Full text of "Matthæi Parisiensis, monachi Sancti Albani, Historia Anglorum, sive, ut vulgo dicitur, Historia minor. Item, ejusdem Abbreviatio chronicorum Angliæ"

See other formats



Google 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world’s books discoverable online. 


It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that’s often difficult to discover. 


Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 


Usage guidelines 


Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 


We also ask that you: 


+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 


+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 


+ Maintain attribution The Google “watermark” you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 


+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 


About Google Book Search 


Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 


alhttb://books.;coodle.comj 





RERUM-BRITANNICARUM MEDII EVI 
EM SCRIPTORES, 


CHRONICLES AND MEMORIALS OF GREAT BRITAIN 
AND IRELAND 


DURING 


THE MIDDLE AGES. 


10330. a 


THE CHRONICLES AND MEMORIALS 


OF 


GREAT BRITAIN AND IRELAND 
DURING THE MIDDLE AGES. 


PUBLISHED BY TIIE AUTIIORITY OF HER MAJESTY’S TREASURY, UNDER 
THE DIRECTION OF THE MASTER OF THE ROLLS, 


On the 26th of January 1857, the Master of the Rolls 
submitted to the Treasury a proposal for the publication 
of materials for the History of this Country from the 
Invasion of the Romans to the Reign of Henry VIII. 


The Master of the Rolls suggested that these materials 
should be selected for publication under competent editors 
without reference to periodical or chronological arrange- 
ment, without mutilation or abridgment, preference being 
given, in the first instance, to such materials as were most 
scarce and valuable. 


He proposed that each chronicle or historical document 
to be edited should be treated in the same way as if the 
editor were engaged on an Editio Princeps; and for this 
purpose the most correct text should be formed from an 
accurate collation of the best MSS. 


To render the work more generally useful, the Master 
of the Rolls suggested that the editor should give an 
account of the MSS. employed by him, of their age and 
their peculiarities ; that he should add to the work a brief 
account of the life and times of the author, and any 
remarks necessary to explain the chronology; but no other 
note or comment was to be allowed, except what might 


be necessary to establish the correctness of the text. 
& 2 


4 


The works to be published in octavo, separately, as 
they were finished ; the whole responsibility of the task 
resting upon the editors, who were to be chosen by the 
Master of the Rolls with the sanction of the Treasury. 


The Lords of Her Majesty’s Treasury, after a careful 
consideration of the subject, expressed their opinion in a 
Treasury Minute, dated February 9, 1857, that the plan 
recommended by the Master of the Rolls ** was well 
calculated for the accomplishment of this important 
national object, in an effectual and satisfactory manner, 
within a reasonable time, and provided proper attention be 
paid to economy, in making the detailed arrangements, 
without unnecessary expense.” 


They expressed their approbation of the proposal that 
each chronicle and historical document should be edited 
in such a manner as to represent with all possible correct- 
ness the text of each writer, derived from a collation of the 
best MSS., and that no notes should be added, except 
such as were illustrative of the various readings. They 
suggested, however, that the preface to each work should 
contain, in addition to the particulars proposed by the 
Master of the Rolls, a biographical account of the author, 
so far as authentic materials existed for that purpose, 
and an estimate of his historical credibility and value. 


Rolls House, 
December 1857. 


MATTHJEI PARISIENSIS, 
MONACHI SANCTI ALBANI, 


HISTORIA ANGLORUM. 


MATTH AI PARISIENSIS, 
MONACHI SANCTI ALBANI, | 


HISTORIA ANGLORUM, 


SIVE, UT VULGO DICITUR, 


HISTORIA MINOR. 


ITEM, EJUSDEM 


ABBREVIATIO CHRONICORUM ANGLIA. 


EDITED 
BY 


SIR FREDERIC MADDEN, K.H., F.R.S., 


KEBPER OF THE DEPARTMENT OF MANUBCRIPTS, BRITISH MUSEUM, 


VOL I. 


A.D. 1067-1189. 


PUBLISHED BY THE AUTHORITY OF THE LORDS COMMISSIONERS OF HER MAJESTY'S 
TREASURY, UNDER THE DIRECTION OF THE MASTER OF THE ROLLS. 


LONDON: 
LONGMANS, GREEN, READER, AND DYER. 


1866. 





wt 787 X 
N 


RT apne Hid 


Printed by 
Eyre and Sporriswoopkz, Her Majesty's Printers. 
For Her Majesty’s Stationery Office. 


*"-- vow w VU RE VARTN NR RM 





PREFACE. 


we wwe" ow. s. EW A I 4 eo. wA US INN A^ n Ue SI 






GHELSIqUN 


i 4 
PURLI^ Link! T 


PREFACE. 


AMONG the great monastic houses founded by the piety Founda- 
and munificence of the monarchs of the Anglo-Saxon deber me 
race, there is no one which presents more claims to our St. Alban. 
interest than the Benedictine abbey of St. Alban. Its 

origin is due to Offa, the powerful sovereign of Mercia 
(contemporary and friend of Charlemagne), who in the 

year 793, with the sanction of pope Adrian, caused a 
monastery to be reared in honour of the protomartyr of 
Britain, and endowed it with ample lands and privileges. 

The locality of this building was in all respects advan- 
tageous. Placed on the summit of an eminence, and 
commanding an extensive prospect, it looked across the 

narrow valley watered by the river Verlam or Ver on 

the remains of the Roman city of Verulam (the Anglo- 

Saxon Waetlingceaster), beyond which the ancient Wat- 

ling Street pursued its course northwards, and formed a 
junction at no great distance with the Ikenild Way and 

other roads leading to various parts of the kingdom. 

From the proximity of the abbey to the metropolis, Great re- 
and also from its position on the great highway from sort toe , 
south to north, it is obvious that it must not only have and others 
served as a place of resort and hospitality to travellers 
and pilgrims (as contemplated by the founder),! but also 
to the courtiers and gentry; and this was manifested in 
later times by the frequency of the royal visits with 


1 See Matth. Paris, Vita Offe Secundi, p. 30, and Vite Abbatum, p. 45, 
ed. Wats, 1640. 


The early 
abbats 
were of 
royal or 
noble 
affinity. 


Vill PREFACE. 

which it was honoured. This close connexion with the 
court is further evidenced in the appointment of the 
early abbats, for we find that previous to the Norman 
conquest the majority of them were either of regal affinity 
or of noble birth ; but, however such a distinction may 
have increased the secular reputation of the monastery, 
it could scarcely have been conducive to the interests of 
religion or of literature. We are informed, indeed, by 
ihe Historian of the abbey in the thirteenth century, 


They loved that the Anglo-Saxon abbats were famed more for their 


eld sports 
more than 


praying 
and fast- 
ing. 


love of apparel, field sports,! and feasting, than of praying 
and fasting. One of them named Wulsig, in the reign 
of Alfred, is said to have worn silken dresses, and used 
rich trappings to his horses; nay, what was worse, to have 
invited ladies to his banquets, and to have died from 
excess in drinking, so that he merited the appellation of 
* pessimus." ? Yet his successor Wulnoth seems to have 
surpassed him in such excesses, for he is called “ pejus 
priore!" He was fond of hawks and hounds, and pursued 
the pleasures of the chase with the ardour of a modern 
sportsman.’ Like Chaucer's monk, 


** He 3ave not of the text a pulled hen, 
'That saith that Hunters ben not Holy Men." * 





! Although the pastime of hunt- 
ing was forbidden by the Canons of 
the Church to ecclesiastics, yet it 
was practised by them both in 
France and England. As early as 
the year 774 the abbat and monks 
of St. Denys obtained a grant from 
Charlemagne, permitting them to 
hunt for the purpose of providing 
covers to their books, as well as 
girdles and gloves (Mabillon, Annal. 
Ord. Bened. ii. 229); and at a later 
period, in 789, the monastery of 
Sithiu had a similar privilege con- 
ceded to it. (Ibid. ii. 294, and De 
Re. Dipl. p. 611). On this War- 


ton remarks (Dissert. ii. p. Ixxxv.in 
Hist. Eng. Poetr., ed. 1840) that the 
monks must have been fonder of 
hunting than reading. “It is cer- 
tain," he says, *that they were 
obliged to hunt before they could 
read.” But this is a false conclu- 
sion, for the deer-skins only supplied 
the external covering of their books, 
and not the material on which the 
text was written. 

2 Matth. Paris, Vite Abbatum, p. 
37. 
3 Ibid. p. 38. 

* Cant. Tales, Prol. 1. 177. 


PREFACE. ix 
But in those days there appears to have been nobler 
game in view for these frocked Nimrods than hares or 
foxes, for we are told that the woods to the north of the 
abbey abounded with wolves, boars, and wild bulls, 
which were not extirpated till the reign of Edward the 
Confessor.! 

Under a rule of so remiss and secular a character, Absence 
—which in the ninth and tenth centuries was rendered of any 
still more lax in consequence of the inroads and ravages efforts in 
of the Northmen,—it would be hopeless to look for toy at this 
evidence of any literary efforts having been made at period. 
St. Alban's ; and in the course of more than two cen- 
turies and & half, which elapsed between the founda- 
tion of the monastery and the arrival of the Normans, 
we only meet with one name of any note, namely, that 
of abbat ZElfrie, who subsequently became archbishop Abbat 
of Canterbury in 995, and to whom has been attributed, “'*e- 
on very doubtful grounds, the authorship of the Anglo- 

Saxon Homilies, and other works and translations? 








! Vite Abbatum, p. 45. 

2 Notwithstanding all that has 
been written on the subject, it seems 
impossible to identify ZElfric the 
writer with ZElfric the archbishop of 
Canterbury. It appears certain that 
archbishop 7Elfric, who was pro- 
moted to the see in 995, was pre- 
viously bishop of Ramsbury and 
Wilton (under which titles he occurs 
in Anglo-Saxon charters in 993- 
995, Cod. Dipl. Avi Sazonm. iii. 
269, 275, 278, 284), and, in all pro- 
bability, abbat of St. Alban’s at an 
earlier period. The account given 
of the abbats by Matthew Paris 
in his Vite Abbatum from JElfric 
the seventh to ZElfric the eleventh 
in succession, is not only confused 
and unsatisfactory, but directly at 
variance with facts. He tells in his 


text that it was Leofric, the tenth 
abbat, who was made archbishop, 
although he had at first refused the 
dignity in favour of his brother Z/- 
Jric. But Matthew Paris ought to 
have known better, for he must have 
had before his eyes the charter of 
ZEthelred, dated 1007 (in MS. Cott. 
Nero. D. I. fol. 149, and printed in 
Cod. Dipl. A. S. vi. 157), which 
proves that ZElfric was really the 
archbishop, and his brother Leofric 
at the same time the abbat. It would 
seem that Paris had some intention 
of correcting the error, for in his 
autograph copy of the Lives of the 
Abbats (Nero D. I. fol. 32) he has 
written, “ Leofricus electus in archi- 
episcopum, non consensit, asserens 
fratrem suum Alfricum fuisse multo 
digniorem. Alfricus igitur effectus 


Change of 
affai 


x PREFACE. 


With the advent of the Normans, however, a different 


the advent State of things commenced, and a fresh impulse was 


of the 
Normans. 


given to literature, which at that period had sunk in 
England to its lowest ebb. The appointment of Paul, 
monk of Caen, to be abbat of St. Alban’s in 1077, pro- 
duced a marked and durable revolution in the govern- 
ment of the abbey. He not only rebuilt the church 
(for which purpose he made free use of the materials 
afforded by the ruins of Verulam), but by the help of his 
kinsman, archbishop Lanfranc, “ the father and protector 


——— — —— ——— .— 


est archiepiscopus Cantuarie,” but 
afterwards the first syllable of Al- 
fricus has been erased. Wats prints 
tbis note as he found it, and it is 
amusing to find Wharton (Anglia 
Sacra, i. 127) accusing the editor of 
stupidity for adding it himself to the 
text ! ZElfric certainly preceded Leo- 
fric as abbat of St. Alban's, instead 
of succeeding him, as stated by Mat- 
thew Paris. According to Eadmer 
(Vita Oswaldi, in Anglia Sacra, ii. 
201), ZElfric was instituted abbat by 
Oswald, bishop of Worcester and 
archbishop of York. Some place 
this event about the year 969, and 
others in or soon after 978. Leofric 
probably succeeded his brother as 
abbat when the latter became bishop 
of Wilton, and we find the former 
signing in charters as abbat in the 
years 993, 996, 997, 1002, and 1006 
(misdated 990 by Kemble) He 
survived the archbishop (who died 
in 1006), as proved by the charter 
of JEthelred of 1007, referred to 
above, and by the will of the arch- 
bishop, who, after bequeathing to 
St. Alban's various lands and all his 
books, names abbat Leofric as one 
of his executors to dispose of the 


Tesiduary property. This will is 


62), and, more correctly, in Steven- 
son's Chronicon Monasterii de Abing- 
don, ii. 416.  Diceto is cited by 
Wharton (from Abbrev. Chron. col. 
446) as an undoubted authority for 
the succession of Leofric, eleventh 
abbat, immediately after his brother 
ZElfric, the archbishop; but this pas- 
sage really forms no part of Diceto's 
work, but was added by a monk of 
St Alban's soon after the year 1200, 
on the margin of a copy of Diceto 
which belonged to that monastery, 
and is now preserved in the Old 
Royal Library, 13 E. vi. fol. 23. 
There are several other marginal 
additions in the same MS. relating 
to St. Alban's, all of which are in- 
serted in Diceto’s text by Twysden 
(edit. 1652), without comment. 'This 
is only one more proof how utterly 
valueless, in a critical point of view, 
these early editions of our historians 
really are. Matthew Paris must 
have read this MS. of Diceto, for at 
fol. 11 is a note in his handwriting, 
and Wendover also borrowed from 
it the correct succession of the 
abbats, vol. iii, p. 295, ed. Coxe, 
where his text has been altered by 
the editor to make it agree with 
the Greater Chronicle of Matthew 


printed by Hickes (Diss. Epist. p, ! Paris, p. 258, ed. Wats. 


PREFACE. xi 

of monks,! he obtained the loan of many precious volumes, 

which he caused to be copied by chosen scribes. To him 

is due the merit of having established the Scriptoriwm, Scriptori- 
which in aftertimes rendered the abbey of St. Alban so binhed t 
deservedly famous, The books transcribed appear to abbatPaul. 
have been chiefly liturgical,’ required for the service of 

the church ; and we find that the succeeding abbats, 
alternately Norman and English, to the close of the 
twelfth century, contributed many other volumes of a 
similar character. 

One of these, the English abbat Simon (1167-1188), Books 
who was "librorum amator specialis," not only caused psc 
many excellent books to be written, but had them placed by abbat 
in a painted Ambry, or book-press (in Almario picto), mon. 
which was stationed in the church opposite to the tomb 
of Roger the Hermit? He also made an order that in 
future the abbat should always have one special scribe in 
the Scriptoriwm, and, in addition, he employed two or 
three very select copyists continually in his own chamber, 
by whose aid he presented to the church numerous 
* libros pretiosissimos.”* In the time also of abbat John 


! Chron. Saz. i. 358, ed. Thorpe. ' 
? Vite Abbatum, p. 51. 


we are told that his body was buried 
* in arcuato locello qui fit in muro 


3 Ibid. pp. 91-93. Newcome, in 
his History of St. Albans, p. 75, 
says of this Ambry (which he incor- 
rectly terms Almonry), that it was 
* somewhere within the body of the 
church.” The precise locality of 
the tomb of Roger is pointed out in 
the curious tract on the monuments 
in the church, compiled in the time 
of abbat Whethamstede (MS. Harl. 
3775, fol 130), where we read, 
* Prope hostium ecclesi: quod ducit 
ad claustrum, in arca seu fornice 
muri tumbs Rogeri Heremite ;” 
and this agrees with the account 
given in the legend of Roger in MS. 
Cott. Claud. E. IV. fol. 112, where 


ecclesie versus austrum, prope cho- 
rum fratrum dicti loci." 

* One of these volumes, written 
by order of abbat Simon, is pre- 
served among the Royal MSS. in 
the British Museum, marked 13 D. 
iv. It isa large folio, containing a 
copy of the Polycraticon and other 
works of John of Salisbury, finely 
written, with large initial letters in 
gold and colours, very artistic in 
execution, and affording a favourable 
specimen of English illumination of 
the period. On the fly-leaf is a note 
stating the volume to have been made 
by direction of abbat Simon, and 
subsequently sold [by abbat Richard 


i ° 


caused to 
be tran- 
scribed by 
. Rei 
mund. 


No histori- 
cal writers 


at St. Al- 
ban's till 
tbe thir- 
teenth 


century. 


ee 


xi PREFACE. 


de Cella (1195-1214, the prior Reimund caused some 
noble and useful books to be transcribed, among which 
is particularly mentioned a “liber elegantissimus,” con- 
taining the Historia Scholastica cum Allegoriis of 
Peter Comestor, which was subsequently deposited in the 
Almariolum by abbat William of Trumpington.! 

But although the library of the monastery was thus 
gradually increased? we meet with no indication up to 
this date of any work having been undertaken of a 
strictly historical character. Many other monastic houses, 
and some not equal in rank to that of St. Alban, had 
produced writers during the twelfth century, who had 
acquired distinction as historians, but of what has been 
called “The Historical School of St. Alban’s,” there is no 
irace whatever until we come to the reign of king John? 
And here it can hardly fail to have been observed, in 
reviewing the works of the earlier chroniclers, how many 


de Wallingford] to Richard de Bury, ? Among the manuscripts still in 
bishop of Durham, and purchased | existence which were transcribed at 
back in 1345 from his executors by | St. Alban’s before the year 1200 
abbat Michael de Mentmore. Some | may be noticed Eusebius, Ecclesias- 
indignant remarks on this sale of | (ica Historia, of the eleventh century 
books of the monastery to Richard : MS. Reg. 13 B. v.),and Josephus, De 
de Bury may be seen in Walsing- | Antiquitatibus Judaeorum (13 D. vi, 
ham's continuation of the Vite | vii), Cassiodorus, Historia (13 C. 
Abbatum, in MS. Cott. Claud. E. | xiv.), Beda, De Temporibus et Chron- 
IV. fol. 203 6. icon (12 F. ii), Diceto, Abbrevia- 

1 Vite Abbatum, pp. 168, 127. | tiones Chronicorum et Ymagines (13 
This specially commended volume is | E. vi.), and Joh. Sarisberiensis Poly- 
preserved also among the MSS. of | craticon and other works (13 D. 
the Royal Library, 4 D. vii, and, | iv.), all of the twelfth century. 
besides the work of Comestor, con- | ? According to Pits, De Illustri- 
tains, in the handwriting of Mat- | bus Anglie Scriptoribus, 1619, p. 
thew Paris, the T'estamenta duodecim | 845, Walter, precentor of St. Alban’s» 
Patriarcharum, translated from the | wrote, about the year 1180, *quz- 
Greek by Robert Grosseteste, bishop | dam Anglicarum rerum Chroni -1,” 
of Lincoln, and some other tracts, | but no proof is given of this st te- 
one of which, Qualiter probata | ment, which is repeated by Tanner, 
Virginitas Beate Marie, was re- | p. 352. A work of a totally diffe- 
ceived by Paris from the bishop | rent character is assigned to him by 
himself. Bale, cent. x. p. 40. 


PREFACE. xiii 

of them terminate their annals shortly before the year 

1200, thus leaving the field open, as it were, for a new 
succession of writers, who should continue to record and 
perpetuate public events onwards from the commence- 

ment of the thirteenth century. There is an unfounded Unfounded 
tradition, indeed, which represents the early English tradition 
sovereigns as having been accustomed to employ a rey histo- 
special chronographer in the monasteries of royal foun- at St. Al- 
dation, for the express purpose of recording the acts of ben's 
their reigns, and St. Alban’s is instanced as one of the 

places thus distinguished. But this statement rests on 

no credible or even ancient authority, and there can 

be little doubt that the annalist of a monastery was 

usually nominated by his abbat, and in no case received 

either a royal appointment or stipend. At St. Alban’s 

it appears certain that Roger of Wendover may claim the Roger of 
merit of having first commenced the great work which Wendover. 
was subsequently referred to as the Chronica Magna, 


! The earliest source of this tradi- 
tion seems to be a passage in Wal- 
tor Bower's continuation of For- 
dun's Scotichronicon, lib. xvi. c. 39 
(ed. Goodall, ii. 513), written about 
1440, and quoted, as worthy of 
credit, by archbishop Parker in the 
preface to his edition of Matthew 
Paris, in 1571. The same tradition 
is mentioned by Bale in his Com- 
ments on Leland’s * Laboryouse 
Journey," 1549, where he writes, 
* Thomas Gascoigne reporteth in hys 
boke of the Floudes of Babylon, 
that the kynges here in Englande 
were wonte to holde a great nombre 
-of good writers within the monas- 
teryes of their foundacyons, to non 
other ende but only to coppie out 
the memorable workes of olde 
writers, specyally of the hystoryanes 
and chronyclers, that they myghte 


in their lybraryes perpetually re- 
mayne, appoyntynge them great 
stypendes.” Gascoigne was born in 
1403, became chancellor of Oxford 
in 1444, and died in 1457. No copy 
of his Septem Flumina Babylonia is 
now known to exist, but his Dictio- 
narium Theologicum, a compilation of 
much interest, is still preserved in 
Lincoln College Library. Bale re- 
peats this story in his bibliographical 
work, ed. 1559, under the article 
Rishanger, but there quotes Ponticus 
Virunius as his authority, which is 
duly repeated by Parker. This com- 
piler from Geoffrey of Monmouth 
died in 1520, and I can find no such 
passage in his printed work. Pits, 
as usual, pp. 308, 403, copies and 
tampers with the information he 
finds in Bale. 


b 


xiv PREFACE. 


or Chronica, Majora Sancti Albani. At what period he 
began to compile his Chronicle (which, under the title of 
Flores Historiarum, commenced with the Creation, and 
was brought down to the year 1235) it is not possible to 
fix with certainty. We know that he was a monk (Bale 
says precentor) of the monastery, and, in the reign of king 
John, became prior of the cell of Bealvoir, in Leicester- 
shire, from which having been removed by abbat Trump- 
ington, about the year 1219, he appears to have returned 
to St. Alban's? where he ended his days not long after the 
completion of his work, namely, in May 1236.5 In con- 
sequence, however, of his Chronicle having subsequently 
been augmented and continued by Matthew Paris, his 
name fell into obscurity, and, indeed, narrowly escaped 
oblivion. He was not known to Boston of Bury in the 


1 Had we not sufficient evidence 
of this from existing MSS., the pre- 
cise testimony of Walsingham, the 
latest continuator of the St. Alban’s 
Chronicles, would suffice to prove 
the fact. Ina notice of the monks 
of that abbey who were distinguished 
for piety and industry, after having 
mentioned the holy hermits Roger 
and Sigar (who lived in the twelfth 
century), he proceeds thus: * Con- 
sequenter in nostro monasterio 
floruit Rogerus de Wendovere, noster 
monachus, cui pene debent totius 
regni cronographi quicquid habent. 
Nam plane et perlucide ab initio 
mundi per annorum distinctionem 
digessit Cronica sua, usque ad tem- 
pora regis Henrici a conquestu Se- 
cundi [a mistake for Terti.]" MS. 
Cott. Claud. E. IV. fol. 332 b. 

2 He certainly was there in 1228, 
when he heard from the Armenian 
archbishop who visited St. Alban's 
the legend of Joseph Cartaphila, the 
Wandering Jew. See ed. Coxe, vol. 
iv. p. 176. A curious drawing of 


_ -——— ———— o 


Cartaphila by Matthew Paris is in 
MS. C. C. C. C., No. xvi. fol. 70 5. 

3 This date is taken from the lists 
of monks deceased at St. Alban's, 
written by the hands of Matthew 
Paris and John of Wallingford, the 
first extending from the year 1216 
to 1253 (MS. Cott. Nero D. I. fol. 
166), the other from 1232 to 1259 
(MS. Cott. Jul. D. VIL fol. 1125). 
In both of these lists the entry is the 
same, “ii, non. Maii Rogerus de 
W endovre sacerdos," and the Domi- 
nical letter of the year is E. bisser- 
tile, which can only apply to 1236. 
With the first of these lists before 
him, it is surprising how Wats 
should have falsified the date to 1237 
(Pref. to Matth. Paris, ed. 1640); and 
this error has not only been copied 
by many recent bibliographers, but 
also by the editor of Wendover and 
his translator Dr. Giles. The writer 
of the introduction to the French 
translation of M. Huillard Breholles 
reads the date falsely 1235. In Tan- 
ner it is correctly given. 


PREFACE. XV 


fifteenth century, nor to Leland a century later, and his 
name, falsely written Wyndore, is first found in Bale’s 
additions to his Scriptorum  Illustriwm, Majoris Bry- 
tani Catalogus, in 1559, and then even, not from a 
knowledge of his work, but on the authority of an old 
monastic catalogue.! 

The silence of Leland, in regard both to Roger of Silence of 
Wendover and Matthew Paris, is marvellous. He cer- Leland in 
tainly paid a visit to St. Alban’s abbey, apparently about Wendover 
the year 1535, for the express purpose of examining the and Faris. 
celebrated library there, which, he tells us, was readily 
shown to him by one of the monks ;? yet in his Collectanea 


he gives the most meagre and. unsatisfactory notice of 


the volumes which came under his observation.’ 


1 “Ex vetere Catalogo," p. 91, 
and “Ex Catalogo Nordovicensi " 
(MS. Selden, 64 B.) See also In- 
trod. to cent. xiv., p. 169.  Arch- 
bishop Parker merely mentions this 
writer by the corrupt name of Roger 
de Windeleshor (which he found in 
& manuscript copy of the pseudo 
Matthew of Westminster, MS. Cott. 
Claud. E. VIII, under the year 1235), 
but the earliest historical references 
to his work appear to be those of 
Stow, in his Survay of London, 1598, 
and Annales, 1615. Pits makestwo 
persons out of one, first as Roger de 
Windover, p. 292, and next as 
Roger de Windeshora, p. 308. Sel- 
den, however, having borrowed Sir 
Robert Cotton's M8. of Wendover 
(Otho B. V .), defined more correctly 
the extent of the Chronicle in his 
Notes on Eadmer, 1623, p. 169. 

2 Tt is remarkable that there is no 
mention of St. Alban's in Leland’s 
Itinerary, as it has come down to 
us, butin his Comment. de Scriptori- 
bus Britannicis, vol. ii. p. 316, he 
writes, “ Annis abhinc plus minus 
decem Verolamium me contuli, mu- 


He 


nicipii veteris Romani ruinas curiose 
inspecturus, quod cum fecissem, di- 
verti ad Fanum Albani, muris col- 
lapse urbis vicinum. Hic me quidem 
monachus eleganter eruditus, cui a 
Regia Curia [Kingsbury] nomen, 
vir antiquitatis omnis studiosissimus, 
thesauros pergamenicos monasteri 
ingentis officiosissimus mihiostendit ;" 
and again, vol i. p. 166, * Agebam 
dies aliquot apud Fanum Albani, ut 
aliquid antiquitatis  Britannice e 
thesauris bibliothece, que ibidem 
celebris est, eruerem." 

3 Vol. iv. p. 163. He only no- 
tices nine authors, all on medical or 
theological subjects, and then gives 
some brief extracts * Ex libro de 
Gestis Offm regis," and “Ex libro 
de Gestis Abbatum S. Albani, quem 
scripsit Matth. Parisiensis." The 
copy he used contained the continua- 
tion of the Lives of the Abbats by a 
later writer, and was probably the 
volume now preserved among the 
Cottonian MSS., Claud. E. IV. He 
also notices tbe life of St. Alban 
by Ralph of Dunstable. 


b 2 


xvi PREFACE. 

informs us, it is true, that a fine copy of the History of 
Matthew Paris had been stolen from the library,’ but 
not a word is added to lead us to suppose he knew its 
extent, or whether it comprised his greater or lesser work. 
This absence of accurate information would lead us to in- 
fer that no copy of either was at that time in the library, 
for otherwise Leland could hardly have failed to notice 
them; yet such a conclusion may be unsafe, seeing that 
he maintains the same silence respecting the writings 
both of Rishanger and Walsingham,*? which were proba- 
bly in the abbey library when he visited it. Leland 
undoubtedly discovered elsewhere (but he does not state 
where) a copy of the larger work of Matthew Paris, 
comprising the text of Wendover, and continued to the 
year 1253, for in another part of his Collectanea he has 
extracts from it? and there is good reason to believe 
that it was the identical manuscript now preserved in 


1 * Matthei Parisiensis, monachi 
S. Albani, pulcherrima Historia 
furto sublata." Ibid. p. 163. This 
could scarcely have been the MS. now 
in the Old Royal Collection, 14 C. 
vii, from which our text is printed, for 
this volume had left the abbey library 
long before. (See postea, p. xxxix.) 
Among the MSS. of Bale, of which 
he gives a list in 1559, p. 167, ap- 
pear, “Registra —bibliothecarum 
Divi Albani, Ramesige, Glastonisz, 
Nordovici et Dominicorum Londini," 
but I cannot trace what became of 
those volumes. 

* Of Rishanger Leland was wholly 
ignorant, and all he knew of Wal- 
singham (as heingenuously confesses 
in his Commentarii, vol. ii. p. 360) 
was derived from an incidental men- 
tion of his * Chronica Majora," in a 
chronicle written by a monk of St. 
Aban's, from 1259 to 1399, which 
he found in the priory of Tynemouth 


M — —— €—— —À A — € —— € — o - 


(itself a cell of St. Alban's), and 


from which, in his Collectanea, vol. 
lii. p. 403, he gives extracts. This 
Tynemouth manuscript now forms a 
portion of the Cottonian MS. Faus- 
tina B. IX. 

3 Vol ii. pp. 335-341. “Ex 
Annalibus Matthei Parisiensis, mo- 
nachi S. Albani," from 1189 to 1253 
inclusive; after which he notes, 
* Explicit Chronicon Matthei Pari- 
siensis in anno D. 1253, qui fuit 
xxxvii annus regni regis Henrici 
3." Under the year 1191 (but 
which really belongs to 1195) isa 
notice of the “ Apologus ” of Vitalis 
the Venetian noble, which is one of 
the autograph additions of Matthew 
Paris to the text of Wendover in the 
Sidney MS. in C. C. C. C, No. xvi 
He refers also particularly to this 
MS. of Paris in his Commentarii, ii. 
266, in the account there given of 
John of Basingstoke. 


PREFACE. 


Corpus College Library, Cambridge. 


xvil 


Had Leland, in- 


deed, met with so important a work at St. Alban's, we 
may reasonably suppose he would at once have trans- 
ferred it to the Royal Library. He seems to have 
possessed the authority to do so under the commission 
granted to him in 1533 by Henry VIIL ;' and, if not on 
this occasion, he certainly exercised this power at other 
times, as he did notably at Rochester, St. Augustine's 


Canterbury, St. Edmund's Bury, and many other places? 

The general dispersion of the monastic libraries which Dispersion 
took place not long afterwards, and the destruction of of the me 
considerable portions of them, have been often and libraries. 
loudly lamented, but by no one more than by John 
Bale, who himself witnessed the spoliation, and whose 
exertions to stay its progress intitle him to the especial Exertions 


thanks of all who are interested in our historical litera- or tees 


1 This commission is not now to 
be found, but we learn from Leland 
himself (in * The Laboryouse Jour- 
ney,” addressed to king Henry VIII. 
in 1546) that its object was to enable 
him *to peruse and dylygentlye to 
searche all the libraryes of monas- 
teryes and collegies of thys your 
noble realme.” He adds that he had 
* conserved many good authors, of 
the whiche parte remayne in the 
most magnificent libraryes of your 
royall palaces, part also. remayne in 
my custodye.”’ 

? In the Old Royal Collection of 
manuscripts in the British Museum 
presented by George II. in 1757, 
there are above 270 volumes, bearing 
internal evidence of the locality from 
which they were taken, and, no 
doubt, most, if not all, of these were 
acquired by Leland.  Fifty-seven 
monasteries and five colleges at Ox- 
ford furnished these * spolia opima," 
and among them are 78 volumes 


from Rochester, 27 from St. Alban's, 
15 from St. Augustine's Canter. 
bury, and the same number from St. 
Edmund's Bury, 13 from St. Mary's 
Reading, 10 from St. Mary's Wor- 
cester, and nine from St. Mary's 
Merton. Ramsey only supplied four, 
St. Peter's Westminster, two, and 
Battle Abbey only one. The col- 
leges at Oxford produced five. Arch- 
bishop Parker does not seem to 
have been aware of Leland's services 
in this respect, or else undervalued 


i them, since, in lamenting the destruc- 


tion of historical monuments (Pre- 
face to De Antiq. Brit. Ecclesia, 
1572), he complains that those per- 
sons who were sent by Henry VIII. 
to select ancient manuscripts from 
the monastic houses had only exa- 
mined them “leviter et perfunc- 
torie.’ He adds that many had 
afterwards been rescued from the 
shops of the apothecaries and cooks! 


Evi PREFACE. 


ture. His industry and energy seem never to have 
flagged, and although much indebted to Leland for the 
groundwork of his bibliographical collections, yet these 
were enlarged and improved by his own extensive re- 
searches! He was the first, also, to point out the value 
of the early English historians, and to urge, in the most 
strenuous language, their publication. His words are so 
remarkable, and breathe so strongly the spirit which, in 
more recent times, has awakened a taste for historical in- 
quiry, and contributed to produce, as the result, the suc- 
cessive editions of our early historians, and the present 
series of writers issued under the authority of the Master 
of the Rolls, that I am tempted to quote the passage at 
length. He says, * Let one noble man bring fourth one 
noble author, and an other emprinte an other, to the con- 
servacion of Englandes antiquities. In lyke case lete one 
ryche merchaunte brynge one worthye worke of an aun- 


1 The result of a portion of Bale’s 
labours is preserved in a valuable 
volume in his handwriting among 
Selden’s MSS. in the Bodleian Li- 
brary, No. 64 B. This volume 
contains his collections for the en- 
largement of the first edition of his 
bibliographical work, made between 
the years 1549 (when he returned 
from Germany) and 1552. From 
this MS. Wats printed the notes on 
Matthew Paris, among the “ Protes- 
tantium Testimonia.” Bale speaks 
of these collections in his Comments 
on Leland, 1549, where, after men- 
tioning the first edition of his work 
in five books, he says, “ Sence I re- 
turned agayne thereunto [that is to 
say, to England], by the serche of 
dyverse most ruynouslye spoyled, 
broaken up, and dyspersed lybraryes, 
I have collected by no small labour 
and dylygence so much as wyll 
make so many bokes more.” And 


again, in reference to the destruction | 


of manuscripts, he writes, “ Among 
the stacyoners and bokebynders 
I found many notable antiquities, 
of whom I wrote out the tytles, 
tymes, and begynnynges,” and adds, 
* Yf the byshop of Homes Lawes, 
Decretals, Extravagantes, Elemen- 
tines, and other suche dregges of the 
Devyll, yea, yf Heytesburyes So- 
phismes, Porphyryes Universals, 
Aristotles olde Logyckes, and 
Dunses Dyvynyte, wyth such other 
lowsy legerdemaynes" had been 
used as coverings for books brought 
from abroad, it would not matter, 
* But to put our auncient Chronicles, 
our noble Hystoryes, our learned 
Commentaries and Homelyes upon 
the Scriptures, to so homely an 
office of subjeccyon and utter con- 
tempte, we have both greatly dis- 
honoured our nacyon, and also 
shewed our selves very wycked to 
our posteryte." 


PREFACE. xix 


cyent writer to lyght, and an other put fourth an other. 
Besides the Bryttyshe authors, whome I oft named afore, 
lete one bryng fourth Bedas de Gestis Anglorum, an 
other Willyam of Malmesbery de Gestis Pontificum et 
Regwm. Lete an other brynge fourth Simeon of Durham, 
wyth Rycharde and Johan of Hangustalde, an other 
Aldrede and Wyllyam of Rieuall, wyth Marianus the 
Scott. An other Giraldus Cambrensis, an other Henry 
of Huntyngdon, an other Alphred of Beverley, an other 
Florence of Worcestre, and an other Walter of Exwcestre, 
An other Roger Hoveden, an other MATHEW PARYS, an 
other John Bever, an other Radulphus Niger, an other 
Radulphus de Diceto, an other William Newburg of 
Bridlington, an other John of Oxforde. An other Scala 
Temporum, an other Flores Historiarum, Asserius, 
Osbernus, Gervasius, Stephanides, and Ricardus Divi- 
siensia of Wynchestre, wyth a wonderfull nombre 
besydes.” ? 

It seems far from improbable that we owe to these Historical 
noble sentiments of, Bale the subsequent publication of "^e ublished 
the historians put forth by the care of archbishop Parker. by arch- 
This learned prelate was a friend of the ex-bishop of panop 
Ossory, and himself a “great collector of ancient 
writings," many of which he obtained from the scattered 
remains of the monastic libraries by the aid of active 
agents? He had, indeed, after the death of Bale in 
1563, contemplated the acquisition of the manuscripts 
of that indefatigable scholar, and wrote to secretary 
Cecil, that “he was promised to have them for money,” 
but he does not appear to have succeeded in this 
design.® 

Assisted by the labour of his secretary Joscelin, and Flores His- 


toriarum 


influenced, doubtless, by the praise bestowed by Bale, i.q to 





1“ The Laboryouse Journey," &c. | p. xi. vol. il. pp. 522, 528 ; Wharton, 


in the * Conclusyon." Pref. in Angl. Sacr. i. xviii. 
3 The letter is dated 20 Nov. 


? Btrype's Life of Parker, Pref. | 1563 (MS. Lansd. 6, art. 81.) 


“ Matthew 
. of West- 
minster." 


Taken to 
be a com- 
pilation of 
the 14th 
century. 


xx PREFACE. 


on “Matthew of Westminster, ! the archbishop first 
selected for the press the Flores Historiarum, ascribed 
to that hitherto mysterious writer; but although he 
brought abundance of zeal to the task, he was sadly 
deficient in critical ability, and in the knowledge ac- 
quired only by the careful collation of manuscripts. This, 
his first choice of an historical work, was published in 
1567, and was rather unfortunate, for the manuscript 
made use of was afterwards found to be incomplete as 
compared with others, which occasioned a new edition 
to be issued in 1570, much enlarged, but with many 
interpolations from various copies? In Parker's time, 
and indeed down to the present day, this work has 
been taken to be a compilation made by a writer of 
the fourteenth century, named “Matthew of West- 


| Scriptores, p. 472, ed. 1557. 

2 The archbishop gives us no in- 
formation whence he procured the 
copies used by him in these editions, 
and it is only after a long course of 
persevering research that I am ena- 
bled with some confidence to state as 
follows :—1. The edition of 1567 
was printed wholly (with the excep- 
tion of the last year, 1307) from a 
MS. now preserved in Eton College, 
which was written at Merton abbey; 
2. The edition of 1570 is founded 
on the former, but enlarged from a 
manuscript now in the Bodleian 
library, Laud. 572 (no doubt, the 
* vetustissimum exemplar” men- 
tioned by Parker in his Preface), 
and from the Cottonian MS. Claudius 
E. VIIL, written for Henry Spencer, 
bishop of Norwich, before the year 
1406. In all three of these MSS., 
particularly the first, are marginal 
notes in Parker's handwriting, and 
from one of these notes we learn that 
he had the Eton MS. in his hands in 
1562. Besides the above MSS. repre- 
sented in the edition of 1570, Par- 





ker has occasionally borrowed from 
the Rochester copy of the work 
(MS, Cott. Nero D. IL), and taken 
many other passages from various 
sources. His edition, in truth, is a 
mere piece of patchwork, and exhi- 
bits an utter disregard of the ordi- 
nary rules to be observed in publish- 
ing an historical work. Joscelin, 
in his List of Historians printed by 
Hearne (Avesbury, p. 292), mentions 
the Eton MS., as also two other 
copies in the hands of the archbishop: 
probably the Tenison MS. (now be- 
longing to Sir Tho. Phillipps), and 
the Laud MS. 572. A copy seems 
also to have been borrowed by him 
from Stow, as stated in the Annales, 
ed. 1615, p. 679; and in the list of 
Stow’s books taken by order of the 
bishop of London in Feb. 156§ (MS. 
Lansd. 11. fol. 7), we find “ Flores 
Historiarum, in parchement, wrytten 
hand." Ihave been unable to satisfy 
myself that Stow's copy was the 
same with MS. Cott. Claud. E. VIII, 
although it is by no means impro- 
bable. 


PREFACE. xxi 


minster,''! (surnamed by Bale and his followers Flori- 
legus from the title of the work) who, commencing at 
the Creation, had constructed & series of annals to the 
year 1307, but of whom nothing more was known? It 
was pointed out by Parker, and afterwards by several 
bibliographers, that the part previous to the conquest 
had been borrowed almost verbally from the larger 
Chronicle of Matthew Paris (itself based on Wendover), 
and that onwards to the year 1259, the same authority 
had been closely followed, but much abridged and trans- 
posed, with some occasional additions? Further than 
this no historical criticism has been exercised on the 
work,* yet the evidence supplied by several passages of 
mere local interest after the above date would clearly 





1 The only copy of the Flores 
Historiarum hitherto known to con- 
tain the name of Matthew of West- 
minster as the author is the Norwich 
MS. already mentioned (MS. Cott. 
Claud. E. VIII.), as first pointed out 
by Joscelin in his Historical Collec- 
tions, MS. Cott. Vitell. E. XIV. anno 
1252. But] have discovered among 
the Fairfax MSS. in the Bodleian 
Library, No. 20, an earlier copy 
of the work (ending imperfect in 
A.D. 635), written at Norwich be- 
fore the year 1344, in the time of 
prior Claxton. The title of the 
work stands thus : * Incipit Prologus 
in librum qui Flores Historiarum in- 
titulatur, secundum Matheum mona- 
chum Westmonasterii." The words 
in italics have been added by a later 
hand, and I cannot doubt that from 
this MS. was taken the similar 
heading in the Cotton copy. That 
the two MSS. had a close connexion 
is proved by the list of Norwich 
priors, which in both is brought 
down only to 1344. It was, appa- 
rently, from this source that Bale 
derived the information respecting 


Matthew of Westminster, entered 
in his Collections in MS. Selden 
64 B. fol. 130, where he quotes 
his authority, “ Ex Bibliotheca et 
Catalogo Nordovicensi.” 

? Hardy, Introd. to Mon. Hist. 
Brit., p. 7. 

3 Preface to edit. 1570, Wharton, 
Angl. Sacr. Pref. i. xxxi.; Fabri- 
cius, Bibl. Med. Lat. iii. 55; Oudin, 
Comm. de Scriptt. Eccles. iii. 700, 
707 ; Nicolson, Engl. Hist. Libr. 
p. 54, ed. 1776; Tanner, Bibl. Brit. 
p. 578. 

* In an able article in the Quar- 
terly Review, No. xxxiv., published © 
in 1826, Mr. (afterwards Sir Francis) 
Palgrave pointed out the problema- 
tical existence of * Matthew of West- 
minster.” He calls him “a phantom, 
who never existed," but errs greatly 
in supposing the compiler of the 


- work attributed to him to have lived 


anterior to Florence of Worcester 
and Malmesbury. Yet, in spite of 
this warning, my late talented friend 
Mr. Henry Buckle was so deceived 
by the general tone of confidence 
manifested in quoting this writer, 


xxi PREFACE. 


point out the author or compiler as an inmate of St. 
Alban’s abbey, and a closer examination of the text soon 
led me to the conclusion that the entire work to the 
year 1265 must have been written in that monastery. 
This conclusion has been unexpectedly confirmed by 
Discovery the important discovery (made by myself) of the origi- 
of the ori- 
ginal copy al copy of the work, which is at present preserved 
ofthework in the Chetham library at Manchester, No. 6,712, and 
Chetham which, by the liberality of the Feoffees of that insti- 
Library. tution, I have had an opportunity of carefully examin- 
ing. This manuscript establishes beyond all doubt 
that the largest portion of the Flores Historiarwm, 
attributed to the pseudo “ Matthew of Westminster,” 
was written at St. Alban’s, under the eye and by direc- 
Itproves tion of Matthew Paris, as an abridgment of his Greater 
tobean Chronicle, and the text from the close of the year 1241 


abridgment . e . » 

by Mat- to about two-thirds of 1249 is im his own handwriting. 

thew Faris He had evidently intended to conclude the work here, 

Greater as appears by the two lines of verse at the close,' and 
nicie 


that, in his * History of Civiliza- 
tion in England," vol i p. 290, 
ed. 1861, he characterizes him 
as “after Froissart, the most cele- 
brated historian of the fourteenth 
century !” Of the three legendary 
stories quoted by Mr. Buckle from 
the Flores Historiarum as speci- 
mens of monkish history, it may be 
remarked, that two of them (under 
A.D. 31 and 60) areinterpolations of 
the text, and the third does not occur 
in any copy of the work, but is foisted 
in by Parker from one of the addi- 
tions of Matthew Paris to Wendover, 
under A.D. 798. 

1 « Cernis completas hic nostro 


of these lines in the printed text, 
occurring as they do in the course 
of the year. The portion of this 
manuscript written at St. Alban’s 
is very carefully executed, and 
ornamented with some interesting 
miniatures of the coronations of 
several of the sovereigns. It com- 
mences with the usual title and 
prologue, and affords with certainty 
the means of detecting the inter- 
polations in later copies. Several 
handwritings appear in it. The 
first proceeds only as far as “De 
Juda Machabeo " (ed. 1570, lib. i. 
p. 63); but the second goes on to 
1241, where Matthew Paris himself 


tempore metas, commences. The latter part of 
Si plus forte petas, tibi postea | 1249 and part of 1250 is by a 
nunciet stas." fourth hand, and a fifth carries the 


ed. 1570, lib. ii. p. 238. This will 
account for the strange appearance 


work on to 1265. 


PREFACE. xxiii 


the manuscript seems to have been left in this state 

until after his death in 1259. It was then continued Continued 
on the same plan by another hand, abridging the pio. by 
larger work! of Matthew Paris up to the date last another 
mentioned, and carrying it on by a contemporary and =~ 
valuable narrative of events to the issue of the battle 

of Evesham in 1265.2 Here it would seem that the 


manuscript ceased to be written at St. Alban’s, and 





1 Jt is remarkable that at the end 
of 1250, a passage is taken verbatim 
not from the Greater Chronicle, 
but from the Abdreviatio Chroni- 
corum of Matthew Paris, the auto- 
graph copy of which is presented in 
the Cottonian Collection of MSS. 
Claud. D. VI. 

2 This Continuation from 1259 
is written in close imitation of the 
style of composition of Matthew 
Paris, so much so, that we find illus- 
trative documentsreferred to as being 
inthe Liber Additamentorum. Thus, 
in reference to some papal and epi- 
scopal letters (ed. 1570, lib. ii. p. 
287), the writer says, ‘‘qui videre 
juraverit, in Libro Additamentorum 
ad hoc signum invenire prevalebit.” 
This passage is marked vacat in the 
manuscript, and it is omitted in 
every other copy but one (MS. 
Cott. Claud. E. VIIL, from which 
Parker took the passage), but the 
documents themselves are added on 
to the original Liber Additamentorum 
of Matthew Paris (MS. Cott. Nero 
D. I. fol. 136 5), with the signum 
annexed. Again, in the same year, 
(p. 289), concerning the Provisions 
made by the barons in parliament, 
the writer adds, ** Quos Gallice con- 
scriptos per eosdem barones duzimus 
alibi scripturis commendare." These 
Provisions in French are also entered 
in the Liber Additamentorum, fol. 
204 b, In both these instances the 


documents are written by the hand 
of the fellow-monk and friend of 
Matthew Paris, who assisted him 
in writing and correcting the latter 
pages of his works. "This associate 
of Paris tells us expressly in a 
colophon to the year 1259, (MS. 
Reg. 14 C. vii. fol. 218 5) '*Scien- 
dum est, quod hucusque perscripsit 
venerabilis vir frater Matheus Pa- 
risiensis . . . . . Quod tamen amodo 
appositum est et prosecutum, cui- 
dam alteri fratri sit ascribendum, 
qui tanti predecessoris opera pre- 
sumens aggredi...... cum non 
sit dignus ejusdem corrigiam sol- 
vere calciamenti, pagine non meruit 
nomine tenus annotari.” This colo- 
phon cannot possibly refer, as Mr. 
Riley supposes (Will Rishanger 
Chronica, Introd. p. xxi) to the 
Continuation annexed in the same 
volume, (written in a late hand of 
the fourteenth century, and which, 
on the mere conjecture of Bale, has 
been assigned to Rishanger), but 
to the contemporary Continuation 
of Paris, which we have here pre- 
served in the so-called * Matthew 
of Westminster." In addition to 
the above references under 19259, 
we have in the following year a 
commission mentioned (p. 291) as 
“alibi inter Brevia," and we ac- 
cordingly find it in the Liber Addit., 
fol. 139 6. In regard to this Con- 
tinuation, it is important also to 


xxiv PREFACE. 
it passed subsequently into the library of the monas- 
tery of St. Peter at Westminster! At what precise 
date this transfer took place is not recorded, but there is 
abundant proof of the fact in the volume itself? and also 
that the work was carried on by some monks of West- 
minster from 1265 to 1325 From the evidence collected 
in an examination of nearly all the extant manuscripts 
of the work,* it would appear certain that the author 
of the first Continuation after the manuscript left St. 





remark, that in 1261 the narrative, | 


from p. 304 to p. 309 of edit. 1570, 
is (with some omissions) copied 
verbally in the Liber Chronicorum 
(composed in or after 1302) at St. 
Alban's, and inserted among the 
writings of Rishanger in MS. Cott. 
Claud. D. VI. fols. 115-118 ; and 
that in the years 1263 and 1264 
there are entire pages of the text, 
pp. 314-329, transcribed word for 
word into the Chronicles of Rishan- 
ger, edited by Mr. Halliwell for 
the Camden Society, pp. 10-17, 21, 
25—34. 

! [t is not unlikely that the 
manuscript may have been specially 
prepared by Matthew Paris for the 
use of the monks of Westminster, 
which would account for the inser- 
tion of some passages relating to that 
monastery, not found in his larger 
work, under the years 1049, 1118, 
1246, 1249 ; but this design seems 
to have been laid aside after his 
death, since in the years 1250-1258 
local matters about Westminster 
are omitted by the continuator, 
although inserted in the Greater 
Chronicle of Paris. In the Cot- 
tonian MS. Vitell. A. XX. we have 
another abridgment of the larger 
work, from 1066 to 1245 inclusive, 
made by direction of Matthew Paris 
(who writes the commencement of 


lege, the Very Rev. the Dean of 
it himself’) for the use of the cell 
of Tynemouth (dependent on St. 
Alban’s), and intitled “Cronica 
excerpta e Magnis Cronicis Sancti 
Albani.” (See postea, p. li. n.) 

3 On many of the margins are 
written * Liber ecclesig beati Petri 
Westmonasterii," or * Liber West- 
monasterii," in a hand of the 14th 
century, and there are numerous 
marginal and textual notes refer- 
ring to the monastery. Nothing is 
known of the subsequent history of 
the manuscript, except that it was 
given in 1657 to the Chetham 
library by Nicholas Higginbotome 
of Stockport, gentleman. 

3 There are many handwritings 
in this portion of the manuscript, 
the most regular of which occurs 
from 1267 to 1274, carried on by 
others from 1275 to 1278, from 
1278 to 1284, from 1285 to 1293, 
and from 1293 to 1298. A later 
hand of the 14th century supplies 
the years 1298-1302. Then follows 
a good firm hand from 1303 to 1325 
inclusive, after which the later hand 
of the 14th century adds the remain- 
der of the year and part of 1326, 
with which the volume concludes. 

* I gladly take an opportunity 
here of expressing my obligations to 
the Bev. the Provost of Eton Col- 


PREFACE. XXV 
Alban's was John Bevere, otherwise named John of John Be- 


London, whose separate Chronicle is noticed by Le- > als 


Westminster, the Feoffees and libra- 
rian of the Chetham Library, Man- 
chester, the Rev. H. O. Coxe, Bod* 
ley’s librarian, W. Aldis Wright, 
Esq. librarian of Trinity College, 
Cambridge, and the Rev. J. O. Ry- 
der, librarian of All Souls College, 
Oxford, for the great facilities af- 
forded me of consulting various 
manuscript copies of ‘ Matthew of 
Westminster " under their charge. 

1 This identity is expressly as- 
serted by Widmore (History of St. 
Peter's, Westminster, 1751, p. 85), 
who had access to the muniments 
of the church, and is confirmed by 
various considerations: —1. In the 
letters patent by which Edward I., 
in Oct. 1303, appointed justices to 
examine the charge against the 
abbat and monks of Westminster 
(imprisoned in the Tower) for 
having plundered the royal trea- 
sury (Monasticon, i. 312), all their 
names are given, and among them 
appears John of London, but no 
John Bevere, although the latter 
was then living, as proved by his 
Chronicle. In the Infirmary Rolls 
of the abbey John of London occurs 
in 1294 and 1298, and also in 
1310-11, at which time he was 
dangerously ill for many weeks, 
and eventually died. 2. Tanner is 
mistaken in supposing him to be 
a monk of St. Augustine's Can- 
terbury, as is Black, in locating 
him in Christ Church (Cat. of 
Arundel MSS. in Coll. of Arms, 
No. xx.). The name written in the 
Bodleian MS., Mus. 48, referred 
to by the former, does not apply to 
the Chronicler, but to another John 


of London, the friend of Roger 
Bacon ; and with regard to the MS. 
in the College of Arms, only the 
first portion seems to have been 
written at Christ Church Canter- 
bury, but at all events the chronicle 
from the conquest is an abridged 
compilation, the text of which agrees 
with Bevere from 1281 to 1306. 
3. Tanner is again in error in saying 
that John of London wrote his 
Chronicle at the request of Queen 
Margaret. It is not the Chronicle, 
but the tract intitled “ Commendatio 
lamentabilis,” on the death of Ed- 
ward I., that is addressed by him to 
the queen, and which is annexed to 
the Chronicle after the year 1306 in 
the MS. of the College of Armas, as 
also in the copies of “ Matthew of 
Westminster," MS. Cott. Nero D. 
IL, Laud MS. 572, and Hatton MS. 
53. This tract evidently proves 
the connexion of John of London 
with the chronicle of John Bevere, 
and this appears further in a refer- 
ence made in the year 1303 to a 
narrative in defence of the im- 
prisoned Westminster monks, “‘se- 
cundum Johannem," which corre- 
sponds with the title of the * Com- 
mendatio lamentabilis " in the Cot- 
ton MS., which is also said to be 
*! secundum Johannem," and de Lon- 
donia is supplied by & coeval hand. 
The above reference is found in tlie 
Chetham manuscript, and in ten 
other copies, and its absence in the 
Bevere Chronicle (MS. Harl. 641) 
is easily accounted for, as being a 
local matter of no interest to the 
Canterbury scribe of that MS. 


London, 
author of 
the first 
Continua- 
tion. 


The Eton 
MS. of 

* Matthew 
of West- 
minster " 
copies Be- 
vere's text. 


xxvi PREFACE. 

land,’ Bale, and Tanner. This separate Chronicle com- 
mences with Brut, and from the year 1066 incorporates 
the text of the St. Alban's (now Chetham) manuscript, but 
with some additions and omissions, the most striking of 
which appear in the great abridgment of the years from 
1244 to 1264 inclusive, and the enlargement of 1265 
by the insertion of a resumé of the events from 1258, 
which led to the conflicts of Lewes and Evesham. The 
work is then continued by Bevere to 1306 inclusive. In 
the Eton manuscript of * Matthew of Westminster " this 
Chronicle of Bevere has been implicitly followed,? and the 
text so constituted has been met with in & few other 
copies, which form a class apart from the majority? But 
in the original copy of the Flores Historiarum, after it 
came to Westminster, a different plan was necessarily 
pursued. The annals from 1244 to 1265 were left 
untouched, and the continuation (taken up after the 
battle of Evesham), although substantially the same with 
Bevere's Chronicle, has additions to it in 1274 and 1292, 


— — — M —— —— . 


1 Excerpts are given from it in 
the Collectanea, i. 279—283, from 
1092 to 1244, which exactly agree 
with.the text of MS. Harl. 641. 
This is the only complete copy of the 
Chronicle [have met with, and has the 
following title written by a coeval 
hand inside the cover, ** Cronica de 
edicione domini Johannis dicti Be- 
vere, monachi Westmonasterii.” It 
was written at St. Augustine's 
Canterbury, in the time of abbot 
Thomas de Fyndone, who died in 
1309. Someliberties have evidently 
been taken by the Canterbury scribe 
(as usual in such cases) of omitting 
a few local entries relating to West- 
minster, and inserting others (as at 
the end of 1284). See also Joscelin's 
notice of Bevere, (ap. Hearne) p. 288. 


* The Harleian MS. 641, would 
seem to have been the one actually 
copied, as otherwise it is difficult to 
account for the error in 1262, in 
making Henry de Sandwich succeed 
to Henry de Wengham as bishop 
of London, instead of Richard 
Talbot. 'This error occurs both in 
Bevere and in the Eton MS., but 
not in the copies which follow the 
Chetham MS. 

3 The only MSS. I have met 
with which have the abridged text 
in 1244-1264 are a copy at All Souls 
College, Oxford, No. 37 (transcribed 
from the Eton MS. by Sir John 
Rochefort, about the year 1406), 
the Tenison MS., and a MS. in the 
Rawlinson Collection, B. No. 377, 
Bodl. Libr. In reprinting the Flores 


PREFACE. xxvli 


but on the other hand is much abbreviated in 1291, 
and also from 1298 to the close in 1306.! 

The work thus compiled at various times became Popularity , 
exceedingly popular, partly from the acceptable form in of the 
which so wide a period of time was comprised, (and 
thereby superseding the more diffuse works of Wendover 
and Matthew Paris) but also from its authority as 





Historiarum in 1570, Parker discards 
the text of the Eton MS. in 1244- 
1264, but retains it in 1265, and 
also after 1993, where it is fuller, to 
1306, but he inserts much also from 
MS. Cott. Claud. E. VIIL The 
year 1307 is made up by him, partly 
of passages which belong to the 
previous year, and partly of an 
addition found in the Cotton MS., 
eked out with another from the 
Tenison MS., and also in Adam 
Murimouth. This chapter presents 
a lamentable example of editorship 
in the sixteenth century. 

1 In the blank space after this year 
has been written (but now oblite- 
rated and scarcely legible), * Hic 
frater alter," and near the close of 
the supplemental annals, after the 
words “recepit pro labore merce- 
dem," in 1325, we read a memoran- 
dum by a later hand, as follows: — 
* Sicque frater Robertus de Reding, 
quondam monachus ecclesie beati 
Petri apostoli Westm. Cronicarum 
vite quoque sug finem conclusit," 
and in the margin, “Finis Croni- 
carum R. Reding, monachi de 
Westm. et inchoacio Ade Meri- 
mouthe, S. Pauli.” This note has 
given rise to the erroneous supposi- 
tion that the entire work of * Mat- 
thew of Westminster " should be as- 
signed to Robert of Reding, and 
Tanner ( Bibl. Brit. p. 619) partially 
quotes a very confused passage from 
a Stillingfleet MS. (now MS. Harl. 


292, and copied from Joscelin's Col- 
lections, MS. Cott. VitelL E. XIV.), 
beginning “Frater Ricardus (aic) 
Reding, monachus Westm. collegit 
librum qui dicitur Flores Historia- 
rum, sicut vidi in libro primo hujus 
Historia, quantum adhuc habent in 
monasterio predicto, de manu pre- 
dicti Ricardi scriptum," &c., but 
which seems of very questionable 
authority. As to the real share of 
Robert of Reding in the work, it 
may be fairly assumed that he began 
where Bevere alias John of London 
left off, that is to say, in 1307, and 
went on to 1325. His name occurs 
on the Westminster Infirmary Rolls 
in 1294 and 1298, and also in the 
letters patent of Edward L, of 1303, 
already noticed. He was therefore 
the contemporary, and probably the - 
associate of John of London in his 
labours, and may, perhaps, have 
had something to do with the 
abridgment of the, Chronicle of the 
latter after 1298. In the Cottonian 
MS. Cleop. A. XVI, we find a 
series of Annals from 1299 to 1367 
inclusive, in a hand of the 15th 
century, the first portion of which 
to 1325 has been ascribed to Robert 
of Reding by Sir Robert Cotton, 
but as this portion is a verbal tran- 
script from the Chetham manuscript, 
there is no apparent reason why 
the years before 1307 should be 
given to bim. 


xxviii PREFACE. 
emanating from two such famous monasteries as St. 
Alban’s and Westminster. Many copies were made of 
it, more or less complete,’ under the original title of 
Flores Historiarwm, with omissions on the one hand, or 
insertions of a local character on the other, according to 
the views of the respective scribes, by whom also it was 
often continued to later dates. Thus, we find copies 
written at Westminster? St. Pauls London, St. Mary's 
Southwark,’ Merton, Norwich,9 Rochester,’ St. Bennet 
Hulm, and other places, each of which is distinguished 
by special insertions and alterations. It was, no doubt, 
from the fact that the latter portion of the Flores 
Historiarum was composed by a Westminster monk, 
that the entire work was afterwards attributed to a 
Matthew of Westminster, for the name of Matthew really 
belonged to Matthew Paris? whilst the affix of West- 
minster was supplied by conjecture ; and this pseudo- 
nym having been recognized by Bale and Joscelin, 
and adopted by archbishop Parker, the error has been 
perpetuated to our own times.” 


1 Thus, the Arundel MS. 96 was 
transcribed in 1284; the Laud MS. 
572 (spoken of by Tanner as “ au- 
toris prototypon,” but copied imme- 
diately from the Chetham MS.) in 
1293, and afterwards continued to 
1296; and the Bodleian MS. Mus. 
149 to 1308, and carried on to 1306. 
Mr. Luard is of opinion that Bar- 
tholomew Cotton made use of a 
copy of ‘ Matthew of Westminster ” 
not later than 1272, and hence rea- 
sonably infers that the latter work 
was composed at different periods. 
He is mistaken, however, in suppos- 
ing the earlier portion of the work 
to have been compiled in a monas- 
tery in the diocese of Norwich, since 
the passages he refers to only occur 
jn the Norwich copy of Matthew of 
Westminster (MS. Cott. Claud. E. 


VIII.), and are not found in other 
copies. See Preface to Barth. Cotton, 
pp. xxxviii, xxxix. 

? MS. Tenison, olim Clarendon 93. 

* MS. Lambeth 1106, olim Cla- 
rendon 1. 

4 MS. Rawlinson B. 177. 

5 MS. Coll. Eton 58. 

5 MSS. Fairfax 20, and Cott. 
Claud. E. VILL. 

7 MS. Cott. Nero D. II. 

8 MS. Reg. 14 C. vi. 

? Widmore asserts, apparently 
with authority, that the name of 
Matthew is not to be found in any 
of the lists of monks of Westmin- 
ster abbey extant. (Hist. St. Peter's 
Westm., p. 86.) 

10 Of course, this work must gain 
much in point of authority if re- 
regarded as the production of con- 


PREFACE. XXxix 
Some years, however, previous to the publication of Greater 

* Matthew of Westminster," archbishop Parker had turned Quroniele. 
his attention to à far more important work, the Greater Paris. 
Chronicle of Matthew Paris, but had not at first suc- 
ceeded in meeting with a copy of it. This we may infer 
from a letter addressed to the archbishop by Mathias 
Flacius (Francowitz), surnamed Illyricus, in May 1561, 

who writes from the University of Jena, where he was 
Professor, in the following terms: “Et quoniam etiam 

» proxime tua Amplitudo indicavit Matthzei Paris Chronica 
apud, vos non reperiri, mitto Excerpta ejus, quee dudum 

per quendam amicum fueram consecutus"! These Ex- 
cerpts had, no doubt, been communicated to Flacius by 
Bale, and were published by the former at Basle in the 
Catalogus Testiwm. Veritatia in 1556, pp. 593—631, and 
reprinted in 1562 and 1608. "They were not, however, 
taken (as Flacius supposed) from the larger work of 
Matthew Paris, but are chiefly derived from his shorter 
History, intitled by the author Historia Anglorum, 
printed for the first time in the present publication.” 


* The Excerpts from Matthew 
Paris extend from 1094 to 1259, 


temporary writers, and for the future 
it would be very wrong to quote it 


under the name of Matthew of 
Westminster. It is somewhat diffi- 
cult, however, to suggest a substitute. 
In the table prefixed to the Norwich 
copy it is intitled Chronica West- 
monasterii, but this excludes the 
share Matthew Paris had in the 
authorship. It might, perhaps, be 
best to retain the title of Flores 
Historiarum, which it bears in com- 
mon with the histories of Wendover 
and Paris. In that case the original 
Chronicle of Wendover should be 
called by his name, and the enlarged 
work of Paris be known as the 
Chronica Majora of St. Alban’s. 

1 Strype, iii, 52, and App. No. 
xvii The original letter is in 
C. C. C. C., No. cxix., art. 47. 


and afterwards from the Continuation 
of 1260-1273, ascribed to Rishanger. 
They are by no means made verba- 
tim, and are much abbreviated. 
From 1094 to 1253 inclusive, they 
are from the shorter History, and 
from 1254 to 1259 from the larger 
one; and this is easily accounted for 
from the fact that they were.all 
copied by Bale from the Old Royal 
MS. 14 C. vii, which is the only 
one that preserves the text of the 
years 1254-1259. (See pp. xliii. n., 
li.) Parker in his Preface refers 
expressly to these Excerpts from the 
* Historia Minor," as reprinted in 
the Strasburg edition of 1562, and 
conjectures (but on what authority 
I know not) that they were copied 


c 


MBS. of 
the work 
obtained 
by arch- 
bishop 
Parker. 


XXX PREFACE. 


Subsequently to the receipt of this letter from Flacius, 
the archbishop appears to have been more successful in 
his inquiries for copies of the works of Matthew Paris, 
aided, no doubt, by the printed order of Privy Coun- 
cil, July 1568, which empowered him or his depu- 
ties to borrow all the “ancient records and monuments 
belonging to the late dissolved monasteries,” that were 
in the hands of private persons! He had thus obtained 
from Edward Aglionby, of Balsall Temple, co. Warwick, 
Esquire, the first volume of the larger work (founded on 
Wendovers, and intitled also Flores Historiarum), from 
the Creation to the end of 1188; * while the second volume 
of the same, from 1189 to 1253 inclusive (the greater 
part of which was in the autograph of the author), had 
been fortunately acquired from Sir Henry Sidney, K.G., 
Lord Deputy of Ireland? In addition to this great 
treasure (the value of which Parker was quite unable to 
appreciate properly) he had borrowed a MS. from Sir 
William Cecil, Secretary of State, commencing in 1066 
and ending in 1208,° compiled in the fifteenth century, 
and containing a mixed text, that is to say, partly taken 
from the Greater Chronicle, and partly from the shorter 
History. The earl of Arundel had also lent the arch- 
bishop a valuable volume containing the Historia An- 


—— — —— ———À—] 





—— — —À o —— — ——— 9— -—— 


from a MS. borrowed from the 
library of St. Paul’s, London. In 
the Geneva edition of 1608, edited 
by Simon Goulart, there are some 
interpolations under the years 1170 
and 1239, which are taken from the 
printed text of the greater work of 
Matthew Paris. 

1 In No. exiv. art. 12. ap. Nasmith, 
Catal. libb. MSS. in Bibl. C. C.C.C., 
p.139. Cf. Strype, Life, i. 523. 

2 Now in Corp. Chr. Coll. Cambr., 
No. xxvi. 

* Now C. C. C. C., No. xvi. 

* His letter to Cecil is in MS. 


Lansd. 11, art. 62, dated 9 Aug. 
1569, in which he desires “to borowe 
but for a weke or two your boke of 
Mathue Paris story," and adds, “I 
wole torne it to the commodytee of 
our own contrye" He must, how- 
ever, have borrowed this MS. pre- 
viously, for Lambarde in 1565 seems 
to allude to it as then being in his 
hands, and in the transcript of 14 C. 
vii. made for Parker in 1567 (MS. 
C. C. C. C. No. lvi), a marginal refer- 
ence is made to the Cecil MS. 

5 Now m the Bibl Impériale at 
Paris, No. 6048 B. 


PREFACE. 


Xxxi 


glorum, and the concluding portion of the larger work 
from 1254 to 1259; the whole in the author's autograph.! 
But, besides these, Parker undoubtedly had the use of 
& manuscript belonging to John Stow,” containing the 
larger work from the commencement to the year 1250, 
by the aid of which copy some deficiencies in the Sidney 
MS. were supplied. These were all the copies at that time 
known to exist of the historial writings of Matthew 
Paris, so that the archbishop might well feel justified in 
remarking, “quod rara sint et paucissima, hujyus Histo- 
rie exemplaria, que hodie extant" ? (in comparison with 
those of Geoffrey of Monmouth, Henry of Huntingdon, 
or other historians), and after the lapse of three cen- 
turies this statement remains uncontradicted. 


Provided with such materials (ample enough in them- Edition of 
selves) Parker prepared his edition of 1571 for the press, 1571. 


“Great was the pains," says Strype, “our prelate took 
in the finishing this work, and the exactness he used 
about it;" * an assertion which, on a careful examination 
of the text, we shall find not merely doubtful, but abso- 
lutely untrue. And this examination becomes the more 
necessary, since the Historia Anglorum, now first pub- 
lished, is based throughout on that portion of the larger 
work, so improperly intitled by Parker ** Historia Major.”® 


! Now in the British Museum, 
MS. Reg. 14 C. vii. 

* Now MS. Cotton. Nero. D. V. 
Stow says that the archbishop “ made 
diligent search for the antiquities 
[i.e. manuscripts] of the Brytons and 
English Saxons ..... and such 
whereof he knew very few examples 
to be extant (among the which was 
Matthew Paris, Matthew Florilegus, 
Thomas Walsingham, and other, all 
which he received of my hands) he 
caused to be printed." Annales, 1615, 
p. 679. This copy is certainly the one 
mentioned by Parker in the Preface 


to his edition, 1571, as “aliud ho- 
nesti cujusdam hominis exemplar." 

5 The scarcity of copies of Mat- 
thew Paris had been long previously 
remarked by Leland, Comment. ii. 
260, and Parker grounds thereon 
an argument by no means well 
founded, as to the practices of the 
Romanists to prevent their circula- 
tion. 

* Life, i. 553. 

5 'This title has been the cause of 
great confusion and error, for the 
biographers of Matthew Paris, to the 
time of Tanner inclusive, have in- 


e 2 


XXX11 PREFACE. 


He must have been well aware, first, that no such title 
was to be found in the MSS., and secondly, that the text, 
whether taken up at the year 1066 or 1067, was really 
the continuous narrative of Wendover adopted by 
Matthew Paris, enlarged and continued. Although as 
late as 1570 Parker’s knowledge of the works of the 
later writer was extremely erroneous,' yet in the follow- 
ing year he distinctly points out that Matthew Paris was 
to be accepted as the author of the entire great work 
from Adam to the year 1259, notwithstanding that the 
portion anterior to the Conquest had been incorrectly 
ascribed to * Matthew of Westminster."? As this portion 
had already been printed, Parker intended his new pub- 
lication to eontinue and complete the work ; but to effect 


ferred that the Historia Major was | rum plenitudo. The editors of the 
a different work from the Chronicle |; Recueil des Historiens de la France, 
of the preceding period, instead of | tom xvii speak of the text from 
being (as it is) the continuation of | 1066 to 1259, as * Majoris Historie 
it Elsewhere, as in the treatise | pars tertia;" but Matthew Paris 
De Antiq. Eccles. Brit., 1572, the | himself divided the entire work into 
archbishop refers to it indifferently | three volumes: 1, from the Creation 
as Hist. Major or Chron. Major. | to 1188; 2, from 1189 to 1253 ; 
All the extant copies of the entire | and 3 (not completed), from 1254 
work preserve the original heading | to 1259. 

of Flores Historiarum, given to it ! [n the Preface to the second edi- 
by Wendover, but on the fly leaf at | tion of “ Matthew of Westminster," 
the end of the Aglionby MS. I | he says that Matthew Paris wrote 
find in the hand of Matthew Paris | about the year 1286 (corrected 1268 
himself, * Chronica ab origine | in the Errata) a double History, 
mundi usque ad annum Domini mil- | Major and Minor, of which the 
lesimum . .. simum, videlicet, usque | Major extended from the Creation 
ad mortem Henrici II. regis Anglis." | to 1287 (corrected 44 Hen. IIL.) It 
It is referred to by Paris and other | must be remembered that Paris 
writers (Wallingford, John of Ox- | died in 1259. 

nede, Pike, &c.,) underother titles, 2 “ Putandum est illum authorem 
namely, Majora Chronica S. Albani, | fuisse hujus ingentis ac ample His- 
Magna Chronica S. Albani, Liber | torim, continuate ab Adamo usque 
Chronicorum, Chronica S. Albani, | ad regnum Guilielmi ducis Norman- 
Historie S. Albani, Liber Histori- | nie Conqusestoris, que tamen non 
arum, Liber Historiarum Annalium, | recte (ni fallor) cum titulo et nomine 
etc. and the work is also noticed | Matthei Westmonasteriensis inscri- 
as Historia prolixior and Historia- | bitur." Pref. to ed. 1571. 


h——————A———————————————————————————————————————————————— 


PREFACE. xxxlil 


this he adopted a course hardly to be justified. Misled, 
perhaps, in some measure, by the mixed text! of the 

Cecil MS. (compiled by & monk of St. Alban's about the 

year 1420-1430), or rather availing himself of the What por- 
garbled text furnished by that compiler, he borrowed bonne 
from it the Prologue beginning “ De Chronographia,” on S. 
really belonging to the Historia Anglorum,*? to which and from 
he joined on (but with many omissions and alterations) others. 
the prefatory chapters in the same MS. relating to 
events in 1066, from the death of Edward the Confessor 

to the battle of Hastings? After this he proceeded 

to construct his text in the following manner :—From 

the Aglionby MS. he took the years 1067 to 1188 in- 
clusive; from the Cecil * and Cotton MSS., 1089 to the 

middle of 1092 ; from the Sidney MS. the remainder of 

1092 and to 1253 inclusive; and from the Arundel MS. 

the years 1254-1259. Not that, strictly speaking, any 

single manuscript was followed at all, but interpolated 
throughout from others, or altered by conjectural and 
arbitrary readings? That this is not an exaggerated 
statement can be proved, not only by the collations of 

the text given by Wats in the reprint of the work in 

1640, but by his express testimony in reference to Parker’s 





! As Parker held in his hands the | the Cecil MS., and had caused it to 


autograph or contemporary copies 
of both sources from which the Cecil 
MS. was derived, he ought not to 
have mistaken its character. 

2 It will be seen by reference to 
the present edition, what liberties 
Parker took with the text of this 
Prologue. 

3 Taken by the compiler (but 
abridged) from the larger work (MS. 
Cott. Nero D. V. ff. 98 5—99 b), and 
may be found in Wendover, vol. i. 
pp. 501, 510-11, 513, 515-521, ed. 
Coxe. 

4 Parker, no doubt, had intended 
at first to make much greater use of 


be transcribed for the press from 
1188 to 1199 (as we learn from 
Wats, Var. Lect.), but he after- 
wards substituted the text of the 
Sidney MS. from 1192. His obli- 
gations to the Aglionby MS. are 
very inadequately represented by his 
phrase, * nonnulla petita sunt e ve- 
tusto quodam codice Ed. Aglion- 
by." 

5 In una eademque sententia heic 
excerpens ex uno, ibi commiscens 
ex alio, et non semel interpolans ex 
proprio." Wats, in Pref. ad Ad- 
versaria. 


Unfaithful 
and worth- 
leas cha- 
racter of 
Parker's 


XXxiv PREFACE. 

transcript originally prepared for the press, which subse- 
quently fell into Selden’s hands, and was lent by him 
to the editor of the new edition. He tells us that the 
text had been everywhere altered and disfigured by the 
editor and printer, so that the sense often became “ aut 


printed fade mutilus, aliorsum transvorsus, aut denique hor- 


text. 


sum vorsum divaricatus !”* To afford some idea of the 
extent of these unwarrantable liberties, I subjoin two 
or three instances taken almost at hazard from Parker’s 
text, compared with that of the manuscripts, The altera- 
tions are marked by italics. 


Parker's Text, 1571, p. 19. 
(A.D. 1088.) 


Pecunias autem vel posses- 
siones pro suo arbitrio acci- 
gere, et prorsus quecunque vo- 
luerint, in regno pro voluntate 
statuere (dummodo notam pro- 
ditionis non incurrant) illis 8e 
concedere. Idem autem illis 
eventurum quod sibi, si secus 
quam ratio postulaverit. secum 
agant, precipue cum idem 
se regem, qui illos comites 
constituerit. 

Cum autem rumor facti hu- 
jus ad regias aures pervenisset, 
ren tra inflammatus stipen- 
diarios mitlites suos Anglos 
congregat, ef absque mora ut 
ad obsidionem veniant jubet: 
nisi velint nomine Nithing, 
quod Latine Nequam sonat, 
recenseri. — Angli (qui nihil 
contumeliostus et vilius sesti- 
mant quam hujusmodi égno- 


Text or THE MSS. 


Si velint pecunias vel pos- 
gessiones, pro suo arbitrio ac- 
cipiant, et prorsus quicunque 
voluerint in regno pro bene- 
placito suo disponant; tantum- 
modo videant, ne periclitetur 
judicium proditoris. Quod si 
de se judicaverit contempnen- 
dum, exemplum caveant de se- 
ipsis, prsecipue cum idem se- 
regem qui comites constituit 
illos. 

Sed rumor facti ad regem 
cito perlabitur, qui iram intra 
conscientiam  revolvens, sti- 
pendiarios suos Anglos con- 
gregat. Jubet ut compatriote 
ad obsidionem veniant, nisi 
velint sub nomine Nithing, 
quod Latino Nequam sonat, 
remanere. Angli siquidem, 
qui nihil miserius sstimant 
quam hujusmodi dedecore vo- 





! This transcript does notappearto | vicar,” in his * England's Epino- 


be now among Selden’s MSS. in the 
Bodleian library. It is mentioned 
by Selden as written by “a country 


mis," Works, iii. p. 27, ed. 1726. 
? Pref, in Adversaria sive Var. 
Lect. 


PREFACE. XXXV 


mintoso vocabulo notari) cater-  cabuli noteri, catervatim ad 
vatim ad regem confluentes, regem confluunt, invincibilem 
ingentes copias conficiunt. Ob- exercitum congerentes. Nec 
sessi autem longiorem obsidio- inclusi diutinam obsidionem 
nem ferre non valentes castel- ferre prevalentes, castellum 
lum regi reddiderunt. regi reddiderunt. 


Ibid, p. 24 (A.D. 1094.) 


Eodem anno, rex Willielmus Eodem anno impiger rex 
in Walliam exercitum ducere Willelmus in Walliam exerci- 
festinavit, quod anno preterito, tum duxit, eo quod anno pre- 
Wallenses, multis Normanno-  terito i{i]dem Walenses multos 
rum occisis, procerum confrac- Normannorum occiderant, et 
lis firmitatibus, castello montis procerum confregerant firmi- 
Gomerii direpto, et habitanti- tates. Castellum de Monte 
bus in eo interfectis, igne et Gomerii prostraverant, et habi- 
ferro finitimos depopulati fue- tantes in eo necaverant, igne 
rant. et ferro finitimos conterentes. 


It is obvious that a text made up with this unbounded 
license (even if it gained somewhat in point of Latinity)! 
can be of no authority or value, and it is to be regretted 
that some recent editors of historical works have taken 
the trouble to give various readings from the printed 
edition of Matthew Paris, which in many instances repre- 
sent only the arbitrary corrections of Parker, his editor, 
or his printer. So far, indeed, did this license extend, 
that occasionally several lines, or even an entire para- 
graph, are inserted, which will be sought for in vain in 
the manuscripts!” Yet, notwithstanding these facts, 





1 * Scilicet!" exclaims Wats, | D. IL) leaves a space of nearly two 
* Ac si hoc esset antiquos authores | pages, but not so Parker, who, fol- 
edere, et non seipsum potius autho- | lowing his mischievous habit of 
rem constituere ! "' supplying deficiencies, connects the 

3 See instances under 1192, ed. | narrative together by eleven lines, 
1571, p. 229, 1. 35 (one line), and | from * Certe tanta fames? to ** im- 
under 1237, p. 590, 1. 45 (six lines). | portunas satis," (ed. Wats, p. 970), 
A more striking example occurs | taken chiefly out of ** Matthew of 
under 1258, p. 1296, l 19, where | Westminster," but these even altered 
the Arundel MS. (the unique copy | and interpolated! In the present 
of the text) wants a leaf. Lambarde | volume, at pp. 168—175, will be found 
in his transcript (MS. Cott. Vitell. | a similar instance of two leaves (in 


———— 


xxxvi PREFACE. 

the archbishop took occasion a few years afterwards, in 
his preface to the edition of Asser's Alfred Regis Res 
Gesta, 1574, to make the most positive assertion (I use 
Strype's translation of his words) that “in all the books 
he put forth, he never added anything of his own, nor 
diminished from the copy, but expressed, to & word, 
everything as he found them in the originals; for he 
feared, as he said, if he should have put in anything of 
his own, out of pretence to smooth the wrinkles and 
wipe off the stains of antiquity, that what Cornelius 
Nepos writ to Sallust might be verified of him, that they 
might not seem so much their histories that writ them 
as his own"! How are we to interpret this language ? 


reality only one of the original MS.) | delere omnes voluissem, metuendum 


supplied, which are made up partly 
from the larger Chronicle of Mat- 
thew Paris, and partly from Eadmer 
and Higden ; and the text thus arbi- 
trarily constructed is inserted with- 
out scruple as the work of the original 
author! Itis surprising that Wats 
should have republished Parker's 
text, but he was not so much to 
blame, if we consider that the work 
was printed off as far as the reign of 
Henry IL before he was applied to 
by the booksellers to edit it, and he 
endeavoured by his collations (al- 
though far from complete or accu- 
Tate) to remedy the faults of the first 
edition. 

! Life, by Strype, vol ii. p. 501. 
It is worth while to give the very 
words of the archbishop: ‘ Quod 
autem ad historie fidem attinet, hoc 
te scire volo, eam me semper ratio- 
nem secutum in omnibus iis libris 
quos divulgavi, nihil ut de meo adje- 
cerim aut diminuerem, sed cuncta, 
prout in primis exemplaribus reperi- 
untur, ad verbum expresserim, Alio- 
quin,si quid forsan de meo attulissem, 
aut vetustatis veluti rugas ac ne»vos 


mihi sane foret (ne quod Salustio suo 
scribit Cornelius Nepos), non tam 
illorum qui illas conscripserunt his- 
tori, quam meg videri possunt. 
Judicio erunt ipsa prima exemplaria, 
que idcirco Cantabrigie in Diblio- 
theca Coll. Corp. Christi, ad sempi- 
ternum hujus rei testimonium extare 
voluimus. Ubi si quis cum codici- 
bus manuscriptis impressos compa- 
rare voluerit, enimvero nihil nos 
aut detraxisse aut addidisse inveniet, 
sed summam ubique fidem et religio- 
nem praestitisse" The boldness of 
this challenge may well astonish us! 
It has, however, been accepted, and 
the result is as I have stated above, 
and affords a complete contradiction 
to Parker’s statement. I speak here 
in regard to the texts of Matthew 
Paris and “ Matthew of West- 
minster.” As to Walsingham (pub- 
lished together with Asser, 1574), 
let Mr. Riley’s opinion be taken, 
who declares the text to be utterly 
worthless, and one portion “a mass 
of perversion dnd absolute non- 
sense." Introd. to vol. ii. p. xvii, 


PREFACE. xxxvii 
Are we really to believe that Parker was ignorant of the 
alterations and disfigurement of the authors published 
under his sanction, or must we be reduced to the 
necessity of supposing him to have written what he 
knew to be false? It is a dilemma hard to determine, 
but I would willingly, if possible, throw the blame on 
the editor or printer, rather than on the archbishop 
himself. 

It must, however, I think, be considered a subject of ‘tention 
congratulation that Parker did not carry out his inten- to print 
tion of publishing the Historia Anglorwm,—called by yid 
him Historia Minor, —for which purpose he had caused à falsely 
transcript to be made in 1567 from the Arundel manu. inttled 
script! This title of Historia Minor is not derived mor. 
from the manuscript itself, but was first employed by 
Lambarde, as a relative term, to distinguish it from the 
larger work ;? and this term being found convenient, and 
repeated by Parker, Pits, Cotton, Speed, Wats, Twys- 
den, and other writers, it has descended unquestioned to 
the present time. Other titles have also been given to it. 

Bale always names it Liber Chronicorum? while else- 





! Now in Corp. Ch. Coll, Cam- 
bridge, No. lvi. Parker mentions 
in his preface to Matthew Paris his 
design to publish the work, unless 
the earl of Arundel should under- 
take it himself ; but he speaks of it 
erroneously as ending in 1250, in- 
stead of 1253, and then commits a 
more serious and unaccountable 
blunder, in stating that the Prologue 
of the work began with the words, 
* Considerans prolixitatem Croni- 
eorum Anglie," whereas this Pro- 
logue has no connexion whatever 
with the Historia Anglorum, but 
belongs to a brief Genealogical His- 
tory, from Alfred to Henry III, by 
Matthew Paris, prefixed, with other 
matter, to the Greater Chronicle in 


the Aglionby copy. This error is 
copied by Pits, Selden, and others. 

? For the same reason the two 
works of Walsingham were distin- 
guished as Historia Major and 
Minor. 

3 This title is taken from the 
conclusion of the year 1259 in the 
Arundel MS., but, as before re- 
marked, the years 1254—1259 con- 
stitute a portion of the larger work, 
added on to the Historia Anglorum 
after the death of the author. This 
union of two different works has 
been the source of much error to 
bibliographers. Even Wats, who 
had the MS. before him, makes 
great confusion between the Liber 
Chronicorum or Chronicon and the 


Only one 
complete 

copy of it 
known to 
exist. 


Its history. 


Walsing- 
ham. 


xxxviii PREFACE. 


where it is simply cited as Chronicon. In the heading 
to the Prologue it is expressly intitled by Matthew Paris 
himself Historia Anglorum, and although afterwards 
incidentally spoken of as * Anglorum Chronica," yet the 
former title has been adopted in the present edition as 
the most precise. 

Of this work only one complete copy is known to 
exist. but as this is in the handwriting of the author, 
there is little more to be desired. It is preserved among 
the manuscripts of the Old Royal Collection in the 
British Museum, and its history, so far as can be as- 
certained, is somewhat remarkable. We are told by 
Matthew Paris that he began to write it in the year 
1250, that is to say, immediately after the completion of 
the Greater Chronicle, as originally intended; and he 
continued it to the year 1253 inclusive. When finished, 
he presented it to the church of St. Alban's, as appears 
by the autograph inscription in the volume,’ and it was 
long preserved there, together with his other writings. 
It was there when Walsingham (a monk of the same 
abbey) compiled his Ypodigma Neustrio, who borrows 
often from it, particularly under the year 1216, where 
it is copied verbally. This was probably about 1419, 
in which year his work was completed. At a later 


Historia Minor, at one time assert- | “ penes Mattheum Cant. archiepi- 
ing them to be the same, and | scopum." Parker, however, only 
at another speaking of them as | acknowledges one copy, namely, the 
different. He errs also, with others, | Arundel MS. Pref.to Matth. Westm. 
in supposing the briefer History to , — ? See the present volume, p. 9. 
come down to 1259. | 3 Now partly effaced, but which 
! The Cecil MS. at Paris, No. | can be supplied by the similar in- 
6048 B., copies the text to a con- , scription in MS. Cott. Nero, D. I, 
siderable extent, but is also made ! containing the Vite Offarum, Vite 
up from the larger work. Lam- | Abbatwm, and Liber Additamento- 
barde perhaps alludes to this MS. | rum. 
when he writes (in MS. Cott. Vitell. i 4 P. 56, ed. 1574. . Compare the 
D. IL), * Hujus libri duo tantum | words there cited of * quidem mi- 
vidi vetusta exemplaria," one of | les,” [the Vicomte de Bethune,] 
which was the Arundel MS., (now | with the present edition, vol. ii. p. 
Reg. 14 C. vii) and the other | 187. 





PREFACE. xxx1x 


period, about 1430-1440, we find it made use of in the 


* Breviarium Chronicorum” of Thomas Rudborne, a Thomas 


monk of Winchester, preserved in MS. Cott. Nero A. 
XVII. Not long after this there is reason to believe that 
the manuscript came into the possession of Humphrey 
Duke of Gloucester, to whom it may have been given by 
abbat Whethamstede,? for on the last leaf of the volume 
(at the close of the Continuation of Matthew Paris? 


Rudborne. 


ascribed to Rishanger) an inscription has been written Humphrey 


in the duke's hand as follows, “ Ceste livre est a moy, 
Homffrey Duc de Glowcestre ;" and, although carefully 
erased at a later period, it can still be read by the aid 
of a chemical agent.* What became of this volume after 
the duke’s death in 1447 is uncertain. It was not in- 
cluded among the numerous manuscripts presented by 
him in his lifetime (in 1439—1443) to the University of 
Oxford,’ and which were so lamentably dispersed in the 
reign of Edward VI.; and when we next meet with 


! See particularly fol. 137 and 
fol. 151 b, and compare pp. 163, 295 
of the present volume. 

? Leland tells us, Collectanea, iii. 
58, that the duke of Gloucester re- 
ceived many illuminated manu- 
scripts as presents from the heads 
of monasteries. Several volumes 
were certainly given to him by 
abbot Whethamstede about the year 
1431, as specified in a register of 
his time, MS. Arund. 34, fol. 65 3, 
but Matthew Paris is not men- 
tioned among them. Duke Hum- 
phrey was received into the fra- 
ternity of St. Alban's as early as 
1433, and was their firm friend 
and patron. See MSS. Cott. Nero 
D. VII. f. 147, and Harl. 3775, 
f. 100. 

3 This “Continuation " appears 
to have been added pn to the work 
of Matthew Paris early in the 15th 
century, and there is a note in the 


margin of fol. 230 (A.D. 1272), in 
a hand of the period, which has also 
written another note at fol. 97 b 
(A.D. 1216), proving that the 
volume was then in the same state 
as at present. It must, however, be 
observed, that the original pagina- 
tion does not include the * Con- 
tinuation," but stops short of it. 

* A similar inscription is in MS. 
Cott. Nero E. V. Other volumes 
which belonged to the duke of 
Gloucester are, MSS. Reg. 5, F. ii., 
and 16 G. vi, Harl. 1705, Sloan. 
248, and Eg. 617, 618. 

