,  nuiperos  in  cantu  reciderat.  LAmbinns,  In  cant»  cteinertt.] 
£ft  \  Vi£^orii  &  Turnebi  editis ,  neque  alitet  noftxum  qulnqnc 
Aldus  fenior,  cectderat,  quod'  plerique  recepeiunt  in  coaEcxtom» 
litera  (econda  mntata  in  4.  Lambinu^  heir  mbie  £ao  >  mnilu 
interjicit  l  fcriptis  aliena.    Gtute'. 

30,  xAt  meherc»leei9  drbifri^ar.j  ^  ^  At  ne  et*  berctdci  OL 
videaturrefcrit)cndum:  ^t  tne'eg9bercute'arb,    Ic 

31.  Cogitatienem,]  GogitatioeftiDteircribendt  itf- 
poralem  fortnnam  media ,  utQuintiiianus  ait,  can  io- 
nerti  non  icribimus  ,  fed  antequam  tanjen  dica  aa 
diligentcrcogitamusatquemeditamor.    TmrnebM 

82,  Ventitarem,]    Hic  ventttare  cft  quod  Gx^,.  *«• 

Dxfdpult  enim'  ad  prxceptoiem  vcatitacc  hic  di"  ^ 


L  I  B  E  R     P  R  I  M  0  S.  5199 

ieHtkt  iit  jtis  civik  contemnercs.    M.  In  longiim  fcr- 
BiOBcm  ^me  vocas,  Attice  :  quem  tamcn  ,  nifi  Quin»«  re7oca« 
t»s  aliud  ^uid  nos  agere  mavult ,  fufcipiam :  & ,  quo-  *'»"'•  «"«/^ 
liiam  Vacui  fumus ,  dicam.    Q.  Ego  vcro  libcnter  au* 
dierim. .  qnid  enim  agam  potiiis  ?  aut  in  quo  mcliiis 
mmc  confumam  diem  ? 

,  M.  Quin  igitur  ad  illa  3Jfpatia  noftra ,  fedesque  per*  14 
. gimt» ?  nhi ,  ci^m  fatis  erit  deambulatum ,  recuiefccmus.    ' 
nec  profe(ft6  nobis  dcledatio  deerit,  aliud  cx  alioquaB' 
mitibus.    Att.  Nos  vcr6  :  34  &  hac  qiridem  adire ,  fi 
placct,  perripam  &  umbram.    Sed  jam  ordire  expli- 
carc,  quaefo,  de  jurc  civili  quid  fentias.    M.  JJEgonc? 
fummos  fuiffein  civitate  noftra  viros ,  qui  id.interpre- 
tari  populo  ,  &  rcfponfitare  foliti  fint :  fcd  eos  magna 
prDfcffos ,  in  parvis  cffe  verfatos.    Quid  enim  cft  tan- 
ttim ,  quantum  jw  civitatis  ?  quid  autcm  tam  exiguum, 
quim  eft  muhus  hoc  eorum,  qui  confuluntur,  s^quam* 
quam  eft  populo  neceffarium  ?  nec  vero  cos  ,  qui  ci 
BJuneri  praBfuerunt,  univerfi  juris  expertes  fuiffe  cxifti- 
mo,  fcd  boc  civik  qnod  vpc^nt,  eatenus  exercuerunt, 

quoad 


Qfutpatar,  ut  in  tdiGto  Ceii(bno  :  MaJQres  nofiriy  ^m  lihr»s  /W« 
difctrtf  ^  (juos  in  ludos  itan  veitent ,  infiituermt.  Turnebus. 

33.  Sfeuia  nofira,)  Id  eft  ambulationeiii.  Cieero  in  Otatore  ad 
Snitom  :  Etftteor  me«rst§rem  ,  f  mido  fim  ,  *ut  ettam  quicun^ug 
fitm  ,  M»  ex  rhitorum  •ficinis  .  fed  *x  ^cademid  fpatiis  esftitijfg^ 
liic  eDim  fpatia  dicit  ambulationes  Academi$ ,  de  qutbus  Flinlus; 
CeUhrata  funt  frimum  in  ambulatione  ^cadanis  \Atbenis  ■  cubitorus»' 
triginta  ,  unius  radici  ramos  antecedente^  Hoc  ideo  addidi  ,  quia 
^<>idam  hic  oum  inani  dentem  illidere  venent,  o^enderunt  ibUdo, 
fc  nefctVerunt  cui  fpatiA  vAeademix  Cieezo  dixiflet ,  fed  vocem. 
iftam  a  Cicerone  temere  ja£kam  putaveiunt.    Tftrnebus,  * 

'  34*  £t  hae  tfuidm  ddire  /U  pUcet,  ]    ita  eft  in  vcteiibus  libtis... 
B^lto  ,  ut  mihl  videtoc,  reftius  qu^m  in  vuigatis.    Vrfin^ 

iS,  E^&nt  r  fumrpos  fuiffe  ^cj)  Sic  PaL  quatt.  5«  Vt^orius  As 
Kth.  nequealiter  Viftorius  aut  Turnebus.  vulgau :  Ego  memini^ 
tnihmos  &^,  cjuam  ttietujt  Michael  Bxutus  tataqunm  «ilura  potio* 

ftni.    Gruter,  ., ,  -    ^ 

36.  §>uam(fuam  efi  popuh  necejfarrum,}^  Admifi  conje^iuram  Gul* 

Cahteri ,  qux  con je^ura  non  erif ,  fi  giandioiibus  literis  exarctus 

Kbiicatum  ^uam:  notaret  enim  id  vocis  bis  leponendum.  Tutn^<- 
s  conjedt  <fuum  tfi  &e,  non  inept^;  fed  alteium  eft  appofitum 
iiagis.  videatut  ipfeCanteiuslib.v.  Vai.  leA.  cap.  10.  nequis  au- 
^niet,  fcripturam  haoc  natam  e  capite  (lambini }  quemadmodum 
?f?  fe  fert.  ViAoiius  cdidit  ^^t(fui  efi  popuU  ^c«  Giuter. 

5bb  bbb  bbb  b  %  17.  Id 


$ioo  B  e    L:  E  6  I  B  u  s 

9  pppnlo  quoad  >*popQlum  praeftare  volaeraDt.  I7ld  aottm  111« 
i^i,  Gpgairutn  cft  ,  minusque  in  ufa  nec^Jariuni.  Qnam- 
oiMTcm  qup  me  vocas  ?  aut  quid  hortaris  ^  At  libettos 
confidam  dc  iHUicidiorum  3^  ac  de  parietQm  jure } 
tut  ut  ftipulationum  &  judiclorttm  formuU;.  coflEipe- 
nam  ?  qude  &  fcrij^ta  funt  a  mijltts  diligeiitcr  •  &  liiiit 
humiliora,  quslm  if}a,  quae  a  vobis  exlpedaii  poto. 
15  V.  A  T  T.  A  T  4.«  I ,  fi  quaeres ,  ego  •quid  exCpcdein? 
guoniam  fci^ptum  eil  z  te  de  optimo  reipuykae  ftata  , 
coafi^ucps  eife  videtqr ,  ut  fcribas  tu  idem  de  legibBS. 
y.  PlflX.  6c  enim  feciiTe  video  Platonem  illum  tuunn  9  ^uem  tt 
admiraris  y  quem  omnibus  anteponis  ,  qqem  naaxiiiii 
diiigis.  M.  Visne  igitur  ,  ut  iUe  s^Crcte  com  Ctiiua, 
fi  cum  Laccdxmonio  MegilHo  ,  seMva ,  micRia)teio- 
dum  defcribk  ,  die  »  4^m  cupreffetis  CnpfioFam  ,  9c 
ipatiis  (^veftr^us  ,  crcbrd  in^etts ,  iiiteffkiiii  acq!aitf> 
fCBs,  de  miiltum  terumpublicarum  >  ac  4ib  optliDfsic- 

9bas 

e 

•  %j.  Id  Mtem  incognttmfn^f  minus^ue  in  itfiii  nat^arUm,']  EftlHEC 
4|utdciii  lc£tio  vulg'Jta,  fednonetiamv^ra:  quodvelarguic  dtvc» 
iiias  fcriptucarum.  hzret  quidem  in  PaU.  noftds  3  ied  S.  Vtdom 
codcx  expreiiit  tantnm  ;  sd  amim  incoiniti  tfi  ,  in  ufu  neceffkriinm  | 
quod  tc  e  fuo  produxit  probavitque  Tu|rnebus.  etfi  non  neget^eile 
qiii  kgant  ,  id  autem  a^nttmm  efi  ,  19  ufk  ntcegAtiim»  yi^esos  po* 
'  blicavit,  id  dtuem  incoffutum  efi,  f  i»  u/k  n^cejfatfiim,  Aldus  Ke- 
pos,  id  amPem  ineignitmm  efimimms  mectffmimm,  ^iMAUKS»  fi|ixer 
pan :  id  Autem  inc^gnifmm  ^  ^  mknns  moM^fme  inmfit  meufimrUHmm  st 
«cidcrit  mimu  ob  «tepecitioacm.  inmfme  aucem  vox  priioi  >  pc9  cq 
qno  qui$  ooa  «Citur.  pQtecac«ciam  9  id  at^em  imtffHtmmt  mhmfs  ib 
ilifm  nece/farimm,    'Grater. 

3t.  ^4c  defarietmm  jmre,}  ScripCt^a  ncfeio  «B  iaD«  iit«  oamFaf 
Imcti  miBmbran« ,  foriemimm^  aut  talequtd.  FaL  qnait.  f^mtmimm^ 
vcl  fimil(e.  notac  iQtiliifclmitis  afl  oram  Fabr.  iiBgi  fmr.  nnde  cosii^ 
fariantinm,  fgp  malim  pmemtimm,  boc  id^*  ^«ctd  obi  habanus  iii 
Ofa(ione  proMuicna^.  lo.  HUteMt  iy  fii$  m  Hfiimm  cefim  $  r« 
mt'  a^ma  fCitvia  arceamtmr  $  oiiBftet  apud  Quuiti)ianum  9  laiidacofeai 
itSus  femeBfix,  a^mft0i>Ufarctantmr.  q«o<i  qiii$  noB  vid^t  kmi- 
rfiidum  ia  fofcimmt^r»  •  Idem. 

3P.  CV^f  ctmrn  ^Umd,'^  N4MI  |iotni  dnhicai^,  qiiin  iic  edeicai ,  ic- 
fu^uif  Q^dinem  vocum  ,  proot  eft  in  MSS.  non  uc  T^umefaitt  emm 
iirert  Clin,    Ncc  video  citi:  Gwterus  ^  omnes  alii  tcnu  ta 

mm  Cl,  qaum  id  f^^!t9^  ^K^noc  accurattffimus  ille  v' "     '  ;i^ 

pibuept ,  £c  jexiga^  atiqae  Flarp.    Gfomep. 

40.  /9  Oefrefieit  Cmefitrmnt,}  Ad  baK  Qttfin  tt^ 

frejfet^ ,  quod  co  ;a^>o«^  gcficre  locus  abnndaiei ,  in  nttiniu  «» 
Ottfieritm  arecntds ,  m»  «mid  ineiiiat ,  Ctmsdiiv>  *  *  ft» 
yrjiit.      ^  ^    *      • 


L  I  B  E  X.     P  R'I  U  V  s.  330t 

^^bm  ^U^aot:  fic  nos  intcr  faas  pnDcenffimas  popiilos  , 
iXk  yiri(U  opacaque  ripa  inambukmes »  tum  autejn  re- 
fidentes ,  ^jaaeramus  iisdem  de  rebus  aliquid  ubcrius , 
«pi&Bi  iosenfh  ito  defiderat  ? 

Att.  £go  ver6  ifta  audire  cupio.  M.  Quid  ait  Quin- 16 
ras  ?  Q.  NttltA  de  re  magis.  M.  £t  red^  quidem.  nam 
fic  habetote  ,  nullo  in  genere  4>  difputandi  magis  ho- 
Kiclt^  patefieri ,  quid  fit  komini  tributom  natura  »  quan- 
Kam  vim  rerum  optimarum  mens  humana  contineat , 
Kiiijus  muneris  col^idi  eificifndique  caufa  nati  &  in 
hicem  editi  limus  ^  qu»  iit  coDJun^o  hominum  »  quse 
xiaturfidis  fofitetas  inter  ipfos.  ms  enim  explicatis»  fons 
legw«  ic  juris  inveniii  potell. 

An.  Non  ^o  i  praetorisjsdido  9  ot  jderique  nunC)  ^j 
Miqae  i  xn.  «s£uUs,  ut  Aipenores,  fed  penitus  ex  ind-  ' 
mz  philofophia  hauriendam  juris  difciplinam  putas.  M, 
Non  eniai  id  quaerimus  hoc  fermone  ,  Pomponi , 
qiiemadAiod«in  caveamus  in  jote ,  aut  quid  de  quaque 
^rofifultatione  f  efpcKndeamus.  Slt  ifta  res  magna  »  ficut 
eft ;  quae  quondam  k  multis  datis  vtris ,  nanc  ab  uno 
fumtna  audorit^e  &  fcientialhftineti»::  4>fednobis 
ita  coitipleAenda  in  htc  dtfputatitoe  toca  caufa  univerfi 
iuris  eft  ,  ae  l^Ai :  ut  hoc  ,  civile  quod  ^icimus »  in 
parvum  quend&m  6c  anguftum  locam  concludatur  na- 
turae.    natura  ^nim  juris  explicata  eft  nobis ,  eaque  ab 

hor 

41.  Difpmando  henefte,}  Ex  vcftigiis  VCfCris  hujus  fcripmne  fe* 
gendum  puto,  di^utdtitnisfic pattfieri,  Aiii  contia  fidem  vetcnim 
fibiofum  ,   m«ii4  bmtefiA  fMtefieri  ,  «lifAis  «udaficr  8c  Ifccmcr  lc« 

fvoL,  Attingit  tmem  capita  dif^ocatioDis  hpHis  priml  libsi. 
^atioocm  8c  cogitatioiicm  tiibutas  niitiui  homint  inccUi^o  :  vito 
jEcniro  optimaiun^ ,  inchoatas  inteUigencias  5c  remlna  viicutum  : 
xnunus  cujus  colcndl  caula  nati  fuhius ,  ^iftttiam  ,  6c  ut  alii  «liis 
pacticipcmns.  Qui  hxc  alitct  intcrprctantur ,  ^ilc  lefcUuntui  •  ^ 
Ciceionis  vcibis ,  qu«  in  intcipictationc  ufuipavi.  Tumebus,  Di^ 
fpm/mdi  mAgls  htnefie  pattfieri,\  Malui  ifiod  ut  Ciat  in  Fal.  teit.  £c 
Fabi.  quam  h«nefta  ,  ut  Alai  vctus  cditio.  nam  Viftorii  ac 
Tuincbi,  difpatando  honefii  patefieri,  cjuomodo  8c  libct  S.  Vi6totis.' 
Grmer, 

4t.  Sed  norii  ifia  ]  Huoc  totum  locuffl  pofle  fic  icfte  legi  aU- 
quando  putavi.  M  nebit  efi  cttupielimdA  in  hac  difputatitne  t»s 
tamfa  tmryerfi  jittit  at^ue  tt^um.  In  qua  nnhc  (Btiam  Ojpinionc  pcr- 
i€Vti0.  CamiT,  Sed  n»h't  ita  cotupteStendM.  ]  Ita  Aldas  Ncpps ,  ne» 
que  alitei  Vidoiisina  ^  nifi  quod  non  habeat  ita»  olim  cdfta  ,  fed 
tfritifia,  («mfit&etida*     Gcutei. 

Bhk  bkk  hkk  b  4  43.  Nm 


'i%o%  D  e    L  E  G  I  B  tx  s 

T.  B.  «homisusrepetendanftturt:  confidemndsc  leges  i  qidRif 

civitates  regi  debeant :  tum  haec  tra^hnda  ,  qwas  coni- 

.    pofitafunt  &  defcripta  jura  &  julSa  populorum,  ia 

quibus  ne  nofiri  quidem  populi  latebunt,  qix»  vocantir 

jura  civilia.  ^ 

i8     VI,  Q.  Alte  vero  ,  &  ,  ut  oportet ,  k   capite, 

frater  ,  repetis  quod  quaerimus  :  &  qui  alitcr  jus  civ^ 

tradunt ,  non  tam  jufiitise ,  quam  Utigandi  tradunt  viaa. 

M.  4 J  Non  eft  ita ,  Quinte :  ac  potiiis  ignoratio  juris  H* 

tigiofa  eft ,  quam  fcientia,    ;Sed  has^c  pofierius,     Nanc 

juris  principia  videamus.    Igitur  do<%fiimi$  viris  profi- 

cifci  placuit  a  lege :  haud  fcio  an  rede  ,  &  modb  ,  ut 

iidem  definiunt,  Lex  eft  ratio.  fumma,  infita  ia  natura, 

qux  jubet  ea,  quse  facienda  funt ,  prohibetqae  contia- 

f  confor-  ria..  Eadem  ratio  ci)m  dX  in  hominismente  ^corfimii* 

iMtacw.  jta  6c  confeSa,  lex  eili 

ip     Itaque  arbitrantur,  prudentiam  efie  legem  ,  cvjos.ea 

vis  fit ,  ut  red^  facere  jubeat ,  vetet  deluiquere  :  eaoH 

y  foM9f     ^^^  ^^^  ^l^i  Grseco  putant  ^nomine  ,  a  (iium  cuique 

Ldmh.       tribuendo  appellatam :  ego  nofiro  i,  legendo.    nam  ut 

;)[  nomine  im  sequitatis,  fic  nos  l(kle£lui|  vim  ia  lege  pommns, 

wicau*  ^  proprium  tamen  utwmque  kgis  cft.    Quod  &  ita 

l^l         re<5e  dicitur  ,  ut  mihi  qiiidem  plerumque  yidcri  fokt: 

'  a  lege  ducendum  dt.  juris  exordiutn.    ea  eft  enim  ni- 

z  prudcn-turaB  vis  :  6a  mens.  ratioque  "prudentis :  ea  juris  at- 

^lx  M^.     ^y^  injuriae  regula.    Sed  quoniam  in  populari  radone 

omnis  nofira  verfatur  oratio ,  populariter  interdum  loqui 

ncceffe  erit ,  &  cam  legem  ,  q\iae  fcripto  fanci^  quod 

vult,  aut  jubendo,  ^ut  vctando,  ut  vuJgus  ,  appefiarc. 

Confiituendi  verb  juris  ab  illa   fumma  kge  capiamos 

f  cemplu- exordium ,  qux  incidis  ^omnibus  ant^  nata  efl ,  quam 

^il^usAf.y.   fcnpta  kx  ulla,  aut  qtrim  omnin6  civitas  conftituta. 

2Q     Q.  Conunodiis  ver5,  &  44  ad  rationem  inftituti  fcr- 
^vrh^T    •  mp- 

4}.  iVMi  ifi  ita ,  Sl»in^r:]  VtXm  Ciacconus  putat  Icgendvim ,  tfk 
wr»  itA,  SjtinSfe:  nam  in  his  libtis  fspe  ita  loquituc  Cicero ,  & 

antiqua  fctiptur^ ,  vo  ,  in  Kt»  facile  mutatuz.    %' 

44    Et  ad  ratianan  infiituti  fermanif  aftiusJ]  I , 

etiamii  codice^  omnes  leclamarenu    Verumtamen  iimii  ii- 

riones  Geimanicz  iic  babent ,  ut  edidimus ,  &  ita  ut  u 

edidit.  Qui  autem  le&ionem  vulgata^ti  tuetuc,  diocqi  n 

pic.  errlie  malle ,  qu^m  4)Uidquam  immutare :  O  liomi  l- 

U  leligiofum  :  duafi  vm  Cic.  ita  locunis  St  I    *~'  '  P. 

^  •  ►  [" 

V 


LiBEX.    Primus.  3303 

WMds  bfiuaiiis.  M.  Visae  eigo  ipfius  jnris  ortum  i 
Fonte  repetamus?  quo  invento,  non  erit  idubium,  qui> 
Bntbjsc  refcrenda,  quae  qucrimus.  Q.  Ego  verQ  ita. 
Siciendum  efle  cenfeo.  Att.  Me  quoque  adfcribitio  fra*  \  . 
tris  fententise.  M.  Quoniam  igitur  ejus.  reipuUicae; 
^oara  optimam  efle  docuit  in  illis  fex  libris  Scipio »  te« 
lendus  eft  nobis  &  fervandus  (latus ,  omnesque  leges 
Krcommodandae  ad  illud  civitatis  genu«  9  ferendi  etiam 
nores  ,  nec  fcriptis  omnia  fancienda  :  repetam  ilirpem 
enns  i  natura ,  qua  duce  eft  nobis  omnis  difputatio  ex* 
^canda.  Att.  Rediffimi  :  6c  quidem  ifta  duci^  crrari 
uillo  pado  poteft» 

VII.  M.  D  ASNB  igitur  hoc  nobis,  Pompom#  (^amil 
QuiQti  novi  fententi^m)  de  deorum  immortalium  vi  » 
■«natora  ,  ratione  ,  poteftate.,  mente  ,   numine  »  iiveb  natnm 
juod  cft  aliud  verbum  , .  quo  planiiw  fignificem  quod^*'*''^* '^' 
rolo  ,  naturam^omnem^^regi  ?  nam  fi  hoc  non  pro-c*homi^^ 
bas »  ab  eo  nobis  caufii  ordienda  eft  potiiBmiim.    Att.nQin  i^. 
Do  fan^,  fi  poftulas.    etenim  propter  hunc  concentum  omntum' 
avium,  ftrepitumque  fluminum»  non  vereor  condifci- *''«'.  y^y. 
pulorum  nequis  exaudiat.    M.  Aiqui  cavendum  eft.  fo-  ^  ^^^ 
kntenim,  id  quod  virorum  bonorum  eft  ,  admodum  ^"J^^  ^ 
uafci.  H5  nec  ver6  ferent  9  fi  audierint*»  te  primum  caput 

'  li- 

fktfQwm  efle  unquam  ita  locorum ,  44  vfkrum  $H/i»tmi  firm§m 
^ft-fiofitr  ,  feu  fapientim  :  6c  qul  boc  exiftimat ,  latis  decUxac 
Kin  Cicexpne  lcgendo,  atque  adeb  In  ullo  bono'&  probato  Lar 
Hno  icnptore ,  parum  ede  esercitacum.  Lambln,  ^d  rationgm  tn-^ 
^tuti  fermonis  ftpientim,}  Viftorii  &  Turneb.  ac  Lamb.  cdd, aptiut, 
noftii  mC  mhU  receduot  \  vulgata.    Crmer. 

4S-  Nec  verh  ferenf ,  fi  dndierim  ,    te  prJmum  capitttlitm  eptimtum  - 
^fdidiffe,]  Sunt  fao^  ioquinatiores  fic antiqui  libri  hac  paite.  eata- 
QKQ  en  in  illis  icriptura  ,  i^t  tutb  coriigi  pofle  putem  >  c.4pm  li^    ' 
ki  eftimi,    Intelligit  autem  ,   nifi  fallor ,  librum  Epicuri  ,  qui 
Qoatmcbac  appellacas  ab  ipfo  IQu^iaie  iil^*<\  id  eft  fmtentias  maxi» 
t^  r«i4<,-at  Cicero  imerpretac^t :  natn  multis  locis  de  illis  mea- 
^OQem  facit,    ^rimuoi  ejus  libri  caput  crat  boc.  cujus  fententifm. 
BUQc  Ciceto  brevitpr  exponit ,  To  juaitaipttiTt  »«•  gE^d«pTor  o-jt*  ab* 
t«  Jrpdyfaetta,  S;^ci  ojt*  uf<\tj^  ^f.P*X**  ^^*  ^""^*  opVatVc  ovrt  x*P*^ 
9}  9vri;^tT«u  cr  dffBinl  >.«(/>  tsT»   t»  tvmtov.    Alibi  autem  dill- 
|eQtii&m^  bis  veibis  interptaatur ,  ^ned  4temum  beatumefue  fit  ^ 
*4  Mc  kakere  ipfum  m^etii  ^mccjHajM  ,  nec  axhibere  atteri  :  itaiftte  Hf 
f**  ira^  netfue^rMia  teneri  i  <}itid  ^mt  talia  ejfent ,   infbecilia  jjent 
^mms,    CoUigitui  hoc  ex  Laertip  ,  qui  (uum  librum  vitamque 
^licori  his  nuuum^  ratis  fentcatiis  claudit :  inquic  enim:  K.«2fi^  . 
^f  ^  m  7§¥  tttHMpcftam  tit  iy  tlrat  ric  >  T^  ^AfTQf  wvyypaMfa*' 

Bbbbbbbbbh  s  «r»* 


^364  D  e    L  E  G  1«  0  s  i 

Ubri  opdmi  prodidifie  :    in  i^o  (cripfit  9    HiHmmil^ 

4n0m  f  mt  fui »  rnc  aiieni,    .  i 

IX     Att.  Peige  ,  quaefo  ,  nam  i4  ,  Q«od  tibi  oniceif 

quorfam  pertineat  exfpe^o.    M.  Noa  &cian  bBgi^ 

huc  enim  pertinet.    Animal   hoc  providuin ,  fagu , 

4^multiplex»  acutum,  memor,plei)iiim  ratfonis&a»* 

ilHi  >  quem  rocamus  Hominem »  praeclAra  quadam  cofri 

dllione  generatum  effe  a  fupremo  Beb.    47folimidi 

eniip  ex  tot  animaiitium  gener^^us  atque  naiarist  ptf- 

r,  B,    ticepfi  rationis  6c  cogiiadonis  /  ciim  oetera  fist  mk 

expcrtia.    Quid  ed:  autem  ,  non  4icam  in^homiae,  £4 

in  omni  ccelo  atque  terra ,  ratione  divinius  ?  qvscte 

«dolevit  atqae  perfe^fta  eft  ,  nominatar  rifce  Sapiotiii 

i^     £ft  igitur  ,  qttOniam  nihil  e(t  ratioae  n>eliw ,  ti^ 

flc  in  homine,  &  indeo  ;  prima  homt&i  cum  dson- 

tionis  focietas.    Inter  quos  autem  ratio  ,  inter  eodN 

etiam  re<$b  ratio  communis  e(t.    Quae  ciim  fit  iez  1 10* 

e.foficiltA^ge  quoque  «^confociati  homines  cum  dtispQtandi  fuiD& 

ti  MiSSm     irtter  quos  porr5  eft  communio  legis  ,  intrer  cos  c(»8- 

munio  juris  eft.    Quibus  autem  hsec  font  inter  eoi 

'  communia  ,  6c  civitatis  ejusdem  habendi  func   ^v^ 

iisdem  imperiis  U  potettatilms  parent  »  mukoetSDii 

magis  parcnt  huic  "coelefti  defcriptioni ,  memicpic  ^ 

fimde      na    &  praepotcnti  deo.    cut  ^jam  upivcrfus  hicmim- 

^"^.        dus,  una  civitas  communis  deorum    atque  homiflQtt 

5^J*"    «exMlimanda  :  &  quod  in  civitatibus  ratiohe  qB|daffl» 

h  exifti-    dc  qtja  dicetur  idonco  loco  ,  >>  agnationibli^  ftmiiiaraa 

maiKiafit  diftinguuntur  ihtos,  id  in  rerum  natura  tanto  e&magni* 

Jdtm,  jb 

i  ic  na- 

*rt  Tifc  tvf*motiAc  tipx*»  B^  prmssim  hftnc  rentelitiam  Rov^ 
(CApur)  lioc  figntficatu  alibi  ik  Ciccrone  uCtttpatntn  eft ,  ot » 
LtiCtiUo  t  Ita  nobis  facentikHS  ex  um  Efiatri  eapit*  ,  «/f#w  w/''» 
fereeptio  &  eem^ehenfie  tollitur,  Prodere  llltem  eaftn  (ut  OpiB«/ 
dhcit  quemadmodum  in  eodem  tpio  libiO ,  Proder^  deeretmiti  ^ 
fienti^e  vere  ,  quid  futurum  efi  ?  ^ua  net^  de  fe  ipfa  dmkittn  ^ 
ftt ,  nefue  de  fitis  decretis  ,  ^ud  pbHofofhi  apfteliant  ii\uit^a  f  f 
rtem  nullmh  Jine  fcelere  proH  potefi  :  cum  mi*»  **» 

loxjwri  re^ique  proditur,     Viftot. 

4(5.  Mteltiplex.1  Multiplex  cft  callidus,  ,„..^.  ^ 

Vt  fimptcx  contxa  incaUidus  ifec  afttitus^.    Tumt 

47.  Sofum  efi  enim  ex  tot  knimantium  fjenerilms  *.,  ^ 

■€epf  rationis.']    Vidctuc  hoc  ab  Atiftotelc  RimpfiP^  ^ 

*     •  *"* 


tmtim ,  ^UHnDqQe  pr«pc|atHis  ,  m  homm  dcvnjim 
mimt  Sc  sente  teQcai^or. 

VIU,  Nah  jcpi»  de  natura  omni^u9critor»49dirpa-M 
i^<;t  (&:j[iimirom  H^  Auit  ut  difputamur)  perpetuis 
rfiblis  •  coQyediombus  cceieftibos  exHitiife  quandam 
Miaenrieatejii  fcrendi  gea^ris  humani.    quod  fparfom 
iiernis,  atqtie  ^fatum  ^  divino  auduin  lit  animorumfc  «naomir 
inci?!R.    i<>  ciniiqoe  atia ,  q^os  cohacrent  homines ,  h  ^*'' 
weali  gipere  fumpferint ,  qu£  fragilia  effent    6c  ca- 
ea;  amm«m  tawien  efle  ingeneratum  a  deo  :  ex  quo 
ifi  ird  agiiatio  nf>bis  cvm  cceleftibiis,  v0  ^geous,  vel  J  |^m 
jps  JippcUftri  poteft.    itaqoe  e^  tot  generibus  &ullom  ^^.\  ^ 
vsmA  9  pri^ier  bpmiflem  »  q\iod  babeat  notitiam   ^'^ 
qoam  dei:  ii^que  in  hominibus  nulla  gens  eiiqeque 
0  immanfueta,  neque  tam  fera  »  quae  i>on»  etiam  fif*  CI<X|, 
korct  >  qi|2|Iem  babere  deum  4pccac  >  t^men  baben- 
nn  fd^tf 

Ex  ^ 

4t.  Difimiuri  fkUnt  nimirm  ifia.}  V.etttftmn  c^empUr  MafFaei  , 
fmsri  fylft  ntmirttm  ifia  j  un^e  .mibi  ona  coajodlura  eft  ,  ntmi" 
mJfi4  %f.oiSuBii)^ft  eainque  omDino  e^e  ioduceqdam  ;  quod 
neii  piius  non  adducar  uc  iaciam  quam  id  mihi  pei  antiquos  U- 
0$  iiceie  peripiciam,  P.  MAnut,  DifputAri  f»Ut  {&  nimirum  ita 
u  ut  4ifp*tt4ititur)  perprtuii  irf.l  Ita  feie  mlT.  noftii ,  editique  ^ 
Uh.  8c  Vidoito ,  8c  Lambino.  foffan  omnia  planioia  eflenc ,  fi 
inspofitl  fvllab^  legeiecui :  tr  mirwn  ni  tta  funt  m  difputantur^ 
ijgata  le^o  folMJn  jiabet :  difputari  fiient «  nimirum  ijla:  perpf^ 
|m.  cai.adb9EJ(iit  Aldu^  Nepos.    Gruter, 

^9.  ddaturitatim.'}  Tempeflivitatem  tc  opportunicatem.  Cic.  de 
Urinat.  Ntt  hof  cfuidtm  quaro  ,  cur  hac  arbor  una  ter  floreat ,  aut 
r  aratidi  matmitatem  ad  fignum  floris  acctmmodet,  Alio  loco  : 
^  ioefut  ittna  iUmninata  graviditates  partus  nfferjt,  maturitates^tH 
^iindi,  SLuiAim  :  Matnritatts ,  temporum  varietates  mMati«nes» 
V  cgnovimifs.  Initio  autem  mundi  nondum  erat  is  rciumhabitns 
'  tcmpeiamentum ,  ut  ftatim  tempeftivum  eflcc  bomines  geneia- 
»  Quimateriaf»  legunt  a  bonis  libiis  lecedunt  :  qui  autem  fcii- 
iDt  apnd  Flatonem  maceiiam  corpoium  humanorum  efle  (foele- 
^,  id geometrarum  more  Ghi  concedi  poflulant,quod  foitaile 
(obaie  Qon  po0ent.    Turmbus, 

$0.  Cumiiue  alia  ,  auihus  coharent  homines  ,  e  mertali,]  SecutUf 
>ni  eiitionem  Tuineoi ,  ut  etiam  fccit  Aldus  Nepos  &  Larobi- 
tt,  qui  ip&m  alioquin  fempec  aciipit.  vulgaca:  Nam  qu«d  aliqui» 
Mc#^.  ix  fumpferunt  ^c»  animum  ejfe  ingeneratum,  Vi^orius  ttr 
^i  ^uancfuam  alia  (juibus  ctbor , .  &c.  ut  vulgata.  Pal.  quart. 
iceditfi:iipcutaBCommuni.  atquait.^manu  piima  folum  agnofcit: 
f^uam  aiia  qs^ibm  c$h4rtnt  bomit^s  i  .wurtali  gtnnt  ^  2>««.  tt 

wQ-c.   Gxuter. 

'  51.  ^ 


33^  De    LEGiitrs 

25     £z  qno  effidtur  illad,  fnt  is  agHofcit  Deiim  ]  qrf 

Qnde  ortns  fit,  quafi  recordctiir  ,  ac  nofcat.    }mm 

jirtQs  eadem  in  horoine  ac  deo  cft ,  neqBC  ullo  S 

ingeTiio  prsterea.    eft  auteni  viitns  nihil  aliud  ,  qi^ 

in  fe  perfcda  ,  &  ad  fumoium  perda^bi  natm  d 

igitnr  homini  cum  deo  fimilitndo.    Qndd  cikm  iti  ff 

m  priof     quse  tandcm  poteft:  effe  ■  propior  ccrtiorvc  cogmtitf 

^^        Itaquc  ad  hominum  coramodiratcs  &  afiis  tantam  M 

ram  ubertatem  natura  largira  eft  ,  nt  ea  ,  qnae  gijgoii 

tor  y  donata  conrulto  no3is,  non  fottnito  natai  TideH 

tur  :  nec  foliim  ea ,  qua?  frugibus   atqae  bacds  te!t| 

fetn  profunduntur  ,  fed  ctiam  pecudes  ;    qnod  pcdji 

cuum  iit  y  partim  cfle  ad  ufum  hominam  ,  partim  i 

26  frudum ,  partim  ad  vefccndum  procrcatas.    ikrtcs  id 

innumerabiles  reperts  funt,  docente  natara.  quaniBi' 

tata  ratio  »  rcs  ad  vitam  nccelTanas  foUcrtcr  coile' 

cma  eft. 

IX.  I  p  s  u  M  autem  hominem  eadem  natara  non  ibi 
lum  celeritate  mentis  ornavit ,  fed  etiam  fcnfus ,  taa 
quam  fatellites ,  attnbuit ,  ac  nuntios  :  &  rcram  pbft 
marum  5»  obfcuras  &  neceflarias  inteHigentias  awdii 
Tit ,  quafi  fqndaraenta  quaedam  fcicntise  :  fignramqi^ 
corporis  habilem  &  aptam  ingenio  humaao  dem 
nam  cum  ceteras  animances  abjeciiTet  ad  paftum  ,  io* 


5T.  Vt  ts  dxnofcat.l  Slc  legendam  arbitror:  rciqQe  excoiieodHI 
€»rayt ,  hoc  fenfu  ,  ut  fi  quis  onum  (uam  lecordetai ,  ie  pMfl 
4etim  cife  agnofcat.  fi  (ine/V  legas  ,  ex  onu  aoimi  divinoDea 
agnofci  inceliiges.  Tumebus.  Vt  is  agnofcat  Denm,}  Torodw" 
ingenio  edidic,  ut  is  fi  agnofcat  DeHmi  quod  tale  quid  leqaircKt 
iencentix  nexus.  idque  Satim  etiam  intorit  fuis  Lambinns.  n£ 
nofiii  nihil  vaiiant»  nifi  quod  S.  Viftods  lefpuat  Ulad  is,  Gwta. 

52.  Obfcuras  &  necejfariits  intelliientiAs  enisdavit,]  R.ctbm''** 
gatoni.  nara  Vi£locius  ^fcuras  nec  fatis  inteUigentias  enu^i^ 
qQomodo  8c  Tuinebus ,  •  niG  quod  b  enoiayit ,  in ventum  etiam  Qr* 
liclmio  in  cod.  S.  Viftoris  5  qui  maluifiet ,  obfcurss  nec  faciltsi*^ 
ttttigentias  entKleatfit.  Pall.  &  Fahl.  obfcuratum  necejfarias  imtlti^ 
^emias  «nudattit,  Guliclmius  Caoterus  libr.  i.  Novai.  left.  citp^ 
conrentus  vnlgata  lediione  ,  (oliim  nautat  nu^  '—  '  ■'^' 

otiam  emendacionem  tiansfciibit  Auiato  Lamb  ^c 

ino moie  intulit  in  contextum  hariolationem  fuam ,  >^', 

tis  apertas  inteUig  Scilicct  hoc  crat  emendare  Cic  ^ 

4|em  codicnm  c^ilamo  exaratoiom.  Gruter,  Si  ut  cita.-         il^j 
Fabr.  habent  etiam  alii  fcripti ,  miror  tantopere  plac 
Quidni  enim  clarum  cft  rerm  plttrimatitrn  ohfin  « ' 

€i^mUj/f't  r    Gtonov. 


L  1  B  E  it     P  R  I  M  t7  S.  336)^ 

&  hominem  erexit , '  ad  codique  quafi  coghationis 
^miciliique  ppftini  conrpcdtum  excitavit :  tum  fpeciein 
»  foteavit  oris  ,  ut  in  ea  penitus  reconditos  mores 
ingeret. 

JNam  Sc  i^iocuUnimis  arguti,  quemadmodum  animoiy 
fedi  iimus ,  loquuntut :  &  is  ,  qui  appellatur  vuitus » 
i  QuUo  iii  animante  efle  ,  prseter  hominem  ,  poteft, 
dicat  mbres  :  f4cujus  vim  Graeci  notunt ,  nomeri  '•  ■* 
lisin6  non  habent.  Omitto  opportunitates  habilita-^ 
ique  rdiqui  corporK ,  moderationem  vocis ,  orationfs 
m  >  quse  coaciliatrix  eft  humanae  maxime  focietatis. 
eque  enim  omnia  funt  hujus  difputationis  ac  tempoi- 
i :  &  hunc  iocum  fatis,  ut  mihi  videtur  ,  in  iis  hbris » 
iQS  legiftis  9  expreifit  Scipio«    Nunc  quoaiam  homii« 

nem> 


$$,  Oculinimii  ^rmtti,^  Nimis  iriobiles  &  «gil^  ,  eeftientcs  8e 
ope  loquac^,  ut  oigiti  arguti.  Totus  autem  ifte  locus  egi^^ 
>.  I.  Commentarioi.  Xenophontis  tia^atni ,  £c  lib.  11.  de  mr. 
eor.    Tmiitlnis, 

'.  f4i  Cnjm  vimGrMci  rurunt,}    Nonnolii  hunc  locum  ezagitant, 
acpie  Grzcis  veinaculam  deefte  diAiooem,  quae  vultnm  declarct » 
tmt,  ac  'Trpovetvov  idem  declarare  affirmant,  quoium  opinionem 
itius  quoque  FoIIux  Onomafttci  11.  confirmat  :    To  /i  uiro  to» 
trtifrt»    Trpo^ttvoif  ,     0  /<ioyoy    fT«    Tor    tfvBfeinaf  kra*  'xaAoO/Ufr, 
^  yd^   Toin  (tietf    irporofAiif.     eia-rt^    fwi    n-Sf  opviBetf  pvyx®* 
s)  piiup'9'»     Id  cft:  Sluod  autem  fronti  fubJMtt  vpofftiirof  ,   id  efi 
t^mm  y    ^Md  dinntdxat  in  hominHms  JU  dicimus.     Ettnim  in  cni" 
yttibms  0SfUt&  in  avibus  riSum  &  roftrum.    Sed  ut  Servius  lib.' 
11.  iEneid.  viiltum  \  Graccis  TrpscrwTov   vocaii  fatetui.    Quidl 
nod  Ciceio  ipfe  vpffVtfttF  vuitum  vertit.  in  iii.  Tufcul.  cum  ica 
lettHt  :  Hic  0  tnim  illt  vultus  femper  idem  ,     tjuem  dicitur  Xau" 
\ippt  prsdicart  folita  in  viro  fuo  Socrate  fuij^d  ,  'eodem  fenefer  fa 
idijfe  txeuattm  itlum  domo  ir  rtvertentem.     Dt^um  enim   Xan> 
hipi^  fic  Grxc^  refertui  ab  i£Iiano  :    T^h%y%f  m  l^etfBiintn  /uv 

Wv   fAVTt».^h<if    TNV    vhXt^  KOLTttOX^^^*  >    *^    TTaiffUtC  OfAOtOV    T6    iStt» 

^rvf  irpocreb-rof  tuii  ytpoihfr®'  kx  rilff  otKittc  x<i  i-rnftovr®^  alu 
kir^"*!,  Sed  Gr:ecis  cum  vocabulum  non  defit ,  vls  tamcin  h6- 
ationis  deeft  ,  in  qua  tneft  indicium  voluntatis.  Significat  enrm 
mitus  oris  faabitum  ,  qui  tndcx  cft  aniroi  Sc  vpluutatis ,  qux  vis 
\on  eft  in  vocabulo  Graeco.  B.idiculum  eft  ,  quod  cx  loco  Fabii 
ttal^  intdle&o  quidam  cenfent  vultum  fignificaie  frontem ,  fiiper- 
:ilia  &:  oculos ,  cum  ifta  Fabius  velit  vulrus  eile  partcm.  Deinde 
id  aUenum  eft  maxime  ab  bujus  loci  fcntemia  ,  in  quo  vultus  ea 
sft  oris  pais  ,  quae  fubeft  fronti ,  iuperciliis ,  oculis :  nam  hic  pei- 
IjieB^  ocalos  ^  vulm  feparat :  8c  in  libro  De  Fato  ,  Cum  ita  (cri- 
Nt:  ^f  fe  profitebatur  homtimm  mores  ndtur^tt^im  t»  corfore  ,  octi' 
(r#  >  vttltn  y  frtnte  femtfiefe,    Tmacbus. 

55.  aw 


§3oS  DsLitGtitis  J 

iiem,  f^qaod  princJpiQin  reliqtiaram' renuii  e{bT« 
geaeravit  &  ornavk  Desis  ,  perfpiaKiin  ft  iHad|l 
omnia  difleraiitur)  ipfam  per  fe  naturam  loq^Arq 
gredi :  quae  etiam  nullo  docente  profeda  ab  iis,  qa 
rum ,  ex  prima  &  inchoata  intieHigehtia  ^  genen  d 
gnovit,  confirmat  ipfa  per  k  rationem  &  perfidt  ' 
18  X,  A  T  T.  D I  i  immortalcs  ,  qu^m  tu  lon|^  fd 
prlncipia  repetis !  atque  ita »  ut  ego  non  modo  «i  i 
iion  properem  f  quae  exfpedabam  i  te  de  jure  dii 
fed  facile  patiar  te  hunc  diem  Vel  totum  iii  iftofenniai 
confumere.  funt  enirti  k»c  majora ,  quae  aUoram d 
la  fortaffe  comple^eri» »  qu(^m  ipfa  iila»  quoniinn 
cau(a  praeparantur.  M.  Sunt  hdec  quidem  magnai  tf^ 
nunc  breviter  attinguntur:  fed  omnium».  quab  inMi 
num  dodorum  difputatione  verfantur ,  nihil  dt  ptoM 
praellabilius ,  quam  plane  intelligi  lios  ad  joititiam  (A 
natos ,  neque  opinione  i    fed  natura  conftitutum  tf 

ik  ^«lebit  jtis.    Idjanv  &patebit,  fi  hominum  inter  ipfosfoddi 

€tuj.  Ldtnb.lcn^  conjun^onemqne  perfpexeris.  j 

ip  Nihil  eflr  eniiti  unum  uhl  tam  iimile,tam  par,  qci 
omnes  inter  nosmetipfos  fumus.  Quod  fi  depraTsfl 
confuetudinum »  (i  opinionum  vanitas  non  irbbecffili 
tcm  animorum  torqueret,  &  fle<9!eret  quocuraquc  ci 
piffet :  fui  nemo  ipfc  tam  fimilis  cffet ,  qu^m  om 

Zii^nln     ^^^^^  omnium.    itaque  quaccumque  eit  hominis  dcfiii 

baifita,      ^o »  una  in  omnes  valet. 

^o    Quod  argumenti  fat^  eft  ^  nuUam  diffimiiitudfliei 

P.CLXil.  effe  in  gCnere.  qu2  fi  effet ,  non  una  omneis  defhtf 
contineret.  Etenim  ratio ,  qua  una  prsdamus  belor 
per  quam  conjedura  valemus,  argumentamur  ,  refti 
mus  9  didcrimus  ,  conficimus  aliquid  »  condudimv, 
cert^  eft  commilnis ,  do(^ina  differens,  difcendi  f* 
dem  focultate  par.  nam  8c  fenfibus  eadem  omnia  coHf 
prehenduntur :  &  ea ,  quae  movent  fcJnfus ,  itidcm  n» 
vent  omnium:  quaeque  in  animisimpHmuntur,  d€({ii 
bus  ant^  dixr,  inchoatae  intelligentiae ,  fimifiter  in  onttf 
bus  iraprimuntur:  interpresque  eft  menris  oratio,  verH 
difcrepans ,  fcntentiis  congruens.    T"        "       *  qual 


j  j.  ^uod  frincipiim^  reii^u  .  <fi 

t^  pscfefft ,  fMtm  prstuifimr  rtii^.  (cd  iatcfpteur  ''  ^*  ^ 

nOaau^^oiis.    Crm*ri 


?.  1. 


LiBX|tPiir>ias.  iy>9 

mtisilfias»  qm  dacem  Batuum  Pnaftos  ad  virtufieaip  kmm 
:rvenire  non  poiSt.  ^*  • 

XL  Nsc  soLim  m  re^»  fed  etiam  in  <ipravi-}< 
dbuSy.  infi^is  eft  humani  generis  fimilitudo,  nam  ^^J^^ 
)lupute  capiuntur  omnes :  qus  etfi  illecebra  turpitu«^-^ 
nis ,  tamen   ^^habet  ouiddam  iimile  naturalis  boni. 
jknitate  eil.  enim  &  mvitate  deledans ,  fic  ab  erro- 
mentis,  umquam  falutare  aliquid,  afcilcitur :  fimili*   . 
le  'infcitia  mors  fugitur ,  quafi  diltolutio  naturae :  vi-'.**^2" 
cxpctitur,  qjuia  nos,  in  quo  nati  lumus ,  continet  2  ******** 
;)Ior  in  maximis  malis  dacitur ,  cCun  fua  afperitate  , 
ibi  qu6d  naturx  interitus  videtur  fequi. 
s^»Propterque  hofleftatis    &  gloriae  fimifitudinem  ,  ?*• 
»ti,  qui  honorati  funt,  videntur:  miferi  autem  ,  qui«  P«>pt« 
glorii,    moleftiae,..latiti«e  ,  cupiditatcs  ,  timores  ».fi-2S"«fr. 
ifliter  omnium  mentes  pervagantur :  nec ,  fi  opiniones 
ls£  funt  apud  alios ,  idcirc6  ,  qui  canem    &   felem , 
t  deos ,  Golii9t ,  noa  eadem  fuperftitieiie  r  q«ia  ceterae 
entes ,  conii^antur.    Qtis&  autem  natio  non  comit^ 
•^,  non  benignitatem ,  non  gratum  animum  6c  bene- 
icii  memorem  diligit  ?  quae  fuperbos ,  quae  maleficos » 
V»  crudfiks  ,  qnaB  ingratofr  non  afpernatur ,  noa  odit  ^ 

qui- 

5«.  Hdn  qmddsm  fimilt  mituralis  hni,"}  VoxfirHileemia  Pal. 
inatr.  8c  Pabr.  nam  S.  Vidocis  fimile  natHrati  b§n§,  squ^  bene,  fi 
gn  melius.  vulgata,  hAbet  ^uiddam  naturalis  hni,  fed  ab  ea  feoi- 
N  abiere  Viftotius  6t  Tuinebus.  Supra  etiam  edtdl,  eosdem  vi- 
As  libtosque  (ecutus  ,  fTAvitAti^HS ,  pto  quo  vulgatioies ,  pravit 
Uikus,    Giuter. 

57.  Lavitate  enim  &  fi$avitatt  dele&ans,&c,]  Siclegendumeil, 
><Mi|  Ut  vulgb  >  lenitatis  efi  enim  &  fitavitatis,  id  enim  ut  fiuvitat» 
'ittSansy  tre,  quom  (ciipturam  ,  qui  non  videt  eflb  depravatam , 
^l  videt:  &  qui  eam  ie  retioere  cum  Aldo  ^  P.  Manurio  ,  Vi« 
wtiodicit,  vicos  do^os,  fuae  ignorantiz  Ibcios  ,  &  ad|utoceSy 
ICpatiQiios  eiTe  poftulat :  quod  &  iniquum  eft  ,  Sc  malitia  non 
IKt.  Cambjn,  Lenitate  enim  &  fitavitate  deteSans  f  fi  ah  errert 
^'»1  £ft  l.  Tucnebi  editione  ,  cui  refpondet  VidloiiaQa,  ni(i  quod 
pTa,  deteSfat,  vulgata^  lenitatis  efi  enim  &  ptavitatis  :  idenim,  mt 
nayit4te  deieBans  ,fic  ab  errerttrc,  quam  fccipturam  folam  retinent, 
jtti  Biuti  veftigia  (equuntui.  nam  Aldus  Nepos  admifit  icem 
llud  noiJmm.    Grmtr. 

S«#  frtfterejue  hanc  henefiatis ,  ^Tghridj  drc]  Sivelegatur,  Pr#- 
^^  ^uam  homfiatis ,  &c,  five  ,  Prepterque  hanc  honefi,  vidctur  antd 
*c  veiba  aliquid  deeiTe.  Kam  cum  de  honeftate  ^  gltfiia  nul- 
jw  vttBum  fecem ,  abfaxdiun  vidctuj:  diccic,  fte^terque  hsne  hom^ 
^»*»  &i.    Lambifk  . 

$9'  t!^^ 


33^0  De    h  e  d  I  i  b  i 

^uibus  ex  rcbus  ciiin  omne  genus  hominum  fodatBBi 

mter  fe  eife  intelligatur  ,  illud  extremum  cft  ,  qqbi 

59rede  vivendiratio  meliores  ef&cit.  Quse  fi  approudsi 

pergam  ad  reliqua  :  fin  quid  requiritis  ^  id  eipticems^ 

prius.    Att.    Nos  vero  nihil  :  ut  pro  utroqae  refpoii- 

deam. 

33     XII.  M.  Seqjditur  ^igitur  ,  ad  participandua 

i  iliom     talium   ab  alio  ,  communicandumque  inter  otnnes» 

^^^'^'    juftos  naturi  ▼hos  cSc  fadtos.    atque  hoc  in  omni 

♦^nos  itefi  ^^^  difputatione  fic  intelligi  volo  ,  ^'  quod  dicam'  aar 

mmi$$t.       turam  eife :  tantam  autem  efle  corruptelam  malae  coo- 

fuetudinis  »  ut  ab  ea  tamquam  rgnicuii  extinguantar  i 

111- 

59.  T(f^e  vivMdt  mio  miliorts  iffictt.}  t.i  hoc  loco  me  oenei- 
pedio ,  qub  cnim  fpeftst  illud  ntiUius  ?  num  ad  bomines  /  itp^ 
]is  fupia  ulurpavetat  zenns  bominttm,  Detnde  ,  qjuomodo  isi^ 
gendl  mWiVr^i  ^  an  umplicitet  ^  at  de  eo  noiveft  fecmo.  Kobi 
qwericur,  quomodo  fiant  boni ,  fed  ijuomodo  ^  natura  ipfi«>^ 
icancur  iociati.  Hoc  enim  egerat  toto  loco  Ciceio  ,  ut  i  ^vb^ 
tudine  homtnum  ^  natuil  i|^a  in  animis  ,  fenfibus  ,  voluotitihi 
circa  quasvis  res ,  fiv6  bonas  five  malas  pioduAa  ,  fodatofcot 
demonftraret.  Quare  rufpicor  illud  metifit  de  focietace  oposo* 
accipi ,  vclut  diceret ,  tapto  fore  quemque  magts  idoneum  ad  Ib* , 
ctetacem ,  alteriqae  magts  conjunftum ,  quo  magis  ucatui  xe&>  ^ 
tione  vivendi ,  hoc  eft ,  magis  fic  bomo.    Sch^er^ 

60.  Setjmtur  igitur^'\  Stoici  cum  de  lege  dtflciuiit  ,  ifta  o^ 
capifa  fic  diftinda  partitaque  traftanc;  <{uomm  inftxltutiim'  iu^»' 
quitur.  Naci  fumus  ad  jufticiam  colendam^  ^iftitiam  autem  A»* 
mus  uc  alii  ab  aliis  paitidpemus.  Ciceio  lib.  i.  Offic  ^'f*^  * 
placet  Stotcis  ,  ^m  in  ttrris  gigfmntur  eid  ufnm  hvminum  omnU  cn*' 
ri ,  ut  ipfi  inter  fe  Miis  alii  predejpe  pefint  :  in  boc  natmra»  dae0 
d^emus  fequi ,  S"  omnes  utilitates  in  medium  afferrt ,  mutaxim  ^ 
ciorum  ,  dando ,  acciptendo  i  tum  ariibuiy  tlim  opera  ,  ttim  facidx4^ 
devincire  hominitm  inter  homiries  focietatem,  £x  his  Ciceroflis  ^ 
bis  fatis  arbitroc  intCllSg? ,  quid  fit  participart  alium  ^  ^* 
Turnebus. 

^i.  ^uod  dicam  Natnram  ejfe,']  Id  quod  dico  natora  eft  j  bob 
corruptela  nec  confuecudo ,  id  6ft  de  natura  loqooc  ,  non  con^ 
tudine,  nec  de  viciis,  quz  fuccreverunt.  Itaqtie  hic  Natttr»  dti 
quod  natuii  infitum  eft  nobis  ,  flc  quod  natuiale  eft.  Eodem^ 
iTiodo  locutus  eft  lib.  iii.  De  Finib.  fus  amem  ,  tju»d  ita  dUi  ^ 
pellari(jue  pojfit  ^  id  effe  nattiram,     Si  J^atura   e(fe  1  tt""  ^ 

geretur  illa  locutio  Grxcoium  ,  on  <ro  dSvaii»  trf  4  ^' 

glMod  dicam  naturam  ejfe,]  Haud  alitet  Vift.  &  Tuim.  *;  j*^ 

xcs ,  quod  dico  naturam  ejfe,    F.  Manut.  iftud  putat  efl  ".* 

cui  pocius  accedam  ,    quam  Larob.  alia  atque  alia  intec      ^ 
nam  variant  mir.  noftri,  ut  (blent  teftes  iaiC  ^ 

hahctf  ^ddicamverumeje,    Gxutex. 


LlBER     PRiMLt^S*  3311 

hlittira  dati,  exorianturque  ,  8c  corfirmentur  vkia  con- 
thiria.    Qubd  fi,  quo   modo  eft  natura  ,  iic  judicio^ 
homines  humani  ( ut  ait  poeta)  nihil  a  fe  alienum  pu-    > 
taxcnt ,  coleretur  }us  aequ^  ab  omnibus.    quibus  enim 
ratioa  natur^  data  eft  ,  iisdem  etiam  reda  ratio  datg 
eft ;  ergo  &  lex  ,  quae  eft  reda  ratio  in   jubendo    & 
rctando:  fi  lex  ,  jus  quoque.    at  omnibus  ratio.   jus    ' 
gitur  datum  eft  omnibus.    refteque  Socrates  exfecrari  x  ab  bd- 
Bum  folebat ,  qui  primus  utilitatem  *a  natura  fejun- ncftatc 
liflet.  ^*"^'-  ^f^^ 

Id  enim  qucrebatur  caput  effe  exitiorum  omnium  :  ^4 
^ui^de  ycft  illa  Pythagorea  vox  ,    TA  TiXN  «lAilN  Lfi!' 
KOINA ,  x»l  *IAIAN  ISOTHTA.  ex  quo  perfpicitur ,  «iani* 
^m  hanc  benivolentiam  tam  lat^  long^que  diffufam 
^J  vir  fafiiens  in  aliquem  pari  virtute  praeditum  contule- 

'   rit, 

€i.  Vngettfdui  ilU  Pythagortn  iftx  ti.  fteev  0i\»f  je»/?st.]  Grscai  - 

la^  voce3  nulli  tnanufcripci  codices  retinent :  duo  attcem  qoi  fliac 
n  piiri  Marci  bibliotheca  fatis  aiitiqui ,  unus  Latinis,  aiter  Lon- 
^waidicis  literis  ex;aiatus ,  illarum  loco  habent  bzc  verba ,  de 
micitm  hcm,  quam  adnotatiunculam  quandam  fuiflc  in  margine 
0  aliquo  coUocacam  ciedimus  :  poftea  autem  ab  imperitis  libra- 
HS  iik  oidinem  vexboium  Ciceioni^  importuh^  translatara.  Grzcft 
amen  verba  nbi  invenimus  i^liqutmus  t  qoamvis  certi  non  iimuir« 
iB  Hla  fint  qaae  Ciceio  imelligic.  acutioiibus  tgitni  ingeniis  hoc 
ndicanduni  xeltiiqutmusr  ucritihque  tamta  Fytnagoiz  ftiifle  fen- 
Mti^  ,  Sc  ab  itlo  primutn  pronuntiatam »  ^  Laertio  in  e/uk 
'iia  didicitnus  ,  qui  Tinlxum  boc  tiiidere  his  verbis  adfirniat : 

w  iiroTifTat.  riVlFw.     Vnde  enim  ilU,}  KcQfkOH  cx  antiquo  libid, 
•A  ^  iiU :    natn  conjunfHo  enim  non  i»a  cum  piscedemi ,  aut 
JJm  iniequehti  membio  co[izt<c^   P.  Manitt.     TdL  tm  <pihav.J 
«ftani  h«c  in  Aldi  fenioiis  edicione.  Vi^loiiiac  Turnebi  ejus  lo- 
ohabent  vacuum  ,  eique  infcnpcum  Leem  de  ^AmicitiHy  quomd* 
to  tofT.  noftri  quaruoi.    Ghtttr.      '/   ' 
'  6ji  VitJApiem.i  Hoc  Scoieiim  eft  ,-  atqne  adeo  ex  eorain  Pai»-      v 
wii:  id  eft  enim  quod  Ciceio  ait ,  id  videii  quibusdam  incicn 
«bile.    Ciceio  lib.  i.  De  Natuia  Deoi.  §l»Mto  Stoici  meliMs^  qut 
'  '^•tr*  refrehenduntHr  :    cenfent  antem  fapientes  fttpientibtes  ,  etianei 
V^ie^ejfe  amicoef  Ciceto  lib.  iii.   de  Fio»'  ^uamquam  amem  i» 
J>*cili4  alii  dieant  j  ^^caranf  effe  fapien^i  rMionem  amici  acfnam, 
^^  ^jttem  fihi  mi^earieitem  fnm  ^t&Ci     Quo  loco  inteUigimua 
«c  de  le  intei  Stoicos  dilTenfionem  fuiiTe.    Ciceio  tamen  fequi* 
nr  eos  ,^  qul  fapibnti  dtCHfit  «que  ca^ %rn  .amici  perfon|ny  clGre.  at 
^'^  Ceteram  iat^  otios  bcnevolen^ia  eife  poteft ,  mte^  bonof' 
(  upientes  foio»  amicitia.    Laectius  :    At>«cr/  cTc  xxi  vh  pihUf 
*  f^^tUf  T«l<  rmi^hit ^im  viit  V4.9^fi(7««   M  Cft^  ^imr^  nmem 

Cts  ct€  eee  t    •  4t 


iiX%  D  E    L  t  6  t  B  U  9 

rit ,  tam  illad  effici,  quod  quibusdam  inaedibile  rM 
tur  ,  iit  autem  neceflariam »  ut  nihilo  fefe  plos ,  qvaiA 
alterum  diligat.    Quid  enim  eft  ,  quou  dmerat,  ctnn 
iint  cunda  paria  ?  qu6d  ii  interelTe  qUippiam  tantnlagi 
modo  potuerit»  jam  amicitiae  nomen  ocdderit  i  Cujos 
y.CLXlU.efl  ea  vis,  ut,  fimul  atque  fibi  aliquid  ,  quam  alteri, 
maluerit ,  nuUa  fit.    Quae  praemuniuntur  omniji  reliqtt) 
fermoni    difputationique  noftrae  ,    quo  facilius  jas  io  i 
natura  effe  pofitura ,  intelligi  poffit.    Dc  quo  ciim  pcp- 1 
pauca  dixero  ,  tum  ad  jas  civile  veniam  ,  ex  qao  lac 
omnis  nata  eft  oratio. 
35     XIII.  Q.  Tu  vBa6  jam  pcrpauca  fcilicct.  ^^ttiii 
enim ;  quae  dixifti ,  Attico  videtur ,  mihi  quidemccA 
cx  natura  ortum  efTe  jus.    Att.  An  mihi  alitcr  Tidfli 
poffit ,  dim  haec  jam  perfcAa  jGnt :  pcimiun  qoafi  no- 
neribus  deorum  nos  efte  iilftrudos  St  omatos :  feciQ- 
do  autem ,  unam  cfTe  hominum  intcr  ipfos  vivcndi  j»- 
rem  communemque  ratibnem :  deindc  omncs  intcr  fe 
z  bencv.    naturali  quadam  indulgentia    &   'benivolentia,  tun 
«'".  ctiam  focietate  juris  (iontincri  ?  quae  dtm  vera  cfi 

redl^,  utarbitror,  concciTerimus,  qui  jam  licet  fiobisi 
natura  leges  6c  jura  fejungerc  ? 
56,    M.  Re€th  dicis:  &  res  iic  fe  habet.    Verim  phiiofo* 
phorum  more,  npu  veterum  quidem  illorum  ;  fed  co- 
rum^  qui  qua$  ofiicinfts  inftruxerunt  fapientiae:  qo^i 
fus^  olim  difputabantur  ac  libcr^  ,    ca  nunc  ardcoli*! 
a  dcfeaa  tim  » diftin Aeque  dicuntur.   nec  enim  fatisfieri  ccnW' 
^mi,       huic  loco i  qui  nunc.eft  in  manibus ,  nifi  feparatim  hoc 
ipfum ,  natupae  cflfe  jus ,  difputarbt.    Att.  Et  fdlitft 
tua  iibertas  diderendi  amiffa  cft  :  aut  tu  is  es »  qm  b 
difputando  non  tuum  judicium  fcquare^  fed  audonai| 
aliorum  pareas  ?  , 

37     M.  Non *>femper, Titc :  fed  iter  hujus  fcrmonis qao^ 
b  femper  ikt  vidcs^  ^^ad  mpi&lica^  firmaudas,  &  ad  fiabificod^ 


*&  irfticftiam  tn  fllis  hnii  tp  propter  fimHimdintm,    ^nmi^ 

64*  Ex  iis  itnitvtfu*  dtHfti  »  nifi  tfnid  u4ttit9  viJ^mt,}  ]  ^flj 

lcgeikium  ^ffe  huilc  Tocum'  ex  audiborirate  ftttns  libri  cnp 
Vrfin, 

'   (^l^.  ^fr^rt/iV^Mr.]' Ta!€qtiidpi<m^picindee  f^' 

ot  ita  contmuata  oiatioiic  legatur  :■  ^ttintt  ^  «r  ^i^» 
''mihtqmdem  certe  ,'ex  niitHm  ortum  fffejUs,     J.  M 

;    «tf;  \>idl(^spiiHfUs  fifmdmUs'&  ftakMimdMsJmti  $  /"  fp'. 


Ir  i  B  fe  R    P  It  I  Iit  u  s.  3jt3 

^ires  i  JTanandos  populos ,  omnisnDftra  pergit  btztio^ 
^ciocirca  vcreor  committere  ,  ut  non  bene  provifa  & 
liligenter  cxplorata  principia  ponaritur :  nec^tamen  ut 
>mnibus  probentur  (nam  id  ficri  non  poteft)  fed  tit  iis, 
[tti  omnia  redhi  atque  honefta  per  fe  expetenda  cdu-  ?.  i. 
:erunt ,  &  aut  nihil  omnino  in  bonis  riumerandum,^  THrni^:  , 
lifi  qUod  per  feipfum  laudabile  fcffet ,  aut  cert^  nullum  f^^^j^^.  l 
labendum  magniim  bonum ,  nifi  quod  ver^  laudari  fua  *'  °  '  "j 
ponte  poflet  :    his  omnibus  (five  in  Academia  vetere^  ^"**  i 

!um  Spcufippo,  Xenocrate  i  <*Polemone  manferunt:j^^*°*' 
Ive  Ariftotelem  &  Theophraftum  ,  cum  illis  re^^* 
:ongruentes  ,  genere  docendi  paulltim  differentes  ,  fe- 
cuti  funt :  five ,  ut  Zenoni  vifum  eft  ,  rebus  hon  com- 
mutatis  ,  immutaverunt  vocabula  :  five  etiam  Ariftonis 
difticilem  at<|ue  ardtiam  ,  fed  jam  tameh  fradhm  8c 
convidiam  feftam  fecuti  funt,  ut ,  virtutibus  exceptis 
atque  vitiis,  cetera  in  fumma  aequalitate  ponerent)  his 
omnibus  haec ,  quae  dixi ,  ^7  probantur. 