$ So I am informed by the Rev. 
John Griffith, the registrar, who 
kindly examined the University 
Register F. for me. Wood's ac- 
count of the number of volumes 
given appears not to be accurate. 
See Hist. et Antiq. Oxon. ii. 49, ed. 
1674, and Ellis, Letters of Em. Lit. 
Men, p. 356. 


duke of 
Gloucester. 


xl PREFACE. 


John Rus- the manuscript it was in the possession of John Russell, 
re hans bishop of Lincoln (translated from Rochester in 1480), 
who wrote the following memorandum on the fly-leaf :— 
'* Si is liber probari possit pertinuisse et pertinere debere 
ad proprietatem monasterii Sancti Albani, Lincoln. diocesis, 
jurisdictionis tamen exempte, declaro hanc fore mentem meam, 
ut in eo casu ego hoc libro tanquam ex precario sub eis utor, 
qui monachi ipsius loci pro tempore fuerint. Alioquin, juxta 
condicionem sub qua is liber in meam possessionem venerat, 
volo ut pertineat Collegio Beate Marie Winton. in Oxonia, de 
fundacione Willielmi Wykham, quondam Wintoniensis episcopi. 
Scriptum per manum meam propriam apud Bukedene, 
x?9», die Junii, a^. 1488. 
Jo. LINCOLN. 


Qui deleverit seu corruperit hoc scriptum anathema sit." 


From this note it would appear that the monks of 
St. Alban's had laid claim to the volume, but unsuccess- 
fully,! which may, perhaps, have some connexion with 
the erasure before noticed. It is to be regretted that 
the bishop of Lincolu has not stated from whom he 
acquired the manuscript, under the condition of leaving 
it to St. Mary's College (now New College), Oxford, after 
his death; but he certainly intended this condition to be 
carried out. He died 30th December 1494, but in his 
will? there is no mention of this or of any other manu- 
scripts in his library. How it happened that the volume 


2 See pp. xxxviii., xlviii. 
3 The will, dated the day of his 


1 Warton notices this memoran- 
dum, Diss. 1, p. Ixxxviii. H. E. P., 


ed. 1840, but in very exaggerated 
terms. He says, ‘The disputed 
property of a book often occasioned 
the most violent altercations. Many 
claims appear to have been made to 
a manuscript of Matthew Paris, in 
which John Russell, bishop of Lin- 
coln, thus conditionally defends or 
explains his right of possession, 
‘If this book, &c." The signature 
of the bishop is engraved by Casley, 
pl. xvi. 


death, and proved 12th Jan. 1495, 
is in the Prerogative Court, Register 
Vox. The only passage in it which 
refers to the bishop’s library is a 
clause, that each of his chaplains 
who had taken a degree should 
select one work relating “ad facul- 
tates suas,” but with this restric- 
tion, “proviso tamen, ut electio 
librorum hujusmodi sit tota de litera 
impressa, et non scripta calamo." 


PREFACE. xli 
did not go to the college, as directed above,’ it is now 
impossible to ascertain. The bishop had ordered the 
residue of his property to be sold,in order to establish 
an anniversary for ten years in the church of Lincoln, 
and pay his debts and expenses, and it is possible that 
the manuscript of Matthew Paris may have been thus 
disposed of. However this may be, we next trace it in 
the hands of Polydore Vergil, an Italian of considerable Polydore 
attainments, who had been sent to England in 1502 by Vergil. 
pope Alexander VI. as a tax collector, and who under- 
took, at the request of king Henry VIL, to write a 
History of England. In a letter to his brother, dated 
from London in 1517, prefixed to the treatise De Inven- 
toribus (published at Basle in 1521), he says that he 
had been employed on the work for twelve years, but 
it was not completed till long afterwards? The manu- 
script bears evidence of his having read it attentively, 
and has marginal notes in his handwriting throughout 
the greater part of it. He has borrowed much from this 
volume (but without ecknowledgment) in his Amglica 
Historia, particularly in the twelfth book, in the account 
of the peace concluded between Stephen and the empress ; 
and in the fifteenth book, where the speech of archbishop 
Hubert in favour of king John is verbally copied.3 





! Bishop Russell had given in his 
lifetime (in 1482) several MSS. to 
the college. See Coxe's Catalogue, 
under the Nos. 263, 271, 274. His 
motto in them is, * Ve Rus. celluy 
je suis," which is elucidated by the 
following lines in No. 267:— 


* Stirpe parum clarus, magis aptus 
quam doctus, 
Fraudis inexpertus, facto sermo- 
neque Ve Rus. 
Celluy je suis." 


In Nichols's * Autographs of re- 
markable Personages," 1829, this is 


engraved from MS. Cott. Vesp. E. 
XII., and falsely read as “ Jo. Rus- 
cellus je suis.” 

2 The first edition (in 26 books) 
was printed at Basle in 1534, dedi- 
cated to Henry VIII., and later 
editions, enlarged, appeared in 1540 
and 1555. For a full account of 
this writer see Sir H. Ellis’s Pre- 
faces to the eight first and three last 
books of his History, in an English 
version, edited for the Camden So- 
ciety in 1844 and 1846, 

3 Pp. 208 and 263, ed. 1555, Cf. 
the present edition, i. 295, ii. 80. 


John Ske- 
wys. 


xl PREFACE. 


Polydore Vergil has been accused of partiality and false- 
hood, and & more serious charge was made against him 
by Dr. Caius, of Cambridge,’ that he had burnt a waggon- 
load of ancient historical writers, after making use of 
them ; but the charge is evidently false, as proved by 
this manuscript of Matthew Paris, and others still exist- 
ing, with notes in them by the hand of Polydore.? 
About the same period an abstract of this same manu- 
script, from 1067 to 1259, inclusive, was made by a 
Cornish man, named John Skewys,’ or Skuish, intitled, 
“A Brevyat of a Cronacle made by Mathewe Paris, 
monke of Seynt Alban, of the conqueste of Duke William 
of Normandy uppone this realme," which is still pre- 
served in the Harleian MS. 2258. The volume was 
afterwards given by the compiler to Raynold Mohun 
(as we learn from & note prefixed) and was seen by 
Bale in his house, who quotes from it, as * Ex Chronico 
Reginaldi Mohun,”® a reference sufficiently perplexing, 
but which I was enabled to explain by accidentally 
consulting the volume in question. This John Skewys 


mae —— — — — 


! De Antiq. Cantabrigie, 1574, | the * Testimonia," but by the fault 
p. 52. of the printer the references appear 

* See MS. Reg. 13 D. v., Cott. | to relate to the citations which 
Nero D. IL, and Harl. 3775. follow instead of precede. 'This has 

3 Misread Rewys or Reeves by | been a source of much error to 
Wanley, in Harleian Catalogue, ii. | modern writers. In the same MS., 
594. The MS. belonged previously | fol. 110 5, is a brief account of John 
to the Rev. Rob. Bourscough of Tot- | Skuysh, *multarum rerum cogni- 
ness, No. 90 (Cat. MSS. Angl. ii. | tione preditus," and a notice of the 
235), and was purchased by Lord | historical compilation made by him 
Oxford in 1715. from Gildas, Geoffrey of Monmouth, 

* * Raynold Mobui owner hereof | Richard of Cirencester, Matthew 
by the gyfte of John Skewys, law- | Paris, and others, which he refers 
yar, and borne in the contye of | to “Ex domo Reginaldi Mohun." 
Cornewalle, whoo drewe and wrote | This information is repeated in the 
thys worke wythe hys owne honde, | Scriptores, ed. 1557, p. 710, and 
and brevyatyd owte of dyvers an- | with additions, by Pits, p. 709; 
tyke auctors.” Wood, Athene Ozon. i. 58, ed. 1813; 

5 MS. Selden, 64 B. fol. 129 b, | and Fuller, Worthies, 1662, p. 204. 
and hence printed by Wats among 


- i ———Q a MM M— M € '——— MÀ — Uo 


PREFACE. xlin 


was a person of note, a member of Lincoln’s Inn in 1518, 
and, as learned in the law, ‘“‘a consiliis” in the house- 
hold of cardinal Wolsey. In 1514 he had the privilege 
granted to him of keeping on his hat in the king's 
presence, and in a subsidy roll of the cardinal's house- 
hold is assessed at 100s. for the first payment (May 1523).! 
Skewys does not state where the manuscript was depo- 
sited from which he made his abstract, but, according to 
all probability, it had previously found its way into the 
Old Royal Library, to which Polydore Vergil certainly 
had access, and to which also Skewys, from his position 
about Wolsey, could hardly have failed to gain admission. 
We know that it was in the king’s library at a somewhat 
later date, when Bale made use of it, that is to say, about John Bale, 


the years 1550-1552. He not only derived from this eal 
volume the information he possessed of the writings of 


Matthew Paris, as given in the second edition of his 
Scriptores? but made large excerpts from it (portions of 
which, as we have seen, he communicated to Flacius), 
and incorporated them in the text of his work, under 
the headings of Appendices and De Papis* It would 
appear that Bale, having borrowed this MS. from the 


1 For notices of Skewys, see the | scripsit Excerptiones Matthzi Paris, 
Calendar of State Papers, i. 134,803, | li. 1. Anno Domini, 1070." It is 
838, ii. 1,404; and Lay Subsidy Rolls, | worthy of note that Bale never saw 
27, No 4, in the State Papers at | a copy of the Greater Chronicle of 
the Record Office. Cavendish, in | Matthew Paris. 
his Life of Wolsey, mentions among 5 P. 315, ed. 1557. In his pre- 
his household “four counsaillours | vious edition of 1548-9, he knew so 
learned in the lawe," p. 32, ed. 1852. | little of the author, that he supposed 
A pedigree of the family is in MS. | him to have lived in the reign of 
Harl. 4031, f. 715. Edward the Third! 

2 Several notices of Matthew Paris * These extracts extend from 
sre taken * Ex Bibliotheca domini | 1103, p. 162, to 1259, p. 310, and 
Regis," in MS. Selden, 64 B. fol. | chiefly refer to papal or ecclesias- 
129 b ; and in the list of MSS. in | tical affairs. They are not given 
the same library consulted by Bale, | textually, and are much abbreviated. 
is “Chron. Mathei Parys," fol. 193. | The portion De Papis was after- 
He notes also, under his own name, | wards printed separately at Basle in 
fol. 1145, * Joannes Baleus citra | 1558, under the title of * Acta Ro- 
reditum ex Germania [in 1549] | manorum Pontificum." 


Henry 
Fitzalan, 
earl of 
Arundel. 


Historical 
value of 
the work, 


xliv PREFACE. 
Royal library, took it into Ireland with him, for in the - 
list of his manuscripts ! left there after his flight in 1553, 
we find the entry of * Matthzei Parisii ingens Chronicorum 
opus. Guilhelmi Rishangri Continuationes eorundem," 
which no doubt refers to the volume in question. After 
Bale's death, in 1563, the MS. was acquired by Henry 
Fitzalan, earl of Arundel, from whom archbishop Parker 
borrowed it. The earl died 24th February 1580, and 
his valuable library descended to his son-in-law, John 
Lord Lumley, at whose decease in 1609, without issue, 
the whole was purchased by king James I.'for the use of 
prince Henry,’ and so became united to the Royal Col- 
lection,* which was eventually presented by George II. 
to the British Museum in 1757. 

It will be evident from all that has preceded, that the 
great historical value of the lesser work of Matthew 
Paris, intitled by him “ Historia Anglorwm," was re- 
cognized at once from the time it first came under the 
notice of the scholars of the sixteenth century. Besides 
Polydore Vergil, Bale, and Flacius Illyricus, already 
noticed, it was made much use of by archbishop Parker 
in his work, De Antiquitate Britannice Eccles, 1572; 
by Joscelin, in his historical Collections, preserved in 
MS. Cott. Vitell. E. XIV. ; and by Lambarde in his Dic- 
tionarium Anglie Topographicum, compiled between 
1565 and 1577, but first published in 1730.5 More than 


} This list (which is very remark- 
able) is printed at the end of cent. 
xii. of the Scriptores, p. 160, ed. 
1559. Many of the MSS. appear to 
have come afterwards into Sir Ro- 
bert Cotton's hands, a few to the 
earl of Arundel, others to Sel- 
den, and some to the Ware and 
Clarendon collection. 

3 Tierney’s History of Arundel, 
p. 344, on authority of MS. Reg. 17 
A. ix. f. 69. 

3 See Dr. Birch’s Life of Henry 
Prince of Wales, 1750, pp. 161, 163. 


* In 1614 Casaubon had the ues 
of it from the Royal Library, and 
at a later period, Selden, Wats, and 
T wysden. 


5 Excerpts from the MS. from 
1067 to 1259, in a hand of the 16th 
century, very carelessly made, exist 
in MS. Lansdowne, 205, ff. 159- 
2185. At the end they are said to 
be derived * Ex Minore Historia 
fratris Matthei Parisiensis, in Biblio- 
theca comitis Arundelie.” 


PREFACE. xlv 


half a century later, a very partial and inaccurate colla- 
tion of the text was given by Wats? in his reprint of 
Parker’s edition of the “ Historia Major,” 1640; and a 
transcript of the entire work was made by Twysden in 
1648, with a view probably to publication.” 

Subsequently, however, to this period it appears to 
have been overlooked and forgotten, or, if noticed at all, 
only in the inaccurate references by later bibliographers. 
The first in recent times who called attention to the 
importance of this work, was the Rev. Joseph Stevenson, 
in the notes and illustrations to his valuable edition of 
Sir Robert Gray’s Scalacronica, 1836, p. 211, and he re- 
marks that it varied so much from the Greater Chronicle 
printed by Wats, “as to assume the appearance of a 
distinct version, and a version, too, which in many points 
is fuller, stronger, and better than that already given to 
the public" The same opinion is expressed also by the 
Rev. H. O. Coxe in the supplemental volume to his 
edition of Wendover, 1844, who adds, “It does seem 
extraordinary that the work itself should never have 
been printed, being, as it is, so entirely throughout the 
original work of Matthew Paris;” and to afford some 
idea of the mode adopted in the composition of this 
“ highly interesting Chronicle,” he prints the text of the 
years 1067-1072 inclusive. 

The manuscript so often alluded to as being i in the Old Deserip- 
Royal Library, under the press-mark 14 C. vii,is a good- Royal MS. 
sized folio, and consists of 231 leaves, as recently num- !4 C vii. 


! This collation is chiefly limited 
to the years 1190-1199, and has the 
mischievous effect of mingling to- 
gether the texts of two works 
meant to be quite distinct ; and this 
is repeated in the * Appendix" to 
the edition of Wendover by the Rev. 
H. O. Coxe, 1844. Wats does not 
seem to have been aware that the 
Royal MS. 14 C. vii. was written by 
the hand of the author, or that the 


abridged transcript by Lambarde 
and others in MS. Cott. Vitell. D. II. 
was taken from it. He designates 
the former as Chronicon, but the 
latter as Minor, 

2? This transcript was in Sir John 
Sebright's library, and at his sale in 
1807 (lot 1206) was purchased by 
Heber, and resold in 1836, to Sir 
Thomas Phillipps, bart., the present 
possessor. 

d 


xlvi PREFACE. 


bered. "Three early series of numbers, however, exist, by 
different hands, the first of which is a pagination, probably 
of the early part of the 15th century, which commences on 
the verso of the ninth leaf, and extends from page 1 to 
page 413 (now fol. 218). The second numbering, nearly of 
the same period, begins at the tenth leaf, and marks the 
folios from 1 to 209! (now fol. 218 b), and is continued by 
a hand of the 16th century to fol 220 (now fol. 231). 
There is & third foliation in pencil, of later date (after 
1567), beginning at the ninth leaf, and extending from 
1 to 222. On the second fly-leaf is written the name 
of “Johannes Minsheus” (probably of 17th cent.), and 
on the third (now numbered fol. 1) the autograph memo- 
randum of the bishop of Lincoln previously noticed 
(p. xl). Below this is the signature of John Lord 
* Lumley,” and on the top of the page an ancient press- 
mark A, and, in the right-hand corner, No. 1,041, by 


which number the volume was formerly known in the 
Old Royal Library. The contents of this volume con- 
sist of three works originally distinct, but subsequently 
joined together; as here described :— 

a. A circular figure to illustrate the theory of the 
winds, rudely sketched by a hand of the 14th century, 
and probably copied from a more finished figure in MS. 
C.C.CC. No. xvi . . . fol]. 

b. Itinerary from London to Jerusalem, drawn in 
colours and gold, in double columns, with representations 
of the several stations or towns; accompanied by an 
explanatory text in French, which is very full towards 
theclose. . . . . ff. 2a-5a. 

This Itinerary, intended, no doubt, for the direction 
of pilgrims to the Holy Land, is of considerable interest. 
The route is by Dover to Witsand, and thence through 
France over Mount Cenis to Rome and Sicily, and then 


! Owing to an error in number- | fol. 209 is now fol. 207, and fol. 208 
ing, another hand has partly erased | is added by the corrector. 
and altered the foliation, so that 


PREFACE. xlvii 
by sea to Acre, with the coasts of Syria and Egypt as 
far as Damietta, and the routes to Jerusalem by Damas- 
eus and Jaffa! A small portion of it (from London to 
Dover) was engraved in Gough’s British Topography, 
1780, vol. i, pl vii, fig. 1, and described at p. 85; and 
the whole has recently been included in Les Monwmens 
de la Géographie of M. Jomard, but so incorrectly as 
to give no adequate idea of the original. Another copy 
of this Itinerary is in MS. C.C.C.C. No. xxvi., and two 
others, not complete, are in MS. C.C.C.C. No. xvi, and 
MS. Cott. Nero D. I, fol. 1825. All these are drawn by 
Matthew Paris. A portion of a copy made at St. Alban’s 
at the close of the 13th century is in MS. Cott. Tib. E. VI. 
fol. 1, and there is & modernized transcript of the whole 
by Camden in the Lansdowne MS. 253, ff. 228-231. 

€. Coloured Map of Britain, comprising England, 
Wales, and Scotland, on which is marked the Roman road 
from Dover through St. Alban’s to Durham. . . . fol. 56. 

It is engraved by Gough, pl. ii, with a very faulty 
description, pp. 61-64; but the names of places are 
much disfigured. He is at a loss to account for the 
introduction of Binham, Wymondham, and others, not 
knowing that they were Cells to St. Alban's, and there- 
fore of interest to the maker of the map.? 

d. À large coloured figure of the Virgin seated, hold- 
ing the infant Jesus, whom she kisses. Beneath is the 
artist himself, in his monastic habit, represented in a pros- 
trate attitude, and undoubtedly to be accepted as a real 


— —— —Ó — 


1 This is the “ Descriptio Mundi" 
noticed by Bale among the writings 
of Matthew Paris, in his Scriptores, 
p. 315, ed. 1557. Gough, Brit. 
Top. i. 86, is mistaken in supposing 
that Bale referred here to the map 
of the world in MS. C. C. C. C., No. 
XIvi. 

2 Two much fuller maps of Bri- 
tain, drawn also by Matthew Paris, 


should be compared with the above. 
One of these is prefixed to the Ab- 
breviatio Chronicorum, in MS, Cott. 
Claud. D. VI. f. 8 6. (engraved very 
incorrectly by Gough, pl. iv.), and 
the other is inserted in the Chronicle 
of John of Wallingford, MS. Cott. 
Jul. D. VII. f. 50 6,, and has not yet 
been engraved. 


d 2 


xlviii PREFACE. 


portrait. Above him is written in capital letters, alter- 


nately blue and red, FRAT’ MATHIAS PARISIENSIS. ‘The 
V in Mathius was at first A, but the latter is expuncted 
and V substituted above, yet the I is left without 
alteration. . . . . fol. 6. 

e. Table to show the Dominical letter, bissextile, con- 
current, and Easter day, from 1116 to 1620, the key to 
which is inserted in the Calendar which follows, from 
22 March to 25 April. . . . fol. 68. 

Below this table is written in red letters by the 
author, * Hunc libru dedit f? Math’s Parisiensis. 

. Anima Mathi & anime omm 
fidelium defunctoy, requiescant in pace. Amen.” The 
words erased can be supplied from a similar note in 
MS. Cott. Nero D. I. fol. 1, and undoubtedly were, “ Deo 
et eccle’ scv Albani.” 

f. Calendar in double columns, ruled in colours, com- 

prising four months in a page. The only special entry 
is the dedication of the church of St. Alban, on 28th 
December. On the 29th the name of St. Thomas is 
erased. . . . . Ít72a-8 b. 
.  g. Coloured figures of eight sovereigns of England, 
from William I. to Henry III. inclusive, four in a page, 
represented seated under arches, within an ornamented 
frame. Opposite each, in the margin, is written the 
name, in blue letters, and above or below a brief character 
of the monarch, in red. The features cannot be de- 
pended on as portraits. Between Henry II. and 
Richard I. is introduced a bust of Henricus Junior, on 
asmaller scale. . . . ff. 8d-9a. 

The whole of the above articles, from b to g, are by the 
hand of Matthew Paris, and may be considered as pre- 
fatory matter pertaining to the History which follows :— 

1. The Historia Anglorum of Matthew Paris, from 
1067 to 1253 inclusive, preceded by a Prologue, as 
printed in the present edition. . . . ff 90-1565. 

The text throughout ( with the exceptions subsequently 


PREFACE. xlix 
noted) is in the handwriting of the author, in a fair, 
well-marked character, which becomes looser and not so 
firm at the close. It 1s in double columns, with initial 
letters of red and blue, which are larger and more orna- 
mented at the commencement of a reign. There are 
also headings in red over each page. A good specimen 
of the manuscript is afforded by the facsimile prefixed 
to the present volume. The text has been revised and 
corrected by the author more than once, and there are 
numerous erasures, substitutions, and additions, all of 
which have been carefully noted in the present edition. 
Some of these alterations are written in blue ink, which 
serves to mark a revision at a particular period,’ and 
at other times corrections are made in the lower margin 
with a plummet, and afterwards introduced into the 
text. In many instances passages of the text have been 
partially or wholly erased, and re-written on slips of 
vellum fastened down over the original readings. This 
is especially the case in the years 1244-1251. These 
slips have been carefully raised, and the text beneath 
deciphered and noted, whenever it was possible to be 
done. Coloured shields of arms of the English and 
foreign sovereigns are drawn in the margins, as also of 
many of the barons and distinguished personages, all 
of which have been engraved and inserted in their 
places in the present edition. Illustrative drawings are 
occasional added by the author (who was of equal 
repute both as an artist and historian), and these have 
been described in my notes. | 

A few unimportant marginal memoranda occur written 
in the 13th, 14th, and 15th centuries, but at a later date 


——— — — 


1 Mere clerical errors, corrected 
by the author himself, are not no- 
ticed, such as avarie, efficater, in- 
chotum, for avaricie, efficaciter, in- 
choatum. It was useless to load the 
pages with such instances. 

3 This blue ink occurs at ff. 245, 


97 b, 31, 123, 125, 126, 126 5, 197— 
131. The chief of these altergtions 
are in the years 1235-1240. The 
leaf 28 has been wbolly written 
with this blue ink, and corrected 
with black. 


] PREFACE. 


(perhaps about 1520 or earlier) the hand of Polydore Ver- 
gil appears throughout the greater part of the work.! The 
quires have signatures (marked in red on the verso of 
the last leaf of each) from I. to xiur, but the number 
of leaves in each varies, generally twelve, but sometimes 
more orless. The first quire comprises the prefatory mat- 
ter, and ends on fol. 9 b. With regard to the insertion of 
two leaves? after fol. 38 (by the direction of archbishop 
Parker), it is certain that only one leaf of the original 
text is lost, and apparently from the time of the author. 
Matthew Paris has himself pointed out with a plummet 
the deficiency, and the numbering of the leaves of the 
quire proves the fact. The third quire begins at fol. 24, 
and is noted on the lower margin to consist of twelve 
leaves. These are numbered from i. to x. (fol. 33), and 
the next leaf (fol. 36) is numbered xii. The early pagi- 
nation (previous to the insertion of these leaves) goes on 
from 49 to 50 without break, and so does the first 
foliation. It is evident, therefore, that the bishop of 
Lincoln was mistaken in supposing two leaves to be 
missing, but he has been followed in this error by the 
transcribers of the 16th century, Skewys,’ Lambarde, and 
Parker’s amanuensis. 

Towards the close of the year 1252 (fol. 1544, col. 2), 
the second and coeval hand—closer and darker than that 
of Matthew Paris—presents itself in three lines written 
over an erasure, and the same hand wholly takes up the 
text soon after the beginning of the year 1253 (fol. 154 b, 
col. 2), and continues it to the end of the year. It also 
supplies the headings and rubries for the same extent, 
and has drawn the shield of arms of de Vescy in a very 


1 See the facsimile. Notes by 
Polydore are also on the margins of 
the portion of the Greater Chronicle, 
1258-9, ff. 197 5-216 5. 

? Two leaves of the writing of the 
sixteenth century are equal only to 


one leaf of the original; and thus ^ 
we find in MS. C. C. C. C. No. xvi., 
eight leaves inserted to supply four 
: of the missing text. 

3 MS. Harl. 2258, fol. 134 5. 








PREFACE. li 


inferior style of art. We shall meet with this hand 
again in other manuscripts of Matthew Paris ;) and as it 
is certainly that of the fellow-monk and associate of the 
author in his historical labours, as well as his continuator, 
it 18 deserving of especial notice. 

2. A portion of the Greater Chronicle of Matthew 
Paris, from 1254 to 1259, intended to form the third 
volume of his work, in continuation of MS. C. C. C. C., No. 
xvi This portion, of which no other copy exists, re- 
mains incomplete in consequence of the death of the 
author, and is comprised in five quires, numbered in red, 
the first and fourth of which consist of thirteen leaves 
each, and the second and third of twelve. At the end 
of the first quire (fol. 169 6) is written, * Primus quater- 
nus de tercio volumne," and so with the remainder. In 
the year 1258 a leaf is wanting after fol. 209, but is not 
noticed in the early pagination, and must therefore have 
been lost previously. The text is in the writing of 
Matthew Paris, but larger and more irregular than 
before, and bears marks of having been penned at various 
times, particularly after 12577, as we approach the close 
of his life. Each reign commences with a large coloured 
initial letter, more or less ornamented, and a few shields 
of arms are added in the margins, as also the papal in- 
signia, on the death of Innocent IV. in December 1254 
(fol. 167). The contemporary hand of his fellow-monk 
and associate (no doubt called in aid in consequence of 
the failing energies of the historian), first appears in fol. 
158, col. 2, and re-writes several passages over erasures 


———— a 


! Not only in the Cambridge MSS. | 1245 inclusive, in MS. Cott. Vitell. 
C.C.C., Nos. xxvi. and xvi, as | A. XX. This abridgment was given 
hereafter specified, but in MSS. | to the church of Tynemouth (a cel] 
Cott. Nero D. I, ff. 157-160 b, | of St. Alban’s) by the prior Ralph 
Claud. D. VI., ff. 87-94 5; and also | de Dunham, who was living at the 
as an occasional corrector of an | period when it terminates. (See 
abridgment of the Greater Chroni- | Monasticon, iii. 307.) 
cle of Matthew Paris, from 1066 to 





hi PREFACE. 


in other pages; but in 1258 (fol. 210, col. 2) it takes up 
the text entirely (ed. Wats, p. 970, 1. 39), and continues 
it to the end. It concludes with a notice of the death . 
of Walter de Scotinni (ed. Wats, p. 988, l. 14), after 
which is added the remarkable note already noticed 
(p. xxiii. ».) and the drawing of Matthew Paris on his 
death-bed. It represents him raised upon his couch, 

with his eyes closed, and his head supported by his 
. left arm, which rests on an open volume placed on 
a reading-desk, on which is written “ Liber Cronico- 
Tum Mathe; Parisiensis" Over his head we read, 
“Hic obit Matheus Parisiensis," and these words, 
with the title of: his great work, serve at once for his 
epitaph and eulogium. It is very much to be regret- 
ted that the humility of the monk who wrote the 
above has consigned his own name to oblivion, since, 
as I have previously attempted to prove, the real 
Continuation of the Greater Chronicle after 1259 is 
to be ascribed to him. There can be little doubt that 
this portion of the larger work was added on to the 
Historia Anglorum not long after the death of the 
author. 

3. The Continuation of Matthew Paris next follows, 
ascribed (but without sufficient authority) to William 
Rishanger, monk of St. Alban’s, extending from 1259 
to the death of Edward I. in 1272 (here dated 1273), 
... ff. 219-231. It is written on thirteen leaves of 
vellum, in double columns, in an ordinary hand of the 
latter part of the fourteenth century. The lower margins 
of the leaves have suffered from damp, and the injury 
has extended to several of the preceding leaves. At 
the conclusion is the autograph note of the duke of 
Gloucester (now erased), previously mentioned. The 
scribe has performed his task in a careless manner, as 
is evident on comparing the text with other copies in 
MSS. Cott. Faust. B. IX,, and Claud. E. III. It was 
printed from this MS. by archbishop Parker, and re- 


PREFACE. hii 


printed by Wats ; but a more correct and critical edition 
has lately been published under the editorship of Mr. H. 
T. Riley. 

On the whole, it would appear certain that, with the 
exception of the two leaves inserted by Parker, the 
volume remains at present exactly in the same state in 
which it was left at the beginning of the fifteenth 
century. 

In preparing the Historra Anglorwm for press, the Text of the 
manuscript has been scrupulously followed, except in Prition, 
cases of obvious error or omission; but no correction 
whatever has been made unaccompanied by a note to 
point it out. Notwithstanding the repeated revision of 
the text by the author himself, many imperfect, obscure, 
or erroneous passages were found, in which aid from 
other sources was required ; and as the present work is 
based throughout on the Greater Chronicle, and the latter 
(down to the year 1235) on Wendover, it became almost 
a labour of necessity to recur in all doubtful cases to the 
existing manuscripts of these works; and this was the 
more necessary from the fact, that in re-writing his 
Chronicle in an abridged form, Matthew Paris certainly 
had before him the copy of the greater work now for- 
tunately preserved in Corpus Christi College, Cambridge.! 

Not only this copy, but others, have been consulted with MSS. con- 
advantage, and their readings referred to in the notes by eee. 
letters, which indicate the several manuscripts, of which 

a description is here annexed.” 


es —— ——— —— -—— wee eee -— — —— -— 


1 Proofs of this occur throughout; | in the MS. C. C. C. C., No. xvi., fol. 
and in the year 1249 (fol. 144) there | 225. 
is a passage, as originally written, ? It is hoped that the descriptions 
referring to a letter from cardinal Pari may d a Ss. eee 
Reinier to the pope “ m Magnis | editor, who may undertake the ar- 
Chronicis," with a peculiar sign | duous task of a new edition of the 
affixed, and a similar mark occurs | Greater Chronicle, 


In Corp. 
Ch. Coll. 
Cambrid 


liv PREFACE, 


A. In C. C. C, Cambr, No. xxvi—A folio volume 
written on vellum in double columns, in the middle of 
the thirteenth century, and consisting of 143 leaves. 
The firet six leaves at the beginning and two at the end 
are not numbered, but the rest are paged by a hand of 
the fifteenth century from 1 to 281. The quires are also 
numbered in Roman numerals from I. to XII, as far as 
page 248. It contains the first part or volume of the 
Greater Chronicle of Matthew Paris, the Chronica Ma- 
jora Sancti Albani, from the Creation to the end of the 
year 1188. The text of Wendover has been transcribed 
under the eye of Paris, and corrected by himself, with 
autograph additions, either on leaves inserted, or written 
in the margins. These inserted leaves occur at pp. 15- 
20, 31-2, 37-8, 253-256. The remainder of the volume 
is written by two hands, the first of which is that of the 
associate of Paris, whose aid has been given to him in 
his other manuscripts (see p. li), and is easily to be 
recognized by its regular, black, upright character. This 
hand begins the work, and extends through pp. 1-14, 
21-30, 33-36, 39-117, 193-252, 257-282, but the rubrics 
and coloured initial letters are supplied by Paris through- 
out a portion of the text, and the headings from p. 174 
to the end. The second hand is somewhat similar to 
the first, but is rounder, and appears to extend from 
p. 117 to 192, but occasionally varies. The Chronicle 
begins with the rubric, Incipit Prologus in labrum qui 
Flores Historiarum ntitulatur, over which archbishop 
Parker has written, * Author Matthzeus.” The text 
previous to the Conquest is known only by the printed 
rifaccimento of it, ascribed to “ Matthew of Westminster.” 
The marginal additions of Matthew Paris (both in his 
round and secretary hands) are at first few in number, 
but gradually become more numerous after the year 1100. 
The text is illustrated also by shields of arms of the 
sovereigns from William I., and by drawings from the 


PREFACE. lv 


pen of the author, some of which exhibit much artistic 
talent. At the close of the year 1188, on the lower 
margin, is the following note by a hand of the fourteenth 
century :! “Anno dominice incarnacionis MCLXXXIX. est 
vera continuacio historie Mathei Parisiensis in alio volu- 
mine, ejusdem manus," which undoubtedly refers to the 
second volume of the work in MS. C. C. C. C, No. xvi. 

The leaves at the beginning and end of this volume 
are filled with miscellaneous subjects, written or drawn 
by Matthew Paris, which may be regarded as prefatory 
or supplementary to the Chronicle, viz. :— 

a. The Itinerary from London to Jerusalem, in colours, 
with a description in French, similar to the one in MS. 
Reg. 14 C. vii., but containing some interesting variations. . 
It occupies seven pages. The portion from London to 
Dover is engraved by Gough, Brit. Topogr, pl vii, 
fig.2....... [ff. 1-4 a.] 

b. A brief Genealogical Chronicle, intitled, “ Cronica 
sub conpendio ab[b]reviata a fratre M. Parisiensi,” the 
introduction to which commences, * Considerans prolixi- 
tatem Cronicorum Angliz.” ...... [fol. 4 5.] 

This is the preface mentioned by archbishop Parker so 
erroneously ? as the Prologue to the “ Historia Minor." 
The Genealogy begins with Alfred (whose bust is drawn 
in the centre of two circles, the outer of which is divided 
into the kingdoms of the Heptarchy), but terminates 
abruptly at the bottom of the page, with the children of 
Edward the Elder. It is resumed, however, at the end 





———————— ——— — — 


! The same hand has continued 
the list of abbats m MS. C. C. C. C., 
No. xvi., fol. 37 b, to Michael Ment- 
more [1334-1349]. 

? See p. xxxvii.n. It is worth no- 
tice that the Preface of the Chronicle 
of John of Wallingford (a friend and 
contemporary of Matthew Paris), in 
MS. Cott. Julius D. VIL. fol. 46 b, 
commences in the same manner, and 


he has borrowed this Genealogy (as 
he has his Chronicle to the year 
1258) from the St. Alban's manu- 
scripts. A much later writer, Roger 
of St. Alban's, who compiled an 
abridgment of history from Adam 
to the reign of Henry VI, begins 
his Preface also with the same words. 
See MS. Coll Regin. Oxon. No. 
168. 


xlvi PREFACE. 


bered. Three early series of numbers, however, exist, by 
different hands, the first of which is a pagination, probably 
of the early part of the 15th century, which commences on 
the verso of the ninth leaf, and extends from page 1 to 
page 413 (now fol. 218). The second numbering, nearly of 
the same period, begins at the tenth leaf, and marks the 
folios from 1 to 209! (now fol. 218 b), and is continued by 
a hand of the 16th century to fol 220 (now fol. 231). 
There is a third foliation in pencil, of later date (after 
1567), beginning at the ninth leaf, and extending from 
1 to 222. On the second fly-leaf is written the name 
of *Johannes Minsheus" (probably of l'/th cent.) and 
on the third (now numbered fol. 1) the autograph memo- 
randum of the bishop of Lincoln previously noticed 
(p. xl). Below this is the signature of John Lord 
* Lumley," and on the top of the page an ancient press- 
mark A, and, in the right-hand corner, No. 1,041, by 


which number the volume was formerly known in the 
Old Royal Library. The contents of this volume con- 
sist of three works originally distinct, but subsequently 
Joined together; as here described :— 

a. A circular figure to illustrate the theory of the 
winds, rudely sketched by a hand of the 14th century, 
and probably copied from a more finished figure in MS. 
C.CC.C No. xvi. . . . fol]. 

b. Itinerary from London to Jerusalem, drawn in 
colours and gold, in double columns, with representations 
of the several stations or towns; accompanied by an 
explanatory text in French, which is very full towards 
the close. . . . . ff 2a-5a. 

This Itinerary, intended, no doubt, for the direction 
of pilgrims to the Holy Land, is of considerable interest. 
The route is by Dover to Witsand, and thence through 
France over Mount Cenis to Rome and Sicily, and then 





! Owing toan error in number- | fol. 209 is now fol. 207, and fol. 208 
ing, another hand has partly erased | is added by the corrector. 
and altered the foliation, so that 


PREFACE. lvii 
LI 

library of St. Alban's previously to the reformation, and 
its fate is unknown until about 1560-1570, when we 
find it in' the possession of Edward Aglionby, of Balsall 
Temple, (whose name is written on the flyleaf at the 
end) and who lent it to archbishop Parker for his 
edition. There are some notes in it in Parker's hand- 
writing, one of which, at p. 214, refers to the account 
given of the marriage of Matilda to Henry I. in 1101 
(ed. Wats, p. 58), and a similar note by him is found in 
MS. Cott. Nero D. V., fol. 124 b, at the same passage. 

B. In C. C. C. Cambr, No. xvi.— Folio, vellum, consist- 
ing of 286 leaves. This is the second part or volume of 
the Greater Chronicle, continuing the work from 1189 to 
1253 inclusive! Before the middle of the sixteenth 
century it seems to have come into the hands of Robert 
Talbot, prebendary of Norwich [1547-1558], and after- 
wards belonged to Sir Henry Sidney, K.G., from whom 
Parker borrowed it. The greater portion of the volume 
isin the handwriting of Matthew Paris, but there are 
two other hands employed. The first is a fine black 
angular character, and appears in ff. 1-3 b, 8-10 5, 13-32, 
col. 2, 46 b, col. 1,-50, col. 2; and the second (which is 
that of the author's associate especially noticed before) 
continues the text from fol. 32, col. 2, to fol. 33 b, col. 2, 
and from fol 55 to fol. 61 b, col. 2; the same hand also 
re-writes several passages over erasures of the original 
text at ff.157, 197, &c? Throughout these pages the 


! Wats says, erroneously, 1255. 
He only collated the text in this 
volume from 1251 to 1253 inclusive, 
of which portion no other copy is 
known. 

2 This appears probable from a 
note written by Talbot on fol. 245, 
in reference to the Liber Additamen- 
torum mentioned in the text, on 
which he remarks, * Hunc librum 
Additamentorum puto me habere." 


marked Nero D. L] It was from 
Talbot that Bale derived his know- 
ledge of the works specified in his 
collections, MS. Selden 64 B, and in 
his Scriptores, p. 315, ed. 1557. 

3 This is the hand so ignorantly 
blamed by Parker, when he speaks 
of the volume as * per fraterculum 
aliquem turpiter admodum in ali- 
quot foliis mutatus et in plurimis 
locis erasus.” What was done by 


[It is now in the Cottonian collection | this scribe was unquestionably di- 


lviii PREFACE. 


headings and rubrics are by Matthew Paris, as also 
marginal additions and alterations He commences 
himself to write the text at ff. 11-126 (1195) ; then 
from fol. 33 b, col. 2 (1213) to fol. 46, col. 2 (1216) ; from 
fol. 49 b (1216) to fol. 545 (1219); from fol. 61 b, col. 2 
(1225) to fol. 1115 (1238) ; and from fol. 112 b (1238) 
to fol 2815 (1253). These pages exhibit the variations 
in the hand of the author at different periods, neater 
and closer at first, and looser and more irregular towards 
the close. Some of the large initial letters arc elaborately 
ornamented. There is also a fourth hand, but only 
through a page and a half, at fol. 112. By a mistake in 
the original numbering, there is no folio 77, and the 
volume is imperfect in several places, having lost four 
Jeaves in 1190-1192, after fol. 3; one in 1237, after fol. 
103; one in 1238, after fol. 116; and one in 1250, after 
fol. 232. ‘The missing portions (except fol. 116) have 
been supplied by Parker, and chiefly from the text of 
MS. Cott. Nero D. V. The first five leaves of the volume 
are not numbered, but the remainder are folio'd in Arabic 
numerals by a contemporary hand, from fol 1 to fol. 
281. The quires also have signatures from I. to XX. (fol. 
256), exclusive of twenty-five leaves at the end, which 
have no signatures. On the six leaves at the commence- 


rected by Matthew Paris himself. 
But after the blame thus bestowed, 
what shall we say of Parker himself, 
or his amanuensis, who has written 
over an erased text at ff. 37 b, 60 b, 
col 1, 167, col, 1 (nearly two co- 
lumns), and often elsewhere! In 
excuse, it can only be suggested 
that some of these passages may 
have been copied from slips of vel- 
lam originally fastened over the text, 
but which had become detached. If 
this is not so, then a heavy charge 


would lie against the archbishop for 


defacing the text. 


1 Although Arabic numerals are 
said (and no doubt truly) to have 
been employed by Robert Grosse- 
teste, bishop of Lincoln, about the 
year 1240, yet the earliest instance 
hitherto referred to of their use is 
Robert Bacon’s Calendar, about 
1292, in MS. Cott. Vesp. A. II. The 
example in the text (corroborated 
also by the Cottonian copy, Nero D. 
V.) proves that Matthew Paris made 
use of these figures soon after 1250. 
See Astle, Origin of Writing, 4to., 
1808, pp. 186-188. 


PREFACE. lix 


ment various historical and miscellaneous matters have 
been written and drawn by Matthew Paris (as in the 
previous volume), as follows :— 

a. Nomina Regum antiquorum et modernorum, from 
Ina to Henry IIL, with the duration of their reigns ; 
continued by later hands to the time of Elizabeth .... 

[fol. *1 a.] 

b. Large circular figure to show the theory of the 
winds, with the names in Latin and French, and with 
the lines, “Sunt sub solano," &c, as in No. Xxvi. ..... 

[fol *1 b.] 

In MS. Cott. Nero D. L, ff. 184, 184 b, a similar 
figure is said to be “secundum magistrum Elyam de 
Derham,” but another in MS. Cott. Jul. D. VII, fol. 516 
(compiled also under the eye of Paris) is stated to be 
“secundum Robertum Grosseteste, episcopum Lincol- 
niensem." 

c. Itinerary from London to Jerusalem, on two leaves, 
but both mutilated ...... [ff. 2, 5 a.] 

d. Genealogia Orbiculata, from Alfred! to the children 
of Henry III. (part of which is torn off); much briefer 
than those in No. xxvi and MS. Cott. Claud. D. VI. 
wee eee [fol. *3.] | 

e. Drawing of the Elephant sent to England by Louis 
TX., in 1255, as a present to Henry IIL, accompanied by 
the keeper; with a text descriptive of the animals nature 
in general . . . ... [fol. *4.] 

Another drawing of this elephant by Paris is in MS. 
Cott. Nero D. L, fol. 161 b, and a third of smaller size, 
also by him, is inserted in the Chronicle of John of 
Wallingford, MS. Cott. Jul. D. VIL, fol. 114. 

f. Map of Britain, comprising England, Wales, and 
Scotland; mutilated in the lower part. . . .. [fol. *5 b.] 








1 Nasmith says, erroneously, from | ing of Alfred’s bust, and below,  Al- 
William 1. See Cat. libb. p.16. This | fredus primus monarcha Anglia, a 
Genealogy seems referred to in No. | quo incipit Genealogia Orbiculata.” 
XX vi., fol. 129, where there is a draw- 


lx PREFACE. 


It is wretchedly engraved by Gough, Brit. Topogr., 
vol. i, pl. iii, fig. 3, and described at p. 64, with many 
errors. The names are strangely disfigured ; thus Bam- 
bwurc (Bamborough) is turned into Babe, and Stratherne 
into Seocia, marina! | 

On the seventh leaf commences the Chronicle, and on . 
the top of the page is an inscription in red letters, now 
partly erased, by which Matthew Paris recorded his gift 
of this volume to the church of St. Alban's. The year 
1189 begins * Anno Dominice Nativitatis........ 1 
octogesimo nono, rex Henricus" The text of Wendover 
is retained to the year 1235, but with large additions, 
and is then continued to 1253, with numerous correc- 
tions, erasures, and marginal additions, exhibiting the 
work in its state of progress, so that it is not surprising 
that the entire volume should have been attributed to 
Matthew Paris by a later writer of St. Alban's? Wen- 
dover’s portion ends at fol. 95 (ed. Coxe, vol. iv., p. 339), 
and is continued without any break ; but in the margin 
is a note in a contemporary hand, “ Dns Rog. de Wen- 
doure, prior aliquando de Beluero, hucusque Cronica sua 
digessit. Incipit frater Math’ Parisiensis" The Chro- 
nicle ends abruptly at the close of 1253 (the. last leaf 
having been lost) and it is worthy of remark how 
archbishop Parker has dealt with the imperfect text. 
He has crossed out with his pen the whole of it after 
the words “ princeps apostolorum constituitur" (ed. 
Wats, p. 880, 1l. 45), and on the lower margin tran- 
scribes the short annual summary from the Arundel MS., 
which he prints in the place of the portion struck out. 
Yet Wats reprints this text without one word of com- 
ment or note of any variation, which does not say much 
for his collation! The matter thus crossed out on the 


! Erased in the manuscript, but a , prising it should be omitted in Par- 
hand of the 16th century has inserted | ker's edition (ed. Wats, p. 148). 
M*.Cent». The date is given rightly 2 MS. Cott. Claud. E. IV. fol. 
in MS. Nero D. V., so that it is sur- | 3325. See ante, p. xiv. n. 


PREFACE. lxi 


recto and verso of fol. 281, contains a chapter on the 
miracles of St. Richard in the church of Chichester,! after 
which follow letters of pope Innocent IV. addressed to 
the abbot of St. Alban’s relative to the concession of 
the right of presentation to benefices. These letters end 
with the words “et beneficiorum," but a copy of the 
whole is preserved in MS. Cott. Nero D. I., fol. 118, and 
thence printed by Wats among the Additamenta, p. 184, 
with a reference to the year 1252 (p. 846), but the 
letters are dated “3 non. Nov. pontif. anno x, ” which 
falls in November 1253. 

Archbishop Parker made much use of this volume, 
as already remarked, and has inserted in its margins 
references to his edition, particularly from 1229 to 1253. 
He has also written notes on several passages, one of 
which, at fol. 1846, contains a distinct reference to the 
Arundel MS. 

C. In the Cottonian Collection, Nero D. V.—A thick In the Cot- 
folio volume, of 395 leaves according to the recent num- Collection. 
bering, written on vellum, and consisting of two parts or 
volumes, which were originally, no doubt, separate and 
distinct. It contains the Flores Historiarum, or Greater 
Chronicle of Wendover and Paris, from the Creation to 
the year 1250 inclusive, at which date the work was at 
first intended to terminate. The first part extends 
to the end of 1188 (fol 161b), written in a thick, 
square black letter, in double columns, in the latter part 
of the 13th century. The text has been very carelessly 
transcribed, and abounds with errors. On a fly-leaf at 
the beginning are some notes in Dr. Thomas Gale's hand- 
writing, and on the top of fol. 2 is the signature of Sir 
Robert Cotton, who has added the following title: 
* Historia ab initio mundi ad ann. 1251, per Mattheum 
Paris, monachum Sancti Albani"  Prefixed to the 
Chronicle, on fol 15, is a coloured Map of the World, 


; These miracles are noticed very | relation is referred to in the MS. as 
briefly in ed. Wats, p. 868. A fuller | existing in the library at St. Alban's. 


e 


]xi PREFACE. 


copied from the one in MS. C. C. C. C. No. xxvi. It has 
been engraved in the Atlas of the Viconte de Santarem, 
pt. i 1849, and described in tom. ii. pp. 257-272 of his 
Essa sur V Histovre de la, Cosmographie. The heading 
at the commencement of the Chronicle is the same as in 
C. C. C. C. xxvi., from which, doubtless, it was transcribed, 
and the marginal additions of Matthew Paris in the 
original are here inserted in the text. 

The second part extends from 1189 to 1250, and 
has been foliod by a contemporary hand, from fol. 1 
to fol. 232 (now 392). The text is in double columns, 
written in a thin, close character, with large red and 
blue initials of the narrow form peculiar to the period 
at which it was copied. It was certainly transcribed from 
MS. C. C. C. C. No. xvi., and probably soon after the work 
had been completed and corrected to the year 1250, and 
therefore under the eye of Matthew Paris himself It 
any further proof of this were required, it is furnished 
by the notes in his handwriting on the margins of 
ff. 214 b, 216 b, 226, and elsewhere, as also by his draw- 
ings in the years 1216 and 1217, at ff. 208, 218, and 
214, similar to those in the Cambridge MS. Here, as 
in the first part, the corrections and marginal additions of 
the original are incorporated into the text. Occasionally, 
but very rarely, there are insertions in this copy not in 
the Cambridge MS., as may be seen in Wats's collations 
under the years 1216 (ed. p. 290), and 1242 (ed. p. 584). 
The text concludes on fol 293 with the words “Quod 
postea proferat stas," after which a much later hand 
has added, “ Quedam Gesta de rege Arthuro,” taken out 
of Geoffrey of Monmouth. The portion of the Chronicle 
assigned to Wendover (near the close of 1235) ends on 
fol. 257 with the words “dignissima judicatur," and in 
the margin is noted, * Hucusque in a^. li». [alio libro].”? 
It is, however, remarkable that we should find, not here, 


! Misread by Wats (followed by | is not earlier than the fourteenth 
Coxe), * e vetusto libro.” The note | cent. 








PREFACE. xii 


but in the preceding year, 1234, at fol. 252 (ed. p. 403), 
the following note by the original rubricator, * Dominus 
Rogerus de Wendoure,! prior aliquando de Bealwuair, 
hucusque Cronica sua hec digessit. Incipit frater 
Matheus Parisiensis. This is very precise, and must 
have been written with the knowledge, apparently, of 
Paris himself ; moreover, itis confirmed by the heading of 
the Cottonian MS. of Wendover (Otho B. V.); yet, on the 
other hand, the evidence of the Cambridge MS., No. xvi, 
and of the two separate copies of Wendover's text would 
seem to afford sufficient proof that he continued his 
work to the later date. On the margins of the second 
part of Nero D. V. are notes by a hand of the end 
of the 13th century or beginning of the next, marking 
the omissions found in another manuscript, with the 
headings of chapters, and, in a few instances, a tran- 
script of some short chapters from it (as in 1206, 1220, 
1245, and 1248). The earliest appearance of these notes 
is in 1200 (fol. 181b), and they are continued to the 
end of 1239 (fol. 2916). Gale supposed that the manu- 
script referred to was à copy of Wendover; but he is 
mistaken, as it was undoubtedly the volume containing 
the Historia Anglorum, now in the Old Royal Collection, 
14 C. vii, as verified by myself. 

Before the two parts of this volume came into the 
possession of Sir Robert Cotton (who, doubtless, bound 
them up together), they belonged to John Stow, the 
antiquary, who has written his name on the upper corner 
of fol. 161, and notes on certain passages in ff. 9, 20, 
192b. As before mentioned (p. xxxi.), he lent the MS. to 
archbishop Parker, who made use of it to supply the 


——— — —— — o — ——— — — — 





—————  —0— er ——— — M —  — M —9— 





1 Written at first Wendouren, but | ** generosa familia procreatum,” 
expuncted. Wats (iu his Preface to | from the circumstance of his name 
edit. 1640), not observing this, or | (as he thinks) being written Rogerus 
ignorant of the ancient practice of | Wendovre de Wendovre. See also 
erpunction, has raised a weak argu- | Coxe, Pref, Wend., p. vii., note. 
ment as to Wendover's having been 


f 


_ libri confector, frater scilicet Mattheus, domimum 


Ixiv PREFACE. 
deficiencies in the Cambridge MS., No. xvi., and has also 
written notes in ff. 1245, 214. In the Cambridge MS., 
under the year 1250 (fol 233), the text reads, * Et cum 
hujus libri scriptor, frater scilicet. Matheus Parisiensis, 
dominum . . 20. redargueret ” (ed. Wats, p. 
783), and Parker has noted in the margin :—* In alio 
codice scripto aliena manu sic legitur, Et cum hujus 
redargueret ;" immediately after which he adds, * Memor. 
quod aliud exemplar hujus partis Historie progreditur 
non ultra hunc annum, et incipit ab a’. 1189, sed prior 
pars hujus Historie, ab Adam scilicet, eodem modo habe- 
tur in libro per se, et hzec duo exemplaria sunt in cus- 
todia Mri Ramsey Oxoniensis, qui jam servatur in 
carcere Oxoniis, ob quam causam nescio." The reading 
quoted by Parker is found in the Cottonian MS. fol. 884 b, 
and the two parts of it correspond accurately with the 
notice of those in the hands of Ramsey. The diffi- 
culty is to account for the transmission of them to Stow, 
and at what time this took place. Without more precise 
information, it is hazardous, perhaps, to give an opinion 
as to the identity of the copies, but my own belief is, 
that the two parts of the Cottonian MS. Nero D. V. are 
the same as those belonging to Ramsey. 

D. In the Harleian Collection, No. 1620.—A folio volume 
of 189 leaves, written on vellum, double columns, in a 
hand somewhat similar to the first part of MS. Cott. 


! Y can find nothing in Wood's 
Fasti or Athene to throw any light 
on this Magister Ramsey. In 
Strype's Memorials, vol. ii. pt. i. p. 
370, ed. 1822, mention is made of a 
Laurence Ramsey, one of the chief 
sectaries in Kent, who was brought 
into the Ecclesiastical Court in 1550, 
and who is mentioned at a later date 
as the author of a poem called ** The 
Practise of the Divi." (See Resti- 


tuta, vol. iii. p. 489.) Ritson thinks 
he is the same who wrote “ Ramsie’s 
farewell to his late lord and master 
therle of Leicester,” who died 4 Sept. 
1588. Stow, in his manuscript col- 
lections, notices also a Lenard Ram- 
say a8 having written certain articles 
* preched secretly by one Geyton," 
MSS. Harl. 367, f. 17, and 530, p. 
142. 


PREFACE. lxv 


Nero D. V., and of the same period. It appears from 
Wanley's description in the Harleian Catalogue, vol. ii. 
p. 162,! to have belonged formerly to Sir William Cecil, 
whose arms were on the old binding, now, unfortunately, 
replaced by another. Previously it seems to have been 
in the hands of Nicholas Brigham (a friend of Bale), 
who has written “ Matheus Florigerus " on the first page, 
and hence, in later times, when it was in the library 
of Henry Worseley, of Lincoln’s Inn, No. 14, it was erro- 
neously described as ** Matthzei Westmonasteriensis Flores 
Historiarum" (Catal. MSS. Anglia, 1697, p. 212). The 
Worseley manuscripts came subsequently by gift into the 
collection of Lord Oxford. 

This volume contains the first part of the Flores H1s- 
toriarum of Wendover and Paris, from the Creation to 
the death of Henry II. in 1189 (ed. Wats, p. 152). 
Above the usual heading a hand of the fourteenth century 
has added, “Flores Ystoriarum est nomen hujus libri 
[misread by Wanley omnium primus liber], quia fructus 
omnium Ystoriarum hic inveniuntur" The text ends 
on fol. 188 b, and is followed by short annals of the reign 
of Richard I., in a hand of the fifteenth century. It agrees 
in its readings closely with the Cottonian MS., and was, 
doubtless, derived from the same source? <A few varia- 
tions, either as omissions or additions, may be noticed, 
the chief of which occur in the years 1101, 1109, 1126, 
1140, 1169, 1189. 

E. In the Cottonian Collection, Claudius D. VI.—A In the 


gmall folio volume, written on vellum, in various hands Corionian 


! Wanley is entirely mistaken in | very brief notice of the death of 
his conjecture that before this MS. | Robert Curtehose, and in the margin 
belonged to Cecil, it was in the | is written, ** Hsec evidencius in mar- 
Royal Library, and the same men- | gine libri, Jn eodem anno,” etc 


tioned by Bale apud Wats. which undoubtedly refers to M8. 
2 See the Scriptores, p. 718, ed. | C. C. C. C., No. xxvi. p. 225, where 
1557. we find the marginal addition so 


? Under 1134, fol. 150, there is a | quoted (ed. Wats, p. 73). 
f2 


lxvi PREFACE. 


of the thirteenth and fourteenth centuries, at St. Alban’s 
It contains the Abbreriatio compendiosa Chronicorum 
Anglia, from A.D. 1000 to A.D. 1255, compiled chiefly 
by Matthew Paris from the Historia Anglorum, to- 
gether with various historical works by Rishanger and 
others. As the entire work will be printed in the third 
volume of the present edition, a future opportunity will 
occur of describing this manuscript more at length. 


In theBib-  F. In the Bibliothéque Impériale at Paris, No. 6048 5, 


liothéque 
Im e 
at i 


formerly No. 3121 of the Colbert Collection.— This is 
the manuscript which was lent by Sir William Cecil to 
archbishop Parker for his edition of 1571, and is par- 
ticularly mentioned by him in the Preface! Parker 
caused a portion of it to be transcribed from 1189 to 
1199, and it is from this transcript that Wats made 
his collation in 1640. What became of the manu- 
script after Cecil's death is not known, nor in what 
manner it passed into the hands of Colbert, but it was 
purchased with the rest of his manuscripts in 1732 for 
the Bibliotheque du Roi? This manuscript is in folio, 
and is written on paper in a small neat hand, probably 
about 1420-1430, and consists of 156 leaves.  Arch- 
bishop Parker has written at the bottom of the first page 
of the History, * Manus ejusdem qui scripsit Chronicon 
Thome Walsingham.” The copy of Walsingham alluded 
to is in Corp. Chr. College, Cambridge, No. cxcv., and 
is the one used by Parker for his edition of that writer,’ 
as is evident from the notes on the margins. The writing 
is cortainly the same in both manuscripts (as I have ascer- 
tained by means of a carefully executed fac-simile from 
tho C'ecil copy), and the paper mark, a pair of scales, is 





———— A o- 


| Mr. Hardy (Gen, Introd. to 2 See Le Prince, Essai sur la Bib- 
Monumenta Hist, Brit. p. 8) sup- | liothéque du Roi, p. 174, ed. 1856. 
posed thin MS, of Cecil to be now 3 This fact seems to have escaped 
MSN, Arundel 96; but this is an | the notice of Mr. Riley. See his 
error, ‘Tho latter MN, contains a | Introduction to Thome Walsingham 
copy of the so-called. Matthew of | Zlistoria Anglicana, p. xi. 
Westminster to the year 1296, 





PREFACE. Ixvii 


common to both. The contents of the Cecil volume were 
described, but not very correctly, in the Catalogus Codd. 
MSS. Bibl. Regie, 1744, tom. iv. p. 196. The first 
twenty-three leaves are filled with various historical, 
legendary, and other tracts, all of which appear to have 
been copied from an earlier volume written at St. Alban’s, 
now preserved in the Old Royal Collection, 13 E. ix. 
The rest of the volume, from fol. 24 to the end, is occu- 
pied by the work of Matthew Paris. At the beginning 
the remains of an early title are visible, “ Matthet Par- 
siensis ..... p..t..... ,. under which, in the 
hand of Etienne Baluze, is * M. Paris Historia Anglica.” 
It extends from the year 1067 to 1208, in which year 
it ends abruptly with the words, *sine fructu resideri." 
(ed. Wats, p. 226, 1. 10.) 

The text, which was certainly compiled at St. Alban’s, 
is made up from both historical works of Matthew Paris, 
namely, the Historia Anglorum (MS. Reg. 14 C. vii.), 
and the Greater Chronicle (Cott. Nero D. V.)? These 
two manuscripts must have been in the hands of the 
compiler, and he used them arbitrarily to form a work 
intended for general circulation. He has taken the 
prologue, * De chronographia,” from the lesser History, 
and added on to it an abridgment from the larger work - 
of the events which took place between the death of 
Edward the Confessor and the coronation of William I. 
The text of the History is of a mixed character through- 
out, but the greater portion of it follows the Historia 
Anglorum, and where it differs is pointed out in my notes. 
The compiler manifests a great desire to retain the legen- 


! At the beginning of John’s reign 
a somewhat later hand than the text 
has written, “Historia Radulphi 
Nigri," and it is so attributed in Cat. 
Codd. Bibl. Reg., but the statement 
is not correct, See Nasmith, Cat. 
libb., p. 309. 

? Mr. Coxe, misled by the colla- 


tion of Wats, thought that the Cecil 
MS. was a copy of the Royal MS. 
14 C. vii. (Introd. to Append. Wend. 
p. vi.) The real nature of the text 
was first ascertained by myself, by 
the aid of a transcript obtained from 
Paris. 


Ix viii PREFACE. 


dary narratives omitted in the lesser work, and has bor- 
rowed from the larger one the legends of St. Patrick’s 
Purgatory (in 1153), of Wulfric the Hermit (1164), 
Godric the Hermit (1170), of the Monk of Evesham 
(1196), and various others. For other reasons he takes 
from the same source the speech of pope Urban (1095), 
the papal letters relative to Becket (1164), and those 
addressed to the sultan of Iconium (1169), and to king 
John (1207). On the other hand, he omits the local 
notices in the Historia Anglorwm relative to the abbats 
of St. Alban’s, under the years 1093, 1146, 1152, and 
elsewhere. 

The proof that the compiler of this copy transcribed 
from the manuscript now 14 C. vii. appears constantly. 
He not only copies verbally, but retains the very errors 
of the original, even when mere slips ofthe pen! It 
seems also almost equally certain that the manuscript 
consulted for the fuller text was the one now MS. Cott. 
Nero D. V.* That this compilation is really the Cecil 
manuscript is evident, not only from Parker's notes in 
it, but also by the story relative to Richard I. in 1199, 
intitled *De patientia regis Ricardi in tribulationibus," 
mentioned in Wats's Variantes Lectiones (ed. p. 196). 
The portions of this manuscript borrowed from the 
Historia, Anglorum have been collated throughout for 
the present edition, but without much advantage. In 
one or two instances if corrects an error, as sextam for 
quintam, vol. i. p. 362, or supplies a word erased in the 
original, as non, vol. i. p. 430 ; tiranmáde, vol. ii. p. 106 ; 
and under the year 1192 (vol. ii. p. 37) is & curious 


} Thus, in the present edition, i. 218, ? 'This appears from the fact that 
where manifeste is written for Mamis- | in passages where the Cotton MS. 
tre; 1 390, memoratorum for Nor- | varies from the original text in 
mannorum ; ii. 77, regis for tegis, etc. | MSS. C. C. C. C., Nos. xxvi. and 
Not unfrequently the compiler or | xvi, the Cecil MS. always agrees 
scribe has faults of his own, arising | with the Cotton MS. 
from carelessness or ignorance, but 
It would be useless to specify them. 


PREFACE. lxix 


addition relative to Ralph Besace, physician of Richard 
I. The editors of the “ Recueil des Historiens de la 
France,” tom. xvii, print a few pages from this manu- 
script under the years 1201-1208, where it differs from 
the printed text of Wats, and suggest the strange hypo- 
thesis (p. 680) that this copy represents the original 
work of Wendover, and that the variations or interpola- 
tions in the Greater Chronicle of Paris were intended to 
soften down the scommata of the previous writer ! 


G. In C. C. C, Cambr, No. lvi—A thick folio volume, In Corp. 


Coll, 


written by various hands of the sixteenth century for Cambridge 


archbishop Parker, in or about 1567. It is described 
falsely by Nasmith as “ Matthsi Parisiensis Historia 
Minor & coronatione Willelmi L ad mortem Henrici III. 
anno 1273.” It contains a transcript of the Arundel 
manuscript, including the Historia Anglorum, from 
1067 to 1253 ; the latter portion of the Greater Chronicle, 
from 1254 to 1259 ; and the Continuation, from 1259 to 
1273. The Prologue, * De chronographia,” has been col- 
lated in the present edition, in order to show the extreme 
licence taken by the copyist in altering the original text. 
In the initial letter D are introduced the arms of Parker, 
and to carry out a silly conceit of making the first eight 
lines commence with the vowel e, several words have been 
altered, and so printed! At the beginning of the reign 
of Henry IIL, Parker's arms are again inserted, with the 
date 1567, &nd at the end of 1253 is the following note: 
* Hucusque progreditur Historia Minor; que sequuntur 
sunt ex Historia Majore Matthsi Parisiensis," At the 
beginning also of 1254 is written, “Ex libro Arund. 
Com." The portion from this year to 1273 has been 
used for the press, as appears by Parker’s references to 
his edition in the margins. Throughout the transcript 
there have been marginal notes, now covered over with 
paper, and one of them, in 1167, reads, ** Omnes hee literse 
inseruntur in exemplari dii Cecilii,” which proves that 
at that date Sir Will. Cecil’s manuscript was in the arch- 


In the 
Cottonian 
Collection. 


lxx - PREFACE. 


bishop’s hands. Between the prologue and the tran- 
script of the Historia Anglorum is a copy of the brief 
genealogical work in MS. C. C. C. C. No. xxvi., with the 
prologue, ** Considerans prolixitatem.” It comes down to 
the reign of Henry IIL, with a few notes by the copyist 
refering to a later period. Another copy of this Genealogy, 
also made for Parker, may be found in MS. C. C. C. C, 
No. c, where it is continued to the reign of Henry 
V. It may be added, that a second transcript of 
part of the Historia Anglorum, from 1136 to 1179, 
made for Parker, and followed by the Continuation 
from 1259 to 1273, is in MS. C. C. C. C, No. cceclviii., 
art. 1, 2. 

H. MS. Cotton. Vitellius D. IT.—4An abridged transcript 
of the Arundel manuscript, made in 1565 by William 
Lambarde, assisted by Laurence Nowell and some other 
person, whose hand has not been identified. In some 
notes originally prefixed (preserved by Wats, Pref. ad 
Var. Lect.), but now missing, Lambarde intitles it 
* Matthei Paris Historia Minor," and again, “ Historia 
rerum ab octo primis post Conquisitionem Angliz regi- 
bus gestarum, Matthzo Parisiensi authore," signed W. 
Lambarde, 1565 ; and adds, * Advertendum est, quod hoc 
exemplar non est ad verbum transcriptum, sed ea que 
ad historiam Anglise pertinent summa fide et fere verba- 
tim traducuntur. Cetera (forinseca cum sint) ut pluri- 
mum levi preteriit pede scriptor, nonnunquam etiam 
plane omisit." The transcript, however, is by no means 
literal or faithful, but great liberties have been taken 
with it. A short specimen from the year 1118 is given 
by Wats, and he collates it from 1255 to 1273, under the 
title of Minor, not knowing that it was copied from the 
Arundel MS. There is ample evidence of this, therefore 
the assertion first made by Sir Robert Cotton in his MS. 
Catalogue (MS. Harl. 6018, £ 51), and repeated by his 
librarian James in the notice prefixed of the contents of 
the volume, as also by Dr. Smith in his printed catalogue, 


PREFACE. Ixxi 


1696, that it was transcribed from a manuscript in Bennet 
College, Cambridge, is incorrect.! 

This volume originally consisted of 286 leaves, but 
suffered considerable injury in the fire of 1731, and in 
the report published the year afterwards it is stated that 
* about 120 loose leaves remain," and so repeated in 
Planta's Catalogue, 1802. Instead, however, of 120, there 
were 170 leaves kept in a case, and I discovered 97 more 
bound up improperly in Appendix xlii as * Fragmenta 
historici cujusdam operis." These, with 16 leaves in ad- 
dition recovered from the refuse, I caused to be repaired 
and inlaid in the year 1847 ; and having arranged them 
by the aid of the original MS., they now form a .volume 
of 283 leaves; three at the end, containing drawings of 
coats of arms, are still wanting. 

W. In the Douce Collection, Bodleian Library, No. In the 

ecviL—AÀ. folio volume, which, besides the Flores Has- Collection, 
toriarum of Wendover, contains part of Hoveden, Bodician 
an abridgment of the work called “ Matthew of West- 
minster” (written probably at Ramsey abbey, and 
continued to 1326), and Geoffrey of Monmouth. The 
work of Wendover occupies the first portion of the 
manuscript, and is written on vellum, in double 
. columns, at the close of the thirteenth century. It is 
deficient from A.D. 879 to 894, and also in A.D, 1191, 

1192. At the end of the year 1188 is a note in plum- 
met, * Huc usque in libro Cronicarum Johannis ab- 
batis, which is repeated in ink by a later hand thus, 
* Usque huc Cronica Joh. abbatis, et hic finis" This 
note perhaps refers to the first volume of the Greater 
Chronicle of Wendoyer and Paris (now in C. C. C. C., No. 
xxvi), which may have been written for or by the direc- 


! The readings of Lambarde's | and Lambarde read, “nec mutire 
copy prove it could not have been | permittebat," but in Parker's tran- 
derived from MS. C. C. C. C., No. | script this is altered to * nec mentiri 
lvi. Thus, in vol. ii p. 194 of the | permittebat." 
present edition, the Arundel MS. 


In the 
Cottonfan 
Collection. 


lxxii PREFACE. 

tion of the abbat John de Hertford, elected in 12385. 
The work terminates at the close of this year on fol. 
220 b with the words “in omnibus dignissima judicatur," 
after which is written, * Huc usque scripsit Cronica diis 
Rogerus de Wendoure.” The text from the year 447 has 
been ably edited by the Rev. H. O. Coxe, for the English 
Historical Society, in 1841. As to the previous history 
of the manuscript nothing certain is known. Mr. Halli- 
well supposed it! to be the same as a MS. in the posses- 
sion of Dr. Matthew Carewe in 1585, but there is no 
proof of the fact. It is said also to have been purchased 
by Mr. Douce at the sale of Sir John Sebright's library* 
in 1807, but I can find no notice of it in the catalogue. 
The readings from this manuscript, indicated by the 
letter W, are meant also to include those of the Cotto- 
nian copy and of the printed edition, unless otherwise 
noted. 

I. Cottonian MS. Otho B. V.—Folio, vellum, of the four- 
teenth century, reduced by the fire of 1731 to a crust, 
and stated to have been lost by Casley and Planta, but 
Subsequently flattened, inlaid, and arranged under my 
direction, in 1850.5 It originally consisted of 464 leaves, 
but now only of 459, very much damaged as far as A.D. 
1150, and also after A.D. 1330. It contains the second 
book of Wendover, beginning at the birth of Christ, and 
ending in 1235, like the Douce MS. The heading at the 
commencement is, “ Incipit liber secundus de Floribus 
Historiarum, a Nativitate dii n? Jhesw Christi usque 
ad annum millesimum ducentesimum tricesimum quar- 





ee —À — —MMMÀ 4o. MATURE 2i rat T — — 


e 


1 Introd. to the Chronicle of Wil- 


liam de Rishanger, p. xvii. Extracts 
from this MS. of Carew by Robert 
Glover are in MS. Cott. Otho D. IV. 
ff. 123 5-126 4, and thence copied 
by James Strangeman in a volume 
of his collections, MS. Sloane 1301, 
ff. 177-1815. 


* Coxe's Pref. to Rogeri de Wen- 
dover Chronica, p. xxxiv. 


3 A drawing representing the state 
of this manuscript as left by the fire, 
and after it was flattened and inlaid, 
may be seen in MS. Add. 18,457. 


PREFACE. 1xxili 


iwm."! The text (except in the preface) agrees through- 
out very closely with the Douce copy, so that it is rare to 
find even the slightest variation. At the conclusion is the 
same notice of the author, * Hucusque," etc. There can 
be no doubt that this is the manuscript which formerly 
belonged to Sir Christopher Heydon, of Baconsthorp, in 
Norfolk (a scholar of considerable eminence, who died in 
1623)? as proved by a note of that MS. prefixed to a 
eopy of * Matthew of Westminster" in the Bodleian 
Library, MS. Laud 572, and referred to by Tanner in 
his Bibliotheca Britannica, p. 757. Mr. Halliwell is 
mistaken in stating that Sir Robert Cotton purchased 
the manuscript of Mr. Vincent [Augustine Vincent, 
Windsor Herald] since the entry in the original cata- 
logue of the library (made about 1621)? merely intimates 
that the latter had borrowed the volume. 

As the work of Wendover forms the basis of the one Referen-. 
now published as far as the year 1235, references have (f^ e» 
been given in the margin to Mr. Coxe's edition, and, in the present 
order to point out more readily the new matter introduced edition, 
by Matthew Paris, dots have been added opposite such 
passages as are not found in Wendover, or are re-written 
and altered. Portions, however, of these passages some- 
times occur in the Greater Chronicle of Paris. In gene- 
ral, the marginal additions and corrections are peculiar 
to the present work, and are not met with elsewhere. 
Subsequent to the year 1235, it was at first proposed to 
add references to Wats's edition of the larger work, but 
on further consideration it was thought unnecessary and, 
in some respects, inexpedient. 

In regard to the punctuation of the text, division Punctua- 
of sentences, and use of capital or small letters, some 9?» e 
liberty has been taken, since the manuscript is by 





—— ——áá—— 


1 This heading is very illegible, 3 See Blomfield’s Hist. of Norfolk, 
and a few words obliterated, but | vol. vi. p. 508. 
they are supplied by the note in MS, * MS. Harl. 6018, fol. 79. 
Laud 572. , 


Orthogra- 
phy. 


lxxiv PREFACE. 

no means uniform, and very often inaccurate in these 
particulars. Several orthographical changes have also - 
been made, in compliance with the rules laid down 
for the guidance of editors. Thus, the diphthongs 
a@ and @ have been substituted for the single e,' and 
the letter ¢ for c in words ending in c?o or cia, or 
similar forms. In every other alteration the reading 
of the manuscript is given in the notes? In printing 
from the author's autograph, it might seem, indeed, 
doubtful whether such alterations were absolutely neces- 
sary or advisable, for the middle-age Latinity has a 
special character of its own, which cannot be con- 
verted by orthographical correction into a classical garb. 
Public documents have been, on this account, literally 
published in Rymer, and the German method, as repre- 
sented in Pertz, seems preferable to the practice of the 
French school. To those who have felt sufficient interest 
in the subject to look into the dry treatises of Dausquius 
or Cellarius? the whole question of classical orthography 
will appear to rest on very uncertain and conflicting 
authorities; and forms which are now repudiated as the 
corruptions of a monastic age are really found on the 
earliest monuments extant of the Latin tongue. Moreover, 
they are admitted into the languages immediately derived 
from the Latin, namely, the Italian, Spanish, and French. 
Nor has the practice of editors been uniform in this 
matter, and many of them have perceived the advantage _ 
of retaining forms which bear the impress of the age and 


1 The ancient use of e and @ is | trivial errors of the pen, such as a 


well known, and optime femine, in 
the dative, occurs in an inscription 
in the Roman Catacombs. See also 
Cellarius, vol. i. p. 42. Modern 
editors differ much in writing such 
words as heres, seculum, cetero, pre- 
tium, fenus, frenum, &c. 

2 It would seem a great anomaly 
for an editor to point out the most 


for ad, du for di, and such like, and 
at the same time to alter without 
notice the orthography of words so 
sweepingly, that the original writer 
would fail to recognize them. 

3 Dausquius, De Orthographia 
Latini Sermonis, fol, Par. 1677; 
—Cellarius, Orthographia Latina, 2 
vols. 8vo., Altenb. 1768. 


PREFACE. Ixxv 


writer. The same licence has therefore been taken to some 
extent in the present volumes, in regard to such words 
as benivolentia, cotidie, elemosina, genitrice, quatinus, and 
others; as also in the usage so constant in middle-age 
writers of employing ? for y in martir, presbiter, tiran- 
nus, lacrima, &c., and so retained in Italian and Spanish. 
Thus, also, in words compounded with a preposition, the 
final consonant of the first syllable becomes assimilated 
to the letter which follows, as sullme, suffossus, assunt, 
suppriorem This arises from pronunciation; and by 
the same law b becomes p before the letter £, as optuli, 
optinere, &c., as long ago remarked by Quintilian? The 
chief orthographical peculiarities observable in the text 
of Matthew Paris are, the substitution of m for n in (mfra, 
umfirmatus, imferror, umfelia, &c., and the converse in 
nanque, for which, however, there is some show of autho- 
rity ;* he also writes excercitus and excercere, cisma, 
cintillis, aucgmentum, mangna, congnitus, &c. These 
have been replaced by the more usual spelling. In other 
respects the forms are the same as found in most 
middle-age writers, such as sef for sed, michi, nichil, 
eicere, obicit, dampna, sompno, and many more. 
Double letters are often employed for single, and vice 
versa ; the h is used redundantly in such words as 
habundare, harena, hanelus ; but, on the other hand, 
is sometimes omitted, as ebetasset, ortis, talamum; 





1 Giphanius, in his edition of Lu- 
cretius, boldly advocates the use of 
iin such words, and adds, ** Eadem 
ergo ratione, lacrima, clipeus, incli- 
tus, etc., scribenda existimo, consen- 
tientibus etiam libris vetustis omni- 
bus.” Epist ad Lect. ed. Lugd. 
Bat. 1595. 

? Cellarius, vol. i. p. 99. 

3 De Instit. Orat. lib. i. cap. 7. 
There is abundance of ancient au- 
thority for this in Cellarius, vol. 
i. p. 289. In truth, Quintilian 


seems to authorize all such forms 
arising from pronunciation, when he 
says, ' Ego, nisi quod consuetudo 
obtinuerit, sic scribendum — quidque 
Judico, quo modo sonat," lib. i. cap. 7. 

* See Cellarius, vol. i. pp. 59, 66. 


' It is so printed by Parker. 


5 Mr. Wright, in his Early Mys- 
teries, 1830, expressly retains such 
forms, as ‘“‘marking the established 
orthography of the age." Pref, p. 
xxvii. 


lxxvi PREFACE. 


whilst the letters ph and f are convertible, as nephas, 
philosofum. A few grammatical forms may also 
deserve notice, such as the use of wus and monas 
undeclined, in the same manner as kalendas, and the 
constant employ of mille in the singular, but milia in 
the plural, for which Cellarius! cites the authority of 
the old grammarian Cledonius, as well as that of inscrip- 
tions in Gruter. After milia we find a genitive or 
other case used indifferently, as milia, marcas, or milia, 
marcarum. 

Want of space in the present volume, and the advan- 
tage of having the whole of the text first printed off, 
have induced me to defer to a future occasion the con- 
sideration of such biographical and other notices as we 
possess of Matthew Paris, as also an estimate of the 
historical value of the work now first published. This 
will appear in the Preface to the third volume. 


British Museum, 
February 16th, 1866. 


— — M ee — — M ———— — — M c 


! Vol. i. p. 288. [See Gram- | opera Hel. Putsehii, 4to. Han. 1608, 
matice Latine Auctores. Antiqui, | col. 1901, 2339.] 


CORRIGENDA. 


Page 4, line 9, for evenet perhaps we should read invenietur. Cf. page 

276, line 23. 

» 7,note!, supply Conquestor after qui, and for E. read F. 

. 15, line 14, before omnes insert [ut], to complete the sense. 

» 18, line 15, for rege Willelmo (as in MS.) substitute rex Willelmus. 

» 35, line 25, add in side margin 27 Sept. 

4, 45, line 7, for cepit (as in MS.) substitute fecit, as in W. A. C. D. 

. 45,line 12, for Normanniam (as in MS.) substitute Normannia. 

» 59, line 17, the correction may be unnecessary. Cf. p. 100, 1. 26, 
and p. 113, l. 5. 

» 62, line 11, for antem read autem. 

» 789, line 1, supply A.D. 1096 in side margin. 

» 82, line 21, for innuens perhaps we might read irruens. 

» 95, line 17, for superbiam (as in MS.) substitute substantiam. 

» 111, line 13, for equitus read equites. 

» 113,line 22, for solidos read solidis. 

» 118, line 8, for nunclaret read nunciaret. 

» 183, line 1, for mandacis read mandatis. 

» 190, note ?, for and F. read and E. F. 

» 202, line 1, no correction is necessary, but cf. p. 181, 1. 21, and 
p. 369, 1. 18. 

» 230, note *, for in C. read in A. C. 

» 235, line 9, for achiepiscopi read archiepiscopi. 

» 365, line 21, for marturiori read maturiori. 

» 397, note !, for 80 C. D. read so A. C. D. 

» 424, note ?, after MS. add and E. 

» 445, line 23, for 1118 in the margin, read 1188. 


MATTHAI PARISIENSIS, 
MONACHI SANCTI ALBANI, 


HISTORIA ANGLORUM. 


PROLOGUS, 


— 


fol95. [cipit Prologus in Historiam. Anglorwm, post con- 


quisitionem Anglia a Normannorum duce Wil- 


DE chronographia, id est, temporum descriptione lo- Reply to 


cuturi, primo? detractoribus? invidis et nostrum labo- 


rem inanem reputantibus* respondebimu 
volis et id’ expectantibus, immo  expostulantibus, 


rerum causam presenti Prologo breviter? ‘ aperiemus. 
Dicunt enim obloquentes,’ * Quid necesse est vitas vel 
mortes, diversos!! mundi hominumque!? casus literis 
commendare; prodigia rerum diversarum scriptis im- 
pressa perpetuare ?" | Noverint quid dicat Philoso- 


! De chronographia .. . veraciter 
ediderunt] The whole of this is bor- 
rowed, with some omissions and 
alterations, from the Prologue of 
Robert de Monte to his Additions 
to Sigebert of Gemblours. See Pertz, 
* Monumenta Hist. Germ.," tom.vi. p. 
480. Portions are also found in the 
Preface of Roger of Wendover and 
his copyist Matthew of Westminster. 

2 primo] primo quidem, G. and 


* detractoribus] ^ detrectatoribus, 
G. ; detractatoribus, Edd. 

* inanem reputantibus] deputanti- 
bus inanem, G. and Edd. 


* respondebimus] Originally writ- 
ten respondemus, but altered by a 
recent hand, and the correction is 
confirmed by the text of Robert de 
Monte and F. 

* dein] deinde, G. and Edd. 

Tid} Om. F. 

* expostulantibus| — postulantibus, 
F. ; depostulantibus. G. and Edd. 

® breviter] describemus ac brevi- 
ter, G. and Edd. 

1° Dicunt enim obloquentes] Dela- 
tores enim dicunt, G. and Edd. 

!! diversos] hominum,diversosque, 
G. and Edd. 

7 hominumque] Om. G. and Edd. 


A 2 


8;5 dein? beni- the value 


4 PROLOGUS. 


phus! * Omnis? homo naturaliter scire desiderat;" 
et, “Homo sine literis, et preeteritorum reminiscentia, 
in bestialem dilabitur stoliditatem, et ejus vita vivi 
hominis reputanda est sepultura. Et si tu mortuo- 
rum antiquorum et preteritorum contempnendo obli- 
visceris, quis tui reminiscetur? Hzec® est imprecatio 
Psalmiste dicentis, * Dispereat de terra memoria illius;'* 
et ejusdem adoptiwe benedictio, *In memoria sterna 
erit justus," ^ et cum benedictione evehet * nomen ejus 
in sternum; injusti? autem cum maledictione igno- 
minia® recitabitur. Ut igitur perversorum devitentur 
gressus, bonorum, quorum gesta describimus, vestigia 
Authority sequamur pedetentim. Ecce fructus Scripturarum, ecce 
of the Old TR" . 
Testament Speculum humans conditionis! Hac de causa, licet 
narrative. alie non desint, Moyses legislator in Veteri Testa- 
mento innocentiam Abel, invidiam Caim, simplicitatem ? 
Jacob, dolositatem Esau, malitiam undecim filiorum 
Israel, bonitatem duodecimi, scilicet Joseph, ponam 
quinque civitatum, poenitentiam Ninivitarum manifestat, 
et scripturis commendando nititur perpetuare; ut sic, 
scilicet, bonos imitemur, malorum autem esse pedisse- 
Ancient quos abhorreamus. Ad hoc anhelantes !? sancti Evan- 
theological gelistse, theologi, Josephus, historiographus Ebrzeus, 
historians. Cyprianus, Cartaginensis episcopus et martir, Eusebius 
Ceesariensis, Jeronimus sacerdos, Sulpicius Severus, 
Fortunatus et!* Beda, presbiteri venerabiles, Prosper 


—— = —— — e — M Á— 


'Philosophus] Aristotle, in Me- ' injusti] injustus, Edd. 
taphys., lib. i.c. 1; but the latter por- * ignominia] et ignominia, Edd. 
tion of tbe quotation (if quotation ? simplicitatem] dolositatem, Edd. 
it be) seems founded on the words 1° Jacob] Roger of Wendover and 
of Seneca, ** Otium sine literis mors | the best MSS. of Matthew of West- 
est et hominis vivi sepultura." Ep. | minster read Job. 
Ixxxii. p. 542, ed. Lipsii, 1652. ! dolositatem Esau] negligentiam 
2 Omnis] Omnis siquidem, G. and | Esau, simplicitatem Job, Edd. 


Edd. 12 anhelantes] hanelantes, MS. 
3 Hoc) Hoc, F. G. | 18 Evangelista | Euuangeliste, MS. 
* Pa. cviii. 15. 4 et] Om. Edd. 
* Ps. exi. 7. | » presbiteri venerabiles] presbyter 
! 


* enehct] evenct. MS. | venerabilis, et, Edd. 


PROLOGUS. 5 


Aquitannicus, gesta Dei scripserunt! et antiquorum. 

Et, ut ad modernos veniam, Marianus Scotus, Fulden- Modern 
sis monachus, et Sigisbertus, Gemblacensis monachus, historical 
et quidam alii pectoris profundi Cronica veraciter edi- 
derunt. 

Incipimus igitur? Anglorum Cronica a duce Nor- Introduc- 
mannorum Willelmo, qui ab Haraldo,? Anglorum rege pres fo the 
perfido et perjuro, lacessitus, ipsum a regni solio de- work. 
pulit diffiduciatum ; cujus facti causam lectoribus bre- 
viter intimabo. Navigans autem idem Haraldus,* dum Narrative 
adhuc juvenis esset, aspirans ad regnum Anglis, sponte of Marald's 
spaciatum? navigando raptus est invitus vi ventorum ; Normandy. 
dum? Flandriam credidit attigisse, compulsus venit 
in Pontivam? provinciam. Quem captum consul Pon- 
ticus? Willelmo, Normannorum duci, presentavit. At 
Haraldus!" asserebat se hzc omnia sponte fecisse, ut 
clam veniens in Normanniam confcederaretur duci, filiam 
ejus in sponsam accepturus.  Quod!! juravit super 
sanctorum multorum reliquias, se fideliter ad quendam 
terminum completurum. Tanto igitur majori honore 
susceptus est, quanto secretius adventasset; fuerant 
enim antea!* inimici ad invicem.  Juravit insuper se 
post mortem regis Eduuardi, qui jam senuit sine libe- 
ris, regnum Anglie duci, qui in regnum jus habuit, 
fideliter conservaturum. Consummatis igitur aliquot 
diebus cum summa letitia, amplis muneribus ditatus, 


—Ó 


! Dei scripserunt] At first written * Pontivam] Pontinam, G. and 


descripserunt, but corrected by the 
author. 

* Incipimus igitur] Et hic nos in- 
cipimus, Edd. 

3 Haraldo| Horaldo, MS. 

* Haraldus] Haroldus, F. 

* sponte spaciatum] et sponte spa- 
ciatus, Edd. 

$ dum] et dum, Edd. 

' attigisse] se attigisse, Edd. 


Edd. 

* Ponticus] Guy, count of Pon- 
thieu. Wats proposes to read Pon- 
tivus (with Eadmer, Will. Malmesb., 
and Rog. Wend.), but the text is 
here taken from Hen. Hunt. See 
* Mon. Hist. Brit.," p. 760. 

10 JTaraldus] Haroldus, F. 


. Quod] Quod et, Edd. . 
2 antca] ante, Edd. 


Harold 


usurps the 
throne. 


6 | PROLOGUR. 


in Angliam reversus est Haroldus;! sed cum in tuto 
constitueretur, jactitabat se laqueos evasisse hostiles, 
perjurii crimen eligendo. Adveniente igitur termino, 
quo cuncta compleri deberent promissa, et jam elapso, 
nihil fecit. Misit igitur dux ad eum nuncios sol- 
lempnes, causam qusrens; sed Haraldus mendax et 
superbus omnia prelocuta procaciter denegando, nun- 
cios turpiter lacessitos, jumentis mutilatis, remisit. Dux 
igitur merito provocatus, regem Francorum, et omnes 
vicinos parentes et amicos suos ad ultionem tante 
injurie excitavit. Interea, mortuo rege Eduuardo, 
Haroldus sibi regnum, ut injurias cumularet ampliores, 
usurpavit, diadema sibi sine ecclesiastica auctoritate 
imponendo; unde papam Alexandrum et omnes Anglise 
prelatos sibi creavit inimicos. Haroldum quoque, regem 
Norwagize, cum mille navibus ipsi adversanti occurren- 
tem? rex Anglorum Haroldus devicit; unde superbior 
effectus suos oppressit? Sed dux Willelmus, Deo* 
Domino ultionum? juvante, Angliam, ipso contrite, 
sicut preecedens® narrat historia, sibi conquisivit.? 


! Haroldus] Haraldus, G.and Edd. * praecedens] subsequens, G. sec. 
2 occurrentem| Added in the mar- | m. and Edd. 
gin, but inserted in the text of F. 7In MS. F. here follows a long 


Om. G. addition, comprising the events of 
* Interea ... oppressit] om. Edd. | the year 1066 previous and subse- 
* Deo] Om. G. and Edd. quent to the battle of Hastings, 


* ultionum] ultionem, F. G. and | which, with omissions and altera- 
Edd. but the same expression is | tions, is copied into the Edd. 
found elsewhere, at ff. 32 a, 60a. 


| 


PUB 19 Una 34^ 


MATTHAI PARISIENSIS, 
MONACHI SANCTI ALBANI, 


HISTORIA ANGLORUM. 


eMe UN IN UI TSesees Fr Reate 


fol.10«. De coronatione regis Willelmi Primi, qua Conquestor 
Anglie dicitur, interempto rege Haraldo, qua, 
Deo judice et vindice, propter superbiam suam ap. 1067. 


af 1 Victory of 
perunt. Willian 
over Ha- 
tog. Wen., ANNO Dominice ‘incarnationis M°.LXVII°., interempto rold, and 


‘ol. fi. p.1- repe superbo et falsidico Haraldo, dux Normannorum meres 
. Willelmus, triumphator magnificus, obtenta contra sibi 
.Adversantes inopinata victoria, urbem letus adiit Lon- 
.doniarum.?* Ubi propter suam piam justitiam et justam 
.pietatem, necnon et militirte sue strenuitatem, a clero 


triumphator magnificus, optenta 

| coutra Haroldum regem tam in- 
? Anno Dominice... Londonia-  opinata victoria, urbem adiit Lon- 
rum) These lines at the commence. | doniarum.” In the initial A., as 


! qui Conquestor..... perüt) 1 
| 

ment of the Chronicle are written | at first drawn, was inserted the 
| 


Om. F. 


by Matthew Paris on a piece of | shield of arms of William, viz., 
vellum pasted down over the text | gules, three lions or leopards pas- 
as it originally stood; but the al- | sant gardant or, but a larger and 
' teration was made previous to the | more ornamental letter was after- 
addition of the present rubric or | wards substituted, and the shield, 
heading. On raising this piece of | surmounted by a crown, drawn in 
vellum carefully, the text, although | the margin. The shield also of Ha- 
partially erased, can be deciphered rold, azure, a lion rampant double 
thus: “Anno Dominice incarna- quevé or, is introduced between the 
tionis M.°Lx°v11°. christianissimus 
dux Normannorum Willelmus ac 


VOL. I. A4 + 





columns of text, but reversed, to be- peus ne n 


toker his death. novi Anglorum regis. 


8 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1067. et populo cum summa exultatione susceptus, in verbo. 
veritatis omnibus pacem et veritatem Anglis denun-. 
ciavit. Cives autem, qui ab Haraldo, tiranno et im-. 
probo exactore, injustis exactionibus et angariis veluti 
ab altero Beornredo! premebantur, ipsum ducem, quasi. 
hostiam de coelo transmissam, in muneribus pretiosis- . 
simis, in classico campanarum, processionibus religio-. 
sorum, cum omni alacritate honorantes, ipsum regem. 

25 Dec. communiter acclamaverunt. Dominiceque Nativitatis . Rog. Wen. 
die ab Aldredo, Eboracensi archiepiscopo, regni diadema — "' 
suscepit; timuit enim hoc munus consecrationis a Sti- 
gando, Cantuariensi archiepiscopo, suscipere, eo quod 
illegitime occupaverat illius excellentiam dignitatis. 
Deinde, homagiis a magnatibus cum fidelitatis jura- 
mento obsidibusque susceptis, in regno confirmatus, 
omnibus qui ad regnum aspiraverant factus est terrori. 

He returns Civitatibus igitur et castris dispositis, propriisque mi- Rog.Wend 

randy. nistris impositis, ad Normanniam cum obsidibus An- M2. 
glie et thesauris innumeris navigavit; quibus incarce- 
ratis et sub arcta custodia deputatis, ad Angliam denuo. 

Histyranny remeavit. Et jam, Deo irato, tirannizans, commilito- 

English. nibus suis Normannis terras Anglorum, qui se ipsi. 
sponte dederant, ingrati more distribuit; et modicum 
illud, quod eis? remanserat, sub jugo posuit perpetuse 
servitutis. Unde nobiliores regni servitutis ignari, in- 
dignati inconsolabiliter doluerunt. Quidam igitur ad. 
regem Scotorum Malcolmum, quidam in Daciam, qui-. 
dam in Norwegiam, quidam ad alias regiones confu-. 
gerunt; malentes propriam strenuitatem et virtutem. 
experiri, quam ingratissimo tiranno Willelmo et super-. 
bie subjacere Normannorum. Alii quoque loca deserta. 
petentes, insidias Normannis parantes, multos ex eis. 


— ———— ——MM —— —— — ———M—————— ee 


! Beornredo) Boemredo, MS. The | ? eis] illud, MS. Corrected from 
allusion is to Beornred, the tyranni- | Wendover and the larger Chronicle 
cal king of Mercia. See Rog. Wend. | in A. C. D. 
ad ann. 758, 7€9. | 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. 9 


.peremerunt. Recesserunt igitur tunc temporis ab Anglia A.D. 1067. 
nobilissimi viri comites Eaduuinus et Morcardus fra- 2 ht P 
tres, Mercherus! et Weltherus,? milites invictissimi et nobles 
locupletes, cum episcopis, clericis, et aliis multis viris 
nominatissimis, quos longum est exprimere nominatim. 
-Quorum major pars ad dictum regem Scotorum confu- 
-gientes, ab ipso honorifice, ne rebellantes ipsum forte 
expellerent, sunt recepti. Tunc etiam Eadgarus Ethel- Eadgar 
ing, sanguine et probitate preeclarus, et de regno Angli Biheling 
heres legitimus, cernens res natalis patrie undique fuge n 
patere discrimini, ascensa nave, cum Agatha,’ matre sua, Scotland, 
et sororibus Margareta et Cristina, in Hungariam, ubi 
natus fuerat, conabatur reverti; sed, tempestate sub- 
orta, coactus est in Scociam applicare. Hac igitur occa- 
sione actum est, ut Margareta regi Malcolmo nuptui 
traderetur; soror autem ejus Cristina sanctimonialis 
facta, ccelesti Regi copulatur. Nati sunt igitur reging Kings of 
Margarete sex filii et dus filie, quorum tres, Edgarus j^ end 
scilicet, Alexander et David, juxta generis sui nobili- from queen 
Rog.Wend.tatem reges postea fuerunt. Ex tunc ergo regum geret 
H3. Anglie nobilitas, a propriis per Normannos expulsa 
finibus, ad reges Scotorum est infelici sidere devoluta, 
.et aureis seculis successerunt luteis deteriora. Nec A.D. 1250. 
.usque ad tempora hzc scribentis, videlicet annum gra- shen the 


.ti)] M.CC.L, est * inventus rex Anglie titulo sanctitatis present 
. insignitus. compiled. 


Cenobium, quod Bellum dicitur, fundatur. 


Rex itaque Willelmus, cum abbatiam de Bello in Founda- 
.honorem sancti Martini, pro animabus occisorum in pon" 


. bello fundasset, et castrum de Hastingo festinanter, Abbey. 


— —À M — M —— — — — M A € —— ——— — eee - 


! Mercherus] Metherus, MS. 2 Agatha] Agathe, MS. 
2 Weltherus] Weltheofus, W. ; ‘ est] At first written non cst, but 
Weltherfus, A. C. F.; Welterfus, D. | noa afterwards erased. 


10 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1067. quod et sic ideo appellavit, firmasset, versus Oxoniam ! , R. Wend. 
Biege of sibi rebellem iter et vexilla direxit, et ipsam obsi-. i+ 
' A dione vallavit, et eam sibi subjugavit. Deinde Ebora-. 

cum properavit, et urbem et cives ferro flammaque. 
miserabili exterminio devastavit. Deinde partes An-. 
Northern gli, aquilonares hostiliter adiens, terras Scocie con-. 
SAPILO terminas suis incolis in ore gladii viduavit; iraque. 
succensus vehementi, eo videlicet quod nobiles Anglie. 
profugos receptasset, adversus regem Malcolmum ipsum. 
hostiliter impetere proposuit. Sed Malcolmus impetus. 
ejus vehementer formidans, ei dextram dedit, et ejus. 


ferocitatem muneribus mitigavit. 


‘ 


De contentione duorum de papatu. 


Struggle Hoc etiam tempore, Roms Alexandro et Cadelo de Rog.Wend. 
pepacy. papatu contendentibus, Mantuze synodus congregatur; > 
et, mediante Annone,? Coloniensi archiepiscopo, Alex- 
andro de symonia se purgante, in sede apostolica sta- 
tuitur? et Cadelo* expellitur symoniacus. Eodem 
Slaughter tempore ad vii milia hominum, orandi gratia Jero- 
of pilgrims soli mam petentes, ab Arabibus in Parasceve obsessi in 
Arabs. — quodam castro, czesi sunt, et totidem letaliter vulnerati? 


! Oxoniam] So also A. D. F. and | See Jaffe, * Regesta Pont.,” pp. 390, 
Edd. In C. we have Ezroniam in | 392. 
the rubric and Ozoniam in the text. * Cadelo] So also W. and A. C. 
The variation would seem to be due | D. F. I. and Sigebert, ad ann. 1067, 
entirely to MS. A., and the genuine | but corrected Cadelus in Edd. and 
reading is certainly Exoniam, as | ed. Wend. 
appears from the Sax. Chron. Ord. 5 cesi...vulnerati] The text is 
Vitalis, Flor. Worc., Malmesbury, | here faulty, as is evident from W. 
and other authorities, as well as | &pqd A. C. D, F., which read, “et 
Wendover. tot ex eis vulnerati vel occisi, ut de 

? Annone] Amone, MS. omnibus vix duo milia sunt [sint, 

* Alexander IL. was elected pope, | w.1,] elapsi? Cf. Sigebert, loc. 
1 Oct. 1061, and confirmed at the | oj; 
Council of Mantua, 31 May 1064. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIML 11 


fol.10b. — Natus est regi Willelmo Primo Henricus Primus. 
Rog. Wend. 24 . . 
ii. 5. Anno Domini Mo.Lxovie, natus est regi Willelmo A.D. 1068. 


filius in Anglia, et vocatus est Henricus Nam primo- ^" Birth h of 
Rog. Wend. genitus! Willelmus Rufus et Robertus? in Normannia Henry 

nati fuerunt, antequam pater eorum Angliam sibi sub- 

jugaret. Eodemque anno rex Willelmus Roberto ? Thecounty 

comiti dedit Northhumbris* comitatum ; in quem ho- of North. 
mines illius regionis hostiliter insurgentes, ipsum cum given to 
nongentis viris in ore gladii peremerunt. Rex autem ear! Robert. 
. Willelmus, qui hzec audivit, superveniens, omnes hujus 
rei auctores usque ad unum delevit. Diebus quoque 
.sub eisdem Angli, qui more Trojanorum et aliorum 
.orientalium barbas nutrierunt, exemplo Normannorum 
.eas raserunt. Nam antea? qui cesariem in cincinnos The Eng- 
.erescere permittebant, jam ipsam ad humeros totonde- sh sdopt 


‘ - . Dol the Norman 
. bant; et sic antiqua hominum consuetudo diatim expi- custom of 
ravit, et sanctitas et honestas? approbata. eri heir. 


Willelmus I. rea de multis hostibus suis triwmphavit. 


Rog.Wend. Anno Domini MoLX?IX^, venerunt quidam ad regem A.D. 1069. 
H.6. Willelmum, Dunelmensem episcopum Agelrieum de Complainte 
ejus proditione? accusantes® Qui in villa, que Bur- Agelric, 

gum dicitur, a regis W[illelmi] ministris captus, ad bishop of 


! primogenitus] Om. E. , ampliavit ecclesiam Sancte Maris 
? Willelmus . . . Robertus] The | de Thinemue, sicut dicetur post, 
names, apparently, should be trans- | et monachis Sancti Albani instau- 
posed. The error is Wendover’s, | ravit." 
who is followed by A. C. D. E. F. ; * Northhumbrie] Northanhum- 
but see the note of Matthew Paris at | brie, W. and A. C. D. E. F. 
fol. 13a, in which he attempts to 5 antea] antea, MS. 
vindicate the claim of William to * et honestas Added inthe margin. 
the right of primogeniture. * proditione]  promocione, MS. 
* Roberto] The following note is | Corr. from W. and A. C. D. E. F. 
here added in the margin : *Iste R. 5 accusantes} acusantes, MS. 


A.D. 1069. 
Exile of 
Egelwine, 
bishop of 
Durham. 


12 MATTHAZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Westmonasterium ductus est, sub carcerali custodia 
detrudendus. Et postea, mense Augusto,’ frater ejus 
Egeluuinus, ejusdem loci factus episcopus, fuit in 
exterminium relegatus. Eodem vero anno, inter duo 


Arrivalof festa beate Marie in autumpno, venerunt duo filii 


the Danes, 
to aid in 


expelling 
William, 


Defeat of 
the Danes 
andEnglish 
by William. 


A.D. 1070. 
Spoliation 


Suani et frater ejus Osbernus de regno Danorum cum 
cogonibus trecentis in Angliam, ut regem Willelmum 
ab Anglia exturbarent. Quorum adventus cum divul- 
gatus fuisset, exierunt eis obviam in pace Edgarus 
Etheling, filius Edwardi, et Waltheofus comes, cum 
multis milibus armatorum, cupientes eorum auxilio 
regem Willelmum capere, vel carceri perpetuo manci- 
pare. "Tunc, fodere confirmato, junctis viribus ad 
Eboracum venientes, urbem cum castello quantocius 
occuparunt, et multa ibidem hominum milia pereme- 
runt; majoresque urbis et provincie vinculis constrin- 


gentes torquebant, et ab eis omnem eorum substantiam . 


abstulerunt. Tandem ibi inter duo flumina Vasam? Rog: Wend. 


et Trente hiemantes, omnes regionis incolas immiseri- 


corditer trucidarunt, vel ad deditionem  coegerunt.. 


Sed Willelmus, hieme transcursa, cum maxima arma- 
torum copia superveniens, fortiores hostium fugavit 
aut cepit, minores autem trucidavit. Tunc Edgarus, 


licet ipse cum comite Walteofo innumerabiles Nor-. 
mannos peremissent, ad regem Willelmum veniens, . 
et ei humiliatus pacem impetravit et eidem fecit fide-. 
litatem. Erat enim rex Willelmus deprecabilis post. 


victoriam. 


De ova servitute ecclesie Anglicane. 


Anno Domini M°.LXx®, rex W[illelmus], diabolico Rog. Wend. 
1, 7. 


excitatus spiritu, vel malorum hominum consilio fascin- . 


mc c — o — 
-- ————— eee 





! mense Augusto] At first written Augusto mense, as in W. A. C. D., but 
marked to be transposed. 
? Vasam] Vasan, MS.; Usam, W. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. 13 


- natus, omnia Anglorum monasteria, quze sub tempori- A.D. 1070. 
-bus regum Anglie piissimorum pace et libertate nagteret, 
-gratulabantur, auro spolians et argento insatiabiliter tion of 
-apporriavit,! sanctorum patrum non deferens sancti- religions 
- onibus, cartis aut statutis; immo etiam nec feretris 
. pepercit aut calicibus. Episcopatus autem et abbatias 
. omnes, qui baronias tenebant, et eatenus ab omni 
. servitio seculari libertatem habuerant, sub servitute 
statuit militari; inrotulans episcopatus et abbatias pro 
voluntate sua, quot milites sibi et successoribus suis, 
hostilitatis tempore, voluit a singulis exhiberi. Et 
rotulos hujusmodi servitutis ponens in thesauris, mul- 
tos viros ecclesiasticos huic constitutioni pessimz 
. rebelles et contradicentes a regno fugavit. Qui exules 
.et pauperes morituri, ipsi tiranno przcordialiter male- 
.dicebant. Unde timemus, ne tanti fuerit talis im- 
-precatio, ut in ipsum et in multos sus posteritatis 
. descenderit propagata. Sub hac vero tempestate Sti- 
gandus, Cantuariensis archiepiscopus, et Alexander 
Lincolniensis,*? facto ad Scotos refugio, moram ibidem 
fecerunt, ad tempus latitantes. Solus vero inter omnes 
Rog. Wend. Anglis prelatos Egelwinus, Dunelmensis episcopus, exul 
zelum Dei retinens, excommunicavit universos ecclesise 
invasores. Eodem anno, deposito apostata archiepi- Deposition 
scopo Stigando, qui prius simoniace fuerat episcopus bishop 
Helmhamensis, ac deinceps Wintoniensis, et novissime Stigand. 
. Cantuariensis, necnon et regis W[illelmi] fautor sub- 
.dolus, turpiter cessit et turpius decessit Cui subro- 


.gatur Lamfrancus literatissimus, qui ex monacho Lanfrane 


! apporriavit] appropriavit, D. ' Perhaps we should substitute the 
scc. man. F, and Edd. | name of JEgelmar, bishop of the 
* Alexander Lincolniensis] This, | East Angles (Elmham), brother of 
again, is an error committed by ; Stigand, deposed in 1070. See Flor. 
Wendover, and copied carelessly by | Wigorn. ii. 5, ed. Thorpe. 
Matthew Paris. There was no sec 3 cessit et turpius decessit] Partly 
of Lincoln at this period, and no | on an erasure, and partly added 
bishop of the name of Alexander. | beyond the line of text. 








14 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1070. Beccensi abbas factus Cadomensis, ad dictum archi-. 
bishop of presulatum rite promovetur. Isto vero procurante,. 
bury. promotus est in abbatem Sancti Albani, Anglorum pro-. 
Paul, abbot thomartiris, Paulus, monachus ordinatissimus, rite ac. 
on Bt. Al feliciter. Qui ibidem et ordinem monasticum! reparavit, . 
et ecclesiam miro tabulatu ex ruina antique civitatis. 
latericio reparavit. Hic Lamfrancus memoratus in. 
archiepiscopatu annis xvii. laudabiliter conversatus,. 
successoribus suis exemplum prebuit pis conversationis. 
Flight and Eodem tempore Edgarus Etheling, regis Willelmi dedi- fol 110. 
of Hadger cius? facto ad Scotos transfugio, suum jusjurandum ma- 
Etheling. culavit. Sed tandem poenitens, ejusdem regis miseri- 
cordiam voluit experiri, et ad ipsum in Normanniam 
navigavit) A rege autem satis honorifice susceptus 
et donativis honoratus, libram argenti pro stipendio 
suscepit cotidiano. 


Multi nobiles Anglic loca, deserta, petierunt. 


A.D.10721. Anno Domini Me.Lxxore Mercherus et Sywardus co- Rog.Wend. 

Retreat of mites, cum Egelwino, Dunelmensi episcopo, et multis "9 

the English milibus clericorum et laicorum, deserta regionis loca et 

Ey. nemorosa petierunt, regis indignationem et superbiam 
ferre non valentes nec volentes; unde usus inolevit, ut. 
in domibus comprovincialium gesa, claves, secures pari-. 
etibus et postibus appenderentur, ut sic a profugis,. 

Archbishop quasi a preedonibus, excubantes defenderentur. Quin-. 

Lenfranc . . . 2 a: 

ies immo Lamfrancus, regis compatriota et specialis con-. 

the Englah siliarius, jam ccepit prelatos Anglis, licet sanctos et. 

Preiss. Deo acceptos, pro simplicitate contempnere et ydiotas. 
vocare, et aliquos de literature ignorantia accusare.. 
Confirmabatur namque* nuper in excellentiam Cantua- . 





! monasticum] monastichum, MS. ? navigavit] In the text negavit, 
* dedicius] So read W. and A. C. | but corr. in marg. 
D. ; but in Edd. and ed. Wend. de- * namque] nanque, MS., and so 
diticius, and so F. Above this word | throughout. 
is written in the MS. vel adoptivus. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. 15 


.riensis archipreesulatus, et licet sanctum, sua tamen A.D. 1071. 
.inflavit scientia et erexit dignitas secularis. Cumque 
.memorati exules, adjunctis sibi quamplurimis injuriam 
. passis, in compatriotas desmvissent et dampna irrestau- 
.rabilia Normannis irrogassent, ad Elyensem insulam 


R.Wend. : 
ii. 9. 


tandem venientes, locum mansionis et refugii illic sibi 
elegerunt. Qui ssepius illinc hostiliter exeuntes, duce Proceed- 
Herewardo, viro nobilissimo et in armis strenuissimo, ID8* of. 
totum regis regnum non mediocriter affligebant. Cas- 
trum quoque ligneum, quod usque hodie Castellum Here- 


wardi nuncupatur, in sui defensionem construxerunt. 


.Jam jamque cum cruentis suspiriis poenituerunt, prius 

. Normannorum superbie, antequam urbes et castra occu- 
.passent, taliter non restitisse, omnes profecto de sub 

-coelo delevissent. Sed eorum promissiones subdole, et 

. verba super oleum mollita et super lac mellita, Anglo- 

.rum credulorum constantiam enervaverunt!  Divulgato 

-autem hujusmodi rumore, rex Willelmus, bellator cau- William 

. tissimus, antequam hujus conspirationis numerus robur 9itscks the 


English at 


-et radices in altum germinando mitteret, nullas moras Ely, and 
.annectens, convocata totius fortitudinis sus nobilitate, bdues 


.&d insulam pervenit memoratam, et ipsam navali, 


? them. 


. pedestri et equestri exercitu? circumcinxit; magnisque 
- trabibus et ramis concraticulatis, in marisco et harun- 
-dineto vias prius invias pervias reddidit et transmea- 
- biles. Omnesque sibi adversantes multis proeliis et 
-assultibus, quorum varios casus longum esset describere, 
- tandem edomuit. Herewardus tamen comperiens hostes 
-suos diatim sibi nocivum incrementum suscipere, as- 
-sumptis secum sociorum suorum preelectis, cuneos in- 
.imicorum suorum pertranseundo potenter penetravit, et 
. ceciderunt ab eo dissipati vel csesi a dextris et sinistris, Hereward 
. e& ad Scociam quantocius avolavit ; unde adhuc Scocia, £&cspes to 


Scotland. 





! enervaverunt] enervavit, MS. out in all the other cases of this 
? exercitu] excercitu, MS., and the | word. 
same orthography occurs through- 


16 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1071. cum terris sibi conterminis, primitivo nobilium Anglo-. 
rum sanguine purpuratur.  Residui vero, qui in insula. 
morabantur, tandem capti vel sponte sese regi prssen-. 
taverunt, quodlibet supplicium ad arbitrium ejus sub-. 
ituri Herewardus vero cum suis complicibus regi, . 
quamdiu vixit, dampnose nimis et efficaciter adversa- . 
batur. 


Rex Willelmus regis Scotorum homagium. cepit. 


A.D. 1072. Anno Domini woLxxere. rex Willelmus Scociam, eo Rog.Wcnd. 
William in- quod nobiles Anglie indomitos receptaverat, hostiliter '* 
land,and impetens, speravit ibidem aliquos de hostibus suis 
hw. invenire; sed ipsis in locorum desertis latitantibus et. 

from the quandoque impetum in Normannos raptim facientibus, . 
cum non posset ipsos patenter convenire, licet omnia. 
perlustrasset,in regem irruere proposuit hostiliter. Sed. 
idem Scotorum rex regis Willelmi ferocitatem timens,! . 
quia jam innumeris tam Anglorum quam Norman-. 
norum agminibus stipabatur, que pacis erant rogitabat ; . 

cul providus rex Willelmus, malens pacem quam Martis. 
ambigua fata? in locis ignotis et palustribus experiri, 

Nota .. letus adquievit ad horam Accepto igitur regis Sco-. 

agium 4 «1 . 5 . 
regis torum* cum obsidibus homagio, prudens triumphator - 








! timens]. Added in marg. * Anno gratie u.xc. Revolve iiii. 

2 fata] Before this word there are | folia sequentia, ad hoc signum —>, 
marks of caret and reference to the | et invenies quod itidem fecit rex 
margin, but no other word has been | Scocie M[alcolmus] regi W[il- 


supplied. lelmo] II. Item, anno arc.rxrmr. 
* adquievit ad horam] Written on | fecit rex Scocie homagium reg. 
an erasure. H[enrico] II. et filio suo Henri- 


‘A small bearded head wearing | culo. Item, anno M.c.xxxv. pos- 
a tall pointed hood of mail, intended | tulavit rex Stephanus, ut idem rex 
for king Malcolm, is here drawn in | faceret ei homagium, et respondit 
the margin, with a crown or coronet | quod hoc pri[us] fecerat homagium 
at the side, falling over. Matildi, filie regis H[enrici], nepti 
* In the margin, opposite to these | sus.” 
words, is added by Matthew Paris : 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. 17 


ad Angliam remeavit. Hoc etiam anno Eilricus, Dunel- A.D. 1072. 


mensis episcopus, apud Westmonasterium sub custodia posts 


regis, qui, arridente sibi fortuna, in arrogantiam, Deo bishop of 
.Sie permittente,! erigebatur, detentus obiit, et ibidem Durham. 


Rog. Wend. 
ii. 12, 


in porticu sancti Nicholai sepultus est. 


De ventilatione cause inter Cantuariensem ecclesiam 
et Eboracensem. 


Eodem quoque anno apud Windeleshores, ex prsecepto Dispute 
Alexandri pape, rege etiam Willelmo annuente, in pre- Detween of 
sentia Huberti, Romans ecclesie legati, ventilata est Canterbury 
causa de primatu ecclesize Cantuariensis super ecclesiam 9"d Y ‘ork 
Eboracensem.? Ubi tandem antiquarum auctoritatibus primacy. 
scripturarum probatum est et ostensum, quod Ebora- 
censis [ecclesia]? debeat subjacere ecclesi: Cantuariensi, 
et ipsius archiepiscopi, ut primatis totius Britannis, 
dispositionibus, in omnibus quas ad Christianam per- 
tinent religionem fideliter obedire; ita quod, si archiepi- 


-scopus Cantuariensis concilium celebret ubicunque sibi 


viderit expedire, Eboracensis, cum omnibus suis suffra- 
ganeis et sibi subjectis clericis, intersit personaliter, 
ejusque obediat sanctionibus. Benedictionem etiam 
episcopalem ab ipso recipiat, et eidem canonicam pro- 
fessionem addito faciat juramento. Huic autem pro- 
visioni consenserunt unanimiter rex  W[illelmus], 
Lamfrancus Cantuariensis, Thomas Eboracensis archi- 
episcopus, legatus memoratus cardinalis, cum omnibus 


.regni episcopis et abbatibus. Inde autem confecta est 
.carta sollempnis, quam qui videre desiderat, librum 


fol. 115. . 


de Historia Britonum confectum inter ilius annl acta 


. intueatur.* 


C —- —- oon omo M om c c —— - - —— —— — — 


! permittente] In thetext permitte, + = ? ecclesia] Supplied from W. A. 


but corr. in marg. C. D. E. F. 
* Eborucensem] Eboj. MS., and | * Inde autem... intueatur] This 
so elsewhere. passage is also in A. marg., C. D. 


B 


18 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Rea Willelmus Cenomanniam sibi subjugawit. 


A.D. 1078. Anno Domini M°.LXx°Ill°, rex Willelmus in Norman- Rog. Wend. 


Conquest niam transiens in manu potenti, jam sibi’ factam 

of Maine. oy . . . "P 
rebellem potenter sibi subjugavit. Angli vero invic- 
tissimi in hac expeditione urbes, vicos, lucos, vineas et 
pomoeria cum frugibus depopulantes, Normannis vicissi- 


i. 13. 


tudinem, nacto tempore, non immerito reddiderunt.. 


Rex igitur, omnibus subactis, in Angliam prospere 


The monks remeavit. Monachi autem Sancti Audoeni invaserunt. 


of St. Oven eodem anno Johannem, archiepiscopum Rothomagen- 


archbishop sem, missam celebrantem in festo ejusdem sancti, cum . 


of Rouen. 


armata satis crudeli manu; unde judicatum est in con-. 


cilio in eadem civitate congregato, presente rege Anglo-. 
rum Wr[illelmo], ipsos monachos per abbatias diversas. 
William  Perpetuis carceribus mancipari Eodemque tempore, rege . 
deprives — Willelmo non ratione sed voluntario fascinatus impetu,. 


the abbe 


of St. ^ abbatie Sancti Albani infestus, multis eam privavit . 
Alban's ^ possessionibus et thesauris, ut sic Westmonasterium . 


of its pos- 


sessions itaret ex alieno. Amavit enim domum Westmonasterii, . 


in favour 


of West. quia ibidem Londoniensium favorem et regni suscepit. 


minster,  di&dema. 


De scamdalo uv ecclesia exorto. 


A.D.1074. Anno Domini Mo.Lxxermnr. Gregorius sedit in cathe- 
Gregory dra Romana? annis xii, mense uno, et tribus diebus. 
General Iste papa in sinodo generali symoniacos excommunicavit, 
Synod uxoratos sacerdotes & divino amovit officio, et laicis 
held. . . . es 

missas eorum audire interdixit. 


F., although omitted in W. and Edd. | authorities, and the rubric) ; butthe 

The work referred to is probably | scribe of A. having carelessly re- 

Malmesbury's * Gesta Regum Anglo- | peated the word Normanniam, the 

rum," vol. i. p. 474, ed. Hardy. error was copied into C. D. F. and 
! sibi] After this word Wendover | Edd., and is here also followed. 

has Cenomanniam (in accordance 2 Gregory VII. was elected 22 

with the Sax. Chron. and other early | April 1073. Jaffe, p. 405. 


Rog. Wend. 
ii. 13. 


Rog. Wend. 
ii. 14. 


Rog. Wend. 


li. 15. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. : 19 


Conspiratio facta est conira, Willelmum regem. 


. Eodem anno comes Radulphus, cui rex Willelmus A.D. 1074. 
dederat Estanglim consulatum, consilio Weltheofi! et Conspiracy 
Rogeri comitum, regem Willelmum a regno expellere Ralph and 
moliebatur. Duxit enim Radulphus sororem prefati oeainet | 
Rogeri comitis, et in nuptiis hane proditionem facere William. 
conspirabant. Erat autem Radulphus ex matre Walensi 
et patre Anglico generatus; et, sicut diximus, instante 
die nuptiarum, utriusque partis amici in villa Norwicensi 
cum congregati fuissent, et post refectionem lautissi- 
mam vino inebriarentur, coeperunt unanimiter in regis 
necem clamosa voce conspirare, asserentes hominem in 
adulterio natum, ut tanto [regno]? talibusque viris 
praeesset, minime rationi convenire. Erant autem 
hujusmodi* factionis complices Rogerus, Weltheofus, 
et Radulphus comites, plures quoque episcopi et abbates, 
eum baronibus necnon et viris quampluribus inclitis 
bellatoribus. Qui communiter ad regem Danorum The con- 
nuncios dirigentes, auxilium ejus instantius flagitabant, SPIO" 
Deinde, Walensibus sibi confcederatis, unusquisque in Danes for 
sua potestate, igne accumulato in villis regiis, rapinis ™* 
et incendiis intendebant ; sed regis castellani eorum 
conatus potenter irritabant. Tunc rex Willelmus, ad William 
instar fulminis, de Normannia subito rediens, Rogerum then and 
comitem, cognatum suum, et Weltheofum cepit, et earl Roger 
captos incarceravit. Quod comes Radulphus cum cog- and Wer 
novisset, ab Anglia meticulosus recessit ilico. Deinde taken 
rex Willelmus ad Norwicum exercitum mittens, uxorem P oruieh ia 
comitis Radulphi obsedit, donec humiliaretur,” deficien- besieged. 
tibus alimentis, prestita tunc? cautione juratoria, quod 


! Weltheofi| Weltheoni, MS. * hujusmodi] hujus, W. A. C. F. 

* moliebatur] At first written mo- | — s jymiliaretur] Added on to the 
liebantur, but n afterwards erased. 
In W. A. C. D. F. moliuntur. | . 

* regno] Supplied from W. A. C. |  *twmc] Added between the lines. 
D. F. 


| 


text in marg. 


B2 


20 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1074. ab Anglia obsessi recederent! irredituri. Walenses 
vero, qui prefatis interfuerunt nuptiis, rex Willelmus 
diversis interire fecit suppliciis. Et, hiis gestis, vene- 

Arrival of runt ex Dacia Cnuto, filius Suani, et Haco comes, cum 

the Danes, navibus ducentis armata manu repletis. Et in portu 

wards land expectantes per aliquod tempus, cum audissent de fau- 

in Flan- toribus suis quod factum fuerat, obliquatis velis ad 
Flandriam navigarunt, cum Willelmo rege congredi non Rog.Wend. 
audentes ; et ab ipsa predam non modicam extorserunt. !^!9- 

Death of Eodemque anno Editha regina, xv°. kalendas Januarii, 

ith. apud Wintoniam, diu tamen in agone mortis semivivens, 

18Dee migravit ad Dominum, apud Westmonasterium juxta 
virum suum sortita sepulturam. 


Weltheofus comes decapitatur. 


A.D.1075. Anno Domini MeLXXoVo, rex W[illelmus] precepit Rog. Wend. 
Earl Wel- Weltheofum comitem in Wintonia decollari, et extra 
tef Uc civitatem in bivio sepeliri; sed processu temporis 
corpus ejus de terra levatur, et sepeliendum honorifice 
Croilandiam deportatur. Rex deinde ad Armoricanam * 
William — Britanniam transiens, Dolense castrum obsedit. Sed 
itat y. rex Francorum hostiliter superveniens, obsidentibus 
alimenta subtraxit; unde rex Willelmus, amissis homi- 
nibus et equis multis, turpiter soluta obsidione reces- 
sit. Verumtamen postea ipsi reges amici facti sunt. 
His Anno quoque sub eodem, idem rex W[illelmus], die 
Cecily  Faschs, in ecclesia Fiscami filiam suam Ceciliam optu- 
becomes a lit consecrandam. Per idem tempus Robertus, Willelmi 
Fécamp, egis primogenitus, cui idem rex, antequam sibi An- 
Robert,  &liam subjugaret, Normanniam dederat, coram Philippo 
sonof Francorum rege graviter sed falso conquestus est, quod 
solicits nia Pater gravis filio ipsam libere possidere non permisit; 


————— s — — — — — — — —— — —MÓMMMM— — — 


! obsessi recederent] On an era- ? Armoricanam) Armonicam, MS. 
sure. 


H.l7. graviter lesus, et multi de regis familia interfecti. 


‘vadendo pro magna 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. 21 
unde ejusdem regis auxilio terras patris hostiliter in- A.D. 1075. 
parte vastavit. Rex igitur from the 


W[illelmus] contra filium suum R[obertum] bellum Ting of 


-conseruit cruentissimum apud Archenbrai,’ ubi rex Battle at 
Rog.Wend:equo pulsus vulneratus est, et Willelmus filius ejus Auchy en 


Bray (?). 


Quapropter rex in mentis amaritudine maledixit Ro- Corre of on 
berto filio suo; unde ipse R[obertus] multipliciter nis son 
maledictionem paternam ante mortem, quam turpem Robert. 
subiit, in multis agendis evidenter est expertus. Et 

tunc pater abstulit ei Normanniam, sed moriturus, ad 


instantiam circumastantium, quia cruce signabatur vel 


fol.12«. .in proximo pro patre signandus erat, eam ei restituit? 


Sed? hsec in sequentibus evenisse intelligantur. 


Qualiter Dunelmensis episcopus interfectus est. 


.Wend, Eodem tempore* Walcherus, Dunelmensis episcopus, Murder of 
i. 17. io - : . Walcher, 
contra religionem pontificalem curis se admiscens secu- pio, of 


laribus, à Willelmo emit comitatum Northanbrisg ;? et Durham. 
vicecomitis agens vices, pauperum substantiam immise- 
ricorditer emunxit? Unde comprovinciales, inito se- 
cretissimo consilio, convenientes decreverunt unanimiter, 
ut ad placita comitatus occulie armati accedentes, sibi 


-— — — ————M — A A -—— -—— —— ——  — — Áo D eee -——— ee ——À — 


! Archenbrai] Gerberai, W. and | Paris to the text at the bottom of 


» A. C. D. F., and all the early histo- 
. rans, who place the occurrence 

under the year 1079. It is difficult 
' to account for the variation, unless 
‘on the supposition that Matthew 


fol. 11 b, and the words which follow, 
Sed . . . intelligantur, are written 
over an erasure. 
3 Sed] Set, MS. throughout. 
*He was killed 14 May 1080. 


Paris had obtained more precise in- 
formation on the subject. The spot 
here indicated appears to be Auchy 
en Bray, situated about six miles 
south-west of Gerberai. | 
? in multis .. . restituit] This pas- 
sage has been added by Matthew 


Sax. Chron., p. 351, and Flor. Worc. 
ii. 13. 

* Northanbrie] Northanhumbriz, 
W.B. C. D. F. In the upper mar- 
gin of the MS. is written, “Nota 
obprobrium Northanhimbrorum." 

* emunzit] emuncsit, MS. 


22 MATTH XI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1075. constanter de multis illatis injuriis justitiam exhiberi 

postularent. Quod si nollet episcopus, ad ultionem. 
convolarent, non episcopum sed vicecomitem ac tiran-- 
num invasuri Cumque queruli coram episcopo cito. 
post convenissent, mitigationem humiliter deprecantes, - 
episcopus torvo vultu respondit, quod nullam eis jusüi-. 
tiam exhiberet, antequam quadringentas? libras pro- 
bates monete sibi numerassent. Optenta igitur licentia Rog.Wend 
ut possent super hoc habere tractatum, unus eorum, !!* 
cujus arbitrium omnes expectabant, patria lingua in- 
sibilans dixit, * Sort red, god red ; slea we pe bissop ! " 
Non enim concessum fuit diffusum eis tractare con-. 
silium.  Irruerunt omnes ideo unanimiter in epi- 
scopum et ipsum interemerunt, et cum ipso homines 
circiter centum, edoctos pecuniam argumentose a sim-. 
plieibus extorquere. Hoc actum est juxta flumen 
Thyne, ubi dicta placita cruenta presente episcopo 
tenebantur. 


Terre-motus evenit? 


A.D.1076. Anno Domini MeLxx?vI. rex Willelmus coepit. 
Oppression multiformiter nobiles Anglorum opprimere, pecuniam. 
English by eXtorquendo, terris et possessionibus antiquis spoli-. 
William. ando, Normannos et Francos et alios alienigenas ex. 
spoliis. eorum saginando; unde quadam die laqueos. 
occultos, in quos episcopus decidit Dunelmensis, sibi pa-. 
ratos vix * evasit. Eodem quoque anno, ut elementorum. 
commotio hominum perturbationi concordaret, viv. ka-. 
27 Apri. lendas Aprilis terra tremuit, gelu quoque durissimum. 


! convenissent] convenisent, MS. | agree with the text, but only for 
? quadringentas|  quadringintas, | this year. 


MS. * sibi paratos vix] On an erasure, 
* The MS. F. here first begins to 


Cf. Rog. 


Wend. ii. 


18. 


R. Wend. . 


ii 19. 


.mensis, archiepiscopi Cantuariensis  Lamfranci nepos, 
.immo aliquorum relationibus consanguinitate propin- chosen 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. 28 


.eam a kalendis Novembris usque ad medium Quadra- A.D. 1076. 
. gesimo ' perdurans constrinxit, adeo ut glacies mola- quake, 
-rem * excederet spissitudinem. 27 March, 


Paulus creatur Vn abbatem Sancti Albani. 


Anno Domini M9.LxxoviIv. Paulus, monachus Cado- A.D. 107%. 
Paul, monk 
of Caen, 


bbat of St. 


-quior, ex quo a conventu Sancti Albani comperta fuisset Ans. 
-ejus religio et peritia, creatus est? in ejusdem domus 

- abbatem. Cujus promotio multum placuit archiepiscopo, 
-quam et ipse, ut prztactum * est, creditur procurasse. 
-Iste igitur Paulus Neuster natione, prudens, facundus, 

-et dapsilis, regi et archiepiscopo L[anfranco] et omni- 

-bus Anglie magnatibus, ratione sanguinis et pairism, 
-extitit amicissimus et conformis, Iste, renovata ec- 
-clesia et officinis quamplurimis eleganter constructis, 
:librisque nobilibus conscriptis, ordinem monasticum ? 
feliciter reformavit, et consuetudines approbatas ccno- 
-biorum ultramarinorum in claustro Sancti Albani in- 
-violabiliter observari constituit, necnon et multis pos- 
sessionibus nobilibus ampliavit; unde usque hodie tam 

-in spiritualibus quam temporalibus honoribus ampliatur 

: et prosperatur ecclesia memorata. Hujus autem gesta 

-si quis desiderat perscrutari, librum de Gestis Abba- Death of 


tum Sancti Albani intueatur. Eodemque anno Herle- Herewim 


winus, abbas Becci primus, felicem animam suo red- Bee. Bes ril 
didit Creatori Quo etiam anno, die Palmarum, circa 41 large 


horam sextam, colo existente sereno, stella ingens star appears 


apparuit prope solem. sun. 


! Quadragesima] xl*., MS., here | the text. The phrase is repeated 
and elsewhere. sub anno 1093, p. 44. 
* est] Interlined. 
? molarem] In the margin is added * pretactum] protactum, MS. 
vel [mola]rum, but E. agrees with * monasticum] monastichum, MS, 


94 MATTHJAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM, 


De scismate! gravi inter papam. et imperatorem. 


A.D. 1077. Eodemque. anno Henricus imperator, collecto War- Rog: Wend. 
Schism — macis xxiii”. episcoporum et multorum concilio prin- 
the pope Cipum, decerni jubet, omnia decreta et facta Gregorii 
and pape, qui prius Hildebrandus dicebatur, debere irritari. 
' ]bique omne concilium, preter paucos, Hildebrandum 
abjuravit. Hildebrandus e contra excommunicavit im- 
peratorem, sub hoc optentu, ut primates regni im- 
peratori excommunicato contradicant. A sententia 
igitur excommunicationis relaxatis principibus, ipsum 
imperatorem sub falsa pace absolvit. Quo facto, omnes 
qui prius Hildebrandum abjuraverant, imperatorem 
Radulph, abjurarunt, et Radulphum, Burgundie ducem, super se 
Burzendy, regem statuerunt; missa ei corona a papa, cui erat in- 
eleted — scriptum, “Petra dedit Petro, Petrus diadema Ra- 
Gas an. dulpho. " Hune igitur Sigefridus, Maguntiz archi- 
episcopus, in regem benedixit ; et, facta a Maguntinis Rog: Wend. 
contra eos seditione, Radulphus cum archiepiscopo noctu 
aufugit. Hildebrandus omnes imperatori adversantes 
absolvit. Imperator tamen, Alpium aditibus contra se 
munitis, ubique omnibus eorum frustratis insidiis, per 
Aquileiam Radulphum hostiliter aggressus, in fugam 
compulit, et, iterata expeditione, Suaviam devastavit. 


Ecclesia Becci dedicatur. 


A.D. 1078. Anno Domini MorLxxvnio. ecclesia Becci cum max- Rog. Wend, 

ofthe ima sollempnitate dedicata est in honorem beate Marise 

church of Virginis ab archiepiscopo Cantuariensi Lamfranco ; 

Bec. cujus operis ipse post abbatem Herlewinum primum in 
fundamento lapidem projecit, et per Gunzonem mo-. 
nachum resuscitatum fundamentum est ampliatum?. 


— —— —— —— À — M M — ——Á— — —— ——— —— — — ——— L—— — o —— 
. — o ——À— — — 


! scismate] cismate, MS. 
? et per... ampliatum] Added in marg. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. 99 


. Hujus quoque autentice ecclesie consuetudines claus- A.D. 1078. 
.irales prosequitur claustrum ecclesie Beati Albani, 
martiris Ánglie primitivi! 


Walenses subjugantur. 


Wend. Anno Domini MoLxxoIx. rex Willelmus in Walliam A.D. 1079. 
H. 29. duxit exercitum, et eam sibi potenter subjugavit ; et a Subjection 
regulis illarum partium homagia? et fidelitates accepit. 
Odonem quoque, fratrem suum, de proditione accu- Imprison- 

fol 135. satum® cepit, et incarcerari preecepit. Eodem anno‘ bishop. 
Turstinus, abbas Glastoniensis, tres suos monachos sub Odo. 
altari occidi fecit, et xviii viros ita vulnerari, ut san- cruelty of 
guis eorum ab altari super gradus, et a gradibus pro- of Glaston- 
-fluxit in ecclesi; pavimentum ; propter quod perpetuo bury. 
-carceri mancipatus, obiit in eodem. Eodemque anno Wibert of 
imperator Henricus in Pentecosten, in concilio Ma- Ravenna 
guntie habito, Wibertum, Ravennz urbis episcopum, pope 
papam fore designavit. | Eodemque anno Antiochia, Antioch 
caput Syrir, capitur a paganis, cum tota provincia 99Ptured. 
adjacenti, et aliis regionibus quamplurimis, 


Imperator Henricus multos hostiwm prostravit. 


Rog.Wend. Anno Domini MoLxxx». Hildebrandus papa, qui et A.D. 1080. 
n. 21. Gregorius, quasi sibi divinitus esset revelatum, preedixit Pulse pro- 
falsum regem hoc anno moriturum. Et verum quidem pope” of 
dixit, sed fefellit eum de falso rege conjectura, secun- Gregory 


dum velle suum interpretata super imperatore Henrico. 


—— — = - —- —— — — — —- 


) primitivi] Added on tothe text. | in the margin, but is inserted in the 


2 homagia] homogia, MS. text of F. 
* accusatum] acusatum, MS. " peiceaten] So all the MSS. ; 
* Eodem anno] Placed by the Sax. | rity entecostes, Edd., without autho- 


Chron. and Flor. Wore, in 1083. ' dizit] Soalso E. ; but pradizit, 
* propter quod... ineodem] Added | W. and A. C. D. F. 


26 MATTHZAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1080. Imperator enim Henricus contra Saxones gravi prelio, 
congreditur, ubi regem falsum, scilicet Radulphum,, 
cum multis Saxonie principibus interfecit. . 


Factus est terrw-motus. 


A.D. 1081. Anno Domini M°.Lxxx°1. Willelmus, Rothomagensis Rog.Wend. 
Council archiepiscopus, tenuit concilium apud Lissebonam,!  '" 21. 
Lillebonne, presente rege Willelmo, cum principibus et episcopis 

Earth. | multis. Eodemque anno factus est terree-motus magnus, 

quake. cum horribili terre mugitu, prima noctis hora, vio. 


kalendas Aprilis. 


Marianus Scotus hucusque Cronica sua, digessit. 


A.D.1082, Anno Domini M°.Lxxxo1r, Marianus Scotus a Nati- Rog. Wend. 
Marianus vitate Christi Cronica sua [hucusque]? digessit, mul- '?? 
ends his tarum scripturarum diligentissima facta inspectione, 
Chronicle. myltum laborans, ut errorem de annis Domini corrigeret, 
qui in ciclo Dionisii invenitur, sicut visu clarum est; 
hine positis annis Domini ab eo secundum ciclum 
Dionisii altrinsecus, juxta veritatem evangelii? 


Matildis regina obiit. 


A.D. 1083. Anno Domini w*.Lxxxerire. Matildis regina, Baldewini Rog. Wend. 

Desthof comitis Flandrensis filia, et uxor Willelmi regis An- !'^?l 

queen . . . 

Matilda, — glorum, diem clausit supremum. Et apud Cadomum in 
monasterio sanctimonialium, quod et ipsa construxit, 
honorifice traditur sepulture ; matrona admodum nobilis Rog.Wend. 


ac religiosa, de cujus largiflua liberalitate saneta letatur ii. 22. 


1 Lissebonam] So also in W. A. ? Supplied from E. In W. A. C. 
C. D. E. F. ; but we should read | D. F., “ usque ad hunc annum." 
Lillebonam or Illebonam. See Ord. 2 evangelii] ewangelii, MS. 
Vital., vol. ii. p, 315, ed. 8vo, 1840. 


Rog. Wend. 
ii. 22. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. 


ecclesia.! 


27 


Eodemque tempore rex Willelmus misit jus- A.D. 1083. 


ticiarios per omnes Anglise comitatus, et inquirere fecit Survey of 


quot acre vel jugera terre uni aratro sufficerent ? 


per 


England 
made, and 


annum in singulis villis, et quot animalia possent suf- recorded. 
ficere ad unius hyde culturam, Fecit etiam inquiri de 
urbibus, castellis, villis, vicis, fluminibus, paludibus, et 
silvis, quem censum redderent per annum, et quot 


milites essent in unoquoque regni comitatu. 


Quse 


omnia in scriptum redacta et Westmonasterium delata, 


in thesauris regum usque hodie reservantur. 


Deinde 


de unoquoque aratro, id est, hyda terre, totius regni 
.vi solidos cepit argenti;* unde diatim postea ccepit, 
-maledictionibus super caput suum congestis, corpore 


manifeste deteriorari. 


De scismate* inter Romanam, ecclesiam, et 4mpera- 
torem. 


Anno Domini M°.Lxxx°rnr°, Romani imperatorem Hen- A.D. 1084 
ricum receperunt, et a papatu abjudicatur eorum judi- 
cio Hildebrandus. Cujus loco Wibertus, Ravennensis as pope 
urbis archiepiscopus, in sedem apostolicam inthroniza- Cement 


tur, qui Clemens nominatur/ 


Ac deinde juste omnes 


Hildebrandum fuisse depositum conclamant, tanquam 


——' — —  —— ee 


! In the margin is the following 
addition : ** Nota quod tunc factus 
est magnus liber qui habitus in 
thesauro Westmonasterii dicitur 
Domesdai ; et dicitur sic, quia nulli 
parcit, sicut nec magnus dies ju- 
dicii" In MS. F. this addition is 
inserted in the text, with the alte- 
ration of vocatus for dicitur. 

? sufficerent] sufficienter, MS. ; 
and so A. C. D. pr. m. E. F. Cor- 
rected from W. and D. sec. m. 

* A note is here added in the mar- 


— ——À ——— o ——— 


gin, * Hic incepit manifesta oppres- 
sio Anglie." In E. similar words 
are inserted in the text. 

* scismate] cismate, MS. 

* receperunt] Repeated, and after- 
wards expuncted. 

* archiepiscopus] episcopus, M8. 
and F. Corrected from W. and A 
C. D. 

7 Wibert, antipope, was elected 
25 June 1080, and inthroned at 
Rome, 8 June 1083.  Jaffé, pp. 443, 


Wibert 
inthroned 


28 .  MATTHLEI PARISIENSIS HISTORIA AXGLORUM. 
A.D. 1084. lessee majestatis reum, qui contra imperatorem alium 
ordinavit. Illis autem, qui contra sentiebant, recla- 
mantibus, asserunt paucorum et laicorum judicio papam 
amoveri non posse, et, quod gravius est, in loco viven- 
tis episcopi non debere alium ordinari. Henricus tamen 
in imperio constitutus est, et a papa Clemente bene- 
Desiderius dicitur Patricius Romanorum. Eodem quoque anno 
[Xs P9P*- Cassinensium abbas Desiderius contra Clementem papa Rog. Wend 
efficitur, sed cito post moritur dissinteria resolutus. 
Eodem insuper anno rex Willelmus, in Pentecoste,? 


Prince apud Westmonasterium, Henricum, fillum suum junio- 
receives rem, cingulo donavit militar. Deinde cepit homagia. 
knight- hominum totius Anglie, et juramentum fidelitatis, . 


cujuscunque essent feudi vel tenementi.  Instillatum *. 
enim erat auribus ejus, quod propter injustas et fre-. 
quentes exactiones et oppressiones ejus, universitas *. 
regni contra ipsum  conspiraverat. — Extorta igitur. 
maxims pecunie summa de quibus aliquam sophis- 
William tice causam poterat invenire, in Normanniam innu- 


Normandy. meris maledictionibus laqueatus transfretavit. 


De misera. afflictione gentis Anglicane? 


AD. 108, Anno Domini M*LXXX*V», cum jam voluntatem Do- log. Wend. 
Nate of mini super Anglorum gentem Normanni complevissent, !**? 
andae the wee Jam vix aliquis princeps de genere Anglorum 
Normans. superesset in regno, omnesque in mecerorem et servi- 
tutem redacti fuissent, reboantibus et detestabiliter . 
jurantibus ipsis elatis. Normannis et jam Anglicum. 


—_—— _ — ee — 


! Rleoted in May 1086, and died | 


1d Sept, Loar, Jaffé, p. 447. 


? Patents) Written at first Pon 
(vestes, avin W. AC. D, but the 
mark of contraction for a after. 
wanda erum, la Edd. Pentecostes 
Jost, 


* [n the margin opposite is added, 
| * Ecce lesionem sequitur suspicio !"' 
* wniversitas] At first written uni- 
versas, but corrected by the author ; 
and there are similar corrections 
throughout. 
3 F. agrees with the text through- 


; out this chapter. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. 90 


voeatum fuisset in obprobrio, cceperunt pullulare! in A.D. 1085. 
. Anglia, Dei indignatione adhuc non quiescente, the- 
.lonea iniqua et consuetudines pessim:e, contra regis 
-sollempne sacramentum,? et quanto magis principes 
obloquebantur de oppressionibus, tanto magis, more 

fol. 13a. Egiptiace servitutis, opprimebantur. Qui justiciarii 
vocabantur, justitiam persequebantur. Qui cervum ca- 
peret vel capreolum, exoculabatur ; nec erat qui patro- 
einaretur?* Amabat enim rex ferus feras, ac si esset 
. pater ferarum, humanam postponens caritatem. Unde 
asseritur, quod per triginta et amplius miliaria, ubi 
.erat hominum mansio, terra culta et frugifera, ex- 
.stirpatis domibus cum pomeeriis et hortis! et etiam 
-ecclesiis cum cimiteriis, in  forestam, vel potius in 
.deserta et ferarum lustra, rege jubente, sit redacta. 
Ad castra vero construenda, omnes suos superabat 
.antecessores. Armorum et militie amator fuit in- Character 
.comparabilis. Verumtamen pacis amator extitit sin- 9f William. 
.gularis, sitiens sanguinem homicidarum et latronum. 
.et ultor scelerum inexorabilis. Acierum dispositor et 
.rector prudentissimus, et bellator, quasi esset Marti 
.confceederatus, fortunatissimus et invictissimus. Unde 
qui diu prudenter Normanniam tanquam jure here- 
ditario suam rexerat, Cenomanniam armis sibi adqui- 
sivit, Britanniam Armoricanam * subjugavit ; in Anglia 
quoque solus regnavit, Scociam et Walliam subegit. 
. Omnes sibi rebelles etiam conterminos potenter ac 
.prudenter edomuit. Tantaque pax suis regnavit tem- 
poribus, quod puella virguncula auro onusta, indempnis 
et intacta Ángliam potuit peragrare. 


-— —M — — — — — ——  —À — ——— É—— — MÀ — — -— —Ó 


) pullulare] Written at first pul- | * hortis] ortis, MS. 

lure, but corr. * homicidarum] Written at first 
* contra . . . sacramentum] Added | homidarum. 

in marg. Om. F. _ * Ármoricanam] Armonicam, MS., 


3 patrocinaretur] At first written ^ and so E. 


patrocinatur. 


A.D. 1086. 


30 MATTH ZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Rex Willelmus morti appropinquans debilitatur. 


Anno Domini M°.LXxx°vi°, rex Willelmus, quem arma . 
confregerant et cure ardus sollicitaverant, jam, ut-. 
pote qui jam senuit, ccpit nimis debilitari et mortis. 
arram cum infirmitatibus presentire. Et quia! mun-. 
danas ejus ferocitates descripsimus, ejusdem pia opera - 
Dapsilis erat, et elemosinarum . 
Duo ccenobia nobilia fundavit, Ro 


non  prztereamus. 
largus distributor. 
dotavit, et ditavit; unum in Anglia, in honorem beati 
Martini, quod Bellum vocavit, pro animabus occisorum 
in bello conquestus Anglie, ut pretactum est; aliud 
in Normannia, apud Cadomum, in honorem sancti 


Stephani; postea, in Anglia, Selebi* Regina Matildis, . 


ejus uxor, plures ei liberos procreavit, Robertum, Ricar- 
dum, Willelmum, et Henricum. Quorum primogenitus ? 


Robertus, homo ferus et indomitus, Normannise duca-. 


tum diu sibi negari moleste ferens, in Ytaliam iratus 
abut, ut filia Bonefacii marchionis matrimonialiter sibi 
copulata, patri fortius adversaretur. Sed hac petitione ‘ 
frustratus, ut prelibatum est, Philippum, Francorum 
regem, contra patrem suum excitavit. Quare ipsius 


benedictione et hereditate cassatus, regno Anglie, Deo. 
justo judice, caruit; immo morte turpi puniri meruit, . 
tam, ut creditur, coelesti quam corporali lumine spo-. 
Ricardus, magnificus et bong indolis adoles-. 


liatus. 
cens, primzevze florem juventutis acerba morte? preevenit. 


! quia] qui, MS. 

? postea, . . . Selebi] Added in the 
margin. 

* The following note occurs on 
the lower margin : * Pater conces- 
serat primogenita Willelmo Rufo, 
tum quia cum dux esset genuit 
ipsum, tum quia justus et fidelis 
patri. Maledixit autem Roberto, 
et abstulit primogenita; unde in 
pluribus locis pro minore nato ace 


cipitur, quia torvus erat et patrem 
crebro ad iram provocaveret, ita ut 
alter Esau videretur." 

4 petitione] petione, MS. 

* In the marginis added, '* «Iste 
R[obertus] sepultus jacet Glover- 
nis, in ecclesia  conventuali, in 
parte australi." 

* morte] So also A. C. D. F., but 
in W. IL. mors. 


g. Wend. 
ii. 25. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. 31 


.Tradunt autem in Nova Foresta venantem, letali A.D. 1086. 
-morbo percussum, ubi redacta fuit patria cum suis ec- Nota de 


. Clesiis et incolis in locum venationis, ipsum subito, Deo os scilicet 
.irato et ultore, expirasse. Willelmus, qui cesarie et 


. cognomento! Rufus, armorum amore et militie strenui- 
.tate, et animi ferocitate inexorabili patrissavit. Hen- 
. ricus, providus, sed astutus et avarus, patre sic jubente, 
. quia imbellis, officio clericali est addictus, et in eo bene 
. ac expedienter profecit ; et jam legisperitus effectus est, 
.diadema Anglie, ut subsequenter dicetur, suscepturus, 
.Jacob resuscitatus, supplantator redivivus, occupator Daughters 


Rog.W end. 
ii. 36. 


ambitiosus. Filie autem ipsius regis Willelmi quinque *™ 
erant. Quarum Cecilia Cadomi abbatissa fuit sanctis- 
sima. Constantia vero comiti Britanniz dabatur in 
conjugium. Adala Stephano, Blesentium comiti, nupta, 


-mulier erat piissima ; quz, viro defuncto, habitum et 
.mores suscepit sanctimonialis, sororis sus exemplo 


feliciter et admonitione informata. Quartz vero filim, 
Haraldo post? Anglorum regi promissz et frustrate ; 
et quintz, quas Andefulso, Galicie? regi, jurata exti- 


. tit, nominum prolis* non memini* Non enim fructum 
.propagationis fecerunt vel religionis, ut earum nomina 
. presenti pagine ad memoriam scriberentur. Rex 


itaque Willelmus subjectis socialis fuit et humilis ; Disposition 


indomitis et rebellibus inexorabilis et crudelissimus. idol 


Diebus singulis missam et horas canonicas cum perti- 


-nentiis, et de noctibus matutinas sedulus et devotus, 
. verbaque preedicatorum libenter audivit. 


! cognomento] Written on anera« | W. A. C. D. F. penitus. They all 
sure. read nomina. 

* post] postea, W. E. 5 non memini] Cf. Ord. Vit. ii. 

* Galicia] Galacie, MS. and E. 189. 

* prolis] Added in marg. In 


-— 


32 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM," 


De statu Romane ecclesia. 


A.D. 1086. Eodemque anno! Gregorius papa, qui et Hildebrandus, Rog. Wend. 

Death of apud Salernum moritur; et moriturus convocatis? con- " *6. 

Gregory fessus est se nimis peccasse in occupatione primo, et 

Vil. postea in negligentia? cure pastoralis. Successit ei 
Clemens, paucis secedens diebus. Et, eo defuncto, Cas- Rog.Wend. 


Victor IIT. sinensium abbas Desiderius successit, et Victor nomi- ^'^^ 
elected 
pope. natur. 


Rex Willelmus, morte vmminente,® tres dedit episcopatus. 


A.D.1057 Anno Domini MeLxxxovir, rex Willelmus — mortis. fol. 13 4. 
William infirmitate * preegravatus, multorum precibus se,’ quos. 
bishoprics religiosos noverat, commendans, suis ccpit pie pro-- R. Wend. 
onhis ^ videre. Tribus autem capellanis suis, apud Gloverniam. ~~" 
chaplains. . . . os 2 
existens, tres contulit episcopatus ; Mauricio Londoni- 
ensem, Willelmo Norwicensem, Roberto vero Cestren- 
Death of Sem., Eodemque anno obiit dux Apulie,? et successe- 


ru duke ofrunt ei duo filii ejus, Rogerus et Boemundus. 


De Berengario heretico. 


Heresy of | Eodemque tempore Berengarius,? "Turonensis archi- Rog.Wend. 


B - - 1] : . - ° ii. 27. 
rus ^£^ episcopus,! prolabitur in hereticam pravitatem, qure 


—— — HÀ —  —— € — — o — M —— —— —— Á—M——— —— ——À — M € —— —À— —— — —— —À —— —— 9 2 — — — — 


' Gregory VII. died 25 May 1085. * commendans] comendaps, MS. 


Jaffe, p. 443. | * Robert Guiscard. He died 17 
* convocatis) cardinalibus advoca- | July 1085. 

catis, W. A. C. D. F. Berengarius] Berengerus, MS. 
* negligentia] necgligentia, MS. ! Turonensis archiepiscopus] An- 


* Clemens] This is a mistake, | other error, taken from Wendover, 
copied from Wendover; but the | and copied into A. C. D. E. F. He 
antipope Clement III. is probably | was never archbishop of Tours, but 


alluded to. | archdeacon of Angers. In all proba- 
5 imminente] iminente, MS. , bility we should read, with Malmes- 
* infirmitate] imfirmitate, MS. | bury, Turonensis heresiarcha, ii. 462. 


7 precibus se] Added in marg. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. 33 


Rog.Wend. magnam Galli; partem maculavit. Papa vero Leo,! qui A.D. 1087. 
i 38. Victori successit, soliditati ecclesie providens, Ver- 
cellis concilium statuit contra ipsum B[erengarium], ubi 
erroris ejus tenebras extersit. 


Inventum est corpus Walwani. 


Rog. Wend. Hoc etiam tempore corpus Walwani, militis prze- Discovery 
- larissimi, eujus gesta inclita tractatus exigunt diffusos® of Que pody 

. e& speciales, in provincia Walliarum in sepulchro i inven- wain. 

tum est. Hic nepos fuit Arthuri, magni Britonum 

.regis, bellator invictissimus, facetus et irreprehensibilis, 

ex ipsius regis sorore Erat autem sepulchrum ejus 

longitudinem habens xiiii pedum.  Regnavit autem in 

-illa parte Britannis, largiente eidem principatum rege 

. A[rthuro], avunculo suo, qus hucusque Galweia nun- 

-cupatur; et dicitur ab ipso Galeweia, quasi Walweia, 

. corrupto nomine per antiquitatem. 


De morte Willelmi, Anglorum regis Primi. 


Cf Rog. Eodem anno rex Anglorum in Normannia moram 
ii.98, faciens, per aliquod tempus, ut respiraret, moram paci- 
-fice continuavit. De cujus quiete rex Francorum deri- 
. Sorie dixit et satirice, * Rex Anglorum jacet Rothomagi William is 
derided by 
.more mulierum in puerperio. O quot candele, credo the king or 
.centum milia, oblaturus sum pro eo, quando ad France. 
.ecclesiam perget purificandus!” Quod cum regi 
. Willelmo nunciatum fuisset, iratus respondit, “Juvabo 
.eum de candelis aliquot inveniendis" Et, repentino 
.impetu facto et occulto, multas civitates et vicos Fran- 





— — A —— — o ———— 


! Leo] This is also from Wen- | the errors of Berengarius, under pope 
dover, but a grave error, arising | Leo IX., took place in 1050. See 
froin a careless interpretation of the | Jaffé, p. 372. 
text of Malmesbury. Urban II. 2 diffusos| disfusos, MS., after 
succeeded to Victor 12 March 1088. | which tractatus is repeated again in 
The Council held at Vercelli against ' the margin. 

C 


34 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1087. corum, spreto corporis periculo, succendit, et multas. 


He ravages 


the French COTUM terras ferali exterminio devastavit. 


Ira igitur. 


territory. corpus suum totum admixta labori et mortis tempus. 


anticipavit! Auxit etiam eegritudinis molestiam, et 
ejus casum acceleravit, quod ejus equus ?* amplam fossam 
transiliens, interiora ejus dirupit?  Resumpto tamen 
spiritu et assumpto salutis viatico, Normanniam Ro- 


. R. Wend. 


Hedisposes berto * filio suo, non tamen benivolo corde vel sereno. 


ion end Vultu," delegavit, indignum eum reputans regali digni- . 
heen.” tate. Sed nec ipse Robertus ipsum ducatum gratanter. 


suscepit; verumtamen ut patrem pacaret moriturum, . 


et solvens maledictionem eidem daret benedictionem, 


*. 


promisit ei Jerosolimitanam peregrinationem pro ejus. 
anima magnifice consummare ; quod et in posterum. 


complevit. 
scilicet. conquestum suum, 
Anglos, quos crudeliter et 


verat, mitius confoveret. 


! In the margin opposite is added 
the following note: * Iste Willel- 
mus,  conquestor Anglie, rex 
Christianissimus, fundavit ii. cc- 
nobia nobilia, videlicet de Bello, in 
partibus Anglie orientalibus, et 
Selebi, oc[c]identalibus ;" beneath 
which is written, ** Nota peritiam 
confessoris. Primum fundavit pro 
victoria optenta, secundum pro eo, 
quod quendam sibi consanguinitate 
propinquum "veneno occiderit, ti- 
mens ne ipsum de regno Anglise 
supplantaret, vel ducatu, vel utroque, 
quia strenuissimus fuit. De quo 
peccato cum se confessus fuisset 
nullo modo'penitere vel posse peni- 
tere, sciscitabatur sanctus episcopus 
confessor ejus, si doluisset quod hoc 
non potuit, et si placeret ei peni- 
tere posse ? Respondit, quod multum 
doluit quod non potuit dolere et 
dolendo penitere, quod ipsum pere- 
mit. Episcopus igitur super hoc 


exhilaratus,* confortavit eum, et 
erexit eum in spem bonam qui de- 
speratus fuerat, et desperans multa 
mala perpetraverat ; et sic in ex- 
tremis communionem in Christi 
bonitate confidens accepit." Lower 
down is added as follows: **Super 
hunc locum, * Curremus in odore 
unguentorum tuorum" [Cant. i. 3], 
dicit sanctus, *Qui se petit trahi, 
jamjam  trahitur' Hic recitavit 
episcopus." 

* equus] equs, MS. 

3 dirupit] dirrupit, MS. 

4 Roberto] From this word F. 
again agrees with the text, but only 
an far as obligavit, p. 36. 

* vultu] After this word, Norman- 
niam is repeated in the margin. 

* benedictionem] Before this word 
et has been interlined, and after- 
wards erased. 


* exMleratus, MR. 


Willelmo autem Rufo filio suo Angliam,. 
assignavit; supplicans ut. 
veluti ingratus male tracta-. 
Possessiones vero maternas - 


ii. 29. 


.domum deportabatur tumulandum. Robertus statim 
.recessit, insidias fratri primogenito paraturus. Willel- 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. 35 


-cum thesauris suis impretiabilibus Henrico, quem plus A.D. 1087. 

. dilexit, relinquens, obnoxius deprecabatur, ut de parte 

. ejusdem thesauri sufficiente nobile construeret coenobium 

.pro anim: sus redemptione. Multum enim se confite- 

. batur peccasse in Anglorum nobilitatem, quos falsis 

. decepit pollicitis. Et hoc satis competenter complevit Hi His death 
Rog. Wend. Henricus apud Radingum. Rite igitur ordinatis rebus ^ 


d burial. 


universis, viiiv. idus Septembris viam universe carnis 6 Sept. 
est ingressus, anno regni sui xxii? ducatus vero quin- 
quagesimo secundo, vite suse lix^? Corpus autem Ca- 


mus vero Rufus, antequam pater sepeliretur, in Ang- 
liam transfretavit, utilius * reputans regnum sibi firmare 
vivorum, quam mortui cujuscunque exequiis interesse. 
Solus Henricus ex omnibus liberis regis sepulturs in- 
terfuit,° centum offerens libras argenti. 





Willelmus Rufus de facili sibà Angliam nclinavit. 
Willelmus vero, cognomento Rufus filius regis Wil- William 


, lelmi Primi, veniens in Angliam, consilio et auxilio comes to 
. Lamfranci, Cantuariensis archiepiscopi, qui ipsum a England, 
. primis annis nutriverat et militem fecerat, sine Moroso crowned. 
.dispendio Angliam sibi conciliatam inclinavit ; nec 
.tamen totam. Sed ut negotium regis optatum cito 
-sortiretur effectum, ipsum die sanctorum Cosme et 
.Damiani, etsi cum sollempnitate mutilata, coronavit; 
veraciter promittentem ut Angliam cum modestia gu- 
.bernaret, leges sancti regis Edwardi servaturus, et 


— — — — — — ee — —— —— ————— . —— —7 


! deprecabatur] At first written , written after this word, and then 


deprecatur. underscored for omission. 
? nobilitatem] nobilitate, MS., and 5 interfuit] Added in marg. 
so F. * In the lower margin the same 


*In the margin is drawn the | royal shield is depicted, with a 
shield of William, reversed, with a | crown below. 
Sceptre and crown also reversed. ' leges .. . servaturus] Added in 
‘ utilius] By error si repu is | marg., but is in the text of F. 


c2 


36 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1087. Anglos preecipue tractaret reverenter. Verumtamen. 
27 Sept. quamplures Anglorum nobiles formidantes, et augu-. 
Many __ rantes ipsum velle patrissare, noluerunt ei obsecundare, . 


nobl 

opposed. sed elegerunt potius Roberto, militi strenuissimo, mili-- l 4a. 

£o him, in tare, et tanquam primogenito ipsi in regem creato fa-- 
mulari, quam fallacibus promissis Rufi fidem adhibere. - 


Sed Lamfrancus hsec sedavit, bona promittens. 


Rex Willelmus Secundus in suos desertores desevit. 


[A.D. Videns igitur novus rex Willelmus Rufus infinitos Rog Wend, 

Eon I, regni proceres contra se conspirantes, usus Lamfranci. ' 5. 

William — archiepiscopi consilio, Anglorum nobiliores ac fortiores | 

Ir io con invitando secretius convocavit; quibus bonas leges et 

noble. — pristine libertatis consuetudines in districto veritatis . 
examine jurans, super evangelia? pollicens, omnes ipsos . 
nimis credulos ad fidele ejus servitium obligavit. Nec 
minori astutia Rogerum de Monte-Gomerico, ut sibi 
equitaret adulando circumvenit; dicens libenter? regno 
cessurum, si sibi et aliis, quos tutores sui pater [reli- 
querat]? utile complaceret Quid plura? Lamfranci. 
archiepiscopi edoctus prudentia, omnes Anglos, quos. 
insuperabiles, si fuissent inseparabiles, cognoverat. 
talibus sermocinationibus et promissis dissipatos et. 
enervatos sibi conciliavit. Unde in constanter ob-. 
stantes, qui pauci remanserunt, lora dirigens hostiliter. 
et vexilla eorum conamina, universitatis adjutus. 
viribus, quantocius annullavit ; quos omnibus bonis. 


spoliavit. 





OE P — M — — AR M ——— M o e» o c 








! Sed Lamfrancus .. . promittens] * complaceret] The text reads ju- 
Added in marg.. and is in text of | dicarent, after which is a mark of 


F. caret, and complaceret added in the 
* evangelia] euuangelia, MS. margin ; but both verbs cannot re- 
* libenter] se libenter, W. A. C. | main. The MSS. A. C. D. F. read 
D. F. with W., utile videretur. Cf. Malmesb. 


* reliquerat] Supplied from W. A. | ii. 488. 
C. D. F. * cognoverat] congnoverat, MS. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ RUFL 37 


Urbanus in papam, creatur. 


Rog.Wend. Anno Domini MoLxxxerxo Odo ex monacho Cluni- A.D. 1089. 
i. 35. acensi episcopus Hostiensis effectus, contra Clementem of pone 

papam et Henricum imperatorem fit papa, et Urbanus Urban II. 
vocatur! Cujus temporibus quidam Alemannis comes 
facinorosus, et indefessus Henrici imperatoris persecutor, Legend of 
mira Dei ultione a muribus? a quibus nullo modo *Germa 

potuit defendi, corrosus interiit. Verumtamen tradunt by rats. 

naturales, quod qui &? bestia, que uncea dicitur, 

-mordetur,‘ qus est lea notha, ab omnibus muribus, 

‘quae ratones vulgariter dicuntur, qui in vicinia sunt, 

-impetitur, mordetur, et perimitur. Qui casus forte 

accidit comiti memorato. 


De morte Lanfranci archiepiscopi. 


Rog. Wend. Eodem anno obiit Lamfrancus, Cantuariensis archi- Death of 
"OU" episcopus, qui, inter cetera pietatis opera magnifica, Tantene’ 
ecclesiam Christi Cantuariensem renovavit, officinasque 
monachorum fabricavit; dignitates quoque ecclesiz suse, 

antecessorum suorum negligentia deciduas, reformavit ; m ranci 
terras quamplures alienatas et redditus strenue revo- mores et 
cavit, unde xxv. maneri& monasterio suo restituit. actus. 
Xenodochia duo extra civitatem, que vulgariter 
hospitalia vocamus, construxit, et de suo conquestu 
eisdem redditus sufficienter assignavit. Abbatiam 
-Sancti Albani, mediante Paulo abbate, et in ordine 
.monastico reformavit et :edificis renovavit. Unde 
.usque nunc in ejusdem ecclesie claustro et conventu 

-tam Lamífrancdi quam Anselmi vigent indelebiliter 
statuta et consuetudines approbats, adjecte regulrse 
-beati Benedicti. Angliam quoque, quotienscunque rex 


! Urban II. was elected 12 March 2a] ab, MS. 
1088. Jaffé, p.449. * dicitur, mordetur] At first writ- 
? muribus] In the margin isadded, | ten mordetur dicitur, but marked to 
* quos ratos dicimus." be transposed. 


A.D. 1089. 


History of 
S. Wulstan. 


98 . MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


absens fuerat, adeo strenue, adeo pacifice custodivit et. 
rexit, ut inter milites pax floreret! et justitia, et. 
‘inter prelatos et clericos honestas et religio felix sus-. 
ciperent incrementum.  Lectioni vigilanter et orationi. 


intendebat, unde libros nonnullos tam Veteris quam 
Novi Testamenti, scriptorum ignorantia corruptos, cor- 
rexit; cujus emendationis luce Anglorum et Francorum 


ecclesia se gaudet illustrari Mores, habitum, aut. 


gestum monasticum, propter pontificalem dignitatem, . 


nec in minimo permutavit. Nunquam humilitatis. 
metas propter literature: eminentiam manifeste trans-. 


gressus est, nisi in depositione beati Wlstani,* episcopi 


Wigorniensis. Quod tamen Dei providentia sic fieri. 
permisit, ut sic scilicet. sancti viri simplicis sanctitas. 
patesceret serenata, sicut in Historia de ipso sancto. 


scripta declarat? manifeste. 


Willelmus Secundus jam de rege factus est tiranmus* 
Defuncto igitur pie memorize archiepiscopo Lam- 


franco, rex Willelmus II. jam sibi visus est? solus in. 
Anglia regnare, ex quo Lanfrancus? impetus sui lora. 


non retraxit. Monasteria igitur fere totius Anglie in 


manu sua pastoribus suis viduata cepit, et perverse hoc. 
nomine manu, id est, protectione et defensione abutens, . 


omnia gravi depopulatione vastabat, et ad firmam 


duris conditionibus commendabat. Ut quod rex omisit. 
abradere, alii excoriarent; et quos rex omisit excoriare, . 
alii immisericorditer eviscerarent ; non recolens scriptum, . 


“Omnia sunt principis tuitione, non depopulatione.”’ 


! floreret| At first written floret, | tamen gravem postea peregit Lam- 
but corr. francus penitentiam." Om. F. 
* tirannus] tirani . 
2 Wistani] Wlstanu, MS. » " mus] brani, MS 
* declarat] We should read decila- * quo Lanfrancus] On an erasure. 
ratur, or omit in before Historia, ' non . . . depopulatione] Added 
In the margin is here added: ‘‘ Inde | in marg. Om. F. 


ii. 37. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ RUFI. 39 


Rex Uwillelmus II. et. dua concordati sunt. 


Rog. Wend. Anno Domini Moxco». rex Willelmus II. contra Ro- AD. 1090. 
1.37. bertum fratrem suum arma movens et vexilla, castella War in ay 
Sancti Walerici et Albemarlim cepit violenter; milites and recon- 
quoque suos intromittens, terram fraternam ccepit de- “listo of 
vastare, Tandem amicorum intermeantium solertia ' andRobert. 
.diligentissima, qui ipsis dixerunt, * Absit, ne Franci 
.fraternas acies, alternaque regna profanis? decertata 
-odiis, derideant subsannantes," elaboratum estj? ut 
.in talem concordiam convenirent, anno tamen illo 
-fere elapso: resignatis castris et quiete clamatis, que 
.rex ceperat et dux obsederat, iterato redderentur * ipsi 
regi, idemque? rex efficaciter juvaret fraterno affectu 
ipsum ducem ad omnia que pater ejus habuerat, preeter 
. Angliam, conquirenda. Franci enim eo tempore multa 
fol. 145, .super ducem occupaverant.  Statuerunt etiam, ut si 
quis eorum prius obiret absque herede, superstes fieret 
heres illius Quod pactum juraverunt xii. principes 
vice regis, et xii barones vice ducis. 


Rex Scotorum Malcolmus homagiwm fecit regi Wil- 
lelmo II? 
Rex autem Scotorum Malcolmus, audito quod pax Submission 
.inter fratres reformaretur, ccpit vehementer improbos p 
.impetus Willelmi regis, immo jam tiranni, formidare. Scots, and 


. Festinavit igitur eidem Willelmo antequam extermi- wiege to 


—— — — ——À ——MÓ MM 


! solertia] sollertia, MS. ‘ redderentur] Added on to the 
text. 
2? profanis] prophanis, MS. * idemque] At first written idem. 


. 20. 5 In the margin opposite is added: 
est] After this word is inter- | qu super hoc respice acta : 
lined ;gitur, and the paragraph | wi Gpxxv!. in sequentibus." This 
marked to begin with Eluburatum ; | chapter is copied into F., but inserted 
but this is evidently an error. under 1092. 


40 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1090. nium in Scocia inchoaret, quz pacis erant suppliciter. 
postulare. Erat enim idem rex M[alcolmus], licet armis . 
strenuissimus, vir circumspectus et modestus, et omni. 
preditus sanctitate. "Veniens igitur ad regem Anglie. 
Willelmum, humilitate sua regis flexit ferocitatem ; . 
asserens se nullum hostium suorum receptasse! vel. 
recepturum fore, nisi tali intentione, ut ipsos dominum. 
suum recognoscentes, regi, persuasionibus suis median-. 
tibus, redderet pacificatos et fideliores. Mitigato igitur. 
regi Willelmo rex Scotorum M[aleolmus] fecit homa-. 
gium et fidelitatem ; et sic magnis honoratus donativis, . 
ad propria cum prosperitate remeavit. . 


Nota regis Scotorum Malcohmi magnificentiam. 


Magna- Quoniam de rege Scotorum Malcolmo tractatum est, Cf. Rog. 
rap Aaa non arbitror alienum a materia ejus quandam enucleare . end. 
magnificentiam. — Contigit ut quidam nobiles contra. 
ipsum in regno suo conspirassent, ita ut in necem. 
suam occulte conjurassent, quodam proditore, qui omni-. 
bus videretur major ac fortior, machinante ; qui se. 
etiam jactabat regem perempturum. Hzc autem omnia, . 
cum per fideles suos regi innotuissent, convocatis cum. 
ipso proditore sociis et venatoribus, it venatum. Et. 
cum ad quendam saltum venissent, omnibus semotis. 
ex industria sociis et venatoribus, excepto solo pro-. 
ditore, rex ait, * Ecce, ego et tu mecum, solus cum 
solo? similibus equis et armis vecti et communiti. 
Nullius nostrum melior conditio. Si igitur velis, audes 
et vales, ensibus eductis fortunam duelli experiamur ; 
et redde hostibus meis, complicibus tuis? me quem pro- 
misisti detruncatum. Si enim me occidendum speras, 
quando melius? quando secretius? quando virilius? 


————Ó € ——— —Ó——M MM —MÀMÓ— —— —À— € HÀ 


! receptasse| At first written se * solo] Added in marg. 
re:eptasae, but se erased. ? (uis] Interlined. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 41 


Si venenum paras, hoc muliercularum ; si dormientem A.D. 1090. 
invadere proponis, hoc sicariorum et jugulatorum est. 

Age, igitur! quod viri est et militis, et solus cum 

solo dimica, dum soli sumus, confidenter Miles igitur 
confusus hiis verbis, quasi fulmine repercussus, ex equo 

in terram corruit, projectoque gladio ad pedes regis 

cadens, cum moerore veniam de concepta temeritate et 
proditione postulans, quod petiit, impetravit. 


De monachis Sancti Alban? apud. Thinemue primo 
entroductis. 


Rog.Wend. Circa dies illos Robertus de Molbraio, Northambren- Grant of 


1.39. sis comes, vir quidem Deo devotus, volens, divina tyne 
inspiratione tactus, ecclesiam Beati Oswini, regis et priory to 


martiris, de Thynemue, jamdudum [desolatam]* in paper 


temporalibus et spiritualibus restaurare, atque ibidem 
Deo et sancto martiri Oswino monachos servituros 
ponere, consilio amicorum suorum Paulum, abbatem? 
Sancti Albani, super hoc convenit, petens obnoxius ut 
iluc de domo sua, quam de omnibus Anglie quasi 
ordinatissimam preelegit, aliquos de monachis desti- 
naret; promisitque omnia victui et vestitui eorum 
necessaria se ipsis abundanter* et honorifice minis- 
traturum. Cujus petitioni memoratus abbas adquies- 
cens, quosdam illuc de fratribus destinavit. Quibus 
comes in maneriis, ecclesiis, redditibus, piscariis, mo- 
lendinis et rebus aliis cum sufficienter providisset, et 
cartis predicta omnia ab omni seculari servitio soluta 
et penitus libera confirmasset, dedit prwdicto abbati 
Paulo ejusque successoribus, et ecclesi: Beati Albani, 
Anglie prothomartiris, ecclesiam de Thinemue, cum 
omnibus pertinentiis suis, pro salute sua et antecesso- 





! igitur] Repeated, but expuncted. * abbate] Added in marg. 
? desolatam] Supplied from W. A. * abundanter] habundanter, MS. 
C. D. F. 


42 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM, 


A.D. 1090. rum suorum sternaliter possidendam ; ita quidem, ut 
abbates Sancti Albani, qui pro tempore fuerint, cum 
consilio ejusdem loci conventus, liberam habeant dispo- 
sitionem priorum et monachorum, tam in illis ponendis 
quam removendis, sicut viderint expedire. 


De morte Remigii, Lincolniensis episcopi. 


A.D.1091. Anno Domini M?.xcere. Remigius, Lincolniensis an- Rog.Wend. 
Benín of tistes, cum ecclesiam suam jam perfectam dedicare ™ 40. 
bishop of disponeret, rege presente et episcopis multis, Thomas, 
Lincoln, Eboracensis archiepiscopus, resistendo contradixit, affir- 
secration mans eam in parrochia sua esse constructam. Unde 
or his pro appellatione ab archiepiscopo interposita, necnon 
pro morte Remigii continuo subsecuta,' est solempnitas 
ila dilata. Postea vero rex Willelmus, cujus consilio. 
et auxilio ecclesia illa fuit a primo loco suo remota, et. 
quam pro anima patris sui multis ditaverat possessio-. 
nibus, procuravit ut ea magnifice consummaretur.® . 


Rex Willelmus II. mfirmatus® | emendationem 
promittit. 
A.D. 1092. Anno Domini Moxcere. rex W[illelmus] apud Glo- Rog. Wend. 
Tiness of verniam jacebat in Quadragesima graviter infirmatus. 
illiam II. 

and pro Unde secundum illud Psalmigraphi) “Imple facies. 
mise of ignominia, et querent nomen tuum, Domine," corde®. 

ad horam contritus pre mortis timore, se pravas regni 

leges amoturum et bonas, prout ante promiserat, sub-. 

rogaturum, vovit et firmiter promisit. Qua de causa 


dedit archipresulatum Cantuariensem Anselmo Bec- 


M — — —— M— €€——À — € — MÀ M——« o € — — M ——À ——— A —— A PM —— —— a — a à NS (Pat 


! He died 7 May 1092. See Flor. * infirmatus] imfirmatus, MS. 
Wore. ii. p. 30. * Ps. ]xxxii. 17. 

? Here is added in the margin, 5 et... Domine] Added in marg. 
* Nota quod hoc bonum fecit rex 5 corde] Repeated superfluously 
Willelmus II." after contritus. 


fol. 15 a. 


C£. Rog. 
W end. 
ii, 42. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 48 


. censi! viro sancto ac venerabili, et eleganter literato ; A:D. 1092. 


atque Roberto, cognomento? Bloet, cancellario suo, epi- . Anselm, 
at 
scopatum contulit Lincolniensem. Rex tamen Deo in- Bec, made 


archbisho 
gratus, postquam convaluit, solito se exhibuit tam no- trainer? 


. bilibus regni quam preelatis deteriorem. Et sic iram bury, and 
. Dei diatim super caput ejus, prout in ejus morte pa- Rob. Bloet, 


bishop of 


. tenter claruit, coacervavit. Lincoln. 


Moritur rex Scotorum Malcolmus? 


Eodem anno pius rex Scotorum Malcolmus, cujus Deaths c of 
coim, 


"actus in benedictione vivunt immortales cum n0DN jing of 
immerito contra tirannum Willelmum II.‘ regem sibi Scots, and 
-injuriantem guerram movisset, interceptus est subito, M, Margaret. 
et, positis insidiis, interemptus. Quod ut audivit 
regina ejus Margareta, qus tunc forte infirmabatur, 
-duplici contritione sauciata, ait orans ad Dominum, 

-“ Domine mi, satis est quod vixi, tolle animam meam." 


Et faciens sacerdoti de omnibus plene confessionem, 
accepto salutis viatico, animam felicem Deo statim 
destinavit. Interfectus est autem cum memorato rege 
Malcolmo ejusdem regis M[alcolmi] filius, et^ heres 


.Si supervixisset, et hominum numerosa multitudo, quse 
- omnia sancte regins letalem dolorem adauxerunt. Tunc 


Scotorum nobiles elegerunt Duncanum,? Malcolmi regis Election of 
fratrem, in regem. Sed Duncanus, filius Malcolmi, qui ing s as 


who 


.obses erat in curia regis Willelmi IL, auxilio ejus fre- is driven 


tus superveniens, patruum suum aufugavit, et post pa- out by 


Duncan. 


! Beccensi| abbati. Beccensi, W. * I1.] Rufus, F., here and else- 
A. C. D. F. where. 

? cognomento] congnomento, MS. 5 et] Written at first ejus. 

* Scotorum Malcolmus] At first, * Duncanum] This is an error, 
Malcolmus Scotorum, but marked to | but repeated in E. and F. Weshould 
be transposed. From this chapter | read Duvenal, with W. A. C. D., as 
MS. F. begins to agree closely with | confirmed by the Sax. Chron., Flor. 
the text here printed. Worc., and Simeon of Durham. 


44 — MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1092. trem suum regnavit. Eodemque anno Johannes, presul 
The see — Wellensis, natione Turonicus, assensu Willelmi regis, 
of Wells , Muneribus intervenientibus, transtulit in Bathoniam sui 
to Bath. cathedram preesulatus. 


De restauratione civitatis Karleolensis. 


u 
A.D.1093 Anno Domini M9.xcermr. rex Anglorum Willelmus II. Rog.Wend. 
Carlisle is resedificavit civitatem Karleoli, jam per annos trecentos !'"*? 
rebuilt, — desolatione Danica desolatam ; et ex australibus Anglise 
Inunda- finibus illuc habitatores transmisit. Eodem anno tanta Rog.Wend. 
reat and erat pluviarum inundatio, quantam nemo se meminit ™ “* 
preevidisse ; deinde terra cum fluminibus maximis adeo 
induruit congelata, ut bigis et plaustris flumina trans-. 
euntibus pontes preebuerunt glaciales, qui spissitudinem - 
molarem sunt transgressi? Resoluto tandem gelu, aqua- - 
rum crusts superficiales conglomerate molendina, cum. 
pontibus et vivariis et domibus conterminis, dampnose? - 
Meteorin nimis confregerunt. Eodemque anno baculus igneus a 
he ad meridie usque ad aquilonem extensus in coelo visus est, 
andsub- kalendis Augusti; et subsecuta est fames validissima, 
$i. et hominum tam generalis tabes et mortalitas, ut vivi 
tedio afficerentur ut mortuos sepelirent. Per idem 
tempus rex Willelmus II. a fratre suo Roberto provo- 
William II. catus, quod jusjurandum non observasset quod ipsi 
fecerat, in Normanniam iratus transfretavit. Et cum 
fratres ad colloquium convenirent, juratores utrorumque, 
a quorum arbitrio totum negotium ex omnium consensu. 
dependebat, totam culpam et discordie causam in regem 
refuderunt, dicentes inter cetera, quod absurdum fuit. 
et injustum, quod aliquam haberet potestatem junior. 
Super primogenitum. Rex vero eos negligens, et iratus. 


goes 
Normandy. 


— —— -—— — ——— ee ———— em —— — a — ——MMMM—ÓM—Á—————MM——— — 


! In the extreme margin Matthew | — ? transgressi] trangressi, MS. 
Paris has noted: *Reges Scocie * dampnose] dapnose, MS. 


post conquestumAnglie, Malcolmus, * refuderunt] rufuderunt, MS. 
qui peremptus est, deinde Duncanus, : - 


filius ejus." | 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 45 


discedens, castellum Burense obsedit et cepit. E contra A.D. 1098. 


dux castrum Argentomii, et in eo consulem regis Ro- War 
. T . between 
gerum Pictavensem, et cum eo milites septingentos, William 


.et Hulmense castrum cepit consequenter. Indignantes sndRobert. 
.enim multi, eo quod rex arbitrium juratorum perjurus 
-spreverat, ad juvamen ducis convolarunt. Rex interea 


summoneri! ccpit xx", milia peditum, ut in Normannia 


-coram eo convenirent. Et cum dux simulata humili- 
-tate ea qus pacis erant rogitasset,? rex jam securus 


ipsos Anglos accersitos, cum ad mare venissent, a 
singulis x. solidos extorquens, ad propria remeare pre- 
cepit. Sed dux adhuc recalcitrans, in Normanniam 
Philippum, Francorum regem, cum exercitu copioso, ut 
obsideret et obsessum caperet regem Willelmum apud 
castrum de Auco, sollicitavit.? Sed rex Francorum, 
pecuniz tenebris obcecatus, rediit in Franciam cum 
suo exercitu universo. Quo viso, dux tandem volens 


nolens se fratri suo humiliavit, cui pepercit regis mag- 


.nificentia; et in Angliam remeavit. Et ilico Deo in- William 


gratus de conservata incolumitate et prosperitate, rex England, 


. Anglorum WrL[illelmus] monasteria totius regni gravi and op- 


presses the 


. depopulatione, ut munera* regi Francorum largita re- monas. 
. stauraret, afflixit deprzedando. terics. 


Moritur Paulus, abbas Sancti Albana 


Eodemque anno Paulus, primus post conquestum Death of 
Anglie Sancti Albani abbas, facta apud Thinemuam H EM abbat 
visitatione pastorali, dum rediret ad ecclesiam suam, in Alban's. 
villa que Colewich dicitur gravi correptus sgritudine, 
viam universe carnis est ingressus, iii», idus Novem- 1 Nov. 