Sibi  autem  indulgentes ,  &  corpori  defervientes ,  at-  351 
^ue  omnia ,  quse  fequantur  in  vita  ,  qu^qiie  fugiant , 
toluptaHbus    &  doloribus  ponderantes ,  etiam  fi  vera 
dicunt ,  (nihil  ertim  opus  eft  hoc  loco  litibus)  ^*  in  hor- 
tulis  fuis  jubeamus  dicere  ^  atque  etiam  ab  omni  focie- 

tate 

'«.]  Vetu(tas  to6tx  habct ,  ad  %eip.  firmdnda  ir  fidbiliindd  jurd  , 
f9ciMd§s  p0puhs  :  qux  mihi  Itdtio  mulco  magls  placet  ,  quara  ca 
'*!a«  \  Lambino  tcftituta  cft.  Vr/i».  ^d  respM  fimMndas  &  dd 
fitdiiltendds  vires,']  Lqcus  jam  olim  dubius.  fed  majora  jufta  putavi 
me  habcrc  ad  fequendum  Vi^orium  &  Turnebum  ita  exhibentes,  ^ 

tot  t^ot ,  bona  fide'  ex  MSS.  quam  Gruterom  aliosque  qui  habcnt 
nipubL  quim  lcftibnem  videtut  fatis  damnarc  rcpctitio  ptacpofitio^ 
ob  dd,  qaa  indicatur  diycrfas  res  cdnjungi ,  ut  folct  tullius  ,  & 
tidentax  novifle  dofti,  qiii  proptcrca  de  hoc  loco  cenfcntes  ,  t%-. 
jfnlcrant  pofterins  sd  in  Gryphiana  editionc  8c  WecheU  ,  apud 
quem  quum  notarum  colU^or  aliquid  dicat,  dc  boc  tacet,  ut  6c 
Gothofrcdus  ,  cti^tm  ipft  omittcns.  Non  enim  popnU  %om.  f$d 
^mnthus  bonis  fimiis^ite  p9p»lis  leies  damuSf  ait  ipfc*Xl,  14.  &aUbL 
\Jpronov. 

f    67.  Prohantur.'}  iTon  malc  fottaife  probdntur  ,  cum  prsfcltiiri 
l*>cn4cre  oratio  vidcatur  ex  particula  ut ,  quse  antcccdit ,   fed  ia      ^ 
|>".    His  antcm  philofophorum  fcais  probata  cupit  quac  ptincipia 
'^ofuit.     Turnebus, 

68.  In  hortulis  fuis  juheamus  dicere.^   Placct  Pctro  Ciaccono  ,  uC 

lcgatur ,  defidere,  pro  dicere,  quomodo  Tcrcntias  in  Hccyra  locu- 

'  ^  cft ,  Vruftr*  ih  utum  defedi  diei».    Urfln. 

Cst  tct  €tc  t  Z  ^9>  K»- 


33H  .      1>  E     L  E  G  I  B  u  $ 

tate  reipublicsc»  cujus  partem  nec  norunt  uHam  »  boC 

«  &  ab-    uriquam  noffe  voluerunt ,  pauUifper  feceffant  >  *rogc- 

fiffant       ^yg^    Perturbatricem  autem  harum  omnium    reram 

J2|^"*      Acadcmiam,  hanc  ab  Arccfila  &  Carneade  recentem, 

cxoremus,  ut  fileat.  nam  fi  invaferit  in  haec,  qu3B  latis 

fcite  nobis  inftrudla  &  compofita  ^9  videntur  ,  nimi» 

edet  ruinas.  quam  quidem  cgo  placare  cupio,  fubmo- 

vere  non  audeo. 

Befunt  hicfortaffk  nonmlla  de  peccati  confcientia  Ct 

fcelerum  foenis, 

AQ     XIV.  70  N  A  M  je  T  in  iis  fine  illius  fuffimentis  expiati 

fumus.    At  vcrd  fcelerum  in  homines    atque    impicta- 

tuth  nuUa  expiatio  efi:.    Itaque  poenas  iuunt  non  tam 

judiciis,  (quae  quondam  nufquam  erant',  7«hoclie  rairf- 

tifariam  nulla  funt,  ut  fint  tamen  ,  perfaepe  fialfafmit) 

?.  CLXIV.  7»  ut  eos  agitant  infQdanturque  furiae ,  non  ardentibus 

taedis ,  ficut  in  fabu]is ,  fcd  angore    confcientiae    fnm- 

disque  cruciatu.    Quod  ^i  homines  ab  iiij.uria  poe&af 

non  natura  arcere  deberet ,  quaenam  foUicitudo  vexaret 

impios»  73fiiblatofuppHciorum  mqtu  ?  quorum  tamea 

m  nemo 


69.  Videtaury  nimias  edet  ruinds,  ]  Tntncb.  mf.  uiietentMt  infertt 
ruinAs,  Fal.  quart.  videantur  mifcei  &  ruinas,  S.  Vid.  vidtmmrdd^ 
ruinas,  Gnitcr. 

70.  Nam  &  in  iis  fine  illius  fuffimentis,']  Ita  editi  \  Viaotio  & 
Turnebo.  £a  priores ,  »4?»  etiam  fint  illim  fteff»  quod  2c  ia  FiL 
quartO^  quidam /»«  m//iV.    Gruter. 

71.  Hodie  multifariam,']  Id  eft  multis  lociSy  ut  lib.  in  dc  Oltt. 
Vt  inim  fi  aurum  cui  ,  qued  ejfet  multifariam  defoffsan  ,  cnmm»' 
ftrare  i/ellem,  £t  apud  Varronem  lib.  i.  de  Ke  Ruft,  aliqu§tfarian 
aliquot  iocis  fignificat  :  In  eo  ,  inquit  ,  agrv  alicfu^tfarsam  in  jb- 

^ula  juxera  dena  cuUea  vini  fiunt,    Turnebus. 

7z.  ^am  ut  e»s  agitent.]  Hadd  aliter  Aldus  Nepos.  ied  in  m 
Hb^is,  aliorumqne  nOn  comparct'  ^uami  neque  agnolcic  ulluiBttf 
noftiUm  s  neduitt  ut  prxcerea  habeat  Lambini  ^uam  confciemi^t  i^ 
eos  a^,  Gruter.  ^uam  ut  eos  agitent.l  lllud  tjuam  libri  veter^  b&IH 
.  agnofcunC.  Itaque  hic  erit  ordo  verborum  :  Pmnas  Itatnt ,  m» 
tMn  ,  ut  furia  judictis  eos  agitent  infeSfenturijue  ,  n»n  fcilicet  raoi 
pccnas  lunnC  ardenfibui tadis  y  ficut  in  faBniis  ^  fed  angmre  c»-^''eH' 
tia  ,  fraudistjiue  cruciat»,  SchdFer.  Caufa  noa  eft  ,  ut  Dor  ^e 
adhzreamus  fida;  MSIS.  fcripturs  ,  eje£^is  qux  TulUana  noi  ot , 
S(  repofitis  qus  temere  mucata  eiant ,  acceptoqUe  leni  au  ith 
Turnebo.  caufam  orat  pat^cr  in  libroiii.  oblervat.  cap.  6.         «v. 

7i,  Sublato  fuppiiciorum  metu,"]    S.  ViAoris  liber /m^/4  tstr 

tc  veib  placeret  jMblato  metu,  tjcdto  illo  fuppliciorum  ,  nbi 

gloflam  xeiipit ,  qoomam  ptxctffetac  poeaa.    Crtitei 

m 


^w^^^ 


•  LiBEX    Primus.  331  j 

BCHK)  tm  audax  umquam  fuit,  quin  aut  abnueret  a  fc 
commiSam  efle  facinus ,  aut  jufti  fui  doloris  caufam 
aliquam  fingeret ,  defenfionemque  facinoris  a  ^ naturae  f  nattua 
Jure  aliquo  quaereret.  Qua  Ci  appciiare  audent  impii  ,  ^»^"* 
quo  tandem  ftudio  colentur i  bonis?  Quod  fi  posna,fi 
mctus  fupplicii  ,  non  ipfa  turpitudo  ,  deterret  ab  inju- 
riofa  facinorofaque  vita:  nemo  eft  injuftus ;  74autin- 
cauti  potius  habendi  funt  improbi. 

Tum  autem  qui  non  ipfo  honefto  movemur  ,  ut  bo-  4^ 
ni  viri  fimus ,  fed  utilitate  aliqua  atque  fru<ftu  ,  callidl 
fumus,  non  boni,    7$nam  quid  faciet  is  homo  in  tc- 
nebris,  qui  nihil  timct  nifi  teftem  &  judicem?  quidiii 
deftrtd  loco  naftus ,  qucm  muko  auro  fpoliare  polfit , 
jmbecillum  atquc  folum  ?  nofter  quidem   hic  natur^ 
juftus   vir  ac  bonus  ,    etiam  collbquetur,  juvabit,  in  i 
viam  deducet.    is  ver5 ,  qui  nihil  aherifii  cau(a  76fecit, 
&  metitur  fuis  commodis  omnia ,  vidctis ,  credo ,  quid 
fit  s  adlurus.    Quod  fi  negabit  fe  ilH  vitara  erepturum  ,  g  faaiui» 
&  aurum  ablaturum ,  numquam  ob  eam  caufam  nega-  ^^- 
Wt,  qu6d  id  natura  turpe  judicet',  fed  quod  metuat , 
ye  emanet,  id  eft,  ne  malum  habeat.    O  rem  dignam,  j^  y^^^ 
in  quanon  modo  dodii  ,  hveriim  ctiam  agreftes  eru- »,«/r/ «,„ 
befcant !  ,  habmu 

;  XV.  Jam  vERoillud  ftultiffimum , exiftimare omhia 42- 
jufta  cfle,  quee  77fcita  fint  in  populorum  inftitutis,  aut 
legibus.    Etiamnc ,  fi  quae  leges  fint  tyrannorum  ?  fi 
triginta  illi  Athenis  leges  imponere  voluiflent  ^  aut  ,  fi 
omnes    Atbc^icnfes  -dcleftarentiir  tyrannicis  legibus, 

-  »um 


74.  ^it^  incduti  fttim.]  Stc  Fall.  fic  S.  Yidt/nc  Fabr.  exprefllt- 
^Qc  edicio  Vidorii.  aliz  «r  praeter  Lambini  quz  fed  incauti,  pro 
Sibicrio  fciliccc  §ao.  Grmtr,  f  leriqiie  libri  habenc  at  incattti.  Ceti-* 
^  fcxip&fle  Tulliani ,  ac  incauti  potim,  Idem  OC  i. '  Ncc  vtra  im^ 
f*ria  expctcnda,  ac  potius  n»n  accipief^da,     SehefiPer. 

75*  Nam  ^mdfaciet  is  heme  in  tenebrit'}     Pal.  qaarc.  is  non  in  te»: 
nehris,  l^laccrtt  magis  b.  cranspoiicisvcrbis  forec  .*'  namcjmd  nen  fa* 
oVt  in  tenebris,  Grucer. 

76.  Facit  &  metitur,]  Sic  vulgaca  }  placetqae  pjM&  faciet  &  me* 
tieturi  quod  in  Vidorio  8c  Turnebo  j-  quia  videam  in  Pal.  quano 
talem  leftionem  natam  cx  librariorum  negligencia.  habec  tamea 
Wl.  ccic.  icem  S.  Vift.  &  Fabr./4ci«r  &  emetietur,    Idem. 

77*  Scita  femt  in  popuUrum  in^itutit,}  Sufpicancur  quidam  fita, 
^  eo^em  modo  nofter  alio  loco  hujus  operis  ,  multa  pertuciofe 
fiifiumur  in  fapulif,    Schcffer. 

Cc^  C9€  et€  c  I  7%.  Vf 


\ 


3;iS  De    Legibus 

Tirrutes  &  viu',  cuae  cxn^cat  tb  ingcnns  ,  judicabaB^ 
t'jr?  aa  ea  e::^  ijtrr  ?  honfr^  Ac  taipiai  non  ad 
ratuara  lefnT:  ncccrc  crlrr  cuod  ImdaLfaOc  bonumeft, 
1:3  fc  hibrar  qaoa  lacicrjr  cccc^e  cft.  ipfom  cniiB  bo* 
r::ai,  *J  noa  cfl  opiii:oni>as,  fcd  natiffa.  nam  ni  ita 
cfict  ,  beati  cuoc^ic  oris; onc  ciTcat.  qao  qoid  did 
po::rit  £u!::us/  cuzrc  cj.ti  &  bocam,  &  malum  Datura 
ju-iicctur,  6c  ca'  6nr  pnndpia  narorae  :  ccrtc  h<»icfta 
quoquc  &  turpia  ^mm  ratione  dijiiclicaada  &  ad 
naturam  rcfcrcada  fimL 
47  Scd  pciturbat  nos  opinionam  Yarictas  hoiniiiaBiqiie 
^'  **  difrcniio :  &  quia  non  idcm  contingjt  in  fcnfibus ,  hos 
natura  ccttos  putamus  :  iUa ,  qux  abis  iic  ,  aliis  fccos  , 
nec  iisdcm  fempcr  uno  modo  videntur ,  fida  eflc  did- 
mus.  quod  cft  lottge  alitcr.  Nam  fcnfus  noftros  nan 
parens ,  non  nutriz  ,  non  magifter  ,  non  poeta  ,  non 
lcena  depravat ,  non  mukitudinis  confcnfos  ^  abdocit  a 
Tcro.  Animis .  omnes  tcnduntur  infidiae  ,  vei  ab  iis , 
quos  modo  cnumcraTi  ,  qui  tcneros  &  rudes  cum  ac- 
ccperunt  inficiunt  ,  &  fledunt,  ut  volunt:  vd  ab  ca, 
quas  pcnitus  in  omni  fenfu  impUcata  infidet ,  imitatnz 
boni ,  voluptas ,  maiorum  autem  mater  omaium.  cojos 
blanditiis  corrupti  ,  quae  natursi  bona  funt ,  quia  dulce* 
'     dine  hac  &  fcabie  ciirent ,  non  ccmimu^fatis. 

*  XVHL 

t2.  N9*  ingenU \mviHmn  i,  &c,')  Hanc  locum  panim  icripturxYe* 
teris  veftigiarecutus,  parcim  vocibui  aliquot ,  qus  iao  locamor 
t  je  fuerant ,  in  ordinem  xedadis  ,  in  integrum  reftituu  quo  HSto 
In  facilem  dc  planum  rcddidi ,  uc  (ine  incerprere  ac  do^oce  intd- 
ligarur  :  unum  prsterea  defidero,  ut  pro  raii§n$^  legatar  ,  «fimh' 
nf.  inftk  deinceps,  priorem  negationis  paiticolam,  qubcli^xat  fo* 
pcrvacan«a>  delevimus:  alteram,  immotam  acquc  intaftao»  faa 
JOCO  reliquimus.  Lambin.  N*s  ingmtA  jmiefiw»  ^  im»  stem  &c} 
Lamblnus  heic  mir^  ludit  de  corio  Ciceronis.  Quod  nos  repr»- 
ftntamus,  nitituraudloritate  Vtftorii,  quam  amiqutslibrfs  fa&cor 
tstarn  affirm^ivit  Turnebus-:  cui  quts  fidem  deneget  ?  Cneter,  Sdr 
licec  Lambinus  ita  edidit  :  Not  ingentA  )nvent$n$  m»  wMiem  ,  fed  md- 
$mga  indicAmns,  cnr  non  item  ab  ingenitn  natnrd  virtmes  ir  «>>>«,  f«M 
mjinnt^  nk  in^eniis  jndicnkimm  l  ^n  ea  a/iter  ^tuun  boi    " 

%i,  Non  efi  opinionibns  Ttd  natnra.]  Sic  etiam  omnes  [- 

UclmiNni.  valg^t A  nu^  in  ofinionihnsfid  in  naiura:  e 

Aldus  fenior.    Crnter, 

I4.  .Alfdncit  4  vero  :  animis  omms  tendmitwr  *  ^      .,_  % 

hc  Tiirnebus  publicarunt ,  ahdmeit :  at  veroL  eutimii  nmt    '  ' 

f^  mKl  Boftxi,  nihi^  (amea  muto^   Idem^ 


LiIBEX       PrIMUS.  3319 

XVIII.  S  E  Q^o  I  T  u  R  ,  ut  conclufa  mihK  iam  haec  fit  48 
mms  ratio  ,    (id  quod  ante  oculos  ^ex  iisell  ,  quseo  efteziii 
U6tn  funt)  &  jus,  &  omne  honeftum  ,  fua  fponte  cffe^wA. 
ixpctendum,     Etenim  omnes  viri  boni  ip^am  aequita- 
cm  &  jus  ipfutn  amant,  ncc   eft  viri  boni  ,  errare  & 
Higcre,  quod  per  fe  non  iit  diligendum.    Per  fe  igitur 
Bs  eft    cxpetendum    &  colendum.    qu6d  fi  jus  cft  : 
?tiam   juftitia.     ^^fic  in     ca   reliquae  quoque  virtutes 
>er  fe  colendae  funt.    Quid  ?  liberalitas  grataitane  eft  , 
II  mercenaria  ?  fi  fine  praemio  p  benigna  eft  ,  gratuita:  p  benigiiui 
i  cum  mercede  ,  condu<lta:  ncc  eft  dubium  ,  quin  is  ,^*^» 
|Ui  liberalis  tenignusve  dicitur ,  officyim ,  non  frudum 
equatur.    Ergo  item  juftitia  ^fi^nihil  exprimit  praemii ; 
lihil  pretii.    per  fe  igitur  cxpetitur.  eademque  omnium 
rirtutnm  caufa   atque  fententia  eft. 

Atque  ctiam  fi  emolumentis ,  non  87  fua  fponte  vir-  49 
:us  cxpetiditur  ,•  una  erit  virtus  ,  quae  malitia  redHffim^ 
Jicetur.    tJt  ehim  quisque  maxim^  ad  ftium  commo- 
dum  refert  quaecumque  agit ,  ita  minim^  eft  vir  bQnus; 
ai »  qui  virtutem  praemio  metiuntur  ,  nullam  yjrtutem,  P.CLXVl* 
iiifi  malitiam  putent.    Ubi  cnim  beneficus,  fi  nemo  al-      ^ 
terius  caufa  benign^  facit  ?  ubi  gratus  ,  ^^  ft  non  eum 
ipfum  cemunt  grati  cui  referunt  gratiam  ?    <i  ubi  illa  q  tibi  ulU 

fanaa^*^. 

tr«  SicineaJ]  Hsc  vetus  &  booorum  Ubroium  fciiptura.  eft, 
eftque  hxc  fencentia  plane  Stoica.  j^am  Stoici  in  una  viiture 
Qttm  leliquas  ineife  cernique  cenfent.  Sunt  enim  virtutes  ipfae 
uter  (e  colligatac  &  implicatse,  6c  qui  unam  habec  leliquas  haber. 

86.  Mihil  tsepfimit  prdmii.  ]  Sic  PaL  quaic  Fabric.  editique  ^ 
Turnebo.  va]gskt^  ixpetit,  Gruter.  Nihil  exprimtt,]  Id  eft  e^^tor- 
qoet,  pisBmuicilicet  caufl.  non  inteliezerunt  vulgo  hoc  vocabu- 
*oin,  itaqueex  eo  fecerunt  expetit,  Nofter  in  Oxat.  proQuinr, 
^«ri^uindinn  eft  invito  atefue  ingratiis  ,  ^«wi  non  deiet  ,  eripieudnm 
«t^  exprimendnm  ejl  de  fartnitis  omnibus,     SchcfFcr» 

«7.  StsA  J^ontevirtus  expenditur.  ]  Eft  a  Vidojii  editione,  cui  ac- 
^ic  Turnebiana  ,  nifi  quod  ea  fnapte.  Minus  rede  ;  quod  inde 
coUtgo  quod  mflr.  noftii  quatoorexhibeant  folum /M<»p;« ,  nonetiam 
ffente^  tanquamfiutraquevoxconflataeirctin  unam.  wulgg,  Juana' 
ttsra.  virtus  expetitttr,     G  ruter. 

1^88.  St  nonti^  ipfnm  cemunt  %rati  cui  referunt  gratiam  .?]  Eft  \ 
ri.-^  «-rtr.  iabr.  expreflitque  Aldus  Nepos.  nCque  lecedunt 
Viftorios  aut  Turnebus ,  niii  quod  ii ,  ipfi  cernunr,  Jibet  S.  Vi- 
wOlis  habet  tantum  :  fi  non  eum  ipfi  cetnunt  gr  iti  ?  ubi  illa  ^c» 
*nte  cufi  ,  tum  ipftm  ,  tui  rtftrunt  %ratiam  ,  ipfi  QtrnHnt  grati  i 
viotct, 

Ccc  eet  ese  t  S  99»  N^m 


3320  D  f,    Legibos 

Anda  amidtiay  fi  don  ipfe  amkus  per  fe  amatnttiMi 
pedore ,  ut  didtur  ?  qui  etiam  deferendqs  6c  abjida- 
dus  eft ,  defperatis  emolumentis  &  frudibus.  qBO  qoil 
poteft  dici  immanii|s  i  Qu6d  fi  amidtia  per  fe  coleD(h 
t&f  fodetas  quoque  hominiim  ,  &c  ^qualitas,  8cj# 

fotia  9  per  fe  expetenda.  Quod  ni  ita  eft »  omDisq  jdi- 
tianuUaeft.  id  enim  injuftiifimum  ipfum  eft,}uftida 
mercedem  quaerere. 

XIX.  Q  u  I D  ver6  de  modeftia  ,  quid  de  tcmpcBB- 

'  tia  9  <}uid  de  continentia ,  quid  de  verecundia  ,  padore 
podiatiaque  dicemus ?  infamiaene  metu  ^noneficp 
tubntes:  an  legum  &c  judidorum  i  Innocentes  e^ 
Sc  verecundi  funt ,  ut  bene  audiapt  t  &  ^  rafflores 
|x)num  colligant  i  9o£rubefcunt  pudid  etiam  ioqni  ^ 

I  pfl- 

t9.  Nen  tfpt  petttiman,']  Sqperioribus  omnibiis  petoUmiimfl^. 
ponk »  qox  eft  hominam  liainodeftoium  ,  iotefflpenntioiD  i  ^ 
continenciiun  ,  ioveiecandoium  ,  impudeotiam  •  poftieino  iiDpi' 
«licomm.  Sic  de  Finib.  lib.  ii.  hunc  locum  tiadat,  J4m  ^Hf' 
/  modefiUf  /i  pudicitU  y  fiimo  verbo  temperMUi^  pOM  Mt  iv/miI 
imetm  tegrcehnntHr  ,  nen  fanSitdte  fe  tmiuntur  fM ,  (fM»d  sdnltmiah 
^mdfit^ritm  ,  ^  lihide  fe  nen  prerifiet  dc  frejiciet  ,  ««  *^ 
time  pr9p9fi$A  ,  ^m  impunitate^  atU  licentia,    Tuioeb.!  . 

90.  Britbefcum,^  Quod  pudoris  eft,  Pudici  autem  fiioe ,  qoi  n^ 
Km  attatis  fmendum  abutendumque  aiiis  non  pamitcuBt.  NflB 
impadici  funt  qui  mulid>iia  patiuntur.  Id  ex  Ula  Saloftiidi^^''^ 
intdiigi  poteft  :  Scia  fmjfe  mnnMiles  ^m  itA  tjcifiimtrmt ,  piwf^ 
fem  tfnd  domttm  Catiiins  frequentakat ,  partim  honefie  pitdiatiemm 
kiijfe,  £t  mox  :  fjmd  enim  f  pefiitmm  eos  fuia  fiitpre  srettuir ,  ii' 
femia  mettt  pudicos  dieere  f  hex  autem  Scatioia  ininipQdicosaK 
lata.  In  Hbio  fcripco  iic  legituc  :  Pitdici  etiam  le^ui  de  fudi^ 
SuQncor  hcunam  efle  ,  locumque  de  pudicitia  deefie,  uc  fop^ 
«unicicia  locus  fcribebatur.  Ac  fortafle  bujus  loci  mucilaofiic^r 
isrit.  quod  aliquid  obicoeoius  hic  Cicero  dicebat.  Tumehu.  O^ 

fd»t >  erubefcmt  pudici  etiam  U(fui  de  pudicitia.^  Sic  Viftoiiaol» 
reniebiana }  neque  aliter  membianx  S.  Viftorts,  qoamipH 
SDelioie  foifan  politu  ^  de  pudidtia  le<fut\    nihii  hac  leftionec^ 
tius  i  ot  nibil  ineptius  Lambiotanl.    Ek  pocioc  eft  Fal.  ^* 
€»liiganty  efuhefeunt,     Fudet  jam  totfui  ^fmd  pudicitia  ^.  ^c»  ^^  \ 
fiierit  drM-tcoTrifvit.    neque  aliccc  tectios  aoc  Fabiiciaoas ,  qn» 
«inodii,  ie^ui  de  pudicitia,   recib  ?o!gaca  habebat :  eru^aut{^\ 
fudet  impudica  lecfui,  ^c,  Giutei.     Erubefcunt  pudid  etia,    '  vi^^' 
fudititia,']  Repete  to  er^e  tx  fuperioribos  ,  nifi  mavis  c      vai^ 
ietitentiam  hic  iofeice  ,  quaii  dicac  ,  adeo  I  t ,  K 

niborem  coUigaot ,  ut  ecubercaoc ,    etiam  >  ^ 

«^oontur.    Expudoie,  feu  luboie,  qui  metu  nulio  im      nj^ 
f  eft ,  fed  a  natuia  ipfa  oritur ,  coUigtc  de  pudicttia ,  ^ 

liecaala»  iUam  quoqae  caiftcxe  ju)llo  cx  mr»     "        o<^' 


K 


Lr.X  D  E  R     P  R  IM  U  S.  332I 

b£dtia«   9*  ac  me  mmis  iftonxm  philQfophonvn  pu- 
t,  qai  nuUum  vitium  vitare»  niii  judicio  ipfo  ^nota^r  maiat-^ 
m,  putant.  tum4/iV. 

Quid  enim  ?  poflumqs  eos ,  ^qui  a  flupro  arcentur  ^i 
Gimiac  metu  ,    pudicos  dicere  ,  ciim  ipfa  ^^infamias  quifto- 
opter  rci  turpitudinem  cpnfequatur  ?  nam  quid  autpro«^v. 
iaudaririt^,  aut  vituperari  poteft  ,  ii  ab  ejus  natura 
ecefferis  ,   quod  aut  laudandum  ,  aut  vituperandum  t  recefle- 
ites  ?   an  corporis  pravitates ,  fi  erqnt  94  perinfignes,  nt  Ttmuk^ 
ibebunt  aliquid  offenfibnis :  animi  deformitas  non  ha-  ^  *^^*^ 
:bit?  cujus  turpitudo  ex  ipfis  vitiis  fadUim^  percipi 
vtcft.    quid  enim  fcediqs  avaritia  ,  quid  immanius  U- 
dine,  qi;id  contemptius  timiditate ,  quid  abjedtius  tar- 
tate  6c    ftultitia  dici  poteft  ?  Quid  ergo?  eos  ,  qui 
Bgulis  vitiis  excellunt ,  aut  etiam   pluribus ;  propter 

damna. 


nbefcniic  loqoi  de  «idicitui  I  Nempe  quxa  pndicitia  propiic  lo-* 
Btndo  inteiUgitut  de  coipore  ,  cum  funt  incorrupta  oc  inviolata 
wmbra,  qmr  honefte  nominati  nequeunt.    Hoc  modo  Ovidius 
I       ■  Nmils  repardbilu  Mftt 

Lsfa  pudictus ,  deptrit  tlU  fimel.  Schefterus. 
9U  ^  me  nimis  ifiorttm  phiUf^phwum  pndet,'^  Egiejgi^  hunc  lo^ 
ttn  coriexi  es  Pall.  meis  &  Fabriciano.  islim  enim  cub  •  ^c  mt  ni» 
ititm»  ifi^rmn  Phii,  Viftorius  abjecetat  nimirum  ^  neque  comparet 
icodiceS.  Vi&oris.  cohsxent  hzc  ^um  fuperioiibus  3  neque  qnid* 
oam  deeft ,  nt  videbatnr  Tnrnebo.  G.n$ter, 
Si.  Infamia  prvpter  rei  twrfitudinem  ctnfecfuatur.^  Vidorii  editio 
^idtntm^  neqoe  aliter  S.  Vi^oris  volnmen ,  aut  Fal.  teit.  reftac 
Unen  alteram  in  ceteiis  noftiis.  Gruter,  Cum  ipfa  inftmia.}  Hzc 
bfcnra  iiint.  Quid  enim  vult  illud  ipfa  ?  Kum  ad  infamia  referri 
tbet  \  habebit  ergo  quandam  emphaun ,  quam  hic  difficulter  in- 
iUigo.  Mallem  ego  leferre  ad  Hupra,  Seafus  eft :  non  poifunt 
Htaii  ftupra  pioptei  infamiae  metum  »  quia  piius  fa^a  funt  ftu- 
n ,  ea  deinde  notata  infamia.  Kotata  cigo  iniiamia  >  noi^ 
nbd  ante,  qu^m  fieient ,  decietum  quoddam  notanda  ftatuiftct» 
id  quod  ptopter  natuxae  itix  tuipitudinem  infamia  fequeietui. 

^93.  Landari  rite  aut  vituperari  potefi.  ]  Ita  feib  ploteaiii  noftii» 
ifiquodquart.  &  Fabe.  iaudari  a  te,  Turnebus  induxit  c  mfll  tat^^ 
■»'*,  Tite,  aut  vituperare  petes.  non  fequor.  Grtrter, 
94.  Perinfijptet,'}  Signo  &  vitio  corporis  notabiles.  Unde  infignes 
t  infigniti  dicuntur  interdum  ,  quibus  aliquid  depravatum  eft  ia 
<^tpore  ,  6c  defoime  lib.  iii.  de  Legib.  Infixnit  eui  defermitatem 
•rr»    Flautus: 

Ea  mihi  infignitet  pueres  pariat  pefie^  : 

^f$t  ven^m ,  am  vaigumy  aut  cemptmim  enffpstum  9  em$ 

'  (fTttbMm.     Tuiocbus,  / 


332.X  DeLegibus 

'•  B5     damna»  aut  detrimenta,  aut  craciatas  afiquos^ 

cflc  dicimus ,  an  propter  vim    turpitudinemque  viiio' 

lum  ?  quod  item  ad  contrariam  laudeniin  virtotem  £• 

ci  poteft. 

^2     ▼Poftremo ,  fi  propter  alias  res  virtus  expctitur ,  uj^ 

V  Namfi  lius  cfle  aliquid ,  quam  virtutem  ,  nccefle  eft.  Pecs- 

x  valct      ^>^"^ne  igitur  ?  an  honores  ?  an  formam  ?  an  «Talich 

siiiU     '     ^iiicm?  qu2B  &,  cum  adfunt , perparva  funt;  &,qtiiiii 

diu  affutura  fmt ,  certum  fciri  nullo  modo  poteil  u, 

(quod  turpiflimum  didu  eft)  voluptatem  ?  at  in  ea  <]«■ 

dcm  fpernenda  6c  repudianda ,  virtus  vel  maxime  ax* 

nitur.    Videtisne,  quanta  feries    rerum    fentcntiannn« 

queflt:  atque  ut  t%  alio  alia  nec^tuf?  quinlabditr 

longius,  nifl  me  retinuiflem. 

j  nnm  XX.  Q.  Qu5  tandem  ?  libenter  enim,  frater,iii 

iftaoiat.    iftam  orationem  tecum  prolaberer.    M.  Ad  finemlio- 

*'*'•  norum  ,  quo  referuntur  ,  95&  cujus   apifcendi  aifl 

'    funt  facienda  omhia :    controverfam  rem  ,  &  plcn^ji 

diflenfionis  inter  do<ftiflimos,  fcd  aliqtiando  taipcnjodi- 

53candam.    Att.  Qui  iftuc  fieri  poteft  ,  L.  Gcllio^or- 

tuo?  M.  Quid  tandem  id  ad  tem  ?  Att.  QuoniainA- 

thenis  audire  ex  9^Phaedro   raeo  memini ,  GcUium, 

%  procon-familiarem  tuum,  ciim  «  proconfule  ex  praetura  in  Ga- 

iiil  Mii,     Qi2iVCi  veniflct,  Athenis  philofophos,  qui  tum  crant,iaj 

•      locum  unum  convocafle,  ipflsque  magnopcreaudorcmi 

fuiffe  ,  ut  aliquando  controverfiarum  aliquem  iacerc*; 

modum.    quod  fi  elTent  eo  animo ,  ut  nollcnt  aetatcm 

in  litibus  conterere  ,  97  pofle  rem  convenire :  &  ^vd 

pperam  fuam  ijlis  efle  pollicitum  ,  fi  poflct  inter  coi. 

at' 


9S.  Bt  fnm  apifiwdi  cdufA,]  Eft  \  Viaorio.  nam  Tnrnda 
ikfeijcindi,  prius  publicati  vcibum  iUud  non  habcbant,  ncqueexttf 
m  Paj.  tert.  nam  quart.  afdendi,  Fab.  afcendi,  Qruter. 

95.  Ph^dro.}  Phaedrus  Philofophus  Epicurcus  fuit ,  quem  cDft 
Attico  Ciccro  audivit,  Cic.  lib.  i.  dc  Finib.  Niji  ti^  Pbddrm,i^ 
^Hom  »  mentitHm  ,  aut  Ztnonem  frutas  ,  ^ttorwn  mrum^ue  iW»«t 
€um  mihi  nihil  fane  prater  fedulitatem  probarent  ,  omnes  mihi  Epiet' 
fi  fententia  fatis  nota  'funt  ,  otqHe  eos  ejuos  nominavi  CH  "'  *  *•" 
ftro  fre<jmnter  andivi  :  cum  mirarotur  iUt^^uidim  utrur  '"* 

atetem  etiam  amaret.     Turn^. 

97'  Pojferem  conveHire.'^    Forfan  interferendum ,  f^-u       ^ 

convenire.  nam  cft  in  Pal,  quait.  c«»»,  in  tcrt.  cmm  «.  in       *•* 

tvtv.  aliquid  latet  aut  vidcntux  niQX  e^^pungendi* '  ^  ^"^ 

sii^uid  mvenirc,     Gxuteit  „. 

016 


L'I  B  E  R     P  R  I  M  tr  S.  3315 

iqald  cbnvenif e. '  M.  Joculare  iftuc  quidcm" ,  Pom-    - 
Dni,  &  i  multis  faepe  dcrifum.    fcd  ego  plan^  vellem 
te  arbitrum  inter  antiquam  Academiam  &  Zenonem 
itum.    Att.  Quo  tandem  iftuc  inod5  ?  M.  Quia  de     pji^; 
una  folum  diffident,  de  ccteris  mirifice  congruunt.CLXvit 
tt.  Ain  tandem  .^  «una  de  re  eft  foliim  diflenfio?    M.  54 
ux  quidem  ad  rem  pertineat,  una:  quippe  ctim  anti-a  unanecft 
li  omnes ,  quod  fecundtim  naturam  effet ,  quo  juva-  ^'^- 
mur  in  vita,bonum  q^^  decreverint:  hic,  *> nifi quod ^  niWl » 
jncftum  cflet  ,  98nihil  putarit  bonum.    Att.  99  Per-°*"  *'"•' 
irvam  ver6  controverfiam  dicis ,  ac  non  cam ,  quaa 
rimat  omnia.    M.  Probe  quidem  fentis ,  fi  re  ,  ac 
3n  verbis  difiiderent. 

XXI.  Att.  Ergo  aficntiris  Antiocho  familiari  meo 
lagiftro  enim  non  audeo  dicere)  quocum  vixi,  &  qui 
tc  ex  noftris  paen^  convellit  hortulis,  deduxitque  in 
.ademiam  perpauculis  paflibus.  M.  Vir  iftc  fuit  ille 
juidem  prudcns  &  acutus ,  &  in  fuo  genere  perfe- c  q«»<J«m 
us,  mihique,  utfcis,  familiaris  :  cui  tamen  ego  af-jT^-"** 
ntiar  in  oipnibus ,  necne ,  mox  videro  :  hoc  dico  , 
>ntroveriiain  totam  iftam  pofle  fedari. 

Att. 

9t.  Hic  nibil  nifk.  ^ttod  hmfittm  ejfet  i  putAverit  bonum.']  Vcl  fic 
gendum  ,  vd  ,  Ut  ?ulgb^,  */<;,  nifi  ^md  honejlum  ejfet  ,  nihii 
^'  bon,  Nam  quod  Turnebas  ,  ait  negantem  vocem  nihil^  abeife 
veteribus  libiis ,  neque  defiderari ,  nugas  agit.  neque  me  movent 
^ta  e  Columelia  &  Solino  exempta  ,  quia  funt  mendofa. 
fmbin,  Nihil  putArit  ^num,]  Vox  nihil  abeft  miT.  nofiris  qua- 
^i  >  Sc  veio  non  admiiit  Vi^orius  ,  indicavitque  Tyrnebus  noji 
{nofci  \  libro  fuo  veteri.  8c  iic  interdum  loqui  antiquos  ofieodic 
templis.  Confulatur.  Grnter.  De  quibus  tamen  eeiam  infpici 
QiTunt  paterna  ad  Livium  xxxiv,  1$.   Gronov,     Nihil  pntarit  bo^  ^ 

*f»»]  Sicie^e:  in  veteiitamen  libro  iine  negatione  legitur  niji 
^dhonejlum  ejfet  y  putarit  bontm  ,  ac  fic  interdum  f^riptores  lo^ 
fn)ntui»  ColumelUyqm  magis  etiam  propttr  hos  cafus  nifi  vaUdiJjimM, 
*€  non  comprehendatur  hyeme  novaejue  progenie  repleatur  nwnerus  ,  id 
P ,  folum  vel  non  nifi.  Solinus  :  &  carinis  ita  tenaciter  adcorpord~ 
f.  i  ut  nifi  ttbrafa  parte  ligni  feparetur  ,  id  eft ,  nan  nifi»  Turneb. 
i>p.  Perpatvam  vero  controverfiam  dicis  ,  ac  non  eam  <jMa  dirimat 
"W"*.)  Ledio  contioverfa.  nam  edidic  Viftorius  ,  Parvam  vero 
JHr.dicis.  At  nona  ^au4  dirimat  omnia,  Turnebus  adhaeret  vulgato, 
ifi  quatenus  lepofuit parvam ,  quomodb Sc  IPal. tert.  at  eoimquart* 
fparum  vero  controverfiadicis,  Cic.  y4u  non  eam  ^U£  dirimat  amnia, 
'  Viftotis  liber  :  Perp,  i/.  contr,  dlcis  ac  nofam  omnia  qu^  dirivat 
itn/4.  ujxdc  Gulielmios  coojicit ,  ae  non  eommuaia  quadiribathmnia^ 
iWtW,     . 


'55     Att.  «Quin  iftuc  tandem  vidcs  ?  M.  Qnla,  fi,  m 
Chius  Arilio  dixit»  ^folum  bdhum  effe  diceret,  qaod 
honeftum  eftet »  malumque »  quod  turpe  ,  ceteras  ttk 
omnes  plan^  pares  ,  ac  ne  minimum  ^uidem  ,  utitei 
adeflent  ^  an  abeiTent ,  interefTe :  vaTde  a  Xenocrate   Sc 
Ariilotele  »  Sc  ab  illa  Platonis  familia  difcreparet,  eflct- 
que  inter  eos  de  re  maxima  »  &  de  omni  vivendi  lar 
tione  diflenfio.    Nunc  vero  ciim  decus,  qood  antiqa 
fummum  bonum  elfe  dixerunt ,  hic  folUni  bonuih  ^x^ 
itcm  dedecus ,  qaod  ilU  fummutn  malum  ,  hic  folum ; 
dvaltt.     divitias,  <^  vahtudinem ,  pulcritudinem  ,    commodas  ics 
Wif.         appellet ,  non  bonas :  paupertatem ,  debilitatem  ,  doio» 
rem  ,  incommodas  ,  non  malas :  fentit   idem  ,  qaoi 
Xenocr^ites ,  quod  Ariftoteles :  loquitnr  alio  modo.  Ex 
hac  autem  non  rcrum  ,  fed  verborum  difcordia ,  con* 
f.  B«    troveriia  nata  eft  de  finibus :    in  qua  3  quoniam  ufacv^ 
pionem  xii.  tabulas  4inter  quinque  pedcs  SefTe  vc^iifr' 

HIQty 

t.  Sl»iH  iftut  tandtm  videk ;]  Bfl  a  Viadrii  editiont ,  ad  a4- 
ftipaUnix  Eabrtcianus ;  etiam  Fal.  quan.  nifi  quod  is  pneteiea  ^ 
$4»dem  ne,  Gruter.  Hmin  Schetfeio  videbatui  oitum  ex  compesAo 
iciipturas ,  quare  ipfe  tfmnam  legebat. 

Z.  6ol»m  bonmniffi  diceret  ^  tjuod  hone/fmu,}    Fall.  nofiris  y  ktm 

Gnlielmianis  non  adeft  illad  dicerety  habetqoe  qaait.  ac  Fabr.  efni 

infta  quoque  intereffet ,  pio  interejfe,  dc  qbt  fcriptura  delibcRat 

^'  qdibus  plufculum  eft  otii.  Gruter.    Selmm  kenum  effe  diceret,}    lilod 

diceret  abeft  a  plerisqne  vetcribu^ ,  in  quibus  legitui  effh  ,  &  mox 

wterefet,    Puto  fcripfiiTe  Noftnim  ,  ^»'4^,  ut  cbius  ^rifi^  »  dixit 

5  felmn^  honwm  effe  ,  ^md  boneftmn  effet ,  &  poftiemo  eAeffcntj  intertffe, 

f  Vitium  exea  natum',  quia  to  diicit  refeiebat  ad  pioxiinimi  Ari- 

fto  »  hinc  mox  alii  ez  effe  fecerunt  effet  «    alii  adjecenint  elicertt, 

To  ^fWrnOntam  ad  Ariftooem ,  quam  Zenonem  tefiene  ddb^mm, 

i  de  quo  ab  ihitio  locutus  eft.    Scheffer, 

3.  Sluoniam  ufmupionem,^  Hunc  locom  Alciat.  ita  cz  Aggaifl 
Vrbico  &  Julio  Nypfo  declarat :  Lege  xti.  tdbieidr.  cAmtmm  erM ,  m 
imer  vieinoTMm  prndia  conftitutts  finibm  ,  qinn^ue  pediem  ffMtimm  iv 
iinqmeretur »  qua  ire  ,  i^ere ,  uterque  dominus  poffet  ,  item^m  ta  cvr- 
emnverti  arAtrum  pojfet,  Id  fpatium  ufucapi  eadem  Iq^  prabibcbt- 
tur  :  deinde  poft  Decemviros  lata  eft  lex  Manilia  ,  vel  MtiniiiJ, 
ut  in  Hbris  fcriptis  leperio  s  quac ,  quoties  de  his  quinque  p<  liboi 
controverlia  ellet ,  eligi  arbitrum  agrimCnfoiem  ant  fini  >rem 
juiHt,  qui  fines  eos  legerist  &  tonftitueret.  Ultra  vero  <  iqne 
pedes,  quoniam  lis  non  finalis  fed  propiicratis  eft,  Frxro  eon- 
das  erat.  Locus  aucem  eft  cx  ambiguo,  de  Fiaibus  a —  a  Cc 
bonoium.     Turnelms. 

^  imraqmnfuepedes.}    Inter  tjuinqme  pedes  ejft  voluer^.^.        ripri 

libri  habcnt:  Aldatos  ntimrum  piobat »  ieiit  m^rit-  fus , 


1»L 


imt  i  4epafci  veterem  poffeifionem  AcadembB  ab  hoc 


acuh 


nsmbMeverUfiuit  4g  ttntr^tftrfist  i^Kihim  :   i»  Hgwt  contrwtrfid 
i  finkimM  conditttnisy  qHofies  inter  dm»  fimruvt  ttrminit  wiintifH 
m^  alisfi^  fectindnm  Itgem  Manilidm  vel  Mamiliam^m  reperio, 
mra  «luinque  pede»  agitur.    Scd  intra  qulnque  pcdcs  cft  controvci- 
U ,  cum  dc  illis  quinqae  finalibus  pcdibus  lis  cft  :  Intei  quinque 
«dcs ,  cum  dc  polTeffione ,  prsdio ,  agto ,  inrci  qainquc  pcdcs» 
d  cft ,  iotci  Itmites  Claufo,  lis  cft.    Nam  nuoc  agitur  de  poficT- 
iooe  8c  flindd  Acadcmix,  qaem  Zcqo  ofacapeic  conatui..   Bieor 
uo  eoim  legc  xii.  TaboL  fundus  ufucapicbatui  :  huUo  tcmpoie 
ifucapiebantui  limitcs  quin&m  pedum  :  ctiam  fi  quis ,  veibi  gia- 
ia  liiQitem  yiginti  annis  acaaet  8t  fcviflct.    Quod  afFciunt  de 
{olonis  legc,  hunc  locum  non  illuftiat.  intra  &  velnerunt  ^ltf^ 
i^codcffl  lcnfu  accipi  potciit.  Tumekut.    Inter  ^nin^ue  pedet  efi 
i/elMermu,'}  Haud  fccus  cditi  omncs  antc  Viftorium  ,  is  publicavtc» 
*^f^  ^.  t'  fJT^  nolttentnt  5  quomodo  lcgi  volucrat  Alciatus  j  cuju* 
rationcs  ex  Aggenio  vidcantui  tit.  Cod.  Finium  icg.  noftr*  fcii» 
Ettane  acccdunt  Pall.  &  codcx  S.  Vidoiis ,  item  Fabiicianus  ,  iin& 
&  Turncbi  vetcies,  qui  item  confuiatui  hoc  loco.  Grttter.    intrA 
ptintfue  pedet  velHerttnt.]    Ita  habcnt  libii  omnes  ,   contit  quo$ 
Viftoriias,  Alciatus  ,  alii,  nelmrunt,    Puto  veluerunt  cffc  rcftunou 
Nam  fi  nolucrunt  illac  lcges  ,  quid  ita  fcquitur  ,  dtpnfti  nen  finf 
r^ti  An  potueiunt  fiacre  contra  lcgcs  ,  aut  altcr  depafccrc ,  lc- 
^bos  hoc  prohibcntibus  }  Futo  ego  ,  duplicem  fuifle  cootrovec* 
«am  dc  agris  ,  altecam  attingentem  folos  fines ,  alteram  ,   pac* 
ten  eorum.     Finium  controvcrfiam  ,  cum  quacretur  de  fpatio,  / 
quinquc  pcdes  non  cxcedentc  latitudine  fua.    Aliam ,  fi  de  fpatia 
majoii.    la  hoc  quinque  pedam  fpatio  ufucapionCm  conceifiife 
Itges  daodectm  tabularum  ,  non  in  majori ,  ac  proptcrea  fiiifle 
0pas ,  uc  qui  ufucapione  fines  fuos  nollet  amittere  ,  pcr  concio* 
wcifiam  dc  finibus  icgundis  jus  fuum  tucrctur.    Hoc  ita  ft  habc-* 
«S,  colliffo  CJI  Conftituiionc  Conftantini ,  quac  cxtat  in  Codice 
TheodQL  his  vcrbis :  CK/iff/i  metihusjr  machinit  amputatit  finalibus 
Jttriiis  omnem  medum  ,  ^uem  prafirihimus ,  ac  de  eo  tantum  fpatio^ 
bee  tfi  pfdum  ^uimjue  ,  tfui  tieteri  jure  prafcripti  funt ,    fme  ohferva^ 
tionetemptit  arbitrot  juffimut  judicare.    Quod  fi  fola  in  Controver^ 
fi^  veniant  9  felenniter  jutiicare  cegnofcas.     Oftcndunt  utique  hcc 
vcAa  fiiifli  pixfcriptionem  illorum  quinque  pcdum  veteri  jure^ 
qnod  ego  acdpio  de  Icgibus  duodecim  tabularum  ,  cxrftimoquc,» 
poftea  jus  illud  irarautatum  pec  lagcm  iftam  Conftantini  5  quia 
nominatim  dicit  arbitros  dcbcic  judicaic  ,  fme  obfervatione  temperst^ 
pi^cnpcioncm  firmantis  ,  quod  nimirum  anie  faciebant  fequcn- 
*«  leaem  xii.  tabulaium.    Mamiliam  autem  legcra  cenfco  pei- 
mififlfe  arbitros  in  difceptatione  de  finibus  ,  de  quibus  arbitns  nil 
trai  dcfinirum  lcgc  vcteri.,    Habct  alia  Goefius  in  Notis  ad  Agti- 
menforcs  pag.  189.  fcd  h«c  verbis  Ciceronis  convenicntiflima  vi- 

dcntux.    Scheff,  .    ,    .        ri       -. 

i.  £f,^  voluerunt.}    Keeth  ,    noluerunt ,  lcgit  Junsconfultomijl 

f  rinccps  Mciatus  ia  UbcUo  dc  quinque  Fcdum  Fi«fcnpuo»c.  K 


acuto  homine  non  finemus;  nec  ^Mamilia  lcge  fingoiSj 

7fed  ex  iis  tres  arbitri  fincs  rcgemus. 

56     Q.  Quamnam  igitur  fcDtentiam  dicimus  ?  M.  Reqmii 

placere  terminos ,  quos  Socratcs  ^  pegerit  :  iisque  parc- 

re.    Q.  PrsBclare ,  frater  ,  jam  nunc  a   te  verba  ufur- 

pantur  civilis  juris  &  legum :  quo  de  genere  exfpe(%> 

c  dubitt-   ^difputationem  tuam.    nam  ifta  quidem  magna  dijudi- 

tionem      catio  eft ,    ut    ex   te  ipfo   faepe  cognovi.     Sed  cari 

^^*        res  ita  fe  habent ,  ut  ex  natura  vivcre ,  fummum  boDnm 

lit ,  id  eft ,  vita  modica ,  9  &  apta  virtute  perfrui  :  aot 

naturam  fequi ,  &  ejus  quali  lege  vivere ,  id  eft ,  nihil , 

quantum  in  ipfo  fit,  praEtcrmittere ,  quo  minus  ea,qiia! 

narura   poftulet ,    coufequatur ,  quod  inter  haec  t^ 

f  virtarem^virtute  tamquam  lege  vivere.    Quapropter  hoc  dijudh- 

MS  c  virt.  cari  nefcio  an  8  umquam ,  fed  hoc  fe^mone    certc  nm 

wwmGl/S^^^^  ,  fi  quidem  id  ,  quod  fufccpimus  ,    perfcdari 

g  naa-  *  '  ^>nuS. 

quani  XXIL 


JUurth» 


pauI5  poft,  Sed  Ms  tres  drbitri.    V,  ManUt. 

€.  Nec  Manilia  gtm  fing,  &cj\  In  VcnctO  hic  loCOS  ,  Ut  Tidctni» 
muko  incegrioi  ita  repeiitur  ,  Nec  Manilia  lege  fing9$li^  fed  exHt 
tres  arbitri  finis  rtgemus.  Camerar.  Msmilui  ^<S'0  Sic  Faibr.  &  SL 
Vid.  item  vet.  libet  Claudii  Puteani :  aUaduntque  liceiz  Td, 
tertil  iii  quo'  Manubia,  vuigati  olim  Manilid,    Grutet. 

7.  Sed  ex  iis  tres  arbitri.]  FalL  his.  S;  Vi&ocis  h££s,  Fabl.  »4 
Vi&orii  editio  exdufit  illud  ,  ex  iis  ,  fuppofBitque  n#^*    veramtr- 

fut^  finxit  Kanconnetus  de  prioie  ,  fed  ex  xii.  tres  «rK  ut  moooic 
urnebus  lib.  iv.  Adveifar.  cap.z^.  quod  ftattm  in  contextomad* 
mifit  Lsfmbinus.  quamben^,  ipfevideiit.  con(ulatuitamen&CB* 
|acius  libro  v.  obfervat.  cap.  2X.  ubi  Sc  piopugnat  emendaciooat  1 
hanc  iEmaiianaiti.    Idem, 

8.  Pegerit.]  SiC  libri  vererCs  ,Md  cft  i  fixerit ,  npdng»  ,  qoody 
iit  ait  Pcifcianus  ,1  pegi  factc  ,  &  pepigii  Factivias,  Tost/Hiamffi 
laruo  in  littore.  Quia  a  padfcor  deducunt,  &  ab  origine  dc  iH^ 
tentia  aberrant.  Nam  hic  de  padiione  non  agitur  ,  (ed  de  tet* 
minorum  pofitione.  Tumebus,  Pegtrit.]  £ft^  Turnebi  iciiptis^ 
nequeiecus  S.  Vi^oiis  libei.  plxteritum  fcilicet  ^  ^a^tnotaxi 
Tiifciano.  cditi  olim,  pepigerit.     Gruter. 

9.  £t  apta  virtute.]    Ita  liabent  libri  optimi ,  qnod  T 
exponic  ,  virttne  perfrui  bonis  modice  fuppeditata^  quod  lateot 
haud  inrelligere.    Quomodo  enim  cohzient ,  bonis  fm^pediuu 
ego  fimpliciter  conjungo  perfrui  viriute ,  non  e^ta  virt 
fenfus  ,  fummum  efle  bonum  ,  vitam  modicam  &  ap 
convenientem  ,  uHbus  videlicet ,  neceflitatibusque ,  non 
tem  nirois  ,  tenuem  ,  fi  quis  peifmatut  ca  >  vinmt ,  h 
CUI&  Viitute.     Schefer^ 


K 


L  f  B  E  R    P  Kl  u  xi  $.  «335:^ 

XXII.  A  t  T.  A  t  cgb  huc  dcdinabam  iicc  >*invitus;  57 
^.  Licebit  alias  :    nunc  id  agamus »  qu6d  coepimus  ^h  iiivftiii 
um  praefertim  ad  id   nihil  peltineat  heec  de  fummb  ^^* 
jalo  bonoque  diffenfio.    M.  Prudentiffitn^ ,  Quintc^ 
icis.    «onam  quae  ^  me  adhuc  di^  funt,  *Q.  Nec   - 
i^curgi  leges,  nec  Solonis ,  neque  Charondae  ,  neque 
^aleuci ,  nec  noflras  xii.  tabulas  ,  nec  picbifcita  defide^ 
3 :  fed  te  exillimo  cum  populis  i  tum  etiam  finguUs 
odierno  fermone  lcges  vivendi'  &   difcipUnam  datu- 
om. 

M.  Eft  hujus  vero  difputationis ,  Quinte  ,  proprium  58 
i  ,  quod  exfpecftas :  atque  utinam  effet  etiim  faculta- 
s  meae!  Sed  profe6l5  ita  fe  res  habet  ^  ut ,  quoniam 
itiorum  cmendatricem ,  legem  cffe  oportet  i  commen»      pj,g, 
atriccmquc  virtutum ,  ab  ea  vivendi  do^ina  ducatur;  CLXviit 
^  fit  ^  ut  mater  omnium  bonarum   artium    fapientia^ 
t :  k  cujus  amore  Graeco  verbo  philofophia  nonaeti 
ivenit:  qua  nlhil  ^  diis  immortahbus  uberius  ^   nihil 
lorentius ,  nihil  praeftabilius  hominum  vitae  datum  eft. 
laec  enim  una  nos  ci^m  ceteras  tcs  omnes  i  tum ,  quod 
ftdifficillimum  ,  docuit ,  ut  nosmet  ipfos  ••nofcere- 
aus:  cujus  praecepti  tantavis ,  tanta  fententia  cft  ,  ut 
a  non  homini  cuipiam,    fed  Delphico  deo  tribue- 
ctur. 

Nam  qui  fe  ipfe  norit ,  primiim  aliquid  fentiet  fe  ha-  S9 

bcre 

)b.  tfdm  ifud  a  me  adbkc  di^afitnt.l  Locdtti  tbtUm  ita  r^ftitufcb^C 
'«inblnus  :  NMn  ijiM  k  mt  odhMc  diStA  funt  i  Mfdia  VhiloftfhiAdu^A 
W.  Tu  a^tfm  alicujus  civitatis  Ugcs  fortaffe  dtjideras,  Q.  Equidem 
^  Lycurgi  Itges  y  &c,  jt 

II.  liofctrefnMs.'^  Sapientum  fententix  Ddphis  in  ApoUiiURem- 
«o  fculpebahtut ,  &  tanquam  oracula  deo  attribuebantti^  Haec 
nim  Chilonis  &  Lacedzmonii  Plin.  lib.  vii.  T^rfm  mortales  ora- 
ntorum  focittatem  dedere  Chiloni  Lactddmonio ,  tfia  praceptd  tjus 
}eiphis  confecrando  ^  (]Ua  funt  hac  :  Nojfe  fe  ^uem^Ue  i  &»  nihil 
tntiwm  cupere  ;  ComitetH  uris  alieni  Atque  litis  efpi  miferidm,  Non 
leTunt  qui  Delphici  oraculi  yocera  dicunt.  Cuidain  eiiffti  quio 
«  beatitudinem  itinerc  pervcniret ,  confulemi ;  Si  tc  ,  refpondit 
ICDS»  noveris:  quos  (equi  Cicero  vidctur.  Nofce  autem  te  ipfum  , 
^A  ^rima  Tufcut,  explicat  :  Eft  illud  (juideps  vil  maximum  ,  animu 
Pfi  animumvidere  :  &  nimirum  hanc'habet  vim  praceptum  ^ApoUi' 
"*»  <fi»o  monet  ut  ft  tjuisque  nofcat.  '  Non  enint ,  credo  ,  id  pracepit 
t  memira  noftra  ^  ftdturam  figuramve  nofcamus  :  neque  nos  corp*" 
*  fumus ,  necfue  ego  hae  dicens  corpori  tuo  dico,  §luum  i^itut  nofci 
* ^fit  9  hoQ  ditit ynofit  snimum  tuum.    Ttitncbt 

■  Dddddddddd  12,  i/« 


332S  D  E     L  £  6  I  B  u  S 

i  genmn-  beite  divimMi ,  ^geniamqae  in  fe  fiium ,  ficat  fiitth^ 

que  tfW.    crum  aliquod  ,  dedicatiiiB  putabit ;  tantoque  museft 

/  deoram  femper  dignum  adiquid  &  faciet»8cfo)tiet:&i 

ci!un  fe  ipfe  perfpezerit»  totumque  tentarit,  intellig^» 

k  fiia  or-   quemadmodum  k  naturt  ^  fubQrnatus  in  vinm  Teodti 

«atusGM/.  qoantaque  inftrumenta  habeat  ad  obtinendam  adiph 

iccndamque   fapientiam  :    quoniam    principio  renu 

omnium   ^afl    adumbratas  intelligentias    animo  ac 

mcnte  conceperit :  quibus  i^illullratus,  iapientiadoce, 

bonum  virum ,  &  ob  eam  ipfam  caufam  cemat  fe  b» 

tum  fore. 

^o     XXIII.  Nam  cum  animus  ,  cognitis    perceinsqw 

/  virtutibus ,  a  corporis  obiequio   indulgentiaque  mSr 

ferit ,  voluptatemque ,  ficut  iabem  aliquam  decons^ 

preflerit»  omnemque  mortis  dolorisque  tifDoremep 

gerit  ,   >3focietatemqtte  caritatis  .coierit  cum  ^^^i 

omnesque  natura  conjundos ,  fuos  duxerit  ,  cultonuiK 

deorum »  &  puram  religionem  fufceperit ,  &  tncm 

illam,  ut  oculorum»  iic  ingenii  aciem  »  ad  bonadd^ 

genda  „  &  rejicienda  contraria  :  quae  virtus  ex  proD* 


Ta.  lilmfiratus,']    Quibas  tanquani   iHuminatas  ope  ftpio^ 


(' 


telligenti 

Cic,  in  Tofic,  de  inttUigentiA  :  ea  efi  ,  infmt  ,  infita  &  «mi  fi^ 
€t^mt]He  fermd  cegnitie  tnedatienis  iniigent,  Scd  hdc  &ifi  ^ 
qnia  fnpca  pio  necfatis  metUtvit^  legeil^neeeffMrias  entdenit,  N* 
non  funt  abfohice  enodats  Hlx  inteiligentix ,  fed  non  fiuis  ^ 
datx.    TmneK  ^         M 

H,  SocietAtem^ne  catitMis  ceierit  atm  fuisy  ^c.]    Slc  |4^ 

bsec  Latina  non  cu.  Nemo  enim  Latin^  iciens  ita  lo(F'| 
ejicere  fecietatem  enmis ,  ut  quidam  «tXcj^MV  nugaCUC ,  pi®  ^ 
vitia  ,  qu«  ex  cogicatione  corpoiis  exOftont ,  aut,  ieniovae>^ 
contagione  cotjporis :  dctnde  omnes  codices  veteies  babefltft^ 
ffiendos^  ,  cenicerit  ,  paitim  emendate ,  coierit,  Dullie;^''*  | 
tcca  pneterea  qu2e  k  vulgata  le^iionc  difcrepant  ,  lefts  wah 
geimana  Cieeronis ,  &:  ex  antiqua  fcriptura  expiefis*^  ^^fT 


Societatem^au  caritatis  ceierit  ttmt  fm's&c,]    Non  eft  ^*"^*^  -Lgi 
jeauira  Turnebi,  ut  autumat  Mich.  Brutus,  fed  ^  ^^^^^^'^ 
neque  aliter  etiam  ViAotii  editio ,  nifi  quod  ea  ,  forte  t/P^ 
eirato , ctnjecerit  i  quomodo  tamen  excmplac S.  Vi&oii&  tti>H 
habcbat  ad  ocam  carkatis  temterit,     Giuter.  •jg 

14.  Sms  emnihts^  natttra  conjtmSos,}  Sitis  cwjtaiSti  m  ^\ 

quo  fcaiti  legatux,  xfiftwa  vtdcittux,  fibin   Z  MaaBt*         ^< 


^ 


tkndd  ^eft  appellitU  Prudemu  :  q^id  CQ  did»  aut  exco- 
gitxri  potcdt  b«iw.? 

Idemque    ciiin    coelum  ,  terras  ^  maria    rcruiidque  (5t 
^mniiim  naturam  perfpexcrit ,  eaque  unde  generata  »     ti  ii 
)tt6  recuriant,  quando»  qtio  modo  obitura,  quidin  iis 
nortalc    &    caducum  ,   quid   divinum    aBtcrnumque 
5t,  yidcrit^,  iprumc|ue   ca  moderantem  &  regcnteril 
}^c  pretLcnderit ,  icrcquc  nbn  \inis  circuddatum  mce- 
tiibus ,  popularciti  ^alicuju^  defiotti  loci,  fcd  civcm  to-i  alicuiui 
tius  mundi ,  quafi  unius  urbis ,  agnoverit :  in  hac  ille  ioci  tdd: 
taagnificcntia  rerurii  ,  atquc  in  hoc  corifpcdlu  &   co-  *"^^' 
|nitione  natarae,  dii  immortales !  qu^m  ipfc  fc  nofcet  ? 
Quod  ApQllp  praeccpit  Pythiiis  :'  quam  coritimnct  j6i 
qu^m  defpiciet,  quam  pro  nihilo  putabit  ea»  quae  vul- 
go  ^»  dicuntur  ampliffima  ?  ™  ducufi^ 

XXIV;  Arcivt  HAC  orimia,  ^uafi  fepimentd  ali-^*"^*- 
QQo,  vaflabit  diflercndi  ratione^  >5  veri  Sc  falfi  judicio^ 
icicriti&  dc  actc  qiiadam  iritelligendi ,  quid  quamqtib 
tpiri  fequatqr  ^  &  quid  fit  cuique  cpntrariuni,  Cumqae 
le  ad  civilem  fodetatem  naturii  fcriferit ,  non  foliim  illa 
fobtili  difputatione  fibi  utcndum  putabit ,  fed  etiam  fufa 
latiiis  perpctua.oi^tiosnc,  qua  rcgat  populos  ,  qua  flabi- 
liatlcgcs,  qua  cailiget  improbos  ,  qua  tucatur  bonos  4 
qualaudet  claros  viros:  qua  praeccpta  falutis  6c  laudcs 
apt^  ad  perfuadcndum  edat  fttis  dvibus :  qua  honari  ad 
dccus  i  revocare  ^  flagitio  ,  corifblari  poflk  af&ic^^os: 
lidaque  ^  confplt^a  ^brti^m  gc  Ijipieiituin  >  cum  im- 
frobonim  igf^oiriiuiii ,  fcmplterms  .mQhrimentis  pfode- 
tti  Quae  ciim  tpt  rcs  tiint^qi;p  fint ,  quae  irieffc  ia 
^offlinc  .pcrfpiciantur  ab  ijs ,  qju  ,fe  ipfi  velint  nofTc  ^ 

jiram  parcris  .cfl   cducatrixqwc  fapicmia.  Att.  Laada- 

a  qnidcm  i  tc  gravitcr   6c   vcrd.    Sed  quorfum  haec 
Jertinent  i 

■    M.  Prinium  ad  ea  ,•  P^oriiporii  i  de  ^uibus  adturi  liid  63I 
jum^^  qji^  tjmta.cflc  volumics:  nori  eniai  erunt,  nifi 
ifcafufirijit i  imdc  illa  manant ,  amplifiima.    Dcinde  fa- f . CLiiki 
tio  ^  libenter ,  & ,  ut  fperb ,  rcAe ,  quod  cam  i  cujUs- 
ft^o  teneor^  quae^^iie  mc  ,  qy^<;umque  fmri  ^  jeffccit^ 

nott 

LU.  ireri  isr  fsldjuduMMiU  fcwiUs,  4r  Mtt  ^muUm  intfUigifuli ire.i 
ff  ubds  mamiicriptts  ita  kgitur  ,  ifeti  &  Jdlfi  jiUith  ,  fiimi»  4r 

r       .  Ddddiddddii  UiMniM 


i 


3I30  De    Legibtjs 

Don  poflum  filentio  pr^tcrirc.    «^  Att.  Vcri  feds  !t 
mcritb ,  &  ipfc :  fiiitquc  id ,  ut  dicis ,  in  koc  fcrmonc 
nfiican*    n&ciundum. 

16.  Emmvif^fMit,  irmmti  &  iffc^  Et  ifft,  W»*?^*5 
Dufcripto.  alu  ir  n^e  lejunt.  Vr^»  VtrlfacU  ,  &  menu.&if^ 
&c,1  Eft  l  Viftoriana  cdidone ,  cni  accedit  codcz  S.  yiaoni, 
ctiam  Pal.  quan.  nifi  quod  is  Vtri.  Turncbus  pi^lic^it:  &* 
v*ro  facit  &c.  quod  fccutus  eft  Aldus  Mepos.  nam  LambiBUsaiU' 
^num  obtinct  >  malta  d«  fiio  imcifpargit.    Grmer, 


M.  TULLII  CICERONIS 

D  E 

L  E  G  I  B   U  S, 

LIBER    SECUNDUS. 
A  T  T  I  C  U  S. 


/ 


I.ttaSnjfED  yisNE,  quoniam  &  fatis  jam  anbo 
^^       latum  eft,  &  tibi  aliud  diccndi  iDitianiW 
mendum  eft  ,  locum  mutemus,  &in.* 
fula,  quae  cft  «in  Fibrcno,  (nam  opinfl 
3  illi  altcri  flumini  nomcn  cffc)  fenno^ 


T.  in  FibreM.}  ArpSttatcm  Ciccr.  villam  doo  flofii  ^^^ 
Fibrcnus  8c  Liris,  camque  amoenilfimam  icddcbant  &  wstm 
mam.  meminit  utriusquc  fluvii  Silins  lib.  yiii. 