—— M A ——M M P 9 I 


! summone? i] submoneri, MS., and 3 sollicitavit] Added in marg. 


so F. ‘snunera| After this word is an 
? In the margin a much later hand | erasure. apparently, of qua. 
has written, “ Nota fallaciam Wil- | * This chapter is omitted in F. 


lelmi Rufi." | 


46 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1093. bris. Corpus autem ipsius ad Sanctum Albanum dela- 
tum est, et honorifiee tumulatum. Remansit autem 
ecclesia Beati Albani in manu Willelmi regis rapacis- 
explanavit, compatriotas depauperavit, et nonnullos. 
ecclesize thesauros fecit asportari. 


Consecratur Anselmus im archiepiscopwum 
Cantuariensem. 


Consecra- Anno quoque sub eodem, convenientibus totius An- Rog.Wend. 
relin. glie episcopis, Thomas, Eboracensis archiepiscopus, !'** 
archbishop Anselmum, Cantuariensem electum, pridie nonas De- 
bars er cembris consecravit antistitem. ^ Verum cum ante 
4Dec. — ordinandi pontificis examinationem Walkelinus,! Win- 
ioniensis episcopus, ut moris est, electionem scriptam 
legeret, mox Thomas, archiepiscopus Eboracensis, con- fol. 156. 
questus est scriptum rite non esse factum. Nam cum 
diceretur, * Fratres et coepiscopi mei, vestrz fraternitati 
cognitum ? est, quantum temporis est ex quo sancta 
Dorobornensis ecclesia, totius Britanni, metropolitana, 
sit pastore viduata," respondit Thomas et dixit, “Si 
totius Britannis ecclesia Dorobornensis metropolitana : 
est, ecclesia Eboracensis, que metropolitana? esse * Rog. Wend. 
Thechurch scitur, metropolitana non est. Et quidem ecclesiam ‘ ** 
bars del Cantuariensem primatem esse scimus, non metropo- 
clared tobe litanam.” Quod verbum cum fuisset auditum, ratione 
ar pre esse subnixum est intellectum. Tune, mutato scripto, 
of York pro “totius Britannis ecclesia metropolitana," “ totius 
an PO Britannisg primas" scriptum est. Et sic controversia 
tota quievit. Itaque consecravit illum, ut primatem 
totius Britannis. 


! Walkelinus] At first written * metropolitana] ^ metropolinata, 
Walkenus. MS. 

2 cognitum] Originally cógnitum, * esse] On an erasure. 
but the mark of contraction erased. 


Rog. Wend. 
il. 45; 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 47 


Tramsfertur sedes episcopalis de Teodford ad Norwicum. 


Anno Domini m°.xcomr°. Herbertus Losinga ex abbate A.D. 1094. 
Ramesiensi, empto presulatu, factus est episcopus pe see of 
ecclesie Theodfortdensis. Sed postmodum pcenitentia transferred 
ductus, Romam profectus est, symoniacum baculum “Norwich. 
papse resignans et anulum ; verumtamen Romane sedis 
indulgentia iterum eidem restituit resignata. Qui 
domum reversus, sedem episcopalem transtulit ad North- 
wicum, atque ibidem congregationem | monachorum, 


.utpote religionis! et religiosorum amator, instituit ; 
. domumque illam beneficiis quamplurimis, tam in spiri- 
. tualibus quam temporalibus, feliciter ampliavit. 


Rog. Wend. 
ii. 45 


.ambrie, in superbiam elatus, eo quod regem Sco- 


Robertus, comes Northanhumbria, capitur, et. sur 
omnes confunduntur. 


Eodemque anno rex Willelmus jussit Henricum, Robert, 
fratrem suum, Northambriam? hostiliter cum pecunia earl of 


Northum- 
multa loco sui impetere. Robertus enim, comes North- berland, is 


taken pri- 
soner, with 


. torum Maleolmum cum suis, licet proditiose, vicerat, others of 


Pro- his party. 


curiam regis factus rebellis adire repudiavit. 


.movit igitur exercitum Henricus, quem ilico subse- 


Rog.W end. 
ii. 46. 


quebatur rex, in Northambriam* contra Robertum 
memoratum; ubi in Novo Castello omnes potentiores 
de familia comitis cepit, et vinculis ac carceri man- 


! religionis) relegionis, MS. 

* Northambriam] So F. Northan- 
humbrum ire, A., sup. ras., D. ; 
Northanhumbrorum ire, C., but tre 
afterwards struck out ; Northam- 
humbriam, E. In Wendover we 
read, * misit Henricum, fratrem suum, 
in Normanniam," which is contra- 
dicted by what follows. He had 


evidently confounded the expedition 
against earl Robert in Normandy 
with that against Robert, earl of 
Northumberland. 

* Northambria | Northamhumbro- 
rum, W. A. C. ; Northanbumbrie, 
D. E. F. 

* Northambriam] Northanhum- 
briam, W. A. C. D. F. 


48 MATTHZXI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM, 


A.D.1094. cipavit. Et inde ad castellum de Thinemue profectus, 
fratrem consulis Roberti cepit in eodem. Et inde ad 
castrum de Bamburc rex, secum ipsum comitis fratrem 
captivum ducens, illico properavit, et ipsum comitem 
in eodem obsedit. Sed cum castrum inexpugnabile! 
advertit, ante castellum illud aliud sed ligneum con- 
struxit, ad prscludendum illis exitum, quod patria 
lingua Maleveisine appellavit. In quo partem exercitus 
sui qui numerosus extitit relinquens, rex inde recessit. 
Cumque una nocte comes fame arctatus, clam recedere 
proposuisset, secutus est eum regis exercitus, excubi- 
toribus excitatus, usque ad Thinemue, equo raptum 
velocissimo. Ubi cum se defendere conaretur, sine 
vulnere captus est et integer; regique presentatus, 
jussus est apud Windeleshore custodis carcerali manci- 
pari Reddito igitur continuo castro de Bamburgo, 
omnes comitis fautores male tractati sunt. Nam Wil- 
lelmus de Auco exoculatus, et Odo, consul Campanensis, 
et ceteri omnes vel squalore carceris diuturni, vel morte, 
vel exheredatione sunt puniti. 


Walenses invaduntur. 


Invasion of Anno quoque sub eodem, impiger rex? Willelmus in Rog.Wend. 
Wale. Walliam exercitum duxit, et ipsam hostiliter impug- ‘ ** 
navit; eo quod anno przterito ipsi Walenses multos 
Normannorum  occiderant, castellum quoque Montis 
Gomerici? prostraverant, et, necatis inclusis, finitimos * 
igne ferroque dederant exterminio. Rex igitur Wil- 
lelmus omnes fines Wallime hostiliter et potenter per- 
lustrans, ipsos maleficos in ore gladii persequebatur; 
sed cum fugitivos in loca palustria et nemorosa in- 
sequi non valeret, firmatis in Wallie confinio castris, 


— ee — +s ——— ne —— — ——— 


! inexpugnabile] inexpungnabile. * Gomerici] Gomerii, W. A. C. D. 
MS. * finitimos] fugitivos, F. 
* rez] Repeated, but expuncted. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 49 


.que! Wallensibus erant spina in oculo, ad propria A.D. 1094. 
remeavit. | 


Stelle cadere de celo videbantur. 


Rog.Wend. Eodem anno stelle vise sunt cadere de ccelo. Inter Falling 
i. 46. quas cum in Gallia? una maxima cadere, quasi faeula,? "*7* 
videbatur, cumque locus notaretur, in aqua stridorem 
horribilem cum fumo teterrimum generavit. 


Rex Willelmus ab Anselmo; Cantuariensi archi- 
episcopo, extorsit pecuniam. 
Rog.Wend. Hoc quoque tempore, rex Willelmus Anselmum, William 
i 47. Cantuariensem archiepiscopum, circumvenire affectans, moncy 
mille libras argenti sibi dari ab eo instantius postula- from 
. . . “Ls Anselm, 

bat, eo quod in promotione sug promptius* sibi pr&- archbishop 
buisset assensum. Archiepiscopus vero pro indifferenti of Canter- 
habens, utrum ante vel post promotionem suam ti- ~ 
ranno taliter satisfaceret, pari poena anticipantem et 
subsequentem censuit puniendum, et pari labe symoniz 
inquinatum. Elegit igitur potius ipse sanctus regis 

quam Dei incurrere indignationem. Propositum igitur 

habens prudenter recedendi, postulavit licentiam a rege, 

ut Urbanum papam adiret, percepturus ab eodem pal- 

lium, quod nondum optinuerat, ad exsequendum? plenius 
-offieium suum. Tunc enim temporis non licebat alicui The king 
. magno ? viro de regno Anglie exire, nisi de regis licen- reb bishop 
.tig. Et erat castrum Doverie, quasi una sed tamen to leavethe 
maxima valvarum Anglie, arctissime custodita. Rex kingdom. 


! gue] qui, MS. and F. | afterwards underscored, and replaced 
3 in Gallia] Repeated erroneously | in marg. by prompcius, and so F. In 
after maxima, but underscored for | W. A. C. D. promptum. 


omission, * exsequendum) The first three 
3 quasi facula] Added in marg. | letters of this word are added out- 
and in text of F. side the column of text. 


* promptius] At first written prom- * magno] mangno, M8. 
tum, and then corr. promtus; but 
D 


50 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1094. gutem, Urbano papa nominato, ira excanduit vehementi. 


Inceperant! enim jam solito impudentius munera, non. 
sine avaritiie. immo et symonis scrupulo, postulare.. 


Schismin Tunc etiam temporis ecclesia Romana? in scismate" 
the Roman . . . 4 : 
church, laborabat, Wiberto, Ravennensi archiepiscopo! per vio- 


William  lentiam imperatoris Henrici in papatum intruso. Dixit 
came privi- enim imperator, suum esse quem vellet papam eligere. 
legesasthe Rex igitur Anglie Willelmus concipiens indignationem 
regard to erga papam contradicentem, allegavit a simili, quod 
the papal nullus archiepiscopus vel episcopus de regno suo ad 


authority. . 
7 curiam Romanam vel ad papam haberet? respectum; 


fol. 16 a. 


presertim cum jam a vestigiis beati Petri videantur, 
Romani pontifices premiis inhiantes exorbitare, nec. 
ejus potestatem ligando et solvendo retinere, cujus. 
sanctitatem probantur non imitari Asseruit etiam tex, 
W[illelmus] constanter, quod post conversionem ad fidem , 
Christianam, tot et tantas in regno suo Anglise® opti- . 
nuit libertates, quot imperator in imperio “ Quid. 
He aséert! papze de vel imperii vel regni laicis libertatibus, cui. 


that the 


pope 
should pullulantibus in Christianitate heeresibus, ubi non suf- 


pertinet tantum ^ de animarum salute sollicitari? De. 


himselfto ficiunt prelati incolm resistere, studeat papa per se. 
‘Spiritual ^ ve] legatos adhibere remedie" Cum igitur rex hec. 
verba nimis irreverenter prosequendo, ad scismatico-. 


affairs. 


rum? fere proterviam pertransiret, restitit ei in facie 


Anse ^ oontradieendo modestus praesul Anselmus. Nec erat. 
de episcopis suis suffraganeis qui solatii juvamen pre-. 


resists. 


starent patri suo pene circumvento, immo potius tiranno 


favebant desipienti. Sed hsec omnia jam papam, fama: 


nunciante, rion latebant, qui prudenter moderamen 


a i M ——— MÀ a 


! Inceperant] So also F. ; but the * haberet] haberent, MS.; A. pr. 
sense would seem to require inceperat. | m. ; C. pr. m. ; and F. 


* Romana] Romane, MS. © suo Anoli 
2 scismate] cismate, MS. suo Anglie] On an erasure. 


* Ravennensi archiepiscopo] Re- 7 tantum] Repeated before perti- 
vennensi episcopo, MS. and F. Corr, | ?*5 but expuncted. 
from W. A. C. D. * scismaticorum )cismaticoram, M8. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 51 


-adhibendo, subtraxit austeritatem, secretius fratribus A.D. 1094. 
- dicens, 


“Dum furor in cursu est, currenti cede furori"! 


Inimicitüs vero a rege pro pecunie quantitate, 
. usque ad inanitionem ecclesise Cantuariensis, exacta et 
.non concessa et tandem extorta, palam contractis 
R. Wend.. et denunciatis, Anselmus quasi less majestatis reus 
Hi. 48. adjudicatur.* Sed, paucis postmodum elapsis diebus, He receives 
Walterus, Albanensis episcopus, archiepiscopo pallium 5 Pal! 
afferens, papam Urbanum regi commoto prudenter re- 
.Conciliavit. Anselmus autem fascinanti oculo adhuc a 
.rege respectus et despectus, pallians tamen dolorem 
. vulto sereno, velut oblitus injuriz, a rege licentiam He asks 
postulavit papam visitandi, et cum episcopo Albanensi t Roi E? 
Romam redeunte? transalpinandi Qui tale responsum which the 
king re- 
reportavit, quod si coeptis* desisteret, et si propositis foses, 
evangelis? jurando promitteret, se nec apostolorum 
limina visitaturum, nec pro quovis negotio Romane 
sedis audientiam appellaturum,? sibi et suis cum omni 
indempnitate et tranquillitate poterat preecavere, et regni 
majoribus cum omni presse dominatione ;? sin autem, 
poterat transfretare sed inconsulte, et recedere sine spe 


revertendi. 


Anselmus archiepiscopus injuriam passus enulat. 


Rog. Wend:  Recedens igitur Anselmus a conspectu regis et con- Flight of 
19. (ilii, venit Cantuariam, quid a curia reportaret publice bishop. 
. manifestans, Arripiens igitur? fugam  clandestinam,? 


1 Ovid. Remed. Amor, 1l. 119. 
_ * adjudicatur] In the margin is 
written vel ab, that is, we may also 


5 evangeliis] euuangeliis, MS. 
* appellaturum] apellaturum, MS. 
7 dominatione] donatione, C. D. 


read abjudicatur, and so it appears | na Egg. 
in F. $ igi 
| . Added above the line. 
* redeunte] redi MS. igitur] 
redeunte] rediunte, MS * clandestinam |clamdestinam,MS. 


— — M ——R— —— m 


) a 
* ceptis] ceptis, MS. ; captis, F. 
D 2 


52 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1094, nocturnam et subitam, portum repetit, ut ibi navem. 
ascenderet Doveralem. Quod cum per exploratores. 
sciretur, et accusaretur, Willelmus de Warewast, regis. 
familiaris, proterve occurrit transfretaturo; et ex pre-. 
cepto ejusdem regis pecuniam non solum in ore sac-. 
corum, immo etiam in manicis et sinu archiepiscopi. 
irreverenter improbus perscrutator quesivit, sed que- 
sitam non invenit, et verbis incompositis! lacessivit.. 
Sed nec sic archiprzsul patientissimus verbum  re- 
tulit amaritudinis, factus sicut. homo non audiens, et. 
non habens in ore? suo redargutiones; unde vacuus, 
permissus est transfretare, secundum formam decreti. 
regii exul et irrediturus. Sed ilico cum transfretasset, 
publics potestatis apparitores omnia ecclesise ejus bona 
fiscalibus commodis? addixerunt, in irritum revocantes 
quiequid utilitatis et honestatis in ecclesia statuerat 
presul circumspectus; multa quoque irrestaurabiliter. 
dissiparunt. 


R.W end. 
ii. 49. 


Nota. quam, honorifice susceptus a papa beatus 
Anselmus fuerit. 


Honour- Anselmus autem has passus injurias, limina adiit Rog.Wend. 
tion of apostolorum oraturus. Qui a papa Urbano reverenter H. 49. 
et gaudenter est susceptus Laterani Cum quo post- 

pope. modum in Barensi concilio Grecorum a fide catho- 

Council at lica tunc dissidentium confutavit errorem, ejusdem 

«x Anselmi prudentia roboratus. Habito deinde? con-. 

d rnificen- cilio Rome, cui idem papa presedit Urbanus, Ansel- 
tiam archi- mus interfuit consiliorum moderator; in quo, Anselmi 
A nadimi]. consilio, laicos investituras ecclesiarum more pristino 


! incompositis] imcompositis, MS. 

* ore] corde, F. 

* commodis] comodis, MS. 

* This Council was held in Oct. 
1098. Sec Jaffé, Reg. Pont., p. 472. 

5 deinde] denique, F. 


* laicos] The MS. reads papa 
laicos, and so does F. ; but in that 
case we ought to read afterwards 
synodali auctoritate. I have, there- 
fore, omitted papa, on the authority 
of W. A. C. D. 








DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 53 


conferentes, et eas a laicis accipientes, et taliter post A.D. 1094. 

adeptum honorem munus consecrationis impendere Council at 
. . . Rome. 

presumentes, a communione fidelium synodalis aucto- 


.ritas decrevit exsortes! Multis quoque salubribus ru- 
-dimentis papam Urbanum et aliquos fratrum beatus 


. Anselmus, utpote vir profundi pectoris et eximis 
-sanctitatis, informavit. Recedens igitur illinc a papa Anselm 


confortatus et honoratus, apud Lugdunum moram con- y, 


.iinuans, et pro statu regni Anglicani continue orans, 


log. Wend. 
n. 49. 


. W end. 
il. 50. 


zequanimiter subiit exilium usque ad finem vite Wil- 


.lelmi IL regis. Ubi Deus certificavit eum per visionem 
. nocturnam de vili morte regis W[illelmi], qui jam Nero 
. poterat, appellari? 


De morte Sancti Wlstant episcop. 


Anno Domini M°.xcey°, vir vitze venerabilis Wlstanus, A.D. 1095, 
Wigorniensis episcopus, quem rex persequebatur, mi- rath o of 
gravit ad Dominum ; qui patre Estano et matre Wlgeva bishop of 
editus, sanctitate floruerat singulari. Cujus parentes Worcester, 
Christianissimi, religionis amore ab invicem licite sepa- ticulars of 
rati, sancte conversationis habitum et vitam elegerunt ; Pis life. 
quorum exemplo et ipse adolescens incitatus, seculum 
et secularia reliquit, et in Wigorniensi monasterio, in 
quo pater servierat, habitum monasticum ab ejusdem 


-ecclesize episcopo Brithego suscepit. Inde omni sanc- 


fol. 16 0. 


.titate preeditus, ad przsulatus dignitatem Wigorniensis, 


.invitus valde sed  compellente  Christianissimo rege 
. Edwardo, est promotus. Unde postea cum archiepi- 
-scopus Lamfrancus ipsum deponere pro simplicitate sua 


Cf. Rog. 
Wend. ii. 
53. 


.proposuisset, idem episcopus Wlstanus infixit baculum 
. pastoralem in sarcofago marmoreo beati Edwardi. Qui 


. adheesit lapidi tanquam arbor plantata, vel columpna 


- mm ——À À — — M € o — a —— € GN 


! ezsortes] exortes, MS. * quem rex persequebatur] Added 
? [bi . . . appellari] Added in | in marg., and in text of F. 
marg., but in text of F. 


a+ MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM, 


A.D. 1095. potius cementata, quem nullus potuit avellere preter. 
ipsum episcopum Wlstanum, cui preeceptum fuit in. 
virtute obedientie, ut ipsum reacciperet; quod et fac-. 
tum est, Hanc et alias? virtutes przeclaras operatus. 
est ad laudem nominis sui Dominus noster Jesus. 
Christus, ad declarandam beati Wlstani sanctitatem ;. 


Book of quas qui audire desiderat, librum inquirat de vita et. 

ie Me of morte ejus pretiosa et miraculis ejus confectum,? ut. 

stan. plenius certificetur. ° 

Concilium Urbani papa. 
Council Eodem anno papa Urbanus, Anselmi admonitus pro- Rog Wend. 
Clermont, videntia, apud Clarum-montem, civitatem Alvernix,‘ ii. 56. 
and tes concilium tenens, hec que sequuntur? capitula consti- Rog Wend. 
uves. 


tuit, et universali ecclesize constituit? observanda. Quod 357. 


ecclesia catholica sit in fide casta, et ab omni seculari 
servitute libera. Ut episcopi, vel abbates, vel aliquis 
de clero, aliquam ecclesiasticam dignitatem de manu 
principum non recipiant, vel a quolibet laicorum. Quod 
clerici in duabus ecclesiis vel civitatibus prebendas 
non habeant. Quod aliquis simul episcopus et abbas 
esse non possit. Quod ecclesiastice dignitates a nullo 
emantur vel vendantur. Quod nullus cujuslibet sacri 
ordinis carnali commercio utatur. Quod eis, qui igno- 
rantes canonum prohibitionem beneficia emerunt, ig- 
noscatur. Quod eis, qui scienter emptas a se, vela 
parentibus suis, przbendas possiderunt,’ auferantur. 


— 


! ut ipsum... factum est] Added 
in marg., and inserted in text of F. 

? alias] Interlined. 

3 The legend of Wulstan is given 
at length in Wendover, ii. pp. 49—56, 
and in A. C. D. 

* Álvernia] In the text, Arvernie 
(as in W. C.); but corr. Alvernic in 
marg., which is followed by F. fo 
also in Ord. Vitalis, iii. 463, ed. 1845. 


* sequuntur] sequntur, MS. 
* constituit] So in MS. and F.; 


but in W. and A. C. D. tradidit. In . 


the marg. a later hand has written, 
* Statuta concilii Alvernis edita per 
Urbanum papam ;” and has added 
numbers opposite to the several sta. 
tutes. 

7 possiderunt] possederunt, MR. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 55 


Quod nemo laicorum a capite jejunii, nemo clericorum A.D. 1095. 
a Quinquagesima usque ad Pascha, carnes comedat. 
Quod omni tempore, primum jejunium iiij". temporum 
prima ebdomada Quadragesim:e fiat. Quod omni tem- 
pore, ordines vel vespere Sabbati, perseveranteve 
jejunio, in Dominica celebrentur Ut in Sabbato 
Paschz, nisi! post horam nonam, officium celebretur. 
Ut jejunium [secundum]? in ebdomada Pentecostes 
celebretur. [Quod|? ab Adventu Domini usque ad oc- 
tabas Epiphaniz, et a Quadragesima * usque ad octabas 
Paschs, et a prima die Rogationum usque ad octabas 
Pentecostes, et a 111%. feria, occidente sole, omni tem- 
pore, usque ad ii. feriam, oriente sole, treugze custodi- 
antur/ Quod qui ceperit episcopum, omnino exlex fiat. 
Quod qui sacri ordinis viros, vel eorum famulos ceperit, 
Rog.Wend.anathema sit. Quod qui episcoporum vel clericorum 
1.5» morientium bona rapuerit, anathema sit, Quod qui 
usque ad septimam generationem consanguinitati se 
copulaverit, anathema sit. Quod nemo in episcopum 
eligatur, nisi presbiter, vel diaconus, vel subdiaconus, et — 
cui natalium dignitas suffragatur nisi in maxima ne- 
.cessitate et de licentia paps. Quod filii presbiterorum 
vel concubinarum ad presbiteratum non promoveantur, 
nisi prius ad vitam transierint religiosam. Quod qui 
ad ecclesiam vel ad crucem confugerint, data mem- 
brorum impunitate, justiti:e tradantur, vel innocentes 


tur. 


! nisi] nonnisi, Will. Malmes. ii. 
525, and Ord. Vit. iii. 464. 

3 secundum] Inserted from W. A. 
C. D., and confirmed by Malm. and 
Ord. Vit. 

3 Quod] Inserted from Malm. and 
W., but omitted in Ord. Vit. and A. 
C. D. F. 

! Quadragesima] | Septuagesima, 
Malm. and Ord. Vit. 

5 freugee custodiantur] Malm. and 
Ord. Vit. read trevia Dei custodia- 


In the text, after treuga, are 
inserted the words et f*, which 
may, perhaps, be read et festa, but 
in the margin is written d, that 
is to say, dubium; and as these 
words are not found in F., and re- 
ceive no authority from Wendover 
or the other MSS., I have omitted 
them. The reading of inducie for 
treug& in Edd. is one of the many 
unwarrantable changes made by 
Parker or his printer. 


50 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1095, liberentur. Quod unaquzque ecclesia decimas suas ha- 
beat, nec ad aliam transferantur. Quod laicus decimas 
non emat vel vendat. Quod pro sepultura mortuorum 
pretium non recipiatur. ltem, in hoc concilio Urbanus 

P eee king Hildebrandi decreta renovavit; Philippum quoque, 

isexcom- regem Francorum, qui, vivente regina sua, superduxerat 

municated. alterius viventis, Fulconis scilicet, Andegavensium 


eomitis, uxorem, excommunicavit. 


Papa Urbanus sermonem, fecit populo, super megolio 
Terre Sancto. 
Discourse — In fine autem concilii, quod mense Novembrio actum Rog.Wend. 
of pope _ est, papa memoratus de negotio crucis sermonem ad "5 
advocating populum faciens, multos nobiles cruce signavit, et ad 
acrusade. bellum contra infideles "Terram Sanctam vastantes 
animavit. Quorum primus fuit Athelmzerus, episcopus Rog. Wend. 
Podiensis, qui, crucis signaculo de manibus pape 5459? 
accepto, Willelmum, Aurasiensem  presulem, habuit 
ilico sectatorem, cum alis fidelibus innumeris diverse 
conditionis et setatis. Finito igitur sermone et con- 
cilio, à singulis episcopis in sua diocesi negotium. 
Tense Sancte eflicaciter est expeditum. Cujus facti 
fama totum perlustrans orbem, non solum mediterra- 
neas provincias ad hanc peregrinationem commovit, 
sed et omnes, qui in penultimis insulis et terras 
Names of Christianorum remotissimas inhabitabant. Susceperunt 
leaders of. Bamque crucis signaculum Hugo Magnus, Philippi 
theexpe- Francorum regis frater, dux Lotharingie Godefridus, 
; comes Tholosanus Reimundus, dux Normannorum 
Robertus, Boamundus, loco Apulus et gente Norman- 
Comites, nus, comes Flandrensis Robertus, Carnotensis comes 
Stephanus, fratres ducis Godefridi Baldewinus et Eus- 


_— . + ee ———— - - - 


! This discourse is inserted in | which only partially agrees with the 
Wendover at length, ii. 58-61, and | text till p. 63. 
in A. C. D. and F., the latter of 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 57 


tachius, item de Burgo alius Baldewinus, item de A.D. 1095. 
Gres comes Garnerius, comes Hamaucorum Baldewinus, 
comes Diensis Hysoardus, comes de Foreis Willelmus, 
comes de Albemarlia Stephanus, comes  Perticensis 
Rotoldus! comes Hugo de Sancto Paulo, Henricus de Burones. 
Asca, Radulphus de Baugenciaco, Hebraudus de Pu- 
saco, Willelmus Amanen, Gentonius de Bar, Gastus de 
Beders, Willelmus de Monte-Pessulano, Girardus de 
Russelun, Geraldus de Ceresiaco, Rogerus de Barne- 
Rog,Wend. villa, Guido de Possessa, Guido de Garlanda, Thomas 
18» de Sprea, Gualo de Calvo-Monte. De regno quoque 
fol.17a.. Anglise quamplures nobiles et in armis strenui; max- 
.ime ill, qui de Bello-Campo non immerito cognomen 
- habent? ab effectu. Omnes hii potentes armis et consilio 
-pollentes, et preclari ad ultionem injuriarum Salva- 
-toris Domini nostri Jhesu in sua secundum carnem 
.patria natali irrogatarum, cum aliis infinitis Deo ama- 
bilibus, accinguntur. 


Inceptuin est negotiwm crucis per Petrum Heremitam. 


Rog, Wend. Animabat nempe ipsos Petri Heremite predicatio, Preaching 
" ,qui sacerdos religiosus extiterat, cognomento? et pro- octet the 
.fessione Heremita, genere przclarus, moribus eximius, 
.Sponte fluens habens eloquium, literis eleganter eru- 
ditus. Hic de regno Francorum paululum ante hos 
dies, peregrinationis voto tractus, Jerosolimam pervenit. His pre- 
Hic, juxta legem peregrinis Christianis ab infidelibus Vious pi. 
datam, loca sancta, dato gravi tributo, in urbem oraturus Jerusalem, 
adiit devotissimus; et in hospitio cujusdam Christiani 
vespere est susceptus, qui sub misera conditione in ipsa 
morabatur. A quo de misera afflictione credentium 
plenius edoctus, Simeonem civitatis affatur  patri- 


! Rotoldus] Rotrodus, W. A. C. D. * habent] Added on to the text. 
F. * cognomento] congnomento, MS. 


58 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1095, archam,! qui? colloquiis mutuis sese recreabant. At 
patriarcha, vir quidem sanctus et Deo acceptus, ex 
verbis Petri colligens, quod vir esset circumspectus et 
eloquens, familiarius ccepit exponere ei universa, qua 
populum Dei acrius affligebant in civitate ipsa sub Rog. Wend. 
Conversa- tributo commorantem, Petrus autem fraternis com- ™ % 
the patri. patiens miseriis, patriarchs respondit, “ Noveris, pater 
arch. sancte, quod ecclesia Romana, hiis auditis, compatietur, 
cum principibus occidentis. Et ego pro remedio anime 
mega, auctore Deo, remotas partes peragrando paratus 
ero szerumpnarum vestrarum coram eis immensitatem 
protestari et ad succursum procurandum universos et 
singulos efficaciter invitare." Placuit sermo in ooulis 
tam patriarche quam populorum circumastantium ; et, 
impensis gratiarum actionibus, viro Dei scriptum super. 
hiis confectum porrigunt postulatum. 


De visione Petro facta. 


Vision Accidit autem die quadam, cum predictus Dei famu- Rog.Wend. 
sce OF e lus de reditu ad propria, pro implenda legatione humeris Hi. 64. 
Hermit. suis assumpta, amplius solito sollicitaretur, ecclesiam 
Dominice resurrectionis ingressus, ad fontem miseri- 
cordiz tota cordis intentione oraturus recurrit. Ubi. 
cum pernoctans vigiliis et orationibus in pavimento: 
decubuisset, ut sompno satisfaceret irruenti, vidit sibi: 
astare Dominum nostrum Jhesum Christum. Et in- 
jungens ei legationem premissam, dixit, “ Surge, Petre, 
et propera, et intrepidus perage quz tibi sunt in- 
juncta. Ego enim Jhesus Christus, qui tibi loquor, 
tecum ero. Tempus est enim ut purgentur sancta, et 
meis servis potenter subveniatur" Expergefactus 
Petrus et de visione manifesta confortatus, atque ad- 
monitionem divinam gratanter amplectens, salutato 


. —— - «- — — — ee 


! patriarcham | In the text written ? qui] Added in marg. 
civitatis, but corr. in marg. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ, RUFI. 59 


patriarcha et super dictis certificato, impiger et intre- A.D. 1095. 
pidus moras rumpit, et ad mare festinus viator descen- He takes 
dens, prospera navigatione ad Barum usque pervenit. patriarch, ° 
Et inde Romam profectus, pape Urbano patriarchales His visit to 


literas et fidelium in Terra Sancta afflictorum mandata ihe pope at 


Rog.Wend. porrigens, ad plenum eorum calamitates toti Romans 


li, 65. 


curiz fideliter exposuit. Quem papa benigne suscipiens, 
se fidelem cooperatorem futurum repromisit. At Petrus, 


. papali fretus solatio, omnem perlustrans Ytaliam, Apu- He preaches 
.liam, Calabriam et Siciliam, innumeros ad predictam the Cru- 
.peregrinationem animabat et accendit, Domino coope- 

.rante; pro quo etiam negotio expediendo ccelitus signa 
.sequebantur. Tandem cisalpinans, principes occidentales 


sade. 


maxima sollicitabat instantia, ne loca sancta, que Do- 
minus propria dignabatur illustrare corporali presentia, 
infidelium permitterent spurcitis amplius profanari! 
Sed et plebes? innumerabiles ad idem opus efficaciter 


. accendens, omnes literis suis et testimonio de afflictione 
. fidelium et revelatione sibi ccelitus facta plenius certifi- 


cavit. Sicque Petrus Heremita, cum ingenti armatorum 
multitudine, quam tam in? imperio quam Francorum 


.regno conflaverat, et factus preedicator et dux exer- 
.citus, Christi tanquam legatus nominatissimus, memo- 


rate militie se conjungens, opus Crucis instantissime 
studuit promovere. 


De Gualtero, qui primus iter peregrinationis arripuit. 


Rog.Wend. Anno Domini M°.xcC°vI°., mense Martio, Gualterus, A.D. 1096. 


it 65. 


cognomento * Sansavoir, vir nobilis et strenuus, cum eat 
ingenti multitudine pedestrium armatorum, ut qui Walter 


: : ; . Sansavoir 
paucos habebat equites, primus omnium crucesignatorum Phim 


LLL forces. 
! profanari] prophanari, MS. | an] Interlined. | 
? plebes] plebeos, MS. and F., | 

but corr. from W. A. C. D. C£ Will. | — *cognomento] congnomento, MS. 


Tyr., p. 639. | 


60 . MATTHEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1096. iter peregrinationis arripiens, regna pertransiens Theu- 

tonicorum et Hungarorum, ad fluvium usque Maroch 
pervenit; quo transito, et Bulgarorum fines ingrediens, 
ad locum pervenit qui Bellegravia nuncupatur. Ubi 
quidam de comitatu ejus apud Malam-villam, ipso 
ignorante, ut cibos emerent remanentes, a Bulgaris 
comprehensi, nudati, verberati, lacessiti, ablatisque om- 
nibus, ad socios sunt remissi Walterus igitur a duce! 
Bulgarorum emendi victualia? licentiam postulans Rog.Wend. 
humiliter, et? impetrare non valens, grave populi sui 1. 66. 
sustinuit detrimentum. Nam cum nihil a gente ne- 
fanda * venale optinere potuisset gens ejus, in greges 
Bulgarorum et armenta irruens, ipsa in castra sua 
abigebat mactanda. Quod Bulgari audientes, arreptis 
armis, predam excutere decreverunt; et bellum rap- 
toribus conserentes, et victores existentes, centum et 
quadraginta ex eis, a praecedentium comitatu separatos, 
in oratorio quodam, quo se gratia consequende pacis 
intulerant, igne apposito combusserunt, ceteris in fugam 
coactis. At vero Gualterus cum reliquis agminibus fol. 17 ^. 
suis Straliciam,? Dacize mediterranes metropolim, per- _ 
veniens, praesidi civitatis de injuria plebi Dei a Bul- 
garis illata conquestus, plenam est justitiam consecutus. 
Inde igitur ad urbem Constantinopolitanam profectus, 
Alexi imperatoris ad presentiam introductus postu- 
lavit, ut usque ad adventum Petri Heremite, de cujus 
mandato iter arripuerat, exercitum suum in locis urbi 
vicinis indultam sibi emendi vendendique licentiam 
permitterentur habere. Quod ci imperator benigne 
concessit. 


p———————————M————Á—M— ———ÓÁ——— A NT  PPwánÓ 


!g duce] Repeated again after * nefanda] nephanda, MS, 
licentiam, but underscored for omis- 
sion. 

? victualia] Added in marg. F. 


3 humiliter, ct] Added to the text * mediterranea] mcditaranee, MS. 
on an erasure ; F. agrees. 


* Straliciam] Stralicie, MS. and 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 61 


De peregrinatione Petri. Heremite. 


Rog.Wend. Post Gualterum Petrus Heremita primus viam pere- A.D. 1096. 
ii. 66. grinationis arripuit. Transcursa igitur Lothoringia, Expedition 

Franconia, Bavaria et Austria, cum xl& milibus bella- Hermit. 
torum fines attigit Hungarorum. Qui tandem ad 
Malam-villam pervenientes, audierunt Christianos, qui 
Gualterum secuti przecesserant,! stragem ibi non modicam 
pertulisse. Et videntes spolia et arma eorum in muro 
civitatis, quasi pro trophseo pendentia, justa succensi 
Rog.Wend. ira ad arma prosiliunt, et urbem violenter confringentes, 
i. 67. incolas pene omnes aut gladio interemerunt, aut in 
flumine vicino demerserunt. Sicque, urbe subacta, 
v. diebus manserunt in ea. Petrus vero audiens quod 
rex Hungarie ad vindictam suorum militares copias 
convocaret, legiones suas sub omni celeritate ultra 
flumen, quod vicinum erat, transferri precepit, cum 
armentis et manubiis civitatis. Exinde viii». dierum 
itinere transcurso, ante urbem Niz turribus et muro 
fortissimam pervenit; et, ponte fluminis transito vio- 
lenter ac viriliter, castra fixit ibidem. Indeque iter 
expediens, cum pars major exercitus preeterisset, qui- 
dam turbati capitis de regionibus Theutonicorum, ali- 
quantulum ab agminibus preecedentium remoti, vii. 
molendina juxta pontem memoratum igne? combusse- 
runt. Erant autem viri quasi c, qui, ut suo furori 
satisfacerent, adjecerunt ad propriam miseriam ; et 
quorumdam domicilia in suburbio posita concremantes, 
commisso scelere, exercitui precedenti sese jungere 
properabant. At vero regionis illius dominus,? quod 
factum fuerat indigne, nec mirum, ferens, cives evocat, 
arma arripere sub edicto persuadet; et ipse preevius 
cum ingenti tumultu hostes insecutus, antequam ad 
precedentem exercitum attigissent, atrociter illos in- 


! secuti precesserant] precesse- * igne] igni, MS. and F. 
rant secuti, MS., but marked to be * dominus] incole dominus, MS. 


transposed. and F. 


62 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1096. vadens, omnes morte peremit dignissima. At Petrus 

* Nota hsc omnia penitus ignorans, ut qui preeuntem ducebat 

percorino- exercitum, dum per quendam raptum equo velocissimo 

rum,propter casum cognovisset, de consilio suorum ilico reversus, 

obedien. fratrum interemptorum funera non sine lacrimis con- 

iam. spexit, scire cupiens quse essot causa tant: infelicitatis. 
Missis igitur legatis ad majores civitatis, cognoverunt? 
qui fuerant missi, justa indignatione factam fuisse 
seditionem ; sed quorumdam peregrinorum ausu teme- 
rario legio tota concitata est, ut injuriam quam pertu- 
lerant vindicarent. Erant antem viri quasi mille, qui Rog. Wend. 
ad hanc proruperant temeritatem, propter quos quidam ™ °* 
ex urbanis egressi, bellum ingens cum nostratibus com- 
miserunt. Deinde cives patefactis valvis erumpentes, 
quingentos ex nostris super pontem trucidarunt, reli- 
quis prene omnibus, vada ignorantibus, miserabiliter 
submersis. Exercitus autem Petri, tantam suorum non 
ferens injuriam, ad arma generaliter convolant; et, 
confligentibus inter se agminibus, ceciderunt ex pere- 
grinis quasi decem milia virorum. Et Petri Heremite 
pecunia tota a Bulgaris capta est, retento ejus curru, 
cum omnibus que habebat. Die autem quarta, recol- 
lectis viris? per fugam elapsis, quasi ad xxx. milia, 
rursus ad iter sese accingentes, viam, licet cum magna 
difficultate, continuant ; et, maturato itinere, Constan- 

They reach tinopolim pervenerunt. Ubi Petrus imperatoris collo- 

Hieorle and quio fretus, cum per dies aliquot exercitum ibidem 

cross the recreasset, ex ejusdem imperatoris mandato, transito 

elespont. Hellesponto, in Bithiniam, qus prima est Asis pro- 

vincia, descenderunt. Deinde ad locum supra idem 
mare situm, cui nomen Cinitoth, venientes, castra 
metati sunt ibidem. 


! cognovisset] connovisset, MS. is added, in the margin; but this 
2 cognoverunt] congnoverunt, MS. | addition only disturbs the sense. 
3 viris] After this word ac viribus 


DE TEMPORE REGIS WILLELMÍ SECUNDI, VIZ. RUFI. 63 


De Wnteritu  lamentabil waa. milium crucesigna- 
torum. 


Rog.Wend. Erat autem locus memoratus in confinio Turcorum 
^.69. positus, rerum omnium et precipue victualium opulen- 
tus. Cumque ibidem quasi duobus mensibus conse- 

disset exercitus, cceperunt Latini ad x. milia virorum 
regionem perlustrare, greges et armenta contrahere, 

atque versus Niceam, urbem nobilissimam, ordinatis 
agminibus profecti, cum preda maxima sine suorum 
dispendio sunt reversi. Porro Theutonici, videntes 

quod in illo negotio Latinis prospere accidisset, ad- 
jecerunt et ipsi simile aliquid attemptare. Unde ad 
Rog.Wend. x. milia peditum cum equitibus ducentis versus Niceeam 
*- 9. tendentes, ad oppidum ! quoddam iii", miliariis a Nicza 
distans pervenerunt. Et, facto impetu vehementissimo, 


A.D. 1096. 


March 
towards 
Nice. 


The Ger- 
man troops 
capture a 
town in the 
neighbour- 
hood. 


repugnantibus* acriter oppidanis? sed nihil proficientibus, 


ipsi Theutonici oppidum occupant violenter. Tandem, 
habitatoribus * omnibus interemptis, et manubiis cunctis 
occupatis, castrum muniunt, et loci opulentia simul et 
amoenitate delectati, usque ad principum adventum 
ibidem commanere proponunt. Solimannus autem, re- 
.gionis illius dominus, vir quidem praepotens, astutus 
fol. 18a.. et bellicosus, sed incredulus, audiens quod Theutonico- 
rum gens oppidum suum expugnasset, et expugnatum 
presumerent detinere, cum omni festinatione illuc acce- 
lerat, secum trahens innumerabilem Turcorum multi- 
tudinem. Et castrum obsidens, violenter expugnat, 
omnibus quos intus reperit gladio trucidatis. Venit 
interea rumor in castris Theutonicorum, cohortes suos 
in manibus Solimanni incidisse; unde veritate com- 
perta, reluctantibus majoribus de exercitu, ad arma 
prosiliunt universi, et pedites? xxx. et v. milia, cum 
! oppidum] opidum, MS., and so * oppidanis] opidanis, MS. 

elsewhere. * habitatoribus] habitoribus, MS. 
? repugnantibus] réepungnahtibus, * pedites] So also in W. A. C. D. 
MS. F. In Edd. and ed. Wend. peditum. 


They are 
attacked by 
Soliman. 


64 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1096, equitibus quingentis, ordinatis agminibus, ad partes 
Niezas contendunt; et in quendam campum Soliman- 
num cum Turcorum suorum numerosa multitudine in- 
venientes, irruunt potenter in hostes. Sed Turci scientes, 
quod res pro capitibus ageretur, gravissimum peregrinis 
reddidere conflictum ; et, ipsis tandem oppressis, dum 
pondus proelii ferre diutius pre multitudine hostium 
maxime adventantium non valerent, fugam ineunt, 

Great — agminibus dissipatis. Quos Turci in ore gladii in- 

slaughter sequentes, stragem non modicam nostratibus intule- 

Christians. runt. Ceciderunt ibi de exercitu Petri nobiles multi, 
scilicet Gualterus Sanzsavur, de quo prelocutum est, 
miles eximius, Reginaldus quoque de Breis, cum Ful- 
chero Aurelianensi; et de xxxí* milibus peditum, qui 
de castris egressi fuerant, simul et equitibus quingentis, 
vix vel unus superfuit, qui carcerem vel mortem eva- 
sisset. Ecce prolium inobedientiz, quem finem habuit, 
dum contra preceptum imperatoris populus cervicosus Rog.Wend. 
arma moverat temeraria; qui consuluit indoctum vul- ™ ‘* 
gus, ut pacifice apud Constantinopolim expectarent 
principum adventum adventantium, qui prudentiores 
ipsis erant, et ad proelia potentiores. 


Augmentum ! tyrannidis. 


Cruelty of Solimanno? vero non sufficiente quod factum fuerat, Rog. Wend. 
Soliman. in castra irruit violentus, et senes, valitudinarios, !' 9. 
monachos et ordinatos, matronas, puellas et pueros, 
in ore gladii interemit truculenter. Quosdam tamen, 
quorum ztas pro eis intercedebat, ad hoc reservabat 
illeesos, ut perpetug servituti subjicerentur? ^ Erat 


Peter er seeks autem prope castrum fidelium, secus litus maris, vetus 
al 


! Augmentum] Aucmentum, MS. | D. F., but corr. Solimannus in Edd. 
; and ed. Wend. 
2 Solimanno] So in W. and A. C. 3 subjicerentur] subicerentur, MS. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 65 


quoddam presidium habitatoribus vacuum, in quo A.D, 1096. 
necessitate compulsi ad tria milia peregrinorum se the em 
contulerunt, salutem se sibi ibi posse consequi arbi- peror of 
trantes. Cumque in eo a Solimanno fuissent obsessi, tinople. 
sese viriliter defendentes, Petrus ad imperatorem veni- 

ens, fusis. humiliter precibus, optinuit, ut, missa illuc 
militia, reliquias populi liberaret. Quod cum factum 
fuisset, remansit Petrus apud Constantinopolim cum 
reliquiis exercitus, principum- adventum preestolando. 


De quibusdam peregrinis dolo interfectis. | 


Rog.Wend. Secutus est autem eos crucesignatos in peregrinatio- March of 
ii. 70. . . ° 

nis voto sacerdos quidam, nomine Godescallus, natione 24, Hun- 
Theutonicus. Qui gratiam habens exhortationis, utpote gary. 
. vir literatus et generosus atque magnanimus, ad x. milia! 
de regno Theutonicorum in opus Crucis in Hungarie 
fines impune conduxit. Ubi cum exercitu suo venalia, 
de mandato regis, bonis conditionibus ab Hungaris 
aecepissent, alimentorum opulentia abutentes, et ebrie- Excesses 
tati atque commessationibus vacantes, ad enormes pro- fo the ed 

Rog Wend. ruperunt injurias; preedas agentes et stragem in populo troops. 
committentes, uxores filiasque incolarum  violantes. 
Unde rex ira succensus dignissima, populum ad arma 
excitat in ultionem tante transgressionis. Tandem 
apud Bellegraviam Hungari predictorum multitudi- 
nem reperientes, cum se prepararent ad resistendum, 
erant quippe viri fortes et usum armorum habentes, 
temptant dolo vincere, quos viribus nequiverunt. Missa The wrk 
igitur legatione ad Godescallum et primates exercitus, Preise practise a 
convenerunt eos, et circumvenerunt verbis pacificis in stratagem 
dolo, dicentes, “Pervenit ad dominum nostrum regem mem, — 
gravis querimonia, quod populo suo enormes nimis 
injurias irrogaveris, pro bonis nequiter mala repen- 
dendo. Novit autem dominus rex, quod sunt inter 


! z, milia] A mistake for xv. milia, as in Will. Tyr. p. 648, and W.A.C.D. 
E 


A.D. 1996. 


and kill 
numbers of 
them. 


Massacre 
of the Jews 
by another 
body of 
crusaders. 


06 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


vos viri prudentes et timentes Deum, ut decet pere- 
grinantes, quibus invitis et renitentibus talia perpe- 
trantur; unde ipsorum crimen infrunitorum in omnes 
refundere verens, decrevit insontibus parcere in pre- 
senti Unde vobis denunciat, ut ejus omnino quiescat 
indignatio, ut et personas vestras et substantiam cum 
armis omnibus in manibus ejus sine conditione confidenter 
tradatis; alioquin nec unus ex vobis mortem evadet, 
cum potestatem non habeat populus fugiendi.”  Godes- 
callus [igitur]! et primates legionum, de regia benignitate 
nimis presumentes, populum totis viribus renitentem 
induxerunt, ut cum armis et substantia eorum tota 
in regis potentia se traderent, et sic satisfacerent con- 
querenti. Quod cum factum fuisset, dum misericordiam 
expectant, mortem incurrunt. rruunt enim in popu- 
lum proditores illi armorum solatio destitutum, non 
distinguentes justum ab impio, stragemque immanissi- 
mam inferentes, locum polluerunt spatiosum ex cruore 
interemptorum et corporibus occisorum. Evaserunt 
tamen aliqui hoc commune periculum, et ad propria 
reversi, suorum stragem  peregrinaturis referentes, de 
preteritis reddiderunt? prudentiores. 


De quibusdam, peregrinis Judeos persequentibus. 


Rog.Wend. 
ii. 72. 


Per idem tempus convenerunt ex finibus occidentis Rog.Wend. 


ad ducenta peditum milia expeditorum, et equitum 
quasi tria milia. Inter quos erant viri nobiles et 
famosi, Thomas de Feria, Clarenbaldus de Vendolio, 
comes Hermannus, et Willelmus dictus Carpentarius. 
Hii obiter se ad insanias convertentes, et populum 
Judseorum in civitatibus et oppidis? per que eis 
transitus erat, impetentes, milia multa ex eis detrun- 


— 2s — — sn &— — a — 


! ;gitur] Supplied from W. A. C. D. * oppidis] opidis, MS. 
? reddiderunt] rediderunt, MS. 


ii. 72. 


fol. 18 6. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 67 


.cabant. Dicebant enim, “Nos fluvia transmeamus et A.D. 1096. 
.maria, ut aquam quzramus. Ecce ad manum quod 
.querimus. Et qui infideliores! vili vulgo Judzo- 
.rum ?" Et hoc precipue factum est in Maguntia et 
Colonia civitatibus ; ubi etiam Emico nomine, comes 
in ipsis partibus przepotens, eorum coetibus conjunctus, 
maleficiorum erat ipsorum particeps et incentor flagi- 
tiorum. Qui omnes, transcursa Franconia et Bavaria, 
cum fines Hungarie attigerunt, arbitrati sunt quod 
liceret eis regnum illud libere introire; sed apud They 
Meezeburg clausum reperientes aditum, circa pontem Ps"eh on- 
substiterunt. Porro rex terre ingressum transire vo- Meezeburg, 
lentibus mandaverat prohiberi, verens ne injuriarum, 
quas Godescallus perpessus fuerat, memores, in ulti- 
onem arma moverent introducti. Unde, petita a rege 
Rog.Wend, licentia pacifice transeundi, cum sibi penitus denegata 
1.73. esget? proponunt terras, quas circa fluvios et paludes 
rex possederat, depopulari suburbana succendere, et in 
rebus ejus hostiliter deszevire. Accidit igitur die qua- 
dam, quod septingenti ex regis militia navigio trans- 
euntes occulto? ut a peregrinorum injuriis regionem 
tuerentur, casu tamen hostibus subito obviabant; a 
quibus pseene omnes interfecti sunt, exceptis paucis, 
qui in carecto et paludibus salvabantur. Et hac freti which they 
victoria peregrini adjiciunt* etiam, ut, pontibus fabri- attact, bat 
catis, presidium expugnent,> et iter gladiis prepa- feated. 
rantes, regnum intrent violenter. Deinde pontes, quos 
_ construxerant, moenibus applicant, et per eorum instan- 
. tiam ad id perventum est, ut jam pateret introitus 
peregrinis. Sed ecce subito coelitus incusso victoribus 
timore, versi sunt in fugam, causam penitus igno- 





sertions will not again be noticed, 
except in special instances. 
? occulto] oculto, MS. 
! adjiciunt)] adiciunt, MS. 
5 ezpugnent] expungnent, MS. 
E 2 


! infideliores] At first, infedili- 
ores. 

2 esset] Added in marg., and in- | 
serted in the text of F., but as this 
is nearly always the case, such in- 








68 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1096. rantes ; sicque, peccatis exigentibus, terga hostibus 
ostendentes, contulerunt audaciam civibus desperatis, 
qui fugientes fugantes viriliter, mortem eis inevitabi- 
lem intulerunt. Ex quibus comes Emico, cum legio- 
nibus fugiens dissolutis, in suam vix patriam est 
reversus. Alii vero nobiles vix exitum declinantes, 
ad Ytaliam pervenerunt. Quidam vero de principibus ! 
idem iter agentes, qui Durachium navigare proposue- 
rant, se in Greciam non sine multo discrimine contu- 
lerunt. 


De progressu ducis Godefridi sociorwmque ejus. 


Progressof Anno quoque sub eodem, mense Augusto, Lotharin- Rog.Wend. 
Godfrey, jig dux Godefridus, vir illustris, post Petri Heremite ™ ’* 
Lorraine, et Godescalli aliorumque progressum male fortunatum, 

is ut predictum est, convocatis vise consortibus, iter Rog Wend. 
magnifice aggressus est, virorum terre suze precibus se. ™ ™* 
commendans, Erant autem qui se illi conjunxerunt 

vir nobiles, Baldewinus, preedicti ducis frater uterinus, 
Baldewinus, comes Hamaucorum, comes Hugo de 

Sancto Paulo, et Engelramus filius ejus, comes de 

Gres Garnerius, Reginaldus, comes "Tullensis, et frater 

ejus Petrus, Baldewinus de Burgo, Henricus de Hascha, 
Godefridus frater ejus, Dodo de Cons, Conanus de 
Monte-acuto. Quos sequebantur Frisones et Lotha- 

ringi, et quicquid gentium jacet inter fluvios Renum 

et Garunnam et Elpham, et loca qus sunt usque. 

fere Danubium. Hii omnes individuo comitatu ince-. 

dentes per Austrie provinciam et Hungariam, regi 
modeste datis obsidibus, ad Bellegraviam, Bulgarie 
oppidum," et inde ad Niz et Straliciam pervenerunt. 

Inde ad Daciam mediterraneam,® quse alio nomine 


— ——— À — M —MM— -o—— —M —— ——— — — 


| principibus] Partly interlined. ! — ? mediterraneam] mediteraneam, 
? oppidum] opidum, MS. MS. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 69 


Moesia dicitur, et ad claustra Sancti Basilii descen- A.D. 1096. 
dentes, Philipolim, urbem nobilem et copiosam, attige- 
runt. Ubi, cognito! quod Hugo Magnus, Philippi 
Francorum regis frater, cum aliis quibusdam ab impe- 
ratore Alexio in vinculis teneretur, dux magnificus 
Godefridus, missis legatis, rogat ut viros predictos et 
crucesignatos alios solutos abire permittat. Preedictus Release of 
enim Hugo, vir illustris, quasi inter primos iter Hugh the 
. "o . reat, im- 
aggressus, Alpibus transcensis, in Apuliam per Ytaliam prisoned by 
descenderat, et cum exiguo comitatu apud Durachium the Greek 
. 'í . . peror. 
mare transiens substiterat, peregrinos qui sequebantur 
expectans. Ubi a preside regionis vinctus, et impera- 
tori traditus, tanquam predo et homicidii reus tene- 
batur, sine causa carceri mancipatus. Sed cum nunciis 
ducis precise negaretur, de communi consilio per viii’. 
Rog; Wend. dies regionem totam cum legionibus suis depopulantes, 
- affligunt potenter. Hoc audiens imperator, nuncios ad 
ducem dirigit, rogans ut a preda se cohibens, nobiles 
recipiat expeditos, quos rogaverat compeditos Dux Godfrey 
igitur, pacatis legionibus, Constantinopolim pervenit ; rives at 
ubi etiam predictos nobiles incolumes suscepit. Erant nople. 
enim cum Hugone Magno, Drogo de Neella, Clare- 
baldus de Vendolio, Willelmus dictus Carpentarius ; 
qui omnes duci de sua liberatione gratias exsolverunt.? 


Quod stelle videbantur de colo cadere. 


Eodem anno stellae cadere videbantur sub numerosa Falling 
.multitudine simul, in partibus mundi occidentalibus ; thee and 
.in signum forte stragis memorate. Solent tamen nature. 

. talia frequenter secundum magis et minus naturaliter 
.accidere. Generantur enim in aeris media regione, ubi 
.grandines, fulgura, choruscationes et tonitrua generan- 


.tur, quidam igniculi, qui se ocius per longos aeris 


— woe eee me ee ee eee o a -- - ——— o ee 


! cognito] congnito, MS. | ?exsolverunt] exolverunt, MS. 


70 . MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1096. tractus. jaculantur, et apparent, maxime de nocte, stelle. 
cadentes — Verumtamen quando solito magis apparent, . 
prodigiosum est et signiferum, ut in cometis. Sed hec. 
in libro Metheorum Aristotelis! plenius determinantur.. 


De nequissimo imperatore Constantinopolitano 
Alexio. 


Deceitful Alexius autem, imperator Grecorum, vir nequam et fol 19a. 
Alerus, Subdolus, cum esset in palatio Nichofordi,? preede- Rog. Wend. 
emperor of cessoris sui, summus princeps militie, contra dominum 
nope, Suum malitiose recaleitrans, v9. vel vi^. ante? hanc 
expeditionem anno, domino depulso, imperium inva- 
serat.et invasum nequiter detinebat. Hic semper pro- 
positum habens fallendi, sepe cum pefegrinis verba 
pacifica loquebatur in dolo, suspectam jugiter habens 
multitudinem crucesignatorum et militi: probitatem ; 
His conduct unde, si quandoque nocere cessavit, non hoc virtutis 
duke God- 9Xtitit, sed timoris. Nam dux Godefridus, cum ante 
frey. urbem Constantinopolitanam tentoria fixisset, assunt 
nuncii imperiales, ipsum ducem invitantes, ut ad im- 
peratorem cum paucis introire festinaret. Dux vero, 
habito consilio, illuc ire distulit; unde indignans im- 
perator, forum rerum venalium ducis legionibus inter- 
dixit. Porro principes alimentorum metuentes defectum, 
per suburbana longe lateque hostiliter discurrentes, 
greges undique trahunt* et armenta; et tantam in 
. castra alimentorum deferunt opulentiam, ut usque ad 
satietatem etiam minores abundarent) Unde imperator . 
compulsus commercium iterato restitui preecepit. 


! Aristotelis] Aristotilis, MS. See | idus, on an erasure, and afterwards 





Meteor. lib. i. capp. 3-7. expuncted. 
? Nichofordi] So also W. A. D. * trahunt] So also F. ; contrahunt, 
F.; Nichofrodi, C. ; but JVichofori, | W. A. C. D. 


I. and ed. Wend. 
* ante] Before this word is written 





* abundarent] habundarent, MS, 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 71 


De motione Boamundi principis in opus Crucis. 


Rog.Wend. Dum hse autem apud Constantinopolim agerentur, A.D. 1096, 
1.76€. dominus Boamundus, Roberti Guiscardi filius et vere March of 

patrissans, princeps Tarentinus, qui ante hyemem cum nd his | a 
suo exercitu Adriaticum mare transiens, Durachium lowers. 
usque pervenerat, per deserta Bulgarie ad suos, qui 
eum sequebantur, pedetentim  appropians accedebat. 
Adheeserant namque ei viri quidam nobiles ac potentes, 
quorum hic in parte nomina supponemus, Tancredus, 
Willelmi marchionis filius, Ricardus de Principatu, et 
Ranulphus frater ejus, Robertus de Anxa, Hermannus 
de Karin, Robertus de Surda-valla! vel valle, Robertus, 
Thurstani filius, Humfridus filius Radulphi, Richardus, 
filius comitis Ranulphi, comes de Russillun et fratres 
ejus, Boeleisius Carnotensis, Alberedus de Cangnano, 
Humfridus filius ejus. Hos autem sequebantur populi 
Ytalici, et quicunque a Tyreno mari in Adriaticum 
usque sinum conversabantur. Hii omnes usque ad 
urbem Castoream Boamundi vexilla sequentes, cum a 
civibus venalia populo non exhibebantur, contrahere 
greges et armenta compulsi sunt violenter. Indeque 
progressi, in regione Pelagonia castra statuerunt; ubi 
audientes quod in vicino erat municipium solis hzre- 
ticis habitatoribus refertum, illuc sub celeritate conten- 
dunt, et castrum violenter occupantes et mdifici& igne 
conflagrantes, praedam immensam et optima inde spolia 
retulerunt. 


De peregrinatione comitis Tholosam. 


Rog.Wend,  Subsecuti sunt autem peregrinos comes Tholosanus March of 
1.77. Raimundus et episcopus Podiensis Athelmerus. Erant Haimund, 
autem cum eis viri generis praeclari, Willelmus, Au- Toulouse. 





—— Há€—HMÀ — — —— —  — 
+ 


! valla]. At first written valle. 


f 


Wop] 


72,  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1096. rasiensis episcopus, et comes Rainbaldus, Guastus de 
The bishop Beders, Girardus de Russelun, Willelmus de Monte- 
taken pri- Pessulano, Willelmus, comes Forensis, Raimundus Pelez, 
soner, but QGentonius de Bar, Willelmus Amanen. Hos vero 
real  gecuti sunt Provinciales, Gothi, Hyspani et Wascones, 
et quicunque crucesignati, tam nobiles quam plebei, 
inter Pireneum et Alpes diffunduntur. Hii omnes per 
Ytaliam et Lumbardiam, et per regionem que Forum 
Juli dicitur in Hystriam et tandem in Dalmatiam 
descenderunt. Cumque per dies quasi xl. omnem 
Dalmatiam multo  pertransissent periculo demum 
Durachium pervenerunt; ubi expectantibus conjuncti 
literis imperatoris corroborati, iter communiter arri- 
piunt. Transcursisque montibus et silvis, et universa 
Epyrotarum regione, demum in pagum, cui Pelagonia 
nomen est, copiis omnibus redundantem, ubi et tentoria 
fixerunt, prospere pervenerunt. Ubi cum Podiensis 
episcopus longius a castris tentoria fixisset, hospitandi 
ductus commoditate, a Bulgaris clanculo et subito ir- 
ruentibus captus est. Sed dum unus ex przedonibus 
morosius [aurum]? quzereret et inveniret, et oriretur 
contentio inter ipsos quisnam illud asportaret, elapsus. 
ex manibus eorum unus de episcopi familia, exercitum . 
commovit universum. Et exclamato “ Ad arma! Ad. 
arma!" omnes citius armati, maleficos insequuntur,‘ 
et, aliquibus eorum trucidatis, episcopum potenter libe- 
rarunt. Denique resumpto itinere, Thessalonicam Rog. Wend. 
transeuntes et omnem Macedoniam, continuatis labori- ™ 78 
bus apud Rodestum, urbem maritimam super Helles- 
Bosforus. pontum sitam, itinere dierum iiij". distantem a 
Bellespontus. Constantinopoli, respiraturi pervenerunt. Ubi legati 
Sancti Georgii; principum, qui preecesserant, comiti occurrentes con- 
gaudebant, et per aliquod tempus quieverunt post 


T— - ee ae — ee —À 


1 Rainbaldus] Baiubaldus, MS.; | Tyr. p. 661, and W., with whic, 
Bainbaldus, W. A. C. D. F. agree A. C. D 
. * commoditate] comoditate, MS. * insequuntur] insequntur, MS. 
Jaurum] Supplied from Will. 


fol. 19 6. 


Rog.Wend. 
ii. 79. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 79 


laborem. Habito igitur tractatu, omnes comitem in- 

stanter postulabant, ut previus, imperatore pacato, 

vias pacificas preepararet. Adquievit comes, precum 

victus instantia. Relicto igitur exercitu sub custodia 
episcoporum et virorum nobilium, qui in castris erant, 

ipse cum paucis Constantinopolim properans, ad impe- 
ratorem ingressus est; a quo cum omni reverentia Fraudulent 
susceptus, multa instantis persuasus est, ut imperatori behe"iour 
fidelitatis juramentum, secundum formam aliorum prin- Greek em- 
. . . ., peror to 
cipum, qui eum przcesserant, exhiberet. Comes negavit count 
plane. Unde indignatus imperator insidiabatur illi et Raimund. 
ejus exercitui, precipiens militibus suis, ut repente in 
legionibus suis spreta fide irruentes, usque ad mortem 

ipsum etiam comitem persequi attemptarent. Centuri- 

ones igitur imperatoris agminibus militaribus cum suis 
Greculis expediti, domini sui jussionem exequentes, 

clam et de nocte in comitis irruunt expeditiones, et quos 
immunitos invenerunt, plurimos peremerunt. Comes 

autem hzc audiens, imperatori proditionis objecit in- 
famiam ; unde imperator erubescens et facti poenitens, 
Boamundum, qui adhuc in ulteriori maris litore cum Boamundis 
suis residebat, ad se facit evocari, ut per ejus et prin- for the par. 
cipum suorum interventum comitis sibi animum possit pose of re- 
reconciliare. Qui ad ejus vocationem venientes, licet coneilia- 
multum displiceret. quod factum fuerat, cum viderent 

quod non esset ultionis locus, cum ad majora propera- 

rent, ad exhortationem eorum comes et imperator 
reconciliantur. Et, juxta formam fidelitatis ab aliis 

factam, juramentum comes adquiescens et deprecabilis 
exhibendo, in imperialem gratiam plene receptus, donis 
ingentibus honoratur. Forma autem fidelitatis hzc est, Form of 
in quam omnes consenserunt totius principes occidentis : ail by 
Quod videlicet, civitates et castella, cum possessionibus the 
aliis, que ad jus imperatoris spectare videbantur, si ea "Peror. 
possent subjugare, sibi redderent incontinenti, salvis 


— —— —— —— 0 eee ee ee 


! est] Interlined. 


74 . MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1096. principibus manubiis omnibus in eisdem inventis. Quod 
quibusdam tamen ex nobilibus nimis videbatur iniquum, 
ut scilicet sui sanguinis effusione mercarentur commo- 
dum‘ alienum. Imperator autem, ut satisfaceret pere- 
grinis, juravit quod ipsis auxilium fidele impenderet 
et consilium, quibus possent inimioos fidei debellare. 
In hoe tandem omnium pacifice et gratanter resedit. 
sententia. Venit interea Constantinopolim comitis 
exercitus, qui statim de mandato ipsius ad eos qui 
preecesserant transiens, ceteris legionibus est conjunctus. 


Duz Normannorum Robertus venit in Angliam, 
valedicturus? fratribus suis. 

Robert, Hiis denique temporibus dux Normannorum Rober.. 
Normandy, tus, sanguine et strenuitate magnanimus, venit in. 
England, to Angliam, fratribus suis antequam peregrinaretur vale-. 
solicit pe- dicturus, simul et ab eis consilium et auxilium cum. 
cuniaryaid. v Ore fraterno postulaturus. Quem rex Anglie Wil-. 
lelmus et Henricus frater ejus. cum omni reverentia sus- . 
ceperunt. Dux autem dulci colloquio affatur utrumque, 

dicens, “ Nostis, fratres carissimi, quid pater noster. 
Willelmus, rex Anglorum magnificus, nobis dixerit. 
moriturus, videlicet quod Angliam sibi? subjugasset, . 

multos hujus regni nobiles multipliciter afflixit, veri-. 

tatem in promissis transgrediendo. Gravi igitur ductus. 
penitentia, in extremis mihi coram vobis dixit, *Fili. 

mi, Roberte, novi quod vir strenuus et, bellicosus sis,. 

ad transfretandum et fidei hostes debellandum ydo-. 

neus; supplico et supplicando impero, quatinus, nacta. 
temporis opportunitate onus peregrinationis crucesig-. 

natus pro salute tua, mea, fratrumque tuorum, hume-. 





! commodum] comodum, MS. F.; but we should probably read 
2 vuledicturus| valedcüturus, MS. | quod postea sibi Angliam. 
2 quod Angliam sibi] So also in * opportunitate] oportunitate, MS. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 75 


.ris tuis assume! Ecce nunc tempus ydoneum. Ego A.D. 1096. 
.igitur paterne exhortationis non immemor, cruce, ut 
.nostis, pro ipso et nobis consignor, ut cum aliis prin- 
.cipibus Deo militem in terra, quam Dominus noster 
- Jhesus Christus consecravit ; unde, sicut nobis commune 
est negotium, commune sit et suffragium. Unde atten- 
.tius supplico, quatinus mihi de thesaurorum vestrorum 
-coplis peregrinaturo velitis impertire." Cui rex Wil- 
.lelmus, tam fratris primogeniti quam patris oblitus 
. beneficiorum, torvo vultu respondit, * Thesauris multis 
.multum indigeo; amicus enim tuus rex Francorum 
.mihi, ut noceat, insidiatur. Nolo pro te thesauro de- 
.Stitui, vel in aliquo decrescere vel depauperari" Cui 
.dux iratus, * O fratrum medie sed degener! tu, me 
.primogenito supplantato, regnum Anglie opulentissi- 
.mum nequiter invasisti, quo et nequiter abuteris; et 
.si non mihi succurrere dignareris, animz patris nostri, 
.qui te in regem creavit, teneremini patrocinari.” Et 
.cum jam ad jurgia erigerentur, compescuit eos Henri- 
-cus intumentes. Ad quem versa facie dux ait, “ Et 
.tu, frater, de subsidio postulato quid dicis? Memorare, 
.queeso, quantum thesaurum et qualem de erario tibi 
. delegavit pater noster? patefacto; vere plus tibi soli 
.quam toti generi suo." Cui Henricus, * Nosti, frater, 
.quod mihi injunxit pro. redemptione anims sue ex- 
.inde unum nobile fundare ccnobium, ad quod necesse 
.habeo auri et argenti copiis abundare? Verumtamen 
.quia, ut asseris, commune nobis est negotium istud, 
.non possum tibi penitus «deesse" — commota namque 
.fuerunt viscera ejus affectu fraterno ;—** commodabo * 
-tibi mille libras argenti" Et rex Willelmus eru- 
-bescens ex quo vidit fratris misericordiam Henrici, 
.mitigato animo, ipsi duci decem milia librarum argenti 


' assume] So in F. ; but the sense | 3 abundare] habundare, MS. 
requires assumeris. ‘ commodabo] comodabo, MS. 
? pater noster] Added in marg. 


76 | MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1096. commodavit, interposito ducatu Normannis pro pig-. 
The duchy nore? Cui dux gratias agendo adquiescens, supplicat . 
mandy is ut tutor Normannis incolas non depauperaret, lucos non . 
leftin pawn explanaret, terminos non abbreviaret. Quod benigne. 
by Robert. concessit uterque fratrum. Et sic valedicto ipsis, re-. 


cessit dux magnificus Normannorum R[obertus]. . 


De peregrinatione Roberti, ducis Normannorwum. 


March of Peractis igitur provide que ad iter suum fuerant .R. Wend. 
Robert, necessaria, se principibus adjungere precedentibus dux '' 79. 
Normandy, Omnium peregrinorum novissimus elaborat. Cui sese. fol. 20a. 
and his peregrinanti peregrinaturi adjunxerunt, Robertus, comes 
Flandrensis, Eustachius, comes Boloniensis? Stephanus, 
comes Blesencis, comes Carnotensis! comes Stephanus Rog.Wend. 
Albemarlensis, Rothrodus,? comes Perticensis, Rogerus H. 80. 
de Barnevilla; de Britannia viri magni Fernanus® et 
Conanus.  Sequebantur insuper Angli, Flandrenses, 
Brebancii, Britones, Andegavenses, Pictavienses, Galli 
occidentales cum Normannis, et omnes populi, qui ab 
oceano * Britannico usque ad Alpes mediterraneo ? tractu 
They regiones incoluerunt. Isti omnes in negotium Crucifixi 
Apulia - profecti in Apuliam et Calabriam, circa hiemis in 
Calabria, g£ruentis initium, nivium et glacierum vitantes incom- 
moda,'? ibidem expectantes, donec aura suavior arrideret, 


respirarunt. 
! commodavit| comodavit, MS. 7 Galli ... JNormannis] In the 
2 pignore] pingnore, MS. MS. these words are inserted after 


3 Boloniensis] Partly on erasure. | Perücensis, and so in F.; but I 
‘This is an error, copied from | have removed them here on the 
Wendover, since Stephen was not | authority of W. and A. C. D., all 
only earl of Blois, but of Chartres | of which, however, omit cum Nor- 


also. mannis. 
5 Rothrodus] Bothrodus, MS. ? oceano] occeano, MS. 
* Fernanus| So also F.; Fergau. ? mediterraneo] mediteraneo, MS. 


dus, W. A.C. D. !* incommoda] incomoda, MS. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 77 


De perfectione ecclesie Norwicensis. 
Rog.Wend. Circa idem tempus fabricata est et perfecta ecclesia A.D. 1096. 


7.9»  Norwicensis; et pro clericis, monachi feliciter subro- Thechureh 
. of Norwich 
gaü. completed. 


De obsidione Nee, civitatis nobilissima. 
Rog.Wend. Anno Domini M9.xco.viI., dux Godefridus cum suis A.D. 1097. 
ii. 80. legionibus apud Constantinopolim, dux Boamundus cum Law made 
y thecru- 
suis apud urbem Castoream, comes Tholosanus cum suis saders to 
apud Pelagoniam, celebres Dominice Nativitatis dies rapine. 
transigentes, decreverunt unusquisque in loco suo, in- 
tuitu religionis, manus licet avidas a preda qualibet 
cohibere. Hii omnes in sequenti vere, compositis sar- 
cinis, vehiculis et clitellis, iter aggredientes, versus 
Niczam civitatem nobilissimam lora dirigunt et vexilla. 
Qui tandem ad Nichomediam, que Bithynize  metro- Advance to 
polis est, venientes, habuerunt obviam! venerabilem Nicomedia. 
sacerdotem Petrum Heremitam ibidem, cum paucis sibi 
superstitibus, reliquisque legionibus salutatis, principi- 
bus est conjunctus. Ubi ab omnibus benigne sus- 
ceptus, de suorum amissione meruit compassionem et 
consolationem, et donativa suscipere in restaurationem. 
. Multiplicatis igitur cotidie, ad instar torrentis, qui 
.de nivibus resolutis suscipit incrementum, armatorum 
Rog.Wend. copiis, e& moderamine congruo iter expedientes, Niceeam Siege of 
M3. Dei gratia pervenerunt. Ubi, castris in girum dispo- Nice 
sitis, loca tamen venturis [reservantes],? urbem mense 
Maio, xv* die mensis, die videlicet Dominicz Ascensio- 
nis, obsederunt. Comes vero Tholosanus, negotiis per- 


— ——— M ÀP— —— A — Ó 


! obviam] So also W. A. C. D. F. | to indicate an error in the text), and 
Corr. obvium in Edd. and ed. Wend. | the word wanting is supplied from 
? reservantes| In the margin is | W. A. C. D. 
noted dub, (that ia to say, dubium, 


78 MATTH;EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D, 1097. tractatis, sumpta ab imperatore licentia, ad urbem 
predictam pervenit velox et expeditus; et ceteris se 
principibus obsidionem agentibus est conjunctus. 


Qualiter dux Robertus vent ad obsidionem Nicaea. 


Robert, Audiens ergo dux Normannorum Robertus, Niczeam Rog.Wend. 
Normandy, urbem a principibus, qui ipsum precesserant, jam esse 9‘ *! 
advances obsidione vallatam, convocatis vise suse consortibus, 
to Constan- oe " . 
tinople. | Sarcinis compositis, ad mare descendit. Et moram, 
quam fecerat in Apulia, redimere cupiens, cum omni 
tranquillitate Yllyrico, Macedonia, et utraque Tracia 
transcursis, Constantinopolim pervenit. Ubi ab impe- 
ratore Álexio! honorifice vocatus, more aliorum prin- 
cipum fidelitatem, tam ipse quam comites qui cum 
ipso venerant, sub forma fecerunt pretaxata. Venerat. 
autem dux cum majori et nobiliori comitatu, et ele-. 
Gifsre- gantius armatis, quam aliquis ceterorum. Unde in 
craved from ampliorem gratiam receptus, in auro, vestibus pretiosis, 
Pero. vasis tam artificio quam materia admiratione dignis, 
olosericis et gemmis, dona suscepit ab imperial muni- 
fieentia protinus uberiora; qus merito occidentalibus 
He Tels admirationem generarunt. Deinde, sumpta ab impera- 
pont,and tore licentia, transito Hellesponto, id est, Brachio Sancti 
Narches ° Georgii? cum suis legionibus Niezam pervenit; quem 
principes ipsum expectantes cum magna devotione et 
gaudio amplexantur. Ipse igitur dux, et qui cum eo 
erant, locum sibi deputatum ac reservatum optinentes, 
castra magnifice statuerunt. Hic igitur primum ex Rog.Wend. 
Nota nu. diversis regionibus, linguis et nationibus exercitus Dei  '" 82. 
porte 9- viventis congregatus, sub certa computatione est in- 
sedentium . Zr . 
Niceam. Ventus habens peditum secenta milia, equitum vero 
lorieatorum centum milia. Qui omnes in girum pre- 


! Alexio] A. in the text; but ? id est ... Georgii] Added in 
Alexiv in marg. marg., but inserted in text of F. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 79 


dictse urbis considentes, laborum suorum Domino Deo A.D. 1097. 
-exercituum primitias consecrarunt. Nec mihi videtur 

-a materia cronicorum et historiarum super eventibus 

. Anglie confectarum alienum, si inceptum opus hoc 
.prosequar subarratum, et bellum hoc inclitum sub 

. brevitate describam castigata; presertim cum ex hoc 

. totius ecclesie universalis status et conditio, immo 

- etiam fidei Catholice ipso tempore dependeret. Et 

-tam generali Christiano exercitui, frater regis Anglo- 

.rum, scilicet dux Robertus, vel summus fuisset, vel Duke Ro- 
-unus ex summis venerabilis moderator. Hc namque vert one of 
-inter ingenuos principes pia fuit contentio, quod qui- leaders. 
-libet alium sibi preeficere cupiebat superiorem. 


Incipit historia de obsidione et captione Nia, 
civitatis nobilissima. 


R. Wend.. Nicsea urbs magna, nobilis et formosa, in qua quon- Account of 


ii. 82. 


‘dam celebrata fuit sinodus generalis, rerum omnium Nice 
opulentissima, una est de civitatibus Bithinie; cujus 
dominus erat quidam Turcorum potentissimus, et totius 
regionis princeps, nomine Solimannus. Hujus autem Power of 
antecessores ab imperatore Constantinopolitano, Romano "9liman. 
nomine, qui ante hunc Alexium erat tertius, has occu- 
paverant regiones, et easdem huic tradiderant Soli- 


fo.205. manno, cognomento! de Halapia. Possidebat autem. 


provincias universas a Tharso Cilicize usque ad Helles- 
pontum, ita ut in confinio Constantinopolitans civita- 
tis procurationes suas haberet et procuratores, qui tri- 
buta et vectigalia totius regionis ad commodum? domini 
sui colligerent, et collecta confiscarent. Ipse autem 
eum multitudine copiosa armatorum montibus vicinis, 
vix ab obsidione decem  miliaribus distans, opportu- 
nitatem ? quzrebat, quo ordine urbem posset a cruce- 


! cognomento] congnomento, MS. | ? opportunitatem] oportunitatem, MS. 
? commodum] comodum, MS. 


80 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


, A.D. 1097. signatorum inquietudine liberare. Tunc idem Soli. 
Hesends Mannus, ut cives ibidem! obsessos consolaretur, duos 
to the La ad illos direxit nuncios, qui navigio per lacum ad 
sieged ine urbem descenderent, et mandata sibi imposita ad cives 
habitants. obsessos occulte perferrent. Sed unus ex illis missis Rog.Wend. 
a nostris captus est, et alter gladio confossus. Principes ‘ 53 
[autem |? nuncium, qui vivus captus fuerat, in arcto po- 
nentes, didicerunt ab eo, quod Solimannus in crastino 
venturus erat, ut obsidionem solveret et obsessos libe- 
raret potentissime; et quod ipsi duo mitterentur, ut. 
cives preemuniti, obsessores invaderent glomeratim ex-, 
Soliman eundo.  Solimannus igitur in crastino circa horam. 
imer tertiam, juxta dicta nunciorum, cum quingentis arma- . 
but is torum milibus de montibus ad plana descendens, pre- 
defeated. misit decem milia equitum ad portam meridianam, 
qui comiti Tholosano commissa fuerat; et cum im- 
petu multo in ejus irruunt legiones. A quibus accepti, 
et hostilibus conatibus mirabiliter confractis et aciebus 
dissolutis, jam erant in fugam versi, cum ecce Soli- 
mannus cum majoribus superveniens copiis, illos disso- 
lutos redarguens formidolositatis, reducensque in nos- 
tros, redire compellit et invitos At dux Godefridus 
et dominus Boamundus, comesque Flandrensis, cum suis 
ad unguem armatis, videntes comitis exercitum supra 
vires jam fatigari, ad instar fulguris irruunt constanter 
in hostium legiones; et, interfectis ex illis ad iii. milia 
et nonnullis captivatis, in fugam illos compulerunt. 
Disposition Nostrates autem hac prima felici sidere potiti victoria, 
Chien Obsidionem continuant, dispositis in girum catervis mili- 
forces taribus, secundum militarem disciplinam, in hune mo- 
city the dum: Ad portam orientalem, sedit dux Godefridus, 
eum Tancredo et aliis principibus suis? Ad portam 


! ibidem] Added in marg. also in F.), and we should read 

?* autem] Supplied from W.A.C.D. | cum duobus fratribus suis et eorum 

? cum Tancredo... suis] There | catervis, as in W. A. C. D., and so 
is a manifest error here (copied | Will. Tyr., p, 668. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 81 


australem, comes Raimundus et episcopus Podiensis. A.D. 1097. 
Ad portam septentrionalem, dominus Boamundus, cum 
Tancredo et aliis principibus suis. Ad portam occi- 
dentalem, dux Normannorum Robertus [et]! comes 
- Flandrensis, cum Anglorum optimatibus et nobilibus 
innumerabilibus, in quibus major confidentia habeba- 
-tur, utpote in loco suspecto, et qui majori discrimini 
-patere videbatur. Sic ergo undique urbs vallata est? 
militia spectabili ita quidem, quod antea non per- 
lustrarunt radii solares tam preclaram. Deinde prin- 
cipes nostri, ad terrorem civium inclusorum, capitibus 
occisorum amputatis, fundis machinarum? immissis,‘ in 
urbem projecerunt mille capita, preter illa, quee ^ cum 
quibusdam captivis ad imperatorem dirigebantur.* 


De suffossione et ruina cujusdam, maxima turris. 


Rog.Wend, Hiis ita 


Ms gestis, plaeuit principibus ut  petrarias Continus- 


aliasque machinas ad muros urbis applicantes, non seg- siege of 
niter? ipsos impeterent. Dumque in hoc attentius Nice. 
artifices laborarent, et urbem frequentibus impugna- 

rent? congressionibus, curriculo vii. ebdomadarum, qua- 

dam die condicto de more assultu, duos nobiles, Bal- 


dewinum videlicet Calderun, et Baldewinum de Gant, 


captivis, ad imperatorem dirigen- 


! et] Supplied from W. A. C. D. 

2 est] Interlined. 

3 fundis machinarum) et machinis, 
W. A. C. D. 

* immissis] immensis, F. 

5 qua] Interlined, and the stop 
originally after projecerunt erased, 
and placed after capita. 

Sin urbem . . . dirigebantur] The 
sense of the original text is here 
singularly altered. In W.and A. 
C. D. we read, “in urbem projece- 
runt ; mille capita, cum quibusdam 


tes.” In the Edd. the text is (as 
usual) altered arbitrarily by archbp. 
Parker, or his editor, thus: “ad 
terrorem civium odsessorum, capi- 
tibus occisorum amputatis, ez iis 
mille capita machinis immensis in 
urbem projecerunt, quosdam autem 
captivorum ad imperatorem mise- 
runt,’ which is founded on a pas- 
sage in Will. Tyr., p. 668. 

7 segniter] signiter, MS. 

* impugnurent] — impungnarent, 
MS. 

F 


A.D. 1097. 


82 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


dum animosius in expugnatione! decertarent, nostri 
casu misero amiserunt. In alio similiter conflictu, de 


principum consilio iterato, comes Willelmus de Foreis et - 
Gualo de Insula, sicut alii, preedicto*® jactu lapidis et. 
ictu sagitiz ceciderunt. Guido przterea de Possessa,. 


vir nobilis, ibidem carne solutus est, infirmitate cor- 
reptus. Quadam autem die, dum principes universi 
machinas suas certatim ad murum applicarent, comes 
Hermannus et Henricus de Ascha, Theutonici, instru- 
mentum quoddam satis artificiose composuerunt ma- 
chinale, in qua inquam ? machina equites xx. collocantes, 
ad murum applicuerunt; quz tamen, instantibus ad de- 
fensionem viriliter * civibus, magnorum impulsu lapidum 
ita contrita est, ut ipsa sui mole comprimeret conten- 
tos cadens universos. Fervebant tamen alii nihilominus 
ad opus inceptum, et assiduis assultibus requiem civibus 
denegabant. Verum lacus civitati adjacens nostrorum 


precipue opus et operam przepediebat. Nam cives perinde Rog. Wend. 


liberius navigantes, victum et alimentorum copiam in 


urbem intulerunt in duplex nocumentum, dum nostris: 


subtraheretur et in urbem apportaretur. At principes, 
adhibitis ad lacum navibus et armatis impositis, vic- 
tualia civibus subtraxerunt. Ad turrim quoque quandam, 
quz erat in parte urbis australi, ceteris omnibus emi- 
nentior ac fortior cum omnia deficerent argumenta, 
tandem fossores adhibuerunt, qui eam cum multo labore 
suffodientes, et ligneis appodiis ad horam sustentantes, 
demum quo consumerentur igne supposito, cum mate- 


ries sustentativa in cineres foret redacta, turris cum. 


lignorum fragore et lapidum collisione cecidit, ut mugitu 
et terre-motu horribili audientium corda perturbans, 


! expugnatione]  expungnacione, | after Gant, namely, “unum jactu 
S. lapidum, alterum jactu sagitte.” 
? predicto] This word refers to a * inquam] Om. F. 

sentence not found in the present ! viriliter] On an erasure. 

text, but is inserted in W. A C. D. 


fol. 21 a. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 83 


non modicum ingereret sua ruina terrorem. Ad soni- A.D. 1097. 
tum tanti precipitii! excitate legiones nostrz, clamorem 
insultationis ad sidera levantes, ad arma convolant, 
animos excitant, quasi urbem protinus ingressuri. 


De captione Nico civitatis fanosissime. 


Rog.Wend. Solimanni vero uxor, ex turris ruina in desperationem The wife 
4.55. versa, navibus cum suis sibi carioribus devecta, ab urbe of Soliman 
clam egreditur. Sed galeati, qui in galeis lacum nocte prisoner. 
dieque perambulantes transitus custodiebant, fugientem 
capiunt, et captam principibus presentant. Captis 
igitur cum illa duobus filis suis adhuc tenellis, sub 
arcta custodia deputatur? Tunc etiam temporis dux 
magnificus Godefridus Turcum quendam, qui multos 
ex nostris telis confoderat venenatis, et insuper prin- 
cipes verbis probrosis affecerat, considerata subtiliter 
opportunitate, sagitta cerebro perforato, extra murum 
in fossatum dedit preecipitem. Tunc undique omnes Assault 
nostrates ad insultum animati, lituis perstrepentibus et 32d capture 
of Nice. 
tubis clangentibus, urbem rapido insultu aggrediuntur. 
Repletur aer clamoribus, non prosunt inclusis sagitte in- 
R. Wend, . fectze, non tela ignita, non molares rotantes, non ligna 
4.86. caduca, non missilia formidabilia, non alia excogitata ar- 
gumenta defensionis. Tunc cives ad deditionem compulsi, 
resignaverunt urbem Tatino, cuidam imperatoris ministro, 
quod quidem nostris satis plaeuit principibus ad majora 
properantibus, juxta quod fuerat imperatori compromis- 
sum.  Receperunt autem peregrini sclavos suos omnes, Release of 
tam illos qui in obsidione capti erant a civibus et incolis, eae 
quam illos, qui de® exercitu Petri et aliorum a* Soli- soners. 
manno captivi detinebantur, ut prius dictum est. Prin- 
cipes igitur nuncios ad imperatorem dirigentes, hortati 


! precipitit] precipucii, MS. * de} On an erasure. 
* deputatur] So also F.; deputan- * a] qui a, MS. and F. 
tur, W. A. C. D. 


F 2 


84 MATTHAZI PARISIENSIS HISTORIA AXGLORUYX. 


A.D. 1097. sunt. instantius, ut ad partes illas tot de suis principibus 
transmittat, qui sufficiant ad custodiam civitatis; prz-- 
sentaveruntque ei uxorem Solimanni cum filiis ejus,. 
quod gratanter super omnia acceptavi! Imperator. 
igitur letabundus de familiaribus suis quosdam direxit, 
qui urbem cum omni captivorum subetantia in auro et 
argento et omni genere suppellectilis susciperent, per 
quos etiam singulis peregrinis donaria transmittens 
ingentia, tam literis quam viva voce benivolentiam 
captabat singulorum. Et pro tam laborioso servitio et 
imperii sui tanto incremento, gratias refert copiosas. 

Cronica. Capta est autem urbs Nicza anno Domini M°.xc°.vII°. 
mense Juli? xx». die mensis. 


De progressione crucesignatorum. 

Advance —— Soluta igitur obsidione, iterum de mandato prin- Rog wend. 
of Abe ern- cipum crucesignatorum ad  proficiseendum invitatur 1. 86. 
Dei exercitus triumphantis. Unde, compositis sarcinis, 

29 Jone. iii. kalendas Juli iter arripiunt prosperatum; et 
pontem quendam transeuntes, in duo exercitum divi- Rog. Wend. 
serunt. Dominus autem Boamundus et dux Norman- ™ °” 
norum Robertus, comes quoque Blesensis Hugo de 
Sancto Paulo et Tancredus, cum suis cohortibus levam 
secuti, in vallem, cui nomen est Georgii? prospere per- 
venerunt. Reliqui vero omnes dextram tenentes, vix 
castris predictorum duobus distantes miliaribus, dietam 

They are Compleverunt. Solimannus vero illate non immemor 

sucked by injurig, in crastino circa horam diei secundam, adest 

^ eum Turcorum agminibus infinitis, quorum numerus 
ducentorum milium sestimationem excedere dicebatur. 


) presentaveruntque . . . accepta- | F. We should read Junii. Cf. Will. 
vit] Added in the margin, and in- | Tyr., p. 672. 
serted in text of F. * Georgii] Gorgoni, W. A. C. D., 
? Julii] This is an error copied | and so Will. Tyr., ibid. 
from Wendover, and so in A. C. D. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 85 


Nostri autem, per exploratores eorum adventu prz- A.D. 1097. 
cognito, sarcinas et currus cum debilibus suis secus 
harundinetum prope ibidem locaverunt, et ad arma 
.convolantes, equos preparant, vexilla explicant, sese 
.consolantur, sese invicem cohortantur! dicentes, “ No- 

. biscum Deus est, quis contra nos; simus inseparabiles, 

.et erimus insuperabiles ! " Et, missis nunciis festinis 

ad alium exercitum, a quo temere recesserant, hortantur 
instantius, ut auxilium conferant desperatis. Sed in- 

terim, nostris invitis, bellum infertur horribile et cru- 
entissimum ; in quo ancipiti certamine et dampnoso 
Christiana contrita sunt agmina vehementer Nam 

eorum equi insolitum non ferentes Turcorum buccinarum 

et pellium extentarum, quas tabercula vocamus, tu- The cru- 
multum horribilem, calcaribus non parebant, appropin- way b Rive 
quare hostibus formidantes Dum igitur Christiani are rein- 
fugam inire cogerentur, supervenit feliciter magnificus forced by of 
. Normannorum dux Robertus, Normannis suis et Anglis Normandy. 
.comitantibus, voce magna clamans et dicens, * Quo 

fugitis, milites, quo fugitis? equi Turcorum nostris 

sunt velociores, unde fuga presidio non est; melius 

est bene mori, quam turpiter vivere." Hc cum dix- Personal 
isset, in quendam "Turcorum, qui maximus inter alios vulour of 
.esse videbatur, dux miles illustris nulli secundus lan- 

.ceam vibratam direxit, acieque?^ ipsorum "Turcorum 

. hinc inde dissipata, scutum ipsius, loricam quoque cum 
.prepectore? necnon et corpus ipsius libere perforavit. 