K>ic  ^ui  Fibrgtu  mifcemem  fiumiuA  Lirim 
SMtpbureum ,  tdcititqite  VAtlis  dd  littera  Upftm 
^ccolit  xArpinAS  oecltAfiAe  Vensfre»  .^  »^ 

Vctus  libcr  paitim  Fitrintim  partim  Fihrenmu  habct.  Triw '^ 
xa  fi  vcra  eflet ,  opinoi  a  fibris  duceictur.  Sic  fibiin*  l^  T^ 
bris  animalibus  dlcebatur.  Fibias  autcm  &.  lutras  iili^  jyz 
fuifle  ez  Varrone  inteiligimus.  Fibrtmun  tamen  malo,  ^*^ 
Itt  Fihine.}  Pall,  S.  Vift.  H  f abs,  f9brin»,^QmdQtamK 


Li  I  B  ER     S  E  C  0  N  D  tJ  $.  3321  ' 

[iquo  denuis  operam  9  fedentes?  M.  San^  quidem.  n^ 
illo  loco  ]UbentiiI]m&  foleo  uti ,  iive  q^id  mecum  ipfe 
rogiroy  *five  autfcribo,  autlego. 

Att*  Equidem »  qui  3  nunc  potiilimiim  huc  venerim  9  2, 
atiari  non  queo  :  magnificasque  villas  ,  dc  pavimenta 
oiarmorea»  ^Scflaqueata  teda  contemno.    duftus  ve- a  «/// nia- 
rd  aquarum»  quos  ifti  sNilos  6c  Euripos  vocant ,  quis^u^t*> 

Aiifle  in  veteri  fuo  teftatus  cft  Tiunebus.  fed  infra  tamen  cap.  i. 
iccediinc  vuJgato.    Grmer, 

z.  Sive  amtfcribo  ,  am  U^f.^i  £i^  ^  Vid^orio.  nam  editi,  /iveali^ 
fmdy  quod  in  folo  Fal.  teit.  ouantts  enim  jSt^^  aliMd  <juid,  S.  Vi^ 
%v*  «MT  ^mid,  quomodo  6c  Faor.    Jdem, 

3.  Knnc  pttiffimum  hitc  venerim,}  Vul^atur  paifim»  nmic  primum^ 
fcd  alceium  efi  in  Pall.  in  Fabr.  &  S.  Vi^.  eyhibuitque  olim  Vi&o- 
dns  acTurnebuss  fed  metuciunt  fequi  ad  unumomnes,  Sturmius» 
Camerarius,  Lambinus,  AldusNepos,  Brutus.  Yeilemfcire  cau- 
&m.     Gruter, 

4.  LaqMcats  teSd.]  Eleganti  lacunari  ornata ,  quod  pinirebatnx 
inauiabaturqae  ,  ait  Tuinebus :  Scd  cur  laqueata  diaa  ifia 
ifBtsL}  A  laquearibus,  ait  Scivius ,  qux  funt  idem  cum  lacunaii- 
bas ,  iic  diftis  a  lacu ,  id  eft ,  tiabium  feu  tignoium  inteifiitio  » 

ut  ccniet  Volfius.    Sed  illud  trabium  inteiftitium  in  teftis  zdium  ' 

ttiam  vulgarium.  Difponuntur  quippe  tiabes  fuis  inteivaUis  ,  eis 
poftea  adduntui  tabulz  ubique.  Qui  igicur  iic  dicantur  ttStz  non 
«ulgaiia  >  Mallem  ego  deiivaie  a  laqueis ,  quia  te£ba  iUa  velut 
laqueis  meandiisque  eiant  oinata  ,  qui  piominebant  extia  pla- 
num ,  aUi  alidqne  figuid.  Effigiem  expieftit  Seivius  AKhiteduix 
iiiz  lib.  IV.  cap.  iz.  ubi  videas  Sc  quid  velimus ,  fiicile  inteUigas. 
Scheffn. 

5.  Niles  ir  Eifiripes.]  Luxuiiam  quorandam  ,  ut  Luculli ,  Hot- 
tenfii ,  Philippi ,  notat  &  inceftit ,  qui  in  villas  aquzdu^us  ma- 
aimis  iropenus  peiduxeiant.  Mili  autem  &  Euiipt  eiant  aquas-- 
dudus  Sc  alvei  opeiis  fumptuoii ,  qui  aquam  ftuvioium  in  moiem 
deduftam  concipeient;  quodoue  fluviocum  6c  fieti  angufti ,  qua- 
le  Euboicum  eiac ,  fimiiicudinem  habeient ,  ideo  aelicati  illi 
fplendidis  uQminibus  nilos  8c  euiipos  vocabant.  de  Euiipo  iiq 
Aufoniiis. 

Slifid  memqremparie  centeifitm  mdrmere  fontemt 
Euripi  fervere  fftte  ? 

Hefychius  inteipietatur  \vfiirwt  ieicxe  i^Jirm  ,  id  eft ,  leceptacu- 
la  vel  conceptacnla  aquarum.  Ciicumdatus  erat  euripus  Ciico 
B.omano.  TeitoUianus  :  fiigebat  dzmonum  concilium  fine  iiia 
matie  magna  :  ea  icaqueillic  pizfidet  euripo.  Cziar ,  ut  Tian- 
qaillus  fcribit ,  fpatio  ciici  ab  utiaque  paite  piodufto  in  gyruin  , 
cotipum  addidit.  Euripi  etiam  meminft  Flin.  lib.  viti.  Piimus 
ttm  &  quinque  ciocodtlos  Romz  zdtlitatis  fiiz  ludis,  M.  Scau- 
ns  tempoiaiiQ  euripo  oftendit.  £t  Spaitianus  in  Heliogabalo  , 
ciuipis  yino  plenis  navales  Ciicenfes  exhibuit.  £t  de  nilo  Ciceiq 

Dddddddddd  $  ia 


333^  I^E     LXGIBUS 

noo  c^m  hsec  videat ,  irriferit  ?  Itaque  ,  tit  tti  parito 

atiti  de  lege  8>c  jirre  diflerens  ,    ad  natntatn  referebstt 

pmnia ,  fic  in  his  ipfis  rebus ,  quae  ad  rpquietem    aniioi 

deledationeittque  quaemntur  >  natura  dominatift.  Qua- 

re  antea  mirabar  ^  (nihil  enim  his  in  locis  nifi  ijdca  & 

jnontes  cogitabam  :  idque  ut  fecerem  ,  &  orationib«$ 

inducebar  tuis  ,  &  yerfibu$)  fed  mirabar  ,  ut  drxi ,  tt 

tam  valde  hpc  loco  dele^ri.  nunc  contri  miror  ,  tc, 

ctim  Romi  abfis ,  i^fquam  potiiis  eifc. 

?r  B.         M.  Ego  yer6 ,  ctira  licet  plures  dies  abeffe  ,  praefer- 

3  tim  hoc  tcmpore  anni ,  &  anio?nitatem  hanc  St  falobri- 

I»  cxalia   tatem  fequor  ,  rard  autem  Ucet.    Scd  niihirum  *>mc 

^£.'.         aha  quoquc  caufa  delct^t ,  qnae  te  non   attiMit  cita, 

tji^^^      Att.  Quae  tandem  ifta  canfa  cft  ?    M.  Quia  ,  fi  ▼cnaB 

\     diciraus :  hic  eft  mea  ,  &  hujusf  fratris  mci  genteBa 

patria  :  ninc  enim  ^orti  ftirpe  antiquiflinra  :  hic  facrt, 

hic  gens ,  hic.majorum  multa  veftigia.    Quid  |^un^ 

4  ▼ide^     hanc  <*  vides  villam  ,  ut  niinte  q^fdenl  eft  ,  «lautiiis «- 

^«/'("-A^^^-dificatam  patris  nt>ftri  ftudio:  qui  Ciim  eflTet  infinna  va- 

^  latwf     litudine  ,  hic  ttxh  afetatem  6git  in  litteris.    fed  hac  ipfo 

^  "'  in  loco  cim  avus  viveret,  oc  antiquo  more  parya  efltt 

f  Curiana  villa,  ut  illa  ^Curiana  in  Sabinis,  me  fcito  efle  natum* 

etfi/i  in  epd,  Quarc  Jincft  iidfcio  quid ,  &  latet  in   animo    ac  fcnftt 

^?'   ^     m^p,  quQ'  mc  plus  hic  locus  fortiftc  hdelccf^ct:  fiqai- 

fddvm    ^^^  ^^*^°^  ille.  fapientifiSmus  vir  ,  Ithacam  ut  viderct, 

h  cieaet   imiportali^atein  icribitur  repudiaiFc. 

MS.4r  JI.  Att. 

in  epift.  »4  Q.  fcatrem  ita  (ciibit :  de  Aicano  Ccfaiis  opus  eft  i 
yel  mehercule  ^iam  elegantioris  alicujqs  :  imagtnes  enim  iftx  H 
palxftca  6c  piicina  8c  nilus  mukorum  Fhilotimoium  eft  ,  non  Dt- 
phiiorum.  Nilos  igitui,  $c  euripos  negat  Fibreno  &  Lixi  compa' 
xandoseilc.  Quidam  pionilis  Tubos  fciibunt»  adveifantibus  ffr 
teiibus  libits ,  cum  etiam  alioqui  tubi  non  (int  aqoa^du^us ,  ftd 
iaquzdvi^uum  fprmae  Sc  canales  :  nec  in  tubis  eifet  flumiois  fi- 
militudo.  Lucullus  autein,  Hortenlius  H  alii  petfoffis  montibos 
&  alveo  teriz  impielfo,  in  pifcinas  fuas  flumina  martfima  indu- 
:|erant ,  quz  ntjnt  nilot  &  curipos  Cicero  vocar.    Tmmtbm, 

4,  Orti  fiirpt  MHiqmffima  :  hie  facrA  ,  htt  gm*.  ]  SecqtQS  (iim 
Pal.  qaart.  &  Fabricianam  ezcmplar.  hadenus  coii  ,  ^tirrf .  ^  «», 
focc  fupervflfcua.  ceternm  raonendus  lef^or  »  PaU.  praetr  car 
bere,  bincfrcta,  kincpns,  de  quo  ipfe  cogitet  Hcet.  Gn 
' '  7.  Ntfnifmd  dtUs  baifetis  ptariMsf]  Pal.  tert.  num^idf  d  h»- 
ditispAtr.  quflr^  aC  Fabr.  S»id?  dmasnf  hah.p,  ?  editi  MiMf  «•< 
fiuas  hab,  quod  ptonomca  in  nuUo  cft  noftioxom ,  cxnlr' '  rio- 

SFViftorij.    /^#»f. 


Ll2>8R     SeCUMDUS.       335} 

11«  Att»  Ego  verj)  tibi  iftam  'ju^m  caaiam  pu-4 
:<>  y    cur  huc  libentiite  venias  atque  hunc  locum  diligas.i  jailam 
I^uin  jpfir»  vcrd  dicam  ,  fiim  ilU  villae  amicior  modd^"^'*^'^' 
:a.<du5  ,  a^oe^huic  omni  folo,  ia  quo  tu  ortus  &  pro« 
[ireatus  es.    movemur  enim  nefcio  quo  pado  lodsipfis^ 
:im  quibus  eorum,  quos  diligimus»  aut  admiramur  »  ad* 
imt  veftigia.    me  quidem  ipfae  iHae  noftrae  Atheoae  noi| 
:dm    operibus  magnificis  exquifitisque  antiquorum  ar* 
ibus  deledanty  quim   recordatione  fummorum  viro-« 
rum ».  ubi  quisque  habitare  »  ubi  federe »  ubi  difputare 
St  foiitus :  itudiofeque  eorum  etiam  fepulcra  contem- 
^lor*     quare  iftum  »  ubi  tu  es  natus ,  plus  amabo  ppft-       ' 
[lac  locum.  ^  M.  Gaudeo  igitur  »  me  mcunabula  poene 
mea  tibi  oftendifTe. 

Att.  Equidem  me  cognofle  admodum  gaudeo.    Sed^ 
illud  tamen  quale  eft  ,  quod  paullo  ant^  dixifti ;  hunc 
locum  (idem  ego  te  accipio  diccrc  ^  Arpinnm)  germa-  '•  ^^^' 
nam  patriam  cS6  veftram?  rnumquid  duas  habetis  pa-pyf^j^* 
iTias  }  ^anneeft  illa  una  patria  communis.^  nifi  forti 
fapienti  illi  Catoni  fuit  patria  non  Roma  »  fed  Tufcu- 
lam.     M.  Ego  roe  hercule  &  ilh  »  &  omnibus  munici- 
pibos  duas  ene  cenfeo  patrias :  unam  naturae  :  alteram , 
civitatis-.  ut  ille  Cato^  ciim  efTet  Tufculi  natus  ,  in  po- 
puli  Romaxii  civitatem  fulceptus  eft.    9itaque,  ctim  or« 
tu  Tnfculanus  eflct ,  civitate  Romanus »  habuit  alteram 
loci  patriam,  alteramjuris:  ut  veftri  Attici,  priusqu^m 
Thcfeus  *^  cosdem  migrare  ex  agris ,  &  in  aftu  ,  quod 
appeliatur,  omnesfe  conferre  ju(&t »  "&  Sunii  erant 

ndem » 

S.  ^Aine  tfi  ilU  tmdMrU,  ]  ^ic  cd.  Tuncbi  &  vetus  S.  Vifto- 
fis*  n^ro  yulgacis  dcen  m.  YiAorius  publicat :  4fi  ns  uha  tiia  f «* 
fW^.  Pal.  quarc,  hflbet;  4ii«7?iV/«ptfm«,  fine«M4.    Giut.    ^ 

9.  Jtd^mt  e»m  trtm  Tttfiutsnm  tfftt  »  eivitsfe  T^mdnm  ,  hahnit  «i- 
terM»,']  Alii  fic,  cum  ortu  Tufculanus  cflec,civitatem  K.omam  ha- 
buir ,  altcram  loci  patriam ,  alteram  iuris.    Camgr, 

xo.  Eudtm  mi^rArt.l  £•$  dtmigrttrt citdettm  cfle  corrigendunv 
2c  pauiopoft,  Videsr  ddduei ,  pro  VidHtm  4idd»ei,    P.  Manuc. 

XI.  £f  Snnii  trsnt  iidtm  (r  ^ttifi,}  Stmiiyo»  duabus  mihi  de 
caufis  Aifpefta  eft  ,  primum  quod  ^  Sunio  Sunieofis  dcduci  debo* 
btft »  non  Sunius :  deinde  quod  in  omoibus  veteribus  libris  Sym^ 
fhrMtides  licet  mctidof^  ,  qno  Smtii  fcriptnin  repentuc.  Qpid  fi 
Symphrstert»  legas  \  hc  ita  cxponas:  Trimilci  Athenia,  pdusquam 
Thefeusficc.  cum  ex  ea  tribu  nomeu  habuifle  tn  qua  cenfebantur, 
tum  Atcicos  eciam  eosdem  nominatos  fuiife.  Verbi  gracia  :  ^  ■ 
u,ov^'%in  ireueattiut  OMPH,  Vrfin.    Srmfhrsdssj]  Satis  notum  eft 

DdddddAddd^  The* 


3334  ^K    Legibus 

udem  &  Attici:  ficnos  &  eam  patriam  dadmtis»d>^ 
nati;  &  illam ,  qua  excepti  famus.  fed  necefic  e£t,car 
ritate  eam  pra^are,  >^qua  reipublicae  aomen  univerii» 
civiratis  eft:  pro  qua  mori  »  &c  cui  nos  totos  dedere, 
^  in  qua  noftra  omnia  {)onere  ,  &  u  qua&  cQnfecrare 
debemus.  Dulcis  autem  non  multo  fecus  eft  ea  »  qa9 
genuit  9  ()uam  illa  ,  quas  excepit.  itaque  ego  hanc 
meam  efle  patriam  prorfus  numquam  negabo  »  dum  ik 
la  fit  Mmajor,  is&  haec  in  ea  contineatur. 

III.  Att. 


Thefea  tradi  piiinumaatorem  populaiis  adminiftntionis  fiiiirein 
Attica  ,  &  coegifle  regionis' illius  incolas  in  uaam  uibcm  ,  aua 
ance  pei  fups  quosdam  populos  ,  id  eft  ,  J^m^e  pez  agxnm  Atth 
cum  iparH  eflent.  £tii  funt ,  qni  ad  Menefthea>  hoc  fa&uiDicfef 
xant.  .  Sedin  populail  adminiftraticne  ^fttrftoLi  gencilitatis  qi»- 

''d^mfiiere  conjun^iiones,  quibus  familiap  cpnkrvaienttix.    lta(|ae 
legqndum  ^v/x^fATt^Ae  vel  fvpi^xtfii^Ac*  nihU  ^mm  intercfib» 

'plane  ftittucrem.  Si  iqducere  ahimum' pofliem »  ot  hoc  ved>o  eile 
oios  vetcres  crederem.  Nani  eos  qtii  eifent  quafi  gentiies»  id  cft 
to  Avto  ffmtpif  ^iyy*fu<  nQminaile  reperimua  *  non  ava^^ttri- 
/«c.  £t  huius  tamen  etiam  rocabuli  origo  mimiiicfta  illa  qoideai 
eft  :  nec  forma,  ut  exiftimo,  omnino  aljena.  Sed  eti^m  hoc  ia 
medio ,  de  qao  ampruis  quztatur,  felinquamus.  Nam  quod  qni- 
busdam  tvrAn-f.Uai  piacuit ,  vereor  ne  mutatum  audacios  eiOT- 
mari  pollit.  Cdmerar,  Et  Sttnii  erAnt  iid$m  &  ^AttUu^l  Efta  Vi^ 
ftoiiaaa&Turncbiana;quam  imitacz  funtquaquc  aliae.  prioserat, 
^  fgmphrAd^s  fsf  sAtticif,  de- qua  ieftione  confulatui  bc  Cameia- 
xius,  &  Faulus  Manutius.  nani  miT.  noftii  mirifice  vaiiant.  alla? 
^unt  tamen  admodjim'  cmendationi  illi  Duumvirum.     Grmer, 

12.  §liM  feip.  H»mcn  ttniverfie  civitatis  ejf,)  Pal.  tcrt,  ^mMm  T^  P. 
teit.  ^Hs  reip,  nomen  unrverfd  civitatis  adepta  efi,  Lambinus  /■  fM 
reip,  nomen  &  univ,  anaotat  tamen  extare  in  Memmianp »  efm^  pepnii 
K^mani  univerfi  dvittt^  ift\  qOftram  le^ionem  lecepcxc  ViftoriuSi 
Turnebus,  Manutii.    Grtttet. 

13.  Et  ijuafi  confe^are,}  Sumptum  ab  illis  ,  qui  bona  fua  foitu* 
nasque  diis  con&cr^bant ,  quqd  lege  (iia  Cicero  cmcndat :  in  qaa 
oavet  nc  quis  agnun  confccrct  i  &  ut  auri ,  argenti  ,  cboiis  ia^ 

^  crandi  modus  lic.  Sic,  ut  apudXivium  cft,  nonnttilort^  cmmbuut 
caput  etiam  conftctahatur,  X<iv.  lib.  III.  Caput  ejut  J»vi  facrm 
ejfet ,  familia  ad  adem  Cererit  Libexi  Liberaque  venum  irent, 
'  14.  Major,}  Major  pattia  hic  patria  communis  eft  ut  Roma,  ita 
minot  erit  patria  muQicipium.  interdum  major  patiia  cft  ""x  l 
veceribus  Gra;cix  fcripcoribus  voca^ur  fAnr^iroxit ,  id  eft  ,  1  lus 
^duzit  colonias.  Curtit^  4*  Tjriis  ,  Syracujis  id  fimi^^uchr  df 
^exerant  Petni  ,  &  iip  majore  (ocavcrai^  patria,  Dicttttr  etia»  i(f| 
S^llufiiHt  in  J.ugui(tbin9  hiiet ,  P^rs  originibm  fteis  pr^tjidi»  if 

fori  fuere, 
'   |5.  Htf^i  ciyU^tts  iuiitt  >  fii  tllAS  ntiarn  eiyitatp»  pit^  xA 


L  I  B  E  it    S  E  c  tj  N  D  u  s.      33^1; 

III.  Att.  RfiCTB  igitur  Magnus  ille  nofter  j  me^  .    ■  ^i 

ludiente,  pofuit  in  judicio,  »<^cum  pro  Avidio  tecum 

Smul  djceret ,    rempublicam  noftram  juitiiiimas  huic 

[nunicipio  gratias  agere  pofTe  ,  quod  ex  eo  >7duo  fui 

confervatores  exftitiffent :  ut  jaro   videar  adduci  ^  hanc 

quoque ,  quas  te  procreavit »  eile  patriam  tuam,    Sed 

irentum  in  infulam  eft.    Hac  verd  nihil  eft  amosnius.  ut 

^im  hoc  quafi  roftro  funditur  Fibrenus ,  &  divifus  as- 

qualiter  in  duas  partes  l^tera  hsec  alluit ,  rapid^que  Mi-i  ddapfos 

lapfus  cit6  in  unum  confluit ,  &  tantum  cpmpleititur  ,«/»». 

■z'  quod  fatis  fit  >Smodlcap  palaeflf3&  loci.    qiio  e9e<^o,in  quaa^ 

tam-tum4/ii; 


plctiqae  libn  tion  habent.  £t  tt&ih  <|uiden).  Nam  guis, 
^on  videt  inculcaca  eile  in  contextum  difputationts  Ciceronianae  , 
de  diligentis  le^ojris  annotatiuncull ,  hic  veluti  fummulam  illius 
^bi  in  maigine  annotalTet }  Id  quod  Sc  alibi  accidiiTe  animadvet* 
tlmos.  Camerair,  Et  hac  in  ca  CQnti^eatur,]  Fall,  abjl^iunt  &y  po- 
^fi&quc  abeifc.  Aldus  fenioc  poft  h4c  novum  orditur  fcrmonem  } 
item  ViAoriiis.  at  enim  Turnebi  edjtio  attexuic ,  contineatur  ,  aua 
jMs  hahtt  civitatis  ,  ^  unam  HUm  civitatem  pHtat,  Camccarii  verb» 
€0ntineatur»  habet  civitates  duas ,  fed  illas  unam  civitatem  putat',  quo» 
xum.yeibocum  nullus  apex  in  mff.  npftris.    Gruter, 

xtf.  Cum  pr9  ^Ambitt»^    Quis  hic\^^iMi  fueiit  ignoratur  5  neque 

pro  eo  Ciceronem  aut  Fompejum  dixifie  comperimusj  utrumque 

autem  pro  Balbo  ,  pro  quo  exftat  hiculenta  Ciceronts  oratio  ; 

itaque  corrigo  ,  Cum  pro  Balbo  ,  approbante  Mafifzi  libro  MSfto, 

f^,  Mtnut,    Citrn pro  ^vidio  tecum»]  Malui  iftud  ,  quia  placuit  Vi- 

Aorio ,  quem  fcio  ufum  libris  edecumatas  aruiquitatis  j  (icque  ex- 

tat  iQ  membranis  S.  Vid^oris.  nam  Fall.  fecvSinc  vulgatum  ^mbio. 

liint  qui  legant  ^/^/9,  funt  qui  Balbo  ,  qqod  hcrere  in  Maffcano. 

aileveravit  F.  Manutius.  necd^eft  qui  legat  Oppio^  aut  ^mpioywd 

^enique  sAppio,  Jurnebus  divit^abat  Gabinio^  Gruter.  Pro  ^mbio,}^ 

Sic  vccetes  libti :  alii  (e  legille  in  fcriptis  exemplaribus  ,  pro  Bal* 

ho,  qui  ab  utroque  defenfus  eft,  aftirmant.    Foftec  etiam  fortaile 

legi  »  pro  G^bitfio,  quem  ab  urroque  defenfum.  conftat ;  levisque 

mutatlo  8c  traje^io  forer.    Occafio  enim  tunc  fuit  Pompejo  lau-. 

dandi  Ciceronis,  quod  inimicitias,quas  cum  Gabinio  graviilimac 

^xeccuerac  ,  depofuiiTec :  non  deefl  qui  Oppio  legat,  alii  Ampio, 

alii  Appio.  quid  verum  iit,  qon  eft  facilis  conie&urx.  Turneb, 

17.  Duo  Jui  confervatores.j  Cicero  ,  propcer  opprcflionem  icdi- 
tionis  Catilinarix,  Marius  propter  fuperatos  Cjmbros,  Teutonas» 
&  Tigurinos ,  qu|  civ^tati  imminebaDt.  Vid.  Flor.  iir.  cap.  3. 
^cheffier, 

18.  Modica paUftra,']  Grxcocum  niore  palzftrasin  ViIlisE.oma- 
i}t  Ciceronis  ztate  habere  cceperunt.  Varro  :  Nec  putant  fe  habere 
^illam  3  nifi  multis  vocabulis  retineant  Graeis  :  ejuin  vocent  particulA" 
tfm  loc/k  TTfoitoivavsi ,  vAhetlTp^f  ,  «T9^t/TMO/ov  .  'Ttpi^vxot  oiitvriovA^ 
^fpis-f^^rfti  \irvf99nitnr^    £ft  aut^m  hic  palzftra,  locus^  ambult- 

'  Ddd  ddd  ddd  d  $  tton^ 


f.  B,  lamquam  id^iabuerit  operis  ac  manoris  ,  qt  hanc  im> 
bis  efficeretfedem  ad  difputaadum ,  ftacim  |>nectpitat  ia 
Lirem ,  &  ,  quafi  in  familiam  patriciam  venerit,  amit- 
tit  nomen  obfcurias,  Liromque  multo  gelidioyem  fadt 
nec  enim  ullum  hoc  Aigidius  flumen  attigi  ,  dim  ad 
multa  acceflerim »  ut  vix  pede  tentare  id  pofiiin  :  quod 
in  Phaedro  Platonis  facit  Socrates. 
j  M.  £(l  vero  ita  :  *9fed  tamen  huic  amoenitati, 
^oqaam  ex  Qainto  faepe  audio  ,  *"Thebanus  Epirotcs 
tuus  ille  nihil„  opinor,  concelTerit.  Q.  E(t  ha  ,  ut  di- 
cis.    cave  enim  putes  Attici  noftri  **  Fjnarhio  pla^ 

msqoe 

tiones  habens ,  nt  ubi  fe  faventas  in  Gnecia  exercdHtt  8e  iaMf- 
tdc    Falxfirac  ecant  potticibus  circumaedificatc.      TMmtk, 

J9,  Sed  tamen  huic  Amemiidti  Thjamis  Epiretes  tmet  iUe  mihH  tHh 
tejptrit:]  Necefle  eft  ut  fiuvius  fluvio  comparetur  ,  aoa  £iiiBca 
amceaitati :  itaque  Petcus  Ciacconus  ita  putat  )egen<iain,  Sedkiik 
emanitate  Thyamis  Epirotu  tttus  itle  nihil  cencejfera,  m  oratloiQepiQ 
Dejotaro:  ^nam  nemini  in  ilis  caufd  ftudie  &  ctepidit^ue  mmseieiu 
Xrgo  Thyamis  ille  Epiri  fluvius  jFibreno  non  conccdetamaBntare; 
Paullo  poft  :  M,  ^orftem  ifiuc  ?  Iege(idum  iridetiit.  ^ff.  ^tterfim 
ifinc  ?  nam  perfona  proxima  M,  eft.  dc  infra  ^  pmeris  emim  ^. 
didicimms  ^  fi  in  jus  vocet ,  attjue  ejusmodi  atius  ,  leges  tiemindre» 
X>ifcebaut  enim  pueri ,  ut  alibi  Cicero  ait ,  leges  xn.  Tab.  tan* 
quam  carmea  neceflarium.  erat  autem  lex  zii.  Tab.  btifasmo(& 
Si  in  jus  vocet,  fi  morbus  avitasi/e  vitium  fit  fyc^  Agclli  lib.  ZS. 
cap.  I.  &  \tgts  tunc ,  ut  etiam  uunc  ,  jurecoDfulti  ex  primis  ejos 
rerbis  notabant  fic  :  L   SI.  IN.  JU$.  VOCET.     Vrfirt. 

2Q.  §luam  ex  ^into  fape  4udio.]  Inept^  ,  U  ad  ametnitAttm  iefe< 
^tur  :  potius  referendum  videtur  a;d  id ,  quod  feqainic  de  Tfacba- 
iio  Epirote ;  6c  pro  <juam  legendum  ,  ^uemadmodmm  ,  quam  vo* 
cem  ita  fcimus  ^  librariis  nonnullis  apice  iuperimpofiro  contrahi 
iblere,  ut  interdum  vef  quam ,  vel  aliud  ttmile  potius  quam 
quemadmodum  fignificare  videatur.     P.  Manut, 

21.  Tbebanus  Epirotes»}  Nihil  variant  noftri ,  'qaam  qupd  S.  Vift. 
Tbenanus.  Turnebus  lib.  xi. ,  AdvecC  cap.  itf.  emenaac  Tbj^amis, 
quod  recepic  in  contexcum  ]Cambinus.    Gruter, 

22.  Ematbio.}  Sic  in  omnibus  codicibus  eicufis,  in  fcripto  Stus-' 
fjtro:  nec^ut  arbitrot.emendat^:  fed  ^mattbea  ^ui  tAmattheeJt' 
gendum.  Sic  enira  vocabacui  amoeniflimnm  ia  Fomponii  villa 
Gymnafium  ,  ab  Amalthea  capra.  Sic  in  Tufcnlaoo  Cicerooi& 
Gymnafia  duoerant,  Lyceum  Se  Academia  Cic.  lib.  '  c 
E^o  enim  te  arbitror  •  cafis  apud  K^maltheam  tmam  vi^  m 
efe  ad  Sicyonem  oppupiandum  profeSfum,  Rurfus  in  eodcm  li  : 
Mpigrammatis  tuis  ,  ^uu  in  sAmattheo  pofuifii ,  contenti  erimm  ll 
paulo  poft  $  Velim  dd  m*  fcribas  cujusmodi  fit  djuetKd^tTor  \  » 
^uo  ornatu  ,  aua  n-uvo^trU ,  &  CfUM  polfmata  ,  cfuasque  hifivri  \t 
dfaAK^tU  kaies ,  nd  tite  mittoi,    AJiii  pcO;  Thebanus  tctc  ^  fii      s 


LiBERSEceHnus.      3337 

tbqae  ilKs  qnidqtiam  efle  praeclarius.    Sed  »  6  videtur» 
onfidamas  hfc  in  umbra ,  atque  ad  eam  partem  fermo- 
tiSy  ex  qvoL  cgreffi  fiimus  ,  revertamur.    M.  Praeclard 
irigis ,  Quintc.  at  cgo  neflugifiTe  arbitrabar :  *3&  tibi  »J"« 
loram.nihibdeberi  potcft.  Q.  Ordire  igitur;  nam  hunc^™* 
ibi  totum  dicamus  odiem.  *  p  Je^  ^ 

M.  A.  Jove  Mufart^m  primordia,  — r-  maiore 

kut  in  J^ndio  carroine  Orli  ujmus.    Q.  Quorfum  iftuc?  Mttfar. 
Mi.  Quia  nunc  itidcm  ab  eodem ,  &  p  a  cetcris  diis  im-  pjimotdiQ 
nortalibus  funt  nobis  agendi  capienda  primordia.    Q.w  •'"''^ 
Dptim^  vcrd »  frater :  &  fieri  fic  decet.  .  ^  ^  ^ 

iV.  M.  ViDEAMus  igitur  rurfus  ,  priusquim  ^g'mul$iSf 
grediannir  ad  l^es  iingulas  ,  vim  n^turamque  legis , 
iCi  c&m  Fcfereiida  fint  ad  eam  Dobis  omnia  ,  labamor 
interdum  more  fcrmonis,  ignorcmusque  vim  fermonis 
gus  f  quo  jura  no^bis  dcfinienda  fint.  Q.  Sane  quidem, 
hcrculc.  &  eft  ifta  rcffca,  doccndi  via.  M.  Hanc  igitur 
video  fapientiifimorum  fuifle  fententiam ,  legem  neque 
botainum  ingeniis  excogitatam ,  nec  fdtum  aliquod  effe 
populorum  >  fed  sctcrnum  ouiddam  ,  quod  univcrfiim 
mundum  regcret»  imperandi  prohibcndiquc  fapicntia. 
Ita  principeni  legem  illam  ,  &  ultimam  ,  mcntem  effc 
dicebant,  omnia  ratione  aut  cogentis,  aut  vctantis  dei :  ^.  ClfXXU 
px  Qua  illa  lex  ,  quam  dii  humano  generi  dederunt , 
redte  eft  laudata.  eft  enim  ratio  mensque  fapientis ,  ad 
jubendum «  6c  ad  deterrcndum  idonea. 

Q.  Aliquoties  jam  ifte  locus  a  te  tacftus  eft  :  fed  anti  9 
quim  ad  populares  }eges  venias ,  vim  iftius  ccEleftis  le- 
gis  explana,  fi  plaqet:  ne  seftus  nos  confuetudinisabfor« 
beat ,  8c  ad  fcrmonis  mores  ufitati  trahat.    M.  A  parvis 
pnim,  Quintc,  didicimiis,  mSi  jn  jus  vocAT,atquc 

ejus- 

legant ,  &  amaltheam  nqmen  fundi  accipiunt.  Tumth,  Ematbio,] 
^a  Pal.  tert.  nam  quait.  £machio,  Turocbi  vctus  Emdthyro,  emen- 
dabat  idem  ^maltheo  i  propter  ea  quac  fcribit  Cicero  i.  ad  Attt« 
pumj  idque  in  cpntextum  receperunt  Lan?binus  ,  Aldus  Meposi 
alii.     Grtitir, 

2}.  JSr  tiSi  nihil  oorum  deberi  potifi,}  FntO  non  longe  ^  veritatd 
0be(re  ie&ionem  qaam  fubjeci  ,  fed  tihi  nthit^rum  dthori  poteji, 
locatuc  cnim  Cicero  ut  dicat  promiirorum  efte  valde  memorem 
fratrem  ,  &  ea  folere  exigere,  neque  pati  ut  diutius  dcbeatur.  Sic 
etiam  (ecundam  Tuicul.  claufit  :  Cras  ergo  /td  clepfydram  j  Jic  enim 
fiicimuSf  fed  tibi  video  non  poffe  deberi,     Camer. 

2^  Si  injm  vHitJ\  Vcificulus  eft  ex  jui.  tabulls.    ^d  t»  7^#- 


3338  De    Legibus        ^ 

cjusmodi  alias ,  legcs  nominare.    fcd  ver5  intclB^  fic  > 
oportet,  &  hacc  ,  &  alia  juffa   ac  vetita  populorum , 
vim  habcre  ad  redi  fz€tz  vocandi ,  &  a  peccatis  avo* 
candi :  quae  vis  non  mod6  fenior  eft  ,  quam  aetas  po 
pulorum   &  civitatum,  fed  aequahs  iUius,  ccelum   at^ 
que  terras  tuentis  &  regentis  dei. 
10     Ncque  enim  effe  mens  divina  fine  ratione  poteft,ncc 
ratio  dBvina  non  hanc  vim  in  redis  pravisque  &ndeii* 
dis  habere :  nec ,  quia  nusquam  erat  fcriptum  ,  nt  coq« 
tra  x)mnes  hoftium  copias  in  ponte  unus  alMeret ,  a 
tergoque  pont«m  interfcindi  jubcret ,  ^Jiccirco  minus 
Coclitem  illum  rem  gelfiffe  tantam  ,    fortitudinis  kge 
atque  imperio  putabimus :  nec  £  regnante  Tarqiiimo 
nulla  erat  Romae  fcripta  lex  de  ftupris  ,    iccirco  iiao 
contra  iliam  iegem  fempiternam  Sex.  Tarquinius  fim 
Lucrctiae  ,  Tricipitini   filiae  ,  attulit.    erat   cnim  nrio 
profcda  k  rerum  natura ,  6c  ad  redie  faciendum  impd- 
lens ,  6c  k  delid^o  avocans :  quas  non  tum  deniqae  in- 
cipit  lex  cffe  ,  cum  fcripta  eft  ,  fed  tum  ,  cum  orta  cft. 
orta  autem  fimui  eil  cum  mente  divina.    quamobrm 
lex  vera  atque  princeps,  apta  adjubendum,  &  advc- 
tandum ,  ratio  elt  redla  fummi  Jovis. 

V.Q. 

toricis  dd  HfrenmurtiiinteWtgi  potcft  ,  ubi  fic  fcribitai :  U^e  jtis  if 
id,  efmd  fpuU juffk  fancuum  eft  ,  (fu^d  genus  >  ut  in  jus  eaSf  am 
wceris,  Simile  eft  item  alteiius  dnodecim  tabulaium  legis  ioi- 
tium  apud  Gellium  :  Ji  in  jus  V9cat  ,  fi  merbus  svitdwve  vititok 
ejpetf  ijui  in  jus  vocabit  jumentum  dato  :  fi  nolet  ,  aretram  ne  fitf 
nito.  Jubet  i^e  verliculus  ,  ut  qui  in  jiis  ab  aliquo  vocatai ,  fta- 
tim  fine  cun^atione  Sc  lecufacione  eat.  Nam  atqtoe  ftatim  figoi- 
ficat,  Plautus  : 

Pofiquam  hic  id ,  tjuod  volui  ,  transegi,  attjue  ege  e^tif^icf 

Navim  ex  \hodo ,  ejua  §ft  adveStu  berifililts: 
14  eft,  illico,  ftatim,  iteium: 

Dum  circumfpeSfo ,  at^fue  ego-tum  lembum  cenfpicatr. 
id  eft ,  ftatim,  Tumebus.  Si  in  jus  Vocat  ,  atejiee  ejtesmodi 
a/ias,  leges  ^c,']  Secutus  fam  Pal.  quartum  ;  neque  abibat  tertius, 
ntfi  quod  is  ,'  attjue  ad  ejusmodi  &"c»  quid  quod  fic  quoqae  pizietit 
mihi  Aldus  avus  &c  Nepo^s  ut  nimiium  TuUius  piincipium  inodb 
legis  laudarir.  fequentes  editiones  adjecete  vogat  a'  ue 
EAT  ,  ejunnodi  &c.  quo  Turisconfultis  nonnullis  ciucem  B%  OL 
certc  Cujacius  lib.  vii.  obfcrv.  cap,  i6,  legere  capitui ,  vc  t, 
N£i  EAT.  Cairio  contradefendit  alterumlib.  iT.  Emenda  tp. 
fz.  atqne  enim  ,  idcm  efle ,  quod  ftatim  ,  qupd  *-'"• —  itt 

aliquot  ante  annos  prodiderat  Tutnebus.    Gritter, 
$.$*  Iccirce  minm  Coclitem  iilum  rem  gejpjfe  tanta/»  J9r  'aJ 


LlBER     SECtJNDUS.  3339 

Vi  Q.  AssENtioit,  frater,  ut  quod  eftreftum,  p.  ti 
rerum  quoque  fit ,  ncque  cum  litteris ,  quibus  fcita  fcri- 
^untmi  aut  oriatur,  aut  occidat.  M.  Ergo  ut  illa  di-n 
i^ina  mens,  fumma  lex  eft  ;  ^^item  ,  ctim  in  homine 
eil  perfedum  ,  eft  in  mentc  fapientis.  Quae  funt  au- 
tem  *T  vari^,  &  ad  tempus  defcripta  populi  ,  fi  favore 
magis,  qukm  re,  legum  nomen^enent.  omnemenim 
Legem ,  quae  quidem  redt^  lex  appellari  poffit ,  effe  lau- 
dabilem ,  quibusdam  talibus  argumentis  docent.  Con- 
ftat  profedb  ad  falutem  civium  ,  civitatumque  incolu^ 

mi*- 


w 
1 


Vklerax  Ugtnd^m  9  tanis  firtitHdmiSyva:  t£tinm2nu(cn^o,  Vrfitt, 
26.  Jtem  09919,}  Itidem  in  meote  fapicntis  veia  &  fiimma  leseft» 
cam  in  homine  eft  peife6^um  ,  id  eft  ,  cum  ad  abfolutioneni  2c 
per£e6^tonem  homines  perveneruot ,  |n  quibus  inchoata  funt  ifta  , 
m  in  fapiente  perfefta ,  quemadmo^um  ia  Jove.  Exiftimant 
auceixi  eandem  in  homine  6c  deo  lationem  dc  virtutem  elfe  Stolci^ 
Troculus  in  Timxuin  :  Oi  <r«  ««ro  tmc  ro^t  mi  <r»v  dvriif  flt>iT»v 
mTf€€*  ^tw  KAt  eiv^fdTrmv  iifiiiutvt  Trowi  Siovnt  tmc  f^  H\d'ri»v@' 

ifflOTHT®*   ttvM    ^HKUtrAt  H.AI  TNC   ^OiKpATtKtic   fJittpthtm®*  ,   id  eft, 

Scoici  autem  eandem  eife  viitutcm  hominum  &  deorum  dixe- 
xunc  ,  in  quo  multum  abiuot  ab  eo  ut  Flatonis  religionem  8c 
iao^iinontam  &  Sociatis  modeftiam  imitentui.    Idcm  eis  \  Plu- 
taxcho  objicitui  his  verbis:  'A/^fTMTt  ydip  hk  virtf^i^fjuv  vh  A/a  t? 
i^afV^^.jto^cXffeed^fitiTl  Ifxotets  M  eihKHhetf  tov  Ai«i  »«/  rov  Aiaytf, 
id  idft ,  virtute  enim  non  efle  fupeiioiem  Dione  Jovem  ,  dc  eo- 
<lcin  modo  alteium  ab  alcero  invicem  juvaii  Diooem  &  Jovem*  ' 
Scribitui  etiam  hunc  in  modum  locus  ifte ,  item  atm  in  h^mm  eft 
ferfe&A  >  quod  erit  cum  divina  mens  &  tatio  eft  perfed^a  in  ho- 
sninc  :  quam  feriptuiam  etiam  valde  probo.    Alii  le^unt:  qmd  in 
bomine  eft  perfe^um  y  quod.etiam  laudo.  Tttmebits,     Cuminhemine 
^fi  perfe^A ,  eft  in  mente  fapientis.  ]  Haec  eft  le6lio  recepta ,  quaill 
&  mith  piobat  Tuinebus  ,  lepeiique  in  Fall.  &  Fabi.  ipfe  edidit, 
0fi  perfeStitm  in  mente,  quod  6c  cxftat  in  S.  Vidoris  ,  expieftitque 
^icione  fiia  Fetius  Vidoiius.   Lambinus  multa  interjicic  de  fuo; 
^  nobis  hldos  facit.  Gruter,     Uem  cum  in  hemine  eft  perfeSum ,  eft 
in  tnente  f^ientis.'\  Ita  edidit  Gruterus.    At  in  Notis  ait,  lepeiilfe 
lc  in  omnious  ,  cum  1»  homine  eft  perfetfa    eft  in   mente  fapientis  p 
licut  habent  vulgati.    Ubi  tamen  ait  ledionem  hanc  cDeii  Tuine- 
bum,  quod  non  intelligo ,  cum  Turnebus  habeat ,  cum  in  homing 
gft  perfe&um  in  mente  fapientts»    Senteatia  haec  eft  :   Sicut  fumma 
lex  eftin  mentedivioa,  itaeademeft  in  mente  fapientis  fumma 
pecfefbaque^  quando  eft  in  homine.    Scheffer. 
•    27.*  yarie  &  *d  tempus  defcripta  populis  favore  irc,}    Sic  uno  COn- 
ienfa  Vid.  Sc  Turnebus ;  fccutusque  eft  Aldus  Nepos.  nam  Lam- 
binds  adbaeftt  vulgatz  ,  varia  &  ad  tempus  fcripta  ,  populi  favnre, 
7at*  quait.  exbibct  varia  &  ad  tempus  defcrlpta ,  populi  faverem  ma* 
Xi4  qnkrB  l*ium  nmtn  ttnent,  cm  6c  fUUS  quoquc  fcnfus.  Gruter, 


FlatOt  atquc  idcm  graviflimus  philofophorum  ommM] 
qai  princeps  dc  republica  confcripfit ,  idemque  fepaif 

s  ttem  mi*  tim  de  legibus  ejus  ,  'id  mihi  credo  efle  facieDdom; 

bi  Umk,  xtt  priusquam  ipfam  legem  recitem ,  de  cjtis  lcgis  hude 
dicam.  •  quod  idem  8c  Zafleucum ,  &  Charoncbim  fedP 
fe  video ;  c^m  quidem  illi  non  ftudii  6c  deledatioim,  I 

y  fcripft'  fed  reipubHcae  caull  leges  civitatibus  ftris  yfcripfetnDL 

im^ii*     Quos  imitatus  Plato  ,  videlicet  hoc  quoque  legisjmtj-' 
vit  t^t  y  perfuadere  aliquid  ,  non  omnia  vi  ac  minisl 
X^Cogere.    Q.  Ouid,  quod  Zaleucum  iftum  negatu!Iuffi 
fuifle  Timaeus?  M.  At  Theophraftus  au^or  hstuddcte- 
rior,  me&  quidem  3}fententiaj  meliorem  mddnoiQi- 

Bast.: 

fcrip/h  t  quosdam  libio^  veteres  lecutus ,  feiri  non  poteft.  vkA 
fairum  eft  ,  Flatonem  priocipem  ,  id  eft  ,  primuin  de  lep.  ia- 
'plifle ,  cum  multi  ante  eum  iciipferint ,  ut  ex  Ariftocde  ioteii^ 
xe  licec.     Ijanbin, 

)].  Sentetttia  $  mtliorem  mnlti  nominMit,']    Lrplius  1H>.  il.  ViBt* 
Jrum  cap.  ii.  labem  hujus  featentise  aufeiie  coDatuc  ,  feftnbeo^i 
fenttntis  melier ,  cum  muttis  commemorat,  ingeniof^.   Tucoebus  OO* 
liuit  altos  legere,  fententia  meiior  ,  mMlti  memorant,     Gruter.    H^ 
fuidem  fententidf  meliorem  muiti  nominMt.]    Locus  fine  dubio  OO^  i 
tuptus ,  quia  nibil  hic  ,  quod  cefpondeat  piscedenti  Tbtefbrsffi  j 
nec  emendat  hoc  TuineDUs.    Lipfius  putabat  ,  fetttentia  meUeti 
cum  muitis  cdmmemorat,     £go  cenfeo  ,    fcripfiile  Tulliuffl  :   ^  | 
Theophraftm ,  antor  baud  deterior  ,  mea  qnidem  fmtentii  meliort  am  ] 
vuitu  nominat,    Melioiem  Theophiaftt  vultum  appeliat ,  in  ■b* 
fpeftn  ad  Ttmzum,qui  pei  invidiam  &  odium  de  vetecibus  plenp 

3ue  peflime  locutus  eft.  Ob  quod  ipfe  ouoque  ab  omoibus  dd» 
e  odio  eft  habitus.  Ut  fic  melior  in  Tneophrafto  polfit  inteffi* 
gi  vuitus ,  five  quod  in  eo  non  appaieiet  invidia  ,  uve  quod  f^ 
Qote  nulio  ex  abje£lione  calumnix  cogetecuc  fuffimdi  ,  quod 
Utcumque  fuit  in  Timzo.     Scheffer,  ^    i 

34.  Sit  igitur  jam."]  In  eandem  fece  fententiam  pTooeflufli>i 
quoddam  Icgum  Zaleuci  hodieque  apnd  Stobaeum  lepecituL  TiV 
JCfltTOiJuiKTeec  Tiii'  vriKii/  jceti  tj)v  ^oifAv,  ifAvrott  Tt^eoToif  Tnmlf^t^f 
»«}  voiu((uf  6tie{  Ufoit  y  Kai  dfai^xi7tofreL(  fic  4vp«vov  ,  sf',"' 
xiTjuof  ,  x«i  Tiiv  \f  durolc  J^iOLUOTMiiTSf  t*i  Tc/^/v-:  id  efi ,  ctniMl 
uibis  omnibus  &  legionis  primum  peifiiafum  eHe ,  deos  efle  it 
ccelum  iufpicientlbus  &  mundum  eoramque  defciipf ionem  &  of> 
dinem  tuentibus.  Quando  autem  piooemioium  Chaiondz  fneau- 
nit  y  apud  Stobzum  etiam  hoc  piooemium  efus  exftat ,  cujas  feo- 
tentia  huc  facit  :  Tttc  ^xxtvof/ifouf  Kdi  vprtTlofr^i  ri ,  ««0  ^ 
^P^»'^'*!  X!^i,  To  y4^  otp^rof  ^fl-Tf^  i,  wapoi/uiiat  pAri ,  t«>  ^ 
n/uttf  ettrfif  •rrhroof  rouretf.  id  eft,  qut  Confuiunt  aliqua  dere,9E 
qut  aliqiiid  agURC,  a  diis  piindpiura  ducere  opottet.  Optirnafl 
enim  eft,  tit  proverbium  aic ,  deum  hoium  omnium  aucoicmefi^ 
Qpx  vecba  Stobsos  ^  Ub.xii.  Bibliotb,  Pio4oct|  Tnrtteb. 


L  I  B  E  R    S  i^  c  u  K  15  u  s*       3343 

nlnt:  ctortimeraorant  ver6  ipfius  ciyes ,  nbftri  clieutcs, 
Lbcri.  Sed  five  fuit ,  five  non  fuit ,  nihil  ad  tein*  lo- 
yuimur,  quod  traditum  eft. 

VII..  S  i  T '  34i^itur  *hoc  a  principio  perfuafum  civi-  z  ;am  hoc 
Bus ,  dominos  efle  omnium  rerum  »  ac  moderatorcs*^"-^ 
3eos,  'eaque  quse  gerantur,  eorum  geri  •  vi,  *>ditione,  ^,  ^i'„^^ 
ic  numihe  ,  edsdemque  optim^  de  geftere  hominum  habet  vist, 
siereri,  dc,  qtialis  quisque  fit,  quid  agat  ,  quid   in   feb  judicioi 
idmittatj  qua  rtiente,  qtia  pietatc  colat  religiones  ,  in-n"m.  *^«'. 
ireri  t   piorumquc  &  impiorum  habere  rationem.   His  i6' 
^nirn  rebus  imbutse  mehtes,  haud  fan^  abhorrebunt^^abc  Utili  ac 
Slili ,  d&  a  vcra  fentehtia.    Quid  eft  enim   vcrius ,  J«^  ^*^- 
juatn  nemincm  efre-oportcrc  tam  ftnlt^  arrogantcra ,  ut  i^^^^^ 
in  fe  tationem  &  menterti    putet  ineile  ,    in  coelo 
mundoque  noii  putet  ?  aut  Ut  ca  ,  quac  vix  fumma  in- 
^nii  ratione  cortiprchehdat ,  nxilla  ratioae  moveri  pur 
^et  ?  quem  Ver6iiftrorum  ordineS) . quera-  .diemm   *no*- 
iSamque  viciffitudines  ,   qucm  menfium  tempcratio  » 
|uemque  ea ,  quae  gignuntur  nobis  ad  fruendum ,  non 
Swtum  cfle  cogaiit;  hunc  hominem  omnino  numerarc 
}ut  decet  }  cumque   omnia  »  quas    rationem  habentt   . 
^raeftent  iis ,  quae  fint  mionis  expertia  >  ncfasquc  fit  di#- 
^e,  uUam  rem  praeftare  naturae  omnium  rerum  :  ra^ 
ionem  inefle  in  ea  ,  confttendum  cft.    Utilcs  cfle  au* 
»n  opinioncs  has ,  quis  negct ,  cCim  intelli^at ,  quam 
Hulta-firmcntur  jurejurando  ,  35  quiimaB  falutis  fint  fa^" 
fcrum  religiones  ?  quam  multos  divini  fupplicii  mctus  k 
celere  rcvocarit  ?  quamqtie  fand!a  fit  focictas  civium 
Bter  ipfos  ^  diis  immortaUbus  interpofitis  tum  judicibus»^ 
ttmteftibus.> 

.  Habes  legis  prpoemium  t  fic  enim  hoc  appcUat  Plato*  17 
J.  Habeo  vcro  ,  fratcr ;  &  «in  hoc  admodura  dele-c  quidem 

/ 
\ 

;^.  ^dntA  fal, )  Qiiatn  falaiar<!»  (iht :  fic  ioqiiitttt  SaUuftius 
^pe:  ul  in  oratiohft  Lepidt:  ^t  ilie  io  praceffit ,  kt  nihil  $i9Yf' 
■"»  »»7*  \utmn  ^  omnia  retinenJa  tleminatitnii  h§nefia  exiftimt^  Et . 
J  orationt  Philippi  :  exercitum  opprimenda  libertdtis  habet,  Et  iti 
janlin.  pQJi  ubi  tmperiwn  regium  j  qutd  initic  tdnfer^andJk  libert^ 
«  «9»*  augenda  \eipubl.  fuerat,  in  qciibus  XMitn  Oracco  morft 
pa  dcfidcrari  vidctur.  Foedera  magna  religione  &  cerimoniii 
Jgroant  fcciales  &  pater  patratus  ,  eifique  iusjurandutn  religio-  / 
fnmum  iotcjrp9acbaac  tum  cxecrarionc  Jovcm  laoidCQi  jUfantel. 

M$$  $f$  $$$  $  |(.  Mt 


dor»  qudd  iii  aliis  rebus   aliisque  &ntentiis  vet&m!' 
atque  iUe,  nihil  CAim  tam  diilimile  eft  ,  quslm  vdea, 
quae  ant^  dixifti  ,  vel  hoc  ipfum  legis  exordium.  Unum 
iSud  mihi  videris  imitari  orationis  gcnus.    M.  Vdkm 
fbrtafle.  quis  enim  id  poteft  »  aut  umauam  potent  imir 

t.^t,miu  tari  ?  nam  fcntc&tias  intcrpretari  perfacile  eiL  Quod 
quidem  ego  fsiccrem  ,  nid  plan^  efTe  vellem  meiOi 
quid  enim  negotii  e(l«  eadem.prop^  verbis  iisdem con- 
verfa  ,  dicere  ?  Q.  Prorfus  aiTentior.    Vcrum ,  ut  mo- 

1/?^?      4^*^tute  dixifti,  te  effe  malo  tuum.    Sed  jam  expro^ 

tuaMc  '*   me ,  a  placet ,  iftas  legcs  de  religione. 

1%  M*  Expromam  equidem,  ut  potero:  3^  &»quoni«& 
&  k>cus  dc  fermo  famtfiaris  cft  ,  legum  leges  vocc 
proponam,  Q.  Quidnam  ideft?  M.  Sunt  certalc^ 
verba;  Quinte,  ncque  iu  prifca,  37  ut  in  vetehbosex 
^s  facratisque  legibus  ;  6^  tamen ,  ^u5  pLus  auSodta- 
-tis  habeaat ,  paulo  antiquiora  ,  quam  hic  fermodL 
£um  morem  igitur  cum  brevitate ,  fi  potero  ,  confe- 
quar.  Leges  autem  i  me  edentuc  non  perfe^  :  rm 
eflet  infinitum:  fed  ipfias  38fiaam«^  rerum  atqac  iieQr 
iplentiae.  Q.  Ita  verd  necc0e  eft*  quare  audiamus  vcr- 
balegis: 

vni.  M. 


grtptnAm,}  Petius  Ciacconus  legit ,  cb*  ^Mtniam  li^mm  ttiam  ftm 
f^miliaris  eft  %  eas.  /tfwivt  V9ct  proponam,  Voce  autcm  pro  vei^ 
pofuit,  ut  in  II.  Philip;  vcce  linersrMn,  &  Tuiciil.  I.  Voqaaaat 
cntm  eormm  voce  virtns  if/fa  tecMm,  Soriptum-  olim  fiiit  Ucmm  :  vM 
9»  ptog  utebantut,  atque  inde  ^  liDiaiiis  fadmn  Isemm^  ft>i 
(#caM.    Uiiin.   ' 

37.  Vt^  in  veuribns  ex  kis  (Atratis^m,  legibtu*]  Hcc  eft  iciipCiBI 
codicum  noftioium,  neque  abeunt  Viftoiiani ,  in  quibas  e»  isff 
eratis^ne  Tuinebus  aliquando  putaTit  legendum  fueie  y  «liqfiaBW 
Ofcis ,  aliquando  regiis,  fed  Cujacius  malebat  veterihus  zit.  A* 
€ratisque,  vtdeatui  libio  v.  obfeiv.  cap.  21  Gulielmius  ,  veurikm 
0X  \ii,  faeratit<fHf.  quqdultimum  aoiipo  maxiin^  fatisiEfiCft.  ^rar* 
Vtinveterthm  ex  his  facratisciHe  legibus,]  Aiii  bic  alitei  conjiciiii% 
Cujacius  «M«ri^i  xii.  Gulielmius  ,  veteribus  ex  «ii  Futo  e0 
i(ciibend.iim  >  in  veteribm  SCtis ,  furatisqui  ifgibus,  Veteia  Seoanf 
Coolqlta  iofieUigit  fada  ptimis  ConfjjUim  temponbus  s  lUod  % 
hk  SenMtusiMnftUtts  deletui&  videtuc  pteptec  S  pizcedcns  in  pikMS 
vocabolo     Scheffer, 

9 8.  dtmuius  rerum  dtque  fententid,"]  It«  miT.  noftii  omnes.  oiH 
Fulgata, «cJS«t«nri4.  haod  tamen  di^liccc »  quod  piibUcavit  Vidt' 
tiuSffimmsrenimfentemid^    GxsiU* 

Jf.  ^ 


L  J  Jft  £  R     S£CUN]>tTS.       334# 

Vlli.  M»39Ad  dxtos  adiunto  cafik:  ptiUtem  ad^ 
hiiento.    ofes  amovento.    ^lja  focns  fi^xit^  deus  ipfovtn' 
dex  erit»    Sefaratim   nemo  h<Aeffit  deos  A^  neve  novos  ; 
fidlne  advenas  ,  nifi  publick  adfcitos  «  privatim  colunto.  S  "'^ 
ifp^fintHa  a  patrihus  delubra  ^habento^    Ihcos   in  Agris]^^'^' ,. 
Ubento  ^^  larum  fedes.     rttus  famiiia  patrumaue  fer^  ^j:;;^Q, 
%tanto.    dtvosi  il^eoSf  ^^  cfm  ioelefes  femper  ^habus^  eo' {  h^biii 
Isento  I  c^  oUos ,  a^  quos  endo  coilo  merisa  vocaverint  /fHntUtnhi 

JHsr- 

3^  ^dmnt»  c«f r.].  Cafttaioniam  cofpeiis  8c  aaiiriii  \tx  requirit , 
|cd  in  corpore  potius  obferrabatiir.  lca  ad  ractificium  pura  Hicet- 
dotom  venimenta  effe  oporrebat ,  i.  noa  obfica  ,  non  fulgurica , 
Iton  fiinefta  ,  non  habentia  maculam.  Sic  aqui  corpus  ablue- 
baoc  &  denirias  incerdum  cerimonias  obfervabant  ,  6c  cricena- 
iias»  dccemqae  CQQclnuis  diebua  ?cilciigioca  ceitis  quibusdam  xe- 
bus  abfiinebanc :  fic  puri  'menftxuo  dicebantur  ,  qui  lis^rorum  cau- 
la  coto  men(e  in  ceremcnits  crant ,  id  cft ,  pnri  erant  cercis  rebu$ 
caiendo.  Sic  iecubabant ,  &  caftimoniam  in  pocoljs  &  vafi^ 
qaadam  rupexftitioQC  obiervabant.  Columella :  His  aM§m  omuihus 
piacuit  tnm  ,  qui  urum  h»um  officium  fufceperit ,  caftum  ejft  e^nti' 
Honfemque  opertere  ;  quoniam  totum  ineo  Jtt ,  ne  contteClemuf  vafeuls 
^el  cibi  y  mfi  dut  ah  in^ube  ,  aut  ahftinemiffimo  rebut  venereis.  Itaque 

impuii  a  rtbus  factis  lemovebantux  fic  ar«ebaiitut ,  iexque  Kumae 
ecac  ne  pellex  aiam  Junopis  tangerct.    Tumtb. 

40.  Neve  novoi ,  fed  ne  advenas,]  Veram  le^ionein  efTe  puco^ 
liei/e  ttovos ,  &  ne  advenas ,  paiva  admodum  &  prope  nulla  muta- 
iione :  fiquidem  fet  veteres  fcribebanc ,  pro  fed  ,  ^  fxpe  boc 
picndi  ^enus  deprebendimus »  cum  alicuius  verbi  prima  litexa  eic 
trftima  antecedentis  fumpta  9c  repetita  eft.  Maffzi  libec  babet,  Na- 
tf#  noi/oe  f  ftve  adveuas^  antiqoitatem  magis  oieret  ,  Neve  novos  ^nevi 
sdvenas.  P.  Manut.  Vetus  edicio  porro  Iiabet  :  fed  ne  adt/enas  ^ 
m/i  publici  adfcitos  ,  aut  k  patrihus  acceptos  privatim  coiunto.  Nod 
adn)i(exim«  lUud  «i  patribm  acceptos  eft  interpxetamentiilii  o-^v  pur  » 
bUci  adfcitos. 

•4-1  •  Si»i  ccelefis  pmper.^  EolS  intelligtt  qni  divi  fempei  ilieiont, 
non  pet  diro^-ieto-n  fadi  lunt  i  euiusmodi  qui  Confentes  U  Str 
Jc^  vocantoi,  Sc  aoagoium  tanquam  gentium  dii ,  daodectm ,  ut 
dpfnor  »  fex  maces  &  totidem  femiox.  Quanquam  LaAantiu^ 
#fiines  gtntilium  Deos  bomines  fiiiile  venmm^  pfobat  i  eosqu^ 
vel  ob  potentiam  ,  vel  o^  utiiitatem,  quam  mortaiibus  przftitc;- 
ximt  •  dcos  eftt  fKftos  >  quod  etxam  in  li,  de  Kat.  Deoi.  aic  Cl- 

exro.     Tuvneb, 

42.  Stuosertdo  cmU  mer,ita  vocayetint,  ]  E  tend)iis  iftud  erait  fo- 
lerciftimus  Viftoiius.  allubeiciiot  etiam  buic  fctipturx  liber  S.  Vi^ 
^ftoiis.  in  quo  ,  quos  feeundo  ccelo.  Pal.  «^artus  ,  qui  ,  in  afeifcenda' 
fcelo.  Fabr.  ubi ,  uandfeendo  ccelo,  cetextun  nondum  videcui  locus 
perfanatus.  namLa£bantiuslaudat,  iocaverunti  6c  ficloauitui  ipfa  \ 
Tullius  Ub.  III.  de  OfiSc.  cap.  $.  iftudque  ipfum  aliquando  divina- 
xac  Nous  itt  Catullum  Janus  Doufa  filius  cap. ««  oujus  immatuftf 

Mee  eii  iie  e  z  Vk9xid 


334^  De    Legibos 

Herculem^  lAhtrum^  JEfculatium^  Cafiotem^  PoOMCm^ 

fluirirmm.    afi  pila,  fropter  qua  datur  homini  adfiinpu 

in  coelum ,   Mentem  ,  Virtutem  ,  Pietatem ,  Fidam  ,  ea- 

rumque  laudum  delubra  funto.    43  Nec  uUa  vitiorum  facra 

folUmnia  obeunto.    Feriis  jurgia  amovento  ,  easqu€  44» 

famutis  ,  operibus  patratts ,  habento.    45  itacjUa  ,   itf  «* 

cadat  iu  anhuis  amfraHibus  ,  defcriptum  efto.     certasque 

P.  B.     fruges  ,   certasque  baccas  facerdotes  puhlick  Ubanto:  hee 

urtis  facrificiis  ac  diebus.  - 

ib     4^  Itemque  alios  ad  dies  ubertatem  laSiis  fxtusqiu  fer- 

k  li^ut  ntvanto.    ^  Id  quod  ne  committi  pofftt  ,  47^  eam  nrw, 

ww.  alii.     rationem  ,    r«r/«i   4»»wi  facerdotes  finiunfo.     g«^iK 

«oite  Infignem  alumnam  amiftrant  Mofac  ac  Grati«  ,  e^  veid 
atqualcm  cximium.    Vuigatut  liodic  ,  ^as  in  cmUm  mtriu  tp*. 

Grutcr.  .  .        .     «  , 

43,  Nee  uiU  vitUfim  pur^-l  ^^  ^^^-  ^»««*/'».  Fabr.  Neam- 
U.  S.  \i6t.  nitmU,  unde  Galielmius  focit ,.  ntve  ulU,  TumdNiS 
autumat  illud  nucnlA  cffe  poffe  vocem  ipfam  ,  qua  tunc  loqttcbaa- 
turs  cum  ab  iis  etiam  niniulus  pro  HmtUs  diftam  cffc  axmocctos. 

44I  infamniis.']  Familiam  fervoram  fuoium  feriaii  fiiiat  abfoliH 
tis  bperibus  rufiicis :  ut  Compitalibus ,  cum  rem  dirinsEm  tn  com* 
pito  aut  foco  facicbant:  ut  Satumalibus  :  ut  cumdaps  polluccba- 
tur  utraqtic  femente:  ut  aliis  deniquc  fetiis.  Nefisis  caini  cft  tnm 
familiam  operofam  habere :  habct  eas  in  famulis^  qai  fkmulii 
indulgct  fcrias.    Similc  cfl  dicendi  gcnus ,  leffum  faneiis  of a 

habcre.    Tumebus.  «  -  -.  . 

45.  Itdqm  u$  it4  cdtUtf  snn.  <w/r.  def.  efit.^  Ita  noftri  libd  ,  8c 
publicati  pcr  Viftorium.  ycrum  Turnebiani ,  cadMt.  Grutci.  Vt 
tta  eadat.]  Turncbi  libri,  cAdaut,  quod  puto  effe  mclius  ,  ut  rcfpi- 
ciat  ad  fclta,  nifi  velimus  «ri  eadat  abfolutc  diftum  cffc  pro  ^«««1- 
etat  fcu  eveniaty  ut  fiticnfus:  debct  ita  effe  dcfcriptum  in  am&a- 
aibus  feu  periodis  anni,  ut  hoc  fic  cTcniat ,  ut  £imiliac  fcnas  6c 
otium  fuum  habcant.    Scd  alteram  magis  placct.    Scbeffitr, 

46.  Irem^ut  alies  ad  dies.\  Dcbctur  editioni  TamcbiaQac.  nam 
oXiXy  ut  5c  mff.  nofiri,  addes  nollo  fcnfi].  Steph.  Pighins  libroiii. 
Faftorum  malebat  adhuc  vocull  transpofitft,  aliws  dies ad^ qaQdla- 
qui  videatur  de  feriis  conceprivis,    Grttter. 