. Erat autem ipse prostratus quidam Turcorum multorum 

.rex celeberrimus. Nec adhuc quievit dux fremens ac 

. frendens dentibus ; secundum quoque sed et tertium, in 

. furore ire et indignationis sus, accenso sanguine regali, 

. confossos, quasi in momento ad Tartara destinavit. Et 

. exclamans* ait, “ Regales, regales, Deus adjuva ; contriti 


— — 9 ÁÀ 4o —— — —- T -- — ——9 m —— ee ee 


! cohortantur] choortantur, MS. * exclamans] Written exclans in 
? acieque) que is interlined. the text, but expuncted, and corr. 
3 prepectore] prepectori, MS. and | in marg. 


86 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1097. sunt inimici tui, Deus!” Et ad instar! lesen catulis. 
orbate in alios fulminando, Turcorum cruore micantem , 
sine ictu nugatorio gladium inebriavit. Et socios ex-. 
hortans ait, * Ne parcatis, ne parcatis canibus et cani-, 


nis;" et previum agmina militum sequebantur confiden- 
ter, animum et actus ipsius imitantes. Tunc animus rediit 
Christianis, pugnaque* committitur gravissima et hor- 


. fol. 21 5, 


. R. Wend. 
ii. 88. 


renda, in qua dux memoratus cum suis titulum meruit. 


immortalem. Ciesi sunt autem in illo conflictu de nostris 
William, duo principes. Nam Willelmus, Tancredi frater, dum 
Pid regem quendam Turcorum lancea transfixisset, ejusdem 
andtwo regis lancea perforatur. Godefridus quoque de Monte, 
other d . . . 
chiefs um caput cujusdam pagani amputaret, spiculo trans- 
alain. verberatur. Tertius quoque Robertus, scilicet Parisia- 

censis, eodem mortis genere vitam terminavit. Ceci- 


derunt insuper in hoc certamine formidabile ad duo 


milia peregrinorum. Et cum supra modum multiplica- . 
The Chris- rentur? inimici de locis finitimis advenientes, Christiani . 


reat epus Iterum, deficientibus agminibus, in fugam sunt compulsi. 


by the aid Et cum sic aflligeretur populus, nec poterat eos dux. 


of duke 


' Godfrey Normannorum * R[obertus] innuens ense cruentato re-. 


gain the vocare,° ecce alius exercitus, quem ducebat dux Gode- 
xb. milibus armatorum ; qui omnes acriter in acies 
irruunt? perversorum, et acriter? satis et animose 
decertantes. Et dum Turci tot hostes supervenire con- 
spiciunt, quasi ccelum super se ruiturum conspiciunt, 
et cum duce suo Solimanno presidium fuge capes- 
sunt. Quos fugientes Christiani fugantes, cum tanta 
instantia persequuntur, ut per iii^. miliaria ultra 
eorum castra, continuam ex eis stragem usque ad 


! instar] In the text inter, but * revocare] Added in marg. 


corr. in marg. * irruunt] Altered to irruentes, 
? pugnaque] pungnaque, MS. and the alteration afterwards erased. 
* multiplicarentur | multiplarentur, ' acriter] An error of transcrip- 
MS. tion for atrociter, as in W. A. C. D. 


* Normannorum] | Normanorum, | F. 
MS. ® persequuntur] persequntur, MS. 


fridus, qui ducem Robertum admodum diligebat, cum. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 87 


. brachiorum fatigationem continuando operarentur. Et A.D. 1097. 
captivos omnes, quos Turci ceperant, reducentes, ad 
castra eorum sunt reversi; ubi reperientes copiam auri 
et argenti, jumentorum cum gregibus, armentis et vic- 
tualibus, tentoriis, equis pariter et camelis, in castra 
propria victores Christiani sunt reversi! Cecidisse au- Number of 
tem dicuntur in ea die de numero hostium et apud the slain. 

Rog. Wend, 8uos virorum potentum ad tria milia. Actum est itaque 

i. 39. hoc proelium die kalendarum Juliarum, pugna? mul- 

tum dispari, Turcorum scilicet cl milibus contra 
Christianorum 1l. milia decertantibus. 


De progressu Christianorum a, Nicwa subsugata usque 
ad Antiochiam. 

Rog.Wend. Postquam autem per triduum moram, sibi et equis Onward 

ii. 90. . $ : "TM . .; . march of 

necessariam, in loco certaminis protraxissent, lituis te erg. 

monentibus, se iterum ad iter accingunt inchoatum ; saders to- 

TP . TET . . wards 

et, transcursa Bithinia universa, Pissidiam sunt ingressi Antioch, 
Ubi casu in provinciam arentem et inaquosam descenden- 
tes, ibidem positis importunitate ardoris molestia * ccpit 
populus ita deficere, ut plusquam quingenti spiritum 
exhalarent? Tandem hiis erepti periculis, descenderunt 
in regionem uberrimam juxta Antiochiam minorem, 
quz merito Pissidie metropolis est. Ex hinc quoque 
turmas suas dividentes, dispersi sunt per provincias, 
ut eas explorarent, quo possent ad principes earum 
notitiam pervenire? Qui a castris divisi, Heracleam, 
Lichaonie urbem pretereuntes, ad Yconium, ejusdem 








! reversi] recepti, C.D. sitis in A. sec. m. C. D., and so 
? pugna] pungna, MS. ed. Wend. We should, no doubt, 
3 necessariam] necessaria, MS. read, pre sitis importunitate et 


‘ positis . . . molestia] So also in | ardoris molestia, as confirmed by 
F. In the Edd. the passage is thus | the original passage in Will. Tyr., 
printed : ** Ibidem fixis castris, im- | p. 674. 
portunitate ardoris et molestia," * exhalarent] exalarent, MS. 
but without any authority. W. A. 9 pervenire] perferre, W. A. C. D. 
pr. m. and I. have p?sitis, but po- 


88 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1093 regionis metropolim, pervenerunt; quam omni habita- 


Cities cap- 
tured by 
various 


chiefs. 


tore vacuam invenerunt. Turci enim civitates et cas- 
tella deserentes, cognito peregrinorum adventu, fiduciam 
resistendi non habebant.  Indeque Marasiam urbem 
transeuntes, Ciliciam sunt ingressi. Habet autem Cilicia 
ab oriente Coelessyriam, ab occidente Ysauriam, a sep- 
tentrione juga montis Tauri, ab austro Cypricum mare. 
Habet etiam duas urbes metropolitanas, Anavarzan et 
Tharsum, doctoris gentium Pauli solum natale. Hsc 
civitas jam subdita est Baldewino, fratri comitis Gode- 
fridi Robertus quoque, dux Normannorum martius, 
quandam cepit urbem Azena vocatam, et dedit eam 


Rog.W end. 
ii. 90. 


ilico, quia sicut erat magnificus fuit et munificus, cui-. 


dam milii suo Symeoni. Dux vero Boamundus et 
comes Reimundus ceperunt aliam urbem, quam Petro 
de Alpibus contulerunt. Inde quoque ad Oxan pro- 
fecti, urbem optinuerunt; et Petrus de Russelun cepit 
Rufam, et plurima castella subegit.  Guelfus quidam, 
natione Burgundus, Adama urbem sibi subjugavit, qui 
Tancredum in ea supervenientem benigne suscepit. 
Tancredus autem! inde profectus, Mamistram pervenit, 
et, Turcis ibidem interfectis, urbem illam sibi subjuga- 
vit. Indeque ad minorem Alexandriam descendens, 
urbem optinuit, et provinciam sibi totam subjugavit. 


Edessasub- Baldewinus autem, frater ducis Godefridi, ad majorem 


mits to 
Baldwin, 


reversus exercitum, assumpta militia, in partes sep- 


brother of tentrionales descendit, et regionem totam usque ad 


duke God 


frey. PEufraten in sua jura recepit. Exiit ergo fama ejus 


ad cives Edessanos, qui trans flumen habitant? quod 
tantus princeps de gente occidentis advenerat. Qui 
vocantes eum, humiliter rogitabant, ut sibi et sue civi- 
iati preesse dignaretur. 


€ 9M — HI — —Ó—À Á—À 


! autem] an, MS. 
* habitant] habitabant, W. A. C. D. 


Rog. Wend. 


ii, 90. . 


fol. 22 a. 


Rog. Wend. 


ii. 91. 


Rog. Wend. 
li. 91. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 89 


Nota quid Edessa! civitas. 


Est autem Edessa nobilis Mesopotamiz civitas, quse A.D. 1097. 
alio nomine Rages appellatur; ad quam "Tobias? senior City of 
Tobiam filium suum misit, ut a Gabelo cognato re- Pécs the 
posceret decem talenta. Ad hanc igitur veniens Bal- Rages. 
deuuinus, a duce urbis et populo universo cum gloria Purther 
suscipitur et honore. Indeque urbem Samosatum ad- of Baldwin. 
veniens, cum vidisset eam quasi inexpugnabilem, datis? 
aureorum decem milibus, emit eam a duce civitatis, et 
in sua jura recepit. Et inde ad Serorgiam transiens, 
obsedit eam et cepit. Quod cum factum fuerat, liber 
commeatus ab Edessa usque ad Antiochiam transire 
volentibus patebat. Major interea exercitus ad urbem Progress 
Maresiam profectus, quam Turci pre timore vacuam ofthe larger 

. il . . y of the 
reliquerant, Christianos in ea solummodo invenerunt. crusaders, 
Inde miserunt Robertum, Normannorum ducem, ad 
urbem Artasiam, cum comite Flandrensi; quorum ad-- 
ventum cum Christiani? cives cognovissent? Turcos 
omnes, qui multo jam elapso tempore eos? oppresse- 
rant, necaverunt, et extra urbem omnium capita pro- 
jecerunt. Distat autem hsec civitas ab Antiochia mili- 


aribus xv., qua etiam Calquis alio nomine nuncupatur. 


De transitu cujusdam pontis, et obsidione Antiochia. 


Hiis ita gestis, revocat, sunt omnes legiones dis- The forces 
. JE . . are re- 
persze per diversas provincias, et, exercitu redintegrato, assembled. 
generale fit interdictum inter eos, ut nullus de cetero, 
nisi jussus, presumat ab exercitu separari. Mane 
autem facto, acies versus Antiochiam dirigunt et vexilla ; 
sed quoniam fluvius Orontes, qui et vulgari appella- 


! Edessa] Edissa, MS. 5 Christiani] Added in marg. 
2 Tobias] Tobia, MS. $ cognovissent] congnovissent, MS. 
3 datis] dans, MS. ' eos] Interlined. 


* Artasiam| On an erasure. 


90 MATTELEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1097. tione Fer dicitur, in via medius erat, super quem 
pontem audierunt fortissimum esse obstaculum et mu- 

Duke | nimen hostium, miserunt Robertum, ducem Normanni- 

sentto — CUm, quasi fulgur qui tonitrum praevenit, cum sociis. 

force a pas- expeditissimis, qui sequentibus iter preparerent; et si 

sage over 

the river quid difficultatis emergeret, principes sequentes super 

Orontes. eo redderent certiores. Praecedebat autem dux majores 
legiones, donec ad predictum pontem pervenirent. 
Erat quidem pons lapideus et magnus, in utraque 
fronte turres habens fortissimas, in quibus centum viri Rog.Wend. 
armis strenui, balistarum usum habentes, fuerant de. 49? 
putati,qui pontem vel fluminis vadum volentes transire 
violenter rearcerent. Advenerant praterea ab Antiochia 
equites septingenti, qui in ulteriori fluminis ripa con- 
stituti, transitum nostris denegare pro viribus decer- 
tabant. Ad hune quoque pontem, cum transire non 
poterat dux Robertus, ab hostibus predictis impeditus, 
fit utrobique! conflictus asperrimus, qui usque ad ad- 
ventum majoris exercitus non cessabat. Postquam ergo 
universe convenerunt legiones, lituis perstrepentibus et 
tubis clangentibus, pontem invadunt, viribus totis hostes 
repellunt ; et alii interim, vado reperto, flumen poten- 
ter transeunt, et ripam, hostibus fugatis, attingunt ul- 

Thearmy teriorem. Deinde, translato exercitu universo, castra 

before ^  Statuerunt, et? die sequenti inter montes et fluvium, 

Antioch. viam regiam sequentes, ante urbem infra? miliare 
unum castra locaverunt. 


De commendatione civitatis Antiochi. 
Account of Est autem Antiochia civitas preclara, ab Antiocho, Rog. Wend. 


Antioch. lio Alexandri Macedonis, dieta, eo quod ipsam caput 
regni sui constituerit. In hac postmodum apostolorum 


! utrobique] At first written ibi- * et] in, MS. and F. Corrected 
que. F.follows the correction. In | from W. A. C. D. 
W. A. C. D. ibidem. * infra] imfra, M5., throughout. 


DE .TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 91 


princeps cathedram tenuit pontificalem sub Theofilo, viro A.D. 1097. 
venerabili, qui erat in civitate potentissimus; a quo 
etiam fuit Theofilis nuncupata. Hsc quoque priscis 
temporibus dicta est Reblata, ad quam Sedechias, rex 
Jude, ante Nabugodonosor regem ductus est et oculis 
privatus. Sita est autem in provincia Syriacceles, quz 
majoris Syrie pars est, agros habens uberrimos, rivis 
ac fontibus delectabilis, et amoenitate singularis. Erat Anxianus, 
autem dominus civitatis quidam, Anxiants nomine, fr the city. 
Rog.Wend. natione Thurcus; qui de familia fuerat magni Soldani 
1.5?. Persarum, nomine Belfecho, qui provincias illas omnes 
suo, expulsis Christianis, imperio subjugarat.  Principi- Siegeofthe 
bus igitur occidentis complacuit, ut ad urbem acce- pod on of 
dentes, eam obsidione vallarent; unde urbi appropin- the Chris- 
quantes xv°, kalendas Novembris, acies in girum in i on. ° 
hune modum disponunt. Porro cum quinque essent 
porte civitatis, quarum dus propter fluminis vicini- 
tatem non poterant obsideri, dimisit illas exercitus 
inobsessas, reliquis tribus obsidione repagulatia. Supe- 
riorem igitur portam obsedit Boamundus, cum hiis qui 
ab initio ejus castra fuerant secuti. Juxta eum vero 
sedit magnificus dux Normannorum Robertus, et comes 
Flandrensis cum sociis suis; qui a castris Boamundi 
usque ad portam Canis agmina conjunxerunt. Juxta 
illos autem continuarunt obsidionem comes Tholosanus 
et episcopus Podiensis Aimerus sive Athelmarus, cum 
alis nobilibus, qui eorum fuerant vexilla secuti. Juxta 
illo itaque sederunt alis copulati dux spectabilis 
Godefridus, cum fratribus suis Eustachio et Baldewino, 
et alie legiones multe, qus ipsum quasi rectorem 
fuerant subsecute. 





! Jude] Juda, MS. 


99 $MATTHZXI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Boamundus victualia querens, multos Turcorum 
vnterfecit. 
A.D.1097. Civitate itaque in hune modum obsessa, locaverunt Rog. Wend. 
Progressof machinas suas in locis opportunis, petrarias scilicet,  ''?9- 
the siege. trubuculos et mangonellos, ex quibus crebros lapides 
emittebant, et dampna que civibus inclusis terrorem 
non minimum incusserunt, irrogabant. Castellum quo- Rog.Wend. 
que ligneum latum componentes et altum, balistarios  !'?^ 
cum speculatoribus in eo caute locaverunt, qui in in-. 
sidiis civium constituti, telis ignitis et venenatis multos 
neci ex hostibus tradiderunt. Turci e contrario ma- 
chinas pro machinis constituentes, tela pro telis, et 
lapides pro lapidibus, in peregrinorum perniciem non 
segniter remiserunt. Tandem, innumeris hinc inde in- fol. 224. 
terfectis, et maxime ex illis qui victualia qusrebant, 
deficientibus alimentis, dominus Boamundus et comes 
Flandrensis Robertus, de communi consilio, ut pabula 
quzererent, exierunt. Audientes autem Turchos esse in 
quodam castello et villa magna, in regione hostium, 
bonis omnibus referta, profecti sunt illuc cum legionibus 
suis; ubi multis, Deo volente, a paucis trucidatis, spolia 
Defeat of multa in suos usus reportarunt. Cognoverunt autem 
bythe preedicti principes per exploratores suos, Turchorum mul- 
countof titudinem in proximo constitutam, contra quam comitem 
Fig'cers, Flandrensem direxit Boamundus cum viris communitis ; 
mund.  ipse majoribus copiis stipatus ilico secuturus. Comes 
vero, in opere vir strenuus et probatus, in hostes acriter 
irruens, centum ex eis gladio peremit. Dumque victor 
ad socios rediret, ecce alii exploratores multo fortiores 
nunciant adventare, ex alio latere emergentes. Contra 
quos adveniente Boamundo, multiplicatis viribus ince- 
dentes, previa Dei gratia, omnes in fugam compulerunt ; 
et quasi per duo miliaria insequentes eos, stragem non 
modicam hostibus intulerunt. Indeque cum triumpho 


! opportunis] oportunis, MS. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 93 


ad castra revertentes, cum: equis, mulis, camelis, asinis, A.D. 1097. 
armentis et spoliis, quze contraxerant, agros repleverunt 
circumpositos, et principes, in victus penuria laborantes, 
immensa letitia perfuderunt. Sed quoniam tante 
multitudini vix per dies paucos! predicta licet magna 
preda sufficere potuit, prevaluit in brevi adeo fames A famine 
Rog.Wend.in populo, quod innumera hominum multitudo ab ob-?"*e* 
il, 95. sidione recedens, juramentorum et votive professionis 
immemores, clam ad patriam repedarunt. Inter quos 
.etiam et Tatinus, imperatoris procurator Alexii, qui in 
.naso simo mentis proditionem satis indicabat; homo 
.quidem? formidolosius, ut quocunque modo fraudem 
palliaret, relicta in obsidione familia cum tentoriis, 
recessit irrediturus. 


Filius regis Danorum veniens peregrinis in subsidiwm, 
enterficitur a Turcis. 
Rog.Wend. Hoc quoque tempore Suanus, Danorum regis filius, Sireyn, son 
m8. crucesignatus, cum viris mille quingentis optime armatis, o Den- ms 
ad obsidionem properans Antiochenam, non longe ab sated , 
urbe Nicea Turcorum perpessus insidias, cum suis the Turks. 
omnibus interfectus est. Sed tamen diu et viriliter 
ipse et sui hostibus resistentes, ne inulti animas effun- 
dere viderentur, cruentam post se proditoribus victo- 


riam reliquerunt. 


Fames n exercitu 4nvalescit ; Deus complacatus 
succurrit. 


Rog.Wend. Per idem tempus, cum in obsidione fames de die in Increase of 
'-9* diem invalesceret, et ex fame lues sequeretur, de man- the camp 

dato domini Podiensis, qui legatione sedis apostolics A fast or 

in exercitu fungebatur, statutum est, ut triduanum in- dained, and 


diceretur jejunium in populo. "Videbatur enim  pru- lations 


! paucos) Added in marg. |  *?quidem] quidam, MS. and F. 


94 MATTH AI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1097. dentibus viris et literatis, quod, peccatis exigentibus, 
predicta incommoda ! acciderunt. Decreverunt igitur 
pariter, meretrices omnes, que se lotrices appellari. 
fecerunt, ab exercitu sequestrari ; adulteria, fornicationes, Rog.Wend. 
ebrietates, commessationes, aleas, et horribiles jurationes, ‘°° 
simul et omnes fraudes, interdicere universis; ut, omni 
spurcitia eliminata, adesse sibi divinam misericordiam 
humiliter implorarent. Factum est autem, ut per gra- 
tiam .Dei superabundantem,? populo ad frugem vite 
melioris revocato, ex parte quiesceret ira Dei, qui cum. 
iratus extiterit, misericordis recordatur. ! 


Jocosa subtilitas Boamundi exploratores abegit. 


Fearocea- Movebantur autem supra modum ex hoc peregrini, Rog.Wend. 
spies in dh ,quod sciebant exploratores esse in exercitu ex omni-  !96 
camp. bus orientis nationibus, inter quos? conversabantur 
increduli; dum unusquisque eorum de proprio statu 
sollicitus, scire volebat qualiter se contra tantam expedi- 
tionem defendere valuisset. Et cum hujusmodi explo-. 
ratores multiplicarenter, surrepsit in populo scisma et. 
confusio. Nec enim erat difficile exploratoribus inter 
nostros latere, cum mercatores in exercitu victualium, 
ali Grecos, alii Surianos, alii Armenios se esse affir- 
marent. Et cum hujusmodi exploratores famem in- 
valescere simul et mortalitatem conspicerent in exercitu, 
timuerunt peregrini valde, ne, si tanta calamitas inter 
gentiles disseminaretur, ipsi, collectis militaribus copiis, 
supervenientes, peregrinos obruerent universos. Cumque 
principes contra hoc nullum potuissent remedium in- 
Stratagem venire, vir perspicacis ingenii Boamundus, circa primum 
practised ,noctis sequentis crepusculum, cum alii sodales per castra 


by order o 2 
Boamund. de apparatu conse de more essent solliciti, adduci pre- 


1 incommoda] incomoda, MS. 3 quos] quas, MS. 
? superabundantem] | superhabun- 
dantem, MS. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 95 


cepit Turcos aliquot, quos habebat in vinculis ; et A.D. 1097. 
tradens eos carnificibus, mandat jugulari, et, copioso 
igne supposito, quasi ad opus ccenz assari Jussit etiam 
Rog.Wend. Suis, quod si ab aliquibus essent interrogati,! quid sibi 
1.97. vellet talis coenz apparatus, affirmarent sic esse decre- 
tum, ut quotquot ex hostibus deinceps aut exploratori- 
bus eorum caperentur, omnes in prandiis principum et 
populi modo simili consumerentur. Audientes autem 
qui in expeditione erant tam admirabile factum, accur- 
runt universi, et rei novitatem admirantes, qui affuerunt 
exploratores totum serio fuisse factum et absque simu- 
latione crediderunt. Timentes itaque, ne quid sibi The spies 
simile accideret, de castris furtim egressi, ad propria with real 
sunt reversi ; illis, qui eos miserant, dicentes, quoniam reports of 
populus iste omnem ferarum silvestrium excedat feri- ken place 
fo.'93a. tatem, cum non sufficiat sibi urbes et castella subjugare, 
omnimodam hostium superbiam ? diripere, nisi insuper 
et de carnibus eorum saturentur. Exiit ergo sermo iste 
ad partes orientis remotiores, et longe positas perter- 
ruit nationes. Civitas quoque Antiochena tota pertre- 
muit, hujus facti perterrita novitate. Hsc contulit 
Deus populo suo per studium et operam domini Boa- 
mundi, et sic per hoc exploratorum pestis in parte 
maxima conquievit. - 


De convalescentia Godefridi ab wmfirmitate sua, et de 
causa egritudinis. 
Rog.Wend. Surrexit preeterea in exercitu ingens letitia de con- Recovery 
1-97. valescentia ducis Godefridi, qui de valida sgritudinis P pean of 
molestia plene restitutus est sanitati. Receperat nam- frey. 
Rog.Wend.que apud Antiochiam minorem vulnus fere letiferum, His pre- 
i. 98. ab urso quodam sibi inflictum, dum ibidem constitutus, fict with à 


ob gratiam recreationis silvam quandam ingressus, bear. 


— M M M  —MÀ — ID € ——— — 


! interrogati] interogati, MS. 
2 superbiam] So also F. ; substantiam, W. A. C. D. 


96 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1097. pauperem peregrinum invenit ramalia comportantem ; 
quem ursus ingens et horrendi corporis fugientem inse- 
quens ut devoraret, periculum imminens ! pauper clamore 
protestatur. Dux autem pauperem clamantem conspi- 
ciens et rapido cursu fugientem, compatitur peregrino 
jam a belua devorando; quo? velociter accurrit, educto 
gladio, ut opem ferret periclitanti. Videns ergo ursus 
ducem gladio instantem, spreto peregrino, dentibus 
armatus et unguibus, in hostem se contulit fortiorem. 
Tandem dux, qui tunc omine ancipiti solus erat, equo. 
crudeliter vulnerato et predicto paupere non compa-. 
rente, cum inermis fuisset, letifero patuit discrimini.. 
Pedes igitur effectus, gladio rem agebat magnanimus. 
Ursus autem, patulo oris rictu et murmure occurrens 
horribili, ducis constantiam  parvipendens, contempto 
gladio, nititur se cominus ingerere repugnanti? Porro 
dux irruentem a se beluam propellere gladio totis nisi- 
bus instans, mucrone eam perfodere nitebatur; verum 
ursus gladium declinans, et ducem brachiis amplexum 
constringens, in solum dejicere? conabatur, ut sub se 
positum dentibus posset et unguibus laniare. Veruin 
miles strenuus et viribus integris solidatus, leva beluam 
complexus, dextra gladium? immergit, et impingit 
immersum capulo tenus, et, eliquato copioso sanguine, 
mortem ingerit reluctanti. Saucius tamen dux et cruore 
respersus, periculosissime quoque vulneratus, cruentam 
nimis ac fortuitam victoriam reportavit; unde nimia 
sanguinis effusione debilitatus, ad sodales non potuit 
remeare. Tandem vero, predicto paupere, qui ejus bene- 
ficio mortem evaserat, proclamante et casum indicante, 
accurrunt legiones universe, et lectica impositum de- 
tulerunt ad castra semivivum. Aspecta autem belua. 
eliam mortua, horrorem intuentibus incussit et timo-. 


—À M Á— M —— Pat n à IMP. A RS at 


! imminens] iminens, MS. ' amplezum] amplexu, MS. and 
FK. Corr. from W. A. C. D 
2 . 
quo] et, Ww. A. C. D. 5 dejicere] deicere, MS. 
* repugnanti] repungnanti, MS. * gladium] Added in marg. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 97 


.rem. Sollicita autem cirurgicorum peritia dux, ut prse- A.D. 1097. 
.libatum est, curatus, totum exercitum jam feliciter 
. exhilaravit. 


Rex Anglice Willelmus wn ves ecclesie debacchatur,' nec 
per Anselmum subito advenientem, compescitur. 


- Eodem vero anno rex Wilielmus,? qui a multis Ru- WilliamII, 
-beus Draco cognominabatur, ecclesias Anglicanas et "iraamed 
-preecipue vacantes multiformiter depauperavit ; archi- Dragon, 
episcopatus quoque Cantuariensis pauperes homines etf opea, 
.ecenobii Sancti Albani contrivit. Nemora autem succi- grievously. 
.dit, et thesauros ecclesiz suis serariis accumulavit, et 

-incolas ad constructionem aule Westmonasterialis et 
-castrorum suorum injuriose nimis angariavit. Quod Fruitless 
-audiens archiepiscopus Cantuariensis Anselmus exul, sion of abp. 
.non sequo animo talia toleravit. Sciens igitur ipsum Anselm. 
.regem esse in partibus mari orientali Anglie contermi- 

.nis, eum adiit, sperans ipsum ad frugem melioris vite 
.revocare. Prius destinavit ad ipsum pios intercessores, 

-sed ipsi, spe frustrati, probris et minis reversi sunt 

- lacessiti. Archiepiscopus igitur Londoniis latitando ex- 
-pectans, interim Samsonem in episcopum Wigornien- Consecra- 
-sem, in ecclesia Beati Pauli consecravit, die Dominica, Sampson, 
-xvil°. kalendas Julii? Quo facto, cum non proficeret bp. of Wor- 
.in proposito, sicut clam et repente venit, ita, infecto 
-negotio, clanculo remeavit. Unde super hoc quidam 
. versificator scribens ait, 


15 June. 


-“ Anselmus veniens illuc clam, clamque recedens," ete. 


- Unde ille adventus cassus et pro? nullo reputatur. 





) debacchatur] debacatur, MS. ‘cum non... proposito] Added 
* rez Willelmus] rege Willelmo, | in marg., and is in the text of F. 
MS., and so in F. * cassus et pro] Partly on an era- 


3 On the 15 June 1096. See ** Fasti | sure. In the margin a word has also 
Ecclesi; Anglican,” iii, 49, ed, | been erased, apparently est, 
Hardy. 
G 


98 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Ricardus de Exaquio creatur abbas Sancti Albani. 


A.D.1097. Anno quoque sub eodem Ricardus de Exaquio abbas Rog.Wend. 
Richard de creatur Sancti Albani; quam! et ipse magnifice rexit  '' 99. 
Teese pat annis xx!i, et duobus, religionem reformando, et cellis* 
of Bt. . ampliando, et possessionibus, thesauris, et ornamentis, . 

pans licet ipsum coenobium nimis reperisset per tirannidem. 


regis Willelmi dissipatum, restaurando. 


De duorum milium strage. Turcorum. 


A.D. 1098. Anno Domini M9.XC9VIIIv. peregrini, qui erant in Rog.Wend. 
Continua obsidione Antiochise, dies Natalicios in obsequiis divinis — "99 
siege of et elemosinarum exhibitionibus magnifice celebrarunt. 


Antioch, Inter quos etiam cives Antiocheni, de suo statu satis 

great 

slaughter of sollicità, principes infideles tam vicinos quam remotos 

at Hareng. in sui subsidium evocarunt. Factum est igitur per 
eorum instantiam diligentem, quod a Damasco, Jerusa- 
lem, Cesarea, Alapia, Haman, Emissa, lerapoli, et con- 
terminis regionibus multis congregati referuntur circa 
castrum, cui nomen est Hareg,® quod ab Antiochia vix 
xlii miliaribus distat, ad xx. milia bellatorum. Qui Rog.Wend. 
omnes habuerunt propositum ex improviso irruere in *- !. 
peregrinos, dum circa assultum occuparentur, exeunti- 
bus civibus super ipsos ex adverso. Sed principes. 
nostri, quos insidiz eorum non latebant, pedites omnes fol. 23%. 
de exercitu in obsidione relinquentes, qui equites erant 
in primo noctis crepusculo, armis instructi, sine tumultu 
et quasi sub silentio de castris egressi inter lacum. 
quendam et Orontem fluvium, qui parum a se distant, 
nocte illa quieverunt. Mane autem facto, cum festina- 


! guam] In reference to ecclesia | * Hareg| So all the MSS. ; but 
understood. W.A.C.D. read,*abbas , elsewhere Hareng. In Will Tyr., 
' '" A ecclesie Sancti Albani." | Harenc, pp. 698, 916. 
? cellis] in cellis, W. A. C. D. ; 
cellas, E. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 99 


tione ad arma convolantes, in sex aciebus suum dispo- A.D, 1098. 
nunt exercitum, singulis earum certis ducibus assignatis, 
-Turci vero non longe constituti, scientes jam quod nos- 
tri in vicino essent, de suis copiis duas acies preemise- 
runt, reliqua. turba cominus subsequente. Factum est 
autem, ut nostri qui vix septingenti erant, suscepto de 
supernis incremento, infinita milia viderentur.  Proce- 
dentibus igitur paulatim ad invicem legionibus, ccepe- 
runt prime acies eorum in nostros cum magno impetu 
irruere, et, immissa sagittarum grandine, ad suos con- 
fidunt habere recursum. Nostri autem cominus acce- 
dentes, vibratis more solito lanceis et gladiis incum- 
bentes, eos omnes! in unam turbam solidari compellunt. 
Comprimentibus? autem illos hinc lacu, illinc fluvio, 
- eis evagandi licentiam auferebant ; unde Turci Chris- 
tianorum ferre non valentes instantiam, in sola fuga 
constituunt spem salutis. Dantibus ergo terga infideli- 
bus, nostrates eos certatim insequuntur? usque ad cas- 
irum memoratum, quod a loco certaminis generalis 
miliaribus x. distabat. "Videntes autem oppidani* suo- 
rum fugam, et gladiis Christianorum fere omnes ceci- 
disse, succenso Hareg castro, ipsi fugam capessunt. At 
vero Armenii et alii fideles regionis illius predictum 
Rog Wend. occupantes municipium, illud nostris postea principibus 
reddiderunt. Ceciderunt autem die illa ex hostibus ad 
duo milia, ex quibus quingenta capita reportantes, cum 
mille equis optimis et manubiis copiosis, ad castra sunt 
reversi. Cives quoque interea per portam civitatis 
certatim egredientes, fere tota die nostris gravissima, 
absentibus principibus, gravamina intulerunt, donec 
nostrorum audientes adventum jocundum Christianis, 
sese retrorsum retrahentes, cum confusione in civitatem 
sese longius receperunt. Principes itaque victores ad 
obsidionem reversi, ducenta Turchorum capita, in sig- 





! omnes] Repeated, butexpuncted. | — * insequuntur] insequntur, MS. 
* Comprimentibus]) — Comprime- ' oppidani] opidani, MS. 
mentibus, MS., but me expuncted. 


a2 


100  MATTH.EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1098. num triumphi et doloris eorum incrementum, machinis 


Siege con- 
tinued. 


jaculatoriis in urbem projecerunt; cetera autem ante 
urbem palis confixa, ut essent civibus quasi spina in. 
oculo, confixerunt. 


Peregrina trecenti a Tuvcis prosternuntur. 


Cumque principes omnes ad obsidionem reversi fuis- Rog.Wend. 
sent, invadunt acriter moenia universi; contra quos 101. 
cives acerrime rebellantes, signiferum Podiensis episcopi 


Arrival of et multos alios peremerunt. Tandem, cum in mensem 


theGenoese 
with 


pilgri 
and pro- 
visions. 


quintum obsidio protraheretur, venerunt naves Janu- 
ensium, peregrinos et victualia afferentes, et frequenti- 

bus nunciis exigentes, ut, missis aliquot de principibus, 

secure eos ad castra conducerent. Quod audientes 
peregrini, qui in obsidione? erant et victus penuria 
vexabantur, infinitus eorum numerus ad mare descen- 

dit, ubi peractis negotiis, ad castra redire proponunt. 
Eliguntur itaque de principibus dominus Boamundus, 

comes Tholosanus, Everardus de Pusato, et comes Gar- 

nerius de Gres, ut peregrinos, qui in portu erant, tam Rog.Wend. 
eos qui nuper advenerant, quam alios qui ad mare de- "12: 
scenderant, sub salvo conductu ad castra perducerent. 
Audientes autem Antiocheni, quod predicti principes 

ad mare descenderant, missis iii^". milibus expeditorum 
militum, illis obviam perrexerunt, ut parantes peregrinis 
insidias, eos interficere laborarent. Factum est autem, 

cum? quidam plebei peregrini cum victualibus* et ju- 


" mentis onustis inermes redirent ad castra, Turci ab 


— —À — - o -— —o i —— M — M M— —  — ———À — A € 


| protraheretur] — protraherentur, | at first ut cum, but cum has been 
MS., but » expuncted. erased, and quidam written over it. 

* obsidione] Partly on an erasure. * plebei . . . victualibus] These 

* cum] ut, MS. ; but corr. from | words are written in the margin as 
W. A. C. D., all of which omit qui- | & correction, and then inserted in 
dam. Itis probable that the MS. read | the text over an erasure. F. agrees. 





Rog. Wend. 


ii. 102. 


Rog.Wend. 
li. l1 03. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 10] 


insidiis erumpentes, in ipsos non segniter irruerunt. A.D. 1098. 
Contra quos cum principes prefati diu decertassent, 
videntes tandem imparem nimis conflictum contra tan- 

tam Turcorum multitudinem, cum illis qui eos sequi 
poterant recedentes, ad castra de loco certaminis redie- 

runt. Ceciderunt autem ibi ex pauperibus peregrinis 

quasi trecenti, promiscui sexus et retatis. 


De strage. Turcorun gravissinu, et prelio eatenus 

ina dito. 

Venit interea! rumor in castra, quod peregrini, qui Return of 
de mari advenerant, hostium in via perpessi insidias, Boamund 
omnes repentino impetu corruissent. Sed dum hsec count of 
inter se principes nimis condolentes ruminarent, ecce Toulouse 
Boamundus, et post paululum comes Tholosanus, ad camp. 
castra revertuntur, casumque qui acciderat principibus 
nunciarunt. Anxianus? itaque, dominus civitatis, cog- Superbia 
noscens? quod sui victores erant, precepit portas civi- pend 
tatis aperiri ut cives revertentes liberum haberent orders the 
ingressum. Sed principes nostri, confratrum suorum ned. be 
sanguinem ulcisci cogitantes, ad arma convolarunt, et, 
dispositis aciebus, hostibus uno spiritu occurrebant, et 
solita gladiis incumbentes constantia in Turcos irruunt ; 
qui pre timore, agminibus dissolutis, pontem urbis 
certatim optinere contendunt. Sed dux Godefridus 
Lotharingie magnanimus, cum suis pontem prsoccu- Conflict on 
pans aut intrare volentes aut exire gladio detruncat, ,,4 ae 
aut [in]* principes illos insequentes redire perituros fat or ks 
compellit. Sic ergo, cum nec hic nec alibi principum 
impetus, armorum instantiam, ictusque importabiles 


' one, as in W. A. C. D. F., and in 
. . accordance with the last rubric. 

? [n the MS. a separate chapteris | à cognoscens] congnoscens, MS. 
here commenced. but it undoubtedly '  'pr«occupans] preocupans, MS. 
should be joined to the preceding > in] Supplied from W. A. C. D. 


! interea] interrea, MS. 


102  MATTHAI PABRISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1098. sustinere diutius valerent, salutis initium ac? reme- fol. 24a. 
dium fuga erat; quo frustrati penitus, gladiis peri- 
muntur. Anxianus autem populum suum deficere 
videns, portas precipit sub omni celeritate aperiri, ut 
eorum saltem reliquias sub tuto permitteret collocari. 
Reserato igitur aditu, tanta super pontem fugientium 
turba conglobata est, tantusque factus tumultus, ut se 
invicem comprimentes in fluvium praecipites submer- 

Prowess of gerentur® infiniti. Dux quoque Godefridus, postquam 

duke Ged "in hoc conflictu multorum capita loricatorum, sine 

duke Ro- ictus repetitione solita fultus virtute amputaverat, 
unum ex Turcis in nostros protervius instantem, licet 
lorica indutum, per medium cum gladio divisit, ita ut 
pars ab umbilico superior* ad terram caderet, reliqua 
parte super equum, cui insederat, infra urbem cursu 
rapido introducta. Equus autem hinniendo inter Tur- 
eos huc illucque, ac si diabolica furia veheretur, dis- 
currens, sessoris corpus gerens ab umbilico deorsum, 
omnes qui viderunt tali terruit novitate. Dux insuper 
Normannorum Robertus alium sibi nimis infestum in 
capite percutiens, galeam et clipeum, caput, dentes et 
collum, ut solet ovicula a carnifice truncari? usque in 
pectus deorsum diffidit. Quo in terram ruente, ait 
Robertus, * Omnibus Tartareis ministris animam tuam 

Slaughter cruentam commendo." — Ceciderunt utique die illa ex 

T de hostibus quasi ad duo milia Turcorum, et, nisi nox 
superveniens bellum dirimisset, finem® procul dubio 
die illa negotium Antiochenum sortitum fuisset adop- 
tatum. Compertum est fideliter a nostris per captivos 


Tureos, quod xii de majoribus eorum cum aliis cor- Rog.Wend. 
ii. 104. 


! valerent] non valerent, MS. and ? submergerentur] submergerun- 
F. | tur, MS. 

? initiwux ac] So also F. In the | * superior] Added in marg. 
MS. ac is added above the line, and | — * fruncari) Added in marg. Om. 
the reading unicum in W. A. C. | W. A.C.D.F. 
D. (omitting ac) is doubtless the *finém| Repeated superfluously 
true one. | before sortitum, and so in F. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 108 


ruerunt. Cives vero de nocte clam suorum corpora A.D. 1098. 
defunctorum lugubri sepulture tradiderunt; sed de 
nostris pauperibus quidam  nebulones, quos vulgus 


.ribaldos vocat, funera eorum effodientes, aurum et 


Rog.Wend. 
ii. 104. 


vestes pretiosas ex sepultis canibus extraxerunt.! 


De duobus milibus equorum a peregrinis caute 
lucratis. 


Post hanc autem victoriam divinitus peregrinis con- Two thou. 
cessam, cum castra nova quedam et machinas ad ndhores 
urbis expugnationem construxissent, audierunt quod by the 
cives, pro defectu pabuli, ad locum quendam pascua- Christians. 
lem equos suos consueverant destinare qui vix ab 
urbe iii^" miliaribus distare videbatur. Quod nostri 
cognoscentes, et ad locum memoratum properantes, 
occisis qui armentis et equitis preeerant, exceptis 
mulis et mulabus, duo milia equorum nobilium ad 
castra deduxerunt. Per idem tempus quoque Balde- 
uuinus, ducis Godefridi frater, qui, ut dictum est, Presents 
Edessam civitatem sibi subjugaverat, audiens quod XE to 
peregrini magna rerum laborarent inopia, missis donis the army. 
ingentibus in auro, argento, gemmis, olosericis, et equis 
pretiosis, rem principum reddidit ampliorem. Insuper « De qui- 
autem et duci, fratri suo, de? terra quam? circa retine 
Eufraten possidebat, omnes redditus in frumento, vino, exenniis. 
hordeo* et oleo, necnon et aureorum, quee lm. aureo- 


rum * numerum excederat, destinavit. 


! eztraxerunt] extraxherunt, MS. from Will. Tyr. p.703. There is 
2 de] que de, MS., and so W. F. no repetition of the pronoun in W, 

The MSS. A. C. D. omit que, and | A. C. D. 

the printed text of Wendover reads * hordeo] ordeo, MS. 

qui de, which is evidently wrong. ^' *aureorum] Repeated also in F. 
! quam] que, MS. and F. Corr. | 


' 104  MATTHJEKI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Rumor de adventu Persarum. 


A.D. 1098. Eodem quoque tempore nunciatum est principibus, Rog." Wend. 

Rumour of quod Soldanus, Persarum dominus, ad Antiochenorum 

proach of instantiam urgentissimam et suorum postulationes as- 

the Per- giduas, innumerabiles armatorum copias in Syriam 

=“ transmiserat, qui jam quasi imminere’ dicebantur. 
Hzc quoque fama disseminatio adeo principes nostros Rog.Wend. 

Stephen, perterruit, ut Stephanus, Carnotensium comes, sgri- 105. 

Chartres, tudine simulata et sumpta a fratribus licentia, cum 

army. ii^. armatorum milibus ab obsidione recederet irre- 
diturus. Quo facto tam notabili tamque funesto prin- 
cipes, qui in castris erant, consternati, cceperunt anxie 
deliberare quomodo huie morbo occurrerent, ne hoc 

Decree that exemplo pernicioso alii simile quid attemptarent.  Pla- 

should cuit ergo omnibus decretum voce prsconia edici, ut 

withdraw quicunque se a castris sine principum licentia subtra- 

from the heret, tanquam sacrile aut homicida in exercitu 

camp, with- , q gus 

out leave. haberetur et puniretur; unde factum est, ut omnes 
pariter, tanquam viri claustrales, principibus suis obe- 


dientiam voluntate spontanea fideliter exhiberent. 


De Emyfero, per quem tradita, est Antiochia. 


Solet autem divina clementia servorum deficientibus Kog.Wend. 
argumentis propitius subvenire, nec suos ultra quam li. 108. 
sustinere possint temptari permittit. Erat nempe in 
civitate? in urbe Antiochena, inter alios tributarios et 
oppressos, vir quidam genere preclarus et Christiana 

Gnyfer, a professione insignitus, Emyfer vel Emyferus nuncupatus ; 
^ homo potens nimis, et Anxiano, urbis domino, multa 


! imminere] iminere, MS. Written 2 in civitate] So in.F. ; but these 
at first iminerc quasi, but marked | words are superfluous, and are not 
to be transposed. in W. A. C. D. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 105 


.conjunctus familiaritate. Erat enim in loricis faciendis A.D. 1098. 
. magister preepollens et singularis, habens sub se hujus- 
modi artifices — Insuper in palatio Anxiani notarii 
.officio fungebatur, unde omnia civium secreta cogno- 
verat. Hic autem vir prudens, audiens quod Boa- corre- 
mundus princeps esset illustris et magnificus, statim credy with 
post obsidionem urbis, per internuncios archanos et Boamund. 
fideles ejus sibi gratiam reconcilians, civium et urbis 
statum diebus singulis denudaverat, et in omnibus 
Rog.Wend. agendis fideliter instruxerat. Boamundus quoque, vice 
1.106. versa, hoc misterium prudenter occultabat, ita scilicet, 
ut nullus internunciorum alterutre partis aliquod se- 
cretorum ipsorum posset colligere argumentum. Cumque 
jam quasi mensibus vii. hec se inter eos occulta con- 
tinuasset amicitia, plerumque habitus est sermo inter 
eos, quomodo Christianz religioni civitas redderetur. 
Et cum super hoc a Boamundo Emyfer szpius esset 
fol. 24.4. conventus, semel ei per filium suum, qui secretorum 
erat interbajulus, dicitur respondisse, “Si patriam pris- Offer made 
tine restituere libertati, et, exclusis canibus, quorum betray the 
violenta dominatione premimur, populum Dei culto- city. 
rem possem inducere, certus sum, quod cum sanctis 
animabus :eternw beatitudinis premia possidebo; si 
vero rem inceptam consummare nequivero, deprehensus 
procul dubio domus mea et praeclare nomen familie 
inex: delebitur ita, ut non memoretur nomen illius ultra. 
Sed si hoc posses apud tuos consortes optinere, quod 
civitatem meo tibi studio traditam appropriare, et in 
tuos usus convertere valuisses et voluisses, ego tui 
gratia ad opus predictum me accingam, et turrim 
meam munitissimam hanc, ut vides, tibi tradam ; unde 
principibus vestris liber in civitatem patere poterit 
ingressus. At hoc! noveris, quod nisi hoc in proximo 
fiat, in perpetuum differetur. Veniunt enim in sub- 
sidium civitatis ex toto oriente equitum ducenta milia, 


—— — ÀÀÀ— A  ———À — — — — ——————— — —— — ——— — - — = —— — ee —— 


! At hoc]. Ad hie, W. A. C. D. 


106  MATTILEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1098. qui jam circa Eufraten castra statuerunt" Hee au-, 
Boamund diens Boamundus, venit in castra, et majores principes 
the Plot to & turba seorsum advocans, ita ipsos alloquitur, dicens, 
the princes. “ Video vos, fratres dilectissimi, de adventu illius mul-. 
titudinis nimia sollicitudine macerari, et illius ducis 
Corbaranni formidine molestari, qui jam obsidionem! 
Edesssm civitatis, ubi per tres septimanas consederant, 
ad hoc reliquerunt, ut civibus Antiochenis ferant sub- 
sidium. — Videtur mihi, quod ad hoc deberet omnis Rog.Wend. 
nostra festinare intentio, ut ante hujus adventum mul- H. 107. 
titudinis civitas in nostram descenderet potestatem. 
Quod si modum queeritis, quo id effectui valeat manci- 
pari, in promptu? est nobis via, qua facile ad finem 
perveniamus adoptatum. Habeo enim in civitate ami- 
cum fidelem, qui turrem habet in sua potestate fir- 
missimam, quam certis promissionibus, si illam ab eo 
Heoffersto exegero, fide mediante, resignare tenetur. Si ergo 
gain Pos t vobis id utile videtur, ut scilicet civitas mea sollicitu- 
the city, on dine subjugata in meam perpetualiter et successorum 
conden it meorum transeat potestatem, paratus sum pacta ilico? 
bestowed complere ; sin autem, elaboret aliquis vestrum peritus ‘ 
on himself id ipsum facere ego illi meam concedo partem, et 


and suc- 2.25. » 
Cessors. renuncio juri meo. 


De captione Autiochie, et spoliis civitutis. 


Hiis ita dictis, gavisi sunt principes universi gaudio Rog.Wend. 


The princes i 107. 


Mr magno valde, et petitioni factee omnes, prseter comitem 
exception Tholosanum, grato concurrentes assensu, datis dextris, 
ofthe |» compromiserunt, quod sibi creditum nemini revelarent 
Toulouse. sacramentum secretissimum. Boamundum autem atten- 
tius monent, quatinus ad rei consummationem viribus 
attendat universis. Soluto igitur conventu, Boamundus 


stabilis propositum urgens subarratum, amico significa- 


———— — ——— —- 


! obsidionem] obsidione, MS. ? ilico] Added in marg. 
2 promptu] promtu, MS. 1 peritus] On an erasure. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 107 


vit, quod apud principes pro voto cuncta impetraverat ; A.D. 1098. 
unde per fidem amicum invitat, ut nocte proxima 
sequente res effectui mancipetur. Emyfer e contra Time fixed 
Boamundo denunciat, ut circa horam nonam principes by betray 
Pres egrediantur, tanquam hostibus obviam profec- the city. 
de castris, eb circa primam noctis vigiliam in 
bilo revertentes, parati sint hora noctis media 
juxta ejus monita se habere. Quod cum ita factum 
.Wend, fuisset, jam noctis medio adveniente, cum se civitas 
3.108. universa quieti dedisset, interpretem domesticum ad 
amicum dirigit memoratum, ut ab ipso inquirat, utrum 
sibi adhuc domini sui familiam adesse judicet oppor- 
tunum.!  Adveniens autem nuncius ille cum ei do- 
mini sui exposuisset voluntatem,? respondit ei, ‘Sede 
hic quietus et tace, donec revertar ad te.” Ille vero 
paululum expectans, quousque magister vigilum, qui 
ter vel quater in nocte muros cum laternis circuire? 
consueverat, si quos ex ministris in excubiis * inveniret 
sompnolentos, pertransiret, protinus vir ille, visa op- 
portunitate, ad nuncium reversus ait, ''Vade cito, et 
dic domino tuo, ut festinus adveniat cum viris pre- 
electis, et nullo formidoloso.” Qui citius ad dominum 
recurrens, invenit eum "^ cum principibus promptum 
et paratum ; et ilico, sicut instructi erant, subito ante 
turrim preedictam, quasi vir unus, in maximo silentio 
astiterunt.  Emyfer interea turrim ingressus, fratrem Emyfer 
suum reperit sompno pregravatum. Cujus mentem a has 
suo proposito sciens Alienam, timens ne per eum in- and lowers 
ceptes impeditum rei? eveniret, ipsum gladio trans- ? °° 
verberavit, facto pius et sceleratus eodem existendo. 
Post hsec autem rediens, et principes paratos conspi- 


! opportunum | oportunum, MS. runt to this word has been written 
2 voluntatem] Added in marg. F. by Matthew Paris on a piece of 


reads verba, as W. A. C. D. vellum pasted over a space origi- 
* circuire] circuere, MS. , nally left blank. 
! in excubiis] On an erasure. 7 promptum] At first written prom- 


? opportunitate] oportunitate, MS. — tum. 
* eum] Thetext from compromise- , “ rei] Interlined. 


108 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1098, ciens, funem demittit inferius! quo scalam ad se per- 
trahat sullevatam.  Erecta igitur scala, nemo repertus 
est, qui ad vocem superioris vel ad vocem Boamundi 
presumat ascendere, inter optimates universos, prodi- 

by which tionem metuentes. Quod videns Boamundus, ascendit 

Boamund ilico scalam intrepidus. At Emifer tenens ejus ma- 

the tower. num, deosculatus eam ait, ducens eum in turrim,. 

* Vivat hsec manus!” Et ducens eum interius, osten- 

dit ei fratrem, quem pro opere tam sancto necaverat, fol 25 a. 
amico causam exponendo.  Ruit igitur Boamundus in 

oscula virij constantiam ejus admirans; et reversus Rog.Wend. 
ad scalam, hortatur suos ut ascendant. Sed nullus '' 109. 

ascendere ausus est, donec Boamundus per scalam ad 

suos rediens, sug incolumitatis dederat evidens argu- 

Thetower mentum. Deinde certatim ascendentes, in momento 

is occupied, turrim repleverunt; et non solum turrim illam, sed 

army ad- et de collateralibus nonnullas occuparunt, qus fuerunt 

m ded the BUmero decem, earum custodibus sub silentio inter- 

city. fectis, previo semper Emyfero. Et deinceps portam. 
unam, que adulterina erat, docente duce, aperientes, 
principes de foris expectantes introduxerunt. Crevit 
igitur statim eorum numerus ita, qui jam intus erant, 
ut ad portam qu: Pontis dicitur concurrentes, csesis 
custodibus, eam aperiunt violenter. Cognoscentes® igi- 
tur, quia jam aurora rutilaret, cornibus et lituis coepe- 
runt perstrepere, ad urbis ingressum * exercitum in-. 
voeando, omnes? alacriter animando. Vexillum igitur 
iico domini Boamundi in unam turrim eminentiorem 
ejus ministri collocantes, voce clara in edito captam 
pronunciant civitatem. Cives autem ex tanto tumultu 
expergefacti, dubitant quid sibi velit? clamor ille subi- 
tus et insolitus. Qui tandem videntes armorum splen- 
dorem et armatorum discursus per plateas, quas scaterc 


! inferius] imferius, MS. 4 ingressum] ingresum, MS, 
* erant] erat, MS. Corr. fron , * omnes] At first written omnesque, 
W. A. C. D. F. but que erased. 


3 Cognoscentes] Congnoscentes,MS. | — " velit| Added on to the text. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 109. 


cernunt funeribus, domibus relictis, cum uxoribus et A.D. 1098. 
liberis effugere satagebant; sed incaute fugientes, stra- 
gem undique repererunt. Qui autem in urbe habita- Massacre 
bant servuli Christiani, arreptis [armis]! nostrorum or the inha. 
ecetibus adjunguntur, et stragem civibus eorum op- pillage. 
.pressoribus non minimam intulerunt, secretorum ipso- 
.rum non ignari  ZEdificis igitur omnibus cum pene. 
tralibus et apotecis confractis et occupatis, aurum, 
argentum, vestes pretiosas et gemmas, cum vasis im- 
pretiabilibus, olosericis, cum omni suppellectili nobilis- 
sima, inter se sequa sorte distribuentes, super admira- 
tionem ditabantur. Et qui prius esurientes in exercitu 
mendicaverant, bonis jam omnibus? usque ad fastidium 
abundabant? ^ Cassi referuntur in civitate plusquam 
decem milia Turcorum, quorum corpora per plateas 

Rog.Wend, Miserabiliter insepulta jacuerunt. Equi inventi sunt, 

i. 110. qui ad arma facerent, quingenti, omnes tamen macie 

confecti et inedia tabescentes; quia nec equis vel etiam 
hominibus aliquid alimenti in civitate est repertum. 


De interitu Anziani, Antiochi principis. 


R.Wend..  Anxianus autem, vere jam Anxianus et anxius, videns Anxianus, 
“11° urbem suam tam preclaram Christianis jam fuisse sub- Prince of. 

jugatam, solus absque comite per posticum egressus, et slain. ' 
pre doloris immanitate non se capiens, amens effectus, 
errabundus aufugit. Qui casu Armenios quosdam ob- 

viam habens, cum cognitus esset ab eis, illum in terra 
dejicientes * ipsum decollaverunt, et caput in urbem 
afferentes, illud coram populo palam principibus optu- 

lerunt. Alii vero de civitate nobiles, in tanto rerum Thenobles 
discrimine extra se rapti quid agerent ignorantes, in peris. 10 





! armis] Supplied from W. A. C. ? abundabant] habundabant, MS. 
. * dejicientes] deicientes, MS. 
* omnibus] On an erasure. 


110 . MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1098, presidium superius se recipere decreverunt. Dumque 
illuc tota properarent intentione, casu contigit, quod 
nostros a parte superiori habentes obviam, et inter 
locorum intercepti angustias, ut neque ascendere neque 
propter montis devexitatem descendere valuissent, nos- 
tris desuper astantibus, dum fugere nituntur, preecipi- 


tati sunt equis et armis, confractis cervicibus, numero . 


trecenti. Alii autem ad montana melius fugere! de- 
creverunt, quos nostri cominus insequentes, partim 
ceperunt, vinculis eos mancipantes; pars autem eorum, 
equorum beneficio ad montana inaccessibilia pre timore 
Date of the evadentes, vite consulunt et saluti. Capta est itaque 
capture of Antiochia anno ex quo subacta fuit? a paganis xiii", 
.. ab incarnatione Domini anno M°.XC°VIII°., mense Junio, 
tertia die mensis. 


De Senaabolo, et quomodo castellum suwm tradidit, 
Corbaranno. 


Proceed- Post captam autem Antiochiam, cum civitatis tu- 
inge of the multus, sedatis omnibus, quievisset, convenerunt prin- 
princes. — cipes in unum, communi decreto statuentes, ut montem, 
qui urbi imminebat, ascenderent, et situm in eo pre- 
sidium expugnarent. Quo pervenientes, cum de muni- 
cipio* constaret quod omnino esset inexpugnabile, nisi 
fame premeretur, ad alia argumenta se convertunt. 
Sensabolus, Erat autem in illo presidio dominus et5 magister 
Anxianus, Sansabolus, Anxiani sive Garsitherii® supradicti filius, 
seeks Md cum copiis Turcorum multis; qui in Corbaranni et 
baran. Persarum multitudinis adventu confidens, cum ipsum in 
partes Antiochenas advenisse cognovisset, confugit ad 
ipsius alas cum lacrimis, de morte patris et Antiochiwe 


! fugere] Added in marg. ' — * Garsitherii] Partly on an era- 


? fuit] Added in marg. sure. W. A. D, F. read Garsiani ; 
? imminebat] iminebat, MS. ' C. Grassiani. 
! municipio] Partly on an erasure. ' cognovisset] congnovisset, MS. 


* e(] On an erasure. 


Rog.W end. 
ii. 111. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 111 


desolatione lugubrem deponens querimoniam. Cui Cor- A.D. 1098. 
barannus, “ Si volueris," inquit, “ ut totis viribus pro 
te contendam, castellum tuum in manu mea com- 
mitte. Et cum de te certus fuero, plebeculam illam 
expugnabo." Sensabolus in arcto positus, Corbaranni 
petitionibus adquiescens, municipium tradidit sub po- 
testate defensoris. Corbarannus itaque, accepto castello,' 
suos imposuit, et Sensabolo auxilium efficax et fidele 
repromisit. Audientes itaque principes nostri, quod 
Corbarannus finibus appropinquasset Antiochenis, die 
altera post captam urbem, cum circa ejus custodiam 
et pro alimentis inferendis nimis sollicitarentur, ecce 
fol.25b. equitus trecenti de exercitu Corbaranni venientes ante 
urbem satis lascive, ut nostros ad exitum provocarent, 
.Wend. sese procaciter ostentarunt.? Quod videns Rogerus de Roger de 
i. 112. Barnevilla, miles in armis strenuissimus, de gente Darts lle 
- Roberti ducis. Normannici, quindecim sumptis consor- body of 
tibus, in preedictos irruit animosius. Sed illi dolose is alain. nd 
fugientes usque ad socios, quos habebant in insidiis 
constitutos, dum Rogerus illos acrius insequeretur, con- 
surgentibus aliis, qui in insidiis latuerant, et in nostros 
ardenter irruentibus, eos compulerunt in fugam. Nostri 
quoque numero impares et viribus, dum ad urbem fu- 
gere contendissent, equorum hostilium velocitate pre- 
venti sunt; ubi Rogerus sagitta confossus interiit, 
ceteris in urbem reversis At pagani, viri memorabilis 
caput amputatum reportantes, indempnes ad socios 
remearunt. 


De nova obsidione Antiochenu u Corbaranno facta 
potentéssimo. 


Rog.Wend, Die autem tertia ex quo capta est Antiochia, Cor- Corboran, 
H.112. barannus, princeps Persarum, vir bellicosus et vafer, ihe Per. 


! castello] castallo, MS. 


* sese .. . ostentarunt| Added in marg., but is in text of F. 


119 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1098. cum militaribus copiis infinitis ante urbem castra me- 
sians, be- tatus, a porta orientali usque ad occidentalem univer- 
cite. the sum australe latus obsidione vallavit. Erat autem 
secus portam orientalem presidium quoddam, quod Boa- 
mundo commissum fuerat ad custodiendum.! Circa 
quod cum hostes castra locassent, et assultus creberri- 
Boamund mos ibidem facerent, Boamundus non ferens eorum 
rally. bat insolentiam egressus est contra eos. Sed egredienti duci 
is driven oecurrit Turchorum multitudo, quorum impetum dux 
back. perferre non valens, inita fuga, se recepit in urbem; 
ubi hostibus proterve instantibus, dum plebs in in- 
troitu przsidii comprimeretur, ducenti ex eis cecide- Rog.Wend. 
runt. Altera vero vice Turci quoddam presidium de '' Hm. 
nova constructum acriter invadentes, nisi ab hiis, qui 
in urbe erant, citius subveniretur, illud quantocius ex- 
Robert,  pugnassent? Sed adveniente Roberto, Normannorum 
duke of _ duce, ad instar draconis ignem jaculantis, cum suis. 
Normandy, ar . . : . . 
and Tan- agminibus, pluribus ex hostibus interemptis et capti- 
Puls ethe VWatis, residuos terga dare coegit. Alia quoque die, cum 
enemy. — Turci quidam nostros ad conflictum provocarent, con- 
tigit ut ex equis descendentes, iis qui in muro stabant 
acrius instantes, ad vindictam alios excitarunt. At 
Tancredus per portam orientalem egressus, antequam 
hostes ad equos possent habere recursum, sex ex eis 


interemit, ceteris per fugam elapsis. 


De flagellis Dei, que peregrinis acciderunt, peccatis 
exigentibus. 
Increase of — Crevit interea in civitate fames miserabilis, et populus Rog.Wend. 


the eit gravi supra modum inedia fatigabatur. Factum est ™!!5 
autem hoc, exigentibus peccatis aliquorum, qui in des- 





! custodiendum] At first written 2 expugnassent|  expungnassent, 
ad custoditum, but this is afterwards | MS. | 
expuncted. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 118 


. perationem lapsi, juramentorum suorum et voti imme- A.D. 1098. 
mores, clam funibus et in sportis per murum demissi, On uma 
relictis in periculo fratribus, ad mare confugerunt. make their 
Erant autem qui sic aufugerunt desperati ac meticulosi, 9ehpe, and 

. de Dei bonitate diffidentes, non solum plebei et pauperes, apostatize. 
sed etiam viri nobiles et multa generositate insignes, 
Willelmus videlicet de Grantemenil, Appulus, et Albe- 

.rious frater ejus, Willelmus dictus Carpentarius, et 

Rog.Wend. Guido frater ejus, Lambertus, et alii multi ipsis asso- 
4. 11* ciati. Alii quoque de subventione desperantes, ad hostes 

.Crucis se apostatantes, quod est memoratu horribile, 
-contulerunt. Quorum aliqui, ultore Deo, in duris! 

:manibus hostium inciderunt. Erant et alii multi, qui 
fugam sollicite meditabantur, sed per episcopum Podi- 
ensem et ducem Boamundum fuerunt revocati; et quod 
de negotio Christi non recederent, per juramentum 
constricti, quousque bellum,’ quod futurum in proximo 
dicebatur? Deo beneplacitum ? finem sortiretur. 


De fame miserrima et hactenus inaudita. 1 


Rog.Wend. Fames interea adeo in civitate omnes afflixit, ut Progress of 
ii. 114. . : TOP the famine. 
pro alimentorum defectu plebs ad turpia nimis incom- 
moda‘ declinaret. Gallina enim solidos xv. vende- 
batur, ovum, solidis duobus, nux pro denario; arborum 
vero folia, carduos, equorum et asinorum coria devora- 
bant. Morticina quoque et carnes mulorum, equorum, 
asinorum, canum, et immunda absorbentes, ea pro 
deliciis reputabant. Erat utem  iniserabile videre 
viros prius robustos, et generis nobilitate preeclaros, 
pre nimia nunc debilitate baculis innixos, et arma 

movere non valentes. Willelmus interea de Grantes- Sinister 

. il li . e - h ti ffi t b rumours 
-meisnil, et alii, qui vix manus hostium effugerant, ab spread con- 
.exercitu turpiter recedentes, scilicet. Stephanus, Carno- amy. s the 


— —À — —— —— —— —À —— — a ——— —— ——— — —À 


! in duris] On an erasure. 3 beneplacitum] beneplatum, MS. 
3 dicebatur) Partly on an erasure. * incommoda] incomoda, MS. 


H 


114 MATTHZAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1098. tensium comes, et ejus comites innominabiles, miserias, . 
quas peregrini inclusi patiebantur apud Antiochiam, 
omnibus Christianis, per quos transierunt, exponunt 
cum incremento. Et ne ipsi ob levem causam et tan- 
quam timidi socios deseruisse viderentur, cum magnis. 
juramentis affirmant obsessos necessario cito perituros;. 
unde multos ad iter procinctos, ut obsessos juvarent,. 
revocarunt, ne similibus calamitatibus? involverentur.. 
Venientes tandem ad imperatorem, qui cum xl*. mili- 
bus Latinorum, exceptis copiis quas ex nationibus 
universis contraxerat, Antiochiam proficiscens nostris 

Theem- subsidium collaturus, dissuaserunt ne procederet, per 

Pusuade; Lec verba, ^ Fideles tui, imperator  potentissime, Rog. Wend. 

from any cum, capta Antiochia, rem crederent consummatam, ^'^^ 

farther . TP . 

sdyance. Urbe jam recepta, factus est error novissimus priore 
deterior Vix enim ab urbe capta tertia dies elapsa 
fuerat, cum ecce Corbarannus, Persarum princeps 
potentissimus, cum orientalium copiis infinitis, quarum 
multitudo numerum ? videtur excedere, eandem urbem fol. 26 a. 
obsidione vallavit. Noster igitur populus circumseptus 
fame, frigore, siti, ceedibus et clade, in tantum mace- 
ratur, ut nec in civitate dicitur tantum superesse 
alimentum, ut unius diei necessitati valeant subvenire. 
Unde videntes fratrum propositum finém adoptatum. 
sortiri non posse, potius abire quam obire maluimus. 
et elegimus; presertim cum ipsos obstinatos non po-. 
tuimus a temerario eorum ausu revocare. Testis est. 
horum qua loquimur vir prudens Tatinus, tus celsi- 
tudinis fidelis procurator, quem nobiscum direxisti. 
Qui nostrorum cognoscens defectum, ab eorum se sub 
iraxit cautius conventiculis, ut hzc tus nota faceret 
majestati." 


———» ——— o — ——  ——À —— 0 ——————À o ^o —À ee mme 


! innominabiles] innumerabiles, F. ' — * numerum] omnem numerum, W. 
* calamitatibus] At first, calami- A.C. D. 
tatis. ! tua] Interlined. 


Rog. Wend. 


ii. 115. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 115 


Auctlum imperatoris et apes tollitwr. 


Hiis auditis, imperator de consilio suorum, legioni- A.D. 1098. 
bus preeparatis,’ quasi repercussis umbonibus, licentiam He die. 
dedit repatriandi. Rumor autem iste cum ad nostros forces. 
pervenisset, spes et letitia accrevit paganis, et despe- 
ratio Christianis. Erat autem duplex in populo Christi 


afflictio, desperatio scilicet. et famis pestilentia. 


De consolatione peregrinis divinitus collata. 


Wend. Cum ergo sic contereretur plebs Christiana, respexit Promise of 


à. 116. 


ipsum Dominus, et gemitus ejus propitius exaudivit, miraculous 


mittens eis de sede sus majestatis consolationem. revealed to 
Venit enim sacerdos quidam peregrinus et pauper de prier 
exercitu ad principes, ita dicens, “ Audite, fratres mei, 

audite et amici carissimi, visionem quam vidi Cum 

in ecclesia Dei genitricis pernoctassem, pro nostris eala- 
mitatibus Deum orans, vigilans aut semisopilus nescio, 

Deus scit, vidi Dominum nostrum Jhesum Christum, 

nec tamen agnovi eum. Aderat etiam sanctissima ejus? 
genitrix, et princeps apostolorum Peirus, quos aspicie- 

bam, nec tamen eosdem * cognoscebam. Dixit autem 

mihi Dominus, ‘ Agnovisti me?’ Cui ego, ' Nequaquam, 
Domine. Interim crux splendida super caput ejus eni- 

tuit apposita. Iterum interrogavit ^ me ut prius, et 

ego, ‘Domine mi, si beue percipio, ex signo crucis 

capiti tuo imposito, crucifixum Redemptorem nostrum 

te esse intelligo. Qui respondit, ‘Ita est plane, ut 

dicis, Et ego, perfusus genas lacrimis, ad pedes eju3 Rog.W end. 
singultiens cecidi, et adjeci, ‘Domine, Domine, miserere i !!7. 
nostri; Domine, memor esto populi tui; Domine, ad- 


—— No  — — a - — —— — — 


! preparatis] preparatis licentia, | 4 eosdem] The letter m is on an 
5. | erasure. 
* carissimi] kini, MS. | > inferrogavif] interogavit, MS. 

? ejus] On an erasure. | 


H2 


116 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1098. juva nos.” Et Dominus, ‘Ego hucusque juvi vos. Nam 
et Nieeam vos optinere permisi; me duce in multis 
articulis vicistis, et hanc urbem optinuistis; hactenus. 
prevaluistis, triumphastis, contritis inimicis. Sed bene. 
ficiis meis ingrati, contra me intumuistis, dum cum 
muliereulis etiam alienis et infidelibus admixti, forni- 
eati estis; Tune Mater Misericordite et Petrus ad 
pedes ceciderunt Redemptoris, et hiis supplicationibus 
iram mitigarunt improperantis et minitantis, ‘Domine, 
tot annis gens pagana domum istam tuam, que prompto . 
favore monitis! apostolicis post passionem tuam citius. 
conversa feliciter obedivit, optinuit, suisque spurcitiis,” . 
proh dolor! maculavit; et ecce, aliquorum exigentibus 
culpis, populo toti irasceris? ^ Parce, Domine, parce 
populo tuo, et ne des hereditatem in perditionem, ut 
dominentur? eis nationes! Adquievit igitur sanctus 
sanctorum misericors Deus, jamque vultu factus sere- 
nior, dixit mihi, ‘Vade, et dic populo, Lupanar et 
omnem abusum removete; aleas et juramenta detesta-. 
bilia, quasi virus, evitate, et vestra fletibus abluite 
facinora; et ad me revertimini, et ego revertar ad vos. 
Nec ascribatis vestre fortitudini gloriantes et jacti-- 
tantes triumphos inopinatos, sed nomini Domini glo-. 
riam exbibete, et infra v. dies auxilium vobis pro- 
videbo, quod optatis opportunum. Decantent interim 
cotidie, ‘Congregati sunt inimici nostri, et gloriantur Rog.Wend. 
in virtute sua; contere fortitudinem eorum, Domine, !.!!*. 
et disperge illos, ut cognoscant, quia non est alius qui 
pugnet? pro nobis, nisi tu, Deus noster.'" 


Contritio et pomitentia. 


Contrition Hec et alia cum sacerdos, homo integre fame et. R. Wend. 
ance of the fidedignus, et pro tali certissime cognitus,’ seriatim. '' 118. 


people. oes ce So en ccm oe oe 
! monitis] Added in marg. * cognoscant] congnoscant, MS. 


3 spurcitiis] spurciis, MS. * pugnet] pungnet, MS. 
* dominentur] dominientur, MS. * cognitus] congnitus, MS. 


* opportunum] oportunum, MS, 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 117 


.prosequeretur, populus ad peenitentie lamenta con- A.D. 1098. 
vertitur, et de reatus confessione alius alium cohortatur. 
-Eliminantur ab exercitu lotrices fatus, aleatores et 
-nebulones cum joculatoribus. Videres profusas [lacri- 

mis]! virorum pcenitentium genas, capitibusque cineratis, 

in laneis et nudis pedibus processionaliter ecclesiam 

- beati Petri, in qua, dum in mundo quandoque extitit, 

- sederat, petunt oraturi. 


Conjuratio de stabilitate propositi. 


Rog.Wend. Dixit ergo Boamundus, in arcto consilii vir quasi Theyewear 
i. 118. singularis, * Optimates incliti, votum facientes juremus ^ Per». 

universi corde alacri et devoto, quod nullus nostrum they reach 
.ab hac terra recedet repatriaturus, quoad vixerit, vel e Pep» 
subterfugium querat, donec sepulchro Domini, pro quo Christ. 
viam hanc initiavimus, deosculato, vestigia ejus et 
. Terram Sanctam, quam  benedictis pedibus calcavit, 
.inhabitavit, perambulavit, et tandem sanctissimo suo 
.Sanguine * consecravit, attigerimus; et ibidem ipsum — 
.Sincero corde et mera devotione cum oblationibus ado- 
.raverimus. Et quia secus fecimus, videlicet per devia 
.evagando, et? principale propositum suspendendo, venit 
.Super nos indignatio, nec mirum, immo merito dura 
.toleramus, et duriora promeruimus" Placuit sermo 

fol.26 b. universis, et, expleto juramento, et voto solempniter 
peracto, animata est universa fidelium multitudo, et 
. adeo magnifice corroborata, ut sitienter jam cuperent 
-contra Christi hostes, non considerato numero, usque 
-ad mortem dimicare. 


— — —— ——— — — 


' lacrimis] Supplied from W.A. ; — 'sunguine] Added on to the text. 
C. D. | * et]. At first venerunt was written 
* initiavimus) inniciavimus, MS. | hefore et, but afterwards underscored 
1 Terram Sanctum] In the text ' and partially crased. 
terram terram, but corr. in murg. ‘ nos) Interlined. 


118  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1098. Animatio ad exeundum. 


Revelation — Eadem quoque hora clericus quidam, nomine Petrus, Rog.Wend. 
(fe hol de regione quz Provincia dicitur oriundus, accedens! ? 118. 
lance. gl q ovincia , 
ad episcopum Podiensem et comitem Tholosanum, as- 
serens quod beatus apostolus Andreas sibi in sompnis 
apparuerat, et eum ter vel quater attentius commo- 
nuerat, quatinus ad principes occidentis loquens nun- 
« Nota de claret, ut lanceam, qua Domini nostri Jhesu Christi 
/gncea. corpus? fuerat perforatum, in ecclesia principis aposto- 
lorum, juxta aram, super quam idem apostolus in carne. 
existens missam primitus celebraverat, repositam in. 
terra, ipsius terre? effosa superficie bipedali, perquire-. 
rent; locum certissimis indiciis manifestans. Accedens 
ergo ad viros predictos, verbum, sicut ei injunctum 
fuerat, ex ordine revelavit; asserens se ab eodem 
apostolo multis terroribus ad hoc fuisse compulsum, 
quia renitebatur, ne jypocritari videretur. Addidit 
quoque, quod absque mortis periculo, precepto nequi- Rog.Wend. 
verat obaudiendo obviare; adjecitque tanquam cer-- |! 
tissimus, * Finis testimonium veritati perhibebit.” Hii: 
autem, cum id ceteris principibus communicassent, 
secum ipsum clericum adducentes, qui adhuc constanter - 
asserebat consilium ejusdem apostoli et voluntatem Dei: 
fuisse, ut memorata lancea foret exercitui Domini pro 
vexillo triumphali, ad locum, quem eis in ecclesia: 
designaverat convenerunt; et, effosa aliquantulum 
terra, lanceam, sicut predicebatur, repererunt. Quod 
audiens populus, ad ecclesiam devotus accurrit, obla- 
tionibusque et osculis tam pretiosum inventum thesau- 
rum venerantes, cceperunt a suis angustiis respirare, 
scientes jam confidentius Deum propitius eos in proximo 
subventurum. Jam jamque* Emifer, multis antes. 





! accedens] So W. A. C. D., but , hand, bit is alsoin F. In W. latus, 
in Will. Tyr., p. 721, accessit, more ! with which agree A. C. D. 
grammatically. | 3 ipsius terre] On an erasure. 

! designaverat] desingnaverat, MS. 

* corpus] Interlined by a later 5 jumque] que is interlined. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 119 


. lacessitus' probris, caput extulit, persuadens pusilla- A.D. 1098. 
.nimes, ne de misericordia Dei proxima, velut alter 
. Achior,? desperarent. 


Conaiyum exeunda communiter. 


Rog.Wend.  Convenientes itaque in unum principes et populi, The 


1- 19- eum sibi cognovissent? immissum divinitus fervorem Poem te 
et favorem, de communi decreverunt consilio bellum give battle 


.indicere Corbaranno in crastino profuturum.! Insti]. '? Corhe- 


;lavit autem alter in alterius auriculis, * Sicut fuerit 

. voluntas in ccelo, sic fiat. Melius est nobis mori in 

. bello feliciter, quam fame contabescentes vitam infelicem 

. protrahere, et tandem ad arbitrium hostium nostrorum 
.probrose nimis. exanimari. Sed bene nobis Dominus, 

.ut? multis indiciis certificamur,? providebit et suffra- 
.gabitur.” Quod, inquam, magnificum edictum cum They send 
eidem Corbaranno per ministerium Petri Heremite ,, Peter e 
fuisset propalatum, summo diluculo omnes peregrini theHermit. 
divinis interfuerunt obsequiis. Quibus cum sum 

devotione peractis, confessione pura precedente, Do- 
.minici corporis communione roborantur ; omnem ire 
.cujuslibet rancorem ad invicem condonantes, mutuis 
.osculis et amplexibus, datis dextris in vinculo caritatis, 
.fraterno affectu confcederantur, quasi vale ultimum 
communicantes. Et sic audacter contra hostes Crucis 

ad pugnam? procedere non formidant. Quarto igitur 
kalendas Juli, invocato de superius, ut dictum est, 28 June. 
auxilio, acies instruunt, et procedendi ordinem instruc- 


- 





et MH — a — 





———MM M —— — es — 





! lacessitus] lascessitus, MS. . omnes Christiani turpiter fame cone 
? velut alter Achior] Added on | tabuerant. Iste spe in civitatem 
to the text. i venerat inter Christianos, ut omnia 


? cognovissent] congnovissent,MS. , insidiando statum hostibus nuncia- 
‘In the margin is the following , ret," This addition is not in F. 
note : “Et tunc fecit Corbarannus 5 ut] Interlined. 
decapitari Emedelisium, scilicet * certificamur) The last syllable is 
quendam provincialem exploratorem , on an erasure. 
apostatam, eo quod dixerat, quod 7 pugnam) pungnam, MS. 


| 
| 


120 MATTHHI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1098.tis assignant. In prima igitur acie Hugonem Mag- 

Orderof num ducem constituunt, et eidem Anselmum de Ribur- 

battle of . T - . 

the Chris- gis-[monte], cum aliis nobilibus multis, quorum nec . 

tian forces. nomina nec numerum tenemus, conjungunt. Secundam 
vero moderabantur comes Flandrensis et Robertus 
Friso, cum aliis, qui ab initio eorum vexilla seque- Rog. Wend. 
bantur. Tertiam itaque dux Normannorum Robertus, !!29. 
cum Stephano, comite Albamarlensi, et alii potentes, 
qui in eorum advenerant comitatu. Quarte siquidem 
preerant Aimerus, episcopus Podiensis, et comes Tho- 
losanus, cum suis familiis; Dominicam secum lanceain 
pro vexillo hostibus Christi formidabili deferentes. . 
Quintam vero duxit Reinardus, comes Tullensis, cum 
Petro de Stadeneis, Garnerio de Gres, Henrico de 
Ascha, Galterio de Domedaet,” et alis multis, qui a. 
principio sua fuerant vestigia subsecuti. Sextse vero 
aciei prefuerunt Reinbaldus, comes de Oringis, Lodo- 
wicus de Mascuns, Lambertus, filius Cononis de Monte- 
acuto. Septimam nempe minavit dux Godefridus, 
cym fratre suo Eustachio, cum ceteris Deo dilectis. 
optimatibus et militaribus suo insigni pertinentibus.. 
Octave siquidem prefuit miles insignis Tancredus, 
cum viris quamplurimis suis ducatibus intendentibus.. 
[Nonam duxit comes Hugo de Sancto Paulo, cum Engel- 
ranno filio suo, et Thoma de Feria, Baldewino de Burgo, 
Roberto filio-Gerardi, Reginaldo Belvacensi, et Galone 
de Calvo-Monte.] Decimz profecto preefuerunt Rothro- 
dus, comes Perticensis, Everardus de Pusato, Drogo de 
Moncy, Radulphus filius-Godefridi, et Conanus Brito. 
Undecimam nempe gubernaverunt Hysoardus, comes 
Diensis, Reymundus Piletus, Gastus Bedernensis, Gy- 
rardus de Ruisselone, Willelmus de Monte-Pessulano, et 


! monte] Supplied from W. A. C. 3 Nonam . . . Calvo-Monte] Sup- 
D. plied from W. A. C. D. F. 
* Hysoardus| Hyscardus, MS. and 
? Domedaet] Domedart, W. A. C. | C.D.F., but erroneously. See before, 
D. F. p. 57. 


. absentia principum, urbe vacua, reprimeret idem comes, 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 121 


Willelmus de Avinione! cum quamplurimis tractuum A.D. 1098. 
eorumdem. In acie vero duodecima, que novissima 


.erat et ceteris fortior, moderator fuit dominus Boa- 


mundus, cum suis sequelis, ut hiis, qui fortius ab 
hostibus gravarentur, auxilium impenderet opportunum.? 
Comitem utique Tholosanum, qui valida egritudine The count 
gravabatur, in urbe dimiserunt ad ejus custodiam, ut off ouloure 


hiis? qui erant in presidio superiori adhuc rebelles, in oe the 
city. 


“cum iis qui ejus‘ nutui subjacebant. Erant autem 


Rog. Wend. 
H. 121. 


fol. 27 a. 


permixti precedentibus turmis sacerdotes et levite, 
amicti stolis albis, signum Crucis mirabile bajulantes. 
Qui autem in urbe remanserant, in lacrimis et ora- 


.tionibus devotissimis perseverantes, tam mulieres quam 
. Viri, qui imbelles vel imbecilles erant, muros urbis 


ascenderunt, pro salute populi spiritu indefesso sup- 


. plicantes, ut pro nostris dimicarent orationibus, manibus 


.ad Deum elevatis, efficacius, quibus minus fuerat usus 


Rog.Wend. 


ii. 121. 


.armorum materialium. 


De rove coelests Chiistianis collato desuper. 


Accidit autem, quod nequaquam arbitror preetere- A mira- 
undum, quod quidam ros suavissimus de supernis super 271995 ev 
ipsum nostrum exercitum incomparabiliter placidus de- on the 

Christians. 
scendit, ut quasi in eo benedictionem suam et gratiam 
ecelitus elapsam videretur Dominus nostratibus infudisse. 
Nec solum hominibus sed et equis vigor insolitus ita 
infusus est, ut qui antea per multos dies non nisi folia 
et cortices arborum comederant pro pabulo, tota die 


illa equos hostium et celeritate vincerent et labore. 


MÀ ————Á € —Ó— —a— th Ps is ERR E ED EE am. Me om m e 


! Avinione] So also F.; but | They all, however, have a differently 


Amane, W. A. C. D. constructed sentence, requiring ne int 
? opportunum] oportunum, MS. the place of ut, and so corrected in 
3 hiis] We should probably here | Edd. and edit. Wend. 

read illos or hos; but hiis is bor- * ejus] Added on to the text. 


rowed from W., and so in A.C. D. F. 


199 MATTHAXI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1098. Si hostibus id contigisset, Deus scit, nescio ; sed quod. 
nec roris refrigerium nec coelitus eis afflaverit bene-. 
dictio, subsequentia declarabant. 


De prelio gravissimo et victoria, Christianis desuper 
collata, gloriosissima. 


Names Qf Corbarannus interea, intellecto nostrorum egressu, Rog. Wend. 

kings and utpote vir bellicosus et a primis annis edoctus, disponit. ' 

admirals. acies, agmina instruit, preeficiens eis admiralios et reges 
xxti, et ix. Quorum nomina hec fuerunt, Meleduchac, 
Amirsoliman, Amirsolendais, Amirhegyble, Amirmatoanc, 
Amirmahumeth, Camirach, Cotholoseniar, Magalgotelon, 
Batulius, Boessac, Amirbaiach, Anxian, Sansodole, Amir- 
goian, Boldagis, Amirilias, Gelissassan, Gyremis, Amir- 
gogeus, Arabeth, Amirdalis, Amirtakaor, Amirmosse, 
Ginahadole, Amirdungin, Amirtaph, Sogueman, My- 

Reversio  yacleus. Hos omnes reges vel admiralios Corbarannus 

ad mate- " TP . . 

riam. animans, districte precepit sub optentu gratise sus, 
quatinus solite virtutis memores, frivolum reputent 
quicquid inermis popellus, plebs vulgaris, turba famelica 

Soliman, conatur machinari. Solimannus preterea, Nicenorum 

prince o . . . . . . 

Nicea. princeps, studiose disponit agmina; et qui precedere 
debeant vel subsequi, diligenter distinguit. | 


Congressio anceps nimis et incomparabilis. 


Thearmies Occupaverunt interea principes nostri universa ante 

bao urbem, montes quoque et campestria, que a civitate Rog.Wend. 
distare videbantur, quasi miliaribus duobus; et, mo- 122 
nentibus tubis atque lituis, gradatim in hostes proce- 
dunt, secundum ordinem militarem sese collaterantes. 
Et, facto impetu, tres primz acies in eos potenter 


—— e —— M Ó—  À—À——— M a" ——— M —— MÀ T I IP QD Ar M — M —— ——— ÀÀÀ — ——M À € —À 


! (d contigisset] These words are | erased and partly underscored for 
repeated, but are afterwards partly | omission. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 128 


-irruunt ac proterve, lanceis et gladiis cominus instantes, A.D. 1098. 

.contempnentes! Sarracenorum argumentosa tela aut 

. strepitus artificiosos. Nostri quoque pedites, qui arcubus 

utebantur et balistis, equitum manipulos precedentes, 

votis ardentibus hostes arcere desudabant. Quos se- 

quentes equitum turme, viriliter in agone desudant. 

Tandem cum omnes legiones, excepta novissima, cui 

preerat Boamundus, cum hostibus fortiter decertarent, 

ita ut jam, pluribus interfectis, pssne agminibus disso- 

lutis Turci in fugam verterentur, ecce Solimannus, cum 

duobus milibus ex locis maritimis adveniens, in aciem 

Boamundi cum multo impetu a tergo irruit truculenter, 

et tantam? sagittarum grandinem immisit, ut totam 

.fere aciem, velut irruente tempestate pluviali, cooperiret. 

Moxque, arcubus relictis, malleis instant, sicis et gladiis 

it& ardenter, ut cum Boamundus eorum vix impetum 

sustineret, dux Godefridus et cum eo Tancredus avolant 

aura rapida velocius;? quorum adventu* et admiranda 

constantia et instantia, vulnera letifera et necem multis 

hostibus intulerunt. Tune Solimannus, vir versutus ac Stratagem 

martius, ad alia se convertens argumenta, foenum mul- ae ch 

tum et stipulam, que ad artem nocendi? ex adverso is turned 
TAN . against his 

-congregaverat, jussit succendi, vento tunc contra noB- own forces, 

. trates et cum eis flante; et, licet flammam darent mo- 

dicam, favillas tamen, tetrasque scintillas® atque fumi 

caliginem ministrarunt. In hac vero fumi caligine hostes 

.de peditibus nostris nonnullos telis occiderunt. Insuper 

. ignem suum Grecum cum alio projecerant, ut sic duplici 

. incendio nostri consumerentur. Cum ecce moderator et 


! contempnentes|contepnentes,MS. , — *scintillas] Added to the text 
* tantam] tantum, MS. and F. — , on an erasure, as also the letters 
* velocius] volocius, MS. sque Of the preceding word, and 
* adventu] Corrected adventus in no doubt originally written tetram 
Edd. and ed. Wend., but unneces. , tamen, as in W. A. C. D. The cor- 
sarily. j rection is followed by F. 

* nocendi] The last syllable is on 


an erasure. 


124  MATTHAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1098. ventorum imperator Dominus Jhesus, qui sicut mari ita - 
et ventis imperat, ventum cum ignibus in paganos re- 
torquens, exezecavit eosdem ; et per proprias muscipulas . 
illaqueati, ceciderunt in foveam quam aliis eruderave-. 
rant. Unde in fugam precipites conversi seipsos con- 
glomerantes, vite proprie raptim consulunt et saluti. 
Quos militie principes Christiane acriter insequentes, 
ad sua agmina prius dissoluta violenter recurrere com- 
pulerunt ; ezdentes eos absque pietate usque ad eorum 
tentoria, ubi suorum majorem fortitudinem esse cogno- 
scebant. Obstabant igitur ibidem Turci omni qua pote- Rog. Wend. 
rant virtute urgentissima. Unde hinc indeque resumpto . ' !?3- 
spiritu redivivo audacis, scientes quod precise res pro. 
capite agebatur, congressum ineunt cruentissimum. In-.. 
cipit igitur jam conflictus, extrahuntur gladii sanguine. 
hinc indeque inebriandi, resonabant snes cassides mal-. 
leis ferreis et mucronibus repercusse, et, ut malleis. ; 
solent incudes, emicantibus scintillis! resonabant.  Fra-. fol. 27 4. 
gor hastarum, tinnitus gladiorum, gemitus percussorum, - 
equorum tumultus compressorum, vociferatio sese ad. 
invicem ? cohortantium,® fumus anhelantium,* moti pul-. 
veris ascensus turbulentus, aera usque ad nubes com-. 
moverunt; immo etiam ad memoriam redacta, nedum. 
visa, hominis constantissimi cor impellere ad timorem. 
poterant? vel horrorem. Hine enim aliqui mucronibus. 
transverberantur, hinc alii, quasi verubus * altilia, lanceis . 
perforantur ; hinc illi decollantur, hinc alii eviscerantur ; - 
hinc illi excerebrantur, hinc alii exoculantur. Nonnulli. 
quoque, manibus aut pedibus detruncati et sellis expulsi, 
sub equorum pedibus conculeantur ; umbo umbone re-. 
pellitur, enses ensibus repercutiuntur, clamor clamore. 
retunditur. Nec recolitur post tempora diluvii gene-. 








! scintillis] cintillis, MS. | * commoverunt] At first written 
* (nvicem] Partly on an erasure. | commovere, but re expuncted, and 
? cohortantium] — chohortantium, | vel runt interlined. 

MS. * poterant]. Added in marg. 
! anhelantium] hanelantium, MS. ' vcrubus] veribus, MS. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 125 


. Talis tam cruentum, tam horribile bellum genus huma- A.D. 1098. 
.num concussisse, aut terrre superficiem sanguine per- 
. fudisse copiosiori. 