47.  ^d  eam.  rem ,  ratienem ,  cnrfus  &e,'}  Haad  auter  mffl  noftri 
aliorumque.  Turnebus  tamcn  malebat  rationei  nifi  Tcliinua  idcm 
valerc  altcrum  fcriptura  prifcS  j  nt  atatem  ,  aliaque.  Gniter.  ^d 
tam  ratienem  curfus  annues.}  Ita  habcnt  Hbtr  omnes.  Mallet  ra- 
tiene  Turncbus  «  vcrum  haud  perfuadet.  Grateras  fervat  ledioocm 
vcterem,  fed  ratienem  explicat  statem.  Ego  ifbi  cenfeo  confun^ 
absquc  copuia ,  ratione  vetcri ,  fenfumque  effe  ad  cam  iem>  nc 
committi  poffit,  &  ad  eam  mioACm  five  caofam  i  cuiias  annoos 

'  finiii  debcic    Sibetert 


L  I  »  B  &    S  E^c.  a  N  D  u  s.       3347 

gasique  Jiva    deccrd  gratdqui^  fint  hoftU  ,  providento: 
d-ivisqut  aliis  *  dii  facerdotes  »  ommbus  fontlfices  ,  fingulis  I  MH  decft 
fUsmines  funto.    Virginos  Voftalos  in  urbe  cuflodimto  ignem  ^^  «nultis. 
foti  pstblici  fen^ternum.    &}uodque   hac  privatiht   ct'  pu- 
ilic^  modo    rituque  fiat ,     difcunto  ignari   k  publicis  fa- 
€erdetibus.     Eorum  autem  duo  genera  funto ;  unum ,  i^uod 
frxfif  caremonits  cr  facris :  alterum  ,   quod  interpretetur 
fatidieorum     cr   vatum   effata  incognita  ,     cUm  fenatus 
fopulusque  » adfciverit.     Interpretes  autsm  Jovis  optimi «  ^rchmt 
maximi    publici  auguret  fignis   A7  ^  ^ufpiciis  poflea  vi-Larab. 
dtnto ,  difciplinam  tenento. 

Sa€erdotes  vineta  virgetaque  ^  0*  falutem  populi^augu- ll 
ranto.     quique  agent  rem  duelli  ,     quique  ^popularem  ,  np^fMUre^ 
Mujpicium  pramonento;  ^9  ollique  obtemperanto.  ^  divorunt' ^^^^^  ^ 
qtee  iras  providento  ,  ^sque  afparento.  cxlique  fulgura  ^'"aj^jPut^m 
^nibus  ratis  temferanto :  urpemquef  t^agrot ,  cr  5**  tem- 

pla 

4%.  Et  Muf^iciis  fftee  vidente.]  Lamb.  p^fierd  ,  contra  mtC.  8c 
cdd.  Guliclmius,  licet  fciret  vulgatum  pfobati  a  Jof.  Scaligero  in 
CoDJedaneis  ad  Varronem  ,  julut  nos  videie,  num  legendumfit, 
befiia,  dm  pofca.     Gruter. 

49.  OlU(jiu  ebtemperame.)  OllisqHe  vetus  libei.  8c  infia  pto  fi  fe» 
ndtHsjuffit,  hibtt  fi  fenatus  JHjferit,     Uilin. 

50.  TempU  liberata  &  efflata.}  £x  antiquoium  teftimonio  &  au- 
^otitateJegendum  eft ,  effeta  t  nam  M.  Vaiio  de  Lingua  Lat. 
HfSKf  inquit,  effata  dicuntur  y  <fucd  augures  finem  dufpiciorum  eeeU-' 
ftium  extra  urhem  agris  fint  effati,    Hinc  e£Faii  templa  dicuntui.  ab 

«uguribus  efFantur ,  qni  in  his  fines  funt.  hinc  rana  nominata, 

quod  Pontificei  facrando  fati  fint  finem,    £t  Gellius  lib.  xiir. 

oap.  14.  de  pomcerio  his  verbis:  Pemeerium^  quidejfet^  x^ufuretpe* 

fsUi  %om,  likres  de  sAuf^iciis  fcripferunt ,  ifisusmedi  fententia  definie^ 

runt,    Pemeerium  efi  iocus  itura  agrum  effatstm  ,  per  tetius  urbis^  cir^ 

€uitum  p(me  mures,  regienibus  certis  determinatus  ,  qui  facit  finem'ur' 

bani  aufpicii,    &  in  eodcm  cap.  Neque  pefiea  D.  Julius  ,  cum  p— 

eneerium  preferret ,  intra  effates-  urbis  fines  induferit.     Pomeerium  eft 

eircamurum  locus^  ^uem  in  coudendis  urbibus  ijuondem  Hetrufcif  (ftti 

murum  duQuri  erant ,   eertis  eirca  terminis  inau^urato   confecrabuut. 

Vti  appereat ,  effari  &  confecrare  idem  effe.     Pixterea  Livius  Jib.  i. 

Jovis  Statoris  sedem  votam ,  ut  Romolus  ante  voverac  :  fed  fa- 

num  tantcim ,  id  e(l  locus  templo  effatus  jam  facratus  fuerat. 

P.  Manutf    Templa  liberata.]  Templa  regiones  funt  aut  agri  <  certo 

-^rmine  ab  augure  lituo  finiti  &  notaci ,  unde  in  omiiies  cceli  par« 

tes  ad  augurium  capcsindum  libei  eiat  afpefhis.    Liberata  ,  ioquit 

Feftus ,  antiqui  pro  effata ,  i.  e.  locuta ,  dizere :  bictamen  pro  liberis 

£c  patentibus  accipi  poteft.  Fefl.  Pomp.  item  minora  tcmpla  elfe 

^  air,  cum  ab  augnribus  loca  aliqua  tabulis  aut  linteis,ne  uno  am-  ^ 

plius  afiip  pacw( »  ccicis  verbis  definita  funt.    la  tcmplis  «u- 

See  eee  eee  e  |  tea 


334^  I^E    Legibos 

fla  liherata  ,   ^  effata  babento  :  ^uaque  ds^tfr  injuJU^ 
p  tnfeSd-    mfafta  ,  Vvitiofa  ,  dira  S^defixertt  ,    ifrha    P  inftfit^ 
^M4  Turne-  qgie  funto  :  quique  nen  faruerit  ,  capitale  efio, 
fbus^  aJii.      jx.  Fcbdcrum,  pacisy  htUi  ,  induciarum  aratares^ 

fetiaUs ,  Sijudices  duo  funto,  he^lo  difceftantQ.     S^  prodi-' 

tem  libec  quoquo  rcrflim  9f{>fdlus  er^t ,  at  interdum  «agures  n, 
qaorum  «Ititudo  aulpiciis  ob^er  ,  demoliri  jubcrear.  ideoqne 
fummilfiorem  aliis  xdem  Honoris  C.  M.aiiQS  fcctt ,  nc  fi  fbne 
ofHcerec  publicis  aufpiciis ,  Augures  eam  denioliri  cogeicot. 
De  e£Fatis  fic  Varro :  Hinc  effaca  dicuntur  quod  Augures  fiaeni 
aufpiclorum  coeieftium  eitri  urbem  agris  fuot  etfati.  TMttu^, 

51.  Vithf*  dirn  iefixtrit.'}    Lipfius  Ubro  I7.    ^piftoUc  qfoA 
fnp.  ir«  acbttratUt  fcriptam  aatiquitus,  dtixtrie*  oeque  cnim&eic 
apcum  vidert  dsfixerit.  at  mihi  videtur  aptif&mum.  cen(iilat«  mo- 
do  ad  bunc  lo^um  fummus  ille  Criticorumt*urnebus.    Gruta. 

52.  Defixerit.]  Verbum  maJe  ominofum  dirumque »  quod,vt 
Opinor ,  a  fagis  quibusdam  duftum  eft  ,  caimine  &  ▼enefido, 
vel  nomina  hominum  ,  ?el  fpecienii'  defigentiutn  ad  noxam. 
Ovidius  : 

Sagaqut  Phcenicea  defixit  netninA  orA  ,  ' 
Et  medimn  tenues  in  jecur  urget  sves» 

Seneca  de  Bentf.^Exeeraris  enim  iUumf&  caput  fdnBum  dira  intprt» 
fMione  iifigis,  PUnius  dtfigi  quidem  divis  deprccatioiubas  Demq 
,     con  metuit.    Turnebus, 

5  3.  Judieet  due  fiiMtt»]  Melius  iftud  loog^  qu^m  quomocio  oUm 
Vulgati,  judicet  nefuuto^  aut  mfT.  nonfunto  ,  qui  error  iode  ocras, 
quod  virgula  jaceret  foper  binarium  immetum.  yideatut  Toincbat. 
GrMttr,  fudicfs  dut  fuutoi^  Hon  video  quare  Uiud  </»»-debcat  pia- 
f  ete.  Varro  mcmorat  qoatuor  ad  hoc  negotium  ,  aUi  plotes.  la 
antiquis  libris  legitnr ,  judictt  nt  funto^  ex  quo  £icio  ,  fetiults  jm^ 
dicestjue  funfo,    SchefTer. 

•  54.  Prjdigia  ,  porttmd,  ]  Nam  fopcnumero  vel  accerfebaotQc 
anifpices  portentomm  caufa ,  vel  ad  eos  deferebantar.  Vdleritu ; 
fortentotum  depulfa  Hetrufta  difcipUna  expUcap  TpiuqDoat. 
|«ucanos  : 

Hiic  propttr  plutuit  Tbuftts  dt  mtre  vetufio    ' 
%Accifi  vdtes, 

Scripcus  Uber,  ad  Hetrufeos  8c  Harufpices ,  habet:  at  practetHetmr 
fcos ,  alips  etiam  arufpices  Romanis  fiiifle  ioteUigamus.  Nam 
^rac  arufpiaim  coUegium.  Vel  pofitum  efTe  eziftimerous  aotncn 
fpeciei  &  generis.  Sic  enim  Cicero  loquiturHb.ii.  dc  Nat.  r^-^i; 
^t(jui  ex  noffrorum  ^^uptrum  «*r  Hetrufeorum  &  drujpicnm  dif  V- 
nam  P.  Scipione  C.  Figulo  Conff,  res  ipfd  prohdvit,  Mox  fubji  U 
^Arufpices  introduHi  fefponderant,  £t  cpntinuo  :  ^»  vos  Thujc  ttt 
harhari  f  ut  plane  cum  Hetrufcos  Sc  arufpicesdicit,  eosdena  it  1- 
ligstt  ,  nomenque  fpeciei  &  generis  ponat.  Cicet.  de  Di  a. 
fumtjHt  magna  vis  vtderetur  effe  iy  in  impetrandis  confulendisqu  t» 
if»tl&  in  manfhris  infttpretdndis  ue  procurafuUi  t»  artSicum  dif     1- 


LlBER     SsCtJNDUS.  3349 

K9  fmmtd  ad  Etrufcft  v  karufficis^  fifemnms  ^jtsf  q  /«j^ 
f,  defartmf0  :  Etrursd^stg  principes  difcipiinam  ^daan-  Tuineb* 
^.    Qm^us  divis  cpevtrim  ,  precssranto  s  iidemq/se  fttlgu-  If''^* 
v  ^fatque  ahfiita  piarno,    NeShsma  muliersem  facrifi^ 
tianefnntt^  S^  prater  tUa  y  qua  pro  popuU    risl  fiant, 
^eve   •quem   initianto  ^   nsfi   ut   afjoUt  Cereri  f  Gr^^ff^ecfthi 

^*'^*  '  moltis.   ' 

Saerum  comptijjumy  quod  neque  oxpiari  pnfterit ,  impi^zi 

iemmiffum  eft  :  quod  expiari  poterit ,  pubUci  ,  facerdotes 

txpianto.     Ludts  puhltcis ,  qmd  fine  curriculo  fy  fine  cer"  P.  clxkiv* 

^asione  corporum  fiat ,  popularem  latitiam  in  cantu  c?*  fi* 

iihusy  O*  tibiis  ^  moderanto  f  eamqtee  cum  div&m  honorot  mtderdn^ 

mnptnto.     Ex  patriis  ritibus  optuma^cohsnto;  prdtor  Jdaa^'^  ^lu* 

mtris  famulos  f  eosque^  juftis  diobus  ,  nequis  fiipem  cogi» 

^.    Sacrum^  facrove  commendatum  S7  qui   clepferit  ra* 

gritquOf  parricida  efio,    Perjurii  pcena  aivina  exitium  ; 
mana ,  ^dedecus.     Ittcoftum  pontifices  fupremo  fupplicio  7  4*4.  rfl^ 
(aneiuttto.    Impius  no  audeto  ptacare  donis  iram  deorum*  Laoib» 

Cau' 

io  fir  defidiam  exoUfurtt :  f^e  diverjis  Ketp,  temperibus  accitis^ 
^uermn  menit»  redintegratds  eerimenias  »  &  imftftertan  re&itts  babt^ 
dt :  primeresifue  Hetrtiris  ffente  ,  dut  pdtrum  \9man9rum  imhulftt 
'ttinuijfe  fcientiasH,  ir  tn  familids  propagafe,    Juffit  aatcm  en  juf- 

rcnt,ata^ad  Matonem:  , 

C4tera  (jua  jtijps^ 

MeeftiUiidEiiiiii: 

o  Tiie,  Ji  quid  i^  dstjure :  1,6.  adjaia?eto. 

,  5;.  ^tque  efcina  fidnte.^  Veneti  •f/ft>«.  Qald  enim  ofcina  fii^ 
lot  ?  £t(i  obftita  quoque  nefcio  quid  hoc  loco  ttSk  dicam  :  pla- 
^^  i^itur  quibusdam  ohfcana,  Ceit^  enim  obfcceaa  portenta  5c 
oominanda  dixere  veteres.  Ut:  Fufaque  in  ebfcanum  fe  vertere 
ina  cruorem.  Camcr.  ^t^ue  okflita  pianto,]  Ohfcina  cft  in  manu- 
iripto,  pro  obflita,    VtCia. 

56.  Prater  olla.]  Frzter  facrificiam  Bonzdear,  quod  noftu  pfo 
opulo  fiebat.  Cie,  Credo  enim  te  audivi(re,cnm  apud  Caefarem 
ro  populo  fieret,  venifle  eb  muliebri  veftita  virum.    Hoc  autem 

>erum  Damium  dicebatar  ex  contrario ,  quod  minime  eiTet  ^-  ' 

*^*9f ,  t  e.  ^ublicum ,  &  Bona  dea  ^ttfjtU  ,  &  ejus  Saccrdos  » 
wUf,  Fublica  porro  facra  pro  populo ,  pagis  ,  cuiiis  fiunt  : 
nvata  pro  (inguits  hominibus «  familiis  ,  gentibus.  Quidam 
Ttbunt  etiam  a  Homulo  pefvieilaeiones  no£lurnas  fublatas  lege 
«afuifle.    Tumeb, 

57.  Sjfsi  ciepferit  rapferitfue.'}  Tamebus  tlefjif  rapfit^ue  ,  veteri 
'onuntiatione;  etiamfi  non  ncgct  in  mf.  fuo  effe  cleperit  5  quod 
:»um  probft:ur  Scaligero  ad  Varronem.  Fabr.  favct  fcripturat  me- 
Vrinm^alLdeS«YiftOti5;  fni  clepferit  rapfitqae,  GlUtcr. 

Eee  eee  eee  e  4  iS.  Sluo- 


33^0  I>E    Legibus 

s  vi$l€t4  Cdut^  V0ta  r$ddtMUa,  Pmna  ^  vioUti  juris  e/h*  S^  Qm^ 
rtligitttu  (irca  fie  quis  agrum  Mnftcrato.  auri  ,.  argenti  ,  tborh 
^"*  facrandi  modus  efio,     Sacra  privata  ,  perpetua  manenu^ 

Deornm  maniitm  jttra  .  fanSla  funto,     59  Hos  leto  dates  > 
divos    hahento,    ^Sumptum    in    ollos     lu^umqiu  mh 
nuunto, 
^J     X.   Att.  Conclusa  quidem    eft   ^"  a   te  tam 
magna  lex ,  hnh  quam  brevi  :  & ,  ut  mihi  quidem  vi- 
dctur,  non  multum  difcrepat  ifta  conftitmio  religionum 
a  legibus  Numae ,  noftrisque  moribus,    M.    An  ccples, 
ciim  in  illis  de  republica  libris  perfuadere  videatur  Afn- 
caniis,  omnium  rerunipublicaram  noftraro  YCtcrem  fl- 
lam  fuifte  optimam,^  non  neceile.efte  optims  rdpul^ 
cae  leges  dare  confcntane^s  ?    Att.  Imm5  prorfos  iu 
y  «fpcaa*  ccnfeo.    M.  Ergo  adeo  yexfpedate  lcges  ,  qox  gcnos 
fxtf/i/.      jfjy^  optimum  reipublicx  contineant:  &,  li  «quac  fot- 
^-  ^^       th  a  me  hodic  rogabuntur ,  quae  non  fint  in  npftra  it- 
publica,  ncc  fueiiBt,.tamen  erant  fer^  in  mbre  majo- 
rum :  qui  tum ,  ut  Icx  ,  valebat. 
24     Att.  Suade  igitur,  fi  placct,  iftam  ipfam  lcgem,^'ut 

$9.  Slutcircant  ^uh  e^nm  C0ttfecr4tt.}    Claud.  Pureanus  delen- 
dum  putabac  HuocixfA ,  tianslatum  ex  imeipretatione  Platsoisi 
\  QU2  infia  fequitui*     Gruter. 

$9.  Hos  letht  datos,]  Non  concoquo  illud  hts^  nec  enim  faabet, 
qub  leferatui.  Nam  ad  Deos  Manes  qui  tetulerit ,  monftiaied^ 
bet,  eos  letho  daii.  Qaaiefurpicori  iUud  kts  compendium  fat* 
pcuix  efTe ,  ac  Ggnificaie  homines.    Schefftr, 

tfo.  SuinptHm  in  ollts  If^urncfue  mtntiHnto,  ]  Pal.  quait.  Incrw»' 
fue,  ^.  ViGt,  lufcitmqHe,  ui}de  facic  Gulielmius.  LuxHm<^ue,  non  be- 
'  ne.  nam  duo  yetiit ,  fic  iuxiun  <&  luStum,  luxus  ined  voci  fMmptn». 
piut.  An  poiTunt  hzc  dubicaii ,  quum  ipfe  au^oi  fe  fiimet  cap.  z). 
y^m  cdtera  in  xii.  minuendi  fumptus  Umentationesqite  funeris  ir^ 
Alioqui  ey  his  illnd  ImrumqHe  veiiflimnm  putaiem>idque  opinaicc 
ipfum,  quo4  defciipfit  ad  eandcm  fententiam  Ovidius  lib.  z.  Fafi» 
£y?  hontr  ^  tHmuHs  animns  pUeare  paternASf 

Parva^Ht  in  exfiru^as  muntra  ferrt  pjras. 
farva  petunt  m^nes,  pietas  pro  divite  frata  ejt 
Muntre,  nor\  ayidts  Styx  habtt  una  deos.       GlOnov. 
<T.  xA  tt  tam  magna  Ux  fyni  ^Ham  bttvi.']   Ita  Aldi  vetus  ^itio, 
fiifi  quodadditaliceiula  ^f^<>.  unde  putabat  GuH^hoius  edendiun, 
irevi ;  fed ,  ut  mihi.  Vi£koiius  publicavit ,  ^reviter  ,  omifirque(4i*, 
qqod  nec  in  Tuincbiano.  >ietinui  ego,  quod  eztaiet  in  Pal.  qiuir, 
f  nfetque  in  ceteiis ,  altera  magna,    ubi  apeite  vhlentui  elementi 
f jusdem  voculz.     Gruter, 
«2,  Vtix  tu.rtias,^  All|ifi(  adfabellas,  ia  ^uibi»  fciiptumeiiri 


L  I  B  E  ft    S  E  c  u  N  D  u  s.       33f  r 

cgo,  ^3t7TEi  KOGAs  ,  po(fim  » cdiccrc.    M.  Aiti  tan-*^^*J®'' 
dcm  ,  Atticc  ,  non  cs  *>  cdiifturus  aliter  ?  Att.  Prorfus  5*^1^01111 
majorem  quidcm  rem  nullam  fcifcam  aliter.    in  mino-  /^,„. 
ribus,  fi  voles,  remittam  hoc  tibi.    64M.  Atque  mca 
quidcm  fcntentia  clt.    At  ne  longum  fiat ,  vidcte.    Att.      *    • 
Utinam  quidcm  l  quid  cnim  agerc  malumus?  M.  Cad^ 
jttbet  lex^dirc  ad  dcos  ,  animo  vidclicct  ,  in  quo  funt 
omnia  :  ncc  tollit  caftimoniam  corporis :  fed  hoc  opor- 
tctintdHgi,  cum  multiim.animus  corpori  prgeftet;  ob- 
fcrveturquc,  ut  <=cafta  corpora  adhibeaniur  ,  mult6efflcc  "ft« 
in  anirais  id  fcrvandum^  magis,    nam  illud  vcl  ^4  afper-  ^'^^'^ 
fionc  aquae ,  vd  dicrum  numcro  tollitur :  animi  labes*^^^^^ 
nec  diuturnitate  «^vancfccre  »   nec  «amnibus  ullis  eluid  evtncfc» 
potcft.  </iV. 

Qu5d«  "namboi 

Whogtis,  Vidc  ad  Att.Iib.  i.  8cLtviutn  lib.  xxxrii.  P.  Manm,  Vt  e^» 
VTEi  ROGAS  pojjim  edianJ]  Libuit  ita  fcribetc  quod  inde  ortam 
putatem  ledionem  vulgatam  ,  ut  tgo  ut  £t  tu  rogas.  quod 
cxtat  quidem  in  PaU  teit.  fe4  jcelpuuat  alii,  in  quibus  >  Mf  rj«^  4r 
t»  ugAs»    Gruter. 

^  6).  M,  ^t^fu  mM  ^uidem  fmtentia  efi,]  Turnebus  haec  adhuc  re- 
linquit  Attico.  non  video  tamen  qu)im  appofite.  imo  ne  quidem 
quompdo  dicantur  ^Tullio  i  fufpicorque  attribuenda  ^uinto,  cci- 
temfT.  Fall.  difcrte  nomen  ejus  prxpofucic  infra  illis,  VtinAm  (fni^ 
4*^\  re^^que  fa^um ,  inde  magisinducor,  quodCicero  inferat : 
yiineUnguna  fiitf  vtdeteiuOTi^  vide,  ut  dcbebat  (bli  Attico rcipon- 
htas,  Pal.  terr,  reprxfentat ,  s^ttjue  ^wdem  me^  fententis  ejf,  txc 
tdhuc  fortafle  refcribi  debeac :  ^  ^t<jue  idem  mea  fententiA  efi  , 
nam  quartus  fcre  hi^bet  3  KAtque  hsc  mihi  es  quidem  fent,  Gruter. 
^tatte  mea  ^futdem  fententia  efi,]  Locus  (ine  dubio  cormprus  ,  cu- 
juscunque  perfonam  verbis  hisce  prxHgas.  Pal.  rert.  habet.  ^tfut 
fuidem  mea  fententia  efi,  nnde  conjicio  locum  ita  oportere  fcribi. 
M.  *t  tu  Huinte  ?  fiu,  eadem  f»ea  Jentemia  efi,  Priroa  verba  con- 
tta£te  fciipta  fuifTe  vid^ntur.  ^tutjue  ,  ex  quo  fciolus  cfiedt  at' 
^ue,  §Im,  tfuocfue  quod  nocabat  petfonam  ,  adjunftum  rS  eadem  » 
Tcrbis  illis  ,  &  fic  fa^^um  qstidem,  Mea  fane  opinione  nihii  con- 
Tenit  huic  loco  magis  ,  iftis  verbis  PoHis  propius  ad  fcriptuiam 
yeterem  idem  legere  pro  eadem,     SchefFer. 

64.  ^fferjione  acjUd.]  Huc  illud  P«r/?/ pertinct : 
Et  no3em  fiumine  purgds, 

'  ^t  Tranquillt  in  Augufto :  Pauloque  pofi  egrejfum  ,  illam  eteper^e» 
SaStam  quafi  a  concuhitu  mariti  purijicajfe  fe,  Anciqui  autem  fupeiis 

'  fflcra  fa^^uri,  ablutione  corporis  ie  purgabantj  infcrisver6,afpei- 
lione.  Qiiin  ut  c:iftiiis  Operiirentur  ,  aliquot  ance  diebus  fecuba- 
bant  :  &  fi  ante  libidine  polUui  erant ,  aliquot  dierum  caftimo- 
uia  corpotis  labem  elui  credcbant.  Eriam  tricenarias  interdum 
ceremonias,  utfupradixi,  interdum  vicenariasobieivabant,  ficfe 
fibis^quibusdam  abftiadiajit.    Tmnebus, 

Met  eee  ete  t  5  4$*  Sifmfm 


\  . 


3)f 2  De    hioiMVS 

25    Qnbi  aotem  pietatem  adhiberi »  opes  amoTcri  juht; 

l^ificat  •  probitatem  mtam  eife  deo  :  fumptum  eft 

femovendum.    quid  eft  enim ,  cum  paupeitatem  divi- 

liis  etiam  inter  homines  efie  aequalem  vdimus ,  cm 

eam ,  ^5  fumptu  ad  facra  addito  ,  deorum  aditu  arcea* 

mus  ^  praefertim  ciim  ipfi  deo  nihil  mini^is  gratum  fax^ 

rum  fit ,  quam  non  omnibus  patere  ad  fe  placand«a 

f  nmifao-  $c  colendum   viam.    Quod  autem  ^non  jtuiex  ,  fed 

mo  fiidcs  dcus  ipfe  vindex  conftituitur ;  praefentis  poenae  metui&< 

^**        ligio  confirmari  videtur.    Suosque  deos,  autnovos,aut 

alicnigenas  coh  ,  confufionem  habet  religionom,  ^k 

^ignotas  cserimonias.    Non  i  iacerdotibus ,  non  ^  pta- 

bos  acceptos  deos ,  ita  placet  coli ,  fi  huic  legi  pam^ 

ront  ip(i.    ^rPatrum  delubra  efte  in   urbibus  cattSeo: 

nec  iequor  magos  Perfarum  ;  quibus  audoribus  Xecies 

iofiammafle  templa  Graeciae  dicitur^  quod  parietibosin* 

dtt- 


<; .  Smnft»  ddfAOtA  iUUnb$t9,'\    %Aidit9  pro  Aihibit^  habet  vA* 
^iMiftlibes.      Vrfin. 

66.  £r  ignotai  etfifMniAi  nan  k  facerdttibus ,  imw   a  patribm  u» 

ttptts,}  lo  antiquo  fciiptuin  eft  »   ^  igmtas  csrimonias  etism  fMn^ 

d$sibm,    Scd  Wdeodum  nutn  aceeptas  legendom  iit  ,  pio  aecepteSf 

ut  ad  czrimooias  rcferatur.  Vrfin,     Carimenias  nen  k  facerdttibmtf 

mn  k  patribtss  acceptes  Dees^  ita  piacet  celi,]  Secunis  furtl  ,  quod  ife- 

peieront  io  futs  Vi£borius  ac  Turnebus.  folummodo  diftin^o  ao- 

ftra  eft»  qnam  tamen ,  ita  me  Deus  amet ,  ?ix  inteSligo.    qoare 

liatteo  adhuc  i  haereo.  vulgata  babebat ,  caremonias  etiam  facerdeti' 

$ms,  nam  i  patribtss  acceptes  &c,   oeque  aliter  Aldi  vetos  ,  qoioi 

^ood  ea »  ejfe  facerdetibus  :  propius  ad  manufcriptos  ooftros  ,  io 

qnibus,  taremonias  nejje  facerdottbHs,  nam  patribus  accepfs  4tc,    To 

Jlercere»  tu  Guitberi ,  tu  Rigalti ,  fuccurrite.  Grmer„    Et  ign^tAS 

ttrwnnias  non  a  facerdotibus.}  Non  eft  hxc  le^io  veterom  libtoniai, 

ita  enim  illi:  Smstjue  de^s  aut  novos  ,    atst  alienigenas  coii  ,  ctnftt^ 

fiemm  ht^  religionum  &  i^otas  ceriMonias  nojfe  facerdotiirtas,     Nam 

fotribtss  aeceptos  ^c,    Quam  quidem  le^lionem  puto  efle  zedanii 

Duo  ait  habere  cultum  novorum  deorum  privatum  :   piimom» 

confbfiooem  reiigionom,  deinde  nofte  certmooias  igootas  (acef  ^ 

dotibus ,  id  quod  prorfus  vult  ^fle  abfurdum.     lllud  nofft  Gneca^ 

coofuetudine  ^fitum  pro  notitia  videtur ,,   ut  fit  fenfus  :  viddi ! 

lios »  qui  facra  celebranc  hujusmodi ,  babere  notitiam   quamn- . 

dam  ceiemoniaram  ,  quas  ceremonias  ignorent  facerdorcs  ,  cnsi 

f ameo  facerdotes  fcire  omnes  ceremonias  debeant ,  cuni  nri  ci»' ' 

ia,  qui»  facerdotes  funt ,  tum  publici  caufa ,  ne  quid  fiat,'qaiid| 

pvitatt  fit  exttiofum.     Schejfer'.  J 

67.  Patrum  dehbra.'}   Sufpicantur  deoi^m  delubra,    NeqUfCquilU 

Kam  patrum  delkbra  hic  eft  idem  .ac  In  ipfa  fbxmula  legis  3  c4nftrM 

^sM^MtibtudiJitbrs,    S^cfer. 


LlBBR      SECUNDtJS.        JJfJ 

ludcrent  deos ,  quibus  omnia  dcberciit^cffe  patentia 
c  ifbcra.quorumque  hic  mundus  omnis  templum  cffct 
z  domus. 

Xf.  MEtitis  Graeci  atque  noftri  :  qui  ,'ut  auee- 
wit  pictatem  in  dcos ,  casdem  illos  ,  quas  nos ,  urbcs 
icolcre  volucruntrf  affert  enim  haec  opinio  religioncm 
tilcm  civitatibiis  :  fiquidem  &  illud  bcn^  di<ftum  eft  ^ 
ytbagora  ,  do&ifiimo  viro  ,  tum  maxim^  ,  &  pieta- 
^»  &  rclieionem  yerfari  in  animis,  ciim  rebus  divi.f.cifXXV^ 
»  operam  daren^us.  ^^  &  quod  Thalcs  ,  qui  fapicn- 
ffimus  in  fcptem  fuit ,  homincs  exiftimare  oportcre , 
nmia  quae  ccrncrentur  ,  deorum  efle  plena:  foreenim 
toc$  caftiores  ,  ^9  veluti  qui  in  fanis  cffcnt  maxim^ 
%ofis.  eft  enim  qoadam  opinione  fpecies  deorumia 
Coiis,  non  folikm  in  mcntibus, 

Eamdcmque  rationem  luci  habent  in  agris.    Neque  27 
^  quae  a  majoribus  prodita  eft  cum  doQiinis ,  tum  fa- 
tulis ,  pofita  in  fundi  villasque  confpcdu ,  rcHgio  s  La-  g  patnmi 
im  repudianda  cft.    Jam   ritus  familiae    patrumque*^*'''* 
Tvare,  id  eft  (auoniam  antiquitas  proxim^  acccdit  ad 
tos)  i  diis  «juau  traditam  religionem  tucri.    Qu5d  au- 
•m  ex  hominum  gencre   conCscratos ,  ficut  Herculem 
c  cetcros ,   coli  lex  Jubct ,  indicat  omnium  quidcm 
ftimos  immortalcs  effe ,  fcd  fortium  bonorumque  di- 
tnos, 

Bene  ver6  ,  quod  Mcns*,  Pietas ,  Virtus  ,  Fidcs  ,28 
^coQfecratur  manu:  quarum  omnium  Romae  dcdicata 
^lic^  tcmpla  funt,  ut  illa  qui  habcant  (habent«autem 

omnes 

^t,  Et  ^tmd  Tbales  ,  aut  &€,}    Lambinus  ,  &  ^uod  k  ThaU^  ftd 
^^0  fuftiagaote  mC  u  quid  mutaDdum ,  maluiirem»  &qmdTiu^ 
^^    Gniter.  ^ 

*9.  Vfluti  ijm  in  fanis  ejjint  maxime  nligio/is,  ]  Rctinui  Lambi- 
^um,  uatum  e  conje^ura  TuEnebi  ,  velmicjui  in  fanis  ejpsnt » 
^ime  religiofos,  vulgata  fine  fenfu  ;  veluti  ^uo  infans  ejfet  maxime 
*p*fus  ,  quod  8c  in  Pal.  teit.  nam  quaxt.  eafiiofes  ^ho  infans  ejftt 
Hfofm,  cxclufis  ceteiis.    Idem. 

70.  Conftcratur  rnanu,'}    Vel  quod  in  confecratione  temploram  « 

inu  poftis  tenebatUI.  Liv.  \\b.li,\de  Dtdicatione  Capitolini  Templi: 
fi*m  jam  tenenti  eonfnli  fasdum  inter  precationem  deum  nuncium 
^iunt,  '  Cicero  pro  Domo  :  Poflem  tenere  oportere  in  dedicatione 
^fU  videor  atsdijfe ,  vel  quod  tcmpla  raanu  ,  i.  e.  opcre  manu 
Hto  ponebantui  ,  quod  vetius  puto  :  cujusmodi  illud  MaroDis 

Tot  con^ejfd  mm  frstruptis  oppida  faxit.    Tiuneb. 

71.  Qrr^ 


^jf^  -De    Legibus' 

omnes  boni)  deos  ipfos  in  animis  fuis  coUocatos  pmeBti 
*>Iam  illud  vitiofum  Athenis  ,  quod  ,  7«  Cylonio  fcc- 
lcre  expiato,  Epimenidc  Cretc  fuadcnte,  feccruntCon- 
tumeliae  fanum  &  Impudentiae.  virtutes  cnim  ,  non 
Wia  confecrarc  decet.  7*  Araquc  vctus  ftat  in  Palatio, 
Febris:  &  altera  Efquiliis  ,  73MaiaB  Fortunae  ,  dctefla- 
taeque,  qux  74omnia  ejusmodi  repudianda  funt.  Qubd 
fi  fingenda  nomina  75  Vicepotae  potius  vinccndi  atque 
potiundi,  7<^  ftataiTandique  cognomina,  Statoris,  fic  In- 

viffi 

71.  Cjhai»  fielne.l   Ezpreflic  Gcxca  Texba    Mv\mfi6f  «i^. 

Vrfin, 

72.  ^iUf»*  vetnt  fidt.]  Hic  locus  mir^  coiraptus  eft.  lo  HUt- 
tino  upo  legictti,  ara^tte  vetH0iffim/i  efi  PtUatie,  Totom  locnai  ita 
pmoTonnandum  \  ^t  ara  ,  ^m  vemfiijfwut  efi  PaUti* ,  Fekrit  ^'4r 
etltera  Efjmlitt ,  MaU  Fertuna  cedet ,  idatjtte  omnia  gjtutnedi  itfa^ 
dianda  funt.  Mihil  facilius  fiiifle  videtut  ,  quam  ut  ez  a^  tftF 
pte^  delccsi  prima  litera  ptopcer  (imilitudinem  praccedeotis  te- 
jent  deTefiat^tte,    ScheiFcr. 

7».  MaU  Fertuna  detefiata^tte. "}  In  amiquiotibiu  libtis»  UaU 
Jertnna  detefiatur,  Ut  eziftimem,  veibum  detefiatier  efle  indoccft- 
dum  >  veluti  gtoinim  ab  aliquo  adfciiptam  ad  idyqu^d  feqmxoia 
^ua  emnia  ejmmQdi  repHiiAnda  funt .  ut  oftendeiet  ,  Ciceronttl 
.  eiusmodt  omnia  ijletcftari.  P.  Mdnut,  Maia  ferttuia ,  detefiata^ 
fua  emnia  ejusmtdi.]  Nihil  adiuvant  heic  membianx  noiktx.  nan 
Pai.  teit.  ftat  a  vulgaco.  quaicus  veib  legic  ,  detefiatk^  hajttaaedi 
rtptdidnda  funt,  S.  ViQt.  detefitttatjtte  emnia  ejtttmedi  rep,  ncc  aiitq 
Fabr.  nifi  quod  is,  detefiata^He,  vidcatui  Tuinebus  lib.ziv.  cap^tf. 
Cruter, 

74.  Omnia  ejttsmedi  refttdianda  fttnt,]  Amicus  mclis  putac  legCi^ 
Aim  emdna  pio  emnia.  in  veteie  auccm  libio,  ptofiatafftmdi  aoica 
▼crbo ,  quod  ftellula  in  Aldinis  edicionibus  nocatum  eft  ,  dux  io- 
▼eniuntur  voces  fiandi ,  &  falvandi ,  uc  ad  eaium  atteiam  Statmi 
cognomcn ,  ad  atreiam  inviSti  lefeiendum  (ir.    Vrfin, 

7$,  Vieepeta,}  Veibi  hujus  leOiiutio  debita  Eriici  Memroii  li- 
kis:  quieamcommuniaavit  NicolaoFabio,  ^  quo  primum  prodi- 
fa  fuit  in  Ni)tis  ad  Senecam  de  Mortc  Claudii.  ezinde  (k  Jacobos 
Schegkius  idem  conjecif^  Premeflb  Obfervat.  Epiftol.  i .  Nos  (k 
foce  ifta  multa  quoque  a4  eundem  Seuccam  in  animadvcifionftoi 
voftris  ante  luftra  bis  duo.     Gruter, 

76,  Statajfandi.]  Hic  conjeftorc  Ocdipo  opusfbcrit,  quiSpbingi 
interoECS  fiiic.  Nam  quis  unquam  fando  hoc  verbi  audivit?  eqoi-i 
dem  legendum  cenfeam  :  cafia  fnnt  Diis  ,  vel  Stata  funt  Diis  K 
Domina  illis  decora  intelligamus  ,  qu£  \  potiundo  vel  vinccndt 
ducuntur.  A  potiundo  ,  Ut  emnipotens  ,  Ultipotens  ,  tftAris  petent, 
)<Hm  p.Jfe  &  potiri  eandem  prope  vim  habent.  Tetrneh,  Stataffamk 
trc.]  Adhuc  medicas  expe^at  manus  hic  locus.  Memmius  e  libiQ 
fuo  exhibuit  (Ujfandi.  fed  non  fatisfacit,  non  magis  quam  Scbc^ 
kiana  cooic^uiay^«M/«^if«,  in  tocc  eoim  tam  plana  iion  ita  h»' 

fcm 


LitB£k     SECtJMfDUS*  ^Ue 

ti&L  JoVis :  rcrumque  cxpetendarum  nomina  ,  Saluris  ^  ^,y  ^u^ " 
H[onoris ,  Opis  f  Vidoriae.    ^quoniamque  exfpe^ario-niamqui« 
le  rerum  bonarum  erigitur  animus  ,  tccth  eriam  a  Ca-deai. 
atino  Spes  confecrata  cft:  Fortunaque  fit77  vclHujuscc     ^*  •* 

diei     ' 

mt  libiatil ,  tut  tam  long^  divcxtuot.  Palat,  tert.  fiat  }l  vuigata, 
ic  6c  Fabi.  nill  quod  una  liiteca  fiatafandu  quaitus  habebat  /?«- 
•Jptndi,  coden  S.  Vid^oiis  ftbarafandi,  ci  quo  fingebat  Guliclmius 
loftei,  &  ^rMfan&i,  fed  tali  malagmace  non  ianatui  ifiud  vul« 
lu.  Gruurm,  Stataffkndi.  ]  De  boc  vocabulo  adhuc  delibciajic 
caditi  omnes.  Mihi  veiofimiUimum  videtui ,  fccipfifie  Ciceio- 
lem  totum  locum  ifio  modo  :  Hued  fi  fit^enda  mmina ,  vicepot^g " 
•tiiu  ,  vincendi  atque  petinndi  ,  Stataftandi  y  coptominajMe  Statorif 
^  invi&i  Joviu  %erum(ju«  expetendarum  nomina  :  Pio  Statajfaudo 
cxibo  Statz  ftandi ,  levifiima  immutatione.  Statx  de;e  mcmiaic 
'eftus.  Stata  matris  fimuiacrum  in  foro  celebatur,  Facic  ejusdem 
Dcationem  Sezt.  Kufus  in  legione  iexta.  f  uit  autem  hxc  a  fian* 
io  difta ,  ficut  Vicepocc  a  vioccndo  &  pociundo.  In  veibis  ipfis 
Uud ,  fingtnda  nomina  olvo  kuvk  intelligendum  in  fequentibus  ,  ita 
Hania  eiunt  claiiflima,  quae  haclenus  pco  defpeiatis  habebantux. 
lao^  non  de  una  vicepota  loqui  noftium  ,  £c  alius  alteiius  piz- 
tdeie  debeie  mencionem  vel  tq  cegnenHna  ,  ut  eft  in  vulutis  » 
tfteaderet.  Scbefforus.  KtGtc  judicat  Giutems ,  vii  magnus.  m  am 
t  Vicapoca  nomen  eft»  tale  nunc  quoque  lequiiitur  $  poft  demum 
lanfit  ad  cognomina.  Mec  dubito ,  quin  iciipfeiic :  ^fi  finiends 
'iO.mina ,  Vieapota  potim  ,  vihcendi  at<jue  potiundi  i  Stata ,  ftandi  i 
^minaqut  Sutoriu  Stats  mcntio  multiplex  cfi  ,  fic  pixcipua 
>pud  Feftum  in  Stata  Matris  Simulacrum,  Gionov. 

77*  ytL  hujmce  diei,"]  Fertuna  hujmce  diei  colebatui  ^  B.omaniS  ,     f| 
3t  fciibit  Plinius  lib.xxxiv.  cap.S.    Fiimus  autem  Benedi^us /£• 
^ius  Spoletinus  ex  veteiis  lapidis  Capitolini  audoiitate  ,  in  quo  eft 
^ico  fortuns  hujusce  diei  ,Ciceionis  locum  hunc,qui  aotea  mendo- 
E^  legebatut,  coirexit ,  &  Plinii  teftimonio^,  quod  coiiuptum  Sc 
pfum  eiac,    confiimavit.    Cum  aucem  Flucaichus  in   libio  de 
^oituna  Komanoium  fciipfeiic  i/ietc  tvx^ti  i*pov  in  Falatio  fuiile, 
^  F.  Vidocin  Palatio  ftcm  poiueiic  vicum  Hujusque  diei,  videa- 
lum  ne  ad  eandem  utecque.Foicunam  lefpexecic,  quamin  Maiio» 
^yt*"  Mp*c  iKum  idcm  Plucaichus  appellavic  i  8c  E-Tr/rpt^^o/ui- ^ 
•V,  quam  infia ,  quod  Opis  tcmplum  lefpiceiec ,  &  Foium  re* 
picientem  Ciceio  nominavit.  Vrfin,     Vet  bujmce  diei.}  Valec  hm'    » 
^tqu*  dieiy  id  eft  uniuscujusque  diei)  de  qno  pulcie  multa  lib.  i. 
le  Foimulis  BtiiTonius ,  qui  confulatui.    Hujusee  auccm  eft  in  Pal. 
Qt.  &c  Fab.  item  edicis  \  Vi£ioiio  &  Tuincbo.    nam  piioies  8t 
^fteiioics  ,  hujus  diei.    Giucei.     Vet  hujutce  diei ,  nam  valet  in  ^ 

^nes  dies.}  GlUCeiUS  ,  hujusque  diei  ,  vaitt  huiusque  diei  ,  id  eft  y 
[oiuscujusque  diei.  Non  aiiequoi ,  quid  velic.  BiiiTonius  pio- 
cdo ,  ad  quem  nos  lelegac  ,  diilinguic  intei  hujmce  &  hHJus^jue^ 
030  hoc  loco  legi  vult  hHJus^m  ,  quod  Maiius  Vidlorinus  tohujus- 
|tte  ,  explicet  uniujcujusque.  Scd  quidquid  fic  de  Vidoiini  veibis, 
pod  Giceioaem  icufitadum  ocnfco  bttJMSfi,    Scafin  ille  cft ,  po- 


diei  •  nam  valct  in  omoes  dies ;  vel  Refpiciens ,  id  opei&. 
ifriom  ferendam;  vel  ^Fors.,  in  quo  incerti  cafus  iigpificaiitixt 
M.vttt.    xnzgi$ ,  vcl  "^  78  Primigcniam  ,79^  gigncndo  comcc 

Jciendo  .     Befunt  fauca^ 

^*  ^  XII.  *  FBHiAftuM  feftorumque  dicrum  ntio  ia 
^liberis  rcquietem  habct  litium  &  jurgiotum  5  in  fcfvis^ 
operum  &  laborum ;  ^o  quas  compofitor  aimi  confcnc 
1  &  perf.  dcbet  *  8c  ad  pcrfe6tionem  operum  °>rufticorum.  ^'quoi 
nuiitae  edd.  tempus  ,  uc  {acrificiorum  libamenta  ferventor ,  faetBf- 

c»mV  nift.  t 

fionem  '^  Fottuna  toli  fiib  cogndmento Hujusce Diet  ^  id^pc^o* 
«nimocum*^^>  ^"^^  ^^^  cognomencum  valet  non  inceitum  tantun  akm 
QiiQ^  *  aliquem ,  fed  omnes  dies.  UnoquoTis  enim  dic  coli  potedt  fot- 
^  tuna  ejus  diei.y  ficut  qualibet  dle  poftquam  adrenerit ,  (ifift^ 

fiierit  hodiema,  dicatur  coli  FortutM  hmjiuce  diei,    HonC  poto  Vad 

bujus  cfTe  fenfum  yeriflimum.    Schtffer. 

78.  Prmi^ema.}  Romx  tn  colle  Quirinali  zdem  ftdire?^n^ 
Bis  Fortunae,  relatum  eft.  Platar,  in  Capittlio  fcrft>it :  Fiiix^tm 
fortunx  k   Senri^  delubram   confeciatum.    U  xdLitnetxUf  «n  i| 

t^pMc  iipof.    Tum^, 

79.  ^Agifnendvcvmes,  tmn,']  Ita  duo  i  inC  noftris  ,  nifi  qnodl 
juo^im  C9mtftinm.  videatur  Turnebus.  vulgata  cum  eft,  qaoaAlifct 
Junior  anndftic  fequentibus »  hoc  modo  :  dim  efi  ferUnnn  #t 
Giuter.  Jt  gigneftdo  C99nes,  trnn.l  Ita  Groterus  &  Turnebtts  ,    f> 

^      pofterior  ezponit  :  q»d  nas  a  primo  ortn  comitatnr.    EgO  ittalfiai 

^      legete  divium    a  gigfUfdo,  comes ,    rwi»  ,  ut  illud  cemes  qflo^ 

innuat  co^nomentum  Fortunar,  ficut  primigenia  &  fots&  coflft 

Keque  enim  dubito,quin  8c  fiib  coroitis  cognomcnto  eam  CP&* 

xint.     Scbeffer, 

So.  ^as  eompo/ttor  anni  &c,}  Hoic  ouoque  ftriptot^  accei 
Tal.  Qiiatt.  publicati  ,  compojuio  anni,  adcantur  P.  Vi^orii  Yfitf 
le^  nb.  XXXVI.  cap.  6.  Gruter.  Sluas  compofitor  anni.]  SicGlKf 
ifis  &  alii.  Compolirorem  anai  vocant  eum  ,  qui  xomponit  ^ 
bum  populumque  compofitlonem  ,  nempe  iftam  ex  feftis  pio^ 
ftisquue  diebus  docec  Sed  quid  eft  canfirre  ferias  ad  perftUii^ 
oPernm  rmfiicornm  /  Futo  dare  ac  tcibuere  ita  ,  uc  nihilomioosp^ 
fici  poflint  operatuftica  ,  prout  ea  requirit  anniratio,  m  <*•)*' 
firias  ad  perfe£ii4nem  idem  fit ,  ac  leferre  &  in  telationeiC' 
fpe6lu  ad  peifedliohem  iftam  dare  &  conftituere.    Scheler. 

.-SI.  Slnod  tempus  ut  facrificiorum.  ]  Non  expedio  me  ez  ^^ 
bis.  Qnid  eft  enim ,  qub  refecantui  ifta  :  quod  tempos  \  $# 
cor  omaino  »  fcribendum  efle  ,  quo  tempus  &  facrificitmm ^ 
tnenta  ferventter.  Senfus  :  diligencci  feivanda  latio  io^^^^^fHf^ 
Quaie  ?  quo  fervari  poffit  tempus  deftinatum  facrificiis,  ^ 
quoque  |K>flint  libamenta  in  facrificiis  adhibenda,  fcetusquep^ 
lum  lA  iisdeiiL    Jhita  c&im  fxxccptum  foifTc  ut  ikQrificix(o< 


ttc  pecorum  ,  qu»  difta  ia  kgc  funt ,  diligcBtc;r  ha- 
cnda  ratio  intercalandi  cft.    quod  inftitutqro  pcritd  k 
Juoia  ppfteriorum  pontificum   negligentii  dinolutuia 
(l.    Jam  lllud  ex  inftitutis  pontificum  &c  harufpicuoi 
on  mutandum  eft  >  quibus  hoftiis  immolandum  cuique 
co",  cui  majoribus,  cui  ladleotibus ,  •*  cui  maribus ,  cut 
i^minis.    ^3  Plurcs  autcm  dcorum    omnium  »  finguli 
Qgulorum  faccrdotes,  &  refpondendi  juris,  ic  ^^con* 
tcndarum  religiouum  facultatem  afferunt.    ^5  Cumque 
'cfta,  quafi  focus  urbis  ,  ut  Graeco  nominc  eft  appel* 
ta  (quod  nos  prope  idera  nGrsecum  interpretatumno-^ 
W  teaemUs)  confcpta  fit ;  ei  colendae  vir^ines  prae-  " 
nt,  ut  oadvidktur  facilitis  ad  cuftodiam  igms,  &  (cn^o  mMgjt' 
ant  mulieres^^iu  natura  foeminarum  omuem  caftita-**"* 
:inpaU. 

Quo4 

f»ii<yr«s  ,  aic  iBtercakndi  itnpcrftil  tempat  »Ui  tti  deftiiuiaiiii 
Ki4ifle  tn  hyemem  avit  pnnium  Tec.  Qia  pocuit  iniHtiu  id  tiedr' 
i^mezeiiv  lolemnicate }   SdHgtr, 

tx,  Ci^im^ribus,  cm /eminis,'^  Midfic^  liunc  lo<^vn  Uluftmc 
agmenta  duzdam  inlcriptionum ,  qux  »pud  me  func ,  Fmram 
ataiium  ,  m  quibus  eft :  Sulficins,  CamerinHS,  magtjin,  c^Uegu 
^rmtK  ^rvatitm»,  nvmiiu,  irmmUyit,  in,  capitolf  .  «lii  ■■  £^ 
}nt9nii,  ClAttdi^  Cffyris.  ,^.  QmMni<»^  Jnji,'  B.  mtfm,  JmHmi^ 
4MI».  MincrvM  vActam,  Gtnic,  ipfius,  taurMm,  &c,     Ulfin. 

t}.  Piurts  autem  Diorum  omnium ,  fingiUi  finguUrum  facerdttet  irt.^ 
■^finslib.ii.  cap.  ii.  Antiq.  ledionum  putat  locom  mancum  io- 
Kiponendumque,  tmnium  pomifias  fing$U$,.  ftd  ffftefi  dni  roy  mnfti 
Itelligi,  facerdttes,    Giuter.  \ 

54.  Cenfirendarum  rttigionum,}  £ft  ab  antiquo  codice  TauIH  Mli* 
Dtii,  quippevulgo  rcccpra  leftio  ,  confitendarum  :  quod  tttcuaqae 
iplicac  Turnebus.  Idem  noftei  Lipfius  divinat  cum  fide  t^endarmm 
r%  ingenios^.  Palat.  noftec  quart.  habet  confitiendarum,  Gcoter. 
fnferendarum.^^  Sic  Grutcrus  ex  Manutio.  Vulgati.  confidendarum, 
^ec  piocul  difcedit  Palatinus  qui  habet  confictendarum,  £x  qoo 
fAiemo  fulpicor  conficiendarum  le^um  efle  ,  ut  fic  ctnfictrt  r*li» 
vnei  diGtnm ,  ut  conficert  facra,    Schcfifen 

55.  Cumque  Vefia  qnafi  focum  urhis.']  Focus  eft  in  libro  fnana« 
ZKipto.  ^  pauio  iofra  confpeHa  fit ,  pro'  comptexa  fit ,  ut  videatui 
^eadum  confpicue  fit,  Ulfin.  §luafi  focum  urbis  comptexa  fit,^ 
(a  cditio  Turnebi,  &  alludunt  aliquot  mif.  ancicruibres  tamea» 
teus  urbis  confpexa  ,  quomodo  itcm  cxftat  in  Vi&oti^na.  nam 
^ftio  communis  ,  focis  urbis  confpeSfa  fit,  Gruter.  Non  poteft 
crri  liccntia  mutationis  ex  nominativo  in  accufarivum.  Manifeftjk 
fafCt  manus  Tutlii,  Cumque  Vtfia^  «luafi  focus  urhis  ,  confeft*  fif^ 
Caqne  cut  non  exhibercm  ?  Gronov. 

I^.  1»  t^ttrdfimnarm»  •mntm  eafiitoftffi  fati,}  Loos^tftud  ani- 


33f8  t)E    Li^6iBtjS 

9o     Quod  fequitur  vcr6,  non  foltiin  ad  religiOtieni  ^lti-' 

net,  fed  eciam  ad  civ;tatis  llatum  ,  ut  fine  ii^  ,'qui  fa- 

cris  public^  prxfunt ,  religioni  privatx  fatisfacere  ood 

f  itdMSS.poQint,    continet  enim  f  Preipublicae  confilio    6c  aa- 

miuttttk'     doritate  optimatium  ,  femper  populum  indigerc.    Dc- 

P^^         fcriptioque  facerdotum    nullum  jultae  rcligionis  gcnus 

praetermittit.    nam  funt  ad  placandos-  dcos  alii  confti- 

tuti  ,  qui  facris  praeiint  follemnibus  :   ad  inlcrpretanda 

_         alii  praedifta  vatum ;  iieque  multorum ,  nc  effet  infini- 

I  cuxVL  ^""^  >  ^^  ncque  ut  ea  ipfa ,  ,quae  fufcepta  public^  efrcnr, 

quisquam  extra  coUegium  noffet. 

.  .     21     Matimum  autem    6c   praeftantif&mum  in   republia 

jus  eft  augurum,  &  cum  audoritate  conjundlum.   d^ 

quc  vcr6  hoc  ,  quia  fum  ipfe  augur  ,  ita  fenno,  fcd 

quia  fic  cxiftimarc  nos  eft  necefTc.    Quid  enin^  102/05 

eft,  (i  de  jurc  quaerimus  ,  quam  pofTc  a  fummis  impe- 

^  oomitia  riis  &  fummis  poteftatibus  *icomitiatus  8c    'condfiai 

toneie?     vel  inftituta  dimittere,  vel  habita  refcindere  ?  quid  ffh 

*^"*  rv    ^^"*'  qu3im   rem  fafceptam  dirimi  ,  ^^fi    unus  a^ 

z^conliha  ^^iuM  dixcrit  ?  quid  magnificentius  ,  quim  pofre  de» 

*'*  ccrncrc  ,  ut  magittratu  fe  abdicent  confulcs  ?  qtiid  »• 

ligiofius ,  quim  cum  populo  ,    cum  plebe  agendi  jaS| 

aut  dare ,  aut  non  dare  ?  quid  r  legem ,  fi  non  jure  ro- 

gata  efty  tollere?  ^9ut  Tetiam  decreto  cellegii ;  utU* 

vias» 


Ino  Tcnuftius  UIo  Turncbiano,  petii  licet  probatilm  Lambtno  At* 
doque  Nepotl  quid  quod  iftud  exftat  in  onanibus  naembranis  otf* 
flris.  olimque  cufi  ,  omnium  Detim  cA^,fati,  Giuter.  Et  femi^ 
tnuUeret  &€.)  Sic  Gruteius  ex  antiquis.  £t  oiobo  illud  p*ti,  M 
0mnim  tamen  malo  ex  vulgatis  omnium^  pott  quod  cominaicrilrf^ 
Senfus:  bsc  idco  fic  inftitui  ut  mulicres  fentiant  ,  eire  in  -natui^ 
foeminarum  pmnium ,  habereque  hoc  omnes  ab  ipfa  natura ,  ut  po^ 
£nt  pati  ca^itatem  ,  i.  e.  caftitateni  ferre,  fervare.,  tueri.  Sch^. 

87.  Ne^uo  Mt  M  ipft  &€.']  Lambin.  tamquam  fi  locus  eifet  dde- 
^uofus ,  adjecit  de  iiio  ,  netjtte  fAmorttm  librorm»  ,  ne  ed,  Pbuy> 
Crttter, 

88.  Si  tmus  A1.1UM  dixefir.}  Id  eft ,  diem.  iic  &  Viaoris  code^ 
xeptarfentartmtque  Viftorius  a£  Turnebus ,  qui  tamen  maluiflcSf' 
Aiiio  DiEj  quod  ipfum  ftatim  contextui  intuiitLambinas,  co^ 
tra  mHI  qui  G.  abeunt  ab  priore,  accedunt  vul^ato,  siiter,  IdemJ 

89.  Vel  etiMu.]    Hic  pro  etiam  ,  nomcn  alicujus  legis,  quz  < 
creto  Coliegii  augurum  abrogata  fuerir ,  defiderari  videtur.  Hi 
fcio  an  Sulpitidm  optim^  legamus  :  vel  etinm  con|un£^io  fit ,  il 
telligamusque  CoUegii  decreto  etiam  leges  toUi.    DeeiTe  tami 
B9ffica  omniao  aliquod  potius  putcm  >  quod  ia  ^'^w  <^Fcavatd 

m 


.L  I  »  E  i^   ^  E  ct;  V  D  V  s/      ^i^f^ 

^t^s, -confilto  PhUippi ,  confiilis  &  angaris :  '^nihil 
,don]i,  nihilforis  per  magiftritus  gcftum »  fine  eoruoi 
audoritatcppffe  cuiquam  prpbari? 

Xfll.  Att.  Ag*,  jam  ilia  vidc6  ,  fatcorqujc  .«cfle^ja' 
magna  :  fcdr  eft.  in  coUcgio  veftro  inter  MarccUum  &  •  omnM 
Appium,  pptimos  slugures,  magna  diflcnfio.    nam  co-*"«*^* 
tura  cgo  in  libfos  incidi :  ciim  9i  altai  placcat  *  aufpi-'''^'' 
aaifta  ad '  utilitatem  effe  reipublicae  compofita  :  alteri 
diiciplina  veftra  9«  quafi  diyinare  vidcatur  prorfus  poffc. 
bac  tu  de  re ,  quaero  quid  fcntias.    M.  figone  ?  divina* 
goncm ,  quam  Graeci,  fMevrixifv  appeUant  *  cffe  ccnfeo , 
8?  hujus  haQc  ipfano  partcm  ,  quse  cft  in  avibus  9i  cc? 
fcensquc  fignis  difcipiinae  noftrae  j  quod  ctim  iiimmos 

dcos 

■t|,  Fofttde  nob  mal^  fltidm  liic  reponis. .  Mam  Titius  trib.  pl. 
^itiofo^  icgem  aftariam  tuUiat ,  autot  Valct.  Max.  Tumebnu 
f»  TetUm  decretotpiUgUf]  Ita  mff.  quos  citat  Fraociicus  Fabiicius 
^no  Ciceionis  nz^  inquit  Guiiclraius  ,  U  acccdiiQt  antiqul 
I^M  ».  in  quibus  ,  $§t  itiam^i  quQmodo.oUm  vulgati.  Critict 
««ndc  intuicic  Titium.  Pctius  Pitboeus  Ub.  ii.  Adverf.  fubicc. 
^*  a.  emendat  f9rs4m  feu  fmriam.  xationes  cius  ibidem  videaa- 
4W-    Grmn.  . 

k  !£*  ^'^'^^^f^i  *  ^Ml  militis,]  Nihiiferiseit  in  raanufcripto:  ut 
'«room  militidt  gloffcma  fit  ad  vcrbuip /•ni.  Ui/in. 

9T.^/f/ri.]  Matceild,  qui  nullam  credebat  unqtiaiti  divinandi 
I^KQtiam  in  colicgio  auguirum  ftiifle  :  Vcttintftmeil  magaas  eo  lA 
rolJegio  utilitates  Reip.  conftitutas  elTe ,  objdaa  lUigionls  opi- 
■uonc  popularibos ,  &  bbnuntiatione  diiemtis  frpi  comitiis.  £o- 
J^modoCic.  drmf^iciham  fcriWt  Hb.ii.  dc  Divinat.  'Reip.  caufd 
f  ^mmmnis  T^ngiems  e(ft  celendsm  r  ac  libto  eodtm  aflentitUi  po~ 
^  Marctilo  quam  Appio:  hic  contia*    Tstrtteb» 

92.  ^fi  divjtur^  videium^  frerfms  fep.  ]    Sic  editio  Viaoiii; 

^  pijores  divituri,  TninebnS  ab|ecitfr«ryWi  qood  nec  id  codi* 

^  S.  Vidoiis.  habet  tamen  Fal.  teit:  nam  quait.  «ttam  divinatii 

*^^isr  prerfiti  effe  fefft.  &  ?ei6  ^ftsfi  divimait  i  faaibct  item  Fabr; 
^tmer. 


9)^  Ckteristjtit.  figftis  4ifci^lind  nofira  ^  ^tted  dtm.fnmmis  Dies  ejft 
'^damus  &c4    Pall.  item  S.  Via.  &  Fabi.  miii  abeunt  ab  hac 


»nmi  admittit  vocem  henignitMem.  Viftor.  &  Tuinebos  Jilcnt : 
Mofoiraa,  quodnihii  ex  fuis  fciiptis  ciucrent  vulgata  le^oiie 
Nius.  Grnter.  Cnte,ris<iMe  jignis.\  Difciplipz  noftrs :  qiiod  funi- 
^  deos  ciTe  conce^amns.  Jn  libiis  cun^tis  lifielionbusf  GutCitf 
*« »  iegimr  longi  alitei.  Poft  fignis  Habent  tcl  qttt ,  vel  fi»«/,' 
«^f^,  cleiode  confcnfo  fummo  toilunt ,  (fuedckm^^  itcm  de^Si 
Wt  ittfpicof «  iflipiiff(  B«ftium  ieateriujtte/i^Si     £«/»  iiifcijflir' 

P/fJTfmf  M 


ileos  dflTc  ctiflcedanQiis/^nitnqtte  mente  te^nAiaiif^i 
Ik  conindem'  benigiikatem  hommum  cotfulere  gcncri , 
&  poffe  nobi$  figna  rerum  fishirann!ri  oftendere,  nol 
tideo  cur  eflfe  kiWittationcm  negem.'  *  •  - 
j^  Sttnt  autcm  ea ,  qu«  poTui ,  cx  «[uibus  id  ,  qiiod  roh 
1t  B.  lumus,  efficitur  &  cogttur.  Jam  verd  pcrmidwniA 
excmplorum  &  'noftra  eft  plen^  respublica ',  &  otonil 
legna  i  ornncsquc  populi ,  cundaeque  gentes ,  lugiHTffll 
prfcdi^s  multa  iiicredibilitcr  veri  cecidiffc.    ^nequt 

cnia 

iht-Hffflrs,    N^mim/i  tffl  emtttddmm  &c.    KTifi  tifalis  pto  ^fim,  *> 

9«|*  Netfut  P»UdM  ,  He(iUi  MeUmp^dts  drc]  Vcn.  PpUtis.  AC  &Bt 
aliorum  nomma,qaae  noc  loco  referuntui  nota.    Sed  toUais» 
nefcip  cujus ,  etfi  hoc  vatis  cujusdam  lepcritur  ,  fine  caod  ic^ 
fitum  ,  cum  veram  iit  Pvtytdt,    H!c  Corimbius  fmt ,  de  ^  t^ 
de,  ifi  primo  lib.ile  Divinat.  mentionMd  ficck  et  Honiew.  ^ 
ifiOtaierfcai  locus  ^.  A.  Cdmtr,    Ni^ue  enim  P»/«]  Qiklatti  ftOSi 
f Mcleeum ,  '<C|m  fequr  SaidaA  videtitiit ,  qni  PoUera   queolili 
'fCtipmic  ly^/o>  «rairArAta ',  -  quaii  tti  tlatdtium  autttiliikm  didl» 
f  rb^it.    £t  rttrfuiti'  qUtfndifti  ejusdcm  AoniltAs ,  ^i  atmfiawndi 
"id  tfk\AnftiraiiM  cOiticrR^fetitr  CiceioMin taMCn  Mvidi  ftA^ 
contenderim,  etiam  iu^agante  vcteri  libro.    Hujus-nqtlldtiBBl' 
^tna ,  ut  crptiim  'vatis ,  lllad.  v.  ihemittit : 

...     Hi>  <ri  Tic  *Eux»9»f  tl^iiit  ludvTi^  uioct 
OS  j'  lU     flUa»C  XM^  9hqhi  W}  v««c  «^etivi^ 

ti  /u«T.*  «i^jEj«ualr  ir«c/9^iir.  u^o.  *rf^9ffa't  J^e^jiwtui  - 

Stffiddm  erat  Mttehener  Paiyid»  vate^aetttts  ■^ 
Sirenuut  'mc  dhies  ,  sfni  Bffiryrm  fffed»Jt  mdtt  > 
Trifiifiei  is  gM^  fitti  vanfeendtrM  mfMr .; 
Sspi  pMgax  nmm  Mmt-  &  fmior  Poiftdmy 
Vet  feft tui  mtfi^retetiMhMt  in  ttddlau  ^iff 
Vel  cadat  ad  Danaum  Trejano  Martt  carinas^ 

JSnlmvcto  hujus  ut  b6c  libro  ,  fieln'  t.  de  bhinyt.  deetoi^ 

Itteminlt:  Sii/i  Polyfdum  CMrinthiUmf  Htiihe  Hofnertts  &  slifsmiiM{ 

&  i^tio  ad  Trtjam  froficifcmti  morttm  pradixijft  ciinmtmvrta  f    i 

I<tician  :    KkkA  <f^  /uip®'  touto  <trdf  hJi^t  itupetHimtLitc  t  H^ 

'«tXc  icQt^trtmc  S  ltaX;tat>Tfie ,    %  nrof  Trfxt^or  ,     fi  th  TJ^XuUot  t^ 

''*th  4Sv(«  ixifxn&itAti^.     Verftm  hdnc  tjHidim  totkm  pmttem  thlitm 

H^Adidifii  ,  in  nuHtf  Po^ot  loco  vtt   Calchdntem  ,  vet  Teiepkmm  ,i 

Poiyidmm ,  vei  Phinettm  imitattts»  Tti^^btis.     Netftte  enim  PM^ 

'fietjue  Mtlampodrs.1   Potttis  habent  pio  Polyidi  non  foli^m  fdlM 

libri  manafeilipti,  fed  5c  amiqax  rtiam  cditioncs  :  nec  vidco  I 

1iece£fe  fuerit  mutare,  camde  Polete  ^Ht  mentio  cam  ab  i9 

vm 4 SHi4»iQVtidbo )Hx^^   Ejiis vbcbi inkt j  Hoh^t  'Mtyith^ 


L  I  B  WM(    SJB  C  U  N  B  <f  S.       3361 

^ifin  Pelfcti^ »  neqiie  Melmpodis ,  Aeque  Mo^fi  ^  ne- 

9(ie  Amphimi^  no^e.Calchan[tis,  ne^e  Hdeni  tsui- 
tuni  nomen  fuiflet ,  nequ^e.  tot  natkmes  id  a4  hoc  tem» 
pos  fctiniiiflem  ,  F.Arabum  » -.  Pbryg um  ,   Lcytaonum ,  t^^dpai!* 
Grlicum ,  niaxiincqu^  Pj&darum  ,  ntii  tetuiks  ea  certa  S"n^,^'{ 
cBb  docuiflct :  Aec  vctb  RomuliBs  smAet.  aufpicatd  ur-  ^m  i^A^ 
bem  condidifibty  neque  ^Attii  Navii  nomcn  memoriay  Arii    • 
iDcerer  tam  dtu  ^  nifi  bi  omnes  omha  ad  veritatem  ad-  Lmkt-   ^ 
ninihiJaa  dixiffeit.    Sedr.dubium  Bon  eft  j    qmn  haec 
iifciplina  8c  ars   augurum  evanuerit  jam  &  vetuilate 
8e  ne^igentia.    Itaque  neque  illi  aiTentiar ,  qui  hanc/ 
mentiam  inegai  uin^^m  in  noftro  coUegio  fui-ue  :   ne-^ 
^e  iMi ,  qui  effe  etiam  nunc  piutat.    qus  mihi  videtfiif < 
apad  m^ores  fuiffe  ^dapliciter «  ut  ad  reipublicae  tem->^  dupkt  , 
pis  nonnumquara ,  adagendi  confiUum  fi»piftm«  per- ^*"^* 
iseret.    Att.  Credo,  hercle  •  ita  effe  ,   iftique  r^ioni  34 
potiffimtiin  affentior.    Sed  redde  cetera.    M.  95  Red*' 

fcm  vefo^  &,  fi  potero.t  brevi. 

:  XIV.  S  E  Qjj  I T  u  K  enim  de  jure  belli :  in  quo  & 
iufcipiendo ,  &  gerendo ,  &  dcponendo,  9<5jus  ut  plu- 
^umvalec,  &  fides  i  horumque  ut  pubiici  interpiic- 
kC8  effent^  lege  faBcimu&  Jam  de  bara^tcum  rebgto* 
le,  de  expiationibu»  tc  procQfratioDibus  faitis  fuperque 
tn  ip&  lege  didum  j>xito.    Att.  Affentior »  quoniam 

,  omnis 

tctfVTic  lyfiet4*  «stTA  fH)(uof  avjx^ohtKii  u  fii0Kiot{  /3.  oimo^xM* 
n^itf  iSi^Xfoicif.  &C.  Vrfin,  NeqiH  enim  Poletu.);  Ita  reforma-* 
m  ViAonus }  ctoffips  ]&ii£ec»  PoLide^  non  dubico»quin  exvete-  . 
tl  libro.  at  noftri  tamea  omncs  quatuo;  dc  Turnebi .  habent » 
felyidu  videtucne  revocandum  2  Cmeu  Sero  de  eo  refeit ,  dv 
100  jam  ceniuit  &  ^uidem  fententtam  gtaviffimam  diiut  Tuxne-^ 
bus.     Gren^v. 

\- 9S'  *Kfdd4m veroy  fi& peteroy  hrevi.}  Pall.  &  Fabr. amplius,4r 
fftfipet,  S^y\6t,  &  ipfip9ttro,  GuUelmius  inde  focmat ,  veroyigr 
dfipotep»lr,    (Gruter» 

96,  Jus  plurim$nn  vAlet  &  fiies,\  Vt  vidts  ed  in  antiquo  mana-i^ 
jcripto.  crror  autem  ut ,  &  fides  ,  pro  ,  ut  vides  receptum  fit, 
Ipinor ,  iodc  fiuxit ,  quod  Acolico  digamma.  £ ,  antiqui  pro  V. 
icebantUE  »  ut  TES^tNA&iT  et  diei,  pxo^  ttrmtMvit  &  dtvi  : 
fccipcumque  forta^  ecat  in  cxemplaiibus  FideSf  i^t^tvides,  quod 
i^iaiperiCQ  po^lea  libraaio  in  fides  mutatuitf  fuit.  Idem  error  ia 
"i.  I.  de  Natuia  Dcotum  iuepfit  ,  in  quo  cum  Bidemes  fcriptuiii 

[et,  fco  vidfnte*t  uc  cil  in  aliquibus  dodicibua »  fidentts  libiasii 


3562       -  D  B  .ii  E  a  I  J8  0  s-  :^ 

omnis  haec  in  religioBe  verfatur  oratio.  .  M.  At  Toi]   ' 

quod  fequitur »  quotnodo  aut  tu  alTciitiare ,  atit  ^o  re-, 

prehendam ;  •  fan^  quaero ,  Tite,      ^      - 

35  .  Att.  Quid  tandem  eft  i  M.  De  nodamis  fecrificiii 

j^'     mulieram  Att:  Ego  ver5  affentior  ;  oxcepto  ptaeferdm 

CkXXViLin  ipfa  lege  follemni    facrificio  ac  pubtico.    M.  Quid 

yVeftu     ergo  aget  Jacchus  97Eumolpidaeque  Tnoftri  ,  &  augu- 

^[^•.      fta  illa  myfteria ,  iiquidem  facra  nodiurna  tollimos.^  noa 

enim  populo.  Romano  ,  fed  omnibus   bonis    firmisque 

populis  leges  damus. 

)6     Att.  Excipist  cfedo  ,  iila  ,  quibos  ipfi  initiati  famasL 

M.  £go  veto  excipiam.    Nam  mM  c&m  mdta  eximfii 

divinaque  videntur  Athena  tuae  peperiffe  ,    atqoc  in 

BVittiB'  '3(vita  hominum  attuliffe,  tum  itihil  melius  illis  my&C' 

t^"       riis,' quibur.ex  agrefti  immanigtie  vita  exculti  ad  ha^ 

.    manitatem,  &  mitigati  fumus :  Initiaque  ut  appeUantv, 

ita  re  verft.principia  vitse  cognovimus  :    neque  foKmi 

cum  lastitia  vivendi  rationem  accepimus  ,  fed  etxam 

9f*  £mol^'dafui  ntfirs.'j  AUt  cdnigtfadaiiS ,  tvmiipidsqm-^tfn, 

«DC  tn  nominibus  petfi>naium  eiioi  S^  nam.  Euraolpids  Ijctt- 

doces-  exaac  Acheni^.    repetam  igicuc  quod  (iipca  eft  ,  idquc ,  ot 

C&.  \VL  iAzSzx  libxo,  pecicribam:  ytrfamr  tratio,  at  vero  ,  ^u^d  ftm 

^uitur  ,   tfuhnodo  aut  iu  ajfentian  y  aut  eg9  reprehendam  i  Mg  fni 

^H*f<h'i  Tite ,  quid  tandem  id  efi  f  ^tt,  De  no&urnis  frcrificii^  mu^ 

lierum,     Af,  ego  vero  ajfentior  ,  excepto  prdfertim  in  iffa  lege  JeUuu 

faerificio  acptHlice,  ^^ti,    Hnid  ergo  aget  Jacchus  Eumolpida^me  M- 

*firii  &  aUgufia  illa  mfjferia  ,  fitjttidem  Jac¥d  Aoffurmt  iiUinms  ?  «■ 

inim  popule  T{,  fed  emnibus  bonis  firniisefue  poputis  leges  dameet,  ef 

eipis ,   crede  ,   illa  ,    ^ibus  ipfi  initiafi  fUmns,     M,  Ega    ver»   irK 

Hoc  tocum  vacare  mendo  exiftimamus.  nam  il)ud  ,  fMne^ttsn, 

Tite^  refcrtoiad  mernoriam.  'quaero;  inquit ,   qu2d  fic  qOod  ii 

Idge  fequitur.     deinde,  quafi  remitii(ci  non  poffec  J  infert  :  ^uU 

tandem  id  efi  >    P.  Manut.     EumeipidJt^ue.}  JEumolpus  Eteofiaioi 

Mufaci  Poetxiinus,  Orphei  difcipulus,  ?erfific«tor  ftiir*     Hicirf< 

tiandi  ritum  invehit  &  de  faccis  Cereris  Sc  myfteciis  confci^fic 

Ab  eo  EumoTpidse  ,    myfteriorum  iUocum-  faceidoces  »  jwsuaat 

Tec  Iflcchum  verp  Jnitia  intelligic ,  in  quibus  etiam  lacchas  ,  ^ 

eft  Libec  col^^tut,  Cic   lib.  11.  de  Nacura  Deoium  :     Hmnc  di^ 

'Li^erum  Seriteie  natum  ^  mn  eum  ,  tjuem  nofiri' rnajores  aie^mfii  fmuSt 

^ue  Libetum  cum  Cenhre  fy"  Ubera  c^nfecravernnt  :    quod  qualc  ficd 

myfterii^  inteliigf  pdceft.    Atque  eiat  tBitiacoiuitx  vox ',  mx  ^ 

taxx* )  "^  ^4  stpuu  Atiftophanem  tn'  R^s  :  Alii  intcipiccaioiM 

'  ^laKxof  hymnum  in  llJberum  Patrem  &  Gi^tlcuro.    Ac  Cme  iHM 

canticum  iUamque  voccpi  initiatoium  Ciccto  intelligeic  videtT 

Inteipies  Ariftpphanis  r>*fl^c  ,  iaquit ,  dies  myfteiioia lar 

^no  Jiut,x^^  canebaat.    THmb* 


L  I  ft  f  it    S  E  cv  K  ©  u  s.       33^ 

^cam  5)e  luejiore  moriendi,  Quid  autcm  mihi  difpli- 
xreat,  9^inn6centes  poetae  indicant  comici.  Qualicentia 
Romae  data  ,  quidnam  egiilet  iUe  ,  qui  in  facrificium 
cogitatam  libidinem  intulit ,  quo  ne  imprudentiam  qui- 
dem  oculorum  adjici  fas  fuit?  Att^  Tu  ver6  iftam  Ro-  ^  xomo 
mae  legem  ^rogatp.  nobis  noftras  nc  ademeris.  dee^fnMff. 

XXV.  M.  Ap  NQSTRA  igitur  revertor :  ^  quibus  3.7 
profedo  diligentiffim^  fanciendum  eft  ,  ut  miilierum 
famam  multorum  oculis  lux  clara  cuftodiat ,  initientur- 
que  eo  ritu  Ccreri  ,  quo  Romae  ioitjantur.-  Quo  in  * 
igenere  fevcritatem  majorum  fenatAs  vetus  audoritas  de 
Bacchanalibus  ,  8c  confulum,  excrcitu  adhibito,  quae- 
ilio  animadverftoque  dedarat.  Atque  omnia  nodurna, 
nc  nos  duriores  fori^  videamur,in  mediaGraecia  iDia- 
gondas  Thebanus  lege  perpetua  fuftulit.  No vbs  ver5 
deos,  &  in  his  colendis  nodurnas  pervigilationcs  &c 
Ariftophanes ,  facetjffimus  poc^ta  veteris  comoediae , 
yexat ,  ut  apud  eura  ^  Sabazius ,  6c  quidam  alii  dii  p^- 

rc- 

9t,  Omfpemeltore.]  Credebant  enim  Athenieiifes  tnelius  eile 
Initiati^  apud  infeios  ^  eosque  laiga  &  perenni  luce  fiui ,  &  clioios 
duceie  :  leUquo^  autem  in  coeno  volutari ,  ut  ex  Aiiftopfaanis 
^nis  intelligt  poteft,  &  ex  Diog.  Lacf.  fic  {ctibtntc:'k^i9Vitvrt$9  ' 

^A^nvaietf  fuifiib-nfett  durof  x«l  XfySf^eef  ,  dt  %f  eu^  vptifieic  «i 
f€ifA9»i/uifoi  tvyxit^^t''  ri^eio».,  J^»,ii  'A^wWx*®*  fAf  MLi.^niL- 
jA9ifoif^dLt  h  rS  jioplHipa  ^t^^uvtf  ,  tv^thuc  ^*  "rtvtc  fxtfxvnfAtvot  tf 
taic  fJt.Ax.4pmf  ftio-otc  tTovrAi.  Id  eft  ,  enm  pofiuUrent  ^tbtmenfet 
m  irtitiaretnr ,  dicerentque  apnd  inferos  initiatis  loci  prarogoiivAm  effe  :  ^ 
0idic»lum  ,-  intjHit,  diSlfi,  lAiefiUum^  Epaminondam  in  ccenoverfit-  " 
|Rf»r«/  ejfe ,  homines  autem  tenttes  ,  nefcio  quos  ,  initiatos  in  bedtdrum  in" 
fulis  futuros»    Tuinebus.  ...  "  . 

'  9!f>  Innocmtes  poetd  indicant  comici,'}  Nihil  vaiiant  mfT.  rioftri , 
*ifi  quod  quarto.  abfit  comici.  maluiftem  exulafiet ,  poifta,  Tur- 
liebus  impreftit ,  in  mcentes.  Vif^orius  in  noifurnis.  mihi  fatisfacit 
fulgata,  quidqiiid  ogganntat  Lambinus.  ita  enim  vocat,iiiud  ge- 
Hos  comicum,  quod  nemini  infeit  fabulis  fuis  injuriam  j  tantum  mc« 
moiias  veteium  lepixfentant.  videatut  item  Tuinebus  iib.  xiv. 
Adveif  cap.  6.     Grater. 

I  I.  Dia^ondas  Thebanus,\  Veiilfim^  oftendit  Cl.  Meurfius  intec 
Boeotos  obtinuifie  nomen  Pagondas ,  &  id  ie{|itueodvim  hic  etidita 
cfle  Ciceioni ,  fatis  piobabilitei  judicat  llb.  in.  Attic  iea;.  cap. 
jt3«     Gronov, 

t  2..  SabazjiMs.]C9mcAA\^  f  in  qua  Aiiftophanes  Sabazium  ejicit , 
Ijunc  non  extat.  Cxtcmm  Sabazius  a  Phtvgibus  Libet  Pater  di(i- 
tui ,  a  o-nBd^uf ,  quod  eft  bacchaii.  Ad  haec  o-d/iot  ,  loca  ei  di- 
l»ta  ,  fanaticique  ejus  facerdotes  nuncupabaiitur.  De  Sabazio  fic 
Cicci.  Ub.  iii,  dc  Natut.  Deor.  fcritit  :   Tertium  Dionjfimn  Capri» 

Ffffffffffi  ^*t 


3364  D  E    Xj  t  6  i%ij  h 

Tcgrini  judicAti ,  h  cirkate  cjiciantur,    Publicus 
I  f.  B.    facerdos  imprudentiam  confilio  expiatam  metu  Hheret ; 
aadaciam  in  admittendis  religionibus  fedis  damnet  aft- 
quc  impiam  judicct. 
)8~    Jam  ludi  puhlici  »    quoniam   ^tnmt  cavea  drcoque 
^  Hat  «iiV.  divifi  ,  c(int  corporum  certationes  ,   curfu    6c  paj^- 
c  foerifit    tione ,    ludatione    curricuiisque    equorum   usque   ad 
^^"  ftitu-^^^*™  Tl^^oriam  circo  ^  conftitutis :  cavea,  cantQ,  vo- 
uLmh.  ' ^^  ^^  fidibus  ,  &tibiis;  dummod6  ea  moderata  fint, 
ut  lege  praefcribitur.    affcntior  cnim  Platoni  ,  niiul  tam 
iacile  in  animos  teneros  atque   molles  infkiere  »  qalm 
varios  canendi  fonos.    ^quorum  dici  vix  poteft  quanfii 
fit  vis  in  utramque  partem.    Namque .  8c  incitar  kn- 
giientes ,  &  ^languefacit  excitatos,  Sc   tum    rem^ 
animos  ,  tum  contrahit :  civitatumque  hoc  moteuvvi 
in  Graecia  interfuit  »  antiquum  vocnm  ierTare  modflni: 
quarum  mores  lapfi  ad  moHitiem ,  pariter  funt  immuli- 
ti  cum  cantibus  v  aut  hac  dulcedine  corruptelaqne  de- 
pravati ,  ut  quidam  putant ;  aut ,  ciim  feveritas  eorum 
pb  alia  vitia  cecidifTet  ,  tum  fuit  in  auribus  animisque 
mutatis  ethm  huic  mutationi  locus. 
2g     Quamobrera  ille  quidem  fapientiffimus    Graeciae  w 
longeque  dodiffimus    valde  hanc  labem  veretur.  4ne- 
gat  emm  mutari  pofie  muficas  legcs  fine  mutatione  le- 
gum  puUicarum.    £go  nec  um  valde  id  tiaaendam , 


Tdtn  ,  eumtjui  %fg,tm  ^fid  prdfmffk  dicimt  ,  eui  S^Aaauts  pmi  »- 
ftitmtd,    Eftque  8c  AcBbibus  fuas  Sabus ,  cui  decimas  thiuis  ifr 
cam.    Non  deerat  jSabipis  fuus  quoque  Deus  Sabus.  Silitts  : 
■  fdYt  fanSwn  vce  cdnebant 

%AuSlprem  geruris  ,  faxs  Uudes  ere  cemAdm 
Sdbe  tuds ,  (re, 
Xiecerant  etiam  Romani  facra  Sabazsl   Valerius :  Idtm  ^  ^  St- 
kaxji  Jevis  cuttu  mores  '^emanes  infiar*  censai  ftmt  »  desn^s  ftseu  nfc 
tere  ce^git.    Etant ,  ne  id  omittam ,  E.omanis  etiam  iiicfa  noftiu- 
na,  fed  non  mnl^erum.    THmebns. 

3.  LanguefacitA  LanguirefacithiAittvttVUCodex,  Gnrca  loqoea' 
dt  figura ,  qua  u&s  eft  Plato  in  Ciatylo ,  ^nVmr  eir  tfAk  «^xa- 
yiiff  »«ti  Xk>i/r.     Vrfin, 

4.  ifegdt  enim  mutari  pejje  muficas  leges  fim  mutdisem^  iegam  ft- 
'  klicarum.']  Videtur  hoc  conveniie  cum  lis  quc  it  Plttone  ftripca 

funt  in  lib.  iv.  de  Kep.  lEj^  yi^  Mm  fAtt^utSt  M*ru0dhMti 
•0X«ySii<ruv'  ovS^AiuS  yd^  tutivveis  fxuriw  «r^^grei  «Hnv  voxitam 
voAtofr  T«f  (^i^m  f    4s  $wi  7t  i^fAm  9    s<}  $yee  wti^tfui^ 


'   L  I  %  f  »     S  E  Q  U   H  B  0  $,         33^^ 

%tc  pkn^  Cjpiit^mn^ndum  puto.,    Ula  quidem»  quae  fo-e  comple' 
jpbant  qaQjft^aip.  «  cquapleri  Cfeveritate  )ucunda  Livianis  ^»  -/«. 
5c  Naevianis  modis  ;  nunc ,  8  ut  eadem  cxfultent ,  cer-  *  ftvcrita- 
iC€S  oci^k>$q^e  parker  cum  mocjorum  flcxionibus  tor-  a*^  l^' 
poeaQt.     Gravi^r  Qlim  ifta  vindicabat  vetus  illa  Graecia,  g  vidctis  ' 
Tn^  pro.vi4fi^«  quam  fenfim  pernicies  illapfa  i^civium  utexfuit. 
Qimo^,  malis  ftuddis,  malisque  do<ftnnis  repcnte  totas^''^-. 
ivitsttc^  evcrteiei  :  fi  quidem  iUa  fevcra  L^cedaemoa  jj^^' 
icrvos  JMflJt ;»  quod  p>lures  quam  fcptem  haberet,  Jin      pag. 
Fifioothei  fidibus.dcmi.  clxxtiii, 

,  XVI.  Deincsps  in  lege  eft. ,  ut  de  ritibus  patriis  40 
;olia9ttitf  op^imi ;  dequo  ciun  confuierent  Athcnienfes 
^p<^iiricip  Pylhium ,  quas  potiffimum  rcHgiones  tenc'* 
iieait ,  !QF%cul«m  editam  eft  ,  ca^  ^  quaet,  e^ent  in  mor^ 
^^^iMBv  QuQ  ciim  iterum  veniueiit;  ,^  majorunaqoc 
Roicm  dixifiCbnt;,&ep^  eftc  mutatum ^  quae^ftvifleQtquey 
}ptm  .mQtem  p^tiilifiQ^m  fcqucic^»tar  9  variis :  refpon«> 
iit ,  optimum^  $c  .profeSa  ita  ^  ,  ut  id  habendum  fit 
lOtiqui^iliuiiv^  ^  deo  proximun^  ,  quod  &i  optimuifnt 
^  Stipem  {uftulimus ,  nifi  eam  j  quam  ad  paucos  dics 

Eopri^m  149199  M^n$  excejHmus..    inxplet  enim  fbper-  ^       ^ 
tioae  animos»  k  cxb^urit  .dompSv  Sacrilegopoena^ 

cfr, 

{•  /»  Timotktul  Ximj>fkt0t  MUefius  ^^cft^  doctpi^tn  9c  umi^  ^ 
ciijpam  chotdam  lytae  adjecit ,  &  prifcam  Muiicam  mollitii  clFoe- 
minam.  vixit  Euripidis  8c  Philippi  Macedonis  xtate.  Athenzus 
libro  Dipnofoph.  decimo  quarto  ,  pauio  alitei  hanc  hiftoriam  re- 
fext :  aimitum  Timoxheum  MUefiun»  pkxi^quc  organum  maga* 
<3em  nciTorum  cooftru^iQOC ,  cjuam  deceiet ,  numeroiius  habe;,e 
▼ifum :  civnque  Idciico  apud  Laceda:monios  in  judicium  voca» 
tum  ,  qupd  prifcam  Mu&.cam  labefaftacet :  comquc  quidam  fdl-' 
pcivacaneas  ejus  choidas  abfcinclere  paraiet  ,  odcndiife  quiend^mi 
ilVic  Appollonilcum ,  cui  eadetn  conftru^ione ,  parique  ncrvorun^ 
!numero  Jyca  e0et :  ipfutnque  ita  dimiifum.  Piodunt  etiam  Epho^ 
^os  Tcrpand4[um  multaflc,  qu6<i  in  Cithgra  pjcactet  nccclfitatem-, 
unam  chordam  iotendilTet:  fedScejus  citharam  ad  rci  mcmoriao), 
in  paxiUlo  (uTpcnfam  fuiffe.  Idem  eti;im  Fhiyni  {aftum  ab  Epho- 
iis  elft,  Plutatchus  au^oi  eft  in  libeUo  vtpl  vfoiivriXf.  Tnrnebtts, 
In  Timothti  fidibHj.demi.]  Hoc  qujdcm  inodo  Tmncbus,    fcd  yul- 

«ata  vocc  au^ioi  ,*  indt  demi ,  quod.  6c  in  Palat.  tert.  quartus'  ni- 
U  habet  flaceEi^  S*  Vidoris  non  agnofcit  demij  contentus  iblo /»- 
y«,  quo4  5c  ifl  editione  Viftoiii  cuna  alterifco.  Lambinus  fuo  ar- 
bitiatu  finxit ,  fidihuj  incidt.  hoc  eft  fcUicet  folveie  nodum  Gor- 
«iiun».    Critt4r. 

<S»  Sti^em  fHfiHlimHu^    TlTmO(>vtn.y  id  Graeci  dlcunt :  &  lAittfdL* 
>y^T«ic,  quiiiipcm  cogunt.    Vrfin, 

ffffffffff^.    .  i-^Ff^ 


il66  DsLBGfiBtJt 

eft,  neque.ei  foli,/  qui  facram  abftulerit,  fed  ethan  d^ 

qui  facro  commcndatum.    quod  8c  nunc  multis  fit  ia 

£mis. 

'41     Alexander  in  Cilicia  depofuifTe  7  apud  Solos  in  ddn« 

bro  pecuniam  dicitur;  &  Athenienfis  Clifthenes  Junoni 

'   Samias»  civis  egregius^cum  rebus  timeret  fuis,  filianun 

dotes  credidit.    Sed  jam  de  perjuriis :  de  inceftis  iM 

.  fan^  hoc  qujdem  loco  difputandum  eft.     Donis  impii 

ne  placare  audcant  deos :  Platonem  audiaat  ,  qui  vctaE 

dubitare ,  qua  fit  mente  futurus  Deus ,  cum  vir  ncmo 

bonus  ab  improbo  fe  donari  vclit.     Diligentia  votorunr 

fatis  in  lege  didia  efi; ,  ^c  voti  fponfio  ,  qua  obliganaf 

dco.    Poena  ver6  violatae  rebgionis  juftam!  recufatioDCia 

son  haber.    Quid  ego  hic  fcekratorum  utar  exem^-^ 

quorum  funt  plenae  tragoediae.    quae  ante  oculos  w» 

ca  potius  attihgantur.    £tfi  b^ec  commeoioratio  vgrqi 

ne  fupra  hominis  fbrti^iam  eflc  videatur:  tamen,  qQO- 

niam  mihi  fermo  eft  ^apud  eos,  nihil  reticcbo  :  vefiiB" 

que  hoc  ,  quod  loquar ,  diis  immortalibus  gratumpo- 

tiiis  vidcri ,  quam  gravo,  *  *  * 

f^  3»        XVII.  Omnia  tum  perditorum    civium    fcdcTei 

41'difcefiru  meo,  religionum  jura  polluta  funt  :  vexatiiiO' 

ftri  Lares  Eamiiiares :  in  eorum  fedibus  exxdificatuQ 

templum  Licentiae:  pulfus  a  delubris  is  ,  qui  illa  fervar 

rat.    9  Circumfpicite  celeriter  animo  ,  (nihil  enim  atd- 


7.  ^j^ud S*Us in  dihhf.l  KnttzX^sth^tva filtm ^  mal^  proHbit 
Sed  puiQ  in  manufcripto  fit  Sdem ,  videndum  num  Stlenfes  fit  l^ 
cendum.  Vrfin.  \^pfid  Sohs.:}  SicTuinebus.  mlgata  «^«/ew ,  qopi 
fc  in  Vi^oiiana  i  neqpe  alitei  teit.  at  quait.  Seleph,  S  Viftoiii 
fttie^t,  i^ulielmias  c«njicit  aptti  Sotenfes.  Giuter.     Ncmo  dubitsif 

Soteft,  hic  la^eie  to  Soieis  ^  eadem  teiminatione  ,  qoa  lib  ni* 
e  Nat.  Deotc.  ^ap.  i|.  leftitui  ^fiypMeis  ^  quod  pra^laii  coofi^ 
?iatui  ex  eq  ,  qtK>d  occu^rit  li|p).i.  Divin.  cap.  42.  Telmsfes,  fi0 
thfiita-eriU,   2oA«c  >  AcurctKtte.     Gionov. 

8.  ^ptsdios,}  ^taGiutcius.  Senfum  non  aflcquoi.    Ab>  ^ 
'f§s,  eft  ,  apu4  homines  i  quz  cigo  caufa  nihtl  leticendi )  9^ 

inallem  ^ud  d^es ,  quo4  habent  vulgati ,  8c  confirmant  vetaa> 
Tcoptec  deo9  enim  ,  quoium  laus  &  honoi  in  hac  levertc' 
Hihil ,  aitt  velle  fefe  letipeie.    Sed  quomodo  apud  deos  lc 
Ci^o.icfpiccie  ad  vicinam  foit^  aiam  ,  auc  deiubxum 

fcheffer. 

^.  dtcsss^ffkiti  celeriter  sinime,}    Stabiliic  hanc  leftioneu 
ftas  lib.  »11.  Vai.  I^.  qip,  aa,  pxiyi  exat :  tittmf^i^  hnc 

r 


LtrBER    Secundus.       3^67 

:  quemquam  nominari)  qoi  tint  reram  entus  confe*  , 
ti.     Nos  ,  qui   "oillam    cuftodem    urbis,  omnibus 
rptis  noHris  rel)us  ac  perditis,  violari  ab  impiis  paifi 
n  fumus  ,  eamque  ex  noftra  domo  in   ipfius  patris 
mum  detulimus,  i^judicia  fenatus,  Italiae  ,  gentium 
aique.omnium,  confervatae  patrise  confecuti  fumus.      . 
o  quid  accidere  potuit  homini  praeclarius  ?  » Quorum  «  Quo  fc«I* 
jlere  religiones  tum  proftratae  afflidaeque  funt ;  par-  *'^^'^'"» 
D  ex   illfs  kdiftradi  ac  diffipati  jacent  :  qui  vero  ^^b^J.^^*^* 

&  horum  fcelerum  prinoipes  fuerunt  ,  &  praeter  ce-  f^^^^^^^ 
tos  in  omni  religibne  impii;  '*non  foliim  vita  crucia-r "  jyftj,* 

atque    dedecore  ,  verilm   etiam  fepultura   ac  juftis  cxequiis    . 
txfequiarum  caruerunt.  '*'''• 

Q.  Equidem^ifta  agnofco  ,  ftater  ,  &    raeritas  diis4? 
ratias  ago :  fed  nimis  faepe  fecus  aliquanto  videmus 

eva- 

^  zo.  liUm  eu/ftdtm  urbis,)  Ex  his  qux  Flutarchus  fcripfit ,  Jocns 
ic  cft  decljiran(lu8 :  taut*  IJ*o^f  KtKipmi  ,  juci  ro  fJt  aiy*hndk 
t^c  'A.d'jfiraeff  ,  3  noxh  XP^fOf  Xx"*'"  *''''  '^^^  otM-iat  l^pufuitrot  «Ti/u« 
^MK^^^PTMc,  tit  K.ti7rtratxtof  xo/utiTAi' ctfi^tiKtf  tT/ypa^^^'  'AdKm 
foi/ujfc  fuKAKh  i.  e.  ea  Ciceroni  proyabantmr  ,  ac  protinus  PalUdis 
hnulachrmm^  ^iudjamdi»  domi  locatttm  ftspra  modum  coieiat ,  in  Ca» 
*koiium  dti4UnmdicAvity  ftthfcriffittfue  :  Paliadt  %omA  cujfodi,  Pal- 
ladis  entm  confilio  &  ope  coQiervatam  i  fe  urbem  oppreifa  Cati- 
ivBkx.  con|aratione  fxpe  Cicero  dlxerat :  idque  in  poemaris  etiam 
ceiebraiat ,  dexque  fe  charum  (cripferat :  Saluftius :  ^^m»»  Minorvs 
iirtes  9mn€S'  edocuit  :  Jitpiter  Opt,  Max,  in  confilium  Deorum  mdmifit» 
Cufiodis  urhis  Mintrva  ^  fie  ad  sAtticum  memintt ,  Tamen  iila  ,  ^isam 
feribis  ,  ctofios  urbis  ,  me  fraeara  inferiptionis  memorem  effe  cogeret, 
Juiius  9hfeepsens ,  Turbtnus  vi  fimuiacinrum  ,  quod  M.  Cieero  ante  eet* 
iam  Minerva  pridie  quum  plebifcito  in  extlium  iret ,  p*fi»erat  ,  diffipa^ 
^um  membris  pronum  jaeuit ,  fra^is  humeris ,  brachits  ,  e^^ite ,  dirum 
fpfi  Ciceroni  portendit,     Turncb. 

It,.  Judicia  fenatus  ttalia  xmtitsm  deni(fue  omnium  confervats  pa>» 
tria  confeemi  fiunus,}    Ita  legttui  in  vulgatis,  neque  caufa  eft,  cuc 
hanc  le^ionem  improbem  :  in  vetere  tamen  libro  ,  qui  eft  apud 
Qie,  quemadmodum  hic  locus  legatur,  debeo  leftorem  monere  : 
Jndieio  fenatAs  ,   Itaiia  ,  -gentium  denitfue  omnium  confervata  patriu 
nomen  eonfecuti  fmnus,   notum  autem  en  Ciceronem  Patrem  Fatrix 
appeUatum  fiiifie.  Vrfin.    Judicia  Senatus,  Itaiia  &e,}  Fruftraheic 
xnutata  quatdam  additaque  cupit  Lambinus.    omnia  fana  funr. 
Oruter.    Sdlicet  Lambintis  legebat ,  judtcio  fenatus ,  Itaiia  tgentium 
deniqm  onmium  ttfiimonium  confervata  patria  confeenti  fumus, 
^  12.  Nonfoium  vita  cruciati  irc,']    Malta  heic  inepte  mutat  Lam* 
binus,  dumnon  aftequitur  mentem  auftoris,  quam  plurtbus  expli- 
favimus  ad  iUnd  Taciti  lib.  11.   AnnaL  cap.  8$.  More  inter  vaeres 
ftttptoy  ^ui  fatis  pemarum  adverfus  impudicos  y  in  ipfa  profejpone  fia^^ 

f/i  irfMt0^    Gmiei. 

¥fffffffffs  U.  *i 


33^  D  £    l^  I  ^  I  B  a  s 

e?adere.    M.  Non  enim  »  Quinte,  re^  eiifteiivA; 

qase  pG&Ha.divina  fit :  M  6c  opihiQnibu^  vulgi  iiapimqHi 

errorem ,  nec  vera  cernimus :  morte  »  a^t  dolare  co^ 

pohs »  a»t  Iu6hi  animi »  aut  ofEenfiQBe  jQ&u »  Koioi- 

Dum  miferias  ponderamus :  qua^  fateor  hwmm  f^  t 

multis  bonis  viris  accidiffe :  fceieris  eft  pcenai  triis:  (i 

praeter  eos  eventus ,  qui  fequ.tjntur  ,  per  (e  ipfa  saaft 

ma  eil.    Vidimus  eos »  qui  nifi  pdiflent  patriam,  mi 

quam  inimici  nobis  fuiflent»  >4ardente$  cum  c^^id^ 

tum  metu ,  tum  confcientia  ;  quid  agerent ,  modo  &• 

mentes ;  viciflim  comen^nentes  religio^es ;  ^f  ju^ 

perrqpta  abiisdem;  CQrmpta  hQmi(iiim  ,  non  deoip]. 

44  '^  Reprimam  jam »  &  non  infeqmr  h^ngius ,  eoqse  ai' 

7.  CLxxiz.nus,  quo  phis  pcenarum  l^abeo  ,  quim  p^vi.  '^oo- 

tiim    ponam ,  erui  dap&em  p^oam  eiTe  ijifm* 

t).  £r  opinUnHnts  vulgi.^i  Ifta  recepta  eft  ledio,  nugisqoei)» 
cet>  quam  Viftoiu9j^-Tttra^»mi«,  «oj  ^in,  s^m.m^f^ 
itnuit,  ntsopinio»,  i^c,  qyx^dUejcttia^  facit»  ut  o^inc(,  QmnioMr 
cicndam  fyUabam  piimaai ,  zefi:iibeQ4i^<m/' :  9>^  f^'  ^^^ 
^initnibMx  vnlgi  rafinmr  in  err^um  4rc.  Gxutec 

14.  xArdenus,^  Ardete  cupi<litate  te^i0ime  dicitui ,  tm  PCM 
de  ardeie  metut  fed  iBtetdum  fic  avi^orc^  loquiiotut,  i,9femi 
<|ttod  pluiibus  accommo^aqdum  eft  ,  agpQute  gjcojump  co>^9 
oiat ,  Aoo  item  celtquis.  Iat  libco  Cccipto.^ft  ti^  a^iiitttm  #^ 
Mm  cmfcitmia,  foitaife  lcgeadum  ,  r«M»  c^pidifatmn  4^t$ 
€9nftiimia,  moz  eoim  dc  metu  fccibct. ,  quid  aj^cieqt  oWfl 
jttodo  timentes  :  ut  hic  dc  meta  fiuftta  fcribatuc  TunnlL  ^ 
drftnfM  cwm  cnfiditMt  ,  r«(i»  m<^ ,  ^f.]  Sic  Vifkoi.  &  Tl|«p$hi«l^i 
»cm  vulgatA  tum  ettp,  quod  dc  in  Falat.  tea.^  qui^p^  qii^t°^.i  * 
■denfes  vero  cnpiditate  ,  mette^  asm  cenfciemi^  ^id  gft^.,  S.  VidQpl 
codex,  cm»  cnfiditmum  metui  quod  fuit  itemiu  mLjm^iWl 
gcbatq^e  oTi^^tfi  tmn^  enpiditatstn»,  djltt ,  tm»  cenfcientiii*  qupdiBW 
natim  iii  contextiim  lecepit  Lambinus  j  nee  iniptob^lbat  Hc>^ 
Stepbaous  lib.  iv.  Schediasmatum  i  nil]^  qi^od.  putaiec  adliucic^*' 
si  geoitivum  confcienti^  peccdterm»  >  fieUrwn  ,  fdcinerumve.  niiflll 
le^.  eenfciemiu  Cfum  veibum  ci^  a>pi?i^uat»5  Sc  tam  boaapi  o^ 
tat,  qu^m  malam.    Grmer, 

15.  fndicia,]  Jndieiufk  dc  violata  Rcligion^  Boos  De^iiip^ 
ficat ,  qoo  corraptis  judicibus  Clodiu/B  abiolutus  fiieiat.  Hlc  w 
tafle  non  male  l^etetm,  Cerrt^tela  heminmn,  na»  Deitivn,  Cflf 
xopit  eoim  homines  Clodius,  non  Peos,  cumaogoiecofllpeolifi 
•liandis  ctaciatu,  cupiditatis  8c  metus  peitaibatione,  qiuc  ROf^ 
divina  cft ,  fempei  vexatus  Ht.  Cerr^ta  tamea  euoden»  icoii4> 
cfficerct.    TurnehHs, 

itf.  T^eprimam  jam,  &  nen,  iafequar  &€.'\  Cpniicit  Tuta*^*^* 
m»,  quod  iUico  admifit  Lambinus.  roaluiftem  7(f^r4»»4Mi4ffiV»>>>f 
wiv  ut  id  veibi  natuit)  (it  a  compendiati^  Iciibcodi  fbrna.  GrM^ 

17.  Tammie  fenam  erm  dMPiicm  Pctnam  eje  ^«,1    dU^^.r 


'L  I  9  E  R     S  E  C  U  H  D  U  \S.         3^69 

ifbi  /confiaret  6c  ex  vexandis  vivorum  auimis;  &  "^c^  m  fea  ftmi 
tma  mortuorum ,  ut  eorum  exitium  &  ju4icjo  vivo-  ^^^* 
un  &  gaudio  comprobctur. 
XVIIL  A  G  m  autcm  ne  confccrentur  ,Platoni  pror- 
is  aflcntior  :  qui ,  ii  modo  intcrpretari  potucro  ,  his 
irfe  verbis  utitur.    «sxcrra  igitur  ,  »9ut  focus  domici'45 
orum,  iacra  dcorum  omnium  eit.    Quocirca  nc-quis 
crum  idcm  confccratq.    Aurum  autem  &  argentuixi 
\  urbibus  &  privatim  ,  &  in  fanis  invi(Jiofa  re$  eft^  .  j 

'um  *o  ebur  ex  inani  corpore  cxtradt^m  ,  Jiaud  fatis 
iftum  donum  dqo,   Jam  xs  atquc  fen:\im ,  4u?Ili  inr 

.      ftru- 

^Skm  ddobiu  mC  c|!iot  laudtrffliiUas  Manutiiu  ;  quikit  abeflk 
Mfr<v/.  fed  enim  cum  fervet  vul^ata;  tantum panammerm,  du' 
Uctm^c.  refletque  &  in  miT.noftris,  niii  quodFal.  quart.  metm^ 
ibeantque  item  membranx  Turnebi  $  ueque  recedant  Viftorianx 
p|m  upi  Ijtterd,  PeanA  merui\  quomodoSc  Uber  S.  Yi^oiis,  ma- 
ii  acquiefcere  conieftaneo  Turnebi.  Gn^er,  Tantumponam  erit^,J 
t*c  conje^uca  efk  Tucnebi  ,  TCteres  habent ;  panam  n/erm  ,  vel 
Mm  merui,  £ft  ez  Palatinis  ,  qui  exhibet ,  metui ,  quod  vix  du->  , 
nO  •  ^uin  fit  re^um.  Totum  porro  locum  ita  cenico  fcriben- 
utn  :  \tantt$m  p9nam  ,  metui  duplicem  pttnam  effe  divinam  ;  qucd 
iufiat  CT  €X  vexandis  vivorum  animis  ^  &  ex  fama  m&rtuorum  ,  ut 


pronomcn 

^^iiffe.  Hoc,  haec  rcs  ,'  timeri  2cilicet  daplicem  poenam,  coa- 
"t  fc  ez  eo ,  quoniam  (celeratorum  animi ,  quaradiu  vivunt  » 
JCzantur,  eftqoc  hzc  una  poena  divina  ,  malx  fcih^cet  confcien- 
1*.)  deinde  &  ez  eo,  quoniam  poft  mortem  dicuntuc  apud  infe- 
ps  cruciari ,  eftque  haec  altera  poena  divina  ,  fupplicii  fcilicet  in- 
emalis.  Scheffer,  Quid  magis  perfpicuum  vcra  hac  lc£bione  tau' 
^ponam  meriti  dupticem  p.  f  Meritum  ,  ti;»9iJtoy'  Ut  Ovid.  v/</- 
^iits  meritit  cur  eg9  damna  tuli?  Gronov. 

X8.  Terrairitur,  ut  fecus  dtmicitiorum  ,  facra  Deorum  &c,)  Eft  \ 
rnrnebi  mftTquibufl  adftipulancur  item  noftri ,  excepto  quod  in 
•'>  f^ro,  vujgata,  ut  focus ,  domicilium  facrum  omnium  Deorum  ejt^ 
Srutcr. 

19.  Vt  ficm  domiciiiorum,']  Domieilii  habet  Hbcc  antiqous  ,  Sc 
ta  videtuc  ab  aliquo  emendatum  ex  Flatone.  rii  /uhv  (inquit)  ie-U 
ns  oiKiia-tcot  itpti.     Vrfin, 

20.  Elmr  ex.  inani  corpore  extraStum.^  Ita  edd.  olim  &  mif.  noftri 
|Qines.  cufi  recentius  inanimo.  quod  tamen  eodem  redit.  Lipfius 
'b.  II.  Antiq.  left.  cap.  z.  item  ad  librum  ti.  HiftoriarumTaciti» 
ifleverat  manifefte  legendum  ^ i;7i»>d»f  c0r;?ar^  Grutcr.  Hoc  iplum 
ic  in  Lipfio  arguendo  repetit  Dionyfius  Salvagnius  Boeftius  ia 
^vidianam  Ibin,  corpus  inane  ficKomanis  fzpe  diftum  oftendens» 
X  hujus  loci  valpcam  le^ODcm  fulcient  cx  ipfo  Piatene ,  un%e 

.  A  hxc 


De    LccrviFS 


•  lliX. 


dt^^^ns    cc,":r:z.^:asL     Tfxrn*    zc 

pj^  ieccrjs  c^  tX  riL-ii  a  ccCCTi  ,  mi  Buime  ii 

**  LhT— ^^na  a-Ka  coca  ,  213  &  ibcm  ab  qdo  ]» 
€uy:t  '^zx>  abib-I-ra:  d*  :  scair-je  cen  h!^:B  ciaflfi 
f  rf.ii^do&a  ?fr:to,  FLcc  ili  pvjc^ac-  fed  ^p  cetciiifll 
tam  rtdnac  praefnia  ,  Tci  hoxinam  TOas  ,  Td  tti- 
liiis  tenKpornm  Tidai.  Tone  ciLiaBi  Rguiwqi  fii^ 
cor  forc,  £  ad  eani  tqeniaax  .^fcnoqiie  fobpckiiibi» 
fupcrtsdoms  ahqoid  acce&rit.  Att.  Haboo  ^  /^ 
de  6cns  perpetms  ,  &  ik  ■UBiaiii  jm  icSaL  K  0 


XI.  Divtmtfims.  mmam  dms,  W*«,  6"  /m« ,  ^c.]  Sknoa fOQ 
mpfcflbfnai  ^^tnin:  h-trnf  iii  alos  aatcm  (<|ai  mdkHts  ft9r 
Vu)  ad  hoc  dcpnvaans  dl ,  ^mm  tnfcfr  4r  fmM,  LcsaidaB  4 
«K  Fljconc,  oodc  tocQs  bk  locns  teDipciiscft,4»«f  0*  ^««*  Q<<< 
pfiof  lc^Uo  vccx  pfopin^aiof ,  abnilinrc  fere  tannmi  in  caj# 
jKioac  ,  nam  k  yio  v  fteqoeflcei  capicbatuc.  Hzc  fimt  tov 
Piacoob  in  libcozii,  dc  Lcgibiis»  qnxCicero  d^antiffiiiie  iaip 
pfCtJCUr  :  r»  IM%  Sr  ivia  Tf  •iuTftfc  it^  s-acri  v«Ww  6f«: 
^Mf/i<€  MT  Jttfrifmc  Itf*  M,aAiifGvrm  6wf.  x^wis  /1  mi  af)fP^ 
«»  dAM/<  vsAftf-if  <//4e  Tf  Mi  fr  if^ic  fCfv  fsit^fMf  ^**^' 
M^u  /«  «roAfXoiTOT^  -^^X*'  «^««M^iT^  »s  <»X*^>r  «»'&«* 
wUup'^  J»  aat  x*^^i   w>ifAM   ifytLfA  »    ^jAat  A   /uev^^aAO  M< 

»p»ii  /f  fM  «Kf«r  {^>ov  ^vitfuxof  /ui«c  XfJifjinror  :  ;|^p«if««Tii  /i  ^ 
»i  ir^vof  Af  ^tolf  ttn  s«l  atw^i  mm  f v  vf »  ^ga/MM^'^^  ,^  .^" 
Wf»fpifM  fUx'  »  fr^f  T«  •KtKifM*  auTfAifjiaTA.  Btf9r*rtk/'t  Mt 
3^1101  C  Tf  »«i  dydlhfjLArd  oa-atirt^  uf  it  fjuS,  ^my^ai^Q^  tf^f*^ 
fiTf^iAi».  »<ti  TeZxJuc  frff  ««Td^  rei  roiavrtt  dfnBif/itirA  fHffVf^ 
fg,     Vilfor. 

%%.  Ftff^u*  fmbjicitftdMm,^  Voroerc  aiandam  8(  ligooepiftiBf 
dam.  Ham  (i  reccpcum  lic,  tercam  facram  eflfe,  eam  ^^"^ 
krc  non  audebunr ,  niii  rufcepcts  facris  piacularibus.    Sic  ^\ 

nieafcs  in  .rcpulturis  {olom  fcugibus  ^xpiacum  vivis  reddcbtf* 
Jam  agri  facri  non  colebancur ,  ^  Amphi^iyones  graviffime  l^ 
cros  mul£fcarunc »  qubd  agrum  faccum  coluiflcnr.  T*^^' .^"T] 
fftt  fHbficiiftdam,]    Ica  noftri,  ni(i  quod  anciquo  rcribendi  0^^ 

fithicitndam,  P.  Manucius  U  Lambinus  malebant  •  /'^'^'jj^ 
•c  GDlielmiui  potiui  iiiud  tmndsm  zcfoxmabat  i^  rBotdim,  ^ 


IflBER     SECt71ll)tJS«        3371 

lirutn  tnemoriam ,  Pomponi,  tuam !  at  mihi  iftfl  cxci'- 
nant. 

Att.  ita  credo  :  fed  tamen  hoc  magis  easres  Sc  me-4$ 
ilni  &  ex^e^o ,  qvibd  &  ad  pontificium  jus  &  ad  q  Venllt' 
»ile  pertinent.    M.  «iVcr6;  &  apertiflima  funt  iftis  dc^^* 
tbus  &  rcfponfa  &  fcripta  multa :  &  ego  in  hojc  omni     p  V 
rmone  noftro,  quod  ad  cumque  Tegis  genus  medifpu- 
Etio  nofbra  deduxerit ,  tradtabo  ,  quoad  poteno ,  cjus 
»fiQs  generis  jus  civile  noilrum  :  fcd  ita  ,  locus  ipfe  ut  . 
Dtus  ut ,  ex  quo  ducatur  quseque  'pars  juris  ,^3  utnon  r  res  Zcn». 
Ifficile  fit ,  qui  paullum  mod6  ingenio  poflit  movcri  ,*<'''•  vf^'* 
aaecamq^e  nova  caufa  confultatiove  «ac^iderit ,  ejuss  ioci4erit. 
enere  jus;  ciim  fcias,i  quo  fit  capite  repetcndum.        ^'V*  ^^* 

XIX!,  Sbd  jureconfulti  fivc  erroris  objicicndi  catffa,47 
foo  plnra  &  difficilidra  fcire  videantur :  five  ,  quod  fi-  -0 

Bilius  veri  eft,  ignoratione  docendi  (nam  non  foliim 
clre  aiiquid  ,  artis  eft  ,  fed  quxdam  ars  <etiam  docen-t  eft  «• 
ji)  facpe ,  quod  pofitum  cft  in  una  cognitione  ,  id  in  ^^^* 
bfinita  ▼difpartiuntnr;  velut  in  hoc  ipfogenere,  quamvdifpct- 
pagnam  illud  Scaevolae  faciunt ,  pontifices  ambo  ,  &tiuiitux 
idem  jurisperitiflimi?  *S«pc,  inquit  Publii  fihus  j  cx^*^^* 
latre  audivi ,  pontificem  neminem  bonum  cflc  ,  nifi^j^jq^jj  ^^^ 
pi  jiK  civik  cognoflct.  totumnc^  quidita.^  quid  cnim 
id  pontificem ,  de  jure  parietum ,  aut  aquarum  ,  ^4  aut 
ofio  omnind.^  J^crgo  ,  quod  cum  religione  conjundumy  fi  «go 
fift.    id  autem  quantulum  eft  ^  dc  facris ,  credo ,  de*^"* 
«otis,  dc  feriis,  dcfcpulcris ,  &  fi  quid  cjusmodi  cft. 
Cur  igitur  haec  tanta  facimus,  ciim  ceteraperparvafint?*  gj^^"* 
De  facris  autem  ,  qui  locus  patct  latiiis ,  haec  fit  unaHxcl^u^gi 
fentcntia ,  ut  conferventur  femper,  &  dcinceps  familiiswiV.  facm 
^rodantur,  &,  ut  in  lege  pofui,  perpetua  fint  *facra.    Ltim^.dtUq 

Hoc  uno  pofito  ,    haec  jura  pontificum  audoritate^S 
cpnfecuta  funt ,    ut  ne  morte  patrisfamilias  facrorum 
{nemotia  occideret ;  iis  eflent  ca  adjun(5ta ,  ad  quos 

cjus* 

•  >  .zfi  T/r  ntn  dijfitile  :/it  i  tfuipMuHum  mtdo  ingmi^f^ffit  moviri,^^f 
fHHqut  fi-c,"]  Eft  ^  mir.  libris,  nifi  quod  dtm»  mntflric  inmodhTiu^ 
M^os.  edidetat  Vidoriiis  ,  «r  non  dijf.  fit  <fm  dom»  in^enii  pojftt  mt^ 
^i  t'^*emt^»e  irc,    quod  item  ezftat  in  exemplari  S.  Vi&orir» 

*^  z^K^utulU.'}  Futo  legenduAi  nwt  Imninmn,  Jura  enim  parie* 
tnm,  aquftttim,  ftilUcidiorum ,  luminum ,  confunda  (unt.  Utnd 
terb  ulh  ei^nine  non  fatis  afleJ^uor ,  prsfertim  cum  leqaataz ,  «r- 

25.  Tf^ 


•jQsdcai  mofte    pecuoia .  veitent    Hoc  imo  fiofitti  j 

quod  eft  ad  cognitioDem  difciplinae  fatis ,  innuinenhii 

nafcibmur  »  quibtts    inspteRttir  jiuisconlidtoniili  liii 

'•jsUXX.quaei^ntur  enim  ,  qui  adftnngantur  factis.  HcsredvB 

caufa  Jullifllma  eft.    nuUa  eft  enim  perfoDt ,  q«x  d 

rit^^**  ▼icem  eju$ ,  qui  c  vita  «eflMgraverit ,   propias  acccda 

^fg^^      Deinde  qui  morte    teftamentOYe  ejus  tantuodcm  a 

piat,  quantum  omnes  l^redes.    id  quoque  ordine.   d 

enim  ad  id  ,  quod  propofitum  eft  ,  accommodatam 

-rv:    .      Tcrtio  loco ,  fi  nemo  fit  heres ,  is ,  qui  de  boiiis,<|iM 

wsacccpc-9**^  fucrint,  c&m  *>moritur,  ufu  cepent  irfarimam prf 

"BltuM.      fidendo.    Quarto,  fi  nemo  fit  ,  qui  uMam  rem  cq»* 

49  nt,  de  creditoribus  ejus,  qui  plurimum  fervet.  Ezti^ 
,  ma  iUa  perlbna  eft;  ut  is,  qui  ei ,  qui  miortuus&»  jK- 

e  proinde  cnniam   debuerit ,  nemibique  eam  folverit ,  ^pem 
kabeatur,  quafi  eam  pecuniam  ceperit. 

XX*  H  A  €  N  o  s  a  Scaevola  dicttcimos  ;.  non  ita  ^ 
fcripra  ab  adtiquis.  Nam  illi  quidem  his  Tcrbis  doc^ 
bant,  ^stribus  modis  (acris  adftringi:  hereditate:  aoti 
majorem  partem  pecuniae  capiat:  aut  fi  major  pais  pe* 
cuniae  legata  eft  ,  fi  inde  quippiam  ceperit*  Sod  poifr 
icem  fequamur. 

50  Videtis  igitur  omnia  pendere  ex  uno  fflo,  qvod  pw 
tifices  pecuniam  facris  conjungi  volunt :  iisdemqae  fr 
rias  &  c«remonias  adfcribendas  .putant.  Atqoc  cdii 
daat  hoc  Scaevoiae»  '^quod  eftpartitio  :  *7  ut ,  1* 

i 

ft^  TViM  fMdtj  iLdfifin^  :  hmditaf  ircj]  SeCtttl  ionws  ciiil 
Bcm  Vtftorii ,  ^uam  &  Tttrncbos  leprsfeiitavit  1  cui  Tumcbaifi 
omma  fer^  l^ns  bis  trilMis  fecondas  ^pi  Aldos  Manudiis  Vcf^ 
cquidem  in  re  tam  «^blcura ,  nemiiiem  inveiuie  potetat ,  cui  ^ 
tius  honeftiiisqve  committeret.    Crutn. 

26   ^nd  ^fi pdrtiti»  ^c^i  LambinushetcmixvomniacQt 
Bc  fehtoMia  iua  fibi  conftet  Tnllio ,  5  Diii  plocec :  ieccpi»)iie] 
tctea  in  conteztttm   Ranconeti  divinationcm  ,  p^rtitinis  a 
eumque  fecutus,  quodmiror,  AldusNepos.  Crmtrm,  Veiiat 
(tiificikm  iMxm  quoqoe  patei  lib.  iv.  de  JPecttttia  Vecefc 
Crtnw^  . 

.  ij,  Vtfi  I»  ufiAmnto  dtdttSA fniptiL  »•«.}  Hcc  Tiieianubi 
eft  icripcura,  quam  (equoc ;  quid  eaim  aliud  faceie  potoj 
dedudam  liic  dcduftionem  interpretor  fic ,  remiJSkm  fr»  r*»i 
«bcit  dints  Cypcfanus,  &  tifi(pum  eodem  medo  in  lediwAtil 
^hiffiine  Hfufpsmus.  Nam  qaod,  itt  mijfs  #/>  pffOfMiBticir' 
^uo  olim  catechumoai  dimittebaotui ,  id  eft,.^iiod  ^  Giscis< 
bacuc  d!furn  hMh :   H^  iatntm  ccim  diccMBU 


If  I  B  e  &    S  c  c  u  N  !D  u  s.       '3373 

lAiiimtordibdmfta «  fcripta  non  fit ,  ipilqutt  nllnus  ce^ 
<ri0t  9  quam  omnibus  heredibus  relinquatur  >  facrisne 
yigentnr.  In  donatione  hoc  iidem  fecus  interpretantur :  '  ?, 

&  quod  paterfijtmilias  in  ejus  donatione  »  qui  in  ipfiusd  (e  i^ 
oteftate  effct ,  approbavit ,  ra):um  eft  :  quod  co  in-»»"**^'*-  . 
aente  fiKSam  eft>  fi  id  is  non  «approbat ,  ratum  non^^^*'^« 

His  propofitis ,  quseftiunculae  multae  nafcuntur :  ^^  quas  '^\ 
m  inteiligat,  non  fi  ad  captit  referat ,  per  fe  ipfe  ^ci- 
z  perfpiciat:  ^9vduti ,  fi  minus  quis  cepiftct ,  ne  fa»- 
iris  alligaretur  :  ^ac  poft  de  ejus  heredibos  aliquis  exej-    p,  ^^ 
(ifiet  pro  fua  parte  id  ,  quod  ab  eo«  cujus  ipfe  heresf  sipoft 
^et,  praetcrmiffum  fuiiTet:  eaque  pecunia  non  minor«^»» 

effet 

Htti^  veteres  non  f<>lutti  calumnit  qmidain  &  ^alliditate  ratid- 
Km  iiberandas  facis  pecunia:  excogitaranc ,  vetum  ctiam  interi- 
inendoiuin  facionim»  Cic  pro  Mui^na :  fiurm  itaerirt  ilU  mim' 
ftfnt  :  borum  ingtni»  ftnet  sd  cwimftiwts  faciendM  interimendorttm  fs» 
tfentmcattfa  reperti  fttnt,  Quidam  etiam  hk  non  mal^  emcndaht 
Mm^ti' ceiinuftt  fctfptd  n^nfint,  Nam  hic  quiddam  deefle  videtui, 
nm,  ur  appaict  cx  fequentibu^  ,  renfus  fit ,  ut  centum  nuhimot 
iedttcafat  »  fi  in  teftamento  iciipta  iit  ea  dedu&io  <quando »  ut 
opinoc,  ex  ineenio  Juiiscoofiiltecttm.  jam  id  folebat  addi  tefta* 
ncntis,  cum  aliauem  faciis  noiebac  aftiidium  eife  ceftator)  aite- 
tom  etiate  fubfidium  eiat ,  fi  dedu^io  in  teilaineato  non  ^ileb  ■ 
ftfipti ,  ot  minns  capeiet ,  qui  iibetaii  vellet ,  qu^m  lelifttmi 
cflcc  ottitiibos  hxiedibus.  hacc  Jorisconfulti  caiiid^  &  acuie  exco^ 

|(ttarant.  Tmneb,  Vt  fi  in  tefiamente  dedtt^a  fcriptd  nonfit.]  Vifto- 
^  editlo  Ht  fi  in  tefi»  ttt  deditcMttur  fcriptum  ncufit.  Pal.  teit.  item 
Tuinebi  codd.  ftant  ^  vulgaco.  quaitus  hal>et,  ittfi  intefte  fe  duktt 
ftriptanonfit,     Giutei. 

af*  SiMj,  ^Ui  imelligttt  yWtn/teid  csput  referttt,}  £xhibendum 
ftnari  itetum  leftionem  exolecam.  Vi^tius  enim  ,  LambiAiis'»> 
Aldus  Nepos  maluemnt ,  tfUM  qui  non  inteitignm ,  fi  ad  eaput  refk^ 
^,  contia  auftoiis  mentcm,  ut  beue  oftendit  Turnebus    Jdem, 

29.  yelttti  /ffM/x.]  Vt  fi  Paterfamilias  haeredibus  quincuncehf , 
icgaiatio  laptuncem  tdiquiflet :  leeacaf ius  aotem  non  cotum  le- 
gatum,  ne  faciis  alligaietui ,  cepidet :  fcd  uncias  ,  veibi  gratia  ', 
aKs  pnttertfnifiiret,  qaaroor  ««ei^iflet :  ac  deinde  is'i  ritl ,  infti- 
^is  doobus  liarteditHis  «  migiaflet ,  quoiuiA  unus  rei  i  teftatore 
ptzcermiflz ,  ratam  poitioncm  excgiiret ,  id  cft  ,  feicunciara  i 
w  utique  iblus  absque  cohjtiede  facio  alligaretnr  ,  quoniam  ad- 
^t&  qiiiBtUor  unciis,  quas  anc^  exadae  fueiant,  uncii5c  icroancifi, 
f^nia  m^n  minof  eftct  fa6^a,qu^  omnibus  haeie;dibus  efl^r  le- 
jida«  feli^ba  enim  iis  fuerant  tanrom  V.  unciz  a  teftarore :  at 
'(gatatii  h«t*s  quaroot  uiiciis  fefcunciam  addidit ,  qoam  pro  fua 
^ne  exigit ,  ut  majoi  p«^a  fit ,  qulm  lelifta  eft  oitinibus  hae^ 

|o.  Tefittm 


l 


3374  ^^    LeqIbus: 

cSkt  fafia  cum  fuperiore  exaftione  »  qtdm  herettol 

t^iDnibus  e0et  relidbt :  qui  eam  pecuniam  exe^^,  0t 

nifi  cob.  Iiim  t  fine  cohercdibus ,  facris  aUigan.    Qmn  etiam  a^ 

jss.  4r    vent,  ut,  cui  plus  legatum  fit^  quam  finc  religioiie^t 

h  hcKdcs  ^^^  Hceat,  per  aes  &  libram  »  hcredeiB  Joteftamcfr 

jg^Jl        ti  folvat  t  propterea  qnod  eo  loco  res  eft  ^  ita  fdlutA  kh 

reditate ,  quaii  ca  pecunia  legata  non  elTet.  -^ 

^i     XXI.  Hoc  Eoo  loco  multisque  aliis  qaKToiTOJ 

bis  ,  ScsevolsB  pontifices   maximi  <  &  homines ,  md 

quidcm  judicio ,  acutifi^mi ,  quid  fit,  quod  ad  jas  ptij 

{     tificium  civile  appetatis.  civihs  enim  juris  fcientia  pw 

ficium  quodam  modo  toUitis.    nam  facra  cum  peoaiil 

pontrficum  audoritate  ,  nuUa  lege  »    conjon^i  fflt 

31  Itaque  fi  vos  tantummodo  pontifices  efietis ,  pQotf- 

calis  maneret  auftoritas :  fed  l^quod  iidem  jurisdA 

eftis  peritiffimi  ,    hac  fcientia  iUa  eluditis.    PIacij| . 

Scaevols    &  Coruncanio,  pontificibus  maximis,» 

que  ceteris ,  qui  tantumdem  caperet ,  quantum  oH 

heredes,  facris  alligari     Hibeo  jus  pontificiura. 

j3     Quid  huc  accelfit  ex  jiire  civili  ?  partitionis  a^ 

fcriptum  caut^,  ut  centum  nummi  deducerentur.  lij 

venta  eft  ratio,  cur  pecunia  facrorum  moleftia  h1)eiir^ 

tur.    Quod  fi  hoc  ,  qui  teftamentum  faclebat  i  cav» 

noluifTet,  admonet  jurisconfultUs  hic  quidemipfctf* 

cius,  pontifex  idem,  ut  minus  capiat,   qusKmomi 

hcrcdmus  rclinquatur.    33  Super  dicebant ,  qui  qoid 


i^ 


|o.  TtJUmemi filifat.1  Miraie  Giutemm  \  &  potBifle  inij 
ut  Larobiiiam  non  agitacct ,  hoc  loco  legentem  ,  /«iwit ,  t 
fmftipmlttmrj  tftMMtum  lt%4tiim  eft^  pnpnrt*  irf^ 

31.  IttufHt  fi  vos  tantmmmodo  P§ntifices  effttis  y  p^mifeelij 
jret  &€.}    Elegans  haec  emendatio  roanavit  ^  libcis  FccciVii 
pcius  cufi ,  itaqme  mfibmt  tantummedl  pentificis  ejjet ,  fi  pentificeiit 
Gcuccc. 

3  2.  Slued  iidem  jmris  civiUs  efiis  peritijfimi ,  luic  ijrc,']  Di 
Zx,  iftud  Vi6iocio.  aotca  enimerac ,  ^med  idemjmr,  evw,  efi  4\ 
etc  &e„    Gcutec.  ^ 

31.  Smper  dicebant.  ]  PaUt.  tcct.  ita  fccibit  taBqvain  fi  afl*<^ 
di6lio.  Tucocbus  legendum  cenfebat  fmptrieres  diceifsat  2  •^ofiAw 
lico  Lambinus  textui  imuiit.  Crmter,  Smper  diulnau ,  ^niev^'^ 
fijpft*}  Dubicant  de  hoc  loco ,  Tutncbus  judicac  ^  iccibenion)  F 
pertores,  £co  ccnico  conoe^endum  cum  (eqoenti  cepiffeti  boc^^ 
^ine  &  fenlu :  quicquid  cepiiTet  fupcc,  fc.  quam  omnibos  Itff' 
bui  leUnquatux.    Smptr  csfere  fic  didum  >  ut  fmgtr  k  '       * 


•  i 

'L  t  B  £  R     S  E  C  U  N  D  tJ  S-  337^ 

piflet  9  ^dihingi.    Rtirfus  iacris  liberantur.    Hoc  ver5 

tiibil  ad  pontificium  jus ,  &  i  medio  eft  jure  civili ,  ut 

per  aes  &  libram  heredem  teftamenti  folvant»&eodem     ^    ! 

[oco  res  fit ,  quafi  ea  pecunia  legata  non  efTet »  fi  is ,  cLxixii 

cuilegatum  eft»  ftipulatus   eft  idipfum  ,  quod  legatum 

^t  y  ut  ea  pecunfa  ex  ftipulatione  debcatur  >  34  fitque  ea 

[non  alligata  facYis» 

Hmio  nunc  ad  manium  jara  ,     oua  majcres  noftri  &  54 
^apienti/pm^  inftitutrnnt  ^  &  roUgiopfflm^h  coluerunt.    Fe^ 
Sruario  autem  menfe  ,  qui  tunc  extremus   anni  menfis 
irat,  mottuis  fareMairi  voluerunt :  quod  tamen  D»  Bru^ 
tus  t  ut  fcriptum  i  Sifenna  eft  ,  Decembri  facere  folebat^ 
Cujus  ego  rei  caufam  cum  mtcum  quarerem  ,  Brutum  hr« 
Wt^atn  idcitco  a  more  majotum  difcefijfe  ,  (nam  Sifen- 
nam  video  caufam^  cur  is  vetus  inftitutum  non  fervatit^ 
^^norare,     Brut^m  autem  majorum  inftitutum  temere  »#- 
pcjcijjffe  ,   hon  fit  mihi  verifimile]^  35doftunx,  hdtnineot 
an^:  cujus  fuit  Accius  perfamiliaris;)  fcd  menfem^ 
,Tedo,  extremum  anni,  ut  veteres  Februarium,  fichic 
Decembrem  fequebatur.    Hoftia  autem  maximl  paren- 
^re ,  pietatis  eue  adjundum  putabat. 