Auxilium de celo manifestum. 


Rog.Wend. Tandem cum victoria utrimque diu fluctuasset incerta, Miraculous 
!. 7*- eece ab ipsis montibus visus est exercitus descendere aid is sent 
invincibilis; cujus bellatores equis albis insidentes, Christians. 
vexilla in manibus candida preferebant. Cognoverunt! 

.igitur, divina revelante gratia tali* ex inspectione? 

. vexillorum, divinum adesse presidium, sanctosque Geor- 
gium, Demetrium et Mercurium preecedere, et preedicta 

. vexilla mirifica, exercitum innumerabilem ccelestis mi- 

. litize * ipsos subsequentem. Sed, sicut non est datum 

.omnibus intelligere hoc misterium, sic non omnibus 

.concessum est intueri; sed, sicut nobis postea conversi 

.et captivi paganorum retulerunt, omnes hostes ipsos 

.&d eorum confusionem martires adeo terribiles, adeo 

formidabiles, ac si essent ignivomi dracones vel leones 

.rugientes, aspicere potuerunt. Nec etiam omnes Chris- 
tiani eos videre potuerunt, sed quibus Deus suum ar- 

.chanum voluit revelare. Et qui videbant Christiani, 

.ipsos amicabiles et favorabiles in spiritu cognoscebant,’ 

. sicut pagani hostiles et horribiles, et sibi adversaturos,? 

. indubitanter perpendebant eosdem. Cognito’ igitur, ut 
dictum est, signo triumphali, Turci tremuli certatim 
aufugerunt, omnem suppellectilem pretiosam, cum ten- 

-toriis mirabilibus et thesauris concupiscibilibus et vic- 


—— —— — —— -— —— — lee 


! Cognoverunt|Congnoverunt, M8. * militie] milice, MS. 
* tali] Added on to the text. * cognoscebant] — congnoscebant, 
3 ex inspectione] The text isfaulty | MS. 
(as also in F.) and reads exrpectione, * adversaturos] Written at first 
with vel ins interlined ; and the | adversatur, and os afterwards inter- 
word inspectione occurs again after | lined. 
verillorum. I have restored the ob- ' Cognito] Congnito, MS. 
vious reading from W. A. C. D. 


126 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1098. tualibus delectabilibus, Christianis vacuis et fame con-. 
fectis. relinquentes; insequentibus et prosternentibus. 
ipsos ccelesti exercitu ae terrestri! Visi sunt insuper a. 
nonnullis angeli in aere volitantes, et super "Turcos 
fugientes, ignem fulmineum jaculantes. Quse visio, sicut. 
Sarracenis incussit timorem, ita Christianis letitiam. 
contulit. ampliorem. 


Jocwnda Christianorum victoria, et® paganorum 
lugubris confusio. 

Flight of — Corbarannus autem ab initio certaminis turbam Rog.Wend. 
Corboran, declinans, in colle quodam constitutus, cum repente ™ !*?* 

dissipatas per discrimen memoratum conspicit legiones, 
relictis castris, trans Eufraten aufugit? Et, ut sibi 
consuleret et liberius possit, ne przda fieret inimicis, Rog.Wend. 
avolare, equos fatigatos deserens, recentes alternatim  !&!?* 
obiter mutuavit. Nostri quoque principes defectum ‘ 
equorum macilentorum et multum vexatorum metuentes, 
non multum sunt, licet in hostes? acres et accensi, 
prosecuti, excepto Tancredo, qui cruentis calcaribus et. 
equinis lateribus minime parcens, ipsos ex ardenti. 
spiritus acerbitate, cum aliis paucis sodalibus, usque ad . 
solis occasum hostes prosternendo instantius proseque- 
batur. Tantum enim infidelibus? pavorem eis virtus 
divina immiserat et diflidentiam, ut nec resistere, nec 
& se insectantium possent injurias propulsare. Decem 
enim ex nostris ipsis decem milia videbantur. 


De spolus wmpretiabilibus Turcorum fugientium. 


Spoils cap- Consummato itaque glorioso tanto certamine, reversi Rog.Wend. 


tired from sunt principes nostri ad castra hostium, ubi tantam  " !?* 








! ferrestri] teresti, MS. | ously in the margin after veratorum. 
? et] Interlined. F. repeats the word in the text. 

? aufugit] At first written effugit. | * hostes] hostres, MS. 

' defectum] Repeated superflu- | —* infidelibus] Added in marg. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 127 


rerum omnium in auro, argento, gemmis, olosericis, 
vestibus pretiosis et vasis impretiabilibus, et, quod tunc 
omnibus erat preestantius, tantam victualium invene- 
runt opulentiam, ut neque inde numerus esset vel 
mensura  Equorum insuper, armentorum et gregum, 
servorum, ancillarum et puerorum, cum tentoriis et 
papilionibus, nimiam invenerunt abundantiam ;! qus 
omnia secum in urbem contulerunt. Inter cetera vero 
unum &dmirabile tabernaculum invenerunt, in modum 
civitatis turribus, cameris, diverticulis et propugnaculis 


-communitum, ex optimo serico variis coloribus con- 


textum et distinctum. A cujus medio, quasi a triclinio, 


.in partes diversas distincta? velut claustralia, deflue- 
.bant arcuata* diversoria superius concamerata ; in 


quibus spatiose possent duo hominum milia considere, 


.et illud per aliquod tempus a discursoribus defendere. 
-Turei autem qui in eo quasi in presidio, erant, illud 


principibus nostris tali resignarunt conditione, ut libere 


- liceret eis recedere cum salute. "Tunc exultavit. Emifer,* 
. primus civitatis Antiochens introductor, et totius ne- 
-gotii supradicti moderator et instructor; qui et donis 
. amplioribus et honoribus locupletatur. Acta autem sunt Date of 


Rog.W end. 
ii. 125. 


fol. 28 a. 


hzee, ad honorem Christi et ecclesie universalis, anno 
Domini M^.xceoviIIv, mense Junio, vicesima? die mensis. 


De ecclesiarum. reparatione. 


A.D. 1098. 


the battle. 


Principibus itaque de proelio reversis, et urbe in The 


omni tranquillitate composita, placuit omnibus, et pre- 


churches 
of Antioch 


cipue episcopo Podiensi, ut majorem ecclesiam,? olim in are re- 


-— — ———— ——À — — MÀ ——  ——— € o —— — — ——— — - = —_- +e -_——- 


! abundantiam ]habundantiam, MS. * vicesima] Soin W. A. C. D. F., 
* distincta] disticta, MS., on an | but in Will. Tyr., p. 727, vicesima 
erasure. , octava, and with him agree Baldric, 
3 arcuata] Added on to the text. p.122; Guibert. Abbas, p. 523; Will. 
‘ Emifer] In the margin opposite | Malm. ii. 559; Ord. Vit. iii. 563. 
is the following note : “Ecce Emifer | — * placuit ... ecclesiam] Written 
factus est secundus Achior, de quo | over an erasure. 
legitur in Judith." 





paired ; 


128 | MATTHJEI PABISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1098. honorem principis apostolorum Petri consecratam, cum. 
PetFiare , aliis civitatis ipsius ecclesiis, in pristinum decorem re- 
appointed. formarent, et ut in eis prelati et ministri instituantur, . 
Domino militaturi. Dominum quoque patriarcham, 
nomine Johannem, in sede pristina cum honore condigno 
locaverunt. Per urbes quoque finitimas, que cathedra- 
lem habere consueverant dignitatem, episcopos consti- 
renti i$ tuunt, Urbis autem dominium Boamundo omnes be- 
Boamund, Digne concesserunt; qui, quoniam apud suos nomine 
led in et dignitate princeps dicebatur, meruit in posterum 
Prince of Antiochie Princeps nominan. 
Antioch. 


De dignitate et eminentia. Antiochic. 


Descrip- Est autem civitas pulcherriuna * et antiqua Antiochia Rog.Wend. 
Antioch, et munitissima, habens intra se iiii*. montes satis altos;  ' 123. 
in quorum uno castellum est, quod toti prseeminet civi- 

tati. Deorsum vero civitas est decenter eedificata, et muro 

duplici circumcincta. Murus autem interior amplus et 

in aera porrectus est; in quo turres sunt ceccí*. quinqua- 

ginta, formosis moeniis et propugnaculis defense. Murus 

exterior non tante utique est celsitudinis, sed tamen 
admirands venustatis. Continet autem in se ccc’. 

et xl». ecclesias, cujus patriarcha centum quinquaginta 

tres episcopos habet sibi subjectos. Quatuor montibus 

ab oriente clauditur ; ab occidente autem habet flumen, 

quod quidam Farfar, quidam Orontem esse contendunt. 
Octoginta et quinque reges eam construxerunt, quorum 

primus Antiochus fuit, ex quo extat Antiochia nomi- Rog.Wend, 
nata.  Obsederant autem eam Christiani antequam — ?'!?6. 
comprehenderent eam, per viii. menses et diem unum; 

quà capta, obsederant eam iterum gentiles per tres 
septimanas, priusquam exirent ex ea ad proelium 
Christiani. 


—————— —— — - ————M—— a —À —— ——— —— — — —— —— — —— —À —— M M  — M —— — 


! reformarent] reformare, M8. |  ? pulcherrima] pulcherima, MS. 


. Wend. 
Bog. 126. 


ii. 126. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 129 


De quadam, peste suboria in urbe Antiochia. 


A.D. 1098. 


Requieverunt igitur in illa Christiani mensibus v. et A pesti- 
ix. diebus. Quo tempore ex causis occultis, sed cre- 
.ditur quod post penuriam preteritam, subsequentem 
. repentinam victualium abundantiam,! tanta clades popu- 
lum afflixit, quod infra dies paucos ad quinquaginta 


milia hominum utriusque sexus deperierunt. 


et dominus Áimerus, Podiensis antistes, qui quasi pater 
plebis erat et moderator, defunctus, cum lacrimis om- and others. 
nium in basilica principis apostolorum, in loco quo 
.inventa fuit lancea Christi, sepultus? est, anima merito ' 
.&d colos avolante. Ceciderunt autem in illius cladis 
acerbitate Henricus de Ascha, Reginaldus de Armesbach, 
.qui pro probitate? notabili quam in proelio nuper com- 
- misso exercuerant, et eorum generis preclara nobilitate, 
- meruerunt? ab omnibus inconsolabiliter deplorari. Prin- The 

cipes autem nostri, ut instantis cladis pericula decli- princes 


lencearises 


in the city. 


Inter quos Death of 
the bishop 


of Puy, 


gree to 


narent, ab invicem ea conditione sunt divisi, ut in ® separate 
kalendis Octobris iterum convenientes, hominibus re- 
vocatis et equis, votum peregrinationis communiter 
.expedirent, quam jam feliciter, Deo propitio, subarra- 


runt. 


De quadam. strage fidelium, particulari. 
Rog.Wend.  Reimundus interea, cognomento? Piletus, major sibi Raimund 


! abundantiam] — habundanciam, 
MS. The construction is faulty 
here and in F., and we should pro- 
bably read, subsequente repentina 
victualium abundantia. 

* sepultus] sepeltus, MS. 

3 probitate] at first written probate. 

* notabili] In the text nota, but 
corr. in marg. . 

® meruerunt] merueruunt, MS. 

* in] So also W. A. C. D., but in 


. 8e? dicens otium esse inertium nimis execrandum, contra 


the text o has been interlined, to 
read i°. (tertio), and this is fol- 
lowed by F. It must be remarked, 
that the author of the **Gesta Fran- 
corum," ap. Bongars, p. 22, reads, 
* ad kalend. Novembris," which 
appears to be right. 

7 cognomento] congnomento, MS. 

* major sibi se] The same expres- 
sion occurs under the year 1200. 
See ed. Wats., p. 206. 

I 


until 1 Oct. 


Pilet takes 
the castle 


130 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D, 1008. majorum consilium cum suis legionibus equitationem . 

of Thala- faciens, cepit castrum quod Thalamania est vocatum. 

777^  Indeque Marram veniens, urbem Sarracenis repletam, 
pugnavit contra cives, qui obviam ei cum impetu per- 

He isde- rexerunt. Qui primo a nostris in fugam compulsi, in 

fated at fine animati vicerunt, et magnam stragem dederunt ex 
fidelibus. 


Qualiter Hugo Magnus ad imperatorem missus, non 
redint. 
Hugh the Cum hsc ibidem agerentur, Hugo Magnus a princi- Rog.Wend. 
Great is pibus ad imperatorem Alexium missus, non mediocriter * 12 
emperor, famam prseteritam denigravit, dum, expleto negotio, ad Rog.Wend. 
and does eos qui eum miserant nec responsa detulit, nec redire '' 127. 


curavit; illud ad memoriam Juvenalis non reducens, 


* Omne animi vitium tanto conspectius in se 
Crimen habet, quanto qui peccat major habetur."! 


The count Comes autem Tholosanus interea, qui jam plene con- . 
of Toulouse valuerat, cupiens otia infirmitatis redimere, Albaram,. 
bara. urbem ditissimam, obsedit et cepit; atque in ea Pe- 
1Nov. trum quendam, genere Narbonensem, fecit. episcopum ? 
ordinari. Deinde kalendis Novembris, cum jam omnes 
principes ex condicto essent congregati, accingunt se ad 
28 Nov. iter Jerosolimitanum ; et iii. kalendas Octobris‘ ad 
[as cor] Marram venientes, obsederunt eam.  Distabat autem ab 
Marrah is Antiochia quasi trium dierum itinere, habens cives prz 
andcap- multitudine divitiarum suarum nimis arrogantes Nam 
cruces super turres et moenia civitatis figentes, sputis 
et alapis et alis modis probrosis, in contumeliam 
Christi et nostratuum, afficiebant ; unde nostri majorem 





! From Juv. Sat. viii. 140, and | with whom agree Wendover and A. 
quoted thus by Will. Tyr., p.729. C. D. F. ; but we should certainly 
* gui jam ... redimere] Added in | read Decembris, as appears from 
marg. Om. F. Rob. Monach., p. 68 ; Baldric., p. 
* episcopum] Added in marg. 124; Guib. Abb, p.526. Marrah 
* Octobris] So Will. Tyr.,p. 734, | was taken on 11th December. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 131 


indignationem concipientes, urbem acrius aggrediuntur. A.D. 1098. 
Et post aliquot dierum infestationes, applicatis ad mu- 
rum scalis, monia violenter ascendunt, urbemque sine 
omni obstaculo ingressi, eam vacuam invenerunt. Cives 
namque ad speluncas! subterraneas? sese conferentes, 
sug saluti, ad tempus saltem, providerunt; sed mane 
facto nostri, ad speluncas ignibus applicatis, eos ad 
deditionem compulerunt, et partim capitibus amputatis, 
multos vinculis manciparunt. Undecimo vero die De- 
cembris moritur ibidem Willelmus, Aurasiensis antistes, 
vir religiosus et justus, ac timens Deum.  Manserunt 
autem in urbe illa peregrini per mensem unum et dies 
ii. 


Quomodo rex Anglorum. Willelmus regnum 4n tributis 
et exactionibus. gravaverit. 


Rog.Wend. Eodemque anno rex Anglorum Willelmus, cogno- Grievous 


li, 128. oppression 
fol. 28 b, 


mento? capite, et mente Rufus et vulpinus, fuit in Pt 
Normannia, curis martiis mancipatus, populum regni people by 
tributis et variis exactionibus affligens, omnibus mo- m edam 
.lestus et infestus, omnia abradens, omnia auferens; 

. maledictiones omnium et imprecationes nequaquam ab- 

. horruit. Inter quas injurias, tam a Normannia quam 

. Anglia et aliis terris pecuniam non minimam extorsit, 

.Sub optentu justitiee suam pallians avaritiam, et asse- 

.rens se eam Roberto fratri suo, Deo in Terra Sancta 
.militanti, per Templarios transmissurum fideliter, ad 
.precum suarum instantiam urgentissimam. Cui indi- 
.genti, ut dicebat, fraterno affectu compatiebatur, qui* 

.nihil penitus transmittebat, sed potius terram suam 

. depauperabat. 


!sgpeluncas] An erasure of two * cognomento] congnomento, MS. 
letters occurs in the middle of this * qui] On an erasure, and origi- 
word. nally written cui. 

? subterraneas] subteraneas, MS. 


I2 


199 | MATTHAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1098. Obierunt in Anglia quidam | episcopi! 


Deaths of — Eodemque tempore obiit Walkelinus? episcopus Win- Rog.Wend. 

conagen toniensis, et Hugo Salopesbiriensis ab Hiberniensibus ii, 128. 
occisus est, cui frater ejus Robertus de Beleasmo suc-. 

Tho king cessit. Rex autem WJillelmus] ilico manus rapaces. 

bishopric episcopatui Wintoniensi injiciens,® quantam potuit. 


of Win-  emunxit* pecuniam. . 
chester. 


Principes nostri populo obmurmuranti satisfacientes, 
procedunt. 


A.D.1099. Anno Domino M9.XC9IX?. principes occidentis et pere- Rog.Wend. 
grini Christiani dies Natalicios apud Marram sollemp- !!?9 
Quarrel niter celebrarunt, ubi inter Boamundum et comitem 
Boamund T holosanum orta est dissensio; sed quia non multum 
andthe ad presens negotium hoc pertinet, ad cetera transea- 
Toulouse, Mus, ostendentes qualiter populus nimis moleste tulit, 
quod principes moras fecerunt inutiles, et obiter pro 
singulis civitatibus captis inter se jurgia suscitarent, 
unde iram Dei merito formidarent, quibus principale. 
The latter propositum quasi neglectum ? suspendebatur. Comes 
marches  jpitur Tholosanus, ut populo satisfaceret, assumptis x. 
towards 
Jerusalem, milibus armatorum et equitibus trecentis quinquaginta, Rog. Wend. 
and ie by arripuit iter Jerosolimitanum, sequentibus eum duce "5 !?* 
duke Ro- Normannorum Roberto et Tancredo, cum quater xx. 
bert and equitibus et peditum multitudine numerosa. Post dies 
autem aliquot, media regione transcursa, in campestria 
urbis, non longe a mari sita Archis nuncupate, de- 
scenderunt ; juxta eandem, licet populo displiceret, 
castra statuentes. Est autem illa urbs una ex urbibus 
Fenicis regionis, ad radices Libani sita; quam, ut 


! episcopi] So in MS. We should * hoc] On an erasure. 


read magnates. 5 neglectum] necglectum, MS. 
2 Walkelinus| Willelmus, MS. 7 sita] So read W. and all the 
Corr. from W. A. C. D. F. MSS., but corr. site in Edd. and ed. 
3 injiciens] iniciens, MS. Wend. 


! emunzit] emuncsit, MS. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 133 


habent veterum traditiones, Aracheus, septimus filiorum A.D. 1099. 
Canaan, fundasse perhibetur, et eam de suo nomine 
Archeam! appellasse, et postmodum, per corruptionem 
nominis, Archis dictam fuisse. Hanc nostrates longa Siege of 
obsidione prementes, nihil omnino profecerunt. Ibidem ^''i* 
-orto jurgio et diversis sententiis de lancea Domini 

.inter quosdam in fide vacillantes, per copiosum ignis 
.incendium vera fuisse comprobata est, tam in ligno 

quam mucrone. 


Procedunt et alia principes. 


Rog.Wend. Per idem tempus dux Godefridus et alii principes, Godfrey 
i. 129». qui apud Antiochiam remanserant, ad instantiam populi *5d the 
Rog.Wend. se ad iter expedientes, kalendis Martii ad Laodiciam princes 
1.13. Syrig cum xxv. milibus armatorum fortium perve. '?lov- 
nerunt; ubi dux Godefridus a preside civitatis, que 
Christianos aliquos? habuit habitatores, Guenemerum ? Guenemer 
Boloniensem, quem tenebat in vinculis, sibi restitui ;, ihe 
.postulavit. Preeses vero, qui infidelis extitit et fraudu- from pri- 
. lentus, non amore sed timore ductus, reddidit eum duci," 
cum sociis suis et classe universa. Nam idem Guine- 
merus * crucesignatus cum armatorum classe valida 
illuc applicans, imprudenter captus ibidem fuerat a ci- 
vibus, et vinculis mancipatus; et sic liberatum dux suz 
classi preeficiens, eundem ducem alios sequi preecepit per 


terram gradientes. 


De victoria Ricardi de Calvo-Monte. 


1 Lamenta- 
Tempore quoque sub eodem facta est lamentatio * pru 


-magna, et dolor inauditus per multa climata totius Saracens 


. fere orientis et civitates Sarracenorum cum^ confu- for their 








! Archeam] Atfirst written Archis, ? gue Christianos aliquos] On an 
as in A. C. D,, but corr. in marg. | erasure. 
In I. and Will. Tyr. Arachis, but * Guenemerum | Gnenemerum,MS. 
in W. Aracheum. * Guinemerus] Gninemerus, MS. 
* cum] On an erasure. 


194 #MATTHZAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1099 sione personuit inaudita, super tanta strage suorum. 
Flight of apud Antiochiam perpetrata. Fugiens enim Corba-. 
Corbaran, rannus, contritionem, omnes! nobilium orientalium per. 
eused of partes, per quas fugerat, et tandem Soldani? om-. 
treason. nium orientalium, plenius certificavit* A quo idem. 
Corbarannus graviter de proditione accusatus est,. 
quia re vera omnibus, nec mirum, incredibile vide-. 
batur, quod tanta orientalium fortitudo per tantillam. 
gentem, macie* confectam, deperiret contrita. Qui. 
cum se purgando asseruisset, quod unus Christianus. 
duobus paganis sequipolleret vel precelleret, rapuit. 
verbum ab incircumspecti ore Soldanus iratus, dicens,. 
* Nisi invenias unum Christianum, qui duos paganos,. 
quos elegero, in bello vicerit, ut proditor convictus. 
condempnaberis. Os enim tuum locutum est contra te,. 
Combat ut in tuum caput tua redundet iniquitas" Unde. 
Leber Corbarannus sollicitus, Ricardum de Calvo-Monte, nati-. 
deCau- one Normannum, quem captivum tenebat, produxit. 
mon end in medium. Et contra ipsum duo Turci, videlicet. 
Murgalus de Valle-griseo, sagittarius incomparabilis,. 
et Golias de Mecha, pugnator egregius, ad pugnan-. 
dum? parabantur, ut illus, non duelli sed potius. 
trielli, finalis eventus assertionis Corbaranni verita-. 
tem comprobaret. Quos ipse Ricardus, in conspectu. 
ipsius Soldani et omnium principum orientis, vicit. 
et peremit. Unde Corbarannus de infamia purgatus,: 
ipsum Ricardum, multis honoratum  donativis, cum. 
Sociis? liberum abire permisit. 


! omnes] Added in marg., but in * macie] On an erasure. 
text of F. 5 pugnandum] pungnandum, MS. 
2 Soldani] Written Soldan on an plait Ad ud re marg 


erasure and afterwards altered. In x 
F., Soldanum. 7 sociis] Repeated in the text, but 


3 plenius certificavit] On an cra- | afterwards struck out. 
sure. 


Rog. Wend. 
ii. 130. 


fol. 29 a. 


Rog. Wend. 
lij. 131. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 135 


Quomodo principes, multis regionibus tramscursis, ad 
Tripolim pervenerunt. 


Principes autem nostri interea maritima transeuntes, A.D. 1099. 
ad urbem Gabulensem, qus alio nomine Gibelum The 
dicitur, pervenerunt. Distabat a Laodicia miliaribus Panes ta ] 
quasi xii, ubi cum, castris in girum locatis, urbem Gibel. 
aliquandiu obsedissent, is qui urbi preerat, Soldani 
Egiptiorum domini procurator, aureorum sex milia 
duci optulit, cum aliis donativis pretiosis, ita ut obsi- 
dionem amoveret. Quem cum flectere nequivisset, ad Nota pro- 
comitem Tholosanum dirigens! predictam pecuniam dampno- 
pollicens per internuncios, si eum posset a ducis mani- sam. 
bus liberare. Ipse igitur, clam suscepta pecunia, misit Trenehery 
ad ducem Albariensem episcopum, anxie sollicitans count of 
eum, ut, dimissa obsidione, ad se non differat prope. Toulouse. 
rare; significans quod hostium multitudo a tractu 
adveniret Persico, ut injurias? ultum iret, quas apud 
Antiochiam perpessa fuerat sub praeside Corbaranno. 

Et super hiis omnibus dicebat se recepisse nuncios 
fidedignos. Ille igitur et ceteri principes, dictis ejus They 
fidem adhibentes, soluta protinus obsidione, et urbem mare to. 
Valentiam transeuntes, Maracleam, que prima est ex Archis. 
urbibus Fenicis provincie, sinistrantes, Tortosam usque 
pervenerunt. Et inde ad urbem Archensem® per- 
venientes, castra ibidem locaverunt. Quibus occurrens 
Taneredus, fraudem comitis Tholosani detunicavit ; 

unde et ipsi longe a tentoriis ejus seorsum sua taber- The count 
nacula statuerunt. Videns autem comes animos prin-j AL rr. 
cipum a se alienatos, missis inuneribus, omnes preeter conciled to 


noc ole . TM . all the other 
Tancredum sibi reconciliavit. Deinde principes, relicto princes, 


except 
rr e — .----- Tancred. 
! dirigens] So also A.C. D. E. L, si. C£. Will. Tyr., p. 738. In W. 
but the construction would seem to , the word is omitted. 
require us to read direzit internun- ? injurias] injuriam, MS. 
cios, predictam pecuniam pollicens, * Archensem] Arthensem, MS. 


A.D. 1099. 


They ad- 
vance to 
Tripoli. 


10 April. 


Thence to 
Czsarea. 


19 May. 


29 May 
[as corr.] 


186 | MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


in obsidione Archensi Albariensi! episcopo, aliisque 
viris nonnullis, versus? 'Tripolim agmina direxerunt. 
Quo pervenientes, presidem loci illius cum universa 
multitudine civitatis, ordinatis agminibus, rebellaturos 
repererunt;? unde nostrates indignantes, acriter in 
eosdem irruerunt, et in primo impetu, dissolutis cater- 
vis, eos ad urbem redire compellunt, septingentis ex 
eis in ore gladii trucidatis. Ibique ante Tripolim 
peregrini Pascha Domini sollempniter celebrarunt, iiiier. 
idus Aprilis Tunc preses Tripolitanus cognoscens 
quod non potuit cum nostris contendere a pari, missa 
legatione, a principibus optinuit, ut, datis xv. aureo- 
rum milibus, cum equis, mulis, sericis et vasis pre- 
tiosis, cum gregibus et armentis, fines* illos pacifice 
pertransirent. Tunc nostri recedentes et maritima 
sequentes, juga montis Libani sinistrantes, Bibliumque 
percurrentes, supra ripam maris, in loco cui nomen est 
Emaus, castra statuerunt. Inde vero die tertia ante 
urbem Britensium ? castra metati, sequenti die Sydo- 
nem attigerunt. Et in crastino, percursa Sarepta, 
Ely prophete mansione,® ad illius regionis metropo- 
lim Tyrum pervenerunt. Et dehinc profecti Achon, 
et ab Achon progressi Galileam a leva deserentes, 
inter Carmelum et mare Ceresaream, Palestine metro- 
polim, qus et Turris Stratonis alio nomine nuncupatur, 
attigerunt. Quidam autem principum per castrum 
Bethelon transeuntes, applicuerunt ad urbem Baruth, 
die Dominies Ascensionis Inde quoque per Sagittam’ 
ad Arram et Caypham transeuntes, diem Pentecostes 
omnes pariter congregati apud Ceesaream iiiiv. kalendas 
Julii? solempniter celebrarunt. 


— 








1 Albariensi] Abariensi, MS. 7 Sagittam] In the margin is this 





3 versus] Added in marg. note: “id est, Sydonem; Saete, 

* repererunt] reppererunt, MS. Gallice." 

* fines) ut fines, MS., and so W. A. 8 Julii] So also W. A. C. D. F., 
C. D. F. but we ought to read Junii, with 

5 Britensiun] Bricensium, MS. Will. Tyr., p. 742. 


5 mansione] mansionem, MS. 


Rog.Wend. 
ii. 132. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 137 


De desolatione ecclesia Sancti Georgi. 


Rog.Wend.  Peracta itaque ibidem trium dierum mora, relictis A.D. 1099. 


ii. 132, 


a dextra locis maritimis Antipatrida et Jope, Eleu- The cru- 
. . e e e saders 
cheriam ! transeuntes, Liddam, que et Elyopolis dicitur, march on 
ubi Georgii martiris egregii corpus requiescit, pervene- f? Lidda. 


.runt. Cujus ecclesiam hostes fidei, quia ipsum habent 
exosum, paulo ante adventum peregrinorum dejecerant, 
metuentes ne trabes basilicze, que mult erant proce- 
ritatis, in machinas voluissent convertere, et inde mcenia 
urbis expugnare. Profectus autem inde comes Flan- 
drensis Robertus, Ramulam pervenit, et portas ipse et 
sul quas patentes inveniunt, ingredientes, urbem va- 
cuam repererunt. Nocte sane preterita Turci, nostro- 
rum cognoscentes? adventum, recedentes sibi consulere 
procurabant. Principes vero alii in crastino illue ve- 
nientes, sicut, et primi, omnem abundantiam * frumenti, 
vini et olei invenerunt in eadem. Atque per triduum 
ibidem moram facientes, Robertum quendam, genere 

g.Wend. Normannicum, episcopum constituerunt; et ei Liddam 
4.133. Ramulamque urbes cum suburbanis adjacentibus possi- 
dendas jure perpetuo contulerunt. Indeque iter prose- 
quentes nostri, Nicopolim ? pervenerunt. Est autem 


Thence to 
Ramula, 
where a 
bishop is 
appointed, 


and thence 
to Nico- 
polis, or 


Nichopolis civitas Palestine, que olim, dum vicus esset, Emaus. 


Emaus dicebatur. Ante hanc vero urbem, ubi Christus 
cum Cleopha ambulasse post suam) resurrectionem cog- 


noscitur fons quidam est salutaris, in quo homines Nota de 
infirmi simul et jumenta ablutione aque sanantur, et /"!*- 


a diversis languoris maculis emundantur. Nam Christus 
tempore quodam cum discipulis suis per fontem illum, 
.ut adhuc incole Terre Sancte recolunt, transiens, in 


—ÁÓM M M ——ÀM I  À — 





! Eleucheriam] So all the MSS. 5 Nicopolim] In the text Neopo- 


* expugnare] expungnare, MS. lim, but corr. in marg. thus : 
3 cognoscentes | congnoscentes, MS. * vel Nicopolim ; \ idem." 
* abundantiam] — habundantiam, | Emaus ] 
MS. | $ cognoscitur] congnoscitur, MS. 


138 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1099.e0 pedes suos lavit pulverulentos ;! ex quo aqua illa 
diversarum medicamen passionum est effecta? 


Twrci sanctam. civitatem premunientes, Christianos, 
qui Vn cwitate erant, spoliant. 

The Turks — Turci interim, qui Jerusalem inhabitabant, peregri- Rog.Wend. 
Sete em. norum cognoscentes? adventum, urbem communire cum ™ 133 
omni satagunt sollicitudine. A fidelibus quoque cunctis, 
qui in urbe habitaverant sub tributo et gravi servitutis. 
jugo, universam quam habebant extorserunt pecuniam; 

et quiequid habere videbantur, tam a patriarcha, qui fol. 296. 
tunc urbi praeerat, quam a populo toto, xiiiivr. aureorum 
. milia abstulerunt. Quibus bonis omnibus spoliatis, 
universos ab urbe, exceptis senibus et infirmis, mulieri- 
bus et parvulis, depulerunt. Peregrini interea, quibus 
mora procedendi periculosa videbatur, summo diluculo 
cum fervore devotionis iter aggredientes, et e vicino 
urbem sanctam Jerusalem contemplantes, cum gemitu 
pre gaudio et? lacrimis fusis, nudis vestigiis coepto 
The crusa- itineri ferventius institerunt; atque subito ante urbem Rog.Wend. 
at the Holy convenientes, viii’. idus Junii eam obsidione vallarunt. ™ 15. 
City, nd Dicitur autem fuisse numerus obsidentium quasi milia 
i ain quadraginta peditum, equitum vero mille quingenti, 
" preter senes et valitudinarios et inerme vulgus, quo- 
rum erat? in expeditione orationibus incumbere inde-. 
fessis. In urbe autem dicebantur esse Turcorum fortium 
et optime armatorum quadraginta milia, tam ut urbem 
regiam ab instantibus tuerentur periculis, quam ut propriz 
consulerent et suorum saluti. Principes itaque perspicue 
considerantes, quod neque ab oriente, neque ab occidente, . 


! pulverulentos] pelverilentos,MS. ! —* infirmis] imfirmis, MS. 

? effecta] After this word is added ' — * aggredientes] agredientes, MS. 
est medicinalis, and so in F.; but 5 pre] On an erasure. 
these words are superfluous. 7 et] On an erasure. 

* cognoscentes] ^ congnoscentes, | * erat] On an erasure. 
MS. 





DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 139 


neque ab austro, propter quarundam vallium profundi- A.D. 1099. 
tates proficerent, a septentrione eam obsidere decernunt. 

Ab ea ergo porta, que Sancti Stephani dicitur, et ad 
aquilonem respicit, usque ad illam, que Turris David 
dicitur, et in parte civitatis occidentali sita est, castra 
principes nostri locaverunt. In quorum ordine dux Disposi- 
Godefridus! primus sedit, et juxta eum dux Norman- &9^ of the 
norum Robertus et consul Flandrensis. Circa turrim 

vero, quz ab angulo quodam Angularis dicitur, dominus 
Tancredus? et alii quidam cum eo nobiles consederunt. 

Ab illa autem turri usque ad portam occidentalem, comes 
Tholosanus cum suis legionibus urbem obsedit. Partem 
suorum agminum super montem, super quem civitas sedi- 

ficata est, inter urbem et ecclesiam, qu dicitur Syon, 

et ab urbe distat quantum arcus semel jacere potest, in 

plaga septentrionali locavit. Is enim locus erat, in quo 
Salvator cum discipulis suis coenasse asseritur, et eorum 

pedes lavasse. Ibi etiam Spiritus Sanctus super dis- 
cipulos descendit in linguis igneis; ibique Dei Genitrix 
humans nature debitum persolvit. Ibidem quoque 

beati Stephani prothomartiris sepulchrum veneratur. 


De prima et impetuosa wrbis 4nvasione. 


g.Wend.  Locatis igitur in girum castris, die quinta post ad- The first 
:195. ventum eorum, lituis, buccinis, cum tubis et voce pree- assanit of 
conia perstrepentibus, omnes, ut urbis invadant moenia, 
alacriter invitantur. Qui armis omnimodis communiti 

et artibus instructi, a majore usque ad minimum ad 
.murum convolantes, et ex preteritis spem bonam con- 
cipientes, tanta instantia et virtute continuabant con- 
gressum et congressionis assultum, ut, civibus invitis, 
antemuralibus confractis, cogerent defensores retroire, et 

intra muros interiores sese recipere trepidantes et de 
resistendo desperantes. Et si illo pugnandi fervore 


! Godefridus] Godofridus, MS. | —? Tancredus] Tantancredus, MS. 


140 MATIHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM, 


A.D.1099. scalas aut machinas habuissent, procul dubio die illa 
negotium consummassent. Videntes tandem, cum per 
vii diei horas in ipso ardore perstitissent, et! quod 
absque machinis non multum proficere potuissent, dis- 
tulerunt opus ad tempus, et cum immenso labore ligna 
Prepara- ad hoc idonea et artifices invenerunt. Quibus cum 
Hon sumptu gravissimo ad urbem delatis, ex subjecta ma- 
machines. terie castella, petrarias, trebunculos et arietes, cum 
scrofis ad murum suffodiendum, construxerunt. Pro 
nihilo? enim reputabant quicquid antea actum fuerat, 
si in hoc negotio, pro quo tam laboriosam assumpserant 
peregrinationem, deficere cogerentur. Cum igitur circa 
machinas construendas, crates et scalas connectendas, 
tótus noster desudaret exercitus, protrahitur obsidio. 
Nota pes- Et cum locus civitati adjacens aridus esset et inaquosus, 
Chine rivos fontes aut puteos? non habens nisi remotos, ab 
anoset urbe v. vel vi. miliaribus distantes, siti intolerabili 
etim [populus]* fatigatur. Turci enim Christianorum audi- Rog.Wend. 
Scarcity of entes adventum, si que fuerunt aque, jactu pulveris 1. 136. 
water. et alis modis eas opilaverant, vel, quod formidabilius . 
fuit, intoxicaverant, ut obsidentium conditio ineptior. 
redderetur. Sed et cisternas et pluvialium aquarum 
receptacula aut dissipaverant, ut aquas nequirent con- 
tinere, aut occultaverant, ut remedium subtraherent 
populo sitienti. Dispersus igitur populus per loca diversa, 
ut aquas quererent tabescentes, dum exirent cum paucis, 
ut latices reportarent, alii idem habentes propositum 
multo plures supervenerunt; et, inventis fontibus, lites 
adeo contestati sunt, ut nonnunquam inter eos seditio 
oriretur. Equi przterea, muli et asini, greges et ar- 
menta, siti ariditateque consumpta moriebantur interius 
liquefacta ; unde in castris foetor exhalavit? intolera- 
bilis, et pestilens nimis aeris corruptela. 


! et] Soalso W. A. C. D. Om. ed. | ? puteos] putuos, MS. 
Wend. In Edd. it is retained, but the | populus] Supplied from W. A. 
cum preceding altered to quod. | C. D. F. 

2 nihilo] nichilo, MS. | > exhalavit] exalavit, MS. 


Rog.Wend. 
ii, 136. 


fol. 30 a. 


Rog.Wend. 
ii, 187. 


Rog. Wend. 
ii. 137. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 141 


Auciiwm in tribulatione, in adventu Januensiun. AD. 1099. 


Venit interea nuncius ad obsidionem, qui classem Arrival 
Januensium in portu Jopensi applicuisse nuncians, petiit er the a at 
& principibus, ut militia dirigeretur ad eos, sub cujus Joppa. 
conductu ad urbem accedere valuissent. Mittitur! igitur An armed 
a domino Tholosano Gualdemarus quidam, in armis (°° 
strenuus, cum xxx. equitibus et peditibus l Qui veni- their aid, 
entes? ad campestria Lidde et Ramule civitatum, phic de- 
habuerunt obviam Turchos secentos; verumtamen con- Turks. 
sequenter de nostris advenerunt in adjutorium nostro- 
rum, ne forte deficerent, Reimundus Piletus et Willel- 
mus de Sabulo, cum equitibus ]. Turci vero protinus 
in nostros irruentes, 111°. equites et pedites plures per- 
emerunt; sed nostri demum przvalentes, cesis ducentis 
ex numero Turchorum, ceteros in fugam compulerunt, 
Ceciderunt tamen ex nostris viri nobiles, Gilebertus de 
Trena et Aicardus de Monte-Merla; ali autem apud 
Jopen incolumes pervenerunt. Et sic inde cum omni 
substantia sua Jerosolimam sunt conducti, ubi a legi- 
onibus gaudenter excepti, consolationem castris non 


modicam attulerunt. 


Machinis constructis, civitas iterum, vmpugnatwr.? 


Cumque per mensem unum circa machinas laborantes Second 
ad negotii consummationem pervenerunt,‘ placuit ergo the city 
episcopis, principibus et sapientibus de exercitu, ut, 
inter omnes pace reformata, jejunia indicerentur, pro- 
cessiones fierent cum devotis orationibus. Et sic die 
statuto, orationibus rite peractis, affuit peregrinorum 
armis instructa ad urbem impugnandam copiosa mul- 


! Mittitur] Mittuntur, MS.; * pervenerunt] So all the MSS. 
Mittatur, A. C. D. pr. m, F. ; but | Corr. in Edd. pervenissent. 
Mittitur in W. D. sec. m., and I. * orationibus] bis omnibus, W. A. 
2 venientes] veniens, MS. C. D. 


* impugnatur] impungnatur, MS. 


149 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1099. titudo, unum habentium commune propositum, aut 
animas pro Christo ponere, aut urbem Christians resti- 
tuere libertati. Accedentes igitur ad pugnam universi, 
muro nitebantur machinas applicare. At cives viriliter 
resistentes, telorum jactu, sagittarum imbre, lapidum 
contorsione, ignium immissione, conamina impugnantium . 
horrendo impetu retorquebant. Nostri e contra, pro- 
tecti clipeis, targiis et cratibus, tam arcubus quam 
balistis tela frequentia remittebant ; et fundis pugillares. 
lapides, et trubunculis petrariisque saxa molaria trans-. 
mittentes, ad murum accedere conabantur, hiis, qui 
in turribus erant, requiem subtrahentes et audaciam 
resistendi. Vix enim manus vel caput, etiam hora. 
brevissima, in propugnaculis, quin telo vel telis ilico. 
impeteretur, potuit apparere. Alii vero infra constituti 
machinas et castella lignea, nostrates multifariam defen- . 
dentes dum  protervos assultus facerent, omni nisu. 
satagunt moenia crebris impulsibus incutere et debili-. 
tare, vel prosternere; sed nec multum proficere com- Rog. Wend. 
probantur. Nam Turci, qui intus erant, a propugnaculis 138. 
saccos stramine et palea repletos, restes et crates, tapecia, 
cum trabibus, culcitras bombice refertas, a turribus et 
muro aliquantulum demiserant, ut per eorum mollitiem 
et mobilitatem contortorum molarium ictus eluderent, 
et nostrorum laborem inanirent; lapides etiam damp- 
nosos ex suis machinis cum telis non segniter? remit- 
tentes; et sic nostros ab opere repellebant inchoato. 
Nostris insuper, ut vallum jactu ruderum, cespitum, 
lapidum, fruticum et terre implerent, et ad moenia 
pararent accessum, cura fuit propensior. Sed inclusi e 
converso argumenta argumentis opponentes, ut eorum 
propositum irritarent, in ipsas machinas torres incensos, 
tela ignita oleo et sulphure pasta et illita, ut eas exure- 
rent, certatim jaculabantur. Erat quidem nostris impar. 
labor et periculum, dum nostri ab imis, alii ab eminen-. 

! potuitapparere| Added in marg. ? trritarent] iritarent, MS. 
2 segniter] signiter, MS. 


R.Wend. . 


ii, 138. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 1438 


.tibus locis assultus facerent indefessos In hoc cer- A.D. 1099. 
.tamine dux Godefridus, dux Normannorum Robertus, 
. comes "Tholosanus, titulum meruerunt immortalem. 


De tertio 4mpetu wn captionem civitatis. 


Mane autem facto, quia sola nox non fatigatio cer- Third as- 


. tamen preecidit, redeunt in id ipsum, aurora rutilante, the city. 


cum omni aviditate excitus populus ad conflictum, 


Rog. Wend. revertuntur ad officium singulis deputatum.  Fiebat 


igitur ex utroque populo strages non modica, dum alii 


.lapidum asinariorum ac molarum impulsu, alii spicu- 
.lorum grandine, ali ignium fulminatione miserabiliter 


deperirent; nec erat facile discernere, uter populus 
studiosius aut laboriosius decertaret. Erat autem una 
ex machinis nostris, quee saxa miri ponderis in urbem 
procul transmitteret, nunquam frustra. Contra quam, 
cum Turci nulla possent se arte contueri, duas addux- 
erunt Árabes maleficas, ut eam fascinnarent, et magicis Two Arab 


artibus redderent impotentem. Quze dum suis instarent apii 


. prestigiis intuentes eam, quia sic ars earum deposcebat, by a stone 


super murum incantantes, ex eadem machina molaris S from one 
emissus utramque illarum cum tribus ancillis suis! of the ma- 
repente contrivit, et ex muro inferius dejecit in fossa- ‘une of 
tum; unde in castris plausus et exultatio, in urbe 
ululatio resonabat. Cum igitur usque in boram diei 
septimam sine certa victoria protraheretur certaminis 
negotium cruentissimi, desperantes et supra modum ? 
fatigati, propositum habuerunt castella et machinas 
alias, jam igne recepto fumantes, longius a muris sub- 
trahere, et conflictum procrastinare; cum ecce virtus 
divina affuit, et desperatis attulit consolamen. Nam Miraculous 
de monte Oliveti miles quidam, splendidum et satis of à knight 
refulgentem ventilando* clipeum, signum dedit nostra- 2n Mount 





! suis] On an erasure. ? ventilando] ventilantem, MS. and 
2 modum] Added in marg. F. Corr. from W. A. C. D. 


144 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1099. tibus, ut redirent ad conflictum, et congressum iterando Rog.Wend. 
continuarent. Hoc quoque signo dux Godefridus ex- "' 40. 
hilaratus, magnis clamoribus alacriter ac confidenter 
populum ! revocavit universum ;? qui tanto fervore ad 
pugnam est reversus, ut de novo incipere proelium 
recenter videretur. 


Iterum. consolatio de supernis. 


The Chris) — Áuxit preterea vires omnium et letitiam solitarius Rog.Wend. 
ene quidam, qui in monte Oliveti habitabat, qui confidenter ™ 140. 
raged by promiserat peregrinis illa die urbem fore capiendam, 
mises ofa divinitus? certificatus. Erat autem idem solitarius 
hermit. — heremita sanctus, signa faciens in populo, omni‘ fide. fol. 306, 
dignus et acceptione. Hec quoque signa omnes accen-. 
derant fideles vehementer, et securiores reddiderant de 
victoria optinenda. 


Impetus redivivus. 


Renewed § Ducis igitur Godefridi et comitum ejus legiones, Rog.Wend. 
the city. previa Dei gratia, eousque profecerant, ut, vallo repente ' 140. 
complanato, ad murum haberent, civibus defatigatis, 
accessum.  Hortante itaque duce, in culcitras bombice 
plenas et saccos stramine refertos, qui in castello erant, 
ignem injecerunt ; qui, flante Borea, accensus, fumum 
infra urbem caliginosum retorsit. Quo protervius in- 
stante, qui murum intus tenebantur defendere, ora vel 
oculos non valentes aperire, muri custodiam reliquerunt. 

Quo comperto, dux sub omni celeritate trabes, quas 
hostes in muris ad nostrum appenderant5 nocumentum, 
assumpsit; et caput unum in machina positum et fir- 
miter clavatum aptavit, et aliud super murum in uno 


! populum] At first written after * divinitus] At first written divi- 
clamoribus, but subsequently under. | nus. 
scored to be omitted. F. retainsthe * omni] On an erasure. 
word in both places. * appenderant] appenderunt, MS. 
2 untversum] Added on to the text. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFL 145 


propugnaculorum collocavit. Deinde pontem, qui in A.D. 1099. 
machina erat, super ipsas trabes demittens, ipse dux Duke God- 
. . . uu frey and 
primus omnium, ut miles strenuissimus, urbem audacter other 
introivit. Quem frater ejus Eustachius, duxque Nor- nobles 

mannorum Robertus, et comes Flandrensis, cum Litolfo entrance. 
et Gileberto fratribus ejus, sunt secuti, et consequenter 
infinita multitudo tam equitum quam peditum ; ita ut 
pons ipsos glomeratim compressos sustinere non possit. 
Rog.Wend. Videntes autem Turci, quod nostri jam murum occu- 
^. H1. paverant, et dux etiam suum vexilum introduxerat, 
turres deserunt et moenia, ad vicorum angustias sese 
conferentes. Porro alii cognoscentes! quod maxima 
pars nobilium turres occupaverant civitatis, scalas ad 
.murum certatim applicant civitatis jam occupate, ne 
. Viderentur desides et nihil fecisse, per quas ascendentes 
murum, ceteris se conjungunt. Tunc dux Godefridus 
quosdam ad portam septentrionalem, qua hodie Sancti 
Pauli? dicitur, dirigens, ut eam aperientes populum 
.introducant deforis expeetantem, vexillum et insigne 
" .suum palam facit in urbe acclamari, cum nomine Christi 

. triumphali Qua sub omni celeritate reserata, ingressus Capture of 

est exercitus universus, sexta feria, hora nona, mense "*'"selem. 
Julio, decima? die mensis, anno Domini M?.XC?.ixo., 
anno* ex quo fideles Christi peregrini votum et viam 
tante peregrinationis assumpserant quarto, sedente in 
cathedra Romana papa Urbano IIe, Romanorum im- 
perium administrante Henrico, Grecorum vero impera- 
tore Alexio ; in Francia regnante Philippo, in Anglia 
Willelmo Rufo, regnante in perpetuum Domino Jhesu 

Christo. 


_ | cognoscentes]congnoscentes, MS. | Fulch. Carnot, p. 399. In W. the 
* Sancti Pauli] So alsoin W. and | text is here imperfect, but may be 
A. C. D. F., but Sancti Stephani, | supplied from I. 
Will. Tyr., p. 758. *anno] nono anno, MS., which 
* decina] So A.C. D. F. IL, but places also a stop erroneously after 
incorrectly, for quinta decima, as in assumpserant, and so in F. 
Will. Tyr., |. c.; Baldric, p. 134; and 
K 


146 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


De occisione Turcorum et mundificatione Jerusalem. 


A.D.1099, Capta igitur civitate sanctissima, dux Godefridus et Rog.Wend. 
Massacre fideles omnes, qui cum eo erant, per plateas striotis '"!*. 
mine, — gladiis discurrentes, quotquot de hostibus repererunt, 
in ore gladii indifferenter trucidarunt. Tanta quoque 
interemptorum strages erat, et precisorum acervus 
capitum, ut jam nemini via pateret aut transitus, nisi 
in sanguinum rivulis et super corpora peremptorum. 
Latebant autem adhuc hsc omnia comitem Tholosa- Rog.Wend. 
num et principes alios, qui cirea montem Syon viriliter '" 42. 
The count decertabant; sed, audito nostrorum et Turcorum ola- 
or Tou- q more et civium strage, cognoverunt! urbem violenter 
the rest of effractam et nostrarum victoriam legionum. Qui statim 
enter th Scalas ad murum applicantes, nemine obstante, urbis 
city. moenia transierunt, stragem non modicam in illa parte 
operantes. Portam itaque australem, qus illis erat 
contermina, aperientes cum impetu, populum univer- 
sum quantocius introducunt. Factum est autem, quod 
Turci, qui a duce et suis agminibus aufugerant,? ad 
partes illas declinantes, hos obviam habuerunt, qui 
Scillam evitantes inciderunt in Caribdim. Tanta igi- 
tur exinde per urbem strages facta est, ut etiam ipsis 
vietoribus tam horrenda sanguis effusio tedium inge- 
Thetemple reret et horrorem. Audiens autem Tancredus, quod 
reed infra septa templi Turcorum se incluserat multitudo, 
Turks ^ contulit se illuc ingenti cum armatorum multitudine ; 
within it . . 
slaugh. et templum violenter ingressus, post stragem multam, 
tered. — infinitas auri et argenti copias inde secum dicitur as- 
portasse. Hoc autem reliqui milites audientes, intro- 
missa equitum et peditum multitudine, quotquot? ibi 
repererunt * gladiis trucidantes, universa sanguine re- 
pleverunt, ut, justo Dei judicio, eorum qui locum illum. 


—Ó———M MÀ M — M Aa MÀ — ——M €—————  —  —À 


! cognoverunt) congnoverunt, MS. * Quotquot] quot, MS. and F. 
? aufugerant] Written auferant | Corr. from W. A. C. D. 
in the text, but corr. in marg. * repererunt] reppererunt, MS. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 147 


.et alia sancta polluerant, proprio sanguine demum.AD..1099. 
-cruentarent.  Cecidisse autem referuntur infra templi 
ambitum ad decem milia Turcorum, exceptis aliis, qui 
passim per urbem truncabantur, quorum minor non 
fuisse numerus ferebatur. Nostri nempe per vicos et 
diverticula discurrentes, et occulta perlustrantes uni- 
versa, patresfamilias! cum uxoribus? et liberis, cum 

Rog. Wend. familia tota ex secretis domiciliis extrahentes in publi- 

' eum, aut gladus transverberabant, aut a muris prseci- 
pites? dabant, ita ut fractis cervicibus expirarent. Et 
quicunque domum vel palatium confringere vel prius 
intrare poterat, ea sibi cum universa substantia jure 
perpetuo vendicabat. Sic enim inter principes con- 
venerat, et acclamatum fuerat, ut, urbe expugnata 
id quod quilibet adquireret, jure hereditario possideret. 
Unde quicunque prius domum vel edificium quodcun- 
que occupavit, vexillum vel clipeum, vel quodlibet 

fol. 31a, armorum genus in introitu configebat, ut esset signum, 
ne quis alius aggredi prseeoccupata ? presumeret. 


Principes nostri loca, sancta petunt. 


Rog.Wend. Civitate itaque subjugata, et spoliis a peregrinis The 
".19*- collectis et colligatis, coeperunt, depositis armis, in Pons. 
Spiritu humilitatis cum gemitu et lacrimis, nudis pedi- holy 
bus, loca venerabilis, quee Salvator propria dignatus est P iaces. 
sanctificare presentia, cum omni devotione circuire, 
et specialiter ecclesiam sancte resurrectionis et Domi- 
nice passionis. Erat autem intueri jocundissimum, 
quanta devotione fideles populi utriusque sexus, quanta 
mentis exultatione et dulcedine spirituali, suspiriis et 
lacrimis ubertim profusis, ad loca sancta accederent; 
quantas gratias Deo agerent, qui tant eis peregri- 





! patresfamilias At first written | * pracipites] Originally precipico. 
patremfamilias, as in W. A. C. D. F. * ezpugnata] expungnata, MS. 
? uxoribus] At first, uxore, as * preoccupata | preocupata, MS. 
W.C. D. 
K 2 


148 — MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1099. nationis consummationem ad effectum perducere con- 
cessit. Fuit autem omnibus una in arram! future 
retributionis fiducia, quod per collationem | donorum 
presentium, firma sit eis expectatio futurorum ; et per 
eam, qu hic peregrinatur Jerusalem, ad eam perveni- Rog.Wend. 

The ant, cujus extat in id ipsum participatio. Porro epi- '-!4* 

scopi et sacerdotes ecclesias, preecipue templi ambitum, 

cleansed & cadaveribus occisorum et sordibus universis mun- 
dantes, et loca venerabilia Domino consecrantes, et 
sacra missarum sollempnia populo celebrantes, pro col- 
lato sibi beneficio omnibus gratias exhibebant. Visus 
est autem ea die vir in omnibus commendabilis? 

Aimer,  Aimerus, Podiensis episcopus, qui apud Antidchiam, ut 

bishop of yrelibavimus, in fata concesserat, in sancta civitate a 

pears to multis, ita quod viri plurimi de exercitu fidedigni 

eum super murum primum omnium viderunt ascendisse 
civitatis, et ceteros ad ingressum animasse. Qui etiam 
oculis corporeis se ipsum vidisse asserentes, et cum 
principibus loca sancta circumeuntem manifestissime 
conspexerunt. Alii autem? quamplures, qui in pere- 
grinatione piam in Christo dormitionem acceperant, 
quasi Christo sic jubente, ut desiderium suum non. 
mutilatum feliciter adimpleretur, in eadem sancta civi-. 
tate, sicut quondam in passione ejusdem Domini nos-. 
tri, id est, Christi, apparuerunt multis, loca sancta. 

Peter the cum alis devotissime requirentes Petrus quoque, 

Hermit is Heremita* venerabilis, qui quinto antea anno obierat, 
a patriarcha civitatis, clero, populoque fideli visus fuerat ; 
et per cujus sollicitudinem principes occidentis ad hane 
venerant? peregrinationem, ab eisdem et a predicto. 
patriarcha cognitus? est. Cui et ipsi gratias exhibue-. 
runt, quod rei consummationem diu desideratam videre. 


meruerunt. . 
! arram| arra, MS. and F. but the word is an interpolation, and 
? commendabilis |comendabilis,MS. | omitted in A. C. D. See Will. Tyr., 
* autem] Partly on an erasure. P. 761. 
* Heremita] herema, MS. * venerant] Added in marg. 


5 obierat| So also in W. and F., 7 cognitus] congnitus, MS. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI, 149 


Spolia pretiosissima, repervuntur. A.D. 1099. 


Rog.Wend. Hiis igitur omnibus rite peractis, principes ad domos Spoils 
H.M4 ot hospitia, quee interim eis sua familia preeparaverat, the city: 
Rog. Wend. reversi, urbem repererunt! bonis omnibus redundantem; 
unde a majore usque ad minimum cceperunt copiosius 
abundare? Reperiebantur? enim in sedificiis et domibus 
confraetis auri et argenti, gemmarum pretiosarum et 
vestium, el, omnis supellectilis, frumenti, vini et olei, 
sed et aquarum in cisternis, unde in obsidione maxi- 
mam fuerant perpessi penuriam, ingentes copie; unde 
indigentibus mensura bona referta, coagitata et super- 
. efluens * omnibus erogabatur sine improperio. Factum 
est autem, ut secunda post victoriam die et deinceps, 
in foro publico rerum victualium optimis conditionibus 
exhiberentur commercia, ita quidem ut plebs inferior? 
.necessariüs omnibus abundaret,? secundum illud prophe- 
. ticum, * Fortitudinem gentium comedetis, et in gloria 
.eorum superbietis." ? 


Tractatur de electione regis in Jerusalem, et patri- 
arche. 

Rog.Wend. Cumque per dies septem principes in sancta civitate Meeting of 
i. 145. in quiete et letitia spirituali? quievissent, convenerunt to elect | 
in unum octava die, tractaturi per gratiam Spiritus king of Je- 

Sancti, ut aliquem de suo eligerent collegio, qui presit 

civitati revise ac regioni, regiam rite optinens dignita- 

-tem. Et cum, diligenter fusis orationibus et accensis 

-super altaria cereis, commissisque eorum singulis can- 

-delis extinctis, ut per accensionem indicium voluntatis 





! repererunt] reppererunt, MS. 5 inferior} imferior, MS. 
2 abundare] habundare, MS. 5 abundaret] habundaret, MS. 
* Reperiebantur] Repperiebantur, | 7 Js. ]xj, 6, 

MS. * spirituali] spüli, MS, 


* supereffluens] superefluens, MS. 


150 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A D. 1099. divine. panderetur, dux Normannorum Robertus suam. 
Rober’, candalem clam aliquotiens extinxisset ; et dum diu. 
Normandy, oravissent, iterumque et iterum de electione communi- . 
lously de- ter! tractavissent, tandem omnes unanimiter, relicto. 
signated, duce Roberto, constanter immo obstinate .contradi-. 
but refuses. (onte 2 ducem Godefridum consonantes gaudenter ele- 
Duke God- a . 
freyis  gerunt, et electum sepulchro Domini cum laudibus et 
unani- — hymnis? sollempniter, erubescente duce Roberto, pre-. 
mously . . 
elected. sentaverunt. Et hoc merito, ut primus ad capturam 
qui intravit, primus et dignissimus in dominatu accla-. 
Election of maretur. Et cum ejusdem civitatis patriarcha noviter. 
the Pa obiisset* de alio ipsius loco constituendo tractatum 
Jerusalem. habentes, favore ducis Normannorum Roberti, quendam 
Maturanensem® de Calabria, Arnulphum nomine, sibi 
familiarem, quendam scilicet? sacerdotis filium, et inter 
peregrinos de incontinentia et nimia levitate notatum, 
in sede contradunt? patriarchali. Sed idem Arnulphus 
cita morte, Deo ultore, preeventus, temere susceptam 
coactus est deponere dignitatem. Post illum autem, | 
vacante sede per menses quinque, qui przesentes fuerunt, 
post multam deliberationem, venerabilem virum Dai- 
bertum in throno patriarchali et in cura collocant pas- 


torali Fuit autem antea episcopus Pisane ecclesie, 


! de electione communiter] Added 
in marg. 


was a native of Martorano in Cala- 
bria, whereas his real name was 


* contradicente) So written at first, | Arnulphus de Rohes, a Fleming, 


but afterwards altered improperly to 
contradicentes, which is followed by 
F. 
* hymnis] ymnis, MS. 

* obiisset] obisset, MS. 

5 Roberti] The last syllable is on 
an erasure. 

5 guendam  Maturanensem] The 
text was, no doubt, originally writ- 
ten episcopus quidam Muturanensis 
(as in W. A. C. D. L.), but has been 
subsequently erased and altered, so 
as to make it appear that Arnulphus 


who is said by Will. Tyr., pp. 763, 
764 (who is followed by Wendover 


and A. C. D.), to have been made . 
patriarch of Jerusalem through the | 


intrigues of the bishop of Martorano. 
See Albert Aquens, p. 285; Ord. 
Vital, iii 612; Ughelli, “Ital. 
Sacra,” ix. 270; and Le Quien, 
* Oriens. Christ.,”’ iii. 1243. 

7 scilicet] Interlined. 

* contradunt] Partly on an era- 
sure. In W. A. C. D. contrusit. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI, 151 
vir eleganter instructus, et in agendis ecclesiasticis a A.D. 1099. 
"puero eruditus. 


Exercitus Soldani Agiptiorum et Damascenorum 
vincitur? 


Rog.Wend Urbe autem sancta recenter adhuc a fidelibus subju- TheSoldan 
4». M7. gata, Soldanus /Egiptiorum et Damascenorum, princeps or PEyt 

uter omnes orientales potentissimus, cum civitatem army to 
sanctam Jerusalem a fidelibus captam cognovisset? vo- Ascalon. 

Cato ad se principe militia suze Elafdalio, preecepit ut 
universum robur /Xgipti, et omnes imperii sui vires 
colligens, in Syriam ascendat, et popellum temerarium 

illum, Crucifixum adorantem, de superficie terre deleat, 

ut non memoretur nomen illius ultra. Erat quidem 
Elafdalius iste natione Armenius, a Christianis parenti- 

bus originem habens, sed prse immensitate divitiarum 
apostataverat & fide; et qui in fonte regenerationis 
Emyreius dicebatur, factus apostata Elafdalius nuncu- 
pabatur. Assumptis igitur hic Crucis inimicis, universis- 

que viribus /Egypti cura partibus adjacentibus, Arabice 
quoque et Damasci, venit Ascalonem; et ibidem cum 

copiis suis universis castra locavit, inde Jerosolimam 
profecturus. Proposuit enim, ut fideles in Jerusalem 
irremediabiliter obsideret, et post victoriam Dominicum 
sepulchrum funditus dilapidaret. 


fol. 31 4. 


Deliberatio quid in illo articulo agendum. 


Tunc peregrini hzc audientes, qui super omnia ob- The Chris- 
sidionis zrumpnas formidabant, exclamabant in propa- peas 
tulo, dicentes, * Hucusque auxiliatus est * Dominus, qui 


Rog. Wend. 
il. 14 7. 


— — —— — —— —— o ^ ————— Ó————— 


! instructus] Originally written | dover, and applies to the three chap- 


erud. in the text, and eruditus in the 
margin, but both afterwards erased, 
and instructus substituted. 

? 'This rubric is copied from Wen- 


ters following, which in Wendover 
form only one. 
3 cognovisset] congnovisset, MS. 
* est] Interlined. 


152 MATTHZAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1099. usque ad consummationem nos non derelinquet. Absit,. 
absit & nobis obsidio, cujus miserias experti sumus. 
frequentius!"  Convenerunt igitur in unum clerus et. 
populus universus, et arma spiritualia prius bajulantes, 
ad sepulehrum Domini corde contrito et cum fletibus 
humiliato profecti, et orantes in terram prostrati, a 
Domino instantissime et urgentissime postulabant, ut 
populum suum misericorditer ab imminentibus! peri- 
culis liberaret, vincatque Dominus exercituum, qui zque . 
dimicat in paucis ut multis, invicte virtutis ac magni- . 
ficus triumphator. 


v 


Contra, hostes audacter. procedunt. 


They Deinde, sumpta ex Dei parte audacia, ab urbe Rog.Wend. 
against Versus Ascalonem procedunt, audacter hostibus occur- ^" M7. 
the enemy rentes. Portabant autem secum partem ligni Dominice 
cde duke Crucis, quam civis quidam? Jerosolimitanus, nomine Rog.Wend. 
Syrus, principibus nuper propalaverat, ab antiquis a "149 
se temporibus custoditam. Dux vero, qui rex etiam 
erat Jerosolimitanus, cum ceteris principibus? pere- 
grinis Ramulam perveniens, edoctus est ibi plenius, 
quod predictus Emyreius apud Ascalonem * cum suis 
copiis consedisset. Preemisit itaque dux equites du- 
centos, qui viam et statum hostium prudenter explora- 
rent; sed cum aliquantulum processissent, invenerunt 
armenta boum, equorum et camelorum cum pastoribus 
eorumdem. Ad quos cum noster exercitus pervenisset, 
fugerunt tam pastores quam qui pastoribus przerant 
equites, gregibus et armentis sine custode derelictis. 


! imminentibus] iminentibus, MS. | quiet rex erat. In the lower margin 

3 quidam] In the text qui, but | are the words pracipuus eorum erat, 
corr. in marg. cum ceteris, written with a plummet, 

* rez etiam ... principibus] These | which, no doubt, were intended to 
words have been erased, and are | partlysupply theplace ofthose erased. 
almost illegible ; but W. and A. C. * Ascalonem) Ascalonam, MS. 
D. F. agree, except that they read 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 153 


Capti sunt tamen quidam ex eisdem, quorum relatione A.D. 1099. 
de hostium proposito edocti nostrates cognoverunt,' 
quod princeps memoratus, qui juxta eos ad vii. mili- 
aria castra statuerat, post biduum accedere et nostrum 
de sub ccelo delere exercitum cogitabat. Erant autem 
nostri numero quasi mille equites et ducenti, pedites 
vero quasi sex milia numerati. Qui omnes dé proelio 
jam certi, novem acies instruunt, quarum tres prepo- 
nunt, tres locant in medio, et tres subsequi preecipiunt, 
ut, undecumque ad eos hostium fiat accessus, tripli- 
cem reperiant? ordinem objectum acierum. Sic itaque, 
optenta sine contradictione preda memorata, que pre 
nimia multitudine numerum excedebat, noctem illam 
iransegerunt, subarrata Dei misericordia, gratulantes. 


Miraculum de pecoribus. 


Rog.Wend. Mane autem facto, tubis et lituis clangentibus Miracu- 
i. 148. bellum indicitur, et instructis ordinibus procedunt, peatance 
Domino rei exitum commendantes; et quasi vir unus of herds of 
.exercitus totus in Domino sese confortabat et anima. ^*ftle 
bat.  Procedentibus igitur legionibus juxta militaris 
ordinis disciplinam lento gradu ad pugnam, visa sunt 
superno armenta infinita? ut creditur, instinctu, corni- 
bus erectis et caudis, acierum lateribus a dextris et 
Rog.Wend. Sinistris comitari, nec ulla posse violentia prepediri. 
i. M9. Quod hostes eminus intuentes, solaribus' radiis hebo- 
tatis* luminibus, ante proelium ‘animis conciderunt, 
credentes innumeram esse multitudinem armatorum, 
quamvis et ipsis multo major militaris copia non dees- 
set. Invictissimus autem et imperterritus? dux Nor- 
mannorum Robertus, [qui]$ moderator erat et signifer 


! cognoverunt]congnovverunt,MS. , ‘ hebetatis] ebetatis, MS. 


* reperiant] repperiant, MS. * imperterritus] imperteritus, MS. 
> armenta infinita] Addedin marg. * qui] Supplied from W. A. C.D 
after superno. and so in text of F. qui] Supplied from W. A. C. D. 


154  MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1099. acierum, pro re bene gesta frequenter & me memoratus. 
et memorandus, admiravisii standardum a longe con-. 
siderans, quod in summitate haste tolum! habebat 
aureum, hasta vero argento cooperta albicabat, ipsum 

The deprehendit ibidem esse. Et audacter per medias acies, 

Turkish _ hinc inde fulgurante gladio, Turcis corruentibus, super . 

wounded eum truculenter irruens, ad mortem usque graviter 
ipsum? vulneravit. Quod factum non mediocrem gen- 
tilibus incussit formidinem cum diffidentia ; dux enim 
ad suos indempnis remeavit. 


Lamentatio admiravisi vulnerati et jam victi. 


Lamenta- ^ Admiravisius autem vix palpitans, letaliter enim Rog.Wend. 
cm of rhe vulneratus, alto pectore ingemuit, et hujusmodi planc- ™ !** 
tum prorumpentibus singultibus emisit, “O omnium 
Creator, quid hoc est? Quid accidit? Quod fatum* 
nobis infestum nocuit? Heu mihi, quam? ineffabile 
dedecus, quam diuturnum improperium genti nostrz con- 
tigit! Gens misera et misella, modica et mendica genti fol 322. 

nostre prevaluit! Unde hoc? Conventione, proh dolor ! 

facta, adduxi huc militum ducenta milia, et peditum 
quorum numerum excedit multitudo, quos toti mundo 
credidi prevalituros. Nunc autem, ut non mentiar, a 

minus quam mille militibus et paucis peditum milibus 

tam indecenter, tam inopinabiliter sunt superati! Aut. 
procul dubio illorum Deus omnipotens est, et pro Rog.Wend. 
eis pugnat? aut noster nobis iratus est, et nos 99 
nimis austero furore redarguit et castigat. Quicquid 
contingat, hoc erit, quod in eos denuo non erigar, sed 

ad patriam meam ignominiosus et confusus, mortuus. 


! tolum] pomum, W. A. C. D. ; . Baldric, Hist. Hieros., p. 138 ; Ord. 


pomum vel tolum, F. ; Vit. iii.619; with whom agree W. 
? gladio] On an erasure. | A. C. L, all of which have fatum. 
3 ipsum] Added in marg. | 5quam] quod, MS. and F. Corr. 


‘ fatum] factum, MS. and D. F., | from W. A. C. D. 
but erroneously, as appears from 5 pugnat] pungnat, MS. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 155 


.revehar, aut revertar semivivus." Turcis igitur fugam A.D. 1099. 
meditantibus, eques quidam Lotharingus, qui in agmine 
extremo cum duce erat Godefrido, a lateribus equitans, 
libertatem fuge fugitivis denegavit. Unde ipsia duce The Turks 
Normannorum, qui in prima acie erat cum equitibus fight. to 
et sagittariis, penetrati et dissipati, et ab extremis in- 
.clusi, et sic quasi inter molas contriti, cesi sunt ad 
.fidelium voluntatem.  Admiravisius! autem saucius et 
cruentus super dromedarium positus, rapido cursu elap- 
-sus est, ne ad voluntatem hostium suorum penitus 


. detruncaretur. 


De spoliis hostiwm a Christianis adquisitis. 


Rog.Wend.  Collata igitur sic fidelibus de supernis victoria in- Spoils 


ii. 150. 


credibili, in hostium tabernacula? noster devenit ex- found in 


ercitus letabundus; ubi tantam auri, argenti, varie my'scamp. 
suppellectilis, gemmarum, divitiarumque peregrinarum 
copiam? invenit, ut usque ad nauseam satiati, mella 
fastidirent et placenta, ita ut minimus dicere possit, 
*Inopem me copia fecit.”* Dux autem Robertus Duke Ro- 
emit standardum ab hiis qui illud retinuerunt, dum Pert par 
.ile, emolumentis nequaquam inhians, hostes acrius admiral’s 
insequeretur, viginti marcis argenti. Et duxit illud $23 pd 
in sepulehrum Domini et optulit? ad monumentum it at the 
et memoriam talis triumphi tamque gloriosi. Alius "b 
quoque ensem ejusdem admiravisii? bisanciis xl com- 

. paratum, ad ostentationem ibidem posteris dereliquit. 

. Omnia enim Deo, non hominibus ascribebant. Sic 

igitur, fugientibus adversariis, palma nostratibus cce- 

litus concessa, cum ingenti gaudio reversi sunt in 
Jerusalem, diversis manubiis? onerati Ubi aliquot 


! Admiravisius] Admirasius, MS. ' admiravisii] admirasii, MS. 


? tabernacula] Added in marg. * ostentationem] At first written 
* copiam] tantam copiam, MS. ostentionem. 
! Ovid. Metam. lib. iii. v. 466. * manubiis] In Edd. and ed. Wend. 


* standardum] standarium, MB. | printed incorrectly manibus. 
* et optulit] Added in marg. 


A.D. 1099. 


Cause of 
the return 
of Robert 
duke of 
Normandy, 


156 | MATTHAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


diebus quiescentes post labores, Dominum merito col-. 
laudabant. 


Mamnifestior ostensio cause redditus! Ducis Norman- . 
norwm, Roberti? 


Non prztereundum censeo, quod, sicut prelibatum . 
est, peregrinorum universitas hoc decretum inter se. 
sanxerunt, quod, invocata Dei gratia, cum de eligendo. 
rege in Jerusalem  contractarent, singuli principum. 
candelas suas sine igne manibus suis, dum fieret oratio, . 
tenebant, ut, igne coelesti indice, voluntas Dei populum. 
certificaret dubitantem, quem vellet Dominus habere. 
populi sui regem et gubernatorem. Dux autem Ro-. 
bertus suum quem tenebat cereum, qui coelitus est. 
accensus ter, quod sine lacrimis nequeo recitare, clam. 
extinxit, electioni de se divinitus facte nullatenus. 
consentiens, immo penitus rebellis et imbellis? bella. 
Dei refutavit; multum in hoc redarguendus, secundum. 
illud Ysaize, “ Vee qui spernis, nonne et tu sperneris?"*. 
Unde pis» ac gloriose recordationis dux Godefridus, . 
post electionem de se factam, et iterum post memo-. 
ratam victoriam, regnum optulit sponte ac gratanter. 
Roberto; asserens ipsum Robertum se digniorem ac. 
prestantiorem, ac Deo, ut credebat, acceptabiliorem.. 
Sed adhuc dux Robertus oblata refutavit impudenter, . 
inhians regno Anglie, in quo se credebat desidem et. 
ilecebrosum quietius regnaturum. Jactitabat enim. 
majus jus habere in regno illo fratre suo W[illelmo] . 
qui illud ex sorte primogenito? injuste occupaverat. 


! redditus] reditus, MS. * et imbellis] Added to the text, 
? On the edge of the lower mar- | and the two next words are on an 
gin is written by Matthew Paris:— | orocure. 
(Orbebrevibreviormodico 
* Majes-) conclusus in orbe 
tas Orbem transgredior totus 5 See pp. 11, 30, ante. 
diffusus in orbe." 


* Is. xxxiii. 1. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 157 


- Insuper erectus est in superbiam, eo quod in multis A.D. 1099. 
- periculis, ut preedictum est, tam gloriose triumpharat, 
.reputans omnes Anglos strenuitate et viribus infe- 
.riores Sed Deo, ultionum Domino, qui de se presu- 
. mentes conterit, omnes postea actus suos! merito, proh 
. dolor ! reprobavit, ut sequens sermo plenius declarabit. 


Repatriant duces Normannorum et Flandrensvwm. 


Rog.Wend. Hiis ita gestis dux Normannorum Robertus, robur Theduke 
4. 151. , militize Christiane, nullo potuit hortatu retardari, quin Dandy and 


ipse et Robertus, comes Flandrensis, consummato, ut count of 
asserebant, peregrinationis voto, ad propria reverte- renders 
.rentur. Unde valefacientes fratribus suis principibus, home. 
. versus occidentem, non sine dolore regis Jerosolimi- 
. tani Godefridi et omnium peregrinorum, iter direxerunt. 
.Sequebatur autem eos potissima pars exercitus Chris- 
.tiani Rex igitur Godefridus consolationem a Deo Godfrey 
accipiens, detento secum viro nobili Tancredo,? et de admi the. 
Gres comite Garnerio,® et aliüs quibusdam viris occi- affaire of - 
dentis, commissum sibi a Deo regnum strenue admi- dom of" 
.nistrabat et prudenter. Deus enim omnia ejus opera Jerusalem. 
dirigebat. Concessit autem jure hereditario possiden- He grants 
dam urbem Tyberiadensem, super lacum Genesir sitam, Le other 
cum comitatu toto Gibelet et Caypham, qus alio cities to 

. " "e one . . Tancred, 
nomine Porphiria dicitur, urbem maritimam, domino who be- 
Tancredo; in quo principatu ita Deo placere studuit, nes of 
quod usque in presentem diem ecclesie regionis illius Antioch. 
de ejus patrimonio? gloriantur. Qui infra biennium 
post, meritis exigentibus, ad principatum vocatus An- 


! suos] Repeated, but underscored | Corr. from Will. Tyr., p. 770. See 
for omission. p. 57, ante. 
* Gibelet] So also F.; but Galilee, 
* Tancredo] Tancreto, MS. Will. Tyr., p. 770, and W. A. C. D. 
3 Garnerio] Gautero, MS. and F.; * patrimonio] So also F. In W. 
Garero, W. A. C. D. ; Garcero, I. | A. C. D. patrocinio. 


158 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1099. tiochenum, illam nobilitavit ecclesiam a temporibus . 
gloriosam, plurima largiendo beneficia et insignia. Sed. 
et principatum, pluribus subjugatis urbibus et castel- . 
lis necnon et provinciis, longe lateque finibus! ampli- 
avit. 


De situ sancte civitatis, et locis. circumpositis.? 


Site of 
Jerusalem 
and adja- 
cent terri- 
tories. 


Civitatem sanctam Jerusalem in sullimibus esse mon- Rog. Wend, 
tibus sitam, et in sortem Benjamin novimus constitu- fol 308 
tam. Ad cujus dignitatem pertinet, quod natalis patria. 
est Redemptoris; in medio scilicet nostre? habitabilis . 
posita, ut illud adimpleatur Davidicum,* * Operatus es. 
salutem in medio terre;”° et hoc ad passionem di-. 
noscitur pertinere. Ibidem insuper magis preedicavit. 
Dominus, et Judeorum duritiam reprehendit, secundum . 
illud Ysaize, “De Syon exibit lex, et verbum Domini 
de Jerusalem.”® Hsc autem ab occidente tribum habet Rog.Wend, 
Symeon, Philistinorum, [et mare Mediterraneum] 9 a  !i!52 
quo prope? Jopen oppidum '? xxiiii?". miliaribus distat, 
inter se et predictum mare habens castellum Emaus; 
Modin etiam, sanctorum Machabseorum presidium, et 
Noben, viculum sacerdotum, et Diospolim,! quse est. 
Lydda, ubi Petrus Eneam paraliticum restituit sani- 
tati, et ubi apud Symonem coriarium hospitatus, Cor- 
nelii nuncium suscepit, sicut apud Jopen discipulam, 
Thabitam nomine, suscitavit. Ab oriente vero Jorda- 


! finibus] sinibus, MS. 

? In the margin, opposite to this 
chapter, is written vertically, in 
red letters, ““Notandum de situ Terre 
Sancte." 

* nostra] scil. terra. 

* Davidicum] Daviticum, MS. 

5 Ps. Ixxiii. 12 

* Is. ii, 3. 

- * Philistinorum] So W. and all the 
MSS. The Edd. insert terram be- 


In Will, Tyr., p. 46 (from whom 
this chapter is chiefly borrowed) we 
read, “ et Philistiim regionem." 

Set mare Mediterraneum] Sup- 
plied from W. A. C. D. and Will. 
Tyr., p. 746. 

* prope] prope est, W. A. C. D. 
In Will Tyr., ** ubi propius est." 

1° oppidum] opidum, MS. 

" Diospolim] In the margin is 
added vel Neapolim, and in F. Nea- 


fore this word, but without authority. | polim is substituted in the text. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 159 


nis habet fluenta, et solitudinem filiorum prophetarum, A.D. 1099. 
quasi ad miliaria xiii, et vallem silvestrem, et Mare 
Mortuum. Citra Jordanem vero habet et Galgala, 
Helisei domicilium; ultra vero Jordanem, Galaad, 
Basan, Amon et Moab, que postmodum Ruben, Gad 
et dimidia tribus Manasse susceperunt in sortem, que 
hodie regio generali appellatione Arabia nuncupatur. 
Ab austro vero habet sortem Jude, in qua est Beth- 
leem,! felix Dominice nativitatis locus, et Thecua, 
urbs prophetarum Abacuc et Amos, et Ebron, que est 
Cariatarbe, sanctorum sepulchrum patriarcharum. <A 
septentrione quoque habet Gabaon, Josue filii Nun 
victoriam * insignem, et tribum Effraim, et Sylo, Sichar 
quoque et Samarie regionem, et Bethel, peccati Jero- 
boam testem ; sed et Sebasteam, Helisei? et Abdie 
sepulchrum, et Baptiste Johannis martirium. Hee 
olim a monte Somer dicta est Samaria, sicut et regio 
tota, quze et thronus fuit regum Israel Habet etiam 
et Neopolim, ubi filii Jacob, Symeon* et Levy, in 
ultionem stupri, quod Sichem, filius Emor, sorori eorum 
Dine intulerat, ipsum et filios ejus in ore gladii per- 
cusserunt, urbem eorum igne succendentes, 


De ratione nominis Jerusalem. 


Rog.Wend. Est autem Jerusalem Judzs metropolis que juxta Origin of 
A. 153. veteres hystorias primum dicta est Salem, a Sem, filio re name 
Noe primogenito, qui eam fundavit, et in ea regnavit. 
Hic postmodum dictus est Melchisedech, qui revertenti 
Abrahze a ceede 111°, regum optulit panem et vinum; 
Melchisedech autem rex justitia interpretatur, quem 
Deus a diluvio reservavit, ut ex ejus semine post- 


! Bethleem] Beethleem, MS., but | but we ought to read victoria,^with 
the first e expuncted. Will. Tyr., p. 746. 


3 Helisei] Halesei, MS. 
2 victorian] So W. A. C. F. D., * Symeon] Symeo, MS, 


160 MATTHZEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1099. modum Christus nasceretur. Erat quidem eo tempore 
alia civitas, secundum Ieronimum, Salem appellata, in 
qua idem Melchisedech sicut et alias! regnavit. Quod 
et verum comprobatur; ejus enim ruins usque hodie. 
juxta fluenta Jordanis discernuntur. Deinceps, reg- 
nante in ea Jebuszso, dicta est Jebus, et sic ex 
Jebus et Salem dicta est Jebusalem ; unde inde post, 
dempta B et addita R, dicta est Jerusalem. Postea 
autem, expulso Jebus a David, dicta est Civitas David. 
Deinde vero, regnante Salomone, filio ejus, vocata est 
Jerosolima, quasi Jerusalem Salomonis. Hanc postea 
xleiiv. anno post passionem Domini, Judsorum exigen- 
tibus peccatis, Titus, Vespasiani filius, Romanorum 
princeps magnificus, obsedit et expugnatam? dejecit, 
ita ut, juxta verbum Domini, non remaneret in ea 
lapis super lapidem. Illam vero postea ZElius Adria- 
nus, quartus ab ipso Romanorum Augustus, reparavit, 
et de suo nomine Eliam nuncupavit. Et cum prius 
in clivo precipiti montis esset sita, ita ut partim in 
orientem et in austrum tota devexa despiceret, in 
latere tam montis Syon quam Morie montis consti- 
tuta, et solum templum et castellum, eui nomen erat 
Antonia, in sui haberet fastigio, ab eodem imperatore Rog.Wend. 
in montis verticem tota translata est, ita ut Domi- ™ !9* 
nice passionis et resurrectionis locus, qui extra urbem 
fuerat, urbe rezdificata, infra murorum ambitum clau- 
deretur. 


De locis venerabilibus infra sanctam. civitatem. 


Ofthehoy: Heec autem sancta et Deo dilecta ac inter omnes Rog.Wend. 
POS ye. mundi preelecta civitas, et minor maximis est et "^^ 
rusalem. mediocribus major; forma quidem oblonga, et parte 

altera longiore tetragona, vallibus profundis in tribus 


! alias] Written at first alia, and | added, vel Jeru[solima], which is 
so W. A. C. D. followed by F. 
* Jerosolima| In the margin is ? ezpugnatam) expungnatam, MS. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 161 


partibus circumsepta. Nam ab oriente vallem habet A.D. 1099. 
Josaphat, in cujus imo sita est ecclesia Dei Genitricis, 
ubi sepulta fuit, et gloriosum ejus monstratur sepul- 
chrum ; sub qua est torrens Cedron, ex aquis ortus 
pluvialibus, de quo dicitur, * Egressus Jhesus! trans 
torrentem  Cedron,"? ete Ab austro autem habet 
vallem Ennon, przdicte valli contiguam, quse sortis 
Benjamin et Juda fuit in funiculo distributionis. Et 
inde se erigens ad verticem montis, qui est contra 
Beennon ad occidentem, in qua est Acheldemach, hoc 
est, ager sanguinis, emptus de pretio Domini in sepul- 
turam peregrinorum. Ab occidente vero ejusdem vallis 
habet partem, in qua sita est vetus piscina, quse cele- 
bris fuit temporibus regum Juda; et inde protenditur 
ad piscinam superiorem, que Patriarche dicitur, juxta 
cimiterium quod est in spelunca, que cognominatur 
Leonis A septentrione vero plano itinere ad urbem 
acceditur, in quo locus est, ubi prothomartir Stepha- 
nus lapidatus est. 


De dignitate patriarche Jevosolimitani, et suis sibi 
subjectis prelatis. 


Rog. W end. Patriarcha quoque hujus sancte civitatis habet Of the 
2 154, .... TP . . atriarch 
iir archiepiscopos, unum Ceesariensem, alium Tyren- PET" 
sem, tertium Nazarensem, quartum vero Petracensem, salem, and 
fol. 33a. id est, Montis Regalis. Primus est in regione Palestine, je Pray. 
Rog. Wend. alius in regione Phoenicis, tertius Galiless, quartus autem ject to him. 
' . in regione Moabitarum.  Ceesariensis suffraganeum ha- 
bet episcopum Sebastenum ; Tirensis suffraganeos habet 
episcopos Achonensem, Sydonensem,  Beritensem, et 
Belinacensem, quse est Cesarea Philippi; Nazarenus 
habet suffraganeum, Tyberiadensem ; Petracensis vero 
unum habet suffraganeum, Grecum scilicet, in monte 





! Jhesus] So also, rightly, W. F.I.; but in ed. Wend. ejus, as in A. C. D. 
? Joh. xviii. 1. 
L 


162 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1099. Synai. Habet prsterea patriarcha, nullo mediante, 
episcopos suffraganeos Bethleemitanum, Liddensem, et 
illum de Ebron, ubi sepulti fuerunt Adam et Eva, cum 

Religions Abraham, Isaac et Jacob. Sunt autem in urbe loca 

establish- venerabilia, ut ecclesia Dominice resurrectionis in Cal- 

Jerusalem, varia sive Golgetha, ubi sunt canonici nigri sub priore ; 
Templum Domini, in quo sunt milites; aliud quoque 
templum, in quo sunt clerici. In ecclesia montis Syon 
sunt canonici regulares sub abbate. In ecclesia montis 
Oliveti sunt canonici regulares sub abbate. In ecclesia 
valis Josaphat, monachi nigri sunt sub abbate. Isti 
omnes mitrati sunt, et cum episcopis predictis in 

Cities | ministerio patriarch assistunt. Sunt preterea alis 

wo bishone civitates, quee non habent episcopos, ut Aschalona, quse 
est sub episcopo Bethleemitano; Joppe, qure est sub 
canonicis Dominici sepulchri; Neapolis, quee est sub 
clericis Templi; Cayfas, qua est sub archiepiscopo 

Notable — Ceesariensi. Nazareth locus est, in quo Maria, Mater 

Palettes Domini, nata est, et in quo Filius Altissimi in uterum 

and Jeru- Virginis descendit. Bethleem, in qua natus est panis 

salem. (celestis Jordanis locus est, in cujus flumine Christus 
baptizatus apparuit. Locus alius est,? in quo Christus 
jejunavit, et a diabolo temptatus est. Stagnum 
Genesareth, ubi Christus discipulos vocavit, et multa 
fecit miracula. Mons Thabor, in quo Christus trans- Rog. Wend. 
figuratus apparuit. Infra sanctam civitatem templum  !*!56 
est, in quo Christus extitit presentatus; mons Syon, 
in quo Salvator cum discipulis ccenavit, et Spiritus 
Sanctus super discipulos venit, Materque Domini 
.ex hoe mundo migravit; Calvaria, ubi mortem in 
cruce sustinuit; sepulchrum, in quo quievit, et unde 
tertia die surrexit; mons Oliveti, ubi in asinam 
sedens, a pueris honorabatur, et unde in ccelum ascen-- 
dit; Bethania, ubi Lazarum resuscitavit; Syloe, ubi 
ceeco nato visum restituit ; Gethsemani, id est, vallis 


! Abraham] Written at first Ha- | ? esf] Added on to the text. 
braham, but H erased. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, V1Z. RUFI. 168 


Josaphat, ubi Christus a Judsis captus, et beata A.D. 1099 
Maria sepulta fuit; ecclesia Sancti Stephani, ubi 
lapidatus occubuit; Sebastea, ubi Johannes Baptista 
.Sepultus fuit, cum prophetis Elyaseo et Abdia. Hec The above 
.autem ex libro venerabilis viri Willelmi, Tyrensis iforma- 
-archiepiscopi, excerpta, de captionibus Antiochim et rived from 
.Jerusalem, ubi dux Normannorum Robertus cum suis of Willian, 
. Normannis et Anglis locum tenuit potiorem, et sine archbishop 
-quibus nihil memoria dignum peractum est, sufficiant, of Tyre 

- Si quis residuum libri illius, necnon et alterius libri, 

.in quo mirabilia orientis et lex Machometi pseudo- 

- prophete continentur, quem idem Willelmus de Arabi- 

.cis fideliter ac luculenter! exemplaribus transtulit, et 
Scripsit in Latinis, inspicere desiderat? apud Sanctum 

;. Albanum? sedulus inveniet explorator. 


. Henricus, frater regis Anglorum | Willelmi, corda 
. magnatum blandis pollicitis sibi inclinanit. 