KXII.  Jam  tanta  religio  eit  fepulcirorum >  ut  ex-  55 

/     ^  tra 

iotiCmb,  fktis  fupeTijfte  b^t^  pro  liat>eRl  plot,  qii^m  latis.  Itt 
>lani  hoc  loco.    Schefftr, 

94*  Sit^ue  M  {nm  ailifata  &c,))  Uncis  indufa  ,  adfiirniat  Lam* 
ttnus  invenfca  iibi  in  toaiCe  peraiitiqno  ad  oram:  ideo<|ueh(eicreti- 
leri  pofle  cenfebat  GuIielmiuS  ),  quaihvis  edrum  ntillum  exftaree 
'efti^ium  in  Fabr.  aut  S.  Yi6t.  &  verb  nihilo  rnagis  coinparent  ia 
M.  tenio  aue  ^uartO  :  ref^iiunt^ue  omnes  ad  linum  editionei. 
3wtf*r.  st"  ■ 

}|.  DoiSfitm  hominemi^  Deeimitm  Btutum  inteHigit «  qtii  Accii 
f^ts  perfamiHaris  fuit.  Cic.  pro  Archia  :  pecimHs  ^uidem  Brw 
^fteminus  ^ir  ir  Imperdtor^  %Acdi  ainiciffimi  fui  cArminibus  templ»^ 
•m  ac  monumentermn  aditus  (xomavit  fuorum^,  Veterfcs  autem  ex- 
Kmo  anni  menfe  Diis  Manibus  p^rentare  folebant  ,  qui  Februa- 
viserat..:  veram«  pofteaqii^m  Febmarius  fecuncius  anni  menii< 
*Aus  eft,  obtintut,  nr  eodem  tamen  menfe  res  divina  tis  fieret. 
[^ntamen  Brutus  inftituti  TCteris  memor  ,  <  lion  Februarium  , 
•D  Decembrem  ultlmum  menfem.fequeb^^tur ,  in  Deorum  Ma« 
liom  ^  parentationibus.  Hunc  Ciceronis  locum  (ic  in  Froblem; 
Ktingtt  Plutarchus  :  Atd  ti  jrSf  dxxuii  ^Petfiitmy  «v  tm  ^0pHmfii^ 

^*^»  de  Kixip«y  iTopwtfy  tf  tm  ^Ktfji0pi»  T?Te  %vpeLvr%f,  id 
ft ,  Cur  cOm  csteri  '^mani  Februarie  mortuis  farentarent  ,  Decimue 

mm^  m  cim^  fimtt  id  DecemM  faeiebatt  Tuineb. 


r 


337^  DELHciBts 

tra  facra  &  gcntem   inferri  fes  negcnt  cffi  t   idq^ 
■    ,       apud  majores  noftros  A.  Torquatus  m  gente  Fopilia  j^ 
dicavit.    Nec  vero  tam  denicales  ,  qu»  %  ncce  appcfc- 
i  tclidunt  iat«  funt ,  quia  i  refidentur  mortui ,  quam  ceterorom 
*'"•  ccEleftiura  quieti  dies ,  feriae  nommstf^ntur  ,  mli  majo- 

res  cos,  qui  ex  hac  vitamigraffent,  iri  dcorum  njme- 
ro  effe  voluiffent :  eas  in  eos  dies  conferre  J^jus  ,  qui- 
bus  nequc  ipfius  ,  neque  publicae  feriae  fint.    totaquc 
hujusjuris  corapofitio  pontificalis  magnam  rdigioMm 
cxrimoniamque  declarat.    Nequc  n^elie  eft  ciifleQ  i 
nobis,  quae  finis  funeftx  famili»  r  ^^  q«o<i  gf»^  ^*  i 
k  lefcaumficii  Lare  vcrvecibus  fiat;-  quemadmodum  o&  Krqcftiffli 
tciia        terra  obtegatur;  jSquseque  in  porca  >contra«a  jaia  ■ 
jumb.  ^      .  mt; 

1  confia£ta  *  , 

3«.  Jhs ,  ijuihm  nt^m  ipM,  «Src. J  Ita  tutncbui  amquc  em^ 
cnti.  vcrum  priorcs,  jus.ut  ne^uc  ipfms  Viaom  editio  ,  «^* 
nt  ipfim^c.  quomodo  & iciipti  ftt^  aofta.alioqiiinaiendpfifiw. 

'^SjT^^^d  gtnas  facrificii  Ure  vnrveeihm.}     VctttS  liba,  f«nlj' 

cJeve^ribus ,  xitio^^  plane  fcriptuia  ,  ut  8c  leccpta.    lcg^^. 

uliquando  cenfui ,  Farfe  &  verbenis,  Nam  F4rr*  torftdf  m  fi^ 

.   fuiftc  fcribit  Ovidius:   &  Verbcnis ,  ut  Plimns  tM  ,  Jotis  bm^ 

vcrrebatur,  domusquc  purgabantui  &  luftrabantur. ,  Exvtrras  an- 

tcm  fignificare  raihi  videtur.    Sic  vocabatui  purgatio  ^^^, 

oud  efferebarut  moituui,  qua:  ficbat  pwEvcrtiaw^  ,  cciio^lP' 

ncrc  fcoparum  adhibito.    Videtui  tamcn  fcoptum.  fuiife  .  Su»^ 

ficii  ^rlvnberibus  fiat.     Nam,  ut  LupciCl  O^^^^»^ ^«^"^'^J? 

uibcm  purgaudam ,  ita  quoquc  ad  famiUap  pui&ationcm  h^c^ 

^cmonid  flcrumfoitaflcficbat..  Afconius.f<nbii;i  ^ff^'^^, 

dam  fuijfe  de  plebe  facrificuium  ,  qut  fol^m  efet  J*^'^\^f'^^ 

qucm  criam  Cicero  popain .  id  eft ,  /acnfif taum  appcUa^  T^ 

JuodgenmfacriHciiUre  vervecibm  fiat,}    Lwibus  ^«^«*  j^^"^ 

febat ,  ut  cx  inlciiptioac  Fi^ram  AivaliuR  intdUgcip  foiEmmi 

in  qua  cft ,    larib.  verb.  n.  "•  »«Atri.  i*ar.  ot   iv.  ni 

Vrfin    Quod  <renus  facrificii  Lare  vervecibm  fiat.^  H«C  cft  le&ioo)» 

muni*s  ab  Aldo  ufque  Manutio  ;  licct  aliam  p|ofei«  I^aaAu* 

Turncbi  m(.  ut  &  nofter  S.  Viaoris  ,  quodi^nm^facrificiiM  vtrkri^ 

bmfiat.  acPal.tcit.nihilabit^vu]gato^  "^^  ^"^"  ^'T,?!:    S2 

quartus  cxhibet  ,  facrificii  verberibus  fiat.  Tumebo  Vidcbtmc  te» 

ptum  faiffc  facrificii  ara  vervecibm  fiat.    Gratci.  ..      ,t.  . 

38    ^U4ique  tnporca  contraaa,}  Sic  kgcndttm  ex  vctctibufr  W>HJj 

id  cft ,  quibus  fulcipicnda  porca  fit  ,  quibus  non.    ^•f?  «««■ 

PraCa ,  purgandx  famili»  caufi  Ccreri  immolabamn    fed  «t  fr^ 

tidanea  intcrdum,  cixm  ptxfcrtim  dicat  Fcftus:  iu  ^^°?j;^ 

qux  Ccreri  maaabatur  ab  co  ,  <iui  mortuo  lufta  non  teciIKC ,  ji 

cft,  glebam  non  injcciffct.  quia  mos  crat  cis  id  fecorc ,  pxffls^»3 

aovas  fiugcs  gaftwcftt,   H«c  quo^uc  VaKftaU  voA*  w« «  5 J 


L  t  B  E  R   S  E  c  tr  »  B  tr  s.       33^7 

Sfitj  quo  tempore  ittcipiat  fepulaum  cfli  ,  &  religione 
Cencamr, 

.    «  At  raihi  quidem  antiquiffimum  fep^iltura  genui  id  5<5 
fiiide  videtar ,   quo  apud  Xcnophontem  Cyrus  utitur.  tn  AcaltL 
J^  redditur  eAim  terr«  corpus  ,  &  ita  locatum    ac    fi- "  **"^*" 
tum  ,   quafi  operimento  matris  obducitur,     eodcmque"™ 
rita  in  eo  fepulcro  ,  4oquod  procul4i^d   Fontls  atas,o  a*c«bd 
regerti  noiirum  Nurtiam- conditum  accepimus  :  genterh- odio  inci- 
que  CoriReliJtm  usque  ad  memoriam  noftrarh  hac  fepul- ^af "V  «"i 
tut^  fcimus  effe  » ufam.    C.  Marii  fita»  rcliquias  apud  p^*^"*^*^ 
Anicncm  ,  difTipari  juftlt  Sulla  vidlor  ,  oacerbiord  odioStam"^"* 
iBcitatus  I   quam  fi  tam  fapiens  fuiffet ,  quam  fuit  P  v^-  Lamh 
Iscmens.  p  fclix  ?, 

Quod  haud  fcio  an  timcns  1  fuo  corpori  pofle  accide-  ^""'*^' 
fe  «   primus  c   patriciis   Corneliis  igni  voluit  cremari.  ^*  ®' 
4»  declarat  etenim  Ennius  de  Afrieano,  Hic  tfi  ilk  fitus,  q  „cfy^ 

•  .....  '  * 

hmnuntm  nsnfif^  iutudi  perca  pfMtidtfua  fitfdpimU.TiUuri  &  Orrn  i 
r  aliter  puia  non  eft.    Titrmb, 

9^  7(edditm  tnim  tHra  ofrfits,]    Lqcus  tx  Xcao^Ontt»  Itdlz 
;  Cyci  :  T^  /*  XfAi*  ^UfxdL ,  «vp^.  ^»vh ,  J  itdi^c  ,  o<r«v  «rlAlv^r»- 

^XM^  •1'N  yif  df  rdx^^Tit  drrdiorr     friydi^  T^twt  /uaiLkptdn^afttoj 
•  yf  /u<;^dHV«i,N  Triirtn  /uW  ndXti,  ir'ti*ni*  /t  dydi^d  ^u  y  ttdii  ^tfiif^ . 

f4di  Sonm  t^umtvi&At  rcSi  M^yvroSvr^  tfVd-pttTitr.-    Vrjhu-     •  » 

40.  ^Uifflf  protidMd Fontis  ma$,\  Hxc efttnlgtta^  ieem  mlF. Tat- 

'  Aebns  abjecit  proml^  qood  tamen  ia  omnion»  m(F.  <^aippe  Sc  ipfius 

libcc  httoebat ,  ^ttodfnvcul  a  Pantiformi.unde  Lambmut  fecit  ,  nm 

proGul  k  FoHtit  ara\  fed  prxtei  melioies  membianaceos  ,  in  <)0tbts 

czftat  ttcopta  le(lio»    Gruttr, 

4t.  sAd  Fontit  aras,)  Fontis  arjt  eztra  pottsm  Cspenam  «rant  fo. 
^HiA  Appia>  ut  es  intciiptione  ibi  cmia  confiQeie  licet ,  quz  bafi 
tncifa  mir,  cui  FoQtis  ftatua  (iipeipofita  Ccat.  incjus  autem  avei(« 
paite  hoedus  fculptus  eft,  qui  Fonti  (ucHoiatius  in  quodamcatmiw 
tie  cecintc)  ^riQcacUt.    Vrfin» 
■       41.  Dtdaraf  tttnim  Eniius.]  Ti|pbat  Ennii  Terfa  :  ^cnttm  Cox^ 
neliam  foliram  eife  bumati  ,  ex  Africano ,    qucm  humo  condi*' 
^  tam  U  fitum  dixit.    Undc  fitidntt  dicebantur,  ^*  ^pnd  fitos,  id 
\   eft ,  vitdftin&tt  ^  fepttttot  tantbant  ,ut  Gellius  ait.  Itaquc  quod  C»^ 
cr*'^  fubjicit ,  fin  tamtn  eorim  ante  fepnlchrutn  tfi ,  tfuam  jnfia  faSa  4t 
ci     it  inctnfum  tfi,  lufpeflum  habco,  quando  ncc  inccnfo  coiportt 
ft<      c  fepnlchrum  eft  ,  &  dc  iis  ,  qoi  non  ciemabancut ,  dificiit» 
t       (briptura  cft  ,   Mt  corpus  etfus  tfi  ,  altcra ,  trftst  tfi,    Foitaflis 
\i      tdum  cft  ,  Corptts  etjfnm  Wr ,  Id  cft  ,  ccflionc  quadam  icput- 
ei      faaum  &  fepulchro  rcli^nm.  tum  enim  (cpuichtmn  inctpit, 
1<     -quc  itHgiofus  cfiicitur:  aut  «taccCicttoait  ctitm  fifi  <lic«*> 

(^U  m  lU  i »  ^»  *•  jT 


3378  D  K    L  E  G  I  »  tr  ft 

Ver^.  nam  fiti  dicuntur  ii  i  qui  conditi  fant  iiec  tJP 
men  eorum  ante  fepulcrum  eit ,  quam  jufla  &da  4i  8c 
corpus  incenfum  eil.  Sc  quod  nunc  conomuDitcr  m 
omnibus  44  fepultis  penitus ,  humati  dicuatiir  :  id  erat 
proprium  tum  in  iis  ,  quos  humus  injefla  contegcret : 
cumque  morem  jus  pontificale  confirmat^  Nam  prii»- 
t  os  Lmh,  qu^m  in  reos  injecfta  gleba  eft ,  locus  ille  i  ubi  crema- 
tum  eft  corpus  ,  nihil.habet  religionis.  Inje^a  glcba 
4J  tum  &  illic  humatus  eft  ,  4^  &  gleba  Yocatuf  :  ac 
tum  denique  multa  religiofa  jura  cOmpleditur.-  Itaqnc 
in  eo ,  qui  in  navi  necatus  ^  deinde  in  mare  projedas 
ciFety  decrevi&  P.  Mucius ,  famiiiam  param  ,  47quA 

4^,  Et  eorpus  tneenfim  eflJ]  tzHt.  quart.  tfdtjhom  tfi.  iibc.  1 
tri^.  ^  c9fpui  •rfus  efiy  quomodo  ScTurnebi  mC  unus.  Bam  «iin 
ttfus,  F.  Manucius  pucatTallium  heic  loquide  eis,  qui  ciemalKU- 
tnr.  Turnebus  veio  contra.  Unde  lib.  xiv.  AdyeiC  cap.  6,  osj^ 
flc  perlibcnter  legeiit ,  &  ctrfMt  tjus  ejt  ^  id  cft  corpus  fcpQlcxi  i» 
€tHtti  cft.     Gruter. 

7  44«  Sefrultif  fenitus ,  bumuti  dicMtur*  ]  HaEC  eft  conieoftieB»  O- 
mniunx  vett.  Ubroium  \tGdo,  Tttinebns  piiinum  de  iuo  fecit  fefut- 
tis  p^nitur,  ut  i&f»m4^/i.  quodLtmbinuSyAidusNepos,  alii  fequon- 
tuf ,  quo  jure  ipii  vidermt.  Tucnebus  &ne  apefte  fatetoi»  illiii 
f9mtur  uty  non  e£e  i  libiis  t  fcd  a  conjeduia  iua.    Idttn, 

4i>  Tum  &  illic  humatus  ed  ^  iy  glebA  vocMur.'^  Evpieffi  qood 
erat  in  Pal.  qnarto,  neque  abit  S.  Vi^oris,  quskm  quod  Uilli^.ioi 
&  tum  illfs  erat  m  Fabi.  oiiitlque  ab  bac  iciiptuia  lecedit  Tnt- 
nebtts,  quam  qirod  edat  tum  &  ille,  Vi^oiius  lib  xxiji.  cap.  t» 
emendabat  tum  is  hum,  leoepta  k^io»  tumulit  humMus  €fi  (rcm 
Idem. 

45.  Et^leha  vocatur,  j    Sic  fall.  duo ,  fic  S.  Vi£^oris  ,  Qc  Fabzr-' 
cianus;  nequealiteilegit  in  veterrimo  fooTuxnebus,  adpiobatquew 
Lambinus  eoreje^o  oggerit  ex  Memmiano  ,  &  tstmuiMs  v«r.  qiiod 
'quis  non  videt  cfle  gloilema,  xque  ac  Vi^oiii,  ^fepuicrts»  «««•- 
fwr.    Idem. 

47.  ^od  os  /upra  terram  Hon  exfare  pofcam.J  Vetcxiff  iibii  excoik 
fcriptnia  ei^.    Legendum  ceni<^ ,  Famiiiam  puram  ,  ^mtd  «i  ft^s 
fgrram,  n$n  extra  porcam  haredi  effet,     Os  fupra  temtm  ncccfiitateai 
afiert  ImmolaBdx  poicx  ad  purgationem  familiz  :  at  tum  as  a»» 
tfi  fupra  terram  ,  cam  totum  cadaver  in  maj^e  proje^um  iit  s  QC 
proinde  pura  Iizredi  familia  fit  iine  poica.    ita  ratio  ertt  eac  con-^ 
trario.    Aut  Icgendum  eft,  ^md  osfupra  terram  nonefi ,  txtrs  f^ 
cam  haredi  effe  ,  id  eft,iine  immolatiooe  poicat  fMntiiam'  piiraiB 
^iTc.    Cum  multis  locis  mifeium  in  modum  lacei  6c  d^foimis  eft 
his  in  libris  Cicero ,  tum '  hoc  vel  maxime  loco  ,  coi  medicinani 
adhtbere  perdifiicile  eft.    Si  extra  portam  legas^  ut  in  veteiij  ii»- 
teiliges  id  ex  confuetudine  vcterum.,  qui  nec  iepeliebant  ,  ace 
lucbaatlfl  uibe.  Turmk,^   ^l^  •*  fi*gf^^  ttrrm  m  msrtf  :f9rum 


\ 


IJibeiiSecuk  j>  V  s.        3379  1 

>  fupra  temm  non  exftaret :  porcam  heredi  eflfe  4^  con-  i 

:a^am  ,  &  habendas  tridi^um  ferias ,  &  porco  foemina  i 

iaculum  »pati.    li  in  mari  mortuus  elfet,  cadem,prae-8  dandum       ^ 
er  piaculum  &  fcrias.  Umb.  ^ 

XXIII.  Att.  ViDEO,  quae  fint  in  pontificio  jurc,  58 
^ed  quasro ,  quidnam  fit  in  iegibus.    M.  Pauca  fan^  , 
rite ,  & ,  uti  arbitror ,  non  ignota  vobis.    Sed  ea  non 
am  ad  religionem  fpedant,  qu^m  ad  jus  fcpulcrorum.  , 
^Homimm  mortmm  ,  intjuit  lex  inxii.  «t^bulis,  f9i»|^"^!^" 

ttrtdi  ejfit,^  In  manufcripto  codice  legitnr ,  efutdd  ts  fmprd  ttrram 

m»  fxtsra  ffores^He  btredi  tjftt,  alius  libei  habet ,  p9fcam  hnedi  tjje^ 

Sed  po^  porcs  in  alip  libro,  ^  ii^  a)|a  paana  additum  eft,  ^r<a- 

tUnta^  cx  Nonio,  at  opinoti  c|ui  in  vexbo  p^xcidanea  citat  locum 

^d  hanc  leija  facientem.  Vrfin,    ^ned  os  fupra  terram  ntn  extaret  9 

frrc4tm   bertdi  effe  centra&am  ,  &  bahendas  tridimm  feriat  ,  &  pofco 

fftnintk  piacttlum  pati,    fi  in  mari  mertmus  ejfet ,  eadem ,  prater  fia^ 

ttdttm  &ferias,'\  I^ocus  defptiatds  eft.  itaquciicum  videiem ,  alitei 

ei  mc^cinam  faccre  Vi&orium ,  aliter  Turnebum  ,  alitex  Lambi- 

nam ,  repraefentavi  eam  omnino  fcripturam ,  qoam  ezprefierac 

provera,  in  Noniofuo,  Jpfias  Mcrcerus  :  tanto^quidem  procU- 

Vius,  quod  coBfpiraret  ^re  omnino  cum  Pal.  nofiro  quart.  quint* 

ibabebat:  ^stotes  fupra  tetram  ntn  extart  frcam  heredi  effe  centraSef 

ftahendas  &c.  Aldus  fcnipr  publicarat ,  ^uotts  fnpra  ferram  non  fx- 

tare  porean^  heredi  ejfet,    contra  cenfet  hab,  trid.  feria^  ,  <Sr  porco  fem, 

fiae,  pati,  fi  in,  mari  mortuns  effet  :  eadfm  prater  piaculnm  ^  /t- 

^ias :  quomodo ,  apice  niii|o  minus  Pal,  tert.  nifi  quod  is  ,  por- 

tam,    Grater. 

4S.  Contra  ce^fet.']    Si  os  fupra  terram  iit :  ut  fi  os  ex  mortuQ 

iervatum  fir,  auc  pars  aliqua.     Hic  autem  pro  Contra  cenfet ,  qui'- 

dam  Cotta  cenfet  lcgont ,  quibus  nullo  modo  aflentioc     Std  8c 

qoidam  legunt ,  <iHod  o%  fnpra  terram  non  exftaret  ,  porcam  hsredi 

iffe  i  quam  faiptuiam  prob^rem ,  fi  fenium  abfolveret ,  aut  vo-, 

iantari  Scxvolz  confentanea  efict ,  qui ,  ut  opinor  >  exiftimavit, 

Bon  fufcipiendam  ei  porcam,  cujus  familia  pura  eflet ,  cum  porcai 

id  putgationem  familix  immolari  loleiet.    Turne^, 

^      49.  Hominem  mqrtuur^'}   Veterum  (epuichra  in  agris  erant ,  8e, 

Ulpianotefte,  p.  Adrianus  aureorum  quadraginta  poenam  ftatuic 

in  euin ,  qui  in  civitate  fepulchrum  ieciifet ,  eamque  filco  ioferri 

lufiit.    Julras  quoque  Paulus  lib.  Sentept.  x.  ita  (csibit  :  Cbxpus  in 

eivitatem  inffrri  non  licet,  ne  fune^entur  facra  civitatis  :.  ir  ^m>  c«»- 

»r«  tafecerit ,  extra  ordinem  punitur,     Hatc  autcm  xir.  T^b.  lex  \ 

So*-      fttmpta  eft.     Idem, 

rbe  SepuUi.]  Initio  q^isque  in  fuis  xdibus  fepeliebatur: 
ba  ufam  Lares  coiuerunt.  Id  deindelegexii.  Tabul.  pro- 

l)il  im  fuit,  qu«  vetuic,  oe  quts  In  urbe  fepeliretur.  Cineres  ta? 
9)(  rirorum  triumpbalium ,  Iroperatorum  ,  fummomm  Pucum , 
vii  um  Veftalium  jn  foro  condi  licebat.  Plutarchus  in  Qazftio« 
|4     *  -^^^Mkis .  ctiam  jos  fuifle  hQmlnis  triampliaLift  oiTa  in  ur« 

<^llglliZiil  bea 


r 


33^0  De    Lbgibvs 

urhe  nt  fefelito  ,   neve  urito.     J«  Credo  ,    vcl  ptcpltel 

'  ignis  periculura.     Quod  autem  addit,  nev$  urito  ,  indi- 
cat ,  non  qui  uratur  ,  fepeliri  ,  fed  qui  humetur.     Att 

•Q^i^  >  ^^ii  P<^ft  xi^*  ^^  ^^"^^  fepulti  funt,  dari  viri  ?  M, 

Credo ,  Titc ,  fuifle  ;  aut  eos  ,  quibus  hoc  ante  hanc 

V  PopHco-legem  virtutis  caufa  tributum*  ei^  ,   ut  ^Publicolae  ,  ut 

la:  LAmb.   ^uberto ,  quod  eorum  pofteri  jure  tenuerunt :  aut  eos, 

P^  ,      fi  qui  hoc ,  ut  C.  Fabricius  ,  virtutis  caufa  ,  foluti  legi- 

CLxxXilr^^^»  confecuti  funt.     Sed  in   urbe   fepeliri  lex    vetat, 

'  Sic  decretum  a  pontificum  coUegio  ,  non  efle  jus  ,  in 

loco  publico  fieri  fepulcrum.    notlis  extra  portam  Colli- 

nam  sedem  Honoris  :  &  aram  in  eo  loco  fuiflfe,  mc* 

morice  proditum  eft.  ad  eam  cum  lamina  effet  invenca, 

&  in  ea  fcriptum  ,  s»  domina  honoris  ;  ca  cauia  fait 

aedis  hujus  dedicandae.     Sed  cum  multa  iu  .  eo  loco  fe- 

pulcra  fuifTent,  exarata  funt.    ftatuit  enim  coUegium, 

locum  publicum  non  potuiflc  privata  religione  obligffl, 

*^    '  jam  cetera  in  -xil   *  minuendi  fumptus    lamentatio- 

X  minucp- nesque  funeris,  translata  yde  Solonis  fer^  legibus.  *^ 

do  fiimptu^/i*f ,  inquit,  ne  facito,     i}  rogum  afcia  ne  folito.  Nofhs» 

lamcnta-    q^ae  fequuntur.    Difcebamus  enira  poeri  xii,  ut  car- 

^^^*^^"®    men  neccfrarium  :  quas  jam  nemo  difcit     Extcnuato 

y^untdc  igitur  fumptu,  Htribus  riciniis,  55&vinculis  parpurae» 

Sol.alU,  & 

Z   OpHSf 

•  • 

inquit  \ycm  inferri  j  Sc  fepeUri  alt  3  quod  idem  Iitiperatoribas«^aius,  H 
JP^  MdHHt,  yicis  pxxftantidimis  coaceffiim.  fuille  fcribir  j  conm<^e  Cttunn  po« 
Aeros  jus  idem  uiurpaiTe ,  at  ia  foto  fepcHrentur.  Ita,  iepolciii» 
Valerium  ,  &  folutum  iegibus  fiiiire  Fabrtcium  ,  eotumque  po^ 
fteros  id  ita  tenuiiTe  ,  ut  iUato  in  fbrum  cadami  fkcem  ioffo- 
nerent,  deinde  extra  urbcm  eiferrent,  fatis  habcates^  fine  in?idtt 
in  Ipecicm  id  fibi  vindicare.  Tttrmbtss, 

jr.  Credo  vel  propter  ignis  perichinm^]  Turneb.urlib.  XXIT.  A^ 
veri.  cap  3.  malleti  credo  videlicet  at  vuli^atam  mihicfficaciBS.  «1* 
terum  tameu  pro  legitimo  aactoris  recepit  Lambint».  Grmer. 

52.  OoMiNA  HoNORis.]  £(^  ab  Aldi  anriqua,  teperiqoe  ia 
Jalatin.  tert.  nam  quart.  mtma  hmoris.  Vidoiius  -^Mina  Ho<ro- 
Ris,  coHJecit  Turnebus  Lamtna  Honoris  ,  qudcl  iHico  recepit 
In  contextum  Lambinus.  accipit  rem  qui  vocaverit ,  vesam  d  de* 
derit  cognomcn.     Idem, 

$3>  %ogtirn  afcia  ne  polito*'^  Facit  ad  hunc  locuntrvetus  tnicatipttOf 
xn  qua  funt  hs^c , 

SUB.  ASCIA.  DEDICAVIT. 
De  Afcia  Fjin.  iib.  xvr.   cap.  4.  eam  D.  HieronynKis  (k»latoifaai 
appellat,  inde  verbum  Afcio ,  8c  Exafcio  :  81  exakiatuin  opos» 
pro  expolito  dixit  Plautus  ia  Afinaria.    Vrjifr^ 

^    54^  Tribns  rktm^^l  l^tmtmf  iaqmji  fcSkn^  ottacyc^JvoH 

tUffl 


f^^ 


L  I  B  £  R     S  £  C  U  H  D  U  S.        3381 

:   decem  tibicinibus ,  toUit  etiam  lamentatipnem.  Mu" 
ijrcs  S^genasne  railunto  9  neve  lejfum  funeris  ergo  hahento, 
ioc  veteres  interprctes  ,  Sex.  JEMUs ,  L.  Acillius  nouv 
itis  fe  inteljigere  dixerunt ,  jyfed  fufpicari  vcftimenti 
liq^uod  genus  funebris :  » L.  JElius ,  leffum  ,  quafi  lu-  ^f   "" 
ubrem  ejulationera,  ut  vox  ipfa  fignificat    quod  eo'   '  ^''^' 
lagis  judico  verum  efle  ,  quia  lex  Solonis  id  ipfum 
etat.    Haec  laudabilia  &  locupletibus  fere  cum  plebe 

com- 


tun  quadratum.  Hi  qul  Duodtcim  interpietati  funt ,  dixere  >  Tq« 
lam  ,  qua  roulieres  utebantur ,  prxtextam  clavo  purpureo.  7^/W- 
Hiuth  autem  didlam  ^tutat ,  quod  eo  occicntui  dtiplici ,  Hb  eb, 
iydbd  dimidiam  ^artem  Yerrorfdm  iSrciebant ,  \  tejidendo.  Soloa 
ifto^^e ,  nt  Ildtaichns  fcribit ,  mnlteres  cum  tiibns  duntaxat  vc- 
(Hb£rs  A^  pompiim  funebicm  eirire  volnit  :  nirtuiumte  IftmYhtatio 
&  fintntis  toUcifctui.  riutarchi  vcrba  funt:  *Oyi\  ^Tt^htn 
jfxiov  ijUAtiuv  'Tfnav.  proinde  locum  hunc  de  veftimeiftis  mulie* 
bitbus  ifitclligo  :  cui  incekpictanoni  ftfffiagsftui  Vario  apud  No- 
nium  his  verbis :  ut  dum  fttf^xa  urram  ejjtnt ,  ncinits  iugerent ,  fw 
90re*ipfo.  > ,/»»//«  pAllif  amicU,  Rucfus  Varro  :  Et  cum  mulieres  in 
lulyerfis  rehus  ac  tuStibus  omnem  vejlitum  delicatiorem  ir  luxuriofUm  , 
f^fie^^infiitutum  ponunt^  ricinia  fumunt,  Sunt  \px.\xt^ctniA  vcfti- 
nventa  nvulierum  lugubrta.  \ecimum  mulci  fcribunc*  qnibus  kfii* 
puiac«£  Etymologia  Fefti.  Turnebus.  Tribus  riciriiis,}  Explicstt  hsc 
Coocjca  E.a:vaidum  i«ipiius  Itb.  i,  £^ift.  Qisft.  cap.  i.    Gruter, 

55.  £t  vinculis  pmpura,}  Pall.  '&  S.  Vift.  item  Turnebi  x/mc/rf, 
^mde  idem  conjicit,  ir  cUvis  putpur^e,  quodSc  texcui  inculicLam- 
biaus.  GrutiK.  £ciam  Alb.  Rubcnius  lib.  i.  de  R.e  Vcftiar.  cap.7.  mo- 
dh  «ccedk  ad  banc  Tuinebi  iencentiam ,  modo  mavutc  cum  cHavU 
fmpter».     Gionov. 

56..  Gentrs  ne  tadunt*.^  id  eft  >  ne  lanianto  ,  nc  lacerantO.  So- 
lon,  inqHit  l^otarchas :  ei^uX'*^  KOTrTQfjtXmi  eipii>^ir  9  h  lacerati»- 
ifee  piangentiumfHfiuiit,  Plin.  lib.  11.  infra  oculos  maU  hornini  tan^ 
titm  ,  cfuas  prifci  genas  vocabant ,  Xii.  Tab.  interditio  radiafaminis 
atts  -vetantt,  Olim  aUtcm  ^ailte  logum  huraanus  fanguis  cffunde- 
bacuf >  vcl  caftivoiam  ,  ut  apud  Komeiunn  in  logo  Paiiocli :  vel 
^ladiatoium,  unde  Buftuarii  gladiacbr^s  a  Romanis  vocaci ,  quo- 
HMn  fi  copia  deeiret  9  foeminx  genas  laniantes  ciuorem  cftunde* 
banc  :  <)iiod  lex  vetac  »  qu«  gic  :  Mulier  faciem  ne  cnrpito.  Kanii 
fic  a  quibusdam  veiba  legis  concipiuncuc ,  ma^  camcn ,  i!ic  rcor. 
Turuebusk  Gtnus  ne  raduuto,']  Lai|ibinus  .iQpofuic  e  ServioCAR- 
>uNTO.  fed  coBfetttcdd.  omnes,  $;  mff.  noftrosi|  icem  auaoiica- 
;cm  Wtnii  Kk  xi.  cap.  ij,  quae  miht  Secviani  pocioi.    Grmer. 

57.  Srd.fnfjmari  t/tfiim,     alitj,  genfti  funebris  :  Lalius  &c.]    Li- 

•  pfius  BoftiBf  libilD  I,  Epift.  Quxft.  cap.  7.  immiccit ,  fed  ^cilius  fHfpi- 

Uri  43rc,  decepic  eum  quod  fcquicuc  L.  c^lius^  quem  cundem  pu- 

tavic  cum  Scxco  i    cvun  tamen  &t  ille  cui  coguomen  Praconini, 

UleiQ| 

<?^  m  m  i  \  58.  cir- 


\ 


5381  '  D  E     L  E  «  I  B  U  S 

€0  communia.    Quod  quidem  maximi  h  patura  e&  ^  Vdl^ 
fprtunx  difcrimen  in  morte» 

XXIV.  C  E  T  E  R  A  item  funebria ,  (juibus  laflus  an-l 
getur  9  duodecim  fuftulerunt.  Homim  j  inquit ,  tncrtu^ 
m  ojfa  Itgito  ,  c^uo  foft  funm  faciat,  Excipit  bcllicaml 
peregrinamque  mortcm.  Haec  prxterca  funt  in  l^1)U5 
de  undura  ;  quibus  fervilis  unHura  toUitur.  pniimqael 
5^  circumpotatio,  quae  &  rede  tolluntur  ,  neque  tolle-| 
rentur ,  nifi  fuiffent ;  59  m  fumptuofa  refperjio ;  nt  ^  Umii 
7.  B.     coronA ,  ^^nec  acern,  praetereantur.    llla  jaxn  fig^ificatii 

cft, 

S8.  Circump^tatio.^l  Coavivium  fanebre  interpretantat ,  900! 
Craecl  Trtpi^ufrvov  tuu  rotpof  vocaat ,  &  Latioi ,  uc  qiddoi  co- 
fent ,  SilicerniHm,  In  eo  ,  ut  opinor ,  inviucio  quacdam  ii  OT' 
\>tm  ficbat  obya.  TcrtuUianus  :  Huo  diffirt  ab  tpmlo  Jovis  /Uiar'  I 
ntHm  ?  a  fimpMlo  obba  ?  ab  arHfpia  polUn^\tr  i  Ceeiuuif  ftmtrii  l^ 
cat  f  edius  ; 

ftd  Canam  fitner.is  ka^es  j 

Negliget  irat»s, 

Quem  tamen  locum  etiam  cxponunt  de  epulis  »  quae  logo  inftrt^  ; 
bantur ,  de  quibus  Flinius  ita  fciibic  :   Notatam  in  iit  rafaeiffimm 
4y  femper  famtticam  aiitem  nibtl  tM^uam  raptrt  e  fmurmm  ftraUis, 
Scd  &  nono  die  facrificium  fid>at  novendialt  y    convit/imm^tu  iM 
hatur  ,     eoque  die  parentalia  concludebantui.     Sed  circttii^atio 
dicei>atuc  fortafle  ,  qubd  antequam  cadavec  effeccetux  ,  u  ordo  ' 
verbocum  Ciceronis  indicac ,  in  otbem  bibececuc  ,  quod  Gcto 
vrtpiro^uf  Tiit  xuMKA  dicebant.  Sed  &  fecalibus  ad  fepalchca  epi- 
Is  ferebantuc,  quz  ecant  publicz  ferix  ,  ut  dtximus.  '  Tttnttb, 

S9-  Ife  fumptitofa  refper/io,]  Unguencis  cogum  afpecgebacit  alSf* 
que  liquocibus  ,  ut  vino.  Vinum  olim  quoque  rtfperfkm  dicebft? 
tur,  qno  fepulchcum  refpergcbatuc.  Lex  eciam  zii*  Tab.  ioqut 
Tlinius ,  ecat:  vino  rognm  nt  refptr^ito,  quc  hic  a  Cicexone  figni* 
ficatuc.  Feftus  quoque  aic ,  xn.  Tab.  cautum  fuiile:  na  mttrrkata 
potio  morfuo  injictretur,     Idcm. 

60.  Longa  corona.]  Quz  fepulchcis  tmponebantac,  ut  docec  Pli- 
nius ,  fic  in  funere  feicbancur ,  ejus  verba  func :  Et  jam  tttnc  c^roaa 
Deornm  honos  erant ,  6*  lariitm  pttblicorttm  privatorttm^itc  ,  aefipid^ 
ehrorum  ae  manium»  Longas  iemnifcatas  ^  tanias  habtntm  incecpie- 
cantur.  Ego  autem  longas ,  magnoi  (y  grandtt»  Mafoces  cnun  fie- 
bant ,  quani  quibus  uti  in  confuctudine  folebant.  Sic  nutgnjt  eraot 
donatica  ,  quibus  vidoccs  in  ludis  donabantuc,  quac  magnlficeiitic 
caufa  inftitutx  erant  fupra  roodum  aptum  capitibiu ,  qua  ampUtih 
dine  fiebant  ,  cum  lares  ornabantuc.  Sed  &  iEfculapio  magnas 
coronas  fieri  folicas  fciibic  Aciftides ,  ejus  vecba  fung  :  4^0x0  si- 
^tvov  Trifx-rtttf  tu  Qieo  rebt  ludLttfit,  otoi  ua^tr  kc  <^m  t»  'An>Ji* 

viM  Ko/ui^K<rt.    id  eft  ,   videbac  cotonam  mittece  Deo  longam, 
qualcs  iffculapio  ofFcrunc.     Idem, 
«I.  Nec  acerra  pratertaniHr,}    JPalacio,  quatt.  prdterwU*    P.  M*- 

nixius 


«^ 


LiBER    Secxjndus.     jgSj 

^ft,  taudis  ornatncnta  ad  mortuos  pertinere  ,  qu5d  ^o- 

f0nam  vlrtuu  »>  fartam  ,  &  ci ,  qui  pepcriffct ,  &  cjus  J^^^^ 

parenti,  fine  fraudc  cffe  lcx  inopofitam  jubct :  crcdo- 

juc ,  qu6d  erat  fa<aitatum ,  ut  uni  plura  cficrent ,  ledi-  fnf|"g^* 

3ue  plurcs  ftcmerentur,  id  quoque  nefieret ,  lege  fan-  tur,  xtOort 

9nm  eft.     Qua  i|i  lege  ctim  cfict ,  mvt  aurum  addito ,  <{VLtUmkm 

]uam  /^^  human^  cxcipit.    altera  lex  fiuoi  auro  dentes 

vtn^  efcunt  ,   ^la(i  im   cum  illo  ^fepelire  urereve  ,  fe  d  feptWre" 

'^aude  efto.  &  fimul  illud  videtotc,  aliud  habitumcflc,  '**'''"'' «^«^r 

sfcpelire,  &urcrc.  .  TiwWt^. 

DvLX  funt  praeterca  lcges  de  fepulcris»    quaram  altera  tur  /rc. 
Miyatoruni  aedificiis,  altcra  ipfis  fcpulcris  cavet.    Nam-  edd.ven^ 
jQC  rogum  huftumvt  mvum  vti^tprofihs  /exapntape-  6i 
ies  adjici  ades  alienas ,  i»uito  domino :  incendium  ^vere-  f  vkletuf 
wr  acerbum.    ^4  Qu6d  autcm  firum  ,  id  cft  ,  vcftibu-  V^^ 
lumfepulcri,  kufiumve,  ufucapi  \cizt  ^  tuctur  jus  fcpul-        ' 
CToruni.    Ha^c  habeinus  in  Duodecim ,  fan^  lecundi^n^ 
liaturam :  quae  norma  legis  eft.    I^eliqua  funt  in  more: 

#  <Jyfu- 

oadas  divin^hiit  f  prsfirantur^  Gniter.  *>4cerr^  prdter^antur.^iVou 
ffi(plicet ,  qood  habet  Palatin.  iv.  pratereMt.  £t  quid  G.  fcribamus, 
uerrs  prstereant,  ^At  illa  &e.  Potuit  illud  at  conjungi  prscedenti 
l^ocabulo,  indeque  foimari  fyUaba  ur,  Ceteram  praterire  acerrs 
ioteUjguntur,  cum  fexuntur  pixter  eos ,  qui  funt  iniuneie,  odoii^ 
giati  caufl.     Scheger. 

6z.  Hwnane  excipit  altera  lex  :  §^i  aure  dentes  &c,  ]  Secutus 
fiiQi  veftigia  Viftoiii  5c  Turnebi.  Vi&orius  tamen  adhuc  abjece- 
Kat,  aketd  iex.  nam  vulgo  lecepta  le^o  habebat  ,  bHmane  exci' 
fiitt:  ^ltera  hx  prncipity  altera  lex  vetat,  ut  Cui  Atjro  &c.  quo- 
Biodo  &  Pall.  Qoftri.  De  iUo  escunt,  videatur  Columna  ad  £n- 
bium,  Gifanius  ad  Lucietium.  Imo  de  emendatione  atque  inter- 
pretatione  haium  legun^  confiilatui  Rsvaidus ,  Hotomannus,  aJii- 
^uc  qoi  foripieiunt  ia  xii.  tabalas.  neque  enim  vacat  occupaii 
ipforam  conjeduiis,  *ciim  quot  eoium  capita ,  tot  etiam  iint  ien- 
|ttiti«.     Gruter. 

<}•  xyifi  /ra.]  Im  pro  eumy  dixiife  veteres  traditMaciobius  lib.i. 
Sfl^.  addu^p  teftimonio  ex  kii.  Tab.  Si  nox  furtum  fa^um  fiet , 
^'  im  aliquis  euifit ,  jure  cafus  ejie,  pauUo  poft ,    ne  Jibe  ,  eft  in  an-  ^ 

dquo,  pro  ne  fibi,  Uifin.  ^Jiim  cum  iUo]  £x  MafBti  Hbro  le- 
gendum  eft  ,  ne  in  ^ftice  fepetiretur,  Afticus  autem  locus  eiat, 
Atheois ,  ubi  liberi  homioes  fepeUebantur ,  com  alibi  mercedem 
^ro  fepulcro  penderenr.    P.  Mamtt,  / 

64.  ^uod  amtrn  ferum.)  Eorum^  vetus  liber  ,  ferum  tamen  le- 
gendum  eft  ex  Fefto  Pompefo :  Forum  enm ,  inquit ,  antitfui  appel- 
^f^t^ant ,  ifuod  nunc  vejiiyulum  dici  folet,  Lex  igitur  vetat ,  ne  vel 
ftpulf^irum,  velfepulchiiforum,  ideft,  veftibulum,  ufucapiaturw 


r 


«dd»  vftt. 


S3S4  DeLegibos 

^Jfunus  ut  indicatur,  fi  quid  ludorum;  ^^doftiafiajM 

6ifuneris  utatur  acccnfo    atque  lidoribus.    Bonoramm 

virornm  iandes  in  conciom  memoremur  <,  tasqut  tfMA 

gtibicints  cantH  %ad  tiiicinem  profequ^ur  :  cui  nomen  nenije: 

Lamb.       quQ  vocabulo  ^7  etiam  GrsDcis  cantus  lugtabres  nomi- 

Dantur. 

XXV.  Q.  G  A  u  D  £  o  noftra  Jura  ad  naturam  accom- 
modari :  majorumque  fapientia  admodum  deledor.  M. 
Sed  credo»  Quinte,  ut  ceteros  fumptus  ,  fic  «tiam  fe- 
pulcrorum  modum  redle  requiri.  quos  enim  ad  fua- 
ptus  progrelTa  jam  ifta  res  fit  y  in  C  Figut  iCM»ukro  ?i- 
des.  Scd  credo  minimam  oUm  iilius  rci  fuiue  Oi^ 
h  ampla  tatem.  Alioquin  multa  exiiarent  ^exempla  majonAi 
jiwjomm   Noftr^e  quidem  legis  interpretes  ,  quo  capite  jtttbcflrtr 


6j.  Funus  «f.]  IndiSiivMm  fnn»s  cfl: ,  qaod  p€t  p"t$C0n6miDt 
eituf.  Erant  iiquidcm  fim^itiie'Ariti  fmera ,  \t}mbiJS  ntutiatt  gOte 
intcreffet  ludorilm  :  &  indi^ivay  quibus  adhibebautut  non  folBin 
ludi ,  fed  eciam  defulcores  ,  qux  maxima  eiaot.  Vatto :  bi^ 
Mx  ndibns  tfferri  ivdtcliv^  fautre  frxc9  tos  dtcit  »  ^«m  e  tat^w*  4^ 
fufitur,  Ad  indictivtim  ftenm  icf^xit  Ciceto ,  ciim  ica  pio  DottO 
fctiplic  :  ^i  ttiam  dt  me  ipfo  ,  c«m  tu^  ra^atitme  eiatam  1^««^.  ^ 
dtcerent  i  tamen  id  fttnm ,  etfi  mifnnm  M^ne  etixrhf^m^  fmffet,  '^i^ 
dJdttm  ejfe  dicebant  :  (juod  de  mc  ave  oic  dt  %ep,  bene  merif  ti^tt  ^ 
funefium  funus  te  indixijfe  T^eip ,  cjuod  falvis  anj^iciss  titiifes  t  jm 
tgijfe  dicebant.     Tutncb. 

66.  Demustjfte  funeris.]  Dominusifite  funtris  o^lnOI  ZtacadiiB^i 
qucmadmodum  etiam  in  ot.  in  Vatinium  dixic  ,  I>4>fsij^  iffi^ 
y.  Manut.  DoMusfjue  fttneris.']  Dominms^ue  funeris  MafiuttUS  lo^> 
cui  ailentiot.  Cicero  in  Vatinium  (ic  dominum  efuli  dinc :  C^ 
tot  hominum  miliia  accumherent ,  cu^»  ipfe  eptUi  DonHnm  S^  ^rrt9t 
albatus  ejjet^  Nonxus  etiam  Maiceilui  dominum  dicit  trxterdtm  # 
convivatorem,  &,  ut  dicit,  convivii  txhibitotemt  t  qtlQ(cnfii&.^ 
ifsinum  ufurpari  ex  Lucili(koftendit: 

Primum  dominia  atcfue  fodalitia  amnia  toUuf^ur*  TWiA* 

67.  Etiam  Graccho  eantns  ittgttbres  nominantnr^']  Vulgati  Gr*ii\ 
fed  fallo.  Melioies  mi\.  habent  Gmtchos,  «ade  fccit  Grdccb*  T^ 
ncbus.  Pal.  quart.  oon  agnofcit  ilU  efiam  Cr^ci.  neque  quid^ia» 
babet  eorum  loco.  6c  potuit  glofla  efle  ad  vocem  n^ftia,  Giutertt 
Non  certius  in  hoc  loco  cx  MSta  lc£lioneTurncbus  fornBavicC'** 
cho ,  quani  lib.  i.  cap.  2.  potuic  ex iiniili leHcete GracthoVum : nedm 
vt  Gruterus  id  fequererut ,  auc  adfeveraret  falib  CAntus  lugubftt 
Gracis  dici  ncnias.  Ell  hxc  vulgatiflima  Itcetantm  confulio,  Ui' 
que  non  parcit  ei  Thom.  Reinciius  lib*  i.  Vaiiat  Le^.cap.to.«* 
fus  etiam  jufliflimo  admonicu  piifcam  lel^ionem  ceftitui,  &»  fita 
ut  Giuterus,  fo  naniai  fed  ut  is  eruditcmonct.,  «irqueidi^  fi* 

tct  cx  Voflio  ia  Etymologico,  nemaff  wwf,  fciipfi,    Grm-o» 


-^ 


I^  I  B  E  R     8  E  C  tr  N  1>  U  S.         SSBjT 

ipitas    &   ludum  rcmovere  a  deorum  manium  jure,      ^^ff*    , 

:  mtelliguiit ,  in  prirais  fepulcrorum  magnificentiam  ^^***^^'^ 

s  minuendam. 

Nec  haec  i  fapientiffimis  legum  fcriptoribus  negleAa  6j  .' 

it.     nam  &  Athenis  jam  iUe  mos  a  Cecrope  ,  ut.  ,  j 

lat,  permanfit,  »hoc  jus  terra  bumandi :  quam  ciim  '  ^^^^ 

jximi   k  injecerant ,  obduiSaque  terra  erat ,  frugibus  k  "ft„r^J         ! 

ferebatur ,  ut  finus  &  gremium  quafi  matris  mortuo  aUi.  jcco- 

bueretur  ,    folum  autem  frugibus  expiatum  ut  vivis  lam 

ideretur.    Sequebantur  epulae  ,   ^^  quas  inibant  *  pa-  Tumeb. 

iites  coronati :  apud  quas  de  mortui  laudc ,  ^cum^^^P*^^"*^ 

^id  veri  erat ,  pr^dicatum.    nam  mentiri  ncfas  habe-  ^//^^* 

klur.     7oatjufta  conjeda  erant,  Pofteaquam,ut  fcri-(5^  * 

t  Phalereus  ,  fiimptuofa  fieri  funen^    8c  lamentabilia 

£piQent »  Soloms  lege  fublata  funt.    quam  legem  eis- 

E^m    prope  verbis    7>uoftri  decemviri  in  undecimam 

Indam    conjecerunt.       Nam    de  tribus   riciniis ,  6c 

leraque  ilia  Solonis  funt.    de  lamentis  vero  exprefia 

erbis  funt.   mnlims  gtnas  m  ^radunto^  mve  lijfum^tsk  i^m^ 

fmris  €rg0f  hdhento.  Lamb^ 

,  XXVI .  De  sepu(.crxs  autem  nihil  eft  apud  So» 

imeni  ^mptitis ,  quim  ,  ne  ^uis  ea  deleat  ,  neve  alienHm 

^erat:  piQ^aque  eft,  fi  ciuts  bt^um  (nam  Id  puto  ap- 

^  Pel- 

<S.  Hmtt  mibant  frropinqm  corvnaitK  ]  Sle  Pal.  quartuf .  vetut 
idftio  ^HAs  inihant  p*rentes.  tcrt.  ^m*s  iniunt  pfop,  quod  dc  ia  ViGt» 
8c  Turn.  S.  Yi£t.  cxhibct  (ftt*s  intrant  propinqni  cor,  Gruter. 

69.  Cttm  5fM<iO  Vctus  hzc  fcrlptura  cft,  JPuto  legcndum  ,  Otf» 
^d  Vifi  erat  j  pr^icabatttr,  Nam  mentiri  nefas  habebatur.  At 
iii^*  conjt&a  crant  ,  id  eft  ,  juft^i  cxcquiarum  &  funeris  minimi 
nnipriis  ccant  5c  Cercmonix.  Nam  eoniici  dicuntur,  qux  utcun- 
!|ue  tumuitaaii&  fiunt  opcra  ,  (ine  ordine.  Cicero  pro  B.orcio  : 
B*sfunt  conje&Af  ilU  in  ordinem  ccnffCi^.  .inde  Conje^anea.  Tum 
(gitur  non  erat  magna  pompa  funebris  ,fed  ut  Fhalereusfaibit ,  sk 
^o  ifta  iumit ,  poftea  funera  fumptuola  &c  lamcntabilia  cfte  coe- 
pcxunt.     Turneh. 

7».  ^tjufla^  conjecfa  erant.^  Ita  ferc  miT.  noftri.  neque  aliter 
Itftorii  aut  Tumebi  edirio.  nam  valgata  ,  ad  jujia  i^c,  Paullu& 
Manutius  conjiciebat ,  c»nfe&a  :  quodmon  imptobem.  Fal.  quait» 
ftwat ,  0c  jufia  conieffaveranr,  Gruter.  sAt  ju^a  conjeSfura.]  Sic 
pleri«fue  veteres.  Sed  fofpioor  fcrjbendum  ac  ,  hoc  eft ,  Sc  ita » 
Wque hoc  n)od<»con|efta eranc  iufta»  Ubi  tamen  ftmul  in  eocam 
?emo  fentenriam ,  qui  pro  conje^a  fcribuut  confe^a.  Scheger, 

fl,  mfiri  Decemviri  in  undecimam  tabulam,]  Eft  ^  mlT.  Tumc- 
bi)  cui  confent^^  cekicx  S.  ViAoris.  qui  tamen  non  habet  tUud.x 

M  nofififyfff^  YUlgataj  n^ftri  viri  in  decimm  tahlt  GcntcE. 

7*«  ii^^'! 


/• 


33*« 


De     LEGtBUS 


pellari  r^fiPov)  aut  monumentum ,  inquit,  auteolmium 

violartt^  dejecerh ,  fregerit.    Sed  poft  aliqu^^nto  proptcf 

II  fanci-    ^^^  apiplitudines  fepulcrorum,  (juas  in  Ceraraico  vide- 

tam  dlii,     niuSy  ]ege  nfandhim  eft,  ne  quhfepulerumfaeerete^e' 

(5  5  T'»'  f  quam  quod  deeem  hemlnes  effecerint  tridue.  Ntqae 

id  opere  tedorio  exornari ,  nec  Hermas  hos ,  qoos  vo- 

cant,  licebat  imponi;  nec  de  mortui  laude,  nminpa-.i 

blicis  fepulturis ;  nec  ab  alio  ,  nifi  qui  public^  ad  eam 

rem  conflitutus  effet ,  dici  licebat.    Sublata  etiam  erat 

celebritas  virorum  ac  mulierum  ,  quo  lamentaiio  rai- 

F.  B.     nueretur.    7^  habet  enim  ludum  concurfus  homiBOin* 

66  Quocirca  Pittacus  omnino  accedere  quemquam  vcQ£ 
0  .^^'^..  in  funus  aliorum.  Sed  ait  rurfus  idem  Demetrius ,  »in- 
buiOe  «"•  crebruiffe   eam   funerum   fepulcrorumque  mapicca- 

tiam  y  quae  nunc  fere  Romas  eft.   quam  confaetodiiieni 
lege  minuit  ipfe.    fiiit  enim  hic  vir,  ut  fcitis,  Bon&' 
p  leip.      l^m  eruditiflimUs  ,fed  etiam  civis  Pd  republica  manmt, 
mix,edd,  tuendaeque  civitatis  qperitiffimus.    ifte  igitur  fumptnn 
•"^-    _     minuit  non  foliim  poena ,  fed  etiam  tempore.    ante  lu* 
ti(?mus     ^^^  ^^^^  j^^'^  efFcrri.    Sepulcris  autem  novisfiniTitj 
MSS.        modum.  nam  fuper  terrae  tumulum  noluit  quid  ftatui,^ 
nili  7}coIumelIam  tnbus  cubitis  ne  altiorem  ,  aut  mcft-' 
fam,  autlabellum:  &  huic  procurationi  certum  magi- 
ftratum  praefecerat. 

67  XXVII.  H/6C  iGiTUR  Athenienfcs  tui.  Sed  vi-, 
deamus  Platonem ,  qui  jufta  funerum  rejicit  ad  intcr- 
pretes  religionum.  quem  nos  morem  tenemus.  dc  fc- 
pulcris  autem  dicit  haec  :  Yetat  ex  agro  culto,  cove, 
qui  coli  poffit,  ullam  partem  fumi  fepulcro  s  fed  ,  qn» 
natura  agri  tantummodo  efHcere  poffit ,  ut  nliortuoiuni 
corpora  fine  detrimento  vivorum  recipiat ,  ea  poiiil|* 
mum  ut  compleatur:  qux  autem^terra  fruges  fcrre,  &, 
i|tmater,  cibos  fuppeditare  poffit  ^  eam  ne  quisnc^i^' 


72.  HAhet  enim  luSfum  concHrfiiS  hominMtn,'}  xAuf^et  efl:  in  VCtoe 
libro  pro  hAiet  :  fcd  nihilo  meliore  fententia.    Vrjin, 

73.  Columttlam.)  ColttmelU  ia  fepulchris  cxcitabantur.  r«MC 
Grxci  &  ^ahi^tt:  vocant.  Menfs  y  lapides  quadrati  (iiat  in  mtsr 
ix  formam.  Sic  Plutarchiis  ait  in  Ilocratis  fepulchio :  T^va^a 
yiHT^oit  iy^vT^y  »«4»t*c  tt  xa/  t»c  St^*9-K:ixys  eivtS.  id  eft» 
Mtnfam  fttiffe ,  in  qua  Poeta  effent  &  ejtts  magifiri,  L*tbeHitm  diciti 

quod  Grxci  7rui\Q]i  vocaat ,  lapidem  in  paivi  iabu  foiiDam  cob*. 
cavum.     Tittneb^ 

74.  g«»« 


^ 


ti  I  8  E  R     S  E  C  tj  W  ti  U  $♦        338? 

intilty  neve  vivus,  ieve  mortuus. 

Exdrui  autem  vetat  fepulcrum  altius  ,  74quam  auod68 

dnqiie  diebus  homihes  quinque  abfolverint,  nec  e  la- 

de^texcitari  pliis  i  nec  impdni ,  qUim  ^uod   capiat 

laadem  mortui ,  incifam  quattuor  herois  veriibus ;; 

los    longos  appellat  Ennius.    Habemus  igitur  hujus 

loque  audoritatem  de  ftpulcris  fummi  viri :  a  quo  ite- 

m   funerum  fumptus  praefinitur  ex  cenfibas  a  minis 

[irique  uSque  ad  minam.  Deinceps  flicit  cardem  iHa  de 

imortaUtare  anin^orum ,  &  reliqua  poft  mortem  trari- 

illitate  bonorum ,  poenis  ijupiorum. 

Habetis  igitur  exphcatum  omnem  ,  ut  arbitror,  teli-tfp 

dnis  locum.    Q.  Nos  ver6  ,  frater  ,  &  copiofe  qui-     P^g^ 

m:  fed  perge  «^cetera.  M.  Pergam  quidem  :  &  quo- ^^***'^* . 

iam  libitum  eft  vobis  me  ad  haec  impellere  ,  hodicrno^/f^^JJ 

rmone  conficiam,  »fpero;  hoc  prsefertim  die.    videoi  utfperd 

ata  Platonem  idem  feciffc  i  omnemque  orarionem  x^w*. 

QS  de  legibus  peroratam   efte  uno  aeftivo  die.    Sic 

Itur  faciam  ,  &  dicam  de  magiftratibus.    idem  enini 

i  profe(5l6  ^  qu6d  conftituta  religione  rempublicam 

mrineat  maxitnd.    Att.  Tu  V6r6  dic ,  &  iftam  rario- 

to ,  quam  « ccepifti ,  tene*  t  accepifti 

y  MSS.  oc- 

cepiftlGtf/^ 
74.  ^«4;»   tjMd  tjHintjue  ditkus  himines  ^uinqiti,}    Voces  illx 

minfs  ^mn^M  ottum  habent  ^  Turnebo »  qui  eds  adjecic  e  Fla- 

ne.  non  vifuntuc  in  anterioribus  edd.  aut  mff.  noftrts.    Gruter, 

Um  ftiod  qtiinqui  diebus  abfalveriut,)  Tutnebus  fcfibit  ex  flatone» 

94  quinque  hemines  quintfue  diebus,     Sed  quia  alternm  quinqus 

i|>erico  libiario  nimium  Tifum ,  maleque  bispofitum ,  ideo  omif> 

^ieft.     Schefftr. 

is,   LMdeptmaftui  irtci/am  quatuor.]    Till.  6c  Gulielmiani,  in^ 

MmnepluSf  quod  &  in  editii  \  Vi^orio  Sc  Turnebo.  Fotcratque' 

rocari.  monendum  tamen  Pall.  fupia  hzbeie  exeifure  prius,  ixov 

r./i^,  ot  •fttnpublkatisomnibus.    Grmtn 


U.  TUL- 


r 


33^S  D  c   iiE  0  t  a  ti'  »  j 


M.  TULLII   CICERONIS 

D  E 

L  E  G  I  B   U  S| 

L  I  B  E  R    T  E  R  T  I  U  S. 

M  A  R  C  U  S* 

^EojaAR  igitur ,  ut  inftittii  ,  divinttfl  ' 
lum  virum  :  quem  quadam  admiratiffl 
commotus ,  faepius  fortafle  laudo  ,  ^ 
necefle  efl:.    Att.  « Platoncra  viddicet  < 

^  _ cis.    M.  Iftum  ipfum  ,  Atticc.  Att  1 

vero  eum  nec  nimis  valde  umquam ,  nec  "nimis  fe 
hudaveris.  nam  hoc  mihi  etiam  noftri  illi ,  qui  i^ 
nem,  niii  fuum  ,  laudari  volunt ,  conccdunt,  ut  « 
arbitratu  meo  diHgam.  .  M.  Bene  hercule  faciunt  $ 
enim  ett  elegantia  tua  dignius  ?  cujus  &  vita  ,  &  o»! 
confecuta  mihi  videtur  'diflicillimam  illam  fodcttW 
gravitatis  cum  humanitate.  Att.  San^  gaudeo ,  q» 
te  ihterpellavi  ,•  quandoquidem  tam  praeclarum  mihic 
difti  judicii  tui  teftimonium. 
2  Sed  perge  ,  ut  coeperas.  M.  Laudemus  igiturpti 
?.  B,  legem  ipfam  veris  &  propriis  generis  fui  laudbus.  A 
Sane  quidem ,  ficut  de  religionum  lege  fecifti.   M.  ^ 

detis  igitur  ,    magiftratds  hanc  cflib  vim  ,    ut  pr< 

pr 

.    1.  PUtonemvidelicet  dicis.}    Pall.  Fabr.  S.  Viftoris  dilip^  « 
^  temeratia  videcur  talis  concordia.  Gehhard,    PUttneM  videliat 

cii,]  Tics  optimi  codices  habent  ,  diligis ,  quod  Graterusnool 
tat  contemnendum.  Requiiit  tamen  fenfus  illud  dicis ,  H  ^ 
tur ,  iftum  ipfum  ,  quod  ad  diligis  non  fatis  commode  td< 
poteft.  Sufpicor  tamen  Tullium  toitafiSs  fciipfiiTc ;  fUttfi^ 
delicef  dias  »  ^UCOl  dUigic,    ^Qh^^% 


L  I  ^E  R;    J*  E,3l  t  I  tJ  d. 

Ni^^batkQtlfi  ie&a,».  &  ntilia  >  6e  coii|ua^  cum  kgi** 
us.  Ut  enim  magiftratibus  teges  ;  ita  populo  praefuatj 
K^^jMliiiiittufi :  vjejDeqYte  diti  poteft ,  magiftratufii^  kgem 
Se  l<:K][ideQtem  ;  legem  autem  »  mutum  magiftrattftm.^ 
Nihil  potrdtam  aptiiiQ  eft  ad  jus  con^itionemque ^ 
j^x :  .(quQd  cum  dico ,  ^  kgem  a  lae  dici ,  nibilque 
iud  intdligii  vola,)  quam  iaiperium ,  fine  quo  nec 
omus^Yilk',  Bec  civitas,  nec  gens ,.  nec.  Jaominum 
ia.Wi<&unQ^.geuus  ftare  ;,  n^  remm  natura  omiais^,.  ne<; 
^  mundos  .potel\.  nami  ^.hk  deo.  pairet ,  6c  buic 
^^diuot  .maria  terrseque ,  &  komi&um  vita  jui&s  fu-f 
|ems&  legis:  obtemperai?.  .     '   . 

*IL  ATQ.IIE,,  ux  adfaaac  %citeriora  veniam ,  dtno^4 
ioia  Bobis :  3  omnes  antiqu^  .gentes  regibus:  quondam  a   cettioii 
Iftruertmt,    quod  geaus'  imperii  primtei  4  ad  homines  ^^'  ^ 
li&iffimos:  >&  fapientiflimos  disfer^bafuc  :  idqde  in  rei*  ^*^*     .  I 
^lica  nQfka  maximd  vakat,  quoad  ei  regalis  poteftas 
{taefeut;    fideinde^etiam  deiaceps  pofkeria  prodiebatui : 
uod  &  in  his  etiam ,  qui  nunc  regnant,  maaetw   Qui- 
us  aaitjenGt*  legia,  poteftas  ivon  pkcuit ,  nori  ii  nenaini, 
non  femper  uni  parere  voluerunt.    Nos   autem, 

Kioniam  leges  damus  libcris  populis ;  quaeque  de  opti- 
a  republica  fentiremus ,  *>in  fex  libris  ante  diximus;b  fnfcx 

'  ac-ljb.  dteftm 

2.  l,fxen^4i.MfidffiJ,f  fithUqm  <^^>^>z^/;if/ '&^/<'.l  tj:a  Palat.  quai- 
li^  j;^cf(^,,  ,»<>!'/,  4»f^.,  q;U94SC;lti,editiQiti}hus  QQsmbuis  a^tequ^m 
pperi  huic  roanum  admovi^Tet  Vi^oiius.  is  enim  d/clevi^  pac  i]J^4 
^cuojii,  f<!c«tusqwe.ew>Tu}:Di^l?»s,$c  AjdusJ^IepoS',  &  alii^  an  rc-  '^ 

^Qc^^io.^  n^m.quodMJPiJJi.rtufiLaltcveiet^duj^s  ilj,a^  dj^ioncs,  dc« 
ktas  in  M.^Q;)i(tiiaiio  ,.  nihil  euni  juv^t  \  CQin  non  conltet ,  k  (}UQ 
%t  dcli^ta^^  cetto  aoo  qiio  i^e.    Gelfbard,. 

^  3*  Qmnts  anti<jUi^  genfes  r^gibftf.  (jfumiam.  parMfKmty,']  AEifiotcle^ 
¥b.i.  'EjBiL  A*k  ^  Ti  9fM<i:«i(  •^^^«^iAtx^oyiro.  a^  Trohmf  K*t  m  It* 
•>•*  i^im, '  Vrjinp 

;  4.  ^d  htmines  juftijfimos  &  fapientijfmos.']  Palatin.  quart.  no9 
^idpii£l|^,  &  ffipiientiji^af^  vid|SuqM&  queajc  nHnus  nece0au.um.  nain 
' ^  }u0sniis  Ubto,  i>  o^Kn  %*gt4,A(i  ffftiglumJmjM  mnjeftAtisy  mn 
^i/itie^lk9pMiari/f  fe^-.fpe^tli  intcr  b^}0^  maderatM.  v,e£Um  nihil  pc.t' 

tcndo.     GebhArd, 
>>    S«  IMindc  aiAm>  detttfepks.  p^ftefdi  pradejbatur,  ]     111  ud  deindf  * ,  deinr 

tj^s-  noo  habet  gratiam  hoc  loqo,  Nec  to  prodtbatur  potcft  intelf'- 
;  «tltqnid  ^iiim.prodeki^iiiUP^  Mal^em  :  deinceps  poftciis  txadebatur  , 

PMta,  gcfius  ilLud  imf»ficii ,  qfipd  ok  fupciioiiibus  huc  trahendum. 
•  ^^am  codpmiiTiQdoietijam  lib.iiu  de  Qft^  Deinccps.  i<igna  poftcris 

K*  mamia  i  wuiribus»  tradita.  fMPt..    Ulud  4<!m<^  g^P  fla  cQ;  altcxiu» 

^■««^  I?Qto.«9;i44aAl«ie(iam«iiu;^BQ&cat   4$^^#r* 
i      ■  '  ^'  ^  ^ 


fdm^ 


3590  D£:Lfi«tstt§ 

accommodabimus  hoc  tempore  leges  ad  iQacb  »  ^QSd 
probamus ,  civitatis  flatumb 
V  ^  Magiflratibus  igitur  opus  eft  :  fine  quorum  pr&den^ 
Ha  ac  diligentia  eife  civitas  non  potefl :  quorum  de^ 
fcriptione  omnis  reipublicae  moderatio  continetur.  Ne- 
que  folum  iis  prsfcribendus  eil  imperandi ,  7  £?d  etiani 
civibus  obtemperandi  modus.  ^  nam  &  qai  bene  im* 
.  perat,  paruerit  aliquando  necefie  ed: :  de  qui  moddli 

tLx!Fkv  P^^^^»  videtur,  qui  aliquando  impetct  ,   dignus  dfe 
*  Itaque  oportet  &  eum  ,  qui  paret ,  fperare  fe  aliqnflf 
tempore  imperaturum :  &  fllum,  qui  impcrat ,  cogitait, 
brevi  tempore  fibi  effe  parendum.    Nec  vero  fc^mn  it 
obtemperent  obediantque  magiftratibus ,   fed  etiam  ut 
:  eos   colant  diligantque  ,  praefcribimus ,  nt  CharcMKitf 

e  yXdeien*^^  ^^^^  ^^^^^  lcgibus.  Noflcr  verb  Plato  PTitannm  i 
dum  anfet' gCT^^re  Itatuit  cos  j  qui  ut  illi  cosleflibus  ,  fic  ^hi  Aafr 
Lamb.  verfentur  magiftratibus.  Quai  c^m  ita  fint  ,  ad  ipfia 
d  advci-  jam  leges  veniamus ,  fi  placet  Att.  Mihi  ver6  &  iftudi 
rjaaf       &  ordo  ifte  rerum  placet. 