Temporibus vero sub eisdem, videlicet, dum dux perry, 
.Normannorum Robertus tam per mare quam per prother of 
.terram versus partes tenderet occidentis, Henricus, tian, al. 
.frater ejus junior, vir videlicet literis addictus et jam noil t 
.eleganter in grammatica? et jure eruditus, mente sagax, him. 
.corpore decorus, viribus integer, perpendens quod rex 
. Anglorum frater ejus liberis careret, et tunc temporis 
.Solus heres in regno appareret, donativis pretiosis 
.quamplurimis$ quibus ex dono patris abundavit, 

. affatuque blando et pollicitis amplissimis magnatum 
; Anglie corda sibi studuit inclinare; talibus utens 





" fideliter et luculenter] These | posite is added the following note : 
words, with part of the next, are on | * Hunc librum tulit episcopus 
an erasure. Wintoniensis P[etrus] de Terra 

2 desiderat] Before this word has | Sancta, quem vix, qui htc scripsi, 
been added qui, and so in F.; but | ab eodem impetravi.” Om.F 
it only disturbs the sense. 5 grammatica] gramatica, MS. 
* Albanum] Added in marg. $ plurimis] On an erasure. 
* ezplorator] In the margin op- ' abundavit] habundavit, MS. 
L 2 


164  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D, 1099. sermocinationibus, * Pater meus Willelmus, hujus regni, 
conquestor, mihi nil terre in testamento reliquit ;. 
auxilietur mihi nunc Deus, non enim habeo ubi re-. 
clinem caput meum. "Verumtamen quasi prophetico, 
Spiritu, multis circumstantibus, ut nostis, condens tes-. 
tamentum moriturus mihi dixit, ' Fili mi carissime,! ne. 
solliciteris tanquam exsors, et inter fratres tuos extor-. 
ris, nam tu denique omnia heres universorum possi-. 
debis, Propicio Deo et vobis consentientibus, hoc. 
prenosticum verificetur. Adjecit adhuc, quod omnes. 
antecessores meos gloria et honore et pacis abundantia. 
superarem, regnans in Anglia. diu ac feliciter. Re-. 
posita est hsc spes mea in sinu meo Hoc toto. 
Spiritu desidero, non propter personam meam,* novit. 
ile qui nihil ignorat, sed propter vos, diu oppressos,. 
ut sub rege pacifico possitis aliquando respirare. 
Frater meus Robertus, ut toti mundo patet, vir belli-. 
cosus, indomitus et pacis impatiens, et nunc post: 
orientalia proelia plus solito. Fama vero publica refe-. 
rente, in regem Jerosolimitanum pompose nimis est. 
electus et creatus. Nec invideo, immo potius fraternis. 
congaudeo successibus. Expedit vobis, ne unquam. 
Anglise fines? ingrediatur, vos conculcaturus, expolia-. 
turus, et variis angariis exacturus, atque de spoliis. 
vestris Normannos ditaturus. Me® vero, pacis ac tran- . 
quillitatis’ et legum Anglie antiquarum piarum et. 
justarum amatorem et zelatorem, si contingat super. fol. 33 5. 
vos regnare, vos in caritatis vinculis et brachiis specia-. 
lis dilectionis strictius ac dulcius amplexabor, et summe. 
pacis deliciis confovebo, possessionibus ampliabo, omnes. 
avitas* vobis libertates favorabiliter concedendo et. 


- —— M ——— 


! carissime] karissime, MS. ' tranquillitatis) transquillitatis, 
? abundantia] habundancia, MS. | MS. 
* meo] Interlined. * avitas] A late hand has noted 


* meam] Interlined. in the margin, “avitas male hic 
! fines]. Added in marg. ponitur." 


e Me] On an erasure. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VJ]Z. RUFI. 165 


.irrefragabiliter confirmando, et vestrum consilium in A.D. 1099. 
.omnibus exaudiendo." Talibus igitur blanditiis et pro- 

.1nissis omnium fere nobilium Anglie corda sibi incli- 

.navit et enervavit, et a Roberti Ducis amore! alienavit. 

. Dux interim, post multa maris discrimina et morosa 
.viarum dispendia, iter versus Normanniam,* quod 

-tamen Angli vel etiam Normanni penitus ignorabant, 

. maturavit. 


Quomodo vez Willelmus in nova aula apud West- 


monasterium curiam. suam tenuit. 


Wend. Eodem quoque anno, rex .Ánglorum Willelmus a William 
158. Normannia in Angliam rediens, apud Westmonasterium + holds 


in nova aula sua curiam suam primo pompose nimis in West- 
tenui. Quam cum ipsam inspecturus cum multa mi- Haar 
litia introisset, et? alii eam dicerent nimis magnam 

esse et sequo majorem, dixit eam rex debite magni- 

tudinis dimidia parte carere, nec eam esse nisi thala- 

. mum ‘ad palatium, quod erat facturus. Adhuc posset The found- 
.indagator sedulus reperire fundamentum aule, quam meia 
.proposuerat facere, scilicet a Tamensi® usque ad pub- still re- 
.licam stratam ; tanta enim debuit esse longitudo. mained. 


Nota magnificentiam regis.’ 


Deinde infra paucos dies? venit ad eum, cum pran- News is 
. . . . : brought to 
.deret una die festiva, nuncius, nec voluit differre 4, king of 


.nuncium propter prandium ; et anhelo? spiritu affir- the siege of 


—— - — = ^ - -—- e 
—— HÀ — — — ee —— — —— — — —À ee = ~~ —- - - 





! amore] Added in marg. * From the beginning of this chap- 
2 Normanniam] Normannis, MS. | ter to the end of the reign of Will. 
* ef] On an erasure. IL, MS. F. ceases to follow the text, 
! thalamum] talamum, MS. but agrees with the larger Chronicle 
> Thamensi) scil. fluvio. This el- | in A. C. D. 

lipsis occurs frequently. * dies] On an erasure. 


6 Adhuc ... longitudo] Added in 
the margin, and is inserted in the * anhelo] hanelo, MS. 
text of F. 


A.D. 1099, 


and lands 
in safety ; 
then ad- 
vances to 
Mans. 


166 MATIHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


mavit familiam suam in urbe Cenomannica arctissime . 
obsideri! et solam expectare, nisi citius liberarentur,. 
miserabilem captionem. Rex autem hsc audiens, cum. 
intinctam buccellam ori applicuisset, volens eam come- . 
dere, redarguit eum nuncius graviter, jurando affirmans, . 
quod tepide motus fuit super tali suorum periculo et. 
propria jactura, insuper de succursu morosus conferendo. . 
Rex autem dictum nuncii commendans, illico jussit. 
cementarios vocari; murum palatii collateralem effrac- . 
turos, ut, facto ibidem patulo hiatu, exiret, ne tantum. 
deviaret a recto itinere, ut per ostium exiret. In quo. 
facto ab omnibus meruit commendari ; dixit enim, quod . 


decuit tam festinanter obsessos liberare. Et cum fes- 
tinans nec secuturos expectans ad mare pervenisset, 


11,156,157. 


et mare ventis tam contrariis quam procellosis turba- . 
batur, navem ilico ascendit, Cui cum nauclerus dixis- . 
set, .* Cur, hominum audacissime, nec hostium impetus. 
ad quos properas, nec maris commoti formidas peri-. 
culum ; nunquid tu ventis et mari poteris imperare?" . 
Cui rex, “ Non frequenter auditum est, reges Christianos . 
Deum invocantes fluctibus fuisse submersos. Aliqui. 
de oppressis et obsessis apud Cenomannem orant pro. 
me, quos Deus, etsi non me, clementer exaudiet" Et. 
lico sedata tempestate, ventus prosper, velis sinuatis, . 
ipsum regem cum exercitu suo, quem tunc propter suam. 
festinationem modicum habuit, impulit indempnem ad. 
ulteriorem portum adoptatum. Et statim ad liberati-. 
onem suorum properans, venit ad tria miliaria prope. 
Cenomanniam, ubi in obsidione extra urbem in castris. 
tota Gallie consederat fortitudo, die noctuque urbem. 
infatigabiliter infestando. Cum igitur jussisset rex. 


Baldewino cuidam, principi ac duci exercitus sui, ut 


inimicorum numerum et fortitudinem preecedens caute. 


! obsideri] At first written obsi- ; . * commendari comendari, MS. 
dere. * properans) Interlined is dum, as 
2 commendans) comendans, MS. if to read properandum. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 167 


. consideraret et sestimaret, atque festinus renunciaret, A.D. 1099. 
.ipse preeivit, et, facta sstimatione, certificatus rediit 

.ad. regem, dicens, ‘ Revertere festinus; hostes enim 

. preemuniti assunt legionibus ordinatis qui parantur ad 
.bellum, qui plures sunt nobis in duplo" Cui rex, Theking's 
“ Ergo pares sumus; presentia mea valet dimidium srnaee the 
.exercitus eorum; procedamus intrepidi.” Et jussit ex- enemy, 
.ercitum ad proliandum, explicatis vexillis, progressu- vo fight 
.rum ordinari Quorum accessus intrepidus cum hosti- 

.bus innotuisset, dicebant, * Nullatenus credendum est, 

.quod rex Willelmus, draco rubeus— sic enim eum 
.appellabant, propter ejus tirannidem—cum tam parvo 
exercitu, ut apparet, veniat, sine multorum subsecu- 
.tione.” Et cum appropinquasset rex, ita ut uterque 
.exercitus sese jam eminus intuerentur, fugit exercitus 

. adversariorum glomeratim. Quos rex rapido cursu in- 
.Sequebatur; et, misso nuncio expeditissimo, obsessis 

. Insinuavit, ut contra fugientes exirent. Quod et factum 

.est. Unde, confuso exereitu, fugit consul! graviter sau- 

.cius, et vix elapsus. Interfectis igitur quampluribus 

.et captis nonnullis, inter alios capti sunt ires eorum Generosity 
. potentissimi, et compedibus et manicis ferreis mancipati. of the king 
.Quos cum rex ante ipsum adductos intueretur, dixit prisoners. 
.eis, * Sic Deus et sanctus Leonardus vos liberet, si vos 

.me sic teneretis compeditum et captum ad vestrum 
.arbitrium, quid de me faceretis ?" Ipsi autem sese ad 
.invicem respicientes primo siluerunt, sed postea unus 

.eorum a rege stimulatus, palam protestatus est cum 
juramento dicens, “ Si ruptis vinculis liberi distaremus 

.a te per unum miliare, revocatis sociis, in te acriter 
.irruentes, te tuosque indubitanter occuparemus, et 
-occupatum te vel perpetuo carceri traderemus, vel 
.potius in frustra trucidaremus, Sed decipiebamur, cre- 

.dentes vos in decuplo plures fuisse quam eratis, et 
-iccirco, heu! heu! Deo nobis adverso, terga dedimus 


! consul) scil. Helias. Cf. Ord. Vit. ivi 59, 


168 


MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1099. fugitivi" Heec autem cum audisset rex, statim advocato . 
fabro, fecit captivos ipsos solvi, et, vinculis eliminatis,’ . 


made bp. 
of Durham. 
Death of 
Osmund, 
bishop of 
Salisbury. 
Bloody 
spring at 
at Finch- 


in Berk- 
shire. 


A.D. 1100. 
Death of 
William 
Rufus. 


poni in equis bonis. 


Et dixit eis cum autentico jura-. 


mento, * Melior fuit conditio vestra ligatis quam solutis.. 
Ite liberi quocunque volueritis." Unde, obtenta civitate, 
[Flambard] ad Angliam transfretuvit. 
mus dedit episcopatum Dunelmensen — pacitatori? 
Ranulpho, viro pessimo ;. et Osmundus, Sarisberiensis 
antistes, diem clausit. extremwm.* Hoc quoque anno 
visus? est sanguis ebullire de terra apud, Fiscamstede,° 
im pago Bercensi; et post h&c apparuit celwm tolo 
nocte. wbeum, tanquam. arderet. 


Eodem anno vez Walhel- 


De morte regis Willelmi Rufi, et quibusdam signis 
prevenientibus mortem.’ 

Anno Domini millesimo centesimo rex Anglorum Rog.Wend. 

Willelmus, cognomento Rufus, cum gloriose curiam 


pe———— AG — M —— M A NE oa —— 


) eliminatis) elimatis, MS. 

? Unde obtenta civitate] Instead 
of these words the text originally 
read, Unum pro vero sci[tote], as 
appears by a transcript of this 
MS. made for abp. Parker in 1567, 
preserved in MS. C. C. C., Cambr. 
No.lvi. Subsequently to this date 


' these words have been partially 


erased, and others substituted by 
the same hand, of the 16th century, 
which has supplied in the MS. the 
two leaves which follow, the text 
of which is distinguished above by 
italics. On the lower margin of 
fol. 335, the bishop of Lincoln 
[about 1490] has noted, * Male ab- 
scissa sunt dua folia que sequeban- 
tur. Jo. Lincoln. Some words 


. have also been originally written 


with a plummet on the margin, 
which, with difficulty, may be de- 
cipbered thus : “ Nota, quod hic est 
magnus (?) defectus, videlicet de fine 
Willelmi Rufi." As it is uncertain 
from what source the text has been 


copied or compiled in the two leaves 
thus supplied, I have collated it 
throughout with Wendover, the three 
MSS. of the larger Chronicle of 
Matthew Paris, A. C. D., and the 
Cecil MS. at Paris, F. 

* pacitatori] So also read W. A. 
C. D. F. I.; but in ed. Wend. it is 
altered to placitatori, which is more 
correct, as appears from Flor. Wig., 
ii. 46, and Sim. Dunelm., col. 225. 

* eztremum] After this word is 
inserted in W. A. C. D. the follow- 
ing passage: “ Sigisbertus, Gem- 
blacensis monachus, cronica sua huc 
[hec, A. C. D.; hic, I] usque di- 
gessit." 

* visus] in sstate visus, W. A. 
C. D. F. 

* Fiscamstede] So W. A. C. D. 
F.; but we should read Finchamstede 
with the Sax. Chron., p. 364, and 
Domesday Book, i. 57. 

? pravenientibus mortem] ejus mor- 
tem prevenientibus, W. A. C. D. F. 


. R.W end. 
ii. 157. 
fol. 34 a. 


ii. 157. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ RUFI. 169 


suam ad Natale apud Gloverniam, ad Pasca apud A.D. 1100. 

Wintoniam, et apud. Londonias $n! Pentecoste* tenu- 

isset, in crastino sancti Petri ad Vincula perrexit 2 Aug. 

Rog. Wend. venatum in Nova Foresta ; ubi Walterus Tirell cum ‘ 

158. sagitta, cervo intendens, inscius? regem, percussit. Rex 

autem in corde percussus corruit. in lerram, nec ver- 

bum edidit, sed vitam. crudelem fine misero termimavit. 

Eyus quoque mortem signa plurvma prevenerunt. Nam Portents 

idem rea, pridie ante necem, suam, vidit per somp- Thich pre- 

mum‘ sese fleubotomie ictu. sanguinem. emittere, et death. 

radium cruoris ad? caelum usque extentum | lucem 

obnubilare, et / diei?  4nterpolare? claritatem. Rex 

autem, sancta Maria invocata, e& sommo excussus, 

lumen inferri pracepit, et cubicularios a se recedere® 

mon permittens, residuum noctis insompne? peregit. 

Mame vero, cwm aurora 4lluaisset, monachus quidam 

transmarimus, qui pro ecclesie suc negotiis regis cu- 

riam, sequebatur, Roberto filvo-Hamonis, vvro* potenti, 

et regi familiari, somniwm retulit, quod nocte‘ eadem: 

viderat mirificum et horrendum. Vidit enim per 

somnium regem, in quundam venie ecclesiam, gestu- 

que superbo et insolenti, ut solebat, cepit despicere 

circumstantes ; ubi Crucificum dentibus apprehendens, 

brachia, illius corrosit et crura, pene detruncavit ; 

quod Crucifivus, cum diu tolerasset, regem demum 

dextero pede ita depulit, ut caderet in pavimentum" 

supinus, et ex ore jacentis tantam, exire flammam con- 

epexit et ita, diffusum, ut fumorum nebula, quasi chaos 

magnum, usque ad sulera volitare! — Hanc visionem 

cum Robertus regi vetulisset, cachinnos *  4ngeminans 


! in) ad, C. D. and ed. Wend. altered to interpellare in Edd. and 
? Pentecoste] Pentecosten, W. C. | ed. Wend. 


D. F. * recedere] discedere, W.A.C.D.F. 
* inscius) justius, MS. * insompne] insomnis, W. 
‘ sompnium | sompnum, W.A. C. D. '© pavimentum] pavementum, MS, 
5 ad] in, W. A. C. D. " oolitaret] In W. is added etob- 


* diei] Dei, A. C. pr. m., D. F. I. | fuscaret. 
' inferpolare] Soall the M88.; but 7 cachinnos] chachinnos, MS. 


170 MATTHARI PARISIENSIS HISTORIA ANGLÓRUM. 


A.D. 1100, ait, * Monachus | est," imnquit, “et luere. causa mona- 
chiliter somniavit. Da et centwm solidos, ne videatur 
maniter somniasse.” Item,' videbatur regi per som-. 
nium nocte proxima, ante diem mortis sw, quod vidit , 
unum infantem pulcherrimum super altare quoddam, . 
et cupiens et esuriens swpra modum, adiit, et corrosit . 
de carne infantis, et videbatur ei predulce quod gua- . 
taverat ; et volens plus avidius [ewmere],? infans torvo . 
aspectu. et voce minaci ait, “ Desiste, nimis accepisti." , 
Eapergefactus a sommo, rec consuluit mane super hoc. 
quendam episcopum. | Episcopus autem suspicana®. fol. 346. 
judicium vindicta, ait, “ Desiste, vex bone, a persecutione . 
eoclesiw ; prenunitio enim hac‘ Dei est, et benigna , 
castigatio. Nec, ut proposuistr, venatum eas.” Rex. 
contemnens salutaria, monita, 4n silvas venatum ivit.. 
Et ecce, casu cervus magnus, cum per ewm transiret, . 
ait reo. cuidam militi, scilicet Waltero Tel, “ Trahe, . 
diabole l' Eaiit ergo telwm volatile, de quo bene et vere. 
potuit dict et vaticimo denotari, . 

* Et semel emissum volat irrevocabile telum" 9 — 
Et, obstante arbore, in obliquum reflexum faciens, . 
per medium cordis regem’ sauciavit, qui subito mor- . 
tuus corruit. Sui autem, et pracipue miles ille? 4n. 
partes fugerunt; aliqui tamen vedewntes, corpus in. 
sanguine suo circwmvolutum et tabefactum supra? . 
bigam cujusdam. carbonatoris imposuerunt fragilem, . 
et macilentissimo jumento uno tractam.” | Rusticulus . 
igitwr coactus corpus ad civitatem Wintoniam"™ trans-. 


! Item] From this word to fide et- 5 per] ante, Edd. 
pertusis not found in Wendover, but * Altered from Hor., Ep. i. xviii. - 
is added by Matth. Paris on the | 7), 


margin of A, and inserted in the text ' cordis regem] Onan erasure. 


of C. D. F. | 
? sumere] Supplied from A. C. D- * ille) Added in marg. 

F. ] supra] super, MS. and F. 
5 suspicans]. Altered to suspirans "* tractam] tractum, MS. 

by a second hand. " Wintoniam] Omitted in A. C. 
* Àec] hoc, MS. and F. D. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFL 171 


. portare, dam, transuret per quamdam profundam, et A.D. 1100. 
-lutosam viam, fracta biga sua debili, corpus, imo 
.cadaver, rigidum et fatens im luto. cirewmvolutum 
. volentibus asportare dereliquit. |. Eadem hora comes 
. Cornubie in silva, ab alla qua hoc! acciderat per 
. duas dietas distante, dwm venatum iret, et solus casu 
.& suis derelimqueretwr sodalibus? obvium habuit unum 
-magnum pilosum et nigrum hircum, ferentem unum 
-regem nigrum et nudum, per medium pectoris sau- 
-ciatum. Kt adjwratus hircus per Deum trinum et 
-unum, quid hoc? esset, respondit, * Fero ad judicium 
suum vegem, vestrum, mo tyrannum, Willelmum . 
. Rufwn. Malignus enim. &piritus sum, et ultor ma- 
. litio suc, qua desevit n. ecclesiam, Christi; et hamo 
.necem suam procuravi, imperante prothomartire 
-Angliw beato Albano, qui conquestue est Domino, 
.quod in? insulam Britannica, cujus ipse fuit primus 
.sacrator, supra modum grassaretur.” Comes igitur 
-heo statim socivs® enarravit. Infra triduum autem 
. haic. omma vera reperit; permediata igitur res’ est 
R.Wend. . oculata? fide expertus. | Cujus? preterea mortem 
UTS. miseram, ut predictum est, sanguis de terra ebul- 
Rog.Wend. liens oresignavit.? Nam Anselmus," Cantuariensis 
ii, 159. ,*, 1: "e 
. archiepiscopus, ob illius tyrannidem per triennium 
trans mare pulsus, a Roma Marceniacwm venit, ka- 
lAug. lendis!? Augusto, ut sancti. Hugonis, Cluniacensis !* 
abbatis, colloquio frueretur. Ubi cum de rege Wil- 


-— 


! hoc] hec, MS. and F. * oculata] ocula, MS. ; and so A. 
! derelinqueretur sodalibus] sodali- | C. D. F. 
bus linqueretur, A. C. D. F. ? Cujus] Ejus, W. A. C. D. 
3 hoc] hee, MS. and F. 1° presignavit] presaginavit, MS. 
‘ necem suam] suam necem, A.C, | Atter this word is inserted in W, A. 
D. F. C. D., * licet experimenta alia non 
5 in) Interlined. deessent," 
* statim. sociis] sociis statim, A. !! Anselmus] Ancelmus,MS. and F, 
C. D. F. 12 kalendis) circa kalendas, W. A. 


* permediata igitur res] per media- | C. D. 
tores, A. C. D. ; permediata res, F. 1* Cluniacensis] Clunacensis, MS. 


172 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1100. lielmo inter eos sermo haberetur, abbas 4lle venerabilis 
archiepiscopo respondens, sub testimonio intulit veri- - 
latis, “Proxima nocte intempesta ! praterita | vidi 
vegem, illum. ante thronum Dei adductum et accusa- 
tum, et a justo judice damnationis in illum sen- 
tentiam promulgatam.” Sed quomodo illud, sciret, nec 
ipse tunc exposuit, mec archiepiscopus, propter illius 
eminentiam sanctitatis, nec ilius audientium quilibet. 
Item, sequente die, cum archiepiscopus inde progressus 
Lugdunum venisset, et nocte sequenti monachi, qui 
cum Anselmo erant, matutinas, ipso presente, decan- fol. 35 a. 
(assent, ecce yuvenis quidam, ornatw serenus et? vultu, 
clerico cuidam ipsius archiepiscopi, quà prope hostiwm 
thalami jacebat in lecto,* et necdum dormiens oculos 
tamen clausos habebat astitit, el. vocans eum nomine 
suo, dicit, * Adam,” inquit, * dormis 1?" Cui cum cleri~ - 
cus vesponderet, “Non,” ait, “Vis audire nova?” . 
“ Libenter," respondit. Ht ille, “Pro certo," imquit, 
* moveris, quod totum dissidiwm inler. archiepiscopum 
et regem. Willielmum exortum jam penitus est sopi- 
tum.” Ad hoc clericus alacrior factus, caput erexit, 
sed oculis apertis, neminem vidit. Item, cum nocte 
proxime® sequente wnus ex monachis ejusdem. archi- 
episcopi ad matutinas’ staret, et cantaret, ecce [quidam 
ali cartulam admodum parvam exhibuit ad legendum. 
Quam intuens monachus, “ Obiit. rex Willielmus," in 
ea? scriptum invenit. Qui confestim oculos aperiens, 
preter socios mullum vidit. Nec multo post elapso 


! intempesta] On an erasure. Om. e prorime] proxima, MS., and C. 


W. A. C. D. F. sec. m., D. sec. m. 
? matutinas] matutinos, W. A. C. ' matutinas] matutinos, W. A.C. 
D. F. D. F. 
* et] ac, W. A. C D. F. ® quidam ... monachus] Supplied 
a from W. A. C. D. F. 
* jacebat in lecto] in lecto jacebat, * C. D. P 


* ea] So written at first (as in all 
W. A. C. D. F. the MSS.), but afterwards altered 

* habebat] tenebat, W. A. C. D. | to carta, in consequence, probably, 
F. of the omission after ecce. 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 173 


Rog. Wend. termino, duo ex monachis ejus ad ipsum venientes, et A.D. 1100. 
i. 160 regis mortem nunciantes, hortati sunt attentius ut 
ilico sedem, suam repetere dignaretur. J'ure! autem The evil 
. , . oe pons o deeds of 
vex in medio totius njustitwe suc promeptus est ;? occu winiam IT. 
bwit, qui supra hominem erat, et consilio perversorum 
quicquid, mali poterat, id semper agebat; et suis 
nequam, alienis nequior, sibi nequissimus, subjectos 
omnes continuis geldis et talagiis vexrabat, vicinos 
werris et exactionibus assiduis provocavit ;° nec respi- 
rare potuit * Anglia sub ipso miserabiliter suffocata. 
Ipse namque, et qui ei famulabantur, omnia rapie- 
bant, omnia conterebant et subvertebant, adulteria 
violenter et impune committebant. Quicquid fraudis 
et nequiti antea non erat, his temporibus pullulavit. 
Invisus namque rex nequissimus Deo et populo, die 
qua obiit in proprio tenebat, archiepiscopatwum Cantu- 
ariensem, episcopatus Wintoniensem et Saresberiensem, 
cum duodecim abbatis, quas aut vendebat, aut ad 
firmam dabat, aut in manu sua tenebat. Nec luxurie 
scelus exercebat occulte, sed ex 4mpudentia coram, sole. 
Quid plura? Quicquid Deo Deumque diligentibus 
placebat, hoc regi vegemque diligentibus displicebat. « 
Sepultus est autem in crastino perditionis swe apud He is 
Wintoniam, in ecclesia cathedrali, in choro ;? in cujus winches- 
sepultwra, lacrima locum pre gaudio non habebant, ter. 
Eadmer, cum vegnasset amnis zi Tam subitanea morte, ut 
“vee » dictum est, preereptus, ictu sagitte, que utrum,’ sicut 
quidam aiunt, jacta ipsum percusserit, an, quod plures 


— —— e nr —MMM9— ee 








! Jure] This word commences a | Here the text, supplied by tbe hand 
new chapter in W. A. C. D. F., with | of the 16th century, ceases to agree 
the rubric, De vitiis regis Willelmi, | with Wendover and the MSS. ofthe 

* est] Omitted in W. A. C. D.F. | larger Chronicle, but to the end of 

? provocavit] provocabat, W. A. | fol. 35 b is derived from other 
C. D. F. sources. 

* potuit] poterat, W. A. C. D. F. ' From the words que utrum to 

! in... choro] Omitted in W. A. | vite subtraxit, is borrowed almost 
C.D. F. agrees with the text. verbally from Eadmer, Hist. Nov., 

Scum... ziti.) Om. W. and D. | p. 54. 


174 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1100. affirman, illum pedibus. offendentem superque rwentem. 
occiderit, disquirere otiosum, putamus, cwm scire suffi- 
ciat ewm judicio Dei prostratwm atque necatum. Hic 

Sayings ocourrit animo quid rex iste quondam, Roffensi epi- fol. 35 b. 

and cha- scopo dimerit, videlicet, quod “ Deus nunquam! eum 

the king. bomwm habiturus esset pro malo quod sibi inferret ;” 
et perpendo quid postmodum erga illum egerit, donec 
vite presenti superfuit. Scitur enim quia ex quo 
ila verba, protulit, depulso languore, quo notum est 
lum fuisse gravatum, tantum in deprimendo et sub- 
jugando imimicos, in adquirendo terras, in exercendo? 
voluptates suas prosperatus est, ut omnia sibi arri- 
dere putares. Ventus insuper et ipswm mare vide- 
bantur ei obtemperare. Verum dico, non mentior, 
quia cum de Anglia in Normanniam transire, vel 
inde cursum; prout ipsum voluntas sua ferebat, re- 
dire volebat, m ox, illo* mari appropinquante, omnis 
tempestas, que nonnunquam n fluctibus? immane 
seviebat, sedabatur, et transeunti mira tranquillitate 
famulabatur. Quid amplius? Ita fateor in cunctis 
erat fortunatus, ac si verbis eis? responderit Deus, 
“Gi te pro malo, ut dicis, nunquam bonum habebo, 
probabo am saltem, pro bono possim te bonwm habere ; 
et ideo in omni quod tu bonum cstimas, velle twwm 
adimplebo.” Sed quid? In tantum ex successibus’ 
suis profecit, ut, sicut it qui in® factis illiua? die 
moctuque qrasentes exstiterunt, attestantur, nunquam 
vel de lecto surgeret vel in lecto se collocaret, quim se- 
ipso? aut collocante aut swrgente semper deterior esset. 

Quapropter dum nec malo corrigi voluit, nec bono 

ad bene agendum attrahi poluit, ne in perniciem 


! nunquam) numquam, MS. * eis] ejus, Eadm. 
* ezercendo] excercendo, MS. 7 successibus] sucessibus, MS. 
* cursum] cursim, MS. s in] Om. Eadm. 


* illo] illo adveniente et, Eadm. * illius] ejus, Eadm 
* in fluctibus) On an erasure. !* seipso] seipsum, Eadm. 
These words are not in Eadmer. pro) terpaum, 


DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 175 


bonorum diutino furore seviret, compendiosa illuny A.D. 1100. 
equus Arbiter et momentanea cede huic vita sub- 
tramt. | In! operibus? fuit? levis, in verbis tam‘ 

Polychron. stabilis fwit? adeo, ut si cui bonwm vel malum 

lib. vi. . . 

c. 11. promitteret, vnde securus esse possel. Et cum esset 
pecunia avidissimus, quoddam? tamen semel gessit 
memoria dignum. Defuncto enim” quodam abbate 
semel in Anglia, duo monachi, collecta. magna pe- 
cunie summa, ut abbatis oficium alter alterum sup- 
plantando obtineret, cum quibus quidam? tertius ea 
intentione perrexit, ut abbatem, constitutum domum '? 
reduceret. | Cumque! coram rege illt duo starent, et 
wnus altero plura promitteret, rex a tertio monacho, 
tunc tacente, quid dare vellet, inquisivit. At ille, se 
nihil promittere aut dare velle, respondit. ‘ Accede," 
inquit rex, “tu solus dignus es tam sacrum onus 
subire.” Sed erat rex ille magna pecuniarum cupi- 
ditate flagrans. Nam, eo regnante, fiebant $n An- 
glia depredationes, proscriptiones et confiscationes. 
Quamvis tolerabilius fuisset unius impervum Vnge- 
miscere, quam novis dominis subjacere."* 





! From the words Zn operibus to * quoddam] quiddam, Higd. 
onus subire, is taken, nearly verba- ' enim] nempe, Higd. 
tim, from the Polychronicon of 


$ Higd. adds, “ 
Higden, lib vi. cap. 11. I have summa ] g , * regem 


deunt.” 
collated the text with MS. Harl |^ . . 
4875, fol. 170. " quidam] Om. Higd. 
* Ia operibus] At quamvis in | "" domum] humiliter domum,Higd. 
operibus, Higd. !! Cumque] Cum quibus, MS.,but 
> fuit] fuisset, Higd. corrected from Higden. 
‘ tam] tamen, Higd. ? Here end the two leaves in- 


5 fuit] fuerat, Higd. : gerted by the recent hand. 


176  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.110. De coronatione Henrici. Primi, Anglorum regia 1. sea. 


>| Defuncto itaque rege Willelmo, cognomento Rufo, Bog.Wend. 
cum magnates ignorarent quid actum esset de Roberto, !- 169. 
Normannorum duce, regis defuncti fratre primogenito, Rog Wend. 
qui jam per quinquennium in expeditione Jerosolimi- i161. 
tana moram protraxerat Christo militando, timuerunt 
diu sine regimine vacillare. Quod Henricus, fratrum 
ultimus et juvenis sapientissimus, cum callide cogno- 
Henry I, Vi88et, congregato Londoniis clero Anglie et populo 
promisesto universo, multis et solito? pluribus emollivit * omnes. 
reform the pollicitig amplioribus, et blandis sermocinationibus. 
omnium procerum constantiam enervavit, Robertum. 
ducem depravando et se ipsum collaudando. Promisit. 
insuper legum emendationem, quibus oppressa fuit 
injuste Anglia, tempore W[illelmi], patris sui, similiter 
et W[illelmi]| fratris sui; et hoc juramentorum firmis-. 
sima assertione confirmabat. Et sic animos omnium. 
in sui promotionem et amorem illaqueavit ita vide- 
licet, ut nullum preter illum in regem susciperent et 
patronum. Respondit igitur regni universitas, asserens 
quod, si animo volenti ipsis concederet et carta sua 
communiret illas libertates et consuetudines antiquas, 
quz floruerunt in regno tempore sancti Edwardi regis, 
in ipsum consentirent, e& in regem unanimiter sulli- 
marent; presertim cum absens fuisset Robertus, heres. 
. legitimus, nec possent sine maximo periculi discrimine. 
diutius expectare. Henrico autem hsc omnia vultu. 
Serenissimo cum multiplici juramento concedente, et se 





! The royal shield of arms is re- * emollivit] Added to the text, 
peated in the margin, with a crown | and pertly on an erasure. 
and sceptre by the side. * illaqueavit] Added to the text. 
2 cognovisset] congnovisset, MS. * nec possent sine] Onan erasure. 
* solito] Interlined. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. © 177 


id ilico facturum indubitanter affirmante, consecratus A.D. 1100. 
est in regem apud Westmonasterium, in die Assump- He is 


tionis beate Maris, favente clero et populo universo. ned a ) 


ster. 


. Contra objectionem detrahentiwm Normannorum. 


Nec poterant ullatenus Angli in hoc facto redargui Reply to 
. proditionis, quasi consentientes inique supplantationi, tne objec 
.cum disseminata fuisset, Henrico procurante, fama, by the 
.quod dux Normannorum Robertus regnum Jerosolimi. Pormans. 
. tanum suscepisset gubernandum. Prreterea rex Willel- 
.mus, pater ejusdem Roberti, erga ipsum R[obertum] 
.iratus nimis, cum in extremis ageret, et merito, ui 
.predietum est, maledixit ill in amaritudine animi, 
.exsortem! faciens regni Anglie, conquestus scilicet 
. sui, quod habiturus fuisset, quia primogenitus, si pie 
.et juste sese habuisset. Unde pater illud Willelmo 
. Rufo contulit, et Roberto Normanniam, quse ipsum 
. W[illelmum] patrem tanquam ducem contingebat. 
.Ipso igitur Henrico, ut prelibatum est, regio diade- 
.mate sollempniter insignito, convenerunt omnes regni 
-magnates cum gaudio, promissa consecuturi. Has 
.igitur libertates subscriptas in regno, ad exaltationem 
.Sanctre ecclesiee et pacem populi, tenendas concessit. 


Nota de libertatibus, quas rex Henricus I. in regno 
concessi ? 


Rog.Wend. Henricus I".,' Dei gratia? rex Anglie," Hugoni de Boclande Charter of 

ii. 161. vicecomiti et omnibus fidelibus suis, tam Francis quam liberties 
Anglis, in Herefordsire, salutem. Sciatis me Dei misericor- Feary I. 

! ezsortem] exortem, M8. Exchequer," marked R. 1 and R.2. 
* Normanniam] Normaniam, MS. | I have noted the principal variations 
? This important charter is printed | in addition to those in W. A. C. D. 

in the ** Statutes of the Realm," vol. i., * Jus, Om. R. 1, R. 2, and W. A. 

p. 1, ed. 1810, from the * Textus | C.D. 

Roffensis" (in which it is assigned 5 gratia] Added above the line. 

to the year 1101), collated with two * Anglie] Anglorum, R. 1, 2. 

copies in the ‘‘Red Book of the |  * Anglis] Anglicis, A. C. D. 


M 


178 MATTHJEI PARISTENSIS HISTORIA ANGLORUM.' 


A.D. 1100, dia et communi consilio baronum regni! Anglie regem? esse Rog. Wend. 
coronatum. Et quia regnum oppressum erat injustis exaoti- 1l. 162. 
onibus, ego respectu Dei, et amore quem erga vos omnes? 
habeo, sanctam Dei ecclesiam liberam * facio, ita quod nec 
eam 5 vendam, vel ° ad firmam ponam, nec, mortuo archiepiscopo 
vel? episcopo sive? abbate, quicquam? accipiam de domi- 
nio ecclesie, vel de hominibus," donec successor in eam 
ingrediatur. Et omnes malas consuetudines, quibus regnum 
Anglie opprimebatur,! inde aufero; quas malas consuetudines 
in parte hic pono.” §i quis baronum meorum, comitum vel" 
aliorum, qui de me tenent, mortuus fuerit, heres suus non 
redimet terram suam, sicut facere consueverat! tempore 
patris! mei, sed juste et legitima relevatione [relevabit eam. 
Similiter et homines baronum meorum justa et legitima rele- 
vatione]'* relevabunt terras suas de dominis suis. Et si quis 
baronum vel aliorum hominum meorum filiam suam voluerit 
tradere," sive sororem, sive neptem, sive cognatam? nuptui,"? 
mecum inde loquatur; sed neque ego aliquid de suo pro hac 
licentia accipiam, neque defendam ei, quin eam det, excepto 
si eam dare voluerit? inimico meo. Et si, mortuo barone 
vel* alio homine meo, filia heres remanserit, dabo illam cum ™ 
consilio baronum meorum, cum terra sua. Et si, mortuo 
marito,? uxor ejus remanserit, et sine liberis fuerit, dotem 
suam et maritagium * habebit; et eam non dabo marito, nisi 
secundum velle suum. Si vero uxor cum liberis remanserit, 


! regni] totius regni, Text. Roff. 

2 regem] ejusdem regem, T.R. ; 
ejusdem regni regem, R. 1, 2. 

* omnes] om. T.R. and R. 2. 

* liberam] imprimis liberam, T.R. 
and R. 1, 2. 

5 eam] Om. T.R. and R. 1, 2. 

* vel] nec, T.R., R. 1, 2, and W. 
A. C. D. 

7 vel] sive, T.R. ; seu, R. 2. 

* sive] vel, R. 1 and W. A. C. D. 

* quicquam) aliquid, T.R., R. 1,2, 
andW A.C.D. 

V hominibus] hominibus ejus, T.R. 
and R. 1, 2. 

! opprimebatur] injuste opprime- 
batur, T. R., R. 2, and W. A. C. D. 

12 hic pono] suppono, R 1. 

" vel] sive, T. R. and R, 1, 2. 


M facere consueverat] faciebat, 
T. R. and R. 1, 2. 

?* patris | fratris, T.R. and R. 1,2. 

16 relevabit . . . relevatione] Sup- 
plied from T.R., R.1, 2, and W. A. 
C. D. 

1” tradere] nuptum tradere, T.R. 
and R. 2; nubitum, R. 2. 

! cognatam] congnatam, MS. 

P? nuptui] Om. T.R., R. 1,2, and 
A. C. D. 

* dare voluerit] vellet jungere, 
T.R. and R. 1, 2. 

21 vel] sive, T.R. 

?! cum] Om. T.R. and R. 1, 9. 

9 marito] viro, T.R. 

?! maritagium] maritationem, T.R. 
and R. 1, 2. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 179 


dotem ! suam et maritagium habebit, dum corpus suum legi- A.D. 1100. 

time servaverit, et eam non dabo, nisi secundum velle suum ; 
Rog.Wend, et terre? liberorum custos erit sive uxor, sive alius propin- 
n. 163. (quior, qui justius® esse debet. Et precipio, ut homines? 
mei similiter se contineant erga filios et filias et* uxores 
hominum suorum. Monetagium commune, quod capiatur? per 
civitates vel" comitatus, quod non fuit tempore Edwardi regis, 
hoc ne amodo fiat,! omnino defendo. Si quis captus fuerit, 
sive monetarius sive alius, cum falsa monete, justitia recta 
inde fist. Omnis placita et omnia debita, que regi™ fratri 
meo debebantur, condono, exceptis firmis meis, et exoeptis 
illis, que pacte erant pro aliorum hereditatibus, vel pro illis 4 
rebus, ques justius alios contingebant. Et si quis aliquid 
pro hereditate sua pepigerit, illud condono, et omnes rele- 
vationes, quss pro rectis hereditatibus pacte erant." Et si 
quis baronum vel hominum meorum infirmabitur, sicut ipse 
dabit vel dare disposuerit! pecuniam suam, ita datam esse 
concedo. Quod si ipse prseventus vel armis, vel infirmitate, 
pecuniam suam nec? dederit nec dare disposuerit, uxor gus, 
sive liberi, aut parentes, et legitimi homines sui? pro anima 
ejus eam dividant, sicut eis melius visum fuerit. Si quis 
baronum vel hominum meorum forisfecerit, non dabit vadium 
in misericordia pecunite sus, sicut faciebat tempore patris! 
vel fratris mei, sed secundum forisfacture = modum. Nec? 
ita emendabit, sicut emendasset retro, tempore patris mei vel 


fol. 36 b. 


-— A ——— ee ee we — —M —— —— —— — — — —À o 


! dotem] dotem quidem, T.R. and 
R. 1,2. 

® servaverit] servabit, R. 1] and W, 
A. C. D. 

* terre]. terre et, T.R. and R. 
], 2. 

* propinquior] propinquarius, T. 
R. ; propinquorum, R. 1, 2. 

6 justius] justus, R. 1 and A. C. 


* debet] debeat, T.R.; debebit, 
R. 1,2. 

' homines] barones, T.R. and R. 
], 2. 

* et]. vel, T. R. and R. 1, 2. 

? capiatur] capiebatur, T.R. and 
R. 1,2. 


" vel] et, T.R. : et per, R. 1, 2. 


! fiat] sit, T.R. and R. 2. 

12 regi] Om. T.R. and R. 1, 2. 

18 firmis] rectis firmis, T.R. and 
R. 1,2. 

M illis] eis, T.R. and R. 1,2. 

? alios] aliis, T.R. and R. 1, 2. 

M pepigerit] pepigerat, T.R. and 
R. 1, 2. 

!! erant] fuerant, T.R. 

1° disposuerit] disponet, T.R. and 
R. 1, 2. 

18 nec] non, T.R, R. 1, 9, and W. 

2° sui] ejus, T.R. and R. 1, 2. 
7) patris] patris mei, T.R. and 
R. 1. D 
? forisfacture] forisfacti, T.R. 
and R. 1, 9. 

3 Nec] Om. T.R. and R. 1, 2. 


M 29 


180 . MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 

A.D. 1100, fratris.! Quod si perfidi, vel sceleris convictus fuerit, sicut 
erit culpa,? sic emendabit) Murdra etiam retro ab illa die, 
qua in regem coronatus fui, omnia condono, sed‘ es, que 
amodo facta fuerint, juste emendentur, secundum * lagam regis 
Edwardi. Forestas communi consilio* baronum meorum in Rog.Wend. 
manu mea ita? retinui, sicut pater meus eas habuit. Militi- ™ 164. 
bus, qui per loricas terras suas defendunt,’ terras domini- 
carum carucarum suarum quietas ab omnibus geldis et’ omni 
tempore" condono,” et?! proprio dono meo concedo, ut sicut * 
tam magno gravamine alleviati sunt, in equis et armis bene 
se instruant, ut apti et parati sint! ad servitium meum et ad 
defensionem regni mei. Pacem firmam pono in toto regno 
meo, et teneri amodo precipio. Lagam regis Edwardi vobis 
reddo, cum illis emendationibus, quibus pater meus eam 
emendavit consilio baronum suorum." Si quis aliquid de 
meo,? vel de rebus alicujus, post obitum regis Willelmi fratris 
mei cepit, totum cito reddatur absque’ emendatione. Et si 
quis inde aliquid retinuerit, ille super quem inventum fuerit, 
graviter mihi emendabit. Hiis testibus, Mauricio, Londoni- 
ensi episcopo, Willelmo, Wintoniensi electo, Girardo, Here- 
fordensi episcopo, Henrico, comite, Simone, comite, Waltero 
Giffard, comite, Roberto de Monte-forti, Rogero Bigod, et aliis 
multis.™ 


Facts autem sunt hujus tenoris tot carte, quot sunt 
comitatus in Anglia; et expedienter fabricato sigillo. 


Copies of 
this char- 
ter sent to 


! vel fratris] Om. T.R. and R. 2; 
et fratris mei, R.1. After these 
words is added in all three, “in tem- 
pore aliorum antecessorum meorum.” 

* erit culpa] justum fuerit, T.R. 
and R. 2 ; justum erit, R. 1. 

* emendabit] emendet, T.R., R. 
1, 2, and W. A. C. D. 

* sed] et, T.R, R. 1, 2, and W. 
A. C D. 

5 secundum] scd’an, MS. 

* consilio] consensu, T.R. and R. 
1, 2. 

' ita] Om. T.R.; sic, R. 1. 

* retinui] Over this word is written 
velo, meaning that we might also 
read retineo ; but the other MSS. do 
not sanction auy such change. 


* defendunt) deserviunt, R. ], 2. 

!? et] et ab, R. 1, 2. 

! tempore] opere, T.R. and R. 1, 
2. Om. W. A. C. D. F. 

2 condono] Om. W. A. C. D. F. 

13 et] Interlined. Om. W. A.C. 
D. F. 

M dono... sicut] On an erasure. 

? tn] ita, T.R. and R. 1,2 ; et, 
A. C. D. 

V wt... sint] Om. T.R. 

" suorum] meorum, MS. and F. 

? meo] rebus meis, T.R. 

? ahsque] sine, T.R. 

? multis] T.R. and R. 1, ? add: 
* apud Londoniam (or Westmonas- 


| terium) quando fui coronatus." 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 181 


- consignatze, rege sic jubente, transmissze et posites sunt A.D. 1100. 


. ee . . " " the abbe 
in abbatiis singulorum comitatuum, ad memoriam hujus je $^ey* 


.rei roborandam et perpetuandam.  Successu vero tem- county. 
. poris, quando, maligno spiritu instigante, poenituit regem 

. hzec fecisse, sublatze sunt hee’ carte diversis viribus vel 
-fallaciis, vix tribus remanentibus, videlicet. apud Can- 

. tuariam, apud Sanctum Albanum, et apud Eboracum. 


Rog.Wend. 
it. 164. 


De veditw Anselmi, Cantuariensis archiepiscopi, in 
Angliam. 


Rex itaque Henricus in regem, ut dictum est, William 
coronatus, dedit episcopatum Wintoniensem Willelmo 5,4, 
Giffard,* et continuo de possessionibus cunctis ad epi- bishop of 


scopatum pertinentibus illum, contra novi statute con- Winches- 


- eilii, de quo superius mentionem fecimus, tam fratrissans 
quam patrissans investivit, remuneratus? Deinde, de 


.Wend. 
ad 


Rog.W end. 
ii. 165. 


concilio totius ecclesie  Ánglicans, misit ad partes 
transmarinas nuncios sollempnes ad Anselmum, Can- 


tuariensem archiepiscopum, summopere illum sollicitans, Anselm, 


archbishop 


ut cum festinatione ab exilio rediens, sedem suam of Canter- 


repetere non pigritaret. bury, is 


Repatrians redit dux Normannornm R[obertus]. 


Rediit interea Normannorum dux Robertus, expleta, Return of 
ut sufficienter prescriptum est, magnifice peregrinatione gare of 
Jerosolimitana, in Normanniam; in qua peregrina- Normandy. 
tione* jam per quinquennium fere fuerat demoratus. 

Ubi cum letitia et honore susceptus est ab universo 
populo regionis. 


—— — —À À — M—— — VÀ À—— a a À—À mm —— — — — Á— MÀ —— eee ——— 


! he] hee, MS. * remuneratus] Added on to the 


* He was not consecrated till 11th | text. 
Aug. 1107. Fasti, iii. 7. | *peregrinatione] Added in marg. 


182 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


De malitia, Ranulph, episcops Dumelmensis. 


A.D. 1100. Tenuit autem eo tempore rex in custodia Ranulphum, Rog.Wend. 
Imprison- episcopum Dunelmensem, hominem perversum et ad ie 165. 
. Ralph, omne scelus pronum et paratum; quem frater ejus rex > 
bishop of Willelmus episcopum fecerat Dunelmensem, et regni. 
. Anglie apporriatorem et potius subversorem, nam! vir. 
fuit cavillosus. Qui cum regi jam dicto nimis fuisset 
familiaris, constituerat eum rex W[illelmus],? quia qui-. 
libet sibi similes queerit questores, procuratorem suum. 
in regno, ut evelleret, destrueret, raperet et disperderet, 
Preambu- et omnia omnium- bona ad fisci commodum compor- 
de Maciac taret! Sed, mortuo rege iniquo, et Henrico coronato, 
episcopi de communi consilio gentis Anglorum posuit eum rex 
Dune" in vinculis. Sed una dierum cum,’ custodibus carceris 
per eundem multiformem proditorem inebriatis, et pe-. 
cunia data et uberiori promissa, evasisset, ilico clam in 
He escapes Normanniam transfretavit. Ubi sua detestabili per- 
mandy, suasione ducem Robertum commovit, incitavit et exacuit. 
and! incites in fratrem suum debellandum, animans eum, et domi-. 
Robert — nium regni indubitanter pollicendo ; ad quod dux nimis. 
against his credulus factus est^ et proclivus. Elevatum enim erat. 
er 
cor ejus de gratia triumphali, quam ei Dominus conces- . 
The duke serat in terra Jerosolimitana. Preterea literas occultas. 
ee ad Anglie magnates transmittens, allegavit quod esset 
land. primogenitus filiorum regis Willelmi, qui Angliam sibi — 
subjugaverat, et hac ratione de jure sibi competere 
regnum Anglie affirmabat, et ipsum nequiter supplan-. 
tatum fuisse, dum Deo in Terra Sancta fructuose mili-. 
taret, protestando quod nulli debet sua fraus patro-. 


e . 
C1Inar 1. 
——— — M o ———á—ÀM— —— —— — — — € — m — €—— re | PHA a —— HÀ 


! subversorem, nam] There is an * commodum] cothodum, M8. 
erasure in the text, but the reading * comportaret] conportaret, MS. 
is supplied in marg., and confirmed * cum] Interlined. 
by F. * transfretavit) tranfretavit, MS. 

2 W[illelmus] Interlined. 7 factus est] Added in marg: 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 183 


Multi nobiles Angie mandacis ducis Roberti = A.D. 1100. 
enervantuv. 


Rog.Wend. Hiis igitur auditis, multi nobiles de regno Anglise Many of 
1t. 165. one . eo, the Eng- 
. cause illius favorem preebentes, colorem justitise pre- jis) nobles 
tendenti, fidele consilium ei pariter et auxilium indu- espouse his 
bitatum promiserunt. Robertus vero interim paravit ^'^^ 
Rog.Wend. Viam, ut jus suum prosequeretur. Sed quia nuper de 
1.166. pereorinatione pauper rediit, distulit ad tempus nego- 
tium mente conceptum, ut illud tempore congruo effica- 
.cius effectui manciparet. Quod et secretis amicis, ne Death of 
. vacillarent, nunciavit, et eosdem, ut sese roborarent, chbishop 
fol 37a. . animavit. Eodem tempore, defuncto Thoma, Eboracensi of Yor! York. 
archiepiscopo, Girardus successit. in 


Urbano papa defuncto, succedit Paschalis. 
Rog.Wend. Anno quoque sub eodem, defuncto papa Urbano, Death of 


i. 166. . viro pio et justo, creatur Paschalis! Qui sedit post Uan II. 
eum in cathedra Romana annis xviii. Paschal IL. 


succeeds. 


De virtute regis Godefridi, et morte vmmatura apud 
Jerusalem. 
Rog. Wend. Diebus autem sub eisdem, rex Jerosolimorum clarz Acts sof 
memorie Godefridus, de cujus prestantia multa pre- yi, odfreY e. 
-scribuntur et bonitate, ad instantiam quorundam baro- rusalem. 
num suorum, Jordanis flumine transito, in regionem 
Amonitarum, quam tunc Árabes inhabitabant, ingentem 
gregum et armentorum necnon et captivorum contra- 
hens predam, cum manubiis infinitis feliciter remeavit. 


— €— — ———À € —— eA MM — —— 


! Pope Urban II. died 29 July | but corr. in marg. ve! transito; and 
1099, and Paschal IL was elected | the latter reading is confirmed by 
13 Aug. following. W. A. C. D. F. 

? transito] In the text transacto, 


184 MATTHZ| PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1100. Quo audito, princeps quidam de gente Arabum przeclarus 
et potens, atque in disciplina militari ferventissimus, per 
internuncios pace impetrata, ad regem Godefridum cum 
ejusdem gentis nobili comitatu accessit. Audierat enim 
multorum relatione de regis et populi occidentis viribus 
et magnificentia, qui per tot terrarum spatia, marium 
tractus et pericula, montium peragrationes laboriosas, . 
advenientes in Dei sui famulatum, universum sibi!. 
subjugare nitebantur orientem. Unde studio ipsum 
famosum regem G[odefridum] ferventissimo videre ges- 
tiens, ad regis presentiam adductus, reverenter illum 

His great salutavit. Et cum diu regem intuitus corporis ejus 

isplayed CiSpositionem admiraretur, coepit cum multa precum 

beforean instantia rogitare, ut in conspectu ejus gladio suo Rog.Wend. 

Prince. camelum maximum, quem ad hoc adduxerat, decollando — ' !9^- 
percutere dignaretur, ut virtutem sus fortitudinis fide. 
videret oculata, et visa veraciter nunciaret. Rex vero,. 
non ad jactantiam, erat enim vir humillimus? et pius,. 
sed ut barbaris nationibus timorem incuteret, evaginato 
gladio suo, camelum percussit, et leviter sereno vultu,. 
tanquam esset res perfragilis, decollavit. Est autem. 
collum cameli longum, flexibile, et cartilaginosum ac. 
nervosum, atque talis scematis et substantiz, ut vix sit. 
amputabile. Quo viso, Arabs obstupuit, et qui cum eo. 
erant; sed in mente sua id ensis acumini ascribebat, 
intuitus enim ensem, laudavit. Unde, impetrata licen-. 
tia ut confidentius loqueretur, quesivit propensius, si 
id posset cum alterius gladio operari. At rex subridens 
ait, “Si bonus est gladius, pro munere caro accipe et?. 
accepta ; sed tuum mihi* paulisper accommoda." 5 Quo. 
arrepto, alium camelum priori parem sibi jussit prg- 
sentari, quem simili decollavit alieno gladio facilitate, 
et sibi suum ensem Arabi resignavit, et ipsi jocose. 


' sibi] Repeated after subjugare, | — *accipe, et} Added in marg. 
but expuncted in the second in- ! mihi] michi, MS. 
stance. > accommoda] acomoda, MS. 
? humillimus] humilimus, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 185 


.dixit, “Caute meum gladium adquisisti.” Cui Arabs, A.D. 1100. 
-“ Carior est mihi' omni thesauro." Sicque potentis- 

simus ille Arabum princeps, quod de regis G[odefridi] 

virtute audierat verum esse comperiens, multis regi in 

auro et argento, equis ac rebus pretiosis, muneribus col- 

latis, ejus sibi gratiam comparavit, et reversus ad pro- 

pria omnibus regis strenuitatem predicavit. Deinde 

quoque non longo tempore, idem rex G[odefridus] Jero- Death of 
solimorum magnificus, mense Julio incurabili morbo » 
correptus, zegrotare coepit irremediabiliter. Assumpto 
igitur humana salutis viatico, dictoque Vale Christi 
-commilitonibus, et diligenter, ut Christo militarent 
constanter, ac pro hereditatis suz starent [et]? usque 
ad mortem defensione dimicarent, admonens,? confessor 
Christi fidelissimus diem clausit extremum, cum beatis 
Christi athletis premia eterna possessurus.* ^ Obiit 
autem Xv°. kalendas Augusti, et sepultus est in ecclesia 
Dominici Sepulchri, sub loco Calvarim; ubi, sicut ei, 
successoribus usque in praesentem diem ad sepulturam 
deputatus est locus specialis. 


18 July. 


Advocatur Baldewinus regnaturus. 


og.Wend. landem vero, cum per tres menses regnum vacasset Accession 
1.167. Jerogolimitanum, judicio principum universorum et of Baldwin 
cleri citatus est Baldewinus, frater ejus ex utroque throne of 
. parente, ut post fratrem suum jam defunctum et liberis Jerusalem. 


carentem, sicut jus dictabat, coronaretur. 


--.-- - — — —À —— — t As om ee ee — a — M MÓ——  — —— M — À  . — —— M — — — —— — — 


! mihi] michi, MS. |  *In the margin is drawn the 
* et] Supplied to complete the | shield of arms of Jerusalem, re- 
sense. versed, viz., or, a cross argent, with 


* admonens] Added in marg. a small crown beneath. 


186 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


De coronatione regis Jerosolumitant Baldewurni, et 
ejusdem, potestate,! 

A.D.1101. Anno Domini Mo.cor». Baldewinus, comes Edessanus Rog.Wend. 
Coronation et frater regis G[odefridi], Jerosolimam veniens, in die ™ 16. 
Nativitatis Dominice per manum patriarche Daiberti 
in regem Jerosolimorum inunctus est, et regio diademate 
laureatus. Tancredus autem, vir nobilis et omni laude 
dignissimus, veteris injuriz preetacte a Baldeuuino jam 
in regem coronato sibi illatze non immemor, sumpta ab 
eo recedendi licentia, reddidit ei urbes Tyberiadensem 
et Caypham, quas ex dono regis susceperat Godefridi ; 
et Antiochiam veniens, a populo civitatis benigne sus- 

Tancred ceptus est. Fuerat autem paulo ante Boamundus, prin- 

Antioch. ceps civitatis, apud Meletemiam,? Mesopotamise urbem, 
& Danisma Turco quodam captus, et nondum a vinculis 
liberatus. Unde et Tancredus a principibus Antio- 
chenis sepe vocatus, ut preesset eis, donec Boamundus 
& vinculis solveretur, adquievit petitionibus eorum, et 
tam urbis quam regionis administrationem suscepit. 


De quodam. facto regis Baldeuuini valde laudabili. 


Humanity Contigit autem tempore sub eodem, regem Balde- Rog.Wend. 
of Baldwin yuinum Jordanem transire, et, ut regionum finitima- li. 168. 
ofan Arab rum exploraret infirmiora, in Arabiam descendere, ejus- fol. 37 4. 
prinee, demque provincie hostiliter intima perlustrare. Ubi 
de nocte subito super Turcos ruens non premeditatos, 
in ipsis eorumque tabernaculis de viris multos tru- 
cidavit, mulieres quoque cum parvulis universas et 
omnem eorum substantiam sibi fecit in predam. Rex Cf. Rog. 
Wend. 
autem rediens cum spoliis, feminam quandam, uxorem ii 169. 


cujusdam principis Turcorum vélocitate equi Arabis. 


! In the margin is repeated the ? Melctemium] Meleremiam, MS.; 
shield of Jerusalem, but erect, with | Melertemiam, F. Corr. from W.A. 
@ crown above. C. D. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 187 


.Optimi vix elapsi, invenit in partu laborantem, et A.D. 1101. 
.mortis discrimini jam expositam. Quod videns B[alde- 
.uuinus] piissimus, misericordia motus, fecit ilico! de 
.cooperturis equi sui et equorum sociorum suorum 
.trium vel quatuor lectum parari pro tempore idoneum, 
.mantello quoque suo, aperta clitellario mantica, ipse 
.eam delicate involvit. Extentoque super eam taberna- 
-culo, fugitiva enim fuit mulier paritura et inventa sub 
.divo, assignavit ei obstetricum, quas e vicino cum 
. summa, festinatione ad hoc convocavit, securam ? custo- 
.diam, cum cibariis delicatis et utribus aqua plenis, 
.lactis quoque et mellis copia. Sicque jussit exercitum 
. pertransire, ipsamque post partum cum suo infante viro 
.Suo* indempnem presentari. Rex igitur camelorum, 
.mulorum, equorum, omnibus bonis onustorum preda 
. ditatus, ad propria victor? rediit letabundus. Die vero 
.sequenti magnus ille Arabum princeps, dicte sponsus 
. mulieris, credens ipsam mortuam fuisse cum prole vel 
. captam, plus de ipsius casu doluit quam de omni quod 
.ei accideret adversitate. Erat namque mulier elegans 
. e& ortu preclara, et sponso gratissima, et talis ac tanta, 
.quod si captivaretur, multis milibus talentorum redi- 
. menda fuisset, ad regii thesauri augmentationem.® Quod 
.cum preediceretur, noluit rex cupidorum consentire 
.Sibilis, quin eidem officium prescriptum humanitatis 
.impenderet. Rediens igitur princeps memoratus post 
.nostrorum recessum, in uxorem casu incidit in puer- 
perio sic jacentem, et de adventu sponsi et de propria 
.et prolis sospitate jam plenius gratulantem. Quse cum 
.rei geste: marito seriatim ordinem retulisset, annectens 
.cum testimonio ancillarum, etiam regem ipsum lectum 
-mulieris inter crepundia stravisse, et ipsam gementem 





——————— ee —— es ——— + — ———— 


! ilico] Repeated in the text, but | — *viro suo] Added to the text, on 
expuncted. | an erasure. 
* victor] Added to the text. 
* augmentationem] aucmentatio- 
securam] On an erasure. | nem, MS. 


* obstetricum] obstitricum, M8. 


188 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1101. in molli ac duplici clamide cum dulci consolatione in... 
volvisse, ille princeps stupens de humanitate et miseri- 
cordia, quam rex pius hosti fecerat, coepit cum maximo 
clamore nomen regis ad sidera junctis manibus extollere, 
dicens, * Etsi non valeam, reddat ei hanc vicissitudi-. 
nem Deus nature! Et ego ei de cetero in omnibus 
necessitatis articulis fideliter adhzrebo.” Quod et. 
effectui, prout, dicetur, mancipavit. , 


Rex Henricus Matildam ducit, filiam. regis Scotorum. 


Theauthor Redeuntes autem ad Anglorum historiam, de regis. 
the ares of Henrici I. gestis referamus, in omnibus ad votum, nisi. 
Henry L quod tantummodo impetus fratris sui R[oberti] formi-. 
davit, prosperantis. Habuit autem rex Scotorum Mal-. 
colmus ex regina sua sanctissima filiam elegantissime . 
speciei, et, quod pluris erat, vite sanctissime. Que. 
vere regis piissimi M[alcolmi] et regine Deo placite. 
Margarete filia, in omuibus studuit tam patrissare in. 
moribus quam matrissare.! ^ Erat itaque puella in sanc-. 
timonialium claustro propter honestatem educata, et, ut. 
dicitur, velo sacro Deo dicato ac jam * professa. Rex. 
autem Henricus I. ipsam propter ipsius mores et faciei. 
He aske à venustatem sitienter adoptavit, et instanter petit in. 
ter of the uxorem. Quod audientes pater puelle ae mater,. 
king of non sunt ausi tam potentis viri instantiam propellere ; . 
Scotland 
in mar- accedentes autem ad puellam, de consensu tante copule . 
riage who sciscitabantur. At ipsa precise abnegans, asserebat se, 
8. . oye, . * o 
ab alio amatore, scilicet Christo, preveniri, increpans. 
patrem et matrem? de zelotipiz * presumptione, nec. 
ipsos debere de corpore suo fructum mortalitatis ex-.' 


poscere, vel fructum posteritatis infructuosum. Et sic. ° 





! matrissare] On an crasure. nam parentes puelle mortui crant, 
? jam] Interlined. ut ipse superius in vita Rufi est 
3 patrem et matrem] A hand of | testatus." 

the 16th century has here noted in ‘ zelotipia] zelotopie, MS. 

the margin: ‘“Errat hic auctor, 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 189 


. pater tristis recessit, sed matri propositum puellare A.D. 1101. 


. complacuit. 


Quod cum regi Henrico nunciaretur, ex 


.repulsa ccepit flagrantius, spiritu luxurie stimulante! 
.exardescere in virginalium amplexuum illicitam * con- 
.cupiscentiam. Missis igitur sollempnioribus nunciis, ur- Henry 


.gentius adolescentulam in reginam expostulans, * impe- 


sendsagain 
to urge the 


. rium, promissa, preces, confudit in unum."? Rex igitur marriage. 
. Malcolmus, nesciente regina sua‘ uxore, quam noverat 

.tali matrimonio nullatenus consentire, abbatissam, qute 

. beatee virgini M[atilde] preeerat in cura pastorali, fas- 
.cinnavit, ut cor virginis suis sermocinationibus ad con- 
.Sensum matrimonii prsetaxati cautius inclinaret, pro- 

. ponens utilitatem inde proventuram, scilicet regnorum 

. foedera, regum mutuam dilectionem, pacis tranquillitatem, 

. propagationis posteritatem,5 reginalem dignitatem, hono- 

.ris magnificentiam, divitiarum aflluentiam, amoris de- 

. Ssiderium, amatoris pulchritudinem. Cum autem undique She con- 


. virgo circumveniretur, tandem patris sui et abbatisss et 
.aliorum consensit persuasionibus, maledicens fructui sui? ly. 


sents, but 
unwilling- 


Rog.Wend. ventris affuturo. Archiepiscopus igitur Anselmus, qui 


ii. 169.. 


jam vocatus advenerat, sollempnia desponsationis inter 


regem H[enricum] I. et reginam Matildam memoratam 


celebravit. 


Et sic, nuptiis sollempniter, ut decuit, cele- The mar- 


bratis facta est commotio magna in regno, quasi Deo "5989 5 
.irato, quoniam rex Hf[enricus] zelotipaverat; et sicut 
. fratrem Robertum de regno supplantando? alienaverat, 
.Sie Christum de sponsa sua rex H[enricus] defrauda- 
verat. Dux enim, ut rumor asseruit, ad hoc venit cum 

fol. 38a. exercitu copioso, ut sibi? Angliam subjugaret. Quo 
cognito," misit rex Henricus navalem expeditionem 


! stimulante] stumulante, MS. 


P 


* illicitam] On an erasure. 
? Ovid. Met. iv. 471. 


celebrated. 


—— —— — 





with a plummet, coeval with the 
text, “ Nota nuptias illicitas." 
* supplantando] At first written 





4 sua] Interlined. supplando, and the letters nt after- 
* propagationis posteritatem] So | wards added. 


also in F. 


* sui]. Interlined. 
' On the lower margin is written 


* sibi] At first, si. 
'° cognito] congnito, MS. 





A.D. 1101. 


Duke Ro- 
bert of 
Normandy 
lands at 


A.D. 1102. 


Siege of 
Arundel 
castle. 


* perium, annis xxxv. imperavit. 


190 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM, 


contra fratrem hostiliter supervenientem ; sed pars major Rog.Wend. 
exercitus se Roberto subdidit venienti. Cum ergo apud ^ !79 
Portesmuam ante kalendas Augusti applicuisset, et rex 
tenderet contra eum cum exercitu copioso, principes 
utrimque constituti fraternum non ferentes discidium, 
concordim fcedus inter eos tali pacto statuerunt, quod 

rex Roberto annis singulis tria milia marcas argenti 

daret ab Anglia. Et quis eorum diutius viveret, heres 

esset alterius, si absque filio moreretur. Hoc autem 

cum per duodecim magnates juratum esset utrimque, 

dux Robertus perendinavit! cum fratre suo rege usque 


_ad festum sancti Michaelis, et postea ad propria trans- 


fretando remeavit. 


Henricus jam vmperat. 


Eodem vero anno Henricus, Romanum adeptus im- Rog.Wend. 
Eodemque tempore rex * )‘% 
Anglorum Henricus dedit episcopatum Herefordensem 
Reinelmo * cuidam sine electione, et contra nova? 
decreta concilii ; quia jam de regno secure possidendo. 

Sibi cor erectum fuerat, ipsum publice, non curans de. 
predictis, investivit. | . 


De concilio apud, Londonias habito, et de degradatione 
quorumdam abbatwm.* 


Anno Domini M*.co.I1*. rex Anglorum Henricus obsedit Rog.Wend. 
castellum Harundelle, quod erat juris Roberti de Bele- !"'!79. 
asmo, contra regem illud tenentis Sed° cum grave 





! perendinavit | perhendinavit, MS. 

2 Reinelmo] Reinclido, MS. and 
F. Corrected from W. A. C. D. 

Snova] So also F.; but W. A.C. 
D), have novi, as at p. 181. 

*'This rubric has been crossed 
out by a late hand, but is found also 
in W. A.C.D.F. In A,, however, it 


is transferred by a mark in the mar- 
gin to the paragraph commencing 
* Eodemque anno Anselmus," and 
in its place Matthew Paris has him- 
self written, ** Obsidetur castrum de 
Harundelle.” 

* Sed] Set, MB., passim. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 191 


esset ad expugnandum, castellum aliud ligneum contra A.D. 1102. 
illud construxit, et interim castellum de Bruges obsedit 
et cepit. Nec cessavit, donec redditum fuisset ei cas- 
tellum memoratum de Harundel Et, capto municipio, Robert de 


rex Robertum ab Anglia exilio relegavit! Eodemque Belesme is 


Rog.Wend. anno Anselmus, Cantuariensis archiepiscopus, concilium Council 


li. 171. 


tenuit Londoniis, in ecclesia Sancti Pauli, presente rege led in 


et suffraganeis episcopis, circa festum sancti Michaelis. 99 gept. 
In hoc concilio sacerdotes concubinarios excommuni- 

eavit, nisi eas ex tunc amoverent. Deinde regi, que 

Roms decreta in concilio generali acceperit de investi- 

turis ecclesiarum, plano sermone descripsit, quod, vide- 

licet, nullus ecclesiarum prilatus, episcopus, vel abbas, 

vel clericus, investituras alicujus ecclesiastice dignitatis Degrada- 
de manu suscipiant laicorum. Unde idem archiepi- dation of 
Scopus degradavit abbates quosdam, qui de manu lai- abbats. 
corum, et data pecunia, abbatias suas optinuerant. Qui 

hii fuerunt, Ricardus Elyensis, Aldwinus Rameseiensis, 
Burgensis, Tavistokensis,? Cernelensis, et Middeltunensis, 

et quidam alii quorum nomina non tenemus, Et quo- 

niam ad jussionem regis quosdam episcopos, qui insti- 
tutiones a rege susceperant, consecrare noluit vel eisdem 
communicare, rex vehementer iratus prscepit Girardo, 
Eboracensi archiepiscopo, ut ipsos consecraret. Sed 
Willelmus Giffardus, Wintoniensis electus, quem con- 
secrare debuit, Girardi sprevit consecrationem, quare 

regis judicio eliminatur exul a regno.  Reinelmus vero, 
Herefordensis antistes, eo quod a rege institutionem 
acceperat, ei suum reddidit presulatum. 


— —— 


! relegavit] After this word is in- 3 Tavistokensis]  Tamstokensis, 
serted in the MS. another rubric, | MS., but the first syllable on an era- 
* De consilio apud Londonias, et de | sure; and so W. A. C. D. F. Cf. 
dissentione et perturbationerediviva," | Eadmer, p. 67. 
but this is omitted in Wendover and * guidam alii] Added in marg. 
the other MSS., in all of which the ! archiepiscopo] In the text epi- 
text is continued without any break. | scopo, but corr. in marg. 


192 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Anselmus Romam, profectus, abbates degradatos secum 
| dua. 
A.D.1108. Anno Domini ™°.c°1m°, Anselmus, Cantuariensis Rog.Wend. 
Anselm archiepiscopus, post multas tribulationes et injurias, *'’* 
me with quas à rege perpessus fuerat, Romam perrexit, sicut 
aa ie inter ipsum et regem convenerat, ducens secum abbates 
abbas. — degradatos et Willelmum, Wintoniensem electum. Quo 
Romam veniente, a papa Paschali susceptus est reve- 
renter. Deinde, die pro regiis constituto negotiis, 
William de Willelmus de Warevast, clericus et procurator regis 
Warewast TOP" . . . 
pleads the Anglorum, causam ipsius in medium protulit, ac inter 
kings alia constanter allegavit, quod nec ipse pro regmi 
Canne. amissione investituras ecclesiarum amittere vellet, et 
hoe verbis minatoriis! cum juramento affirmavit. Ad 
hzc papa, “Si, quemadmodum dicis, rex tuus nec pro 
regni amissione donationes ecclesiarum amittere pate- 
retur, scias precise, coram Deo dico, quia nec pro capitis 
redemptione eas ei impune permitterem optinere." In 
hiis ergo regis negotio terminato, Anselmus archiepi- 
Thede- scopus pro episcopis et abbatibus degradatis multa 
graded pre- . . . 31 . 
lates are precum instantia papam rogare coepit, ut cum illis mise- 
reinstated. yicorditer dispensaret, ut possent amissas recipere dig- 
nitates. Tunc sedes clementissima, que nulli deesse 
consuevit, dum modo albi aliquid vel rubei intercedat, 
preescriptos pontifices et abbates ad pristinas dignitates 
Duke Ro- revocavit, et ad sedes proprias destinavit. Eodemque 
Quishes the anno dux Normannorum Robertus, regis procurante. 
annual — cavillosa versutia, tria milia marcarum, quas rex illi. 


Ds to him. singulis annis reddere debuerat, condonavit eidem. 


— —— ae ——— 9 — - - - . —— M ———— HU —M - 


! minatoriis] Partly on an erasure, | in W. A. C. D. F. follows the 
and originally written minacibus, as | correction, as usual. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 193 . 


Quomodo multi nobiles Jevosolimam profecti, impera- A.D. 1108. 
toris Constantinopolitan dolo perierunt. 


Rog.Wend. Circa dies illos multi nobiles de finibus occidentis Many 
* I. erucesignati, ad iter sus peregrinationis se! accingentes, po; itn” 
duces habuerunt Hugonem Magnum, comitem Viroman- the cross, 
densem, qui nuper ab eadem peregrinatione redierat, P antinople. 
Stephanum, Carnotensem et Blesensem * comitem, cum 
Stephano, comite Burgundensi. Hii omnes uno eodem- 
que desiderio accensi, cum turba non modica Constan- 
tinopolim pervenerunt. Ubi ab imperatore Alexio 
reverenter sed dolose suscepti, invenerunt ibi comitem 
Tholosanum, qui, semel? peregrinatione incepta, perse- They elect 
verare et nunquam ad propria proposuerat remeare, the count 
Qui omnes, sumpta ab imperatore licentia, comitem as leader, 
fol. 38, Tholosanum tunc pro duce summo constituentes, transito 5d eroe 
Hellesponto, Niczeam‘ Bithinize urbem attigerunt. Tunc pont.' 
imperator Alexius, proditor nequissimus, nostrorum in- Treache- 
videns successibus, principibus Turcorum, per quos duct of the 
peregrini transituri erant, crebras transmisit epistolas, PPETP 
exhortans attentius, ne tantum Christianorum populum 
libere transire in suam perniciem paterentur. Nostri 
autem nimis inconsulte agentes, et nil sinistrum sus- 
picantes, divisis agminibus incedebant, vinculumque Great 
.caritatis non habentes, facti sunt quasi arena? sine calce usher 
.ad constructionem diving mansionis. Unde dati sunt crusaders 
in manus, heu! heu! insidiantium hostium, ita quod ex or ke 
eis una die in ore gladii plusquam quingenta milia 
peremptorum, quod relatu lugubre est, ceciderunt. 
Rog.Wend. Quibus autem datum est hostium manus effugere, amis- 


uM, 174. sis omnibus, apud Tharsum Cilicie convenerunt. Et, 





! se] Interlined. then altered to simul, and so in F. 
* Blesensem] The MS. reads, er- | The correct reading is in W. A. 
roncously, Curnotensem. Et Ble- C. D. 
sencem, as if there were two persons. * Nicaam] Nicheam, MS. 
* semel). At first written simel,and | *urena) harena, MS. 


N 


194 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1103. defuncto ibidem Hugone Magno, pre dolore ut creditur, . 
Death x in ecclesia doctoris gentium sepultoque, Antiochiam 
Great. sunt profecti. Indeque Jerosolimam festinantes, Tor- 

tosam pervenerunt, urbemque obsidione vallantes, infra 
Capture of dies paucos ipsam optinuerunt, civibus interemptis aut 


Tortosa. servituti perpetuge mancipatis. 


Rex Jerusalem tres civitates subegit. 


Assurand — Diebus autem sub eisdem, in portu Jopensi magna ! Rog.Wend. 
Cesarea navium Januensium classe appulsa, in Paschali sollem- ' !** 
Wig pnitate? Jerosolimam ascenderunt. Horum rex Balde- 
' uuinus fultus auxilio, Assur oppidum? maritimum 
obsedit, et illud potenter subjugavit; et, in eo custo- 
dibus relictis, Cesaream usque pervenit. Quam cum 
rex effractam cum maximo labore victoriosus intrasset, 
interfectis civibus, spolia impretiabilia reportavit, qu: 
distribuit commilitonibus affluenter. Erat autem in 
una parte hujus civitatis templum deorum, ad quod 
populus causa optinendse salutis confugerat; sed illo 
confracto, tanta ibi strages facta est, ut horror esset 
Smarag- occisorum multitudinem intueri. In illo autem vas viri- 
dine vessel dissimi coloris repertum est, ad modum parapsidis figu- 
bythe — ratum; quod Januenses smaragdinum reputantes, pro 
magna pecunie summa receperunt, et pro ornatu pre- 
tioso suse illud ecclesie optulerunt. Adducti sunt autem 
coram rege civitatis procurator, qui lingua eorum Emyr 
dicitur, et juridicus, qui Cadmys* appellatur, qui sub? 
spe magna redemptionis sunt compedibus mancipati. 


. Rex vero constituit ibi archiepiscopum Baldewinum Rog.Wend. 
ii. 175. 


Baldwin 
made arch . . . 
bishop of quendam, qui cum duce Godefrido illuc advenerat ; et, 
/;$&SarTea. 


ent ar MM M — SPSS 


! magna] mangna, MS. | More correctly, Cadius, in Will. 
? sollenpnitate] At first written | Tyr., p. 785. 
sollempni. 5 sub] Interlined. 


3 oppidum] opidum, MS. « M 
* Cadmys] Cadmis, W. A. C. D. magne | mangne, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 195 


relicto ad custodiam civitatis presidio militari, ad A.D. 1103, 
Ramulam festinavit. 


Prelium 4nopinatum et victoria Christianorum. 


Rog.Wend. Misit eo tempore Caliphus ZEgipti principem militis Victory 
"175. contra regem Baldewinum, cum xi%™, milibus equi- obtained 
tum et xx!i milibus peditum, precipiens, ut populum Caliph of 
inopem et mendicum a finibus terre collectum a suis, "£'P*. 
ut dicebat, finibus propulsarent. Quos cum rex ad- 
venire cognovisset,! obviavit illis intrepidus cum equiti- 
bus ducentis et sexaginta, et peditibus nongentis. Et, 

.invocato de supernis Ejus auxilio, qui seque in paucis 

. dimicat sicut in multis, tam viriliter quam audacter 
irruerunt in hostes. Quibus post cruentissimum con- 
flictum in fugam compulsis, insecuti sunt eos nostrates 
usque Ascalonam, stragem non modicam operantes per 

. viii. miliaria; et nocte illa victores leti sed admodum 
fatigati, in campestribus quieverunt. Ceciderunt autem 
in illo certamine ex hostibus quinque milia, et ex 
nostris equites septuaginta ; peditum vero certus 
numerus hine vel inde non habetur. Principibus in- 
terim occidentis, de quibus supra retulimus, Jerosolimam 
festinantibus, rex Jerusalem obviam eis adveniens, in 
sanctam civitatem cum gaudio retroduxit. 


Rea Henricus I. terras Roberti fratris sui 
depopulatur. 


Rog.Wend. Anno Domini Me.cerrm. surrexit inter regem Henri- A.D. 1104. 


1.155. eum et Robertum, Normannorum ducem, fratres, causis War in 1 
. e. e . e e orman 
intercedentibus, discordia. Unde rex, missa in Nor- jerween ^ 


manniam expeditione militari, a quibusdam prodito- king . 
. . . . DUM Henry and 
ribus ducis recepti, preedis et combustionibus non mo- hisbrother. 


dicum dampnum rebus ducis subito intulerunt. Sed 


———— ee — — —— —— —— ————— M 0o m o — es ee 


- 


! cognovisset] congnovisset, MS. 
2 (nfercedentibus] intercidentibus, MS. 


N 2 


196 MATTHAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1104. Willelmus, comes Moretonii, causa perfidise nuper a rege 
proscriptus ab Anglia, animo perfecto, ut vir strenuus, Rog.Wend. 
regalibus turmis audacter bellum indixit. Sed dux ™ 176. 
Robertus fratris sui divitias metuens, castella sua et 
terre infirmiora in quantum potuit, etsi occylte, com- - 

Solar munivit. Eodem anno apparuerunt circa solem iiiier. 

circles and circuli mirabiliter picti, in meridie. Cometa quoque. 

Roger &pparuit, mense Februari. Anno quoque ante hunc. 

elected transacto proximo, electus est [Rogerus]! ad episcopa-. 

Salisbury. tum Saresbiriensem, sed in principio hujus consecratus.. 

Mortality Et in sestate proximi anni preteriti et in principio. 

of men and hujus, hominum et animalium pestifera mortalitas fuit . 
et generalis." . 


Anselmo nterdictum, est, ne vedirel in Angliam. 


Return of | Hac quoque tempore Anselmus, Cantuariensis archi- Rog.Wend. 
archbishop episcopus, a Roma rediens cum Lugduno appropinquas- '"' 176. 
forbidden set, Willelmus Warevast, regis Anglorum procurator, de 
kg. quo superius mentionem fecimus, interdixit ei ex parte 
domini sui, ne rediret in Angliam, nisi omnes patris 
ac fratris ipsius consuetudines se ei fideliter promit- 
teret servaturum. Quod ille audiens admiratus est, 
sciens se alia conditione ab Anglia recessisse. Perve- 
niens autem Lugdunum, resedit cum Hugone, archi- 
episcopo civitatis, omnibus que Dei sunt diligenter 
intendens. Rex autem Henricus, ut comperit tam 
. papam quam archiepiscopum in sua perstare sententia, 
Theking Mox archiepiscopum bonis omnibus spolians, archiepi- 
seizes the scopatum Cantuariensem, jam patrissans et fratrissans, . fol. 39 a. 
terbury in suum redegit dominium, qui nec silvis pepercit vel. 


into his ee 
hands, hominibus. . 


! Rogerus] Supplied from C. D., but there placed at the close of 1102. 
He was elected 13 April 1103, but not consecrated till 11 August 1107. 
Fasti, ii. 594. 

3 et generalis] Added on to the text. 


Rog. Wend. 
ii. 176. 


Rog. Wend. 
ii. 177. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 197 


De quodam Turcorwm principe, qui regem. Jerosoli- A.D. 1104. 
morum curialiter liberavit. 

Circa dies quoque istos Arabes sive Arabite cum Defeat of 
JEgiptiis fines Christianorum apud Liddam, Sauronam aaldwinby 
et Ramulam ingressi, ad numerum viginti milium, prze- 
dis ibidem instabant et rapinis. Quid ut regi Jerusalem 
Baldewino nunciaretur, preter morem nimis inconsulte 
agens, non convocatis ex urbibus finitimis militaribus 
copiis, sed de sua presumens virtute, vix ducentos 
secum habens equites contra hostes prorupit. Sed nos- 
trorum paucitas a tanta infidelium multitudine oppressa, 
cesis plurimis, in fugam est compulsa! Qui autem 
evadere potuerunt, ad Ramulam oppidum? confugerunt. 
Ceciderunt autem ibidem uterque comes Stephanus, qui Death of 
nuper advenerant et alii nobiles multi, quorum me counts 
nomina, etsi non retinemus, scripta profecto sunt in and Bur- 
libro vite. Rex vero, licet de oppidi * securitate non 8""9*- 
multum confideret, tamen, ut mortis dispendium decli- 
naret, illud ingreditur, spem non habens aliam evadendi. 

Cumque de vita desperans, metueret? ab hostibus ob- 

sideri, ecce intempeste noctis silentio affuit supradictus Baldwin 
ille princeps nobilis de Arabia, eujus uxori, ut pree- , oP 
misimus, rex tantam exhibuerat humanitatem dum in Ramla by 
partu laboraret; et voce suppressa hiis, qui in muro the AU of 
erant, siccine loquebatur, * Verba habeo," inquit, “ ad chief. 
regem secretiora, quae perfero ; facite ut introducar ad 
ipsum." Qui coram rege adductus, instruit eum ut de 
oppido? egrediatur, promittens secure quod ipsum sub 

tuto constituet, si sine tumultu exeat et cum paucis. 
Consilium enim inierant Arabes, ut testabatur, quod 


! compulsa] conpulsa, MS. 5 metuerct] At first written mutu- 

* oppidum] opidum, MS. eret. 

* advenerant]. advenerat, MS. and * fucitc] facite, MS. and F. Cf. 
Will. Tyr., p. 788. 


| 
F. 
* oppidi] opidi, MS. 2 018 . "oppido] opido, MS. 


198  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1134. sumnio diluculo castrum debeant obsidere. Tandemque 
egressus rex cum paucis, amicum sequens, ad montana 
conscendit. At vir nobilis ille ab eo digrediens, oppor- 

He arrives tunum regi qui tempore congruo promisit obsequium, 


safely at sic dictis facta compensavit. Rex vero duobus sociis. 


Assur. . » og. 
comitatus, per medias hostium insidias Assur usque 


pervenit, ubi a suis gaudenter exceptus est, et sumpto 
Capture of cibario confortatus. Hostes autem in crastino Ramulam 
anta Dy obsederunt, quam violenter subjugantes, fideles, qui in 
presidio erant, partim neci partim perpetue servituti 


subdiderunt. 


Succursus advenit tempestivus. 


Hughde Venit interea Hugo de Sancto Audemaro, cui rex 
joins the dederat urbem Tyberiadensem, apud Assur ad regem, 
king; ^ cum equitibus octoginta. Quorum rex fretus auxilio, 
assumptis secum civibus! Jopitis cum equitibus 
nonaginta, in spem bonam erectus decrevit hostibus 
occurrere, et injurias eis refundere cum usuris. Erant 
Defeat of autem prope quasi ad tria miliaria. Et ecce rex cum 
the Arabs. guis infusa de supernis virtute et divina gratia prw- 
eunte, in hostes potenter irruens, eorum agmina dis- 
sipavit, et, interfectis ex eis non paucis, ceteros com- 
pulit fugam inire. Deinde in castra hostium reversi 
fideles, spolia cum asinis, camelis, papilionibus, uten- 
silibus et alimentorum copiis colligentes, per menses 
vii imbelles quieti indulserunt. Eodemque tempore 
Capture of dominus Tancredus Appamiam,  Coelessirie -metropo- 
Apamea P lim, obsedit et cepit. Inde Laodiciam transiens, illam 
cea by — recepit in suam. Hiis autem urbibus ampla nimis 
Taneed.— um oppidis et suburbanis multis territoria? adjace- 
Boamund, bant. Eodem etiam tempore dominus Boamundus, 
P ritieeh, ;,Antiochenorum princeps, post annos iiit. sus capti- 
ransomed. onis, pretio interveniente redemptus, Antiochiam cum 
gaudio est reversus. 


! civibus] On an erasure. |  ?territori«] teritoria, MS. 


Rog.Wend. 
il. 178. 


DE TEMPORE REGIS HENBICI, VIZ. PRIMI. 199 


Achon, qua et Tholomaida, regi redditur Baldewino. A.D. 1104. 


Rog-Wend. Eodem quoque anno rex Jerusalem Baldewinus Ptho- Siege and 
1. 78. lomaidam, civitatem maritimam provinciz Fenicis, obsi- ey 
dione vallavit. Hsec autem urbs portum habens infra Baldwin. 
moenia et extra, tranquillam prebere potest navigan- 

. tibus receptationem ac stationem. Hec etiam vulga- 

.riter Achon appellatur, Terre Sancte porta, et portus 

.patens et famosus. Hanc gemini fratres fundasse 
Ptholomsus et Achon perhibentur; quam inter se 
dividentes, et muris eam per girum vallantes, a Ptho- 
lomxo Ptholomaidam, et ab Achone Achon sive Acha- 
ron vocabulum indiderunt. Obsessa igitur civitate per 

Rog.Wend. terram a rege suisque principibus, et a classe Januensi 
me 109. navibusque rostratis, quas galeias appellant, per mare, 

introitum civibus et exitum auferebant. Machinis 

igitur circumpositis, crebris assultibus, tam a rege per 

terram quam a classe per oram? maritimam, multos 

ex civibus varis eventibus peremerunt. Cumque per 

dies xx, continuos nostri oppugnando, illique injurias 
argumentose satis a se propulsando desudassent, hac 
conditione regi civitatem tradiderunt, ut, qui egredi Conditions 
vellent, cum uxoribus et liberis et rebus omnibus, the ity à 
.liberum haberent exitum cum conductu ad ulteriora ; was given 
et qui in domibus remanere eligerent, data regi sin- "^. °F 
gulis annis bonis conditionibus pecunia, sub illius 
protectione manerent securi Hic primum per mare 
accedentibus ad Terram Sanctam patuit secura tran- 
.quillitas, nam civium oblationi regis prudentia obse- 

. cundavit. 


+: -  — MÁ—— o — — —Ó— 


! Achon] Originally Acchon, but ? oram] horam, MS. 
the first c expuncted. 


900 MATTHZI PABRISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1104. dvaritia et invidia nostratuwny successus ! ewormáter 
nimis impedivit. 

Siege of Annoque sub eodem  Boamundus et Baldewinus Rog.Wend. 
Haran. comes, cum Tancredo et Jocelino, eorumque legionibus !*!7?. 
universis, Eufratem transeuntes, Carram civitatem, de 
qua in gestis Abrahe legitur, obsederunt. Cives 

autem post multa certamina, de subventione, quam fol. 39/. 
sepe vocaverant, diffidentes, nostratibus civitatem 
optulerunt. Sed, stimulante invidia cum ambitione, 
Dispute — effusa est contentio inter Boamundum et Baldeuuinum, 
ietween, quis eorum urbem optineret in suam; et differentes 
and Bald- usquc mane urbem oblatam occupare, donec de illa 
n questione frivola plenius discutcretur, antequam dies 
illuscesceret tanta hostium affuit multitudo,- ut nostri 
etiam de vita desperarent. Patriarche autem, qui 
affuerunt nostratuum, qui demulcendo animos dissiden- . 
tium' pacificasse desudaverant, prevalente humani. 
generis inimico, minime valuerant hiatibus eorum satis- . 
Defeat of facere. Aurora igitur rutilante, in primo conflictu,. 
ihe Chris- Deo adversante et merito, nostri ignominiose terga 
ostendentes, castra cum sarcinis deserentes universis, 
fuga salutem quaerebant, quam tamen non poterant 
invenire. Infelici igitur in semetipsis deficientes, dis- 
Baldwin, sipati sunt et confusi, plurimis trucidatis. Capti sunt’. R.Wend. 


. e . * ii, 180. 
dena, ibi comes Edessanus? Baldewinus et consanguineus 
taken ejus Jocelinus, fugientibus turpiter Boamundo et Tan- 
risoner. . . 
Prison’ eredo, cum duobus patriarchis, donec ad urbem Edes- 
Edessa jg 82m illeesis? corporibus sed non cordibus pervenissent. . 


Tae by Tunc vero tradita est civitas Edessana et provincia 
anct ed, . e. . 8 e 
the place tota sub custodia domini Tancredi, donec Baldeuuinus 


of Bald- a carcere solveretur. 


d 


! successus] sucessus, MS. 
? Edessanus] At first written Edissanus. 
* illesis] Interlined. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 201 


Rex Anglorum Henricus guerram movet contra 
fratrem. suum R[obertum ]. 


Rog.Wend. Anno Domini Me.ceve, rex Anglorum Henricus A.D. 1105. 
'-19* trans(retavit in Normanniam, contra fratrem suum Henrygoes 
)J ee e ee or- 
ducem certaturus. Conquisivit igitur Cadomum et mandy, 
'Baiocum, consulis auxilio Andegavensis cum aliis eng takes 
castellis multis. Et omnes fere sese regi principes Bayeux. 

. Normanniz cum populo subdiderunt, juxta illud po- 


. eticum, 
“Mobile versatur semper cum principe, vulgus." ! 


Probatio sanctitatis regine Matildis. 
Rog.Wend. Eodemque tempore David, frater regine Anglorum Humility 
i. 180. Matildis, venit in Angliam, ut dilectam sororem suam $y 4c? 
.fraterna ductus dilectione visitaret. Qui cum nocte 
quadam in thalamum ejus supervenisset, domum in- 
.venit leprosis plenam. Regina vero, dominarum ele- 
gantissima, in medio stans, deposito pallio suo, lintheo 
se pracinxit, et, aqua pelvi imposita, ccpit lavare 
.pedes singulorum et lintheo extergere, genibus devote 
flexis, et utrisque manibus strictos? ore et oculis ami- 
cabiliter etiam deformes deosculari Cui frater admi- 
rans, ait, “Quid est quod agis, domina ac soror mea 
nobilissima? Certe, si rex sciret ista, nunquam dig- 
-naretur os tuum leprosorum pedum sanie pollutum 
regiis labiis deosculari" At illa subridens respondit, 
* Pedes regis reterni quis nescit labiis regis morituri 
esse preeferandas? In paupere Illi ministro, qui ait, 
.'Quod uni ex meis minimis fecisti, mihi profecto con- 
. tulisti.’* Exemplo mei, frater carissime,* disce similia 
operari, ut mecum praemia recipere merearis" Quod 
.cum frater corrugans nares precise renuisset, ipsa 
. devotius usque ad consummationem ceptis insistebat. 


} Founded on Ovid. Trist. ix. 13. 3 Matth. xxv. 40. 
3 strictos] constrictos, W. A. C. D. ! carissime] karissime, MS, 


A.D. 1105. 


The king 
returns to 
England. 


A.D. 1106. 


Interview 
of duke 
Robert 
with his 
brother. . 


202 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.. 


Rediit! vex in Angliam. 


Eodemque anno rex Henricus, dispositis in Normannia Rog.Wend. 
rebus necessariis, ad Angliam post multa fratri illato  !* 19l 
dampna remeando transfretavit, ut, multiplicatis viribus. 
et thesauris coacervatis, fortior ae formidabilior resur-. 
geret? in rebelles. . 


Rex Henricus fratrem suum Robertum, et Willelmum 
comitem, Movretonii? et multos alios* sub ficta 
pace suscepit. 


Anno Domini Mocovi. dux Normannorum sentiens Rog.Wend. 
se minime posse contendere a pari contra regem fratrem , 181. 
suum,? venit sub pace petita in Angliam in secreto,. 
cum humilitate. Et apud Norhamtonam accedens ad 
regem, reverenter, ut apparuit, receptus est, sed non, ut. 
decuit, vultu tam sereno et more fraterno, aut corde. 
sincero. Dux itaque primo amicabiliter postulavit, ut. 
sibi ablata necnon et retenta fraterna restitueret caritate, . 
ipsumque regem in sermonis calculo, levitatis et infideli- . 
tatis graviter redarguit; unde regem non mediocriter. 
exasperavit. Et sic ab invicem cum minaci murmure. 
recesserunt, nec consensit Deus? eorum concordie. Dux. 
igitur iratus valde in Normanniam, rege averso ac. 
dissimulante, remeavit. Rex siquidem sentiens con-. 
scientiam suam, ut optentu regni et alis multis?. 
primogenito fratri suo illatis injuriis, cauteriatam, in-. 
surgentium impetus et precipue Anglorum coepit vehe- - 
menter formidare? prsesertim cum leges optimas et. 
consuetudines, quas per cartam suam et promissiones: 
certissimas pollicitus erat, tepide observasset, immo po-- 


! Redit} Redit, MS. 
? resurgeret] At first written 
t. ' 
in 6 Dcus] Added in marg. 


* Meretonit, MS. ' multis] On an erasure. 
‘ alios] Written at first alios cepit, ® formidare] Added in marg. 








but cepit. underscored to be omit- 
ted. 
* suum] Added in marg. 


fol. 40 a. 


R.Wend. 


ii. 181. 


DE TEMPORE REGIS HENBRICI, VIZ. PRIMI. 208 


. tius enormiter infirmasset.' Plus igitur homines timens, A.D. 1106. 
. Scilicet? magnates Anglie, quam Deum;? Londoniis ob Henry ad- 
.hoc convocatos talibus sermocinationibus super favum o his 
.et oleum mellitis et mollitis cireumvenit, ‘ Amici et 
.fideles mei indigens ac naturales, nostis, veraci fama 
. referente, qualiter frater meus R[obertus], Normannorum 
.dux, per Deum vocatus fuerat ad regnum Jerosolimi- 

tanum feliciter gubernandum, et quam frontose illud 
. refutaverit, merito propterea a Deo reprobandus. Nostis Blanda 

etiam in multis aliis superbiam et ferocitatem illius, ^,,;,.tio 
.quia vir bellicosus pacisque impatiens est, vosque quasi e promissio 
-contemptibiles, et quos desides vocat et glutones, con- facta. 
-culcare desiderat. Ego vero rex humilis et pacificus 
.vos in pace et antiquis libertatibus vestris, prout cre- 
. brius jurando promisi, gestio confovere; et siquid omis- 
.sum est, supplebo* libentius. Vos igitur Angli, si con- 
. Stanter stetis mecum, neque suorum Normannorum neque 
. Francorum, quibus a multo tempore confcederatus est, 
minas ampulosas aliqualiter pertimesco. Iterato igitur 
.sancio ^ omnes leges sancti Edwardi ubique in regno 
.meo inviolabiliter observari. "Talibus igitur promissis, 
«quz tamen in fine impudenter violavit, omnium nobi- 
lium Anglie, in quibus robur regni credebat consistere, 
sibi enervando inclinavit, ut pro eo? contra quemlibet 
. usque ad capitis expositionem infatigabiliter dimicarent. . 


Insequitur rea H [cmricus] I. fratrem suum R[obertwum] 
an Normanniam. 


. Rex igitur, paeificato populo et bene sibi confcederato, The king 
.trahens secum infinitum populum, insecutus est fratrem Normandy, 
.suum Robertum ultra mare hostiliter usque Tenher- and defeats 


——— MÀ — MÀ "n a — 








! infirmusset] imfifimasset, MS. * supplcbo] suplebo, MS. 
2 timens. scilicet] Partly on an * aliqualiter] On an erasure. 
erasure, * sancio] sanccio, MS. 


* quam Deum] Added in marg. ' eo] Interlined. 


204  MATTHAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1106, chenbrai. Habuit autem rex secum omne robur Anglie, . 
Robert at Andegavie et Britannie, et multos de ducatu Nor-. 
Tenche- . . : 

- brai. manniz nobiles et potentes, ut fratrem suum potentius. 
debellaret. Fautores autem ducis, cum adventum regis. 
cognovissent, in quoddam castellum munitissimum sese. 
receperunt. Duce vero declinante, milites ipsius obsi-. 
dionem regis imperterriti? expectarunt, sese viriliter. 
defendentes. Venit itaque dux R[obertus] et cum eo 
Robertus de Beleasmo et consul Moretonii? et alii. 
fautores ejus, ut obsidionem solverent inchoatam; et, 
buccinis perstrepentibus, cum paucis multos audacter. 
invasit. Erat enim expertus in Jerosolimitanis con-. 
gressionibus, unde regales aggressus acies, fortiter eas 
repulit * et horrende. Willelmus nihilominus, comes. 
Moretonii aciem Anglorum de loco in locum perturbans . 
promovit, et fere in fugam compulit ignominiosam. . 

q Bellum Sed rex Henricus obviam veniens fugitivis, cum suis. 

nS. Quas sibi reservavit Anglorum, tam peditibus quam. 

ter fratres equestribus aciebus, omnes ad pugnam? animavit et, 
en et" exemplo solidavit. Dux interim adversantium sanguine. 

R[or- gladium choruscantem impiger inebriavit. Tandem. 

tun]. acies equestris Britonum in acem ducis ex adverso Rog.Wend. 
irruens, eam potenter dissipavit; unde mole magnitu- !'!5? 
dinis oppressa, gens ducis dissoluta est ect contrita.. 
_Ceciderunt autem utrobique in illo conflictu cruentis-. 
simo multi nobiles et przclari, nec est visum tam damp-. 
nosum bellum nostris temporibus in partibus Cisalpinis. . 

Bravery of In hoc vero martio opere potissimum laudandus fuit ex 

uiam d¢ parte regis Willelmus de Albeneto, qui quasi leo vul- 
neratus gladio cruentato discurrens, belli negotium 

Robert and consummavit. Capti sunt itaque ibidem dux Norman-. 

yt pene norum Robertus fortissimus, et consul Moretonii Willel- 


taken pri- mus; Robertus vero de Beleasmo fuga sibi consuluit, cum 
soners. . 


! cognovissent] congnovissent, MS. ! repulit] reppulit, MS. 
* imperterriti] imperteriti, MS. * Moretonii] Merotonii, MS. 
* Morctonii] Meretonii, MS. ? pugnam] pungnam, MS. 


.w 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 205 


complices captos respexit et compedibus mancipandos, A.D. 1106. 
. vile, kalendas Maii.! 24 April, 


Reprobatio. 


Rog.Wend. In hoe vero casu reddidit Deus vicem Roberto, quem Reproof of 
#182 eum in actibus Jerosolimitanis reddidisset gloriosum, d*ke Ro- 
tum? oblatum sibi respuit. regnum Jerusalem contra 
infideles defendendum, magis eligens quieti, immo potius 
desidiw, indulgere, quam Regi regum in Terra Sancta 

- Strenue militare. 


Signum terribile, Signum tervibilius. 


Rog.Wend. In hujus rei signum eodem anno cometa apparuerat, Frognos- 
ii. 189. ' tics seen 
a sole distans quasi cubito uno, ab hora tertia usque ad jn the 
"horam nonam, radium ex se longum emittens. Vise» heavens. 
sunt etiam in Coena Domini lune bine et plene, una 


in oriente, et altera in occidente. 


Dictum patris pranosticum. 


Sicque impletum est, quod rex Willelmus I. Henrico Propheti- 
filio suo moriens dixit. Nam cum Roberto Norman- 2l speech 
niam et Willelmo II. Angliam legaverat, cum lacrimis I. to his 
patri dixit Henricus, “Et mihi, pater, quid tribuis ?” °" Henry. 
‘Cui pater, * Quinque milia libras argenti, absque supel- 
-lectili et jocalibus pretiosis, tibi do, fili mi, cum paterna 
: benedictione, quam tamen Roberto fratri tuo, licet 
primogenito, denegavi* qui quandoque regi Francorum 
contra me confcederatus est," Ad heec Henricus, * Quid 





! This date is an addition by , See Sax. Chron. p. 368; Will. 
Matthew Paris, and is erroneous, | Malm. i. 625. 
since all the older authorities agree ? tum] Added in marg. 
that the battle was fought on the 3 prenosticum) So also in p. 164. 
vigil of St. Michael, 28th September. -* denegavi] Added on to the text. 


900 MATTHET PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1106, faciam de thesauro, si locum habitationis, quo illum 
exponam, non habuero?" Cui pater, “ Aquanimis 
esto, fili, et confortare in Domino; pacifice sustine, 
ut fratres tui majores te precedant. Tu autem alter 
Jacob, benedictione mea munitus, tempore opportuno ! 
honorem totum quem adquisivi possidebis feliciter, et 
fratres tuos, immo omnes antecessores patres tuos,. 
gloria, divitiis et honore superabis." 


Ordo Saresbiriensis. . 
Order of Hoc quoque anno canonicorum Saresbiriensium Ordo?. 
Canons 
founded at constitutus est. . 
Salisbury. 


Paci et securitati rex datus, addidit. fratrem suum . 
carceri artiori? . 
Henryre- Rex autem Henricus victoria, ut prelibatum est,. 
turns to ° . . . 
England, Potitus, lietus in Angliam remeavit, et fratrem suum. 
and com- Robertum omni spoliatum honore in castro de Devisis,* 
mits duke 
Robert to deputata el tutissima custodia, sub libero carcere jussit. 
prison. ^ reservari Cujus custodis xii. viros probatissimos de-. 
putavit, ut sex quiescentibus, alii sex circa eum dili-. 
genter excubarent. Ipse tamen dux, sanguine regio. 
ebulliente, in verba prorupit ampulosa et comminacia,’ 
quamvis carceri mancipatus. Alios autem captivos. 


misit alibi eustodiendos. . 


Pacificatur regi Anselmus. 


A.D.1107. Anno Domini M®.C°.vri°., cum rex Henricus, deletis Cf. Rog. 


Archbi- i 1 17) 8 ; ‘4: Wend. 
shop An- vel subactis hostibus, in? Angliam venerat, quieti. 5; jes 


! opportuno] oportuno, MS. 4 Devisis] Written at first Derisi. 

2 Ordo] On an erasure. 

* carceri artiori] Omitted in F., 
and these words seem rather to apply 
to the following year. See ed. Wats., * in} cum in, MS. 
p. 63. 


Scomminacia] At first written 
minacia. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 207 


.indulserat! ac leetitie. Duxerat autem secum archi- A.D. 1107. 
-episcopum Anselmum, quem apud Beccum invenerat, selm is 


reconciled 


.ut post victoriam cum rege pacificatus plenius gratu- to the 
.laretur; qui, serenato rege, pristinam recepit cum jac- king. 
. turarum restitutionibus dignitatem. Rex autem com- William, 


count of 


.motus valde contra Willelmum, Moretonii consulem, yfortain, 
.sancivit? ipsum, sicut et fratrem suum R[obertum] et and others 


are impri- 


fo.405. .quosdam alios nobiles, perpetuis carceribus manci- goneq, 
.pandos. Floruit igitur rex Henricus in omnipoten- 
.tatu? regni sui, fortuna sibi in omnibus arridente. 
Dedit autem Deus, rex * regum omnipotens, regi Hen- The king 


rico I. tria. munera, sapientiam, victoriam, et divitias 


proves 
> ungrateful 


quibus prosperans omnes antecessores suos jam, juxta to God. 
.paternum vaticinium, superavit. Sed in hiis omnibus 
factus est Deo ingratissimus, et suis fidelibus? promis- 
-Sionis suze transgressor manifestus, dilationes qusrens 
-cum cavillationibus; unde nobiles regni, quos delude- 
- bat, Deo conquesti sunt Domino ultionum. Subjugatis 
.enim omnibus inimicis, securus erat, nec aliquem, ut 
. primitus, formidabat, preter papam, et hoc non prop- 
.ter spiritualem sed temporalem auctoritatem et potes- 


. tatein, 


Libertas ecclesie restituitur. 


Rog.Wend. Eodem quoque anno facetus est conventus episcopo- couneil 


ii. 183. 


rum et abbatum pariter et magnatum Londoniis, in held at 


palatio regis, presidente archiepiscopo Anselmo. Cui, ^'^ 
.juxta promissionem suam factam ei apud Beccum,° 

annuit rex Henricus et statuit, ut ab eo tempore in c... 
reliquum, nunquam per donationem baculi pastoralis sions made 


! indulserat] We ought, perhaps, 
to read indulsit, 


? sancivit] sanxcivit, MS. 


7 omnipotentatu) At first written 
erapotentu. 


' rer] Interlined. 


relative to 


vel anuli quisquam de episcopatu vel abbatia per jj... 


T ———————  — —  —  .. turer, 


5 fidelibus] The last syllable is on 
an erasure, 

* Beccum] The last letter is on 
an erasure. 

7 A hand of the 15th century has 
written in the margin, “ Nota, de 
confirmatione libertatum ecclesie.” 


208  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1107. regem vel quamlibet laicam manum  investiretur in 
Anglia; concedente archiepiscopo, ut nullus ad pre- 
lationem electus, pro homagio, quod regi faceret, con- 
secratione suscepti honoris privaretur. 


Consecrantur quidam, episcopi. 


Gonsecra- ^ Annoque sub eodem consecrati sunt episcopi, Willel- Rog. Wend. 
evel mus Wintoniensis, Rogerus Saresbiriensis, Reinelmus 1. 183. 
Herefordensis, Willelmus Exoniensis, et Urbanus Cla- 
morganensis, ab Anselmo, Cantuariensi archiepiscopo, 
11 Aug. apud Doroberniam, die Dominica, iii^ idus Augusti. 

Obiit M[awricius] episcopus, fundator ecclesie Sancti 

Pauli. 

Death of 
Maurice, Obiit autem eodem tempore Mauricius, episcopus Rog.Wend. 
panop of Londoniensis, ecclesie Sancti Pauli fundator magnifi- !!9* 
Founda- cus. Normannus quoque prior fundavit ecclesiam. 
tion of ^ Christi, Sancte scilicet Trinitatis, Londoniis, ibique. 
chureh at. constituit canonicos regulares. . 
London, 
Death of Edgarua, rex Scotorum obiit, succedit. Alexander? 
king of Eodemque anno obiit rex Scotorum Edgarus, cui Rog. Wend. 
Alexander successit frater ejus Alexander. n. 184. 
succeeds. 
A.D. 1108. Girardo Ebovacensi successit Thomas. 
rre Anno Domini Mo.co.virI^, defuncto Girardo, Ebora- Rog- Wend. 
archbishop censi archiepiscopo, Thomas, regis capellanus, ad illius "^ '** 
Thomas, ¢cclesize eligitur preesulatum ; sed continuo, facta elec- 


the king’s tione, Anselmus, Cantuariensis archiepiscopus, inter- 


1 Sancte ... Trinitatis]. Added | in the text, but is written (as in 
in marg., but inserted in the text of | some other instances) on the edge 
F. of the lower margin, as a memoran- 
? This heading has been omitted | dum for the rubric. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 209 


dixit ei, ne curam pastoralem in aliquo exerceret,! A.D. 1108. 
donec sibi et ecclesie Cantuariensi subjectionem faceret chaplain, 
et obedientiam canonicam, quam sibi fecerant ejus is refused 
predecessores, Thomas et Girardus, ex consuetudine Consecra- 
debita et antiqua. “Quod si hoc,” inquit, "facere — 
nolueris, omnibus Britannis episcopis sub anathemate 
interdicimus, ne ullus eorum tibi manus ad promoti- 

onem imponat. Nec, si ab exteris promotus fueris, 

pro episcopo te suscipiant aliqui? vel pro episcopo tibi 
communicando te habeant." 


Consecra- 
° ° " , tion of 
| Consecratur R[vcardus] im Londoniensem episcopum. Richard de 
Rog.Wend. Eodemque anno Ricardus de Beumais, Londoniensis bishop of 
u. 184. electus ab Anselmo consecratur apud Pagaham. London. 


Obiit rex Francorum? 


Rog.Wend. Eodemque tempore regi Francorum Philippo suc- 
!-19* cessit; Lodouuicus. 





De morte Anselmi, Cantuariensis archiepiscopi. 


Rog.Wend. Anno Domini  Mo.coIxo. Anselmus, Cantuariensis A.D. 1109. 
*.19*. archiepiscopus, et Christi philosophus doctorque ex- Death of 
imius, in Quadragesima diem clausit extremum, post archbishop 
.multa que sustinuit pro ecclesie libertate certamina ; of Canter- 
cujus vitam et mortem laudabilem crebra miracula nd 
protestantur. 





! ererceret) excerceret, MS. semée of fleurs-de-lis, or, 4, 3, 3, 9, 1, 

* aliqui] Added on to the text. with a crown beneath, also reversed. 

? In the margin is drawn Philip's ‘In the margin is drawn a mitre 
shield of arms, reversed, viz., azure | reversed. 


O 


210 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1109. Postulatur ab imperatore H[enrico] Matildis, fiia 
regis Henrici. 

Marriege —— Eodemque anno missi sunt nuncii sollempnes ab Rog. Wend. 
kings _SOManorum imperatore Henrico in Angliam, filiam ™ 15. 
daughter regis Matildem in domini sui conjugium postulantes. 
Matida to Tenuit itaque rex apud Westmonasterium in Pente- 
pero. ^ coste curiam suam, qua nunquam tenuerat splendidi- 

orem ; et sacramenta de conjugio filie sus ab impera- 

toris legatis petiit et accepit. Data est igitur filia 
Hidage regis imperatori sicut decuit, ut breviter dicatur ; et 
taken on rex cepit ab unaquaque hida terre totius Anglie iii. 
count. — solidos, sicut mos erat regibus Anglorum. 


Consecratur Thomas in archiepiscopum, Eboracensem. 


Consecra- — Eodem anno convenerunt, rege jubente, Londoniis, Rog.Wend. 
‘Those, in ecclesia Sancti Pauli, Ricardus Londoniensis, Wil- i. 185. 
archbishop lelmus Wintoniensis, Radulfus Rofensis, Herbertus Nor- 
of York. wicensis, Radulfus Cicestrensis, Ranulphus Dunelmensis, 
27 June. et Herveus Bangornensis episcopi, v9. kalendas Julii, 
die Dominica, ad consecrationem Thoms, Eboracensis 
electi. Ubi, ecclesiz Cantuariensi et episcopis ejus 
catholice ordinatis facta canonica obedientia, consecra- 
tus est a Ricardo, Londoniensi episcopo. 


Elyensis abbatia in episcopalem. sedem. tramafertur. 


Founda- Anno quoque sub eodem rex Henricus Helyensem Rog. Wend. 
toe of Ee abbatiam ad sedem transtulit episcopalem, et Herveum, 
and Hervey quandoque Bangornensem,’ ibidem episcopum fecit or- 
bohon dinari. Nam, defuncto Ricardo, qui ultimus abbas 
fuit in insula, et comitatu de Cantebrugge episcopo Rog.Wend. 
Lincolniensi subtracto, huic novo pontifici lege dio- ^" '®* 


cesana subjicitur * comitatus, 





“| quandoque Bangornensen ] Added ! subjicitur] subicitur, MS. 
in marg., but is in text of F. 


DE TEMPORE REGIS HENBICI, VIZ, PRIMI. 211 


Boamundus terram | Alexii, imperatoris Constantino- A.D. 1109. 
politant, depopulatur. 


Rog.Wend. Circa hos denique dies Boamundus, Antiochenorum Boamund 


11, 186. 


fol. 41 a. 


princeps, memor injuriarum quas Alexius imperator con- jd 


stanter, vir maliciosus et nequam, peregrinis transme- force into 
antibus sine intertnissione irrogaverat, communem volens Epirus. 
ulcisci querimoniam, equitum v. milia et peditum xls. 

milia virorum fortium congregavit;! et terram dicti 
imperatoris hostiliter ingressus, universas psene mariti- 

mas urbes in direptionem dedit, omnemque Epyrum 
depopulatus est, tam Primam quam Secundam. Et Siege of 
tandem Durachium obsidens, Epyri Prime metropolim, "'"*t^ 
regionefh undique incendiis consumpsit et rapinis. 

Quod audiens imperator, cum ingenti militia in suc- 
cursum venit; sed, intervenientibus amicis, imperator Treaty 
foedus iniit cum eo, interpositis Juramentis, quod ultra emperor 
Christi fidelibus in orientem per ditionem suam transire Alexius. 
volentibus sine fraude consilium ad iter peragendum 


.et auxilium ministraret ; formidolosus enim extitit ipse 
. Alexius, ut quem conscientia propria sauciavit. Et sic, 
fodere confirmato, idem Boamundus in Apuliam de- 


scendit, familiaribus negotiis evocatus. Sequente vero 
estate, dum Antiochiam redire disponeret cum copiis 
militaribus undique collectis, valida tegritudine correp- 4 Moritur 


tus, in fata concessit ;* relicto filio suo nomine Boamundo, ;, 7" ^ 


Rog.Wend. quem ex Constantia genuerat, filis regis Francorum 


i). 187. 


Philippi, nuper defuncti. Incepit vero tunc regnare, Louis VI. 


.pacificata tota Francia, vir illustris, ut preetaotum est? reigne in 


Lodowicus, qui xxfiviiij. annis regnavit. 


! congregavit] congragavit, MS. * est] Interlined. 
? He died in February 1111, See 


*T'Art de Vérifierles Dates," i, 441, 


Gr )iEL. HAT 
PUBLIQ LIDNAÉN o 9 





919 MATTHXI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1109. Tripolis subjugatur. 
Baldwin, Per idem tempus Baldeuuinus, comes Edessanus, et Rog. yg Wend. 
count 0 


Edessaand Jocelinus consanguineus ejus, datis pro redemptione 
Jocelin gua obsidibus, a Turcorum vinculis liberantur; et post 
fron! the dies paucos, ‘idem obsides, custodibus interfectis, ad 
Turks. ^ propria libere sunt reversi. Eodemque anno Bertran- 
nus, comes Tholosanus, comitis Reimundi filius, apud 
urbem Tripolitanam cum classe Januensium applicans, 
Capture of Biblium, urbem maritimam Feenicis regionis, obsedit et 
Byblus. cepit, et Christiane restituit unitati. Deinde post dies 
paucos, rex Jerusalem Baldewinus, auxilio ejusdem 
Tripoliis comitis et classis preedicte, Tripolim subjugavit, et eam 
subd oye . 
comiti Bertranno donavit. . 


Robertus, quandoque dus Normannorum, propter. 
suam! contwmaciam pejus tractatur, tandem ex-. 
ceecatur. 


Robert, Tempore quoque sub eodem, multiplicatis interces-. 
Normandy, soribus viris gravibus, qui dicebant probrosum esse per. 
is released totum mundum regi et regno Ánglim,? ut frater fratrem. 
from n pri teneret incarceratum, liberatus est & carcere Robertus,. 
quandoque dux Normannorum, ita tamen ut Angliam. 
perpetuo abjuraret et Normanniam; et concesse sunt. 
ei inducime xl* dierum et unius ascensus maris et re-. 
fluxus. Qus lex omnibus Angliam abjurantibus usque. 
in hodiernum diem custoditur. Robertus autem solu-. 
tus, immemor illius salubris consilii, * Humiliamini sub. 
manu potentioris,"* elatus est in superbiam, et in minas. 
resolutus, abusus est misericordia vix ili impetrata.. 


! suam] Repeated after contuma- * Anglie] Repeated, but ex- 
ciam, but struck out by a recent hand. | puncted. 

? In A. C. D. and Edd. this event * From 1 Ep. Pet. v. 6, which 
is placed under 1107, and related | reads potenti with A. C. D. 
very briefly. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 213 


. Infra igitur eosdem xl». dies memoratos, comitem Ces- A.D. 1109. 
. tris et alios suse factionis complices adiit clandestinus,! He at- 
quasi valedicturus, cujus occulta intentio fuit, ut, in MR AM o 
.regno seditione mota, cum exercitu collecto regem in- rebellion. 
. festaret, et tandem a regni fastigio preecipitaret. Quod 
. cum regi nunciaretur, vocavit ipsum ad colloquium. 
. Qui, si sponte nollet venire, cogeretur. Cum autem Copier 
.vidisset Robertus regios nuncios in manu valida veni- mmannoram 
.entes, timuit sibi, ne propositum regi suum panderetur, Fobertus, 
.et palefridi quem insidebat non parcens lateribus, ilico facie fra- 
.fugit; quem raptim nuncii insequebantur, donec, im- %* reg¥. 
.merso Roberti palefrido in quodam luto bituminoso, ipse 
» R[obertus] est * captus, et regi praesentatus. Cum autem 
.rex de Roberti proposito et fuga plenius certificaretur, 
jussit eum iterato irremediabiliter et sine spe redemp- Is again 
-tionis perpetuo carceri mancipari, et, cum nec humilia- vel and 
.retur, oculorum luce privari Verumtamen jussit eum deprived of 
. omnibus diebus vitz sus epulis refici cotidie deliciosis, sight. 
.et vestibus regalibus, quas robas regis dicimus, redi- 
-miri, et sex militum custodia et famulatu diligenti 
. horis omnibus excubari. 


. Rex Henricus quosdam, 4nimicos suos exilio 
dampnavit. , 

« Anno Domini Mo.coxo, rex Anglorum Henricus gravem A.D. 1110. 
.contra comitem‘ Cestrie movit questionem, arguens The earl of 
-ipsum de crimine less majestatis; imponens 5 ei, quod accused of 
.regnum perturbare proposuit, et, rege deposito, Rober- tresson. 

. tum, quandoque Normannorum ducem, subrogare. Hsec 

. autem omnia, comite constanter inficiante et se volente 

.per duellum purgare, licet, ut inquit, Robertus ad hsc 

.eum sepe instigasset, rex aliquantulum mitigatus est, 


— —— 9 


! clandestinus] clamdestinus, MS. * comitem] Added in marg. 
2 est] Added on to the text. * imponens] Written at first impo- 
* dampnavit] dapnavit, MS. nensque, but que erased, 


914 — MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1110. et sic, intermeantibus amicis, in gratiam regis comes. 
Phil'p de à sed vix est receptus. Rex autem exheredavit Philippum Rog Wend. 
otham are de Brausia, Willelmum Malet, et Willelmum [Binard],! 
disinherit- et, a]jios proditores suos et quosdam suspectos; Elyam 
ed. . . . . . 
quoque, Cenomannise comitem, qui comitatum illum de 
Elyas ^ rege tenebat, vita privavit. Quod audiens comes An- 
Maine, put degavensis Gaufridus, suscepit filiam ejusdem Elyse cum 


to death.  oomitatu illo, et tenuit illud contra regem Henricum. 


Mirabile de luna. 


Marvellous Anno quoque sub eodem luna facta est velut ex-. 
crthe tinote et luminis expers. 


moon. 


De translatione Beati Oswini, regis et. martiris. 


Treni Eodem quoque anno Ricardus, ecolesiss Sancti Albani Rog. Wend. 

Ores ' abbas venerabilis, pretiosas beatissimi regis et martiris '' 187 

relics to — Ogwini reliquias, cum magno cleri et populi tripudio, 

Ie. in novam Dei Genitricis Marie transtulit basilicam apud 
Thinemuam, ab antiquo ejusdem Dei Genitricis oratorio, 
in quo corpus ejusdem sanctissimi regis et martiris Rog.Wend. 
fuerat prius inventum, et in novo feretro collocatum. "159 
Facta est autem heec translatio in die passionis ejusdem * 

23 Aug. martiris, x9. kalendas Septembris.® 


De Sancto Godrico, heremiticam vitam inchoante. 


St. Godric, Eodem etiam anno sanctus Godricus apud Finchale, Rog.Wend. 
thehermit. hon procul a Dunelmo, vitam heremiticam inchoavit. ™ '8* 
Quam per annos lx. laudabiliter continuans, carne tan- 
dem solutus, cceli conscendit palatium, seternis deliciis fol. 410. 

cum sanctis ibidem fruiturus. 


! Binard| Supplied from W. A. * Septembris] After this word is 

C. D. added, in A. C. D., * secundum ro- 
* ejusdem] In the text ejws, but | tulum Cancellarii." 

corr, in marg. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 215 


Cometa. A.D. 1110. 


Rog.Wend. Hoc etiam anno cometa apparuit more insolito, nam Unusual 
'-/9* cum ab oriente surgens in firmamentum ascendisset, *ppearance 
non progredi sed regredi videbatur. 


Berithum adquiritur. 


Rog.Wend. Eodem vero tempore rex Jerusalem Baldewinus Be- Capture of 
1.139. ritum, civitatem Feoenicis! regionis maritimam, sibi king Bala. 

. potenter subjugavit, et, ibidem constituto episcopo, eam win. 
Christians restituit unitati. Est autem sita inter 

. Biblium et Sydonem civitates Ibique legitur mansisse 

.maximus medicorum nature indagator Ypocras, et 


. pineti silvam vicinam ad emendandum aera plantasso. 


Rea Henricus terram. comitis Andegavensis depopu- 
latur. 


Rog.Wend. Anno Domini M°.c°.x1°, rex Anglorum Henricus per- A.D. 1111. 
NH. 188. ° . ° He 
gens in Normanniam contra comitem Andegavensem, "y 
qui Cenomanniam eo tenebat invito, werrz leges, qus on the 
sunt exleges, contra eum ferro simul et incendio con- count of 
stanter exercuit, ipsumque et terram ejus totam gravi 


depopulatione contrivit. 


. Pestis et mortalitas. 


Tunc quoque temporis mortalitas, tabes et fames fuit Pestilence 
. hominum et animalium, quam forte cometa, quse pre- tality. om 


. apparuit, preenunciavit. 


De sancta Frethesuitha. 


Rog.Wend. Eodem quoque tempore Rogerus, Saresbiriensis epi- Founda 
ii . : AP 0 
He 188. scopus, dedit locum in Oxonia, in quo corpus beate canons of 


! Fenicis] Feftis, MS., but corr. ? preapparwit] preaperuit, MS. 
in marg. 


216 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1111. Frethesuithz virginis requiescit, cuidam canonico no- 
St Fridet- mine Wimundo; qui multos ibidem canonicos congre- 


with at . . -. 
Oxford. gavit, super eos vices gerens prioris. 


Dissensio orta, est inter papam, et imperatorem. 


A.D.1112, Anno Domini M°.c°.x11°,' facta est contentio Roms Rog.Wend. 
Vontention inter papam Paschalem et Henricum imperatorem, ™ 190. 
the pope hac de causa. Imperator uti voluit privilegio anteces- 
andem- sorum suorum habito annis trecentis sub Romanis 
peror, re- 
spectingin- pontificibus sexaginta, qui licite dederant episcopatus 
vestitares. ot abbatias per anulum et baculum pastoralem. E 
contra censebant Romani pontifices, scilicet, nec posse 
debere dari per virgam vel anulum episcopatum, vel 
aliquam institutionem ecclesiasticam a manu recipere 
laicali. Facta est autem pax inter imperatorem Hen- 
ricum et papam Paschalem, ita ut episcopi deincepe et 
abbates institutionem accipiant ab imperatore et suis 
successoribus per virgam et anulum, et post? faciant ad 
episcopum, ad quem pertinuerit, canonicam obedientiam, 
et consecrationem accipiant assuetam. Acta vero sunt 
hec ante altare apostolorum Petri et Pauli, in oculis 
omnium. Et sic papa corpus Christi absoluto contulit ; 
imperatori. 


. Obut Tancredus. 


Deathof ^ Obiit autem Tancredus, vir illustris, de quo multa Rog.Wend. 


e prescribuntur in actibus Jerosolimitanis, magnificus ii, 190, 


sion of ts. princeps Antiochi, et comes Edessanus. Cui successit? 
Richa "Rogerus filius-Ricardi, vir nobilis, ea conditione, ut 


! This controversy should be more | which is erroneous, and contrary to- 
correctly placed under the year1111. | the words of the bull of Paschal II. 
See Jaffé, * Reg. Pont.," p. 501. See Flor. Wig. ii. 63, and Jaffe, 

3 post] This reading is confirmed | p.502. The error arose from the 
by W. A. C. D. E. F. The Edd. of | contraction p? in the MSS. 

M. Paris and ed. Wend. read prius, > successit] sucessit, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 217 


quandocunque Boamundus junior Antiochiam reposce- A.D. 1112. 
ret, eam ipsi sine contradictionis repagulo sponte re- 
signaret. 


De discordia! inter archiepiscopos Cantuariensem et 
Eboracensem. 


Rog.Wend. Anno Domini M.C?.xin. rex Henricus I. dedit archi- A.D. 1113. 


ii. 191. 


episcopatum  Cantuariensem Radulpho,  Londoniensi ? Ralph, 
. . bishop of 
episcopo, et illum per anulum et pastoralem baculum Rochester, 


.investivit? Assumpserat enim cornua audacim, tam ‘slated 
to Canter- 


. contra ecclesiam quam contra regni sui universitatem, bury. 

. Roberto fratre suo et multis aliis, quos timuerat, ad- The king 
. versariis edomitis. Unde sigillum suum primitivum, ut asini the 
-cartam suam totiens juratam totiensque promissam, church. 
.annullaret, confregit ;* et quod hactenus sub vulpina 

. versutia palliaverat, jam manifeste contradicens, in solio pe, of 

. potestatis confirmatus infirmavit. Obiit eodem anno Thomas, 
Thomas, Eboracensis archiepiscopus, cui Thurstanus suc- a ishop 
cessit. Orta est autem inter Radulphum Cantuariensem Thurstan 


et Thurstanum Eboracensem archiepiscopos magna dis- Dispute 


sensio, eo quod Eboracensis subjici^ noluit Cantuariensi between 
de more, sicut ejus antecessores facere solebant. Causa bishone of 
autem coram rege et domino papa ventilata est, sed Canter. 


non fine debito terminata. uy an 


Subjugata est Wallia regi Henrico. 


Rog.Wend. Eodemque anno rex Henricus exercitum ducens in The Welsh 


ii. 191. 


. Walliam, sibi subdidit, licet cum difficultate, Walenses, 316 f 
.et pro arbitrio regie voluntatis legibus informavit.* 


————— ——— ni M —— M—————€— — a M —— À—— P ——— M — À———WIMaÀ 


! discordia] disordia, MS. 3 investivit] investitivit, MS. 

* Londoniensi] A mistake for * confregit] Added in marg. 
Roffensi, copied from Wendover, 5 palliaverat] pallaverat, MS. 
and so in A. C. D. F. Heis rightly * infirmavit] imfirmavit, MS. 
named, and the date given more ' subjici] subici, MS. 
correctly under the year 1114. * informavit] imformavit, MS, . 


A.D. 1118, 


Comet 
and ea 
quake. 


Mendue, 
prince of 
Persia, in- 
vades the 
Christian 
territories. 


Baldwin 
attacks 
him, but is 
defeated. 


" apparuit. Et post paululum terree-motus partem urbis 


218 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Cometa, et terro-motus. 


Anno quoque sub eodem, mense Maio, cometa ingens Rog.Wend. 
ii. 191. 
Mamistrg ! prostravit, non longe ab Antiochia, cum duo- 

bus castellis, Triphaleg scilicet et Mariscum. Quod in. 

triste auspicium evenit, ut testatur poeta Claudianus,. 

qui de cometze dicit apparitione, 


“ Quse crine minaci 
Nunciat aut ratibus ventos, aut urbibus hostes"? . 


Menduc, Persarum princeps, in finibus Christianorum 
debacchatur? 


Sub ipso quoque anno Menduc, Persarum princeps, Rog.Wend. 
fines Christianorum ingressus, tantam secum traxit ™ 19). 
armatorum copiam, ut nequirent sub numero compre- 
hendi Qui, regionibus multis transcursis, circa pontem, 
sub quo Jordanis effluit, castra composuit. Quod au- 
diens rex Jerusalem Baldeuuinus, Rogerum, principem 
Antiochenum, in suum subsidium evocavit; sed rex 
temerarius, antequam ejus auxilia convenissent, ut sci- 
licet gloriosius triumpharet, impetuose nimis et de sua 
virtute prssumptuose confidens, hostibus obviam cum 
paucis processit. Nam in insidiis, quas ei paraverant, Rog.Wend. 
nescienter intrusus, ex hostium multitudine repente i. 192, 
oppressus in fugam compellitur, necessitate compulsus, 
in loco certaminis vexillo derelicto. Arnulphus quoque 
patriarcha et alii principes, qui cum illo erant, relictis 
castris et rebus omnibus, turpiter aufugerunt.  Ceci- 
derunt autem ex nostris [equites] * xxxtí*. et pedites fol 42 a. 


Ravagesof mille quingenti. Turci vero scientes reliquas regni partes 


the Turks. 


militia destitutas, missis de suis copiis, cceperunt in 


! Mamistre] manifeste, MS. and * debacchatur] debacatur, M8. 
F. Corr. from W. A. C. D. * equites] Supplied from W. A. C. 
* De raptu Pros, v. 335. D. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 219 


varii partibus universam terram! perlustrare, cedes A.D. 1118. 
passim et incendia operari, effringere suburbia, captivare 

colonos, in villis et oppidis? presdas secum et manubia 
contrahentes Rex autem Baldeuuinus castellum quod- Escape of 
dam, quod sui juris erat, fugiens ingressus, tam diu ab aldwin. 
hostibus obsidione vallatus est, quousque eo pacto red- 

deret illud eis, ut cum suis ad propria liber abire 
sineretur. 


A.D. 1114. 
Rew Henricus feo jwrari fidelitatem fiio suo Oath of 
Willelmo]. the Ling’s 
g-Wend. Anno Domini Moco.xinio, rex Anglorum Henricus lian ial 
4.19». fecit omnes sum potestatis magnates fidelitatem jurare Eclipse of 
filio suo Willelmo, quem pepererat ei Matildis regina sua. The 
Eodemque anno, mense Decembris, ccelum repente rubens Thames. 
apparuit, ac si arderet, et luna eclipsim passa est. party dried 
. Quartoque kalendas Aprilis Tamisia exsiccata? est, ut Ralph,bp.of 
. posset leviter transvadari Londoniis in refluxu. Simi- cleotedabo 
*liter et mare per xii miliaria in plano litore se retraxit of Canter- 
.per duos dies  Rofensis episcopus Radulfus eligitur * "Q6 April. 
.in archiepiscopum Cantuariensem, vi?. kalendas Mali. Tempest 
. Eodem quoque anno diverse tempestates mortales ex- nd comet. 


. terruerunt, menseque Maii cometa apparuit. Annoque Dedication 
.Sub eodem dedicata est ecclesia Cantuarie. ‘chareh of 
bury. 
De consecratione Radulfi, Cantuariensis archiepiscopi. 
Rog.Wend. Anno Domini M*.coxvo, consecratus est Radulfus, XD 1115. 
ii. 192. nsecra- 


Cantuariensis archiepiscopus, ab Anselmo, domini pape tion of pre- 


legato, v°. kalendas Julii, et pallium suscepit ab eodem." € 





! terram] partem, MS. and F. * eligitur] Inthe margin is added, 
Corr. from W. A. C. D. vel postulatur, 

* oppidis] opidis, MS. * suscepit ab eodem] On ah erasure. 

* exsiccata] exiccata, MB. 


220 | MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1115. Et. eodem die idem archiepiscopus ! Theophilum? Wigor- 

Thurstan, niensem et Bernardum Menevensem antistites consecravit. 

A York. °P Deinde post dies paucos, cum Turstanus, Eboracensis Rog. Wend. 

refases to electus, ab archiepiscopo Cantuariensi moneretur, ut ^ 193. 

fessior to more solito benedictionem ab eo acciperet, et sibi obe- 

the arch’ dientiam? faceret, respondit, se benedictionem ab ipso 

op of . . . 

Canter. | Suscepturum libenter, sed professionem, quam exigebat, 

bury. se nullo modo facturum. Quod audiens rex Henricus, 
protestatus est manifeste, quod nisi ecclesi: Cantuariensi, 
juxta morem antecessorum suorum, faceret quod debe- 
bat, ipsum  Eboracensi episcopatu cum benedictione 
penitus cariturum. Sicque ab archiepiscopo Cantu- 
ariensi interposita appellatione, ne ab alio quam a se 


consecrationem acciperet, ab invicem recesserunt. 


* 


De dedicatione ecclesio Sancti Albani. 


AD.1116. Anno Domini M°.c°.xvI°, in contermino scilicet pre- . CE Rog. 
ena. li. 


Dedication teriti et anni subsequentis, quia die Innocentium, rex, " 495 

of the . . . . . 

church of Henricus cum regina sua et multis magnatibus et prze- 

St.Alban’s. ]atis interfuit dedieationi ecclesige Sancti Albani, quam 

28 Dec. — dedicavit archiepiscopus Rothomagensis Gaufridus ; sed,. 
cum pre magnitudine ecclesie ante consummationem . 
sollempnis officii fatigaretur, subiit onus episcopus. 
Lincolniensis, ab abbate postulatus* ^ Missam tamen. 
non celebravit, neque sermonem fecit. Hsc autem sol-. 
lempnitas consummata? fuit sub abbate Ricardo; cui,. 
inquam, solempnitati? assistebant Londoniensis episcopus 
Ricardus, Saresbiriensis Rogerus, Dunelmensis Ranulfus,’ 


— eee —À — — M — —— M — — 





‘idem archiepiscopus] At first, 3 obedientiam] ebedienciam, MS. 
archiepiscopus idem, but marked for * ab abbate postulatus] On an era- 
transposition. sure. In the lower margin is written, 

* Theophilum] So E. F., Edd., and | ab abbate requisitus, as in W. A. 
ed. Wend., but T'heophum, W. A. C. | C.D. 

D. His real name appears to have * consummata] consupmata, MS. 
been Theoulfus. See Hardy's note * solempnitate] solepnitate, MS. 
in Fasti, iii. 49. ' Hanulfus) Rogerus, MS. Om. F. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 221 


.[cum]! multis quoque abbatibus, prioribus et ecclesize A.D. 1116. 
prelatis, ipso abbate omnibus eodem die necessaria pro- 
curante. Et rex Henricus dedit ecclesise prsefatee Bis- Bishopscote - 
sopescote, in dotem perpetuam, et carta sua sollempniter the abbey. 
confirmavit. 


Discordia mota, est inter reges Francorum et Anglorum. 


Rog.Wend. Eodem anno surrexit discordia inter reges Anglorum Quarrel 
1.194. et Francorum, hac de causa. Theobaldus, comes Ble- the kings 
sencis, nepos Henrici regis, contra regem Francorum of England 
arma promoverat; in cujus auxilium rex Henricus France, 
militiam suam [misit]? et regem Lodowicum non me- 
diocriter afflixit. Turbatus ergo rex Francorum, con- 
vocavit in suum auxilium comites Andegavensem et 
Flandrensem, qui pariter juraverunt se regi Henrico 
Normanniam ablaturos, et eam Willelmo, filio ducis 
Roberti, fratris Henrici regis, collaturos, cui justius 
competere videbatur. Rex autem Anglorum Henricus, 
ut vir sapiens et circumspectus, ascivit in suum prse- 
sidium comitem Britanniz et Theobaldum predictum, 
cum Anglis, Normannis et Britannis ; et sic adventantes, 

.tutus minas expectabat et adventum adversariorum. 

Rex vero Francorum cum prefatis procuratoribus et The king 
exercitu copioso Normanniam ingressus cum in ea ore 
vix pernoctasset, regis Anglorum formidans adventum Normandy. 

-et proditorum suorum muscipulas, imbellis remeavit. 
Eodemque anno, pro necessitate regia, fuit Anglia variis Taxes im- 
exactionibus depressa.* land. 


De commotione elementorum. 
AD. 1117. 


Rog.Wend. Anno Domini M°.c°.xvii°, tonitrua, grandines et ven- Tempests 
i. 194 torum impetus dampnosissimi, et, in Longobardia et maken 


! cum] Supplied from W. A. C. D. * misit] Supplied from W.A.C.D. 
? procurante] Partly on an era- * Eodemque .. . depressa] Omitted 
sure. in F. 


222  MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1117. tractibus orientalibus, terrm-motus, ecclesias, turres,. 

mcenia, sedificia, arbores et homines eontriverunt. Luna. 
" n Sept. quoque facta est quasi sanguinea, iij». idus Septembris. . 
The priory Anno etiam sub eodem Robertus prior cum paucis. 
first inha- fratribus Meretonam primo inhabitavit, et regulam. 
bite. — sancti Augustini inviolabiliter ccepit ibidem custodire. . 
Ivo, bishop Anno quoque sub eodem venerabilis vir vite, et in 
of Char- sacris scripturis ad plenum eruditus et doctor egregius, 


‘res, Yvo, Carnotensis antistes, diem clausit extremum. 


A.D.1118. Suscitatur scigma! pro antipapa. QObiit regina 
Death of Ma{tildis]. 


chal II. Anno Domini M*c"xvin^, defuncto papa Paschali, Rog.Wend. 
I.suc- Gelasius antipapa anno uno suocessit. Obiit etiam 1% 


Dat, of eodem anno Matildis, Anglorum regina, cujus COrpUs Rog.Wend. 
queen apud Westmonasterium quietem suscepit sepulture, et 195. 


Matilda, anima se ccelum possidere evidentibus signis et crebris 

Nota de miraculis palum ostendit. Heec autem regina beatis- fol 42. 
' sima, inter alia pietatis opera, versus occidentalem ?. 
Egidi, ^ Londoniarum plagam, unam domum ad leprosorum 
* sustentationem, cum oratorio et officinis, sedificavit, 

que usque hodie Hospitale regine  Matildis nuncu- 
Death of patur. Eodem anno obiit Petrus, primus prior Bere-. 


Peter, prior mundesheie.? 
mondsey. 
De origine Ordinis Templariorwm. 
Founda- Circa dies istos* viri quidam nobiles de equestri Rog. Wend. 


fon of the ordine, religiosi ac Dominum timentes, in manus patri- 
Templars, arche Jerosolimitani, Christi servitio sese mancipantes, 
more canonicorum regularium in castitate et obedientia, 
proprieque voluntati renuntiantes, perpetuo vivere 


sunt professi Quorum primi fuerunt Hugo de Paganis 


! scisima] cisma, MB. 5 Eodem . . . , Beremundesheie | 
? opera, versusoecidentalem] Partly | Om. F. 
on an erasure. |. *istos) Added in marg. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 223 


.et Godefridus de Sancto /Eodemaro. Qui primo adeo A.D. 1118. 
. pauperes licet strenui fuerunt, quod unum solum dex- 
.trarium ill duo habuerunt; unde propter primitives 
. paupertatis memoriam, et ad humilitatis observantiam, 
.in sigillo eorum insculpti sunt duo unum equum equi- Seal of the 
.tantes! Isti vero duo milites memorati, cum certum Order. 
non haberent domicilium, et sibi habitaculum quere- 
rent, rex Baldewinus misertus et miseratus, in palatio Grant of 
suo, quod secus Templum Domini ad australem habet them by 
plagam, eis concessit mansionem. Canonici vero Templi king | 
Domini plateam, quam circa predictum — habebant Bald win. 
palatium, ad officinas construendas eis? concesserunt. 
Patriarcha quoque et rex, cum suis proceribus et aliis 
ecclesiarum preelatis, de propriis dominicis suis pro 
victu et vestitu certa eis beneficia contulerunt, pro- 
pitius. comparando. Prima vero eorum professio erat, Profession 
ut, in remissionem peccatorum suorum, vias, itinera et ies " 
passus suspectos, peregrinantibus nocivos, ad salutem 
fidelium transmeantium contra latronum insidias pro 
viribus conservarent. Tandem vero, post ix. annos, in 
concilio Trecas? celebrato, instituta est eis regula, et 
habitus albus & papa Honorio assignatus. Et, jam A white 
decursis fere novem annis, fratres qui' prius tantum- signed to 
modo novem fuerunt, cceperunt multiplicari, et pos- them by 
Rog.Wend.sessiones in immensum dilatari. Postmodum vero, Honorius 
"196. tempore Eugenii papse, cruces de panno rubeo suis Red crosses 
.assuerunt mantellis a parte sinistra, ut esset eis tam "P*m on 
.triumphale signum pro clipeo, ne fugerent pro aliquo mantles. 
.infideli, tanta talique protectione communiti, utque 
Sic signati, a ceteris religiosis viris valerent discerni. 
Numerus igitur eorum in brevi ita ditatus et multi- Increaseof 
plicatus est, ut hodie in conventu plusquam trecentos 5 


! In the lower margin isa drawing | horse is fixed a banner, party per 
of two Templars riding on one horse, feas, sa. and arg. 


* eis] Interlined. 
a coarse engraving of which is given 3 Thar Tecras, MS. See Har- 


in edit, Wats. In front of the | axis Coneilia, vi, 2. col, 1134. 


224 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1118, habeant equites, exceptis fratribus aliis, quorum nu- 
merus fere discernitur infinitus. Florente igitur Ordine. 
et in humilitate prosperante, invidit humans pros-. 
peritatis inimicus, et que huic virtuti videntur adver-. 
santia, superseminavit, videlicet superbie  genimina,. 
quae solent inobedientiam cum scismatibus et multis. 
alis malis generare. Possessiones vero, tam citra quam. 
ultra mare, adeo immensas habere dicuntur, ut jam 
non sit in orbe Christiano provincia, quz eis bonorum 
suorum non contulerit portionem, ita ut regiis excel- 
lentiis preestantiores existant. Qui, quoniam juxta 
Templum Domini mansionem habuerunt primitivam, 
Fratres Militie Templi nuncupantur. Et cum diu, ut 
pretactum est, in honesto starent proposito, rerum 
affluentia insolentiam generante, jam sus professionis 

zhey re- obliti humilitate neglecta, a* domini patriarche, a quo 

dience to et Ordinis institutionem, mansionem, protectionem, et 
the patri- omnia prima beneficia susceperant, se subtraxerunt 

arch of "T" . . . . . 

Jerusalem, Obedientia ; interveniente opima retributione versus. 
papam exempti, ut magis gloriarentur libertini. Unde,. 
hoc cognito, patriarcha conquestus est, dicens, “ Filios. 
enutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt me."*. 
Unde ecclesiis Dei decimas, privilegiis adquisitis, ar- 
mati subtrahentes, facti sunt multis valde molesti. 


Obit rex Jerusalem Baldewwnus. 


Death of — Eodemque anno obiit rex Jerusalem Baldeuuinus Rog.Wend | 


king of ‘primus, vir magnificus, qui urbes Achon, Cwsaream, !!?9 


Jerusalem. Berithum, Sydonem, Tripolim, Arbath, cum terris 

Arabum usque ad Mare Rubeum, suo imperio potenter 
Baldwin adjecit. Successit autem ei alius Baldeuuinus, comes 
IL suc- Edessanus, et coronatus est in regem mense Aprilis, 


secunda die mensis. 


! obliti] Added in marg. * Is. i. 2. 

; 5 Arbath] So also F.; but more 
* a] Interlined. correctly, Arsuth, A. C. D., as Will. 
3 ezempti] exempti, MS. Tyr. p.783. In W., Arluth. 


t2 
^t 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 2: 


Defuncto papa Gelasio, Culixtus successit. 


Rog. Wend. Anno Domini Mecexixo, defuncto papa Gelasio, A.D. 1119 
successit Calixtus, annis x., mensibus totidem, et diebus Death of 

Ro .Wend. xiii.;! fuerat autem episcopus Viennensis, Wido prius Gelasius, 

7. vocatus, et in papam consecratus, vocatus est Calixtus. Calixtusll. 
Hic Remis concilium tenuit, ad quod rex Anglic Hen- coaneil 
ricus quosdam Anglie et Normannis episcopos desti- held at 

. . . Rheims. 
navit. Turstanus quoque, Eboracensis electus, illuc 
veniendi a rege licentiam impetravit, interposita* fide, qhurstan, 
quod benedictionem ab eo non reciperet. Qui ad con- archbishop 
cilium veniens, Romanos, sicut eis mos est, in suum one 
favorem retributionis beneficio muscipulando per peram ted by the 
-Inclinavit, et per eosdem infidelis infideles, ut a papa 
consecraretur, impetravit. Quod ut regi innotuit, om- 


nem ei locum su:e dominationis interdixit. 


De concilio Remensi, in quo condempnatur error 
Gileberti Porvretee. 
Rog.Wend. In hoc vero concilio? idem papa errorem magistri Errors of 
"19%. Gileberti Porrete, qui in eapitulis quatuor errasse Dilbert 
, orrée con- 
dicitur, condempnavit. In quorum primo dixit, “Quod demned. 
divina natura, que divinitas dicitur, Deus non sit, sed 
fol.43a. forma qua Deus est; sicut humanitas non est homo, 
sed forma qua homo est." Concilium: ** Credimus sim- 
plicem naturam divinitatis esse Deum, nec aliquo 
sensu catholico posse negari, quin divinitas [sit Deus]* 
Sic vero, ubi dicitur, Deum sapientia sapientem, mag- 
nitudine magnum, :eternitate reternum, unitate unum, 
divinitate esse Deum, credimus non nisi ea sapientia, 
que est [ipse]" 5 Deus, sapientem ? esse; non nisi ca 


ee T-————o- 





— ee ——M 


! Calixtus II. was pope pe only from | Eugenius III. See e Harduin, vi. 9, 
Feb. 1119 to Dec. 1124, Theerror | col. 1299. 
is copied from Wendover. * sit Deus] Supplied from W. A. 

. C. D. 

* interposita] On an erasure. 5 ipse] Supplied from the same. 

* Not in this council, but in an- * sapientem] This word in MS. 
other held at Rheims in 1148 by : and F. is written after sapientia. 

P 


996 . MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1119. magnitudine, quse est ipse Deus, magnum esse; non 


Battle be- 
tween the 


kings of 


Franceand Anglorum, in hunc modum. Rex Francorum, duabus 


England. 


nisi ea seternitate, quss est ipse Deus, eternum esse; 
non nisi ea unitate, que est ipse, esse unum; non 
nisi ea divinitate [Deum], quse in ipso est; id est, 
in seipso sapientem, magnum, seternum, unum Deum." 
Secundo dixit, “ Quod non unus Deus? vel una sub- 
stantia, aut unum aliquid sit ires? persons, id est, 
Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus; ipse vero tres 
persons tria sunt differentia et numero, ac si tres 
homines humanitatem unam numero habere inveni- 
rentur" Concilium: * Cum de tribus personis loqui- 
mur, Patre, Filio, et Spiritu Sancto, ipsas unum Deum, 
unam divinam substantiam esse fatemur, et e converso ; 
cum enim de uno Deo, una divina substantia loquimur, 
ipsum unum Deum et unam divinam substantiam esse 
tres personas profitemur." Tertio dixit memoratus Gile- 
bertus, “Quod proprietates * personarum relationes quze- 
dam sunt^ szternz, que non sunt ipsm* persons, sed 
tres’ divise numero, et divisa substantia, et habeant 
tres unitates; et sic multa sterna sint, quorum nul- 
lum sit Deus" Concilium: * Credimus solum Deum, 
Patrem, et Filium, et Spiritum Sanctum, sternum esse, 
nec aliquas omnino tres,’ sive relationes, sive proprietates, 
vel unitates dicantur, adesse Deo, que sunt ab sterno, 
que non sint Deus.” Quarto dix:t, “Quod divina 
natura non sit incarnata.” Concilium: “ Credimus ip- 
sam divinitatem, sive substantiam divinam, sive naturam 
divinam dicas, incarnatam esse, sed in Filio." 


' Campestre prelium inter reges Francorum et 
Anglorum. 


Rog. Wend. 


ii. 198 


Eodem anno actum est campestre proelium inter Rog.Wend. 


Lodowicum, regem Francorum, et Henricum, regem 


! Deum] Supplied from W.A.C.D. 5 sunt] sint, W. A. C. D. 

* Deus] est Deus, MS. and F. * ipse] quod ipse, W. A. C. D. 

3 tres] Om. W. A. C. D. ' tres] Om. W. A. C. D. ; res, I. 

* proprietates] propriietates, MS. * sint] sunt, Edd. and ed. Wend. 
In W. A. C. D. ad proprietates. * (res) res, W. A. C. D. 


ii. 198. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 297 


aciebus ordinatis, posuit in prima acie Willelmum, A.D. 1119. 
Rog.Wend. filium Roberti, fratris regis Henrici; ipse vero rex 
1.199. cum viribus maximis erat in sequenti agmine consti- 
tutus. Rex vero Anglorum Henricus, tribus aciebus 
dispositis, in prima Normannis proceres collocavit; in 
secunda, ipse rex cum propria residens familia, omnes 
animavit; in tertia, filios suos cum summis viribus 
peditum ordinavit. Concurrentibus igitur hinc inde 
catervis, prima Francorum acies proceres Normanno- 
rum penetrans, ab equis eos depellendo dissipavit. 
Deinde in aciem, cui rex Henricus preerat, irrum- 
pens, ipsam etiam potenter dissolvit. Sed rex Anglo- 
rum, agminibus suis prudenter convocatis, feliciter 
. Tespiravit, et ex lesione, more leonis, efficacius dimi- - 
.cavit. . Fit conflictus hinc illine, concurrentibus turmis 
.regalibus, ilico cruentissimus ; fragor hastarum mutuo 
-confractarum cum percussorum gemitibus resonabat ; 
.pulvis cum fumo ascendens, aera perturbabat; sanguis 
.Sauciorum terram rubricavit; gladiis res agitur cru- 
.entatis, quorum tinnitus aures! equorum immutavit 
.et galeatorum. Interea in condenso agmine decertan- 
tium Willelmus Crispinus, consul Ebroicensis, quem, William 
culpis suis exigentibus, paulo ante rex Henricus exilio Crisp of 
condempnarat, caput ejusdem regis, gladio tota vi Evreux, 
evibrato, emicantibus scintillis* bis percussit. Et licet fing 
galea et lorica essent impenetrabiles, ex: ictuum tamen Henry. © 
pondere lorica ipsa capiti regis adeo inserta est, ut 
.fere corrueret excerebratus; inflicto tamen vulnere 
sanguis emanavit abundanter? Rex vero lesum se 
.Sentiens, ad instar apri in percussorem dentibus in- 
.frenduit, in ipsum se totum ingerendo; gladioque 
-fulminante sub ipsa ira, qua incanduit, ita Willelmum 
percussit, quod equum et assessorem semineces in ter- 
ram prostravit. Et mox ante pedes regios antequam 


— — e ee — — — ee 


! aures] Added on to the text. * abundanter] habundanter, MS. 
. ? scintillis] cintillis, MS. * regios] Written at first regis. 
P 2 


228 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1119. Spiritum resumere valeret, idem W[illelmus] captus 
The count est, et ilico vinculis mancipatus. Tunc Anglorum acies 
PrisoDer. robustissima, aciesque! pedestris, in qua filii regis An- 
glorum constituebantur, que quidem intacta fuerat, 
lanceis inclinatis, ex adverso prorupit in hostes cum 
impetu ponderoso et tam feroci, quod Galligenas acies 
omnes coegit in fugam precipitem. | Ubique quoque 
Henry — dissoluti penitus, terga turpiter dederunt fugitivi, regi 
Peter. Henrico victoriam non ultro concedentes; qui potenter 
in campo perstitit, donec optimates hostium, rege Fran. 
corum fugiente, capti ipsi regi H[enrico| preesentaren- 
tur Comes vero Flandrensis? letaliter vulneratus, ad 
propria est in lectica deportatus. Rex vero Henricus, 
non reminiscens capitalis lesionis pre gaudio victoris, 
Hereturns gibi divinitus collatee, Rothomagum reversus, in signo-. R.Wend. 
to Rouen. . . ee ii. 200. 
rum sonitu et eleri concentu et civium applausu 
occurrentium alacriter receptus, Dominum exercituum 
benedixit. 


Death of De morte Ricard, abbatis Sancti Albani’ 
Richard, 


re Eodem quoque anno Ricardus de Albeneto, abbas Rog. Wend. 


Geoffrey de ecclesie Sancti Albani, diem clausit extremum ; cujus  !' 900. 


Gorham beneficia in libro de Gestis Abbatum, apud Sanctum . 


Deaths of Albanum habito, plenius describuntur. Huic vero suc-. 


bidon of cessit Gaufridus de Gorham, prior ejusdem  ecclesism, 
Norwich, abbas xvi“. Eodemque anno obiit Herbertus, Norwi- 


nd of censis antistes, et comes Flandrensis Baldeuuinus, per 


count of vulnus acceptum apud Aucum^ in Normannia, ex 
anders.  ' 


- - — —— — ee A ee —— M — - 
—— ee ae oe 


1 aciesque] So also F., but seems | See “ L'Art de Vérifier les Dates," 
superfluous. | lii. p. 8. 

? Comes Flandrensis] This is a mis- | * In the margin are drawn a mitre 
take, copied from Wendover. The | and crosier reversed. 
count of Flanders wus not in this | — * Eodem quoque . . , abbas xvius, | 
battle (fought 20 Aug. 1119), having | Omitted in F. 
died on the 17th June previously. | * Aucum] Aucun, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 229 


.manu regis Anglorum Henrici ut predictum est.’ A.D. 1119 
Cui successit Karolus, Cnutonis filius, regis Danorum. 

fol.43. Tempore quoque sub eodem papa Calixtus venit in Pope Ca- 
Normanniam ad regem Henricum, et collocuti sunt mets king 


apud Gisorcium rex et summus sacerdos. Genry at 


Princeps Antiochenus. interficitur. 


g.Wend. Per idem quoque tempus Rogerus, princeps Antioche- Death of 
n, 200, nus, cum equitibus trecentis et peditibus tribus milibus, rider of 


contra tres principes, Turcorum scilicet, Damascenorum Antioch. 
et Arabum, qui secum trahebant innumeram copiam 
armatorum, videlicet sexaginta milia; unde princeps 
praeceps et temerarius? inzquale nimis cum ipsis com- 
mittens proelium, cum suis omnibus interfectus est, ita 
quod nec unus evasit, qui casum fidelibus nunciaret. 
Indeque progredientes Turci, oppida * Cereptum et 
Sardonas potenter ceperunt. Hoc quoque factum cum 
fuisset a Baldeuuino, Jerosolimorum rege, compertum, 
Rog.Wend. hostibus obviam audacter processit, atque in loco qui 
3.201. Mons Dani dicitur, contra multos cum paucis decer- 
tans, ex hostibus iii". milia peremit. Et tres princi- Baldwin 
pes praedictos in fugam compellens, oppida Cereptum n eM 
et Sardonas in suos usus revocavit; hostesque fugien- 
tes insecutus, usque ad noctis initium prosternere non 


cessa vit. 


ee mee - ey ee on —— 
-— — -—— - -— —— we 


! Matthew Paris seems here to 
have committed another error, in 
confounding the count of Flanders, 
wounded in 1118 at the siege of 
Eu, with the count of Evreux, 
wounded at the battle of Brémule 
(generally, but erroneously, called 
BrennevilleJ. See Ord. Vit, iv. 
356; Diceto, Abbrev. Chron, p. 
502. 

2In the margin, a hand of the 


14th century has noted: “Nota, 
quod papa Calixtus venit in Nor- 
manniam, locuturus cum rege H." 

* unde ....temerarius] In conse- 
quence of the insertion of these 
words into the text of Wendover, 
a verb is required in the previous 
paragraph, which Matthew Paris 
has omitted to supply. 

* oppida) opida, MS., and so be- 
low. 


230 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Multi de speciali familia regis Henrict submersi 4n, 
mare perierunt. 
A.D. 1120. Anno Domini M®°c°.xx°, rex Henricus, omnibus in Rog.Wend. 
Henry re Gallia pro voto edomitis et cunctis in Normannia * 7°" 
England. pacificatis, cum gaudio ad Angliam transfretavit. Sed,. 
Shipwreck ne mundus iste prospera sine adversis impermixta. 
of the perferat, dolorem maximum ex alia parte cordi regio. 
children, preesentavit. Nam diyina, ut timetur, ultione, qui in. 
alia quam rex navi velificabant fili ejusdem! regis,. 
Willelmus et Ricardus, ac filia ejus et neptis, Ricardus 
quoque, consul Cestrensis, dapiferi, camerarii, pincernze 
regis, ac multi proceres cum eisdem, in mari viio? ka- 
25 Nov. lendas Decembris? naufragium pertulerunt Qui omnes, 
vel fere omnes, si Francigenarum adversantium probris. 
credendum est, sodomitana labe polluti dicebantur. Ita. 
igitur miserabiliter cuncti perierunt, quod communi 
fidelium, Deo irato, caruerunt? sepultura. Ideo, pro. 
‘sequenti poena, culpa gravis preedicta vel alia creditur. 
Miracu- — prgecessisse. Quod enim admiratione dignum est, mare. 
onthe . tunc temporis extitit pacatissimum, quando absorbe-. 
Holy Se- bantur. Hoc etiam anno venit celeste lumen super. 


ulchre. 
"is Apel, Sepulchrum Domini bis, xiii», kalendas Maii. 


EL d 


Rex Henricus ucorem duit. 


A.D. 1121, Anno Domini M°.c°.xxo1°, rex Henricus duxit Ade- Rog. Wend. 
Marriage liciam, ducis Lovaniz filiam, causa pulchritudinis qua °" o. 


Henr to singulariter choruscabat. Que a Radulpho, Cantuari- 


MM —À —— € —— M — — — a — Al ee oe 


1 gusdem] ejudem, MS. | Stratos, id est, effeminatos,” which is* 

2 vii*,] viii*., MS. copied from a marginal note in C. 

? vit?. kal. Decembris] Added in * caruerunt] Added in marg. 
marg., and so in A., but inserted in * Hoc etiam... Maii] Added in 
the text of C. D. Omitted in W. marg. and, nearly in the same 
and F. words, in marg, of A., but in text of 

* pertulerunt]. Were F. inserts, | C. D. Om. W. and F. 

" Hos appellavit Merlinus calami- 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 23) 


ensi archiepiscopo, in reginam consecrata, in Pentecoste A.D. 112 
Londoniis cum rege ad mensam resedit magnifice co- the the daugh- 
ronata. Inde autem, cum rex ad Walliam tenderet cum duke of 


exercitu copioso, Walenses eidem suppliciter obviantes, Louvain. 


Rog.Wend. concordati sunt cum ipso juxta sug voluntatis magni- sion of the 


i. 202. 


.monachum ordinavit. 


ficentiam. — Eodem anno papa Calixtus Mauricium ! Welsh. 
quendam, quem Henricus imperator antipapam consti- pope Mau- 
-tuerat, cepit, et eum, licet non ultro vel poscentem, rice forced 


Luna obtenebrata est. Monachi to become 


. Redinggisw, constructa? ecclesia, cceperunt cohabitare. Monastery, 
. Radulpho successit Willelmus de Curboil® in archiepi- *tBeading. 
-scopatum Cantuariensem.‘ 


Rog. Wend. 


i1. 202, 


. Wend. 


ii, 202. 


De morte quorundam episcoporum. 


Anno Domini M°.c°.xx°.11°, Radulphus, Cantuariensis A.D. 1124. 
archiepiscopus, et Johannes, Bathoniensis antistes, hu- Deaths of 
manz nature debita persolverunt. Et eodem tempore aptare of 
Balac® admiralius cepit Gocelinum, comitem Edessanum, the count 


et ejus consanguineum Galerannum. 


Quidum regis cancellarius male mortuus est. 


Anno Domini M°.c°.xx°.111°, rex Anglorum Henricus, ad A.D. 1128. 
Natale Domini apud Dunestapliam festo celebrato, ad 
Berckamestudiam inde perrexit. 9 Erat autem ibi cum 
rege quidam cancellarius ejus, nomine Ranulphus, per Violent 
annos jam xxti, gravi infirmitate" decoctus, sed tamen death of 
ad omnia scelera perpetranda promtus et paratus. Cum cellor 


igitur regem duceret ad secum hospitandum, in ipso P*lPh. 


-— — —Ó— — o ee RÀ —— a" 


! Mauricium] Maurice Bourdier, 
abp. of Braga, known as Gregory 
VIII. Malm. ii. pp. 664, 667. 

? constructa] construca, MS. 

3 William de Curboil was not 
elected till Feb. 1123. Fasti, i. 8. 

* Luna .. Cantuariensem] Added 


in marg., and a similar passage is in 
the margin of A., but in the text of 
C. D. F. 

^ Balac] Balay, MS. and F. 

* perrexit] perexit, MS. 

! infirmitate] imfirmitate, MS, 


32  MATTH.EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1123. montis vertice, unde castellum regis prospiciebatur, 
eructans verba jactantiz et elatus mente ex equo cor-. 
ruit, verba blasphemis! in sanctos Dei, maxime in sanc-. 
tum Albanum, Anglie prothomartirem, jaculando. . 


De obitu quorundam magnatum.? 


Death of Anno quoque sub eodem Robertus, Lincolniensis epi- Rog.Wend. 
Robert, bp. scopus, obiit, et Alexander successit) Eodemque anno ™ 203. 
William de rex Henricus dedit archiepiscopatum Cantuariensein 
Corboil Willelmo de Corbolio, priori de Chicche, et episcopatum 

made abp. . 

of Canter- Bathoniensem Godefrido, reginee capellano. Quo etiam 

E and tempore Robertus de  Mutblent* comes recessit a 

bp.of Bath. rege, et rex obsedit et cepit castellum ejus, quod 
Theking Pundhaudemer appellatur. Tempore quoque sub eodem 

takes the . 

castle of circa turrem Rothomagensem rex murum spissum et 
Pont-Au- altum cum propugnaculis ? construxit, turrem quoque 

Rouen ang Co8tri  Cudomensis? optime firmavit. Castra etiam de 

other Archis, de Gisorcio, de Falesia, de Argentomio, de 
Normandy Danfronte de Oxomio, de Ambretas, de Veverei? de 


fortified. Vira,’ et turrim Vernonis inexpugnabiliter communivit. 


Rex Jerusalem B[aldewimus] capitur a Balac, prin- 
cipe Turcorwm. 

Capture of. Anno vero sub eodem rex Jerosolimorum Baldeuui- Rog. Wend. 
Tl by the mus cum exercitu in terram comitis Edessani descen- 203. 
Turks. dens, dum nocte quadam incautus et agmine incederet 

dissoluto, Balach, princeps Turcorum, in insidiis consti- 

tutus, in eum subito irruit et ipsum cepit, et in castro, 

cui Quartapi nomen est, vinculis mancipavit. Detine- 

bantur etiam in eodem presidio comes Jocelinus 


! blusphemia] blasfemie, MS. * Cadomensis] Cadamensis, MS. 
? So also in F., but the rubric is ' Danfronte]  Darefonte, MS. 
at variance with the text. Corr. from W. A. C. D. 


3 successit] sucessit, MS. : . . 

4 Muthlent) Medlent, W.A.C.D. Venerei] W averei, W. A. C. D. 

* propugnaculis] propungnaculis, ? Vira] Vim, Ms. Corr. from 
AIS. W. A. C. D. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 283 


Edesss, et ejus consanguineus Gualerannus, pro quorum A.D. 1123. 
liberatione ad partes illas rex pio ex affectu descende-- 
fol.44a. rat. Principes autem regni Jerosolimitani, audito casu Eustacc 
miserabili, constituerunt regni procuratorem quendam Sade x o- 
Eustachium Grenet, virum providum et discretum, qui vernor of 
Rog.Wend.in regis absentia regni negotia ordinaret. Balach inter- Jerusalem. 
18.204. ea princeps memoratus, cum xvi. armatorum milibus, 
Jopen obsidione vallavit. Quo audito, patriarcha Jero- 
solimitanus et regni procurator Eustachius, cum aliis 
principibus, previa Domini misericordia, cum septem 
milibus armatorum supervenientes, hostes omnes n 
fugam coegerunt, ex eis septem milia perimentes. Unde 
spolia impretiabilia ibidem optinentes, inter se cum 
leetitia victores! diviserunt. 


Willelmus in [archiepiscopum]? Cantuarieusem con- 
secratur. 
Rog.Wend. Tempore quoque sub eodem Willelmus, Cantuariensis Consecra- 
704 electus, Rom fectus, palli it. Et oT hn’ 
ec omam profectus, pallium suscepi TeVeT- archbishop 
sus in Angliam, consecratus Cantusrie a Willelmo, of Canter- 
Wintoniensi episcopo, quia paulo ante obierat Ricardus, bury: 
. antistes Londoniensis, ad quem illa consecratio dinosci- 
tur pertinere. 


Quidam regis Henrici inimici capiuntur. 


Wend. Anno Domini M°.C°.xx°,1111°, Robertus de Meblent? A.D. 1124. 


1 204 comes, associatis sibi Hugone de Muntfort, sororio suo, Robert, 
et Hugone Gervasii filio, hostiliter intravit. Normanni- Meulent, 


am. Willelmus vero de Tankervilla, regis camerarius, era 
aciebus dispositis, contra illos decertans, cepit eosdem, soners 


quos et regi Henrico et rex carceri preesentavit. 


! wclores] victore, MS. * Meblent] So E. F.; Medlent, 


W. A.C. D. Elsewhere written 
® archiepiscopum) Omitted in MS, | Meslent. 





284  MATTHAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1124. Obierunt quidam, episcopi. 


Deaths of — Eodemque anno defuncti sunt Theophus ' Wigornien- Rog. Wend. 


prelates. sis, et Ernulphus Rofensis episcopi. 


Tyrus a Christiamis occupatur. 


Tyre be- Eodem anno Tyrus, Syrie metropolis, a Michaele, Rog. Wend. 


neged and duce Venetise, obsidione vallata est per mare, et per 


25 Feb. terram a principibus regni Jerosolimitani, v». kalendas 


Dun e Martii; et iii» kalendas Julii capta est, et Christi- 
popeCa- anitati feliciter restituta. Obiit Calixtus papa, succes- 


ixtus II. git Honorius. Sol novilunio similis factus est? 
onornus 

II. suc- 

ceeds, 


Liberatur rex Baldewinus. 


ii. 204. 


Baldwinis Anno quoque sub eodem rex Jerusalem Baldeuuinus, Rog.Wend. 


] 
from cap: datis obsidibus, a vinculis Turcorum liberatus est, et 
tivity. ^ incolumis ad propria remeavit. 


Johannes legatus celebravit concilium Londoniis 


11, 204. 


A.D. 1125. Anno Domini M°.c°.xx°,v°, Johannes Cremensis, apos- Rog end. 


Cardinal  to]licse sedis cardinalis, de licentia regis Anglorum veniens 
in Angliam, in episcopatibus et abbatiis? perendinans,‘ 
comes to lucris et deliciis indulgebat. Et tandem, metens ubi. 
and holds non seminaverat, cum multis donariis saginaretur, ad. 
a 8 Sent, Nativitatem beate Marise® Londoniis sollempne conci- 

lium celebravit. In quo, inter cetera, concubinas sacer- 
Scandal dotum et sacerdotes dampnavit concubinarios. Tandem. 
vero in eodem vitio ipse legatus delicüs crapulatus ce-. 


occasioned 
by his con- 
duct. 


—— — — —— 


! Theophus] Theophilus, W. sec.m. 3 dbbatiis] The last two letters 
F. See previous note ad annum 1115. | are on an erasure. 
Simeon of Durham, and Contin.Flor. 1 perendinans] perhendinans, MS. 
Wig. place his death in Oct. 1123. * The date of the Council in Si- 
2 Obüt...est] Added in marg., | meon of Durham, p. 254, is 9 Sept. 
andsoin A., but in thetext of C.D.F. | 1126. 


DE TEMPORE REGIS. HENRICI, VIZ. PRIMI. 235 


.cidit compeditus, et deprehensus scandalum in ecclesia A.D. 1125. 
.non minimum suscitavit. 


Rex Henricus contulit quosdam. episcopatus. 


Rog.Wend. Eodemque anno rex Henricus dedit Symoni, reginse Nomina- 

ii. 205. clerico, Wigorniensem, Johanni, archidiacono Cantuari- tion of 
ensi, Rofensem, Sifredo, abbati Glastoniensi, Cicestren- bishops. 
sem presulatus. Quo utique anno deceptaverunt! Dispute 
Willelmus Cantuariensis et Turstanus Eboracensis the pri- 
achiepiscopi de primatu, quis eorum esse dignior "*6»- 
videretur. 


Obiit rex Scotorum Alexander.? 
Rog.Wend. Anni quoque sub illius curriculo obiit rex Scotorum Death of 


1-205. Alexander, et successit ei David, frater ejus, vir magne tinea 
sanctitatis et munifice largitatis. Scotland. 
ceeds, 


Monetarit puniuntur. 


Rog.Wend. lllo etiam anno rex Henricus omnes Angliz moneta- Punish- 
ii. 205. : . . . ment of the 
rios, eo quod monetam furtive corruperant, fecit turpiter gebasers of 

.ementulari et aliis modis mutilari? pluribus autem the coin. 


dextras manus amputari. 


Rex Jerusalem de Turcis multis triwmphavit. 


Rog.Wend. Circa eosdem profecto dies Borsequinus, princeps Victory 

1.206. quidam orientis potentissimus, adjuncto sibi Damasce- by Baldwin 
norum rege Doldequino, transito Eufrate fluvio, partes over the 
depopulans, Caphardan castrum obsedit et cepit; in- “"“ 
deque progressus, Harsad oppidum obsidione vallavit. . 


-—— — —— — — ——— c —— 


! deceptaverunt] The latter part | Alexander; succedit ei David, frater 
of this word is on an erasure. i ejus." 

? On the edge of the lower margin * mutiluri] muttlari, MS. 
is written, '* Obiit rex Scotorum | 


286 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1125, Quo audito, rex Baldeuuinus, qui tam Antiochie prin- 
cipatus quam regni Jerosolimitani curam gerebat, cum 
copiis militaribus illuc succincta sub festinatione de- 
scendit. Repertisque in obsidione przfata hostibus 
memoratis, dispositis sub martia disciplina suis aciebus, 
in ipsos irruit vehementer valde ac impetuose, lanceis 
incumbens ac gladiis fulminantibus. Et post certamen 
horribile ac cruentum, divina annuente clementia, patuit 
pars adversa discrimini; omnibusque in fugam com- 
pulsis, rex feliciter illesus et indempnis triumphavit. 
Ceciderunt autem ibi ex hostibus ad duo milia Turco- 

Heran- rum, et sepulti sunt in inferno. Rex autem de pecunia 

daughter illic optenta filiam suam quinquennem, quam pro sua 

with the liberatione obsidem posuerat, a Turcorum vinculis 

pened caute liberavit. Et inde reversus, circa Aschalonam 
predas egit non minimas ; ubi etiam Turcos de dispersis, 
quos obviam habuit, interfecit, et sic victor letus ad 
propria remeavit. 


Mortuo H[enrico] ?mperatore, reverse [est]! M[ati- 
dis] imperatriz ad patrem suam, regem Anglorum 
Henricum. 


A.D.1126. Anno Domini M°.c°.xx°.v1°, Henricus, Romanorum im-. 
Arnulph ^ perator? preesulatum Ravenne contulit Arnulpho, viro. 
made arch- . . 
bishop of eleganti, hac de causa. Cum esset idem A[rnulphus]. 
he the diaconus et in capella imperatoris ministrans, quandam . 
emperor adamavit domicellam. Cujus cum quadam nocte ute-. 
Henry. — retur amplexibus, et hoc auribus imperatoris instilla- . 
retur, jussit die sequenti imperator eidem A[rnulpho],. 
ut accedens ad altare legeret ei evangelium.® At ipsc. 
A[rnulphus], quem propria momordit de nocturna culpa. 


conscientia, se* fingens infirmum, ait, “Domine, parcite . 


! est] Supplied from W. A. C. D. ' se] Interlincd. 
? imperator] Interlined. > infirmum] imfirmum, MS. 
! evangelium] euuangelium, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENBICI, VIZ. PRIMI. 237 


. mihi, quia graviter infirmor.” At ipse! imperator? in- A.D. 1136. 
-stabat imperiose, cum minis jubens ut legeret. Ipse 
.autem precise contradicens ait, * Domine, decollari pos- 
.Sum, antequam flectar precepto vestro obsecundans." 
fol. 44 5, . Et cum non profecisset imperator, ut constantiam ejus 
. enervaret comminando, blandiendo, precipiendo, nec ut 
.Saltem ad altare appropinquaret, mutato vultu in sere- 
. nitatem, ait, * Nunc cognovi ? certissime quod Deum plus 
.quam me, ut justum est, diligas et formides; tales digni 
.sunt honore pastorali Novi que causa te a lectione 
.evangelii* subtrahat, et ab altari" Ex tunc igitur im- 
perator ipsum A[rnulphum] familiarem habuit, et ad 
.presulatum promovit. Anno vero sub eodem pius ipse The 
. imperator mundi pompam penitus relinquens, nocturnam emperor e 
.et clandestinam fugam? arripiens, incognitus? ad loca throne. 
. se cohtulit incognita,’ ut in paupertate spontanea re- 
.siduum vitee suze sub pcenitentia continuaret. Fertur 
.quod a quodam casu mortis, Deo sibi propitio, ereptus 
. fuerit, propter quod Deo gratus se ejus obsequio per- 
.petuo mancipaverit. Ipse vero eodem anno vocatus a 
. Deo ab hoc seculo, cum in* extremis ageret, seipsum 
. manifestavit, unde cum honore imperiali sepultus est. 
. Hoc autem nec tunc fecisset propter honorem sepulturee, Sinister 
.Sed ut potius famam purgaret imperatricis, quse dice- 2,700 
. batur ipsum dormientem jugulasse, vel potionasse pran- his death, 
. dentem ; et ut edoceret omnibus, etiam preecellentibus, 
.mundum esse contemptibilem. Confestim autem post- 
.quam idem imperator, ut predictum est, evanuerat, 
. imperatrix ejus Matildis? pro objecto obprobrio de pro- 
.pinato veneno, clanculo recedens, ad alas protectionis 
.paterns, regis videlicet, Henrici, avolavit. Rex igitur, 
. cum in brevi tempore sequenti rei cognovisset '° verita- 


! ipse] Partly on an erasure. * incognitus] incongnitus, MS. 


* imperator] Added in marg. 7 incognita] incongnita, MS, 
' cognovi] congnovi, MS. | © jn] Interlined. 
* evangelii] enuangelii, MS., on 


an erasure. * Matildis) Mitildis, MS. 
* fugam) Added on to the text. — "'*cognmovisset] congnovisset, MS. 


998  MATTHAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1126. tem, condolens insontis viduitati et diffamatione, vo-. 
cavit eam ad se, et eam consolans, habitare fecit in Rog. Weed. 
thalamo suo cum regina. 


Henrico 4mperatori successit! Lotharius. 


Lotharius =» Pio igitur Henrico imperatori successit Lotharius, Rog. Wend. 
ceeds. qui xii. annis imperavit. 


Juratur fidelitas 4mperatrici Matildi. 


Henryre- — Diligebat autem rex Henricus Matildam filiam suam Rog Wend. 
land pYeecordialiter ac specialiter valde, quia unicam illam  !i- 206. 
the habebat heredem. Circa festum igitur sancti Michaelis Rog Wend. 

Matilda, rediens rex in Angliam, duxit secum filiam suam, tanto  !- 207. 
29 Sept. viro, ut preenarratur, viduatam. Et continuo, jussu 

lity Dobi- regis, omnes Anglie et Normannis optimates jurantes 
fealty to fecerunt ei fidelitatem. Et primus omnium comes Bo- 


her. noniz Stephanus, quia suspectus, ex Adala, sorore regis. 
Henrici, et Blesentire comite generatus. 
Facta est contentio inter Cantuariensem et Eboracen- 
sem archiepiscopos. 
A.D. 1197. a . 
Henry Anno Domini Moco.xxo, vir. rex Henricus ad Natale Rog.Wend. 


keeps | tenuit curiam suam apud Windleshoram ; ubi cum Turs- ™ 7°”: 
Wi tanus, Eboracensis archiepiscopus, in prejudicium Wil- 

or. lelmi, Cantuariensis archiepiscopi, regem vellet coronare, 

bishop of judicio omnium probrose repulsus est, et lator crucis 

Yorkis ejus, quam in capellam regis ante se deferri fecerat, 
Pdubd.o extra capellam cum ipsa cruce contemptibiliter ejectus * 

crown the est. 

king. 


———— ——— —— ———— ee —————— ——— — lo M — -— - 


! successit] sucessit, MS. — | ?gectus] exjectus, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 289 


Rex commovetur adveraus nepotem suum. A.D. 1127. 


Rog.Wend. Tempore quoque sub eodem venerunt ad regem legati, Death 

!- 207. dicentes, * Karolus, comes Flandrensis tibi dilectissimus, eet 
a proceribus suis proditione nefauda! occisus est in Flanders. 
templo apud Breges? et rex Francorum dedit comitatum q. ;, suo. 
Willelmo, filio fratris tui, nepoti tuo et inimico ; in quo ceeded by 
jam valde roboratus, diversis cruciatibus Karoli prodi- pe pez" 
tores interfecit Super hiis itaque rex Henricus nimis and enemy 
&nxius turbabatur, eo quod esset juvenis ille strenuus of Henry. 
et animosus, et comminaretur se regi Henrico tam 
Angliam quam Normanniam ablaturum, qure sibi, ut 


dicebat, jure hereditario debebantur. 


Ricardo, Londonienst episcopo, successit. Gilebertus. 


Rog.Wend. Eodem tempore, defuncto Ricardo, Londoniensi epi- Gilbert 
4.307. scopo, Gilebertus Universalis successit, et a "Willelmo, ny won: 


Cantuariensi archiepiscopo, munus suscepit consecrati- secrated | 
ishop o 


Onis. London, 


Matildis vmperatrix nupsit Galfrido, comiti Ande- 
gavie. 
Rog. Wend. Anno quoque sub eodem comes Andegavensis Fulco Fulk, 

"^ ' Jerosolimam sine animo revertendi profecturus, dedit Anjou 
comitatum suum Galfrido filio suo, cognomento ? Plan- gives up 
tegenest, adolescenti elegantissimo ; et peregre profectus, Hosta he 
Jerosolimam prospere pervenit. De cujus adventu rex son, aud 
Jerusalem valde letus, dedit ei filiam suam primoge- S erusalem, 
nitam, cum spe regni post mortem suam. Quod cum a 


rege Anglorum Henrico compertum fuisset, transfretavit MIU 


— — — — — — —À— — — ———— — — — —À — M — Ha —— — — ———— — 


1 nefanda] nephanda, MS. written vel u, i.e, Bruges; and so 
copied in F, 
? Breges] Above this word is * cognomento) congnomento, MS. 


240 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1127. jin Normanniam, et filiam suam imperatricem preefato 
Or Anion? Gaufrido, Andegavensium comiti, matrimonio copulavit. 
Death of Lune utique temporis obiit Ricardus, episcopus Here- 
Richard, fordensis. 
bishop of 
Hereford. 
Boamundus accepit vr uxorem filiam | veqis Jevoso- 
limorum secundam. 
Doamund Eodem anno Boamundus, magni Boamundi filius, in Rog.Wend. 
daughter Syriam transiens, a rege Jerosolimorum Baldeuuino "7%: 
ofBaldwin. Antiochiam, paternam hereditatem, suscepit, et rex 
dedit ei filium suam secundam matrimonio copulandam. 
Capture of Deinde idem Boamundus Caphardan castrum obsedit 


Saphar- et cepit, et Turcos omnes in eo inventos trucidavit. 


De nobili abbatia, que dicitur Fontes. 


27 Dee. Circa eadem tempora, die sancti Johannis Evan-. 
Founda- gelistse,! exierunt de abbatia Sanctee Maric Eboraci, de. 
Won of, &obatis et conventus licentia, prior et supprior, cum. 


abbey. ^ plurimis obedienciariis et fratribus ejusdem domus, ita. 
quod xii* erant quzrentes sibi mansionem idoneam.. 
Voluerunt enim? vitam pristinam artare et habitum. 
mutare, exemplo illorum nigrorum monachorum pro-. 

Origin  Vocati, qui de licentia sui abbatis exeuntes, Cistercien