^     III.  M,  J  u  s  T  A  imferia  funto  j  iisqm  chcs  modtfi  i 

k,  MagiJhatikMs  igitur  t^m  tfi ,  ftne  quorum  prudcntiA  ac  diligenUi 
tjfe  civitas  non  potefi.]  Locus  fumptus  cx  lib.  viii.  Fol.  Arift.  T«f 
fAiV  >«?§  «e»«>Katiar  dpx^*  PC^Pff  ctJ^^^TC»  ufAt  iroKtf,     Vr/m, 

7.  Sed  etiam  civibus  obterhperahdi  modus,'}  HotomanilS  lib.  Il%, 
tap.  7.  Obfervfltlonum  habet  pio  adulterino  dvibus,  mihi  noo  r2- 
dctur.     Gebhard, 

8.  IJam  dr  (jui  bent  imperat,  paruerit  aliquand»  hectjf^  «/?.]  Aiifio^ 
telcs  lib.  VII.  .Pol.  To»  v*  yd^  uth.xovtet  kakus  ajp;t«*  »  eipx^SliMi 
^fli&i  <ri2V  9r/>MTov.  &  paiillo  poft  :  Ivi)  Ji  mxivu  keu  afZ"**'^ 
*rH»  dvrhV  dpiriif  ilvAt  ^AfJih  ,  **)  «r^u  dfitie  dtSp^t  »  *th  i*  dtnh 
dp)(PfAim  Tf  «r«7  yivM^At  vpon-spof ,  xat)  ipxofta  uvipot*  *rovr*  df 
Im  t^  fbfAo^itY)  ^payfXAriVtiof  y  0Tfl»c  «Kr^^fc  dyad^eii  yiyfarrati 
ad  hunc  iocum,  qtiin  tcfpczeut  Ciccio  ,  dubitandum  non  cft; 

Vrjln, 

p,  Titanum  i  gertere.}  Titaniim  e  g^nere  Plato  eos  ceniH ,  qol 
adverfentur  magiftratibus,  uti  TiranCs  oUm  calcftibus  &  immof 
talibus  diis  advcrftti  funt  5  quo  lignificat  cos ,  qui  magiftiatibos 
Jidvcifantur,  iropios  cflc  &  ^iofAdx^s,  Locus  cft  apud  Flatoneni 
lib.iiT.  de  Lcgibus  :  Tjjy  hiyo/xivnf  ^kheuAf  TitatfUji»  ^uvtf  iwi- 
iuxfvTt  Ktt)  fAifjiitfjtivotc  id  cft  ,  prifcam  illam  Titanicam  natmm 
prs  fe  ferentibus  &  imitantibus,  id  dc  perfidis  ¥latO  dicit  Sn  im- 
piis,  qui  fidcm  &  jusjurandum,  &  Deos  nogligunt,  qui  quidem 
sid  cam  impictatcm  &  fcclus  viam  fibi  municiunt  magiftrattBm 
tontcmptionc,  lcgum  dcfpicicntil ,  parentum  ncgligentiS.  TuntL 
Titamfm  e  gjm^efiatuit  eos^  qui  ui  iUi  fetleJiikMS,}  GoUcIauas  collo- 


LlSEIt     TEkTltJS.  3391 

fint    ri(Atfiifiom' parento,     ^^ Magiflratus  ^^nee   ohe" 
"n-t^tn  cr  mxlum   civem  mHl/d,  vinculis   verberihus" 

c^^erctto  :    nt  far  majorve  pottftas    ^populusve  pro-  c  p$pnUt^ 
heffit  :  ad  quos  provocano  efto,     Chm  magifiratus  jtidit  ^m  alil 
ffit  ^ inrog4ffifve ;    fer  populum  multApaenA  ctrtatio  efto.  f  jnurr** 
'Mtijt  ah  eo  ^  qai  imperahit,  provocafio  nt  tfto:  quodqut  ^''Jl^'^'^ 
,     ^ui ,  bellum  gerat  ,   imperafflt  ,  jus  ra/umque  tfto.  ^^'  ^ 
fisMfres  mapftratus  ,  ^^ partiti jm'^ \  plures  in  piera  Jun- 
*•   MilitiA^  quibus  jujft  trUnt^  imperantOj  eorumque  tri" 
mi  /unto.     Domi  pecuniam  publicam  cuftodtunto  :  vin" 
ia  /bntikm  fervanto  :  ' )  capitalia  vindicanto  :  as ,  ar^- 
afHtu  aurumve  fublice  /ignanto:  ^^iites  contradas  jU" 

di' 

i'6tfe^s  liotam  poft  m  ,  &  legit,  qma  ,  ut  &c,  videtut  fani 
iquid  deeife.    Gekhanl, 

ip.  MAgiJlratns  nec^  Magiftratus  aut  vetationem  habent ,  ut 
^off.  caBireih|ae  qut  tmpeiiura  habcnt :  aat  prehenfionm ,  .ut  Qwe^ 
01  ac  cxteii ,  quibus  nec  eft  lidoi  nec  viatoi.  hzc  lex  de  Magi* 
lAibus  iis  inteUigenda  ,  quibus  jus  eft  coerceodi.  Quod  ait, 
ttbciibusve  coeicero,  id  abrogatum  legePorcii  iiiit,  quaexiliunl 
flmnatis  peimittebatui,ac  verbeiafleaotnecairecivemjimpiam  cen- 
dDatUI.  Saluftius :  Sed  per  De$s  immmeiUs  ,  cur  non  in  fenttmiam 
diidifti  a  nti  prim  verberibm  in  eos  amimadverteretur  ?  aH  quia  Lex 
htrnu- vetett  f  am.alia  Itgn  ittm  condemnatis  civibus  non  animam 
Uipi  ,  fed  exilium  permitti  jubent  ?   Pio  &  nfixittm  in  libio  vetcii  / 

y  tm«WiM»lcgitur,  mal^i  ut  aibitroi.    Tumeb. 

ir.  Nwc  obeMeatem  &  nexium  ciVem,}  Membiana;nofti2qaatuor, 
^  inneseimm,  leperitque  item  in  fuis  Tuincbus  :  adeo  ot  ita  lefti- 
uendum  videatui }  vcl  ceite  ,  &  in  noxia  cfvem.  Gebhard.  Ei 
•MKvm».]  Lib^  pluies  habent ,  innoxium^  quod  Gniteius  putat  ic- 
fttendum.  Id  fi  concedimus,,(ii»«xi»j  de  valde  noxio  erit  expU- 
Mdam.  £t  (blet  in  quibasdam  illud  in  non  minuece  fenfum  auc 
!oiitiatium  iignificaie^  fed  augeie  ,  quomodo  inanus  valde  anum 
leootat.     Scheffer, 

12.  Partiti  jtiris  plurts  in  plerd  funto.]  Eft  a  Vid^orio  8c  Turne- 
iOi  alluduotque  fere  mif.  noftri,  ut  piius  publicati ,  periti  jstrisi 
^es  in  praliafuote.     Gcbhacd. 

13.  Capitatia  vindieanto,}  Trtumviros  capitales  fignificat ,  qui  Sc 
cula  iervabant ,  &  in  fontes  animadvectcbant  :.  ut  fervos  ,  fu- 
i  peregiinos,  infimx  fortis  homincs  ,  de  quibus  fic  Salufiius 
ibit :  in  eum  locwn  poftquam  demijfu>  efi  Lentuius ,  vindices  reruwi 
itaiium  ,  tfuibm  praceptum  erat  ,   iatfueo  gulam  frtgere.     Et  Plau- 

5  ^ii  facimo  ,   nunc  ji   treviri  me   in  carcerem  compegerint  f 

ntbus. 

14.  Utet  cmraBas,]  Ut  decemviri  ^  qui  haiiam  centumviraleiri 
S^aot ,  &  judiciis  centumvirsiHbus  przerant.  Pomponius  : 
w^»  ewi»  ejlet  uecejfarius  magifiratus ,  (fui  hafia  praejfet  ,  decemvi" 
iitiht  judtctmtis  cottftituti  funt.    quos  equidcm  mixoi  \  quibus« 

Hhh  hhh  hhb  h  d<n* 


1 


3392  D  £    li  E  G  I  B  t  S 

dicantc :  qMoicmmqne  fituuus  trtverit  ^  ^ffnti^ 

7  Sitntoque  ddUes  8  curateres  urbis »  annenA  hdenmplt 
g  cti^^r^' fiH^fnnium :  ellisque  ad  bomris  amplieris  gredm  is  fri» 
Limb.        ^^^  adfctnfus  efto:     "5  Cenfores  populi  avUatei ,  feheles^ 

familias     pecuniasque  cenfento  i     urbis  tmfU,  viaSf 

h  tuentor    aquas^  4rarium ,  ve^igaUa  ^tssento  :  populiqiufartes  fs 

alii.  trihus  diftrihuunto  :     exin  pecunias  ,    avuatet ,  ordims 

.P.  B.     ^partiunto.      equitum   peditumque    prolem  dtfmhunt9i 

i  partiHnter  i^  cdibes  ejfe  prahibento  :  moret^  popult  regunto  ;  probrum 

'  in  fenatu   ne  relinquunto  :    bini   fuuto  t    mepftratm 

quinquennium  habento :  reliqui  magtftratus  annd  funtt : 

eaque  poteflas  femper  efto. 

8  Juris  difceptator  ,  »7  qui  privata  judicet  ,  jt$dic4rive 
k  poteftati  jubeat^  prator  efto,  isjuris  civilis  cuftos  efif*    hunc^feO' 

^•*aliL  '^ 

dam  ncm  iMnneraii  in  magiftiatibos  i  qni  Dbnis  &  Pompni 
auftoritate  refelluntur.    TMrtuB, 

X 5.  Cenfores  popidi ,  civitatis  foboies ,  familids  peewudsMe  eetftt»] 
Yeteres  libri ,  popmii  svitates ,  fohoUs »  &c,  Sedf  ncque  oic  tant^V 
fed  aliis  etiam  locis  in  hac  lege  hoc  nomen  leftituitti» ,  caa 
femper  in  eundem  erroxem  incidiflet  libcaAUS  :  ot  psulb  poft» 
Exin  pecunids  ,  dvitatei  ,  oriines  pmimnf  :  cum  antea  dviu^ 
efTer.  ty£,vitas  autem  pro  mvo  in  n(u  fiiiE  apud  sntiquos ,  sixs* 
Kon.  Marcello  de  Proprietate  Vetbotnm ,  qni  etiftm  addodc  Vi^ 
lonis  Tithon.  vel  7r%pk  yipmt ,  hunc  locum  :  ^mc  votuntetem  evi> 
tatis  extima  attigit  metam  dvitat,  Studiof^  auttai  in  hsc  kg^ 
defcribenda  Cicero  prilca  verba  fedatBr.  Vi&tr,  Cenfms  ftf^ 
Mvitates,"]  t/£vitates ,  id  eft,  ztates  inoioram  6c  feniorttin  fcSf$ 
vocabulo.  Nam  cenfores  aetatem  ,  quat  militaris  eflet,  quaoi' 
giftratibus  gerendis  apta  foret,  vel  fuftragits  feiendis  ,  i^dpubi' 
cis  muneribus  8c  civilibus  obeundis  ceniebant :  cetti  enim  ha  ic> 
bus  anni  praefiniebantur.  Sed  8c  cives  in  fuoioies  &  lcnioiei  p 
centurias  dividebant.    Tumehi 

26.  Ccelibes  ejfe,'\  Plato  \  tricefimo  aiino  ad  triccfimnm^ 
tum  uxorem  ducendam  ait:  quod  fi  quis  neglezerit,  enm  peov» 
mulfbandum  &  ignominia  notandnm  Cenict.  Lycurgus  <)i>of|| 
probro  notat  eum  ,  qut  u^rem  ducere  noluerit.  Quin  apwf 
tnauos  poen^  in  coelibatum  conftituta  erat.  Nam  nxtfA«» 
pendifTe  dicebatur,  qui,  qubd  uxorem  non  babuilTet ,  zspof 
cederat.  Sed  8c  Auguftus  legem  de  maritandis  o<^^n«brM  ralici! 
orationem  MCtellus  habuerat.    Lex,  quam  nunt 

Komsque  obfervabatur,  antiquata  dft,-  "••  ^"•» 

abiogata  \  Conftantino  Imperatore.    / 

17.  ^i  privAta  judicei.}  Vetcres  quid.....  .. ^ 

puto  effe  reftius ,  fi  refertur  ad  prxcedens  vocabnl 

privato  judicare,  eft  judicare  et  eb  jure ,  Yd  f€<  ^\ 

cratqne  hoc  propcium  Pnetoxis.  Sfheffer. 


m 


^ 


L  I  B  E  R     T  E  R  T  i  u  i  ^395 

^.ate  pari  qupcumqtt$  fenatus  creverii  populusve  jujferh , 
h  fuTftd,  Kegto  imperio  duo  funto  :  iique  prAeundo  ,  ju^ 
t$caffdo ,  confultndo  pr^tores ,  judices ,  confules  appellantor, 
nilhU  fummum  jus  habento ,  nemini  parento,  oUis  falus 
^opuU  fupremk  lex  efto,  Eundem  mapftratum ,  ni  inter^ 
uerim  decem  ahni ,  heciuis  capito,  ^vitatem  annali  leg$ 
trvantb, 

jtft  quando   duellum     gravius   ^^  difcordidVe   civium^  1 

fcunt  9  oenus;  ne  amplius  fex  mehfes  y  fi  fenatus  creverit,  i 

dem  juris,  quod  ^duo  confuleSy  teneto:  isque  ave  finijiral  Grut.    . 
U^ui ,  popiilt  magifter  eflo.     "  Equitem  cumque  qui  regat  *'*•'  "*^^- 
'^cAeto  pari  jure  cum  eo ,  quicumque  erit  juris  dtfceptator,  ™  ^^*"'*" 
^9AJt  quando  conful   is  efi  magtjterve  popult ;     rehqut  tjt$iug*t  ^ 
nagijiratus  ne  funto.    Aufpicia  patrum  Junio  :  oUiqiie  ex  habet»  par  - 
(r  produnto  ,  qui    comitiatu  creare  confuUs  ritl  poffintJ^*  Lanib: 
tmperiay  potefidtes^  legationes^  cum  fenatus  creverit  pO'- 

eusve  jujferit  ,  ex  urhe  exeunto  :  duelld  jtifia  jujh  ge^ 
„.ito :  fociis  parcunto  :  fc  o*  fervos  continento  :  poptdi 
%i  gUriam  dugento  :  domum  cum  laude  redeunto  :  rei 
fka  ergo  ne  quis  legatus  efio.  Plehes  quos  pro  fe  contra 
Wim  ,  dusdhi  ergo  ,  decem  creaffit  ,  tribuni  ejus  funto  : 
^uodqui  ii  prohfheffint ,  quodque  plehem  rogafftnt ,  ratum 

efio: 

tt.  Difc9rdia  dvhm  efcnnty  aimsy  HedmpisHs»']  Nefcio  ^  quo 
Miiiwlffl  erttta  fit  ifthaec  ledio  ,  GiiFanione  an  Lambino.  accedit 
?ett^  ci  plan^  vettis  fcriptuca  codicis  Turneb.  in  quo  civitm  efcuth' 
}9iui  ne  Armplim».  fed  &  in  Vi£fcocis  iibro  etat  ,  eivium  efcuntones^ 
^l.  civinm  efeunto  nt  ampt,  publicati  prius  civium  eftnnte  ne  am" 
^Ums.  Cl.  Puteanustentabat ,  difcordiave  civium  ejfet ,  uHut  ne  4.  /I 
*.  nii.  fen.    Oebhilrd. 

>  i^.  ^ftquande  Cenfulis.]  Siznificari  puto,  nec  conrulariunquani 
itiperio ,  nec  diftatoris  potefiate  tolli  reliquos  debere  magiftra- 
ns,  ne  forti  id  fibi  furis  fumant  ,  contra  quam  Koma;  ficri  foie- 
Mt,  ubi  Oi^tore  creato,  reliqui  cefTabant  prxter  trib.  pleb.  ma« 
"^ftratus.    Folybius  de  diftatote  :  OZ  *At«t.Tei^iYT^  iretp*xP*f** 

a.^XJ^'  ^^  cft  ,  ^uo  creato  ftatim  %oma  omnes  mapftratu  abeunt  ^ 
ter  trib.  plebis,  Sententia  eft ,  ciim  vel  Confules ,  vel  Diftatores 
itati  ptzfunt,  aliorum  magiftratuum  imperia  ne  toUant  neu 
rogent,  ut  foH  rerum  potiannir.  Turneh,  ^fi  ^^ando  conful  is 
niAgijierve  popuU  i  telitfui  magiftrafus  ne  funto.1  Non  cecefll^  ab 
itione  Viftorii ,  prxcfcrquam  quod  confulis  divifi  in  ^uas  difltio-;. 
I.  videtucque  Cicero  idem  jus  tribuece  Diftatoti ,  quod  habebac 
im.  AJitet  hacc  Tumebus,  alitcr  P.  Manutius.  fcd  noftra  fcri- 
a  fenfuu  -hab^t  mamfeftifimmm;  Puteanus  annotaiat ,  li 
\endo  eft  i  (wfiUet  m^u    Gebbard.  / 

Hhb  hbh  hhb  h  X  .  ^O.'  Ov» 


^ 


g394  DELEOiBtJS 

ifto:  fanSil^utfHnto :  rnvi  pUbm  orlam  trihumr&i^ 
to  quunto.  ^odmms  mapfirafus  aufpidum  judimnipit 
n  ^  i*  hahtnt» :  ex  ^  quois  fenatus  efl» :  ^us  decrtta  rM  fm^* 
MSS.  tx  4/{  „j  peteftas  par  majorve  frohibejpt  ,  fanatm  anfidti 
^HuTut'  perfcripta  fervanto.  Is  ord»  vitie  vacaso i  cettrisfftmm 
J^«"aw  ^Jf^'  creatto  magiftratuum,  judUia  9  popuU  ju£a^  vah*i 
alti.  cum  fuffragio  ^^  confcifcentur  ,   eptimatibue    ncta^^ 

Fag.      libera  funto, 
cLxzxvi.       jy^  **At  si  qjoxd  erit ,  quodextra  ^imapfirttm 

ut- 

20.  ^mrtes  magiftrdtus.l  Tribuit  hacc  Lez  oiDoibos  siagiftitdB 
aiifpicium  ,  id  eft  ,  ut  aufpicari  poflint  •  fcivaxequb  de  czto  i' 
Titianda  alioram  coraitia,  legeisque  &  cohciones  turbalemiffflh 
pediendas ,    populiqne  fadicia.    Hoc   aufpicium   ftiftotedt  ta 
Clodia  ,  qu4  cavebarur  ,  ne  tfms  per  eos  dies  ,  ^udhm  am  }fih 
qnis  ageret ,  de  cdlo  fervaret^     Quid  autem  iiC  (erv^re  de  edhj^ 
in  oxationibus  Ciceronis  frequeos  eft ,  nec  iotelligitQT  iatis  *  <^ 
Dione  hic  cxplicabo,  is  enim  dicit :    aufpicium  iilmd  ^  ^m  ^t^ 
fervahatur,  omnium  maximum  fuijfe  ,  fimtt^ueune  die  ufitrferitMf 
tum  filitum  ejfi ,  dim  aiiis  dufiieiis  eodem  die  f^spiiss  efera  iis«M* 
Cumque  alia  aufpicia  vel  addicerent ,  vel  abmceTcnc  ,  ijfaid  tile 
fuifTe,  ut  femper  comitia  po.  impediret ,  five  fecunda  figoadi' 
lentur,  iive  diia.    Itaque  qui  impcdire  Comitia  volebaot  profa^ 
bere  folebant  \  Se  eo  die  ,  <juo  haheri  debebaia  ,  de  cdle  fervetuut 
effe,     Hanc  divinationem  vocat  Dio  :    <tmip  i »  «rou  iuftm  u^ 
TiUf ,    Cicero  firvare  de  caio  dicere  folct.    Uqjus  autem  )e^ 
banc  effe  fententiam,  appacet  ex  Ciceroais  inteipiecacioae,  co|tf 
verba  funt:  ^ufpicia,  mt,  mttUes  inutiles  cemitiatsu  prebakiUs  iufi* 
diant  mer€,    Turneb. 

2if  Cum  fiifientur,}    Vetus  libec ,  quMH  fiifcetnr:    ex  qoo  fom 
alii  confiifcentur,     Urfin. 

22.  «^y?  cfuid  erit  quod.}  Coerariut  quid  hlc  6gnificet ,  ot  pUiK 
fatear,  ignoro:  fed  ex  vefligiis  vetetis  rcsipcoiz  l^endnmezii^ 
mb  ,  ^Afi  quid  erit ,  quod  extra  Magiftratus  Cetratere  t^us  fe  ^Jg 
cceret  pepulus  creatOy  eique  jus  ceeraiUi  date»  CarateremVStetaYO» 
Curatorem ,  &  carare  eurare  dicebattt,  itaquc  in  vereiibos  isic^ 
ptionibus  reperitur:  De  fuo  ceeraverunt,  pto  eisravermtt,  SentoiW 
legis  eft :  fi  exjtra  magifiratus  aiiqua  curatione  opus  fit ,  9"*?' 
rcm  populus  creato,  Sic  ,  ut  appellac  Varro  ,  viocuri,  ii  «, 
curatores  vijtrum  creabantur,  Sic  i.  ad  Attic.  epift^  Tbereius  4 
curator  via  Flaminia.  Id  adcb  cavet,  quia  fxpc  fcnatus  ift» 'J^ 
.ia(iones  mandare  foiitus  crat  j  ut  cuiam  ici  frumcntan*  tos^ 

vitPompejo.    v^y?  hic  valet.    Atfi.quiod^      "  ^* 

ut  Fompejusait,  At,  interdam,  aiit.    Tm  ^^ 

23.  Magifiratus  ccerattDre  ceftts  fit  ^  quiceert  »""* 

.Turncbk  nam  libri  Viftorii ,  ntaf,  eehjtrarie  »j»  *  ^ 

fuius  creatOileique  jus  cohurendi.  u:ilic€t  flnriauis  ee  u  °P|f 

ts,  itaquc  ceerator  fi^  pefm  d  cftrater  dc  ^ 

Cebbard»  t  •  ..i 

liea 


L  I  »E  R     r  E  R  T  I  U  S.  3395» 

foerator»  mfus  fit ,  qui  coeret  p9fulus  cnato  ,  elque  jus 
^coerandi  dato»    Cum  popuh  fatribusque  agendi  jus  eftoo  toercndi 
^nfuii  ,  pratori    ,  magiftro  populi  eqmtumque  ,  eique  ,  ^* 
fffem  produnt  patres  confulum  rogandorum  ergo  :  tri^u* 
ifhqtee  ,    quosyf$bi  Pphbes  rog^ffit  ^  jus  efto  cum  patribut^  ^Uhi^ 
tgendi  :  ^^iidern  ,  ad  plobem ,  quod  cefus  erit  ,  feruntff, 
g«*    €ftm  populo  ,  quaque  in  patribus  agentur  ,  modica 
ftmto.  i 

-  ^SSenatori,  qui  Hec  aderit ;  aut  caAfa  ,  aut  culpa  eftOn  II 
toco  fenator  ,  ^  modo  orato  :  caufas  populi  teneto.     Pis 
2   Jpepulo   abefto.     Par    majorve  poteftas   plus  valeto^ 
WAft  ^qui  turbaffitur  in  agendo ,  fraUs  adoris  efto.     Jn-  q^^Moitur' 
ffrceffgrrei  mala,  falutaris  civis  efto.    ^i  agent\  4«.^^^^'», 

r  U.  Kdem  dd  pltbtm  ^od  mfm  erit.]  ^l  libro  S.  VSaotis ,  jtcm 
^aivinaeionefufndMj  cuno  cxftarct  invetcricdition^,  cenfuseriti 


precentioxe <jH9d cenfiterint  ,   piotraxiflctque  c  fuis  Vidorius  tjttod 
ms  erit.  quomodo  &  Palatio.  tcrt.  Lipfius  Hb,  11.   Antiq.  LcO. 
fcl^.  2.  idcna  conjicit  quod  Turncbus.    Gehhard, 
t   *f .  Senatoriy  tjm  tiec  aderit,  aut  caufa  ,  aut  eutpa  */?•.]  Apparct, 
]aidpiam  dcfiderari.    nbn  cnim  adcflc  foliim  jobcbatur  fcnator, 
led  etiam  loco  &  modo  diccrc  quod  Ckcrolib.  i,  dcDiv.  ubi 
WWC  locum  cxponit,  pl^nius  oftcndit  his  veibis  x  Huic  jufa  tria 
pwj  m  adfit  :  nam  gravitatemres  hibet ,  ciem  fre(jmns  ordo  efi  ;  m 
»«  dicat  y  id  eji  rogatns  ,  nt  modo ,  ne  fit  infinitus,    videtur  igitut 
Ka  efle  Corrigendum  ,  fenatori  ,  ^ui  nec  aderit  ,  nec  loco  ,  nec  modo 
uxerit ,  aut  eaufa ,  attt  cuipa  ejio,    Quod  ciim  in  antiquis  libris  , 
Bt  coBjfcio,  fcriptum  dTet,  gioflam  duobus  illis  vcrbis ,  toco  U 
tfsodo  ,    quidam  fiiperini^ofuit  &  fcripfit :  Loco  fmator ,  medo  «r4- 
\»  i  quod  deinde  irreput  in  alicnum  locum  ,  &  tanquam  k  Ci- 
Bcrone  di^m  accipi  coeptum  cft.    itaque  etiam  video  nonnullis 
In  iuo  libro  imprimi  placuifle.    qui  ctiam  id ,  quod  fcquitur , 
»ufas  pspuli  tenetoj  cum  pr^ccdcntibus  conianAum  dcpravarunt  > 
Qt  legerctur ,  loco  fenator  y  &  modo  orator  eaufas  poputi  tenento  , 
tem  toneto  lcgcndum  flt ,  &  ad  fenatorem  tantummodo  rcferatur  > 
non ,  ut  ipfl  credidcrunt ,  ad  fenatorem  8c  cceratorem,    hoc  autcm 
|ta  efle  pxobatur  ex  Ciccronis  vcrbis  ,  libro  fupta  citato ,  fic  cnim 
UK]uit:  SlModqae  addit  ^  caufas  popHti  teneto  y  efi  fenatori  nccejfarium 
iojfe  'B^puklicam,    P.  Manut. 

26.  \^Ji  qui  turl/ajfitur.y  Id  cft,  fi  quid ,  dom  cum  populo  age^ 
nir,  magiftram  intcrcedentc  ,  turbatum  fuerit ,  fraus  a^oris  cfto.  . 
Kam  turbajfitur  prxtcritum  antiquum  cS^  k  turbajpt  ,  prifco  prse^ 
^ciito  a£iivo ,  formatum  ,  ut  a  jujjlt ,  quod  eft ,  jujferit ,  jujptur 
tpud  Catonem ,  cjus  hxc  verba  funt :  Parietes  omnes  ,  mi  jujjitur , 
^e  ^  cementis  ,  id  cft ,  ui  )u(fum  fuerit,  Turneb.  *^Ji  <jui  tur^ 
^«jfit  in  a^endo,]  la  anciqtto  t^  ^  at  Ji  cfuid  turbattm  pt  i»  agendo^ 

Vififl, 

Hkb  hbhbbh  b  i  27*  ^# 


.1 


*\ 


3396  D  5    h  E  G  r  B  u  s 

fficia-ftrvantc:  auguri  parentp  :  prmiulgaia  ]  prcffafiiA^ 

t€*iMs    in  drario  '  cognita  ,  agtmto  :  mc  flus  ,  nuhn  de  Jinptlis 

Gebh.        fg^^s  ^femel  confulunto  :  rem  pofulum  dountt :  doari  a 

via^jQo     ^^pftratihus  privatisque   patiunto.    PriviUifa  ne  irr^ 

habet.        ganto.    de  capite  civis^  ,   nifi  per  tn^Kimum  {mtMtum^ 

oilosque,  quos  cenfares  in  partibm  popdi  kcajfint^  ^Twi 

ferttnt^:  donum  ne  capiumo  ,   nec  danto  ,  neve  pettniA^ 

.  c  qm^tuun  ^^*^^  gerenda ,  neve  gefta  poteftate.     ^Huod  ^  quis  earum 

Laiii(>.  \  '  rerum,  migraffit  ^  n^m^^  pxna  par  efto,    ^^  Cenforis  fitk 

Upm  cuftodiunto,  '  Privati  ad  eos  aSia  referunto :  ne^  « 

magis  lege  liberi  funto.  ,  *9  Lejj:  recit^ta  cit. 

.  -Vk     V.  30  D I  $  c  f  ^  6  M  ,  &  tabellam  jubebo  dari.  Q. 

Quap  breyi ,  fratei:.,  4I>  conipfiftu   pofiu   eft  a  n 

"  omnium  magiftratuum  dcfcriptio  ;  fed  ea  paen^  iioftr» 

civitatis :  etfi  \  te  paullum  allatum  eft  novi.  M.  Rctf 

^.  B.    fim^  ,  Quinte  ,  animadyertis.    haec  eft  enim  ,  q«ni 

Sdpio  laudit  in Jibris ,  3<  &  quam  maxim^probattes- 

j>erationeqi  reipublicae ;  qyac  effici  iion  potuiffet ,  "ek 

.  27,Nefermtto:do^Mmiyf(af.'\  Iqrerit  p.rstecea  Viftonus  m  A* 
^mto,  vim  nt  fdfi^mu  domum  ^c^  feid  ueque  id  ia  mfl.  neque  ia 
jedd.  nofiiis  9pp.jtic&    Gd/hnrd, 

2S.  Cefiforii^fiielegm  i^ftidiumo,}  Ita  cditio  Aldij  ficqaoQoe 
vult  Tuiuebus  ex  icrip.ci$  jil^b.  huc  levi  mutatioDe  ctnforum,  fm 
5.  Vi^.  Falat.  teit.  cenforis  fidem  Lrgem  cufi,  uoic^  tantum  litterf 
fliblt  quait.  cenfores,  Jn  vulgatis  cenfores  fide  legem,  Idem.' 
.  29>'Lex  rmtata  .efl,}  \Jt  in  cbncione  piimuin  ^  rhecone  foldis 
lex  ,  fcribl  fubjidjinte  ,  i^citaii ,  mox  docieodo  fuaderi, 


M»«|Hav   «xvw*s*Mi>  ,   jt^fifjfttwwt,    ,    m,   tt9  jwff^  *jm*jij§99   twt-wmftm    i»»;i*-»'"i 

in  ^uafujragium  erat  l^turuj,  Ita  bic  legum  logationes  imharaii, 
Cxteriim  lege  ledtati  piivati  dicebant',  cjui  Tegem  raadebDt, 
deinde  fitella  deferebatuc  ad  tribuum  foctitiQnem  ,  quo  in  iui&>' 
^ium  ordine  mitteientuf  ;  $itelii  (^elati  zquabantui  fones,  ^ 
ducendae  erant  in  fortitione  tribuiim ,  n^ox  foititio  iiebat ,  po&e* 
1119  populus  in  futTragium  ibat.    Tumehus. 

30.  Difcere  rem,'^  Vctus  libci  dicerey  pro  quo  alii  difcedere  lep^ 
fueiunt :  mihi  placeret  fcifcere  ,  quod  paulliim  ^  vetere  fcripiia* 
difcedit ,  &  fententt«  rnfiiifice  congruit.  Vrfin,  Difu  rtm-,  &^ 
keilam  iubcbo  darL\  Sic  editio  Viftorii  ceterzque.  <^' 
ius ,  exhibens  <^/ycrr<i!!».  Ceterum  Turncbus  pro  ji  tiq)« 
libiris  vldebt  fcpeiifie  tef^atui ,  ut  allufum  (it  ad  fu»  1  ^ 
titoics,  quocum,  videre  &  pioipiceie  de  dandis  ~  Jcllis- 
fed  fxpe  lic  ui  pro  ju  alterant  mn,    Gebhard, 

31.  Et  quam  mMcimi  frobat  temperationem  T^eip,}  f  ^*^ 

^  Fabx,  S.  Vift.  at  iccinent  ad  hunc  modum    *  «  v 

• •       •  ■        •        '  JODli 


LiHER    Te«.tius.        3397 

^i  ddcripdooe  magUtratuoin.  nam  fic  habetote,  ma- 
pilratibus  ,  ii^qu? ,  qui  prxfint  ,  contineri  rempubli- 
»m ,  &  cx  eorm»  conjpofitione,  quod  cujusque  ^Rci-  ^  i"f^'.. 
publicae  genus  fit ,  jntelligil,  Q^ae  j:es  c^m  fepientiifim^  ^"°^*  *'"• 
moderatiiSm^que.  cooftituta  efifet  a  majoribqs  noftris  , 
oihil  habui ,  fane  non  mMltiim  ,  quo4  putarem  novan- 
dum  in  legibus. 

Att.  Reddes  igitur  nobis ,  ut  in  religionis  lege  feciili  i^ 
admonitu  &  rogatu  meo  ,  fic  de  magiftratibus ,  ut 
iifputes .  quibus  de  canfis  maximi^  placeat  ifiia  defai- 
>uo.  M.  taciam ,  Attice ,  ui;  vis  :  &  locum  iflum  to- 
mn  p  txtk  dodi^&mis  Graecias  quaefitum  &  difputatum 
Bft ,  explicabo  :  6c  ,  ut  infiitui ,  noflra  jura  attingam. 
hiu  llhid  maximi^  exfpeiSo  difierendi  genus.  M.  i*  At- 
pi  pleraque  funt  dida  in  illis  libris,  ci!im  deoptima  re- 
puWca  qusreretur.  Sed  hujus  loci  de  magiHratibus  14 
rant  propria  quaedam ,  ^  Theophraito  priniikm  ,  deinde 
k  Diane  Stoico  quaefita  fubtilim. 

VI.  A  T  T.  A I N  tandem  ?  etiam  Jl  Stoicis  ifta  trafla- 
a  funt?  M.  Non  fane,  nifi  ab  eo,  quem  modonomi- 
oavi ,  &  poilea  a  magno  homine ,  &  in  primis  erudito, 
Panaetio.  Nam  veteres  verbo  tenus,  acut^  iiliquidem;  x 
fcd  non  ad  hunc  ufum  popularem  atque  civilem  ,  dc 
republica  differebant.  33  Ab  hac  familia  magis  iila  ma- 
niarunt ,  Platone  principe  :  poft  Ariiloteles  illullravit 
Dmnem  hunc  civilem  in  difputando  locum  ,  Her^cli- 
iesque  Ponticus^  profedas  ab  eodem  Platone.    Tiieo- 

phra- 


ftotii»  Tuuebi,  reliqiisquei  pistexea  miT.  qoarttts,  n^  fectm- 
ius,  Temperati4ue,    Gebh. 

.'  3Z.  ^t<ftti  pUrtnfme  funt  dlSfa  ,  ciem  de  eptima  T^Publ.  ^ti/treretur,} 
Ikufos  iiiin  eiicere  verborum  illam  trisam  ,  qui  abundant  editio- 
pes  ijifd  faeiMndiem  fuit  :  qtua  nthil  bSc  agunt,  &  quoniam  abji* 
ciunt  doo  optimi  libri  mlT.  S.  Vidor.  quartus  Falatin.    Idem. 

33.  sAhtuufamiUetmagis  iJlA^Te.l  Argute  admodum  corculum 
ilfudGaUixrux,  nk  ^aulemia  maxis  ifia  ^c^  Gebhard.  ^Ah  hac 
famiiia»}  Hoe  admodam  fufpcftum  milii  eft  «  quia  de  nuUa  fa- 
l&iiia  prvceflit.  fufpicoi  autem  ooiruptum  hunc  locum  pxopcer 
Gompendium  fcripturx.  Fuiile  nimirum  oUm  ita  fcriptum ,  KAb  ac 
familiay  id  pofieamutatum  eife  in  ah  hac  familia^  idque  eocon- 
identius ,  qoia  libii  vcteres  afpiraiionem  faepiflime  omittun(. 
Com  tamen  icribi  debuilTet.  «^  ^cadcmicafamilia  ,  vd  xAcade' 
micorum  familia.  San^  non  cd  inftequens  in  Ubris  ,  ut  nomina 
€)wmodi  psoMiaiit^ns  initialibus  indigiteatur. .  Scheffnr» 

Hhh  hhk  hhbb^  14-  4»- 


339^  Db    LsGiBt^s 

phraftus  ver5.34inftitutu»  ab  Ariftorde  ,  hafaiUvii,  n 

Pjig^     fcitis ,  in  eo  genere  rerum  y  ab  eodemqa&   Aridocde 

fiLuxTiu  dodus  Dicsearchus ,  huic  rationi  ftudioque  non  defuiL 

Poft  a  Theophrafto  Pha]$reus  ille  Demetrius  ,  de  qiMi 

feci  fupra  mei^tionem,  3$  mirabiliter  do^iinam  cx  um* 


)4,  Inftitmus  4b  ^rifttteU  habitavft  ^  tU  fcitiSy  $p  ^f.3  NciDO 
aufus  cft  fequi  niagQum  Turnebum,  banc  ledtionern  pdtnb  piodi»- 
ceatem  :  fed  cum  eam  quoque  aifenmc  S.Vi^  Pal.  tect.  F^r.iif- 
hil  reiinquitur  amplius  dubii,e2m  veriffimjim  efle:  JBft  iginix  '*^ 
tAvitivi»txo^anii9ify  ut  idem  iezplicat ,  plurimom  ie  dediAiu  ^ 
^e  qui4  Tuiculanis  lefiitaimus  iu  Cccpqiidiis.  vsilga^um  ii»jis 
putidum  plane  eft  gloflema.    GebhArd. 

95.  MirAbiliter  doSlrinam  ex  umtracitlis  eruditarHm  etio^ue yW  > 
■J^  in  fotem  srcfue  puiverem ,  fed  in  ipfum  difcrimen  arrem<jfee  prttoV.] 
Antiqua  exemplaria  quadam  parte  hotum  ?erborum  iraldc  drfai- 
tnata  funt  &  coriti^a}  ibi  rcriicet,  9tioqiui^c  cnian  liabcDr,« 
umbraculis  eruditorum  ,  tjuMi  hodieque  no»  modo  ,  ^c,  <)uibu5  «erbis 
nihil  ioquioatius  dici  aut  cositari  poteft  :  &  tamen  ,  ciiria  taBto- 
peie  recepta  Ie6iio  ^  vereie  diilentiat ,  dubitandum  e^ ,  an  in  no- 
va  inlit  vitium ,  6c  an  roppoiita  fic  ab  aliqua  ,  ne  locus  bic  taa 
tutjpitei  foedatus  appareret ,  4iim  antiquam  (6-  poflc  coaigerc  iUe 
<leiperaflet :  quod  mihi  etiam  accidit,  aihii'  ^ivi  uraquaai  fifi* 
ceri  eltcere  potui  ex  cam  perveifa  ledlioae :  nec  tamcn  committeo- 
dum  fuit,  ut  hzc  quamvis  periuibata  veftigia  ^cler^cur:  fi  foite 
«b  aliquo  illis  ducibus  polTec  quiQdoque  genuina  le^o  iDdagaii* 
^  ob  hanc  caufam  ipfa  teftata  hic  eue  voloi.  nam  leceptatti  k-< 
^oncm  uon  vaiiavi,  quamvis  aliquantulaiti  ob  hoc  miiii  &ifpiBda 
ciTet.  Lof  us  eft  ia  Biutp ,  ubi  cadiem  fae,  de  Fhaler^  proaoociai» 
fic  parum  omnino  mutatis  veibis :  oec  tamen  hoc  quoque  auxilio 
potui  veiam  &  legicimam  le&ionem  CKCogitare  ,  ita  enim  dc  iih 
loquitui:  Phaiereus  enim  fuccejjie  eit  fenibus  adolefcens  ^  eruditijfm»t 
iiie  (juiden^  horum  omnium  ,  fed  non  tam  armis  infiitutus  ^mdm  paU* 
ftra  :  itacfm  deteSabat  magis  KAthenienfn  JfiMW  inftanmtMkAt,  ^rao^ 
raf  enim  in  folem  ^  puiverem  ,  non  ut  e  militati  tahofWifiulo  ,  fed  0  e 
Theophrafti  do^ijjimi  hominis  umbraculis.  Altec  autcm  (non  tamctt 
hutc  cam  (imilis)  locus  eft  in  epiftola  ad  Brutum,  quae  ante  irom^ 
So^^  legicur ,  qui  videtui  communem  lediooem  adjuvare ,  l^ 
verb  illa  ipfa  ,  quc  vix  in  gymnafiis  &  in  otio  Stosd  ptcobaoc , 
ludens  conjeci  in  communes  locos  :  qt^ie  in  ea  fortafle  acqde- 
icendum.  ViSior,  ^b  umbracioUs,}  Budzoa  duftum  a  iTxiaf**ylat 
i.  umbratiii  pu^na  exiftimat.  Scnteatia  cft :  Civilem  dQ&doam. 
£e  dirputaciones  de  R.epab.'  non  foltim  fub  ceS     --  •    <•  >  ^^ 

ibphorum  excrcuic ,  vcriim  &  ad  fuftura  jpssliu  ac 

dirciplinam  civilem  e  kholi  &  otio  philoiophia  rio- 

nes  forenfes  &  Keip.  gerendae  cootcntiones  ,  Dcm<  de- 

f eus  produxit.     Kam  Remp.  Athenienfem  ^*  *'  i>i« 

piftravit ,  veriim  etiam  emeodavit  &  ordin  wp 

fpcacaciof  etiamy  ucSctabo  xefext  ,<  Kliquexii  i^e 

^  i 


L  I  B  E  R    T  E  R  T  I  u  s.  3399 

^iacnlis  eraditorum  ,  otioque  »  non  mod5  in  folem 
itque  pulverem  ,  fed  in  ipfum  difcrimen  aciemque 
Fprodurit.  Nam  &  medfocrker  dodos  magnos  in  re-  x  pciduxir 
^i^lica  viros,  &  dodiffimos  homincs  non  nimis  in  re-'*'"'' 
public^  ver&tos ,  multo»  commemorare  pofllimus.  Qui 
ircr6  utraque  re  fxcdleret ,  ut  &  dodrinae  ftudiis  &  re- 
genda  civitate  princeps  effet,  quis  facile,  praeter  hunc;, 
inveniri  poteft  ?  '  ' 

Vi£.*'  A  T ^r.  Pu  T  o  poffe , &  quidem  aliquem  de  tri-  15 
bus  nobis.    Sed  perge ,  ut  copperas.    M.  Quaefitum  igi- 
tssat  ab  illis  eft ,  placereme  unum  in  civitace  effe  magt-  *    * 

ftratam  ,-ctti  reliqui  parerent:  quod  exa^s  regibusin- 
telligo  piacuiffe  noftris  majoribus.  Sed  quoniam  regale 
ovitatis  genus,  probatum  quondam,  poftea  non  tam 
tegni,  quam  regis  vitiis ,  repudiatum  eft  ,  .nomen  tan- 
^m  yidebitur  regis  repudiatum ,  res  manebit ,  ii  unus 
omnibos  rdiquis  magiftratibtts  imperabit. 

Quare  necEphori  Lacfedsemone  fine  caufa  a  Thco- 16 
pompo  oppofiti  regibus,  nec  apud  nos  confulibus  tribur 
ni.     Nam  illud  quidem  ipfum  ,  quod  in  jure  pofttum 

cft,  habet  conful ,  ut  ei  rehqui  magiftratus  omnes  pa-         ; .    ; 

reant,  excepto  tribuno ,  qui  p6ft  yexftitit,  ne  id ,  quod  7  «^^ 
;  fuerit ,  effct :  hpc  enin^  primtirn  minuit  confulare  jus,  ^P*^  ^^ 

quocJ  exftitit  ipfe  ,  qui  in  eo  non  teneretur  :  deinde 
^  Quad.attulit  auxilium  reliquis  non  modo  m^iftratibus, 

led  edam  privatis,  confuli  non  parentibus. 
*Q.  Maghum  dicis  malum.    nam,  ifta  poteftatenata,!?, 

gravitas  optimatiuni   cecidit ,    convaluitque  jus  multi- 

tudinis.  M.  Npn  eft  ita  ,  Quinte.     non  enim  jus  illud 

foliim  fuperbius  populo  ,   ied  violentius  videri  nepeffe; 

erat  :  quo  pofteaquam  modica    6c  fapiens  temperatio    P.  B^ 

accelSt,  J^convcrfa  lex  in  oranes  cft, 

"        ■    '  Dnejt 

U.  hoc  quod  hic  Ckero  fieribfe,  cKfpatabat ,  8e  illud ,  quod  lib.  ir» 
deSepalturis  commemoravtt ,  rcripferar.  Daftutnpotias  cenfeam  i. 
,  ^mnaiiotttm  ambulacionibus  ,  quse  fltboram  umbracuiis  eraat 
OpacK  ,  ut  m  Academta  5c  Lycco.  N^m  lib.  v.  de  Legtbus  ita 
mnkrMulum  Cicero  udirparat^  cu}us .  auAore  Macrobio  ,  naec  i^et- 
bafttott  Etujucy  cjHje^  reftani  in  tUii  ainarum  umbraculis ,  perfe^uamHr» 
Turnebus. 

}6.  Converfa  lex  in  otnnes  ]  Ante  tribunittam  poteftatem  optt- 
mates ,  ut  ,  qui  ibli  confules  fierent  ,  &  conrulem  fui  ordiuis 
^utoiem  ^aberent ,  legtbus  fuperiores  legnabant ,  plebs  illi^  ob^- 
^oxia  agiubflc;  cieaus  veto  tribuois  nimi^  illoxum  potentia  ioir 

Hhh  bhh  hhh  h  $  minuca 


§400  De    L  e  c  i^B  u  s 

Dufi  omnmm  bujus  hgis  ^apitum  exflicaskji  prut^fisk^ 
ufque  ad  hoc  caputy  Domum  cum  l, 
>         |8      VIII.  DoMUM   cum  laude  rodeunto,     Nihil  eniffi^ 
praeter  laudcm  ^  bonis  atq^e  inQOcentibijs  »  neque  es 
oofiibus»  neque  a  fociis  reportaudum,    Jam  i^ad  aper- 
tum  proffedo  eft,  nihil  tSt  turpius  ,  quam  quemquam 
iegari  nifi  reipublicas  caufa. ,  Qmittoquemadmodum  ifti 
fe  gerant    atque  geflerint ,  qui  leg^tione  hereditates , 
,  aut  f^ngraphas  fuas  perfequuntur.    In  hemimbus   eft 
«  hacfe  fic  hoc  fortaffc  vitium.    Sed  quaero  „  quid  f  reapfe  fit  tur- 
^f^  pius «  ouim  fine  pr^curatipne  fenator »  legatus.fii^e  maa- 

aatis»  unc  ullo  leipublicas  munere  ?  quqdquidem.geiiv 
legationis  ^o  conful ,  %i  quamquam  ad  CQmmodant 
ienatils  pertinere  videatur^  tamen  approbaiitefenam^- 
^aentifiimo^  .3^  niii  mihi  l^viiHmus  tribunus  plebis  tBot 
interceflifiet »  fufiuUifem. .  tamen  min^i  tiempQSy&, 
guod  erat  infinitum  i  annuum  feci.  ita  turpito^  ma- 
net ,  ^iuturnitate  fubiata.  39  Sed  jam  ,  ii  fiacet ,  de 
«dirceda-  provinciis  ^decedatur  in  urbeqique  redeatur.  A.  No- 
im^U  bis 

'  minata  eft  ,  «quatis  opibus  uttlusqQc  partis  :  oifinesqne  teneri  le- 

gtbiis  coeperunt ,  cum  tiibunitiz  rogationes  plcbisque  icita  pro 
lege  eflerit.  tum  igitur  demum  diei  debuk  quod  2t  LivxO  fenbi- 
|Qt :  Impirrn  legnm  potinthra  fniffi  ,  i^juam  htimUmmm  DeiiiGCpS 
autem  muha  de^e,  pexfacil^  dt  ex  J^e  oolUgeie.    Tm^. 

37.  ^tMn^mun  dd  commadtim  fenatUs  ftrtiner*  videdtmr,'^    Mligis 
placet,  ft^^^ritfr,  ut  eft  in  manuicripto.    Vrfin, 

3«.  l^ifi  mihiieviJpmHs  Tribftmus,1  Ita  vulgat.  editiones.  min  ta- 
Ikien  ut  6e  Viftorii  edit.  levis,  fic  iofra  pauUo  cap.  lo^  Itvtis  f  ««§ 
htinos  ftrtajp  flureis,    Gcbhard. 
*       .         39.  Sed  Jam  Ji  plaeet»)    Joculnriter  diftum.  Noftra  ,  iaqmt^  o- 
ratio  a  negotiis  magiftratibusque  piovinciaUbus  ad  fes  UEbaoas  , 
&  magiftratus  Komanos  leveitatur.    Aiiorfum  veitit »    qui  le* 
ipondet,  atqni  magiftratus ,  quos  de  provinciil  invitos   tua  lcs 
avellit,  non  libenter  in  urbem  redibunt ,  lelidd  quzfta.  pxoviiH 
ciali.    Uam  provinciarum  cupidttate^ELomani  ^tdebgnt ,  &  zddk 
^      te,  efiFbfisqae  ac  perditis  foitunis  ,   unum  raulti$  hoc  fiifafidkm 
crat ,  adeptio  provinciar ,  quam  fpoliareiit  ac  diripereDC  z  &  Ga- 
Unius  cum  foris  efiet   (foris  autem  effe  diccbsiDtur^  qui,  qnbd 
Iblveod^  non  eftent ,  flagitanti  creditori  non  eife  doim  *'     ' 
for,)  Sc  egeret ,  unam  in  pioviocti  remm  fuaium  ^ 

Mt.     Ciceio  in  Pifontm  :  Egere ,  foris  ejfs  Gabiniun 
€iJi  fid»e  ntn  fejfe,    Itaqoe  ,  nt  faibit  Tacitns  :   Sta,.  l 

imftfat»rim  ^ugnjlmn  trasulatnni  prtvintid  p 

tun'm9 ,  fnfft^9  ftnat^t  fopuli^Oe  imferto  ,  •' 

m^tritim  m^ijijtfmmn ,  iHvmid9  ItiHm  ^ 


^ 


LlBER     Te^TIUS.  340^ 

bi^  vero  phcet :  fed  iis,  qui  in  provinciis  funti  minim^ 
placet. 

M,  Atver6,  Titc,  fi  pareant  his  legibus  ^  *>nihil  erit  r^ 
Yiis  urbe,  nibil  dpmo  fua  dulcius  :  nec.laboripiius  mo-b  nibil  hif 
leftiusque  provincia.    Sed  fequitur  lei^ ,  quae  fa^cit  eajn  ^*^"' 
tribunorum  plebi§  ppteftatem,  quae  in  repubUcacnQftra:^  no^M 
de  qua  difleri  nihil  neceffe  eft.    Q.  At  mehercule  ego,  *^  ^^' 
frater,  quaero,  de  ifta  poteftate  quid  fentias.  nanj  roihi  cxrxxxrin, 
fguidem  pcftifersi  vidctur,  quippe  quae  in  feditiQne,  & 
ad  feditionem  nata  fit :  cujus  primum  ortum ',  &  recor» 
dari  yolunjius,  inter  ajrma  ciyium,  &  pccupatis..  ^oh- 
ieiSs  uri>i8  Iqcis  procreatum  videmus*   /f^p^i^de^c;^]!! 

.'cffqt 

'  '     .  '  .  ......         i 

40.  Deinde  eum  iffit,'}  Non  tani  dcfic$tndA  Trikmertm  pUh,  ee»- 
ftieettUne  foitalie  loquitui ,  qux  ob  icelus  Appii  dcccmvin,  occu- 
paco  ^ jplebe  piim^m  Aventioo^  deinde  monte  facxq  ,  fa^a  fuit, 
ac  minis  icgacis ,'  H  inteipofh^  ^de'  publici  , '  datisque  decem 

'^ribunis,  plebstn  giatiam  cum  patribus  lediit :  quatii  AtprimS^ 
Itl  qui  citbJegatum  cieatum  fuifle  dicit ,  alludens,  nifi  tuefallit 
animus ,  ad  legatps  ,  qui  tempotibus  Reip.  fiagicancibas  plecuiti- 
que  fubico  aliqiio  dccieco  mictebantoi ,  ut  tum  fubicb  cieafi  funt 
7xibuni.  Quis  tamen  iftam  veiam  fciipcucam  pixftare  aafic  ?  cum 
In  atceio  luaaufciipco  codice  (duos  enim  habui ,)  iepe'rerim ,  oiie 

-  ie^atM,  Si  locus  eft  in  depiavacis  conje^uis  ,  neque  aliquid  cen- 
tate  nefas  eft  ^'  mihi  ifta  fedulb  nmanti ,  animumque  vaii^  vec- 
ianti ,  venic  iii  meotem ,  legi  ^dffc  ex  veitigiis  fctlpcutz  &  hi* 
iloriaB  fide,  deinde  cmm  ejfet  Stole  CaJMS,  Nam  Cajus  Liciiiius  Sc6- 
lo  Tributius  plebis  ^uftoc  ftut ,  uc  confulum  ucique  altei  ex  plebe 
fieret:  quod  hic  Conquerituc  Quincus. '  TMr^ir^.  Deinde  cum  ejfh 
cito  legatut ,  tanqiMm.']  Sic  habcnt  PaU.  edd.  Aldi,  Vi^^oiii.  mfll 
Tuinebi  oHo  leg.  ex  quo  ille  ,  1^^0/0  Gajus  facic.  'Gulielmiu^  vero , 
9rco  iegattts.  noci  funt  Orcini  ex  jure  civUi.  Auiacus  ex  conjedluia , 
eUtegatus,  Canceius,  abUgektus.  Puceanus  ntcetus,  denique  Giucerus 
LethAtm,  ceceia  feie  cum  edd.  &  mff.  confentiunt  3  niQ  quod  ab« 
dicent  to  nefcie  que  fa^o.  locus  igituc  depoficus  ,  quem  conje^Uii 
fanaie  velle,e{l  rete  jaculo  piicari  in  aercj  quanquam  mihi  neque 
Gulieim.nequeGmteiiconje£tuiadifpIiceat.  Gebh.  Demde  cum  ejfet 
cito  legatus.']  Locum  pio  defperato  habent.  Neque  cgo  medicinam 
promicto ,  dicam  tantum ,  quid  in  mencem  veneiit ,  li  forte  anfam 
(>raebeat  aliis  meliora  ezcogitandi.  Furo  autem  ,  legendum  elfe  $ 
deinie  cum  ejftt  torto  iigatus,  quta  in  libris  optimis  pro  cito  legicuc 
•r  Nam  hoc  facile  focmari  potuit  ex  orto  &  t  litera  inicialis 
d  li  ob  nmilitudinem  finalis  in  voce  piscedente.  Senfus  porio 
cj  3  fuifle  funibus  fic  fafciis  ligatum  recens  editum  ,  quod  mem- 
bi  eifec  diftoitis,  quam  lem  pucamus  prxcepcam  legibus  xii.,ca- 
bi  mm ,  uc  (1  quis  diftorcis  membris  cfTcl  natus  puec ,  is  ligare- 
tt  fafciis  ,  quo  coriigeiencui  ea  meitibra  ,  fioiecque  foima  emen- 
4i    < »  cpc^uc  allufum  a  Cicerone.  Scbefer»    Alioians  conjc^uras 

fim- 


•  -»' 


•v 


340»  De     liEGlBUS 

eflettit5  legatus,  tamquam  ex  xii.  tabulis,  infignis  Ti. 
dcformitatem  puer ,  4vbrevi  tempore  creatus,  multo- 
que  t^etrior  &  foedior  natus  eft. 

IX.  4*QuEM  BNiM  ille  non  cdidit.^  qui  primilUii, 
ut  impii)  dignum  fuit  ,  patribus  omnem  honorem  cri- 
puit,  omnia  infima  fummis  paria  fecit  ,  turbavir,  mi- 
fcuit:  ctim  afflixiflet  principum  gravitatem  ,  numquam 
xotamen  conquievit.  Atque  ut  C.  Flaminium  atque  ea, 
quac  jam  prjfca  funt ,  relinquam:  quid  juris  bonis  viris 
Ti.  Gracchi  tribunatus  reliquit?  etfi  quinquennio  ant^, 
D;  Brutum  &  P.  Scipionem  confules ,  quos  &  qoan- 
tos  vrros  !  hdmo  omnium 'infimus  8c  fordxdifiimqs, 
tribUnus  plebis  C.  Curiatius  in  vincula  conjecit  :  quod 
ant^  fadum  non  erat.  C.  vero  Gracchus  43  ruinis  & 

Hniplidtare  fupeiat  Futeaneum.  .  Xtaque  ep  4eleftatiis  pater  Tepo* 

nebat  dt»  necatus  y  t.  ex  xil,  tahh,  inf,  ad  def,  puer  ,  6revi  ten^m 
rfcrtatus  »  mHltoqite  concretiar,  &  fmdi^r  natHS  eft  ^  liy  oblcr?at.  ni 
lciiptoies  Eccleuaft.  cap.  ip.    Cronov, 

4T.  Brevi  tmfJtre  creJtsui.^  Mallem,'  brevi  tempore  ei  creatus  mnho 
Ijuoaue  tetri^r.  &  fcedior  natm  e^J  lotenigo  autem  .natmn ,  qui  allfS 
eft  fiiiHSt  ut  (it  fenteotia>  diftortuoi  Uluni  tiibunum,  lic^t  mein- 
bra  fejus  emendace  qu^GvKTent*  paulo  poft  tameq  edidifle  iplttm 
quoque  piolcm  adliuc  deterioiem  ,  iicut  nempe  fit  >  ut  paieotes 
vitio  corpons  (ougni^i,  Hfibuc  y|tio^oiem  de  fp  gigaaas  piolem. 

Scbeffer,' 

42,  Huem  enim  ille  noH  edidit  f}  SjcTutnebus  ali^qac.  Teiuffl 
Vi^oiius  afteiifco  notat  qnem  enim  ^  non  ediiit,  palat.  tcrtius  cuffl  : 
Lambino  facit  ai{creus ,  ^im  enim  iltt  non  edit,  ceter^m  quait.  pfo 
tdidit^  addidit.  Gebhard.  Huem  ille  non  edidit,]  Qpidam  Teteies 
liabent  qna  enim ,  quod  placet  prx  altero.  Quia  tamen  pro  edidity  ' 
10  quodam  bonz  notz  leperitur  addidit ,  poffit  videii  fcripfifle , 
^nem  enim  ille  aUiJir.  Sic  iane  to  allidere  uiuipaiunt  CpIumeUa  & 
lcrrptotes  aiii  optimz  notz.    Schtffer, 

43.  \Hiais  &  emiffitiis,]  Ci;m  jenttr^  t«^riM»  figaificaie  videatai, 

Saibus  homincs  digladiarentur ,  pro  %uinis ,  %Hnis  eile  legendon} 
iquandb  putavi.  £ft  enim  'i^na  genus  teli.  Unde  Ennios, 
T^nnata  recedit y  6\ji\t.  1^Wn/i  tamen  letineo  ,  pio  ej(itiis  fic  cvei- 
fione  ,  pizfertim  ciim  tuinaium  etiam  luderibusiiomines  inter  le  ' 
«dimicaie  poflint.  Mox  iegitur ,  &  HJfijiis  in  veteiibus  libm  ,  ex 
quo  fa^^um  emiffitHs  :  foitafle  legendum  ,  rHtnis  &  iis  /icis.  la- 
telligit  autem  leges  Agrarias  5c  fiumentarias  C.  Gi  in- 

bus  contentiones  &  pugnz  incer  plebem  6c  optim; .  at. 

Tmmeb     7(»{»>V  6* 'V^  A/j.]  Ita  Tuineb.quem  fequuti  La  it- 

que  Aldus  N.  edd.  vnlgatz,  ruinis  &  emifitiis^  quod  exft;...  it. 
qnoque  Pal.  at  quait.  pio  enmfitiis  exitiis.  Locus  intifn^  eu  iv 
^illubuit  Turnebi  tatnen  pi£  vulgata  le^io.  itam  fiatina  pol  Tf 
^m  mcmmit  s  icquliit^uc  tale  qaid  adficum  vetbam  difiadi       w 


LiBER    Tertius.         3403f 

iisfici^,  quas  ipfe  fe  projeciire  in  forum  dixit»  qmbus 
di^adiarentnr  iatcr  fe  cives  •  nonne  omneni  reipubticaB 
ftatum  permutavit  ?  Quidjam  de    Saturniai  fupplicio 
rcliquisque  dicam  ?  quos  ne  «^depellcre  quidcm  afe  finc  d  rcpellei^ 
fcrro  potuit  respublica  ?  *^'^r 

^   Cur  autem  aut  vetera »  aut  atiena  proferarnus  potiiiSi  ii 
qu^m  &  noftra,  &  Fccentia^  quis  umquam  tamaudaxy 
tam  inimicus  nobis  fuiffet ,  ut  cogitarct  umquam  de  fta- 
tu  noftro  labefadando ,  nifi  mucronem  aliquem  tribuni- 
dum  exacuiflet  in  nos?  quem  ciim  homines  fcelerati  ac 
perditi ,  non  modo  «  uUa  in  domo  ,  fed  nuUa  in  gcnte  c  nuira" 
leperirent,  gentes  fibi  in  tenebris  reipublicae  '44pertur-^^*« 
bandas  putaverunt.    Quod  nobis  quidem  egregium  ,  &    ^*  ^» 
ad  immortalitatem  memoriae  gloriofum  ,  neminem  in 
nos  mercede  ulla  tribunura  potuifle  reperiri,  nifi  cui^nef  nccWi*, 
e&  quidem  licuiiTet  tribuno, 

Scd  ille  quas  ftrages  edidit  ?  eas  videlicet,  quas  fincii 
ratione,  aC  fine  ulla  fpe  bona  furor  edere  potuit  impu* 
rae  beluae  ,  multorum  inflammatus  furoribus.    Quam- 
obrem  in  ifta  quidem  re  vehementer  Sullam  probo ,  qui 
tribunis  plebis  fua  kge  injuri»  faciendse  poteftatem  ade- 
mcrit  ,  Rauxiiii  ferendi  reliquerit :  Pompejumque  no-g  auxiliwa 
ftrum  ceteris  rebus  omnibus ,  femper  ampliflihiis  fujn- *''<  ♦'^» 
misque  eflfero  laudibus ;   de  tribunicia  poteftate  tacecr.' 
nec  enim  reprehendere  libet ,  nec  laudare  poffum. 

X.  M.  ViTiA  quidem  tribunatiis  praeelar^^Quinte,iJ 
pcrfpicis.  Sed  eft  iniqua  in  omni  re  accufanda  ,  praster- 
raiflSs  bonis  ,  malorum  enumeratio  ,  vitiorudjque  fde- 
ftio.  Nam  ifto  quidem  raodo  45  vel  confulatu&  vitups- 
rio^ft ,  fi  confulum  ,  quos  enumerare  nok) ,  peccatx 
coUcgcris.  Ego  enim  foteor  in  ifta  ipfa  poteftate  inefftf 
quiddam  mali.  Sed  bonum ,  quod  eft  ^uaefitutn  in  ea, 
fine  ifto  malo  non  haberemus.  Niraia  poteftas  eft  tti- 
.buhorum  plebis.    quis  negat  ?  fed  vis  populi  multo  fa&i 

vior 


Gebhard,  Cujacius  ad  Novellam  i. x  it  x v .  prodacebat  rtttnis  &femi-' 
ficis,    Gronov.       _^ 

44.  p€rinrUniAs,\  Tollenda  aftertrci  nota  fine  Gaufa  appofita. 
P.  Mmm. 

45.  VelconfulAtm  vituperio  efiJ]  Recepi  contra  onaiies  edd.  Iianc 
ledionem  repofitam  \  concotdi  Palat.  confenfu.  nara  (k  loquituc 
Cicero  freqaenttCfime  1  alvque.  Vulgft  vitHpfrakUif  0^. »  quod  !•"' 
quft  miiH  pco  glofi^.    GMardw  . 

4^.  Ssfm 


S^  t)  £     L  C  6  I  B  U  S 

vior  niiiltoque  vehetnentiory  qv^  dacem  qu6d  hab^; 
iaterdum  lenioi*  eft,  qukin  ii  nullum  haher^.  duzeium 
fuo  periculo  progredi  cogitat :  popUli  impctus  pencoli 

-  lationem  fui  non  habet. 

14  At  aliquando  incenditur ;  &  quidem  faepe  fedator. 
quod  enhn  eft  tam  defperatum  collegium ,  in  quo  ne- 
mo  e  decem  fana  mcnte  fit  ?  4^quin  per  ipfam  Ti. 
Gracchum  non  folilm  nedus ,  fed  etiam  fublatus  inter* 
cefTor  fuerat.  Qaid  etiim  illum  aliud  47perculit,  nifi 
quod  potefiatem  intereedendi  collegx  abrogavit :  fed  u 

.   ^6*     ^Siapientia  majori  in  illo  tide. '  ConceiTa  pkbi  k  patii- 

l 

46,  ^in  pef  ifftan  Ti,  Grdcchum  non  folum  vttitds  ,  t/eriim  ttim 
fuktatut  imerctjptr  ftterst,'}    Ita  legitui  hic  locas  ia  manufcripn: 
Lambinus  autcm  pio  »«^iir^,vcibo  coxiapto,  fepofuit  nexm,  Hsr 
nmius  n*iltQm,  Uifio.     ^^'»  per  ipfum  Tih,  Cr*echmm  non  fiiian 
HeEins ,  fed,^  Vait^  agitatus  locus.  Turoebus  ita  edtdit  »  ut  lcxipfi. 
yiftorii  vcib  editid,  tjuin^fer  ipfum  ^c,  Pal.  tcn.  ooiiitttt  TifVi 
in  leiiquis  cum  vulgatis  concinens.  quartus  tale  quid  xnaginator : 
f  liMi  ipfum  Tiberium  Gracchum  no»  foliim  veBUs  ,  fed  etiMm  fuUMH 
intercejfor  fewvMverat,  de qno  miiaculo ad  ingenicmoce^releieadaoi 
cenfeo.  Poiio  ex  nofira  ledione  concinnaiat  Galielnu  rejeSust 
flut,  quod  veridimumputat,  »<;^/«^.    Puteanus  conabatui ,  fius 
perdidit  ipfum  Tib,  Gracchum  ,  non  folum  vetitus  ,  fed  etiam  fsAlatus 
iietereejfor ',  c\cik2L  vocc  fuerat ,  quz  fequebatni  in  vulgatis.'     £go, 
quod  Viftorius ,  Turnd>us ,  Ald.  Nepos ,  piacteiea  cuth  qoaxto  S. 
Vi^  Fabr.  codd.  letinent ,  exhibeadum  duxi.'  Gebbard.     No»  ff, 
li*m  neitus,}   Locus  defpeiatus  ,  in  quo.piopteiea  liceoit  Iflapime 
divinaie.    Frimo  autem  notandum  ,  quod  vDculam  per  ab  initio 
Itbri  mnlti  non  agnofcant.    Deinde   oaod  pro   neaus    habcftot 
ve&us,    Accedit,  quod  in  aliquo  pro   juerat  ^  lepeiiatac  fervaver- 
rt^m.   Hi4  pofitis  ,  rufpicoi  fcripGiTe  Ciceronem:  S^'"  ipftin^  Tihe^ 
X/t$m  Graochum  non  filikm  inveUuSi  verum  etiam  ftAldsms  intesfaffet 
fuderat.    lliud  inveUm  acppio  pa^vo  iendi ,  pro  reprehenfus  ,  ad' 
patus,  (icut  hujus  generis  ^  deponentibus  foimata  paliim  lepeiion- 
tur  plurima.     Fuderat  autem  intelligitur  ez  iequenci  perceslit,  .Et 
▼idetai  aliquis  ejus  explicandi  giatia  adfcripiiire  gXoSzxn  /hraivertti 
cx  qua  deinde  fndtom  fervaverat ,  quod  dixi  in  antiqao  libxo  le- 
periri.     Scheffer, 

47.  Perculit.]  Evertit ,  fubvertir.   (ic  apud  PlautaniL  Epidtico : 

Periif  aujhum  periali, 

,  vel  cum  afpiratione  ,  hauftrum  perculi ,  id  eft  ,  evc_._  .  )- 

lium  aqua  ptehum.    Hxc  leftio  librorumf  eft  vetuftf0im>  1 , 

quam  lex  Carminis  confirmat  ,    &  interpretatio  ea  ,  qm  f- 

fcripn  ,'  qa^m  ^homini  hujus  memotiz  dodiffimo  Domino  l- 

mo  .PeliiTerio  MonspeiTuli  Epifeopo   acceptam   fero.  1» 
antom  vetcres  Oc  haufirum  dicd>ant,  a(}>irat^  6c  tenaiter. 

sfi,  ^apiemia  fnaj4rt  Hihilevide^l^KlxLi  NihU^^f^i»'    '     '^'  !- 

.  ■  11 


LifiiER    Tertius.        94of 

ifta  potcftate  arma  ceciderunt :  reftinda  feditio  dt  : 
nventum  eft  temperamentum ,  quotenuiore$  cUmpnn* 
dpibus  aequarife  putarint:  in  quo  uno  fuit  civitatis  fa- 
us.  At  duo  Graochi  fuerunt«  £t  praeter  eos  quamvis 
m^meres  multos  licet;  49c^m.deni  creantur ,  nullosin 
>mni  memoria  reperies  pemiciofos  tribunos  ?  leves » 
:tiam  non  bonos(  fortaife  plures.  invidia  quidem  fumr 
[nus  ordo  caret:  plebes  de  fuojure  periculofas  conten-, 
iones  nullas  facit.  Quamobrem  aut  exigendi  regesnon  Zf^ 
Euerunt :  aut  plebi  re  ,  non  verbo  danda  libertas  :  quae 
tamen  fic  data  eft»  ut  multis  ^  prasclariifimi»  ^addicere-  ^.  P'<^|^': 
tur  ,  ut  audloritati  principum  cedere^.  L^wi^'**^ 

XI.  NosTRA  aiitem  ^aufa  ,  <)uae  f  optime  6c  dtil*  |  adduce- 
ciffime  frater  y  incidit  in  tribuniciam  poteftatem  »  nibil  xetux  Citi^ 
babuit  contentionis  cum  thbunatu.  Non  enim  plebsin» 
^itata  noitris  rebus  invidit :  fed  vincula  foluta  funt ,  & 
fervitia  incitata  ^  adjimdlo  terrore  etiam  mihtari.  Neque 
hobis  cum  illa  tum  pefte  certamen  fuit ,  fed  cum  grar 
vifSmo  reipublicae  tempore  :  cui  G.  non  ceffifiem  ,  non 
diuturnUm  beneficii  mei  patria  fra6ium  tuiilfet.  Atque 
hoc  rei  exitus  indicavit.  Quis  enim  non  mpd6  liber  , 
fed  etiam  fervus  libertate  dignus  fuit ,  cui  noitra  falus 
eara  non  elfet  ?  ^ 

•    so  Qu6d  ii  is  cafus  fuiflet  rerum ,  quas  pro  felute  rei- 16 
pablicas  geffimus,'  ut  non  omnibus  gratus  eifet:  &, 5i  fi 

nos 

hi  qoidem  parum  probata.  Maifaei  liber  habet  ,  fafiintU  inde 
fnsjormm  niMt  vides ,  ^juod  j  ut  putcm  e0*e  legenduxn  ,  Jspimiam 
p»*J9rum  nmne  vidtt^  <jHcd  coacijfa  ^c.  9,  Manut. 

49.  Ctnn  dcni  ereantnr  ,  nitlios  in  tmni  memoria  reperiet  perniciofos 
Tribunot  f  levis  etiam  non  ionos  fortajfe  plMrois,}  Sic  ^  mfi.  Fall. 
Fabi,  Intenogationis  notam  immifi,  judicium  fecutua  GulielmiL 
nam  (]uod  alii  non  inferciunt ,  contta  miT.  eft ;  iicque  leviculi  di^ 
ftiDd:ione  fenius  juvatui.  Cebht^rd,  NuUas  in  omni  mimoriaJ]  In- 
terrogationis  nota  quam  poft  tribnnot  vel  plures  collocant»  miht 
<qui&m  non  placet ,  cum  videatui  otioia.  Maliem  p«o  niUUs^ 
muitcs  {ciWmCi  videturquepofiulare  ,  quod  fequitui  fortaffe  ptw» 
tes,    Certe  alias  non  habct  quo  po(Gt  commod^  refcrri.  Scheff, 

$o.  Qmd  Ji  is  cafus  ^r.]  Hic  locus  ex  MafFari  libio  ita  videtur 
tSk  coriigendus :  Sl^d  fi  is  cafus  fHiJftt  rerum  ,  ^nas  pro  falmB 
T(eip.  geJ^Hs  ,  ut  non  omnibns  gratns  ojjet  ,  &  Ji  nos  v»nltitudiuis 
vii  fnmtis  inJLammata  invidii  pnpultffet  ,  Tribnnift^ne  Aii^ni* 
im  nst  popnlnm^  Jicnt  Gratehnt  in  Lnnatem^  Satnminns  in  Metellum^ 
incitajfet  :  ferramns  ,  «  ^nintt  frattr ,  &r.    f«  Manut^ 

51.  ^i  U9S  mttUitHdinit  vit  fnrtntit  infimm^n  invidiaptpnliffet^ 


34o6  JDe    LECIB0S 

nos  maltita^nis  vis  furentis  inflammata  invidiS  pepQr 

liflet;  a  tribunus  aliquisin  me  populum  ,  ficutGrac- 

chus  in  Lxnatem ,  Saturninus  in  M&tellum  ,  indtalTec: 

ferremus ,  6  Quinte  frater  :  confolarenturque  nos  non 

tam  philofopbi ,  qui  Athenis  fiierunt ,  qui  hoG  ftcerc 

f .  B.    debent ,  quam  clariffimi  viri ,  qui  illa  urbe  pulfi  cmcic 

ingrata  civitate ,  quam  manere  in  improba  malaenmt; 

Pompejum  vero  quod  una  ifta  in  re  non  ita  valde  pro- 

bas ,  vix  fatis  mihi  illud  videris  attendere  ,  non  folk» 

ei ,  quid  effet  optimum ,  videndum  fuifle  ,  fed  etiani 

k  delcti     quid  neceffarium.    fenfit  enim  kdeberi  non  poffe  hnk 

*^^-        civitati'  illam  poteftatem.    quippe  quam  tantopere  po* 

pulus  nofter  ignotam  expctiiTet  ,  qui  poflet  carere  {0- 

gnita?  fapientis  autem  civis  fuit ,  caufam  ncc  pcxmo^ 

iam ,  &:  ita  popularem  ,  ut  non  poffet  obflfti ,    ^ 

ciofe  populari  civi  non  rehnquere.    Scis  folere ,  fratct , 

in  hujusmodi  fermone  ,  ut  tranfiri  ali6^  poflit »  aj^mo- 

^UM  ,  dici. 

27     XIL  A  T  t.  P  R  o  R  s  0  s  ita  >  eft.  Q.  Haud  equidcm 

1  eiTe  haudaffentior,  tu  tamen  ad  reliqua  pergas  velim.    M.  Po- 

cquid.       fevcras  tu  quidem ,  &  in  tua  vctere  fententia  peimancs. 

^^'        Q.  »  Nunc  mchercule.  Att,  Ego  fand  h.  Quinto  nolho 

meheic!     ^iflentio.    Sed  ea ,  quae  reftant  ,  audiamus.     M.  Dcia- 

x^.  *     ceps  igitur  omnibus  magiftratibus  aufpicia    &  judidi 

dantur:  judicia,  ut  ofiet  populi  poteftas,  ad  quam  pro^ 

n  comita- vocaretur  :  aufpicia  ,  ut  multos  inutiles  *comitian]S| 

tH«  4/1V.     probabiles  irapedirent  morae :  faep^  enim  popuJi  impc- 

tum    injuftum    aufpiciis    dii  immortales    reprefferant* 

52  £x  his  autem->  qui  magiftratum  ceperunt^  quod  fe- 

natus 


fi  ttibttimt  dlitfmt  i4  mt  pofmUtm.)  Malumus  .Tnroebani  &  Maim- 
tium  Nep.  fequi ,  quaro  Yulgatum  :  yS  in  «s  m,  /..  v,  f,  inf,  imidif 
pgffulijpit  trilmnitiA:  auis  in  mtpapnl,  irc  Locus  in  mfl.  etiatn  ezi- 
,inie  cotiuptu^  Lambinu;»,  ne  non  aliquid  novi  poftTuniebam«!t 
Manutium  leperiffe  videretnr,  contraomnes  m(t  fnteuUffetXcpii 
Puteanus  adquiefcit  noftrz  le^oni ,  fed  m«Uet  fefcribi,  feratUf^ 
fet  j  fi  <jHis/ie  in  me,  iccifis  intermediis.     Gebitard. 

5  2.  Ex  his  Mttem  ,  ^ui  msigijirAtum  ceperunt  G^ 

tur  »  ffnUrem  fane.]    Non  fuftinui  fequi  conjedu  bi> 

xefingentis,  pepuUre  efi^  cum  Tuigatam  ledionem  tueantor  >  ^* 
Viftoi.  Fabr.  Pal.  teit.  (nam  quait.  hic  deficit  )  atque  ad  if^ 
tui  in  edd,  Ald.  Vidqr.  ceteium  pro  fukUt^  c—ptati»ne  ''^ 
Palat.  teit.  Fabr,  fttiUam  eft  tHftstie  ttnfma,  Lai&bioo  <ii 

Ucct,  i^tm^ 


li  I  l^  E  R     T  E  R  T  1  U  S.'  340^ 

iiitlis  efladtur ,  ^ J  popularcm  lani  hettiihem  in  fummum 
locum ,  nifi  pcr  populum ,  venirc  ,  fublata  cooptationc 
tenforia.  Sed  praefto  eft  hujus  vitii  tempcratio  ,  qudd 
lcnatus  legc  noftra  confirmatur  audoritas.    ^ 

Sequitur  cnim  :  ejus  decreta  funto,    Nim  ita  fe  res  18 
babet,  ut,  fi  fenatusdominus  fit  publici  confilii,quod- 
lue  is  creverit,  defendant  omnes :  &  ,  fi  ordines  rdi- 
^ui  ,  prihcipis  brdinis  confilio  rempublicam  gUbernari 
relint,  pofiit,  cx  temperatione  jurii  ,  ciiiti  poteftas  in  P.  CXC 
ftopulo ,  audoritas  in  fenatu  fit ,  teneri  ille  moderatus 
X  cohcors  civitatis  ftatus ,  prsefertihi  fi  proximae  legi 
^rebitur.    Mm  pioximum  eft.     ts  ordo  vuio  careto , 
^teris  fpecimen  efio.    Q.  54Praeclara  ver5 ,  frater,  ifta 
fex  eft ,  &  late  patet ,  ut  vitio  careat  drdo ,  &  J?  cenfo- 
tem  quaerat  interpretem.    Att.  lUc  vcro  ,  etfi  cft  totus  2$( 
iius  ordo,  gratiffimamgue  memoriara  rctinct  conftila- 
m  tui ,  p>ace  tua  dixerim  ,  non  modo  cenfores ,  fed 
!tiam  judicts  dmnes  poteft  defatigare. 

XIII.  M.  O  Mi  TTE  ifta,  Attice.  non  ehim  de  hoc 
teatu ,  nec  his  de  hominibus  ,  qui  hunc  fuijt ,  fed  de  ^ 

iituris  ,  fi  qui  fort^  his  legibus  parere  voliierint ,  haec  1 

ubttMX  oratid.    Nam  cum  omnivitio  carere  lexjubeat; 

nc 


'  si.  Fept§tartm'jdne,j  lia  libri  omfies.  Vcmm  cxplicari  mihi  ve- 
Im  ifta.  Qub  cnim  fpcftac  iftud  populdrtm  ?  Sufpicoc  iUud  «r» 
Ce  notam  nominis  ptopiii ,  locumque  totum»  valde  obfcuxuiii 
fias,ficeflelcgcndiim  atque  diftinguendum  :  £x  his  autem  ,  ^ui 
t0gi^ratum  cufptrunt ,  ^uod  finatus  efficitur.  PopuUre  ,  JMarce  , 
•»»  ,.  neminem  infummum  locumy  riiji  per  plfpulitm  venire  &e,.  SCfll- 
BQtia,  eftiqtur  id  ,  qabd  fcnatus  folet  nominaii,  cx  his,  qui  ma« 
;iftiatum.cbepexiunt,  Qua]cs  nulli  ciim  non  ccepciint  judicio  po- 
uli ,  populaie  hoc  cft ,  quod  ad  locum  fummum  ,  qualis  eft  fe- 
latoium,  nemo  peiveniat,  niii  pei  populum.  Schepr. 
54-  Prdclara  vero ,  frater^  ifla  lex  e/f  ,  &  late  patet ,  ut  vitiv  cd^ 
Mt  ordot  <Sr  cenforem  <juar,\  Ita  Tuinebus,  qucm  fcijuitur  nobis* 
ftm  Ald,  Nep.  Mich.  Biutus.  vialgb,  ifta  lex^  fed  ir  altera,  ut  & 
itio  careat  ordo  y  ttr  ut  cenf  iacbhaid. 
.55.  Cenforem  <iuarat,\  iftam  l^gcm  oftcndit  nihil  CgeieQuintus 

Kerpietatjone  Ciceionis ,  fcd  Cenioiis  animadverfionc  8c  nota- 
oe ,  ut  piobrbii  oidine  movcantur ,  honcfti  ictineantur.  Iftk 
Qim  eft  Ccnfoiis  intcipictacio  ,  quid  fit  efte  fenatum  aliis  fpccr- 
^n  ?  quos  enim  oidine  lemoveiit  Cenfoi ,  oftendct ,  aliis  fpeci- 
^n  pon  fuiffc  :  quos  letinucrit  in  fcnatu,  oftcndct,foiflc.  ^^r- 
»  ctiam  lcgi  poteft.     Emenditvi ,  lex  eft  &  Ute  fatet ,  tt  vCtcii- 

^  ^xUi  can  ia  aUis  codicibQs  icgatui ,  fti  ^  «/fir^ii  Tuincb; 

iiiinUH      '"  '     i*^  Stii 


Bc  veniet  qoidem  in  eum  ordinem  umquatn  tkii  ^90i; 
ceps.    Id  autem  difBcile  fadu  eft  ,  niii  eduatione  qoi* 
dam   &  difciplina  :  de  qua  dicimus  aliquid  forufe,  i 
quid  fuerit  loci»  aut  temporis. 
>jo     Att.  Lqcus  certe  non  deerit ,  quoniam  tenes  ordi- 
jiem  legum :  tempus  vero  largitur  longitudo  di^.  Hgo 
autem»  etiamli  praeterieris ,  repetam  li  teiftumdeedu- 
catione  &  de  difciplina  locum.    M.  Tu  vero  8c  iHuin, 
o  ^uimpM  Attice.  o&  fi  quem  alium  pra&terii.  CaerU [ftarmtfti. 
/'ff  x/wM  quod  fi  eft ,  teneraus  omnia.    Uc  enim  cupiditatfl» 
^dgfHm*      Tfincipum  &  vitiis  infici  folet  tota  civitas :  fic cmca- 
'^**'*       dari    &  corrigi  continentia.      Vir  magnus    &  noft 
p  fcrebji-  omnibus  amicus y  L.LucuUus,  PefFerebatur.qQaficooh 
tur  Af^.y.  modiffim^  <i  refpondiffet ,  cim  »^effet  objefta  mrf- 
q  refpon-  ^^^*  ^^*  Tufcplanae,  »duo  fe  habere  vicinos  \vs^ 
diffe i//i.'  norem  ,  cquftem  Romanum;  inferiorem,  liberuM»: 
r  eOetci    quorum  ciim  effent  magnifics  villae ,  concedi  fibiopd' 
i<»*-     ..  tere,  quod  iis »  qui  tenuioris  ordinis  eflent,  liccrtt 
»diio$4/«;j^Qn  vides,  Lucuuc,  i  tc id ipfum  naium  ,  ut  illici- 
p'*  g     perent  ^  quibus  id  ,   fi  tu  non  faceres  ,  non  liceitt 
21  Q^s  enim  ferret  iftos,  ciim  videret  eorum  villas  figitf 
£c  tabulis  refertas»  partim  publicis,  partim  etiaoi  facni 
&religiofis?  quis  non  frangeret  eorum  libidines ,  litf 
iUi  ipfi  ,  5<^qui  eas  frangere  deberent ,  cupiditatis  ejii)' 
dem  tenerentur? 

XIV.  57  N*c  SNIM  tantum  nwli  cft  p«<rc9re  ptincipfl 
(quamquam  eft  magnum  hoc  per  fe  ipfum  malao) 
quantum  illud,  qu6d  permulti  imitatoresprindpomd' 
ftunt.  Nam  licet  videre,  fi  velis  replicare  mcmoriii 
temporum,  qualescumque  fummi  civitatis  viri  faeronti 

takl 


56«  Sm/  eA$  ftAtigtrt  iehertnt ,  tuftiditdtis  ejusdem  mertmmf]  ^ 
teneer  CBm  genicivo  legitur  apud  FUuttim  s  tinien  &  ad  i^ 
tiam,  &  ad  ufum  loqucndi  magis  placeret  hzc  led^xo,  £f  /" 
ffAn%ere  debertnt ,  eiidem  tenerentur,  P.  ManUt.  Cupiditatis  f/ijjj 
_  teuerentur.]  Non  male  Viftotius  ,  Eiidem  teneremur,  fcd  qottwj 
quidem  Talat.  Fabr.  S.  Viftoris  confentiunt  cum  Tumdjo»  ™? 
vifum  mutare  :  Lambinus  ex  conjeduid  Manutii  cmpiditetihi  ^ 
dem  r.  contra  omnes  libros.     Gebbardus,  ^^ 

S7»  Nec  enim  tantHm  maium  eji  peccare  prinespes,']  LocOS  VOBf^ 
cxHb.ii.  PoI.AiifioteUs;  OVi  /*  av  vTroket^n  nrifAtof  ufjit '^ 

$9t  V' 


IriiiEii   T  B  k  t  itj  is.       346JI 

t^dem  dvitatem  foiffe:  sSqusecumque  mutatlo  morumt  exfticenf 
|fi  priQdpes^exftiterity  eandem  ixi  populo  fecuturam.     aUu 

Idqtiejiaud  paullo  eft  verius ,  quam  quod  Platoni3& 
Doftro  placet»  qui  muficorum  cantibus  ait  mutatis,  mu- 
tari  civitatum  natus.  Ego  autem  nobilium  vit^  vidu- 
que  rautato»  mores  mUtari  civitatum  puto.  Quo  per- 
nicioiiu^  de  republtca  merentur  vitiofi .  principes ,  qu5d 
uon,  foIC^m  vitia  concipiunt  ipfi »  fed  ea  iQfundunt  in  ci« 
titatem:  necjue  foliim  obfunt,  qu6d  ipficorrumpuntur, 
fi^  etiam  quod  corrumpunt ,  plusque  exemplo  ,  qukm  ^ 
{Mcccato  nocentk  Atque  haec  lex  dilatata^in  ordinem 
jcundum  ,  coanguilari  etiam  poteft.  pauci  enim  ,  at- 
^ue  admodum  pauci,  honore  6c  gloria  amplificati,  vel 
corrumpere  mores  civitatis»  vel  torrigere  pofTunt.  Scd 
jhaec  &  nunc  fatis,  ^  in  illis  libris  tra^ata  funt  diligen- 
tiiis.  Quare  ad  reliqua  veniamus.  Pro!ximum  autem  33 
|eft  de  fuSragiis:  quae  jubeo  nota  eife  optimatibus  ,  po- 
|>ulo  libera.  Att.  Ita  mehercule  attendi»  tiec  fatis  in* 
fcellexi ,  quid  fibi  lex ,  aut  quid  verba  iHa  yellent. 

XV.  M.  D I  c  A  M ,  Tite' ,  &  verfabor  in  re  difficili  i 
ac  multikm  &  faepe  qusfita  :    fuSragia  in  magiftrata 
fmatidando»  aut  reo  f9judicando,  aut  lege  ,  aut  roga- 
ticme  fcifcenda  ,  clam  ,  an  palam^  ferre  ,  melius  efTetkF.  XCXU 
\Att,  An  etiam  id  dubiam  eft?  Q.  Vereor,  ne  i  te  rur- 
fus  diifentiam.    M.  Nonfacies,  Quinte.    nam  ego  in 
ifta  fum  fententia,  ^qu^  te  fuifle  femper  fcio  ,  nihil  utT  tn  qum 
fuerit  in  fuffiagiis  vocc;  melius »  fed»  obtineri  an  poifit  ,^«m^« 
|*yidendum  eft. 

Q.  Frater ,  bonS  tv&  veni^  dixerim  ,  ifta  {eotentia^4 

'maxime  &  fallit  imperitos ,  &  obeft  fappiifimfe  rcipubli- 

[cx  9  citm  aliquid  verum  &  redum  cSc  dicitur  ,  fed 

obtineri  ,  id  eft  ,  obfifti  poffe  populo  ,  negatur.    Pri- 

mi^m  enim  obfiftitur,  cum  agitur  fever^:  deinde  vi  op- 

priiui  in  bona  caufa,  eft  melios  ,  qdkm  malae  cedere*  t 
I'  Qui 

[      S^*  Sit*cttnfue  nmtatio  m$rum  exjtittrit ,  tani^m  in  p9pttlo  fecH" 
itHram,)  Cuni  de  piaEcexitis  oiatio  fit ,  appasct  legenduin  eife  ,  1» 
.  fvpnlo  fecutam,     P.  Maotlt. 

59.  Jndicando ,  quin  in  legg,']    In  vetbo  ^nin  mcndum  eflc  con- 

,  ftac  5  nequc  vetufti  libti  difciepant.    foit^  item^ue  legcndum  fit. 

;   P.  Manm»     ^ut  reg  judicando ,  aut  lege  aut  rogatione  fcifcenda.  clan^ 

mi  falam  fere  melius  effet,^  Sic  Viftorius ,  absquedubio  ex  mlf.vul- 

gb.  ^ut  de  reo  judicando  ,  quin  in  lege  fit$t  rogatione  clam  4»  paiam 

firn.  £(  fci^  nuUa^  c4itio,  qux  noa  vatiecia  hoc  loco.  Gebh. 

lii  iii  iii^i  a  <»•  £f^ 


34to  D  E    L  E  6  I  B  V  s 

Qui  autcm  non  fentit «  au£):ontatein  omnetn  optii&i? 
tium  tabeljAriara  lcgem  abftuliflc  ?  quam  populos  Kte 
numquam  defideravit  :  idem  opprefTus  dov^ztu  ac 
potentia  principum ,  flagitavit.  Itaque  graviora  judicia 
de  potentiflimis  hominibus^Ofxftant  voces  ,  quam  ta- 
bellae.  Quamobrem  fuftragandi  nimia  libido  in  nonbo' 
nis  caufis  eripienda  fiiit  potendbus  ,  non  latebra  da&dai 
populo ,  in  qua  ,  bonis  ignorantibus ,  quid  quisque  fen- 
liret ;  tabella  vitiofum  occultaret  fufFragium. 
35  XVI.  Itaqjue  ifti  ^srationi  neque  lator  quifquam 
X  logatio-  eft  inventus ,  nec  audor  umquam  bdnusrf  Sant  enim 
ni  UmK  quattuor  U;ges  tabellariae:  quarum  prima  de  magiftrati- 
bus  mandandis  ;  ea  ^"eft  Gabinia  ,  lata  ab  homise 
igEK)to  &  fordido.  Secuta  biennio  poft  Caifia  eft,  de 
populi  judicio,  ea  i  nobili  homine  lata  eft ,  L.  Caffio, 
led,  pace  famili»  dixerim,  diftideme  a  bonis,  atq\ft 

y  populan^^^^i  ^"'^^^c^^^s'^P°P^^^^^s  ratione  aucupante.    Car- 
«/«.  bonis  eft  tertia  de  jubendis  legibus   ac   vetandis,  fedi- 

tioii  atque  improbi  civis:  cui  ne  reditus  quidemadbo^ 
zaufcrrc   jjqs^  falutem  k  bonis  potuit  «afferrc. 

•  ^     Uno  in  genere  rehnqui  videbatur  vocis  fuSra^um  ] 

f .  B.     ^S^^  ipfc  Caffius  exceperat ,  perduellionis.    Dedit  huic 

quoque  judicio  Coelius.  tabellam  »  ^^docuitque  quoad 

vixit, 

tfo.  Bxlf/int  vtcet^  tjuam  tMU»"]  Contra  alias  eclkiones  imoplc- 
xi  fumus  Vi^lorii  le^ionem  ,  quam  ftabilit  Falatin.  item  Aldi  re» 
cus  :  ae  G.  quis  intiof|>iciat ,  prxfeiet  noftram  vulgats  v«m. 
Gebliard.  Exfiant  voces ,  quam  tabelU,}  Sic  Grateius.  Vulgad, 
t^tfcii,  quod  mihi  quidem  le^ius  viderur^  Ita  fupra  ,  nihii  mfmf 
rit  i»  fufragih  vce  melius^'  Et  lepetitur  hic  locus  infra  cap,  X7« 
Eoque  nuoc  fit  illud,  quod  a  te  modo,  Quinte  >  diAum  eir  ,  ot 
mimi^  multos  tabella  condemnet.  quam  folebat  vox.    Schtff, 

61,  l^Jf  Gabinia,}  Lex  Gabinia  tabellam  duntaxat  in  magifiiatT' 
bus  creandis  dabat.  Cajfiu  veio  cautum  erat ,  ut  popixlusrciim  i»* 
dicaiett  nid  in.peiduellionis  crimine  ,  in  quo  voceifi  reliquic,  ta* 
bclla  iententiam  ferret.  Carhoniana  legum  lationi  &  abrogatiooi 
tabellam  dedit.  .  Caliana  ,  peiduellionis  judicio  ,  quod  a  Caflio 
cxceptum  fuerat.  Cicero  de  Amicitia  :  Videtis  in  tabeliti  jeun  anti 
^uanta  fit  fa£ta  labes  ,    primo  Cabiniana  lege  ,    biennio  amasn  fojt 

tajfia,     Videre  jam  videor  populum  k  Senatu  disjstn&um ,   '^ '*^ 

tudipis  arbiirio  res  maximas  agi,     Tumeb. 

62.  Docuit^jue  quoad  vixit  j  fcy  ut  opprimeret  C,  Popilim.. ,  5 
&  reipub,  ]  Merus  dies  hic  eft  a  Turnebo  ,  quera  (cquitur  La 
nus.   Vulgatis  nihil  intricacius,  doluit^ue  quead  vixit ,  fedut  <      '- 
meret  Calius  pepulum ,  nocuit  ^  reipub,  Pigbius  emendationcm       C 

qugqu^ pxObatf  jaifi  qttod  pucac,icciA€JU£oirc»  dtlmt»  ?idea      d 


L  I  B  E  H     T  E  R  T  I  IT  8.  34If 

PiKit ,  fe ,  ut  opprimeret  C.  Popiliurn  ,  nocuiffe  &  irei- 
publicae.  Et  avus  quidem  nofter  iingulari  virtute  ia 
hoc  municipio ,  quoad  vixit ,  reititit  M.  Gratidio  ,  cu- 
|«s  in  matrimonio  fororem  ,  aviam  noftram,  habebat, 
ferenti  legem  tabellariam,  ^i  excitabat  enira  fludus  iti 
ijmpulo,  ut  dicitur  ,  Gratidius,  quos  poft  filius  ejus 
Marius  ^4in  iEgaeo  excitavit  mari ,  ^5  ac  noftro  quidcm. 
Quoi  cum  res  c$et  ad  fe  delata  ,  Scaurus  conful ,  Uti- 

P4m, 


iinnum  utbis  condltx  dgxlvi.    6ebh*r(L 

63.  Exatahdt  enim.']  Hoc  fpeciem  znigmatis  &  provetbil  ht^ 
l^et ,  fignificat  autem  Pattem  Gratidium  tutbcllas  in  patv&  Sc  mu« 
sicipali  rep.  excitSiTe ,  filium  verb  in  maxima  Kep.  R.omant 
maximos  tumulcus.  SmpHlumj  audoie  Fefto,  vas  patvum  eft  , 
non  diinmile  Cyatbo  >  quo  vinum  in  faciifi^iis  libabatui :  unde 
^  mulieres  tebus  jdivinis  dedits  fimpHUtrices  vocantui.  Sic  voca- 
tnr  tanqiyam  fimplum  ,  ut  quod  nunc  templHm  dicirous ,  vetciibus 
fempHiHm  eiat ,  unde  apud  Flautum  Aulolaria  fciibitui : 

Nam  fi  ignis  vipety  tu  extinguete  ex  tempnh ,  pio  tx  templ», 

Xtaque  foctalTe  SimpHlaria  funera  dici  debent ,  quae  JimplHdearid 

apud  Feftum  fcribuntur.    Vario  \  fnmend»  deducit  fimpHlum,  Pe* 

jottus  iuem  poculi  genus  putat  fympiniumy  8c  mulieies  lebus  di« 

yinis  deditas  frmpinatrices  appellat ,  ita  ,  ut  opinoi »  in  Fefto  ler 

gens  ,  ac  etymon  Grxcum  lequens.    Apud  Nonium  fimpHviun$ 

lcribitur.     Cicerp  de  Repub.   Oratio  extat  Lalii  ,  -quam  omnes-  ha^ 

hemms  in  manibus  ,    ijuam   fimpuvia  pentificum    Diis  imm^rtatibui 

frata  fint  ^  famiaque  ,    ot  is  fcribit  ,   capedines.     Nani  fic  locum 

punc  legit  V.  C^  i£marus  Ranconetus  :  fimpuvium  qui^que  \  Pli- 

nio  5c  Juvenale  vocator.    Vario  autem  fimpnlum  ,  ait ,  vas  efle 

fninutatim  fondeos ,  in  cuju^  locum  ruccefreiit  f  Ti;^u0-/c.    Unde 

inquit  :  Veteres  res  minutas  nulliusijue  pretii  fimpulari*s  appellabantm 

Turneb.    Fletus,]  Fluctus  ie£te  putat  eflc  legendum  Hiei.  Fcrra- 

rius ,  juvenis  pereiuditus.    eft  aotem  fenfiis  :    Faciehat  Cratidius 

•Arpini  ,  ^uod  poji  %9ma  fiiius  ejus  Marius  fecit,  hoc  autcm  tians-  . 

Utis  verbis  eleganter  expreflir.    P,  Manut, 

64.  Jn  t/£g<e»  excitavit  mari,  ac  nofiro  quidem,  Huai  cstm  res  ejfit.) 
Sic  elegantiffimus  ViAoriUs.  vulgo ,  mari,  ac  nofiro  ^uidem  >  ^«i 
cum  res  ejfet  adfedet,  Lambinus,  ut  captus  iftius  vtti  etat,  ad  pla« 
citum  interpblat;  nefcircm  an  exlibrisandeconjefkmajnifi  Clai^ 
dii  Puteani  filius  communicaflet  Giutero  patris  iui  hariolationes, 
intet  quas  5;  hcc ,  ac  nofiro  tfuidem  avo  cum  &c,  Gebhaid. 

65.  ^c  nofirp  ijuidem,  tfui  ciim,]  Si  rcUtivum  ^ui  toIIatur,mcn* 
di  nihil  fupeieiit.  non  cnira  aflentioriis,  qui  illud,  ac  noftto  tfui' 
dem  ,  cum  prarcedcQti  membio  conneftont  j  ex  quo  inepta  plany 
atque  infulfa  fieiet  fentcntia.  Nofter  autcm  fine  fiibftancivo  quan- 
^oque  vctcres  ufiirpabant,  at  Tereat.  in  Phorm.  Nofter,  quid  agf 
ret,  nefcire  \  ^  Cic»  io  £pift.  Fam.  Slj^d  Hoftnt  4iki  gtdtias  agit, 

?.  Maaut^ 

lii  iii  iii  $  3  ^^»  P^K 


34^1  DeLegibos 

nam,  inquit,  M.  Cicero,  ifto  animo  atqne  ^rtnteM 
ramnia  republica  nobiscum  verfari ,  qui^m  in  moiiicipatl 
maluifTes ! 
37  Quartiobrem ,  quoniam  non  recognofdmus  nunc  Ic-^ 
gcs  populi  Romnni,  fcd  aut  rcpetimus  ereptas,  autxio- 
vas  fcribimus :  non  quid  hoc  populo  oibtioeri  poffit, 
fed  quid  optimum  fit,  tibidicendum  puto.  NamCaflisB 
Jcgis  culpam  Scipio  tuus  fuftinct,  quo  aU)£i»te  lata  cfe 
didtur.  Tu  ,  n  tabellariam  tulcris  ,  ipfc  praeftabiSt 
nec  enim  mihi  placet ,  ncc  Attico  noftro  ,  qaantum  b 
vultu  cjus  intelligo. 

XV iL  Att,  Mihi  vero  nihil  umquam  popdaie 

placuit :  earaque  optimam  rempubiicam  efie   duco, 

quam  hic  conful  ^coni^tuerat ,  qua&  itt  in  poteft«e&i 

^Soptimornm.    M.  Vos  demum,  ut  vidco  ,  legem  v^ 

quaftis  ftne  tabella.    Sed  ego  ,  etli  fatis  dixit  pro  fe  in. 

illis  libris  Scipio ,  tamen  libertatem  iftam  largior  popidoj  | 

«  valeat&ut  &  audoritate  «valeant,  &  utantur  bonis.    Sic  eni« 

^^       i  m^  recitatt  lex  cft  de  fuflTragiiSw    Optimauhus  mu , 

***'•       fUhi  lihird  funto.    Quae  lcx  hanc  fententiam  continet , 

ut  omnes  leges  toileret ,  quae  poftea  latas  fnnt ,  qu£  t^ 

gunt  omni  ratione  fofragium  ,  ne  quis  infpiciat  tzh(^ 

lam ,  ne  roget,  ne  appellet.    ^^Pontes  etiam  lex  Maria 

fccit  anguftos. 

J9     Quse  if  oppofita  funt  amlntiofis ,  ut  funl  fere,  non 

f.  CXCil.  reprehendo.    Sin  valuerint*>tantum  legcs  ,  ut  necfot 

b  tamca    ambitus :  habeat  fan^  populus  tabellam ,  quafi  vindicfa 

^U     .    fibertatis ,  dummodo  haec  optimo  cuique  6c  gravi& 

V^l^*  mo  civi  oftendatur  ultroque  oficratur »  ^7  uti  in  eo  ik 

]pK> 

*  r 

€0.  J^Mf/i  rfMm.]  C.  Martus  Tttb.  plebts  legem  de  iiil&agHsi  tt  ' 
^lutarchus  «t,  icpugnante  Cotta  Cos.  Sc  pleraqne  nobUitate  Of 
lic:  ea  pontes  an^ftos  ladebac  ,  ne  qais  iUic  ,  prxlec  emo,  qij 
fuffragium  feiret ,  confiftere  pollet  ad  appetttfndum  rogaDdoD- 
<|ue.  Sufiragia  porib  pec  pontem  ftrrl  iolita ,  eie  pKovei^o» 
fixdgfHMri9s£  fnt9  deiici  ^  notum  eft :  hinc  Sc  ieoes  Defntm 
dicebantur  ,  quod  h  fuifragiis  &  oegotiis  pubUtis  libeii  craor« 
Hoc  perdnct  illnd  tie  Czpione  :  P^ntts  dififv^  ^  \wit'^ 

Tarncbus.  i 

€j,  Vti  in  e9  fit  ipft  l&trtAs^  im  qi»Mmla  pttwfiMs,^  Tn^ 

aebi  leftionem,  indicatam  '<8e  aiTertam  ab  ip(b  ex  veteii  liKrc  ili» 
^uin  non  difpKoec  Viftorii ,  uti  in  ev  fit  ipft  libirtns  ,  tjmd  f  hfk 
tulgata  babct ,  utifie  ipfa  Hhenms  ,  in  fiti  flut^  -Wm  Tr-  ) ftr 
cit  COdC]^  S*  Viftoui,    Gdrbard^ 


N 


L  I  ^  C  R  «  T  E  A  T  I  tr  $.        ^  341 J, 

jffo  libenas,  ia  quo  popuk)  pordlas  hoDeft^  bonis  gra- 
aficandi^tor;  Eoque  nunc  nt  illud»  quod  a  te  modd». 
Q^uinte »  didum  eit »  ut  miniis  multos  tabella  condem-  , 
ret»  qukm  folebat  vox  ,  quia  popuk)  licere  fatis  eft.      ^ 
^oc  retento  ,  reliqoa  volunus  auaoritati ,  aut  gratiae 
xaditur.    Itaque,  ut  omittam  largitione  cqrrupta  fuffra*, 
da,  non  vides,  fi-quando  ambitus  fileat,  quaeri  in  fuf- 
ngiis,  quid  optimi  viri  fentiant  ?  Quamobrem  lege 
aoltra  libettatis  fpecies  datur,  bonorum  audto^itas  reti- 
letur  9  contentionts  caufa  toUitur. 

XVIIL  Deinde  ftquitur,  quibus  jus  £t  cum  pQ'*  . 
pdo  agendi,  aut  cum  fenatu.    gravis  &  ,  ut  arbitror^ 
ytxclM  lex.    ^§!u4   cum  fopulo^  fUi^H»  in  f4tri^u$40 
sgmturi  modka  funtox  id  eit  ,  modefta  ataue  fedata.^^^*f 
AiAor  enim  modenitur  «&  fingit  non  modo  mcntem^Jjfj" 
ic  YoluntateSy  fed  pxne  vultus  eorum ,  apud  quos  agit^^efunt. 
^  quod  in  fenatu  non  difficile  eft.  eit  enim  fenator  is  ^e  effingit 
CBJus  non  ad  auditorem  referatur  animus ,  fed  qui  per*^'*'^» 
h  ipfe  fpe4^ri  velit.  huic  juila  tria  funt :  ut  adfit :  nam 
gravitatem  res  habet ,  cum  frequens  ordo  eft  :  ut  loco 
dicat ,  id  eft ,  rogatus :  ut  modo ,  ne  fit  infinitus :  nam 
brevitas  non  modd  fenatoris ,  fed  etiam  oratoris  magna 
hus  ^eft  in  fentcntia.    Nec  eft  umquam  longa  orationef  eftin 
utendum ,  nifi  aut  «peccante  fenatu.quod  fit  ambitione^^"^*  *''''• 
^faepiffim^,  7onullo  magiftratu  adjuvante,  tolli  ^icm  "^'"'^"^j^i^, 
Btile  eft:  aut  ctim  tanta  caufa  eft ,  ut  opus  fit  oratoriste4/fV. 
copia  vel  ad  hortandum  ,  vel  ad  docendum  :  quorum 
generum  in  utroque  magnus  nofter  Cato  eft. 

Quodque  addit,  eaujas  populi  unetq^  eft  fenatori  ne-     '*  ^* 
ccffarium  noflc  rempublicam.    idquc  lat&  patet  ,  quid^^ 
habeat  militum,  quid  valeat  aerario,  quos  focios  respu- 
blica  habeat ,  quos  amicos  ,  quos  ftipendiarios ,  qua 
quisque  fit  lege ,  conditione ,  foedere :  tenere  confuetu- 
dinem  decemendi,  nofle  exempla  majorum,    Videtis 

jam. 


68.  S^uU  fi  in  firun»  digiciU  tfi  {tji  tnim  pfuattris ^mJHS  »•«  ad 
MB«rtm  rtferatttr  animus  ,  ftd  tfm  ftrfe  ipft  fptSari  vtlit )  tmicJMjk 
tria  trwif&e,]  ita  Icgitur  hic  locus  in  maaQrciipto ,  nec*Blitec 
nithi  legendos  yidctur.    VrjSn. 

69.  Stpifftmi ,  nttlh,]  £x  aDtlquo  libio  paiticuUinr»mioterpo- 
bo,  ut  lcgatur,  fdpiffimi  ,  cwn  nulU  &c,  P.  Manut. 

70.  «^Nl  cttm  nmtU  magi/fratu  JMV^mtt,}    Ita  VCtUS  Ubci ,  in  aliis 

dteft ,  oM ,  ad  fcateatiam  neceflarium.    Vr/im. 

iii  tii  iii  i  4.  ?'•  ^" 


3414  'DeLeoibuS  I 

jam ,  gentis  hoconine  fcientias ,  n  dilige&tis  »  vamS? 
m  efte ,  iine  quo  paratus   efie  fenator  nullo  padp 
poteft. 
'41     Deinceps  funt  cum  populo  adiones  :  in  qiubos  pri-. 
mum  &  maximum ,  Vh  ahefte.    niiiil  eft  emm  exitio- 
iius  civitatibus,  nihil  tani  contrarium  juri    &c   lcgibus^, 
nihil  mini^  civile  &  humanum ,  quara  ,  compoiita  ^ 
conftituta  republica  ,  quidquam  agi  pcr  vim.    Parerc 
jubet  interiplTori :  quo  nihil  praeftantius.   impediri  enim 
^  maltm   bonam  rem  melius ,  quam  concedi^  malae. 
PtitiM,  XIX.  Q  uoD  vero  a^ris  jubco  ^effe  fraudem  ,  id 

^tbeflc     totum  dixi  ex  Crafii,  fapientiffimi  hotpinis  ,  fententil: 
^  "'         ouem  eft  fenatus  fccutus ,  ciXm  decreviflet ,  7*  C.  Cfao- 
flio  confule,de  Cn.Carbonis  fcditione  referente,  mm 
eo ,  qui  cum  populo  ageret ,  feditiooem  npn  pojTe  fic-  j 
ri ,  quippe  cui  Uceat  concilium ,  iimuIatquQ  interceffum,  | 
turbarique  coeptum  iit ,  dimittere.    7.}  Q.uod  qui.pcnno-  ; 
vet ,  citm  agi  nihil  poteft ,  vim  quaerit*   ci^us  irapuni- 
tatem  amittit  hac  lege.    Sequitur  illud.    Intem^or  rn 
fnaU ,  Jalutaris  civis  efto^ 
43     Q^^^  "^"^  ftudiof^  reipublica&  fuhvcperit  ,  hac  tam 
*   praeclara  legis  voce  laudatus  ?  Sunt  deinde  poiita  deio- 
ceps,  quae  habemus  etiam  in  publicis    inftitqtis  atque 
legibus :  aufpicia  fervant^  ,  augwri.  farento.     £ft  aatem 
boni  augurisy  meminiire  74maximis  reipublicae  tempo- 

nbus 


7X.  DiligintU  memmam  tjfi,]    Corngo  ex  MalEci  libro  &  ei 
yfenCiit  Dilirentis  mtmori^  ejfe:  nam  itlud  diLigentis  memwriam  efit 
Ci:igidaai  habec  fenteQciaai  8c  peiabfurdam.    P,  Mktmt, 

72.  C,  CUudi9  cenfuUy  de  Cn,  Carhenis  feditiene  refertnte  ,  isnrtt 
-««■]  Tarncbodebetui  bxc  emendatio,  qui  eamex  vetc.  libiis  eiuit: 
acceditque  proxime  Vidotius  3  tantum  ia  C.  pio  0>.  demutaos. 
▼u]gb  :  C,  Claudio  confute  dejignato ,  CarboHis  feditienem  ref^rtnte ,  te 
4nvit9.  qu2  varietas  unde  naca  iit,  pcodic  Fighius  m  Faftis  ad  aar 
|ium  uibis  D c X X II.     Cehhard, 

7?«  ^uod  qni permovet.]  Locus  obfcuius.  Turnebus  illud  pud. 
cxplicat  de  eo ,  quod  moveri  coeptuih  eft  ia  piebe.  Mihi  alita 
Videtui ,  &  referendum  ad  concHium,  Peimovejre  autem  coait- 
lium,  puto  (igaificaie,  moveie  id  magis  magisque  a^  ia  n  'ea- 
do  perliftere.  Habec  cmim  illud  per.  in  compolitis  hanc  iig  ics- 
ijionem  aliquando,uc  confiantiam,  moiam,  concinuar"  iar 
l^uat.     Sbefir. 

74.  Maximis  %fip,  tempwibus,']  Ut  impetum  popul. .   ,  «»• 

i^iciis  inteipiecandis  reprimat ,  &  inuciles  comitiatus  p     ibttf 
l^oxi  impediat,    imc  pcxtinct »  qa«  fdiipfic  iib,  ii^    ^.     4l«f 


L  I-BfE  4t     T  E  R  T  I  tJ  S.         S4^J.       ... 

libnsptaefti)  effc  debferc  :  Joviquc  optimo  m^imo  hi  ctnj. 
coniiliariuni  atquc  adroiniftrum  datum  ,  ^  ut  fibi  eos ,  Lkmk.      * 
7f  quos  in  aufpicio  efle  jufferit :  coelique  partes  fibi  de-^-C$QXU« 
'finitas  cffc  traditas ,  7^  d^  quibus  fepe  n  opem  referre 
poifit.    Deinde  de  promiilgatione ,   de  fingulis  rebus 
agendis ,  de  privatis  magilUatibusve  audiendis. 

Tum  legcs  praeclarinimse  dc  xii.  tabulis  tralatae  duae :  44 
quarum  altera  privilegia  tollit;  altera  de  capite  civis  ro- 
gari»  nifi  maximo  comitiatu  ,  vetat ,  zSnondum  initis 

fe. 

ffit  fi  de  jun  quMrimus  ,  tfuap^  ptje  k  fuwmis  Imperiis  ^  fummis 
p^tefiatibus  cemitiatms  ^  Concilia,  vel  injiituta  dimittere  ^  vei  hakita 
rjfcindere  f  Huid  gravitts  ,  quam  rem  fufceptam  dirimi,  fi  unus  *^«- 
j^ur  alio  die  dixerit  ?  Huid  magnificentius ,  <juam  pojffe  decernere  , 
:  nt  ma^ratu  fe  abdicent  Confules  i  ^id  religiofius  ,  quam  cum  pr^ 
|w/9,  cmnpiAe  agendijus  aut  dar«y,aut  no»  dare?  Tutneb. 

75.  ^os  in  aujpicio.']  Auguralis  locutio ,  qua  utebantur  Aiigu- 
xcs  ,  cum  aliquem  aufpicari  jubebant.  Cicero  lib.  11.  de  Divina- 
tione  :  H^  Fabi  te  miki  in  aufpicio  ejfe  voio.  %efpondet ,  audivim 
Uam  ^ui  aufpieatur  ,  is  in  aufpicio  e]i»  Cicero :  Jumio  Cn.  nojirum 
^Ufgam  Balhi ,  ^ntii  miiti  narrajfe  in  aufpicio  fuijfe,  Ita  in  agen- 
4o  cum  aufpicabaiitui ,  augui  aiiquem  adhibebat ,  qui  in  aufpicioi 
«OTct.^  T^Tueb. 

J6,  De  quibus  fape  opem  referre  pofflt,}  Kon  aufus  fum,  conje^u^ 
Sam  Manutii  in  textum  zecipere,  e  quibwrfape  opem  rejp.ferrepoJptT 
quamquaib  eam  valde  laudet  Lambinus  ,  leceperitque  Turnebus . 
prcfeitim  cum  &  Vi^^oiianae  ledioni  fenfus  fuus  conftct.  Gebhard^ 
77.  Opem  referre,']  Opem  Keip.  ferre  ,  conje^uiam^ecutus  ,  c- 
nendo^  Elioiis  oiigo  ,  ut  opinoi ,  ea  fuic «  qnod  in  aotiquis 
libiis  cum  fciiptum  elTct ,  '^P.ferrey  ^io^eipukHcaferrey  abim* 
'  pciitis  mutatum  eft  ,  &  fcriptum,  referre,    F.  Manut. 

79.  Nondum  inventis  feditiojis,']  Locus  ifie  mifere  contaminatus 
cft  ,  &  prope  defpciatus.  Veccres  lib.  nondum  nitis :  fed  &c  mox 
negotialiSf  habcnt.  Inventis  optime  emendatum  reor ,  cum  alio 
loco  (imilem  fcripturam  lepeieiim  ,  ubi  pro  certo ,  inventis  crac 
legcndum.  Fio  negotidHs  ,  quid  fciibendum  fit ,  equidem  nelcio. 
Veniebat  in  mencem  negotialis  »  quod  non  omnino  alienum  eft  ^ 
at  dicat  tantd  dilig^tia  majoies  fuifte ,  ut  nihil  in  litibus  fcii- 
bcndis  piaeteimilerint ,  red  omnibus  etiam  minimis  negotiis  pro* 
Tiderint  &  profpexeriat.  Commendat  autem  bic  majorum  piur 
denciam,  quietfi  nqndum  quisquam  usque  adeo  furioius  Tiibu- 
•  iius  exticerat ,  qui  civcm  ex  urbe  ,  ut  poftea  Clodius  Ciceronem » 
manu  fa£la  cjiceie  tenrarec,  tamen  quaG  eb  proruptuiam  aliquan- 
4o  ma^iftratuum  audaciam  providerent,l€gibus,ns  id  Heret,  lon- 
g^  ance  caveiunc.  Quod  fequicur ,  in  V.  L.  Scitum  ejl  jujfum , 
puto^  Sciium  ^  jujfum,  efte  legendum  :  ut  pio  Balbo  :  Scita  ae 
juffa  nojira  comprobat.  Legit  liudzns  :  Citm  legis  hac  vis  fit^ 
j^ujfwfs  ir  fcitum  in  omnes^  ferri  de  fingulis  ,  nifi  ^c.  Alii  libii  : 
JljMim  tft  jujfltm,  TUXaebf     Nondum  initis  feditiefij  fribumf  pUbis^] 

lii  iii  iii  i  5  Va- 


leditiofis  tribtmis  plebis^  79  Negotialis  qmdem  admin&^ 
£l^*m  dQm  tantum  majores  in  pofterum  proyidifie :  m  >pri* 
^"  Tatos  homines  leges  ferri  nduerunt :  id  eft  cnim  privi* 

legium :  quo  quid  eft  injuftius  ?  dxm  legis  baec  yis  fit» 
•^fcitum  eft  jnflum  in  omnes  ?  fcrri  dc  fingnlis  nifi  cca^ 
tnriatis  comitiis  noluerunt.  defcriptus  cnim  po|nilos 
cenfu,  ordinibus»  aetatihus,  plus  adhibet  adfumagiiim 
confilii »  quam  fufe  in  tribus  convocatus. 
j45  Quo  verius  in  noftra  caufa  vir  magni  ingetiii  ^  fain- 
mique  prudentia  ,  L.  Cotta  ,  dicebat ,  nihil  omnino 
adum  efle  de  nobis.  prxter  enim  quam  qu6d  comitia 
SDa  eflent  armis  gefta  fervilibus ,  prseterea  neqcie  trSboti 
capitis  comitia  rata  cflTe  poflent ,  ncque  ulla  privilegu: 
qnocirca  nihil  nobis  opus  efle  lege  ,  de  quibus  nM 
omninb  a^um  eflfet  legibus.  Sed  vifum.  eft  &  nofais. 
(8c  dariftimis  viris»  meliiiSy  de  quo  ^'fervi  6c  htroncs 

fci- 


Xtnh  eocfpurcatus  locns.  TaxQebas  quia  tn  mff,  iofenerar  mSth, 
iweniit  leponit.  LaR4»inus  cognitis,  omhtno  mihi  ,  nc  veiiuii  f«- 
tear,  prac  leliquis  allubeicit  Qulielmii  coojeftuia»  mMmtu  ezTiii* 
aebo  nariolamis.  GeMdfd, 

79»  Nigetiatij  quidem  MlmirdHitunJ\  Etlam  iafignlter  ccMrniptun 
locum  fic  le^i  in  mlT.  notat  Turncbus.  Volebat  ille  nt^Ms.  Vi- 
Aoitos  edidit  ne^Ptia  ^  is  tfuidem,  Bofius  ex  conyeftura  :  me  bet 
fatis  efiadmi.  ceterum  Cameiaiius,  neftio  quibQs  optbas  fietas, 
cxhtbuit :  neg9ti*  /i<fuidem  admirandum  &c,  contia  mfl.  nihil  COBI* 
li  potui.  Lambinus  edidecat ,  vetat  ,  n^ndum  co^nitis  feditioffs  tn" 
$smis  fl.  tse  cegitetis  tjuidem  ^c,  quod  habuifle  k  confe^hira  Ju» 
teani ,  liquet  cx  notis  cjus ,  quas  filius  Petnis  Grutero  ikbmi/it. 
Cekhard.  Negetialis.]  Valde  placet ,  quod  fufpicatuseft  Futcanus, 
(Bdiditque  Lambinus  ,  ne  cegitetis.  Ceite  omnia  haitis  lod 
fic  eiunt  claiiffima ,  fi  legatui  integet  in  hunc  moduib  &c  dtftin- 
guatui :  niii  maximo  comitiatu,  mat.  Nendum  vifis  fiditiefi^ 
trskunis  plebis  ,  ne  cogitatis  ^uidem ,  admirandum  &c,  Scheflcr. 

So.  Scitum  eft  juffitm  in  »mnes  ?  ferri  de  fin^is.1  Uaec  eft  mC 
^Annidm  Ie£lio ,  quam  Viftoiius  itia  editione  expieffit  5  repcriraoe 
pofte^  in  V.  L.  Tuinebus.  conieftat  tamen  ,  Lambino  {ecundas 
9gente ,  fcitum  effe  &  ^ujfum.  fed  quoniam  pertinacftei  ooftram , 
^  Fabiit.  &  falat.  defendunt  ,  leligto  fuit,  ab  illis  dificnii^^^-^n 
faceie.  Gebbardus.  Sdtumefly  iuffmm  in  emnes.]  Locus  va1<  e- 
piavatus.  Futo  autem  integrura  fic  emendandum.  Cusee  Ie\  m 
Vft  f  sst  fit  fcitum  &  jujfum  in  omnes,     Ferri  de  fingtUis  ,  •» 

fttriatis  Comitiis  ^c,  Senrentia  eft  ciaitflima.     Potuit  pon  le 

£en  ut  illud  «t  poft  vocabuium  vis  omitteretui,  quontam  ii:  m 
Uih  conftar  liteiis »  proot  qtudcin  in  codicibos  utiquis  pir»*  o. 
^tlbrfef^ 


N 


L  I  ft  e  it     T  E  R  *  I  tj  s.      34175 

KVifle  fe  allquid  dicerent ,  de  hoc  eodetfi  cuiiftaxnltar 
jiam ,  quid  fentiret,  ofletidere, 

XX.  8i  s E Qu  u N  T u  R  de  captis  pecuniis ,  & deam- 
ncu  legis.    Quae  cum  magis  judiciis ,  quam*  verbis^  fan-  46 
riefida  lint:  adjungitur,  noxu  posna  par  eftoy  ut  in  fuo 
^itio  quisque  plcdatur  :  vis ,  capke  ;  avaritia  ,  multS  ; 
konoris  cupiditas ,  ignominia  fanciatur,    Extremae  leges 
iilit  nobis  non  ufitatse :  rcipuMicae  neceflariae.    Legum 
tuflodiam  nuHam  habemus.    itaque  hae  leges  funt,  quas 
ipparitores  noftrL  volunt :  ^  librariis  petimus ,  publicis 
itteris  corifignatam  memoriam  publicam  hullam  habe- 
atius.    Graeci  hocdiligentiiis:  apud  quos  ^3  vojuo^^Atexsc     K  9j 
treantur:  nechi  foliim  litteras  (nam  id  quidem  etiam 
ipud  majorcs  noftros  erat)  fed  etiam  facta  hominum. 
jAblervabant ,  ad  legesque  revocabant. 
I     Haec  *»  detur  cura  cenforibus  :  quandoquidem  eos  in47 
^•epublica  femper  volumus  efle.    apud-  eosdenri ,  <{m  ma-  m  awadej 
^iftratu  abicrint ,    cdant    &  exponant,  quid  in  magi-'*".^v. 


'  S  f .  Strvi  4r  UtrtnttJ]  In  antiqais  libiis  ,  Strvt  at^ut  pdtroni ,  &  , 
^rxfi  &  patroni  tiiit  legebfltur.  nos  ,  Strvi  •&  iatranes ,  cmendavl- 
pnus  :  ut  tamen ,  d  quis  melius  attuletit ,  libcntei  eum  fccutuiiii* 
^us.  P.  Manut, 

I  S2.  Stifuitur  dt  Mptii  ftcuniis ^  dt  dmbitu  Itgistl  Adjutus  ^  veterc 
ilcripCUra  ei&endo:  SttjUHntur  dt  captis  ptcuniis  ,  dt  amlitu  Itges.  duo 
enim  capita,  quorum  alteium  ad  captas  pecnnias  ,  alcerum  ad  ^m* 
hitfim  pertlneret,  hges  spppcllflt :  ut  panlb  ante  ,  cilm  dixit ;  Ltgts 
^tMclariffinsd  dt  xii.  tabnUs  tramlata  du»,  (jtsarism  lUttra  priviUgittm 
taltit ,  ^lttra  de  eapitt  civis  rogari ,  nifi  jnaximo  comitiatH,  vttat,  P» 
Manat. 

8|.  HtmtffbyUcts*']   iioiuio<pv\AKH  9    inqult  Pollax  ,  iTi^p^tmvTM 

i^dtjea»x&omc  ^'mxi^ip^tonh ,  oa-et  /un  ffv/uaitipu.  id  eft  ,  Nonvophy- 
laccs ,  i.  cuftodcs  lcgum',  ftrophio  ciindido  redimiti  funt :  in  con- 
iciontbasprcfidibusalfident,  interccdentes ,  fi  quid,  quod  e  Rep. 
^on  fit,  fcifcarar.  Hi  numero  xii.  erant ,  legumque  caftodiani 
iiabebant ,  ac  magiftratus  omnia  ex  legum  prxTciipto  agere  coge- 
Ibant,  hominumque  fa^a  ad  leges  revocabant.  Sic  %hadamantHt 
in  *trke  »  TiUosiiiagris  ,  nt  fcribft  Plat.  Minqis  ,  No/beB<^t/\<£xtc/irr- 
runt»  De  Nomophylacibus  fic  Columella  nb.  XII.  fciibit:  ^»0/! 
^itom  m  btni  rhoratis  civitatibus  femper  «fi  obfervatum^  ^Uarttm 
primor^us  &  optimatibus  non  fatis  vifum  «/?,  bonas  leges  habtre,nijl 
^fiodts  oartim  diligtntiffimos  cives  crtajfent ,  ^hos  Craci  rofAo^^^aLKtt^ 
gtppellant.  Horum  erat  officium  ,  tos  ,  ^ui  Legibus  partrent ,  laetdibms 
frofttfui ,  nec  miihts  honofibfH  •    t^s  mtm  >  ^ui  n9n  farerent  ,  peena 

iBii#/^4r>*   Tomcb, 

84.  Pu- 


N 


341$  D  E     L  E  G  I  B  U  $ 

ftratu  gcffcrint:  dequc  iis  ccnfores  praejudicent  Hoc  in 
Graecia  fit,  ^^public^  conrtitutis  accufatoribus.  Qui 
qyidem  graves  effe  non  poffunt  ,  nifl  fint  YoIantaiiL 
Quocirca  njelius  e:i:,  rationes  referri  ,  caufamquc  ex- 
poni  cenfpribus:  integraui  tamen  legem  accufaroiija- 
dicioque  fervari.  Sed  faris  jam  difputatum  eft  de  magi- 
ftratibus ,  nifi  forte  qurd  delideratis.  Att.  Si  nos  tacc- 
mus ,  locus  ipfe  nos  admonet  ,  quid  tibi  fit  deinde  di- 
Cjendum?  M.  Mihine?  de  judiciis  arbitror  ,  Pomponi: 
id.  ell  cnim  junftum  raagiftr^tibus. 

48  Att.  Quid?  de  jure  populi  Romani,  quemadmodum 
inftituifti ,  dicendum  nihil  putas?  M.  Quid  tandemhoc 
loco  eft ,  quod  requiras  ?  Att.  Egope  ?  quc>d  ignorari 
ab  iis  ,  qui  in  republica  verfantur  ,^  turpiffimum  pato« 

t  lcgj  Nam ,  ut  modo  a  te  didum  eft,  leges  a  librariis  »iega;.: 
^**'*/'  mb  ^^  animad verto ,  ©  quosque  iii  magi^r^tibiis  ignoratione 
5^pjgjjj5^*juris  fui  tantum  fapere  ,  quantum  ^pparitores  velint. ' 
9)ie  L4mk.  Quamobrem,  li  de  facrorun^  alienatione  dicendumpu-  i 
tafti,  quoniam  de  religione  leges  propofueras  :  facien-j 
pcortim&^""^  ribi  eft,  ut,  magiftratibus  lege  conftitutis  ,  depo- 
rwj.  Lamh,  tcftate ,  P  tum  de  jure  difputes. 

49  .  M  Faciam  breviter ,  fi  confequi  potuero  :  nam  plih 
q  hacdcrcribus  verbis  qfcripfit  ad  patrem  tuum  M.  Jumus  fodalis, 
i?^*'^^^'perit&  ,  mco  quidem  judicio,  §c  diligcnter,    ^sAtcx, 

juic 


84  .fMblice  ctnjiimW]   Quemadrtiodutn  publtc^  conftituebatm 
Athcnis,  qui  ia  pubiicis  fepultuns  diceict :  ita  quoque  qui  eostf* 
oifatet,  qui  miigidcacum  ge(ii0encin  xeddeadis  larionLbns.   Ac- 
cufabantuc  autem  apud  Collegium  Ac><s-^r »  populusque  accafatQr 
ses  conftuuebac ,  fed  gcaves ,  ,ut  ccnfct  Ciccco  ,  Cfle  non  poifuot ,  | 
nifi  voluntairie  ad  accufandum  defccndant.    Solebac  id  plecanu)Qi  { 
Atheois  fieci ,  ut  publice  accufatofesconftitueccntucy  quodD^j 
mofthenes  in  Ai.iftogiconem  fic  oftcndit  :  *£>ap  yi^  tr  Wr  it' 
i^xnffitii  opuv  vjiAxc  KATaTArlovrsif  /m«  jcaei  Tp«p^*wqOyUcvKc  ivt  «» 
«rAvrnv  K*rifyopiAV  iix^^Mnv,     Id  cft  ,     E(jHidem  eiim  xtiderem  ,  *<  l 
i»  eMcionibus  k  vobis  conjiitui  eb*  ■detigi  ad  hunc  ^unfandnm  y  >"*: 
lefti  fercbAm,     Valerius  :  ^thenis  Ephiultes  Accufire  pttblice  jitf*' t\ 
Cb'  inter  rttteras  Demojlrati  nomen  deferre  CMSftts  ejH,     BuHicus  raiDCn| 
ccn/ec  hic  Ciceconem  dicerc  voluntacios  accuratoces  tiifie.{ 

Apud  Logiftas  autem  triginta  diebus  cationes  5c  ada  sa^ ; 

flcatu  ge^acum ,  magiftratibus  depofitis  ,  ceddeban  kv^ 

/ixM  dicebittuc,  cum  quis  in  fudicium  vocabacuc  ,  ifti** 

tu  finito  catioocs  non  cetuliifec.     Turneb, 

%%.  ^t  de  jurenAtma  c»gk^r/i  per  nos  atcjue  dicere.^  itifi' 

Guaiisc  Tttzncbile^io  aa  a  Ubris  fit,  aciciOt  x^^---^  n  cl 

ipfi^ 


IflBER     TerTIUS. 


34^9 


^ufe  naturae  cogitare  per  nos  ,  atque  dicere  debemus  j 
de  jure  populi  Romani ,  quae  relida  funt  &  tradita* 
Att.  Sic  profedo  cenfeo  :  6c  id  ipfum ,  quod  dicis ,  ex- 
fpedo. 

ipfifllmis  veftigiis  vulgats  leftionis  eruta  eft ;  habeat  has  fedeseie- 
&A  vulgata  implicitiflima  :  a$  di  JHrcnatm^t  wgimi  ^cr  n9S  ^  qtnk 
iiceudtbmm^    Qebhaxd*  ' 


\ 


should  be  returned 
OF  bef  ore  the  las'- 


"ts  a  day  is 

id  th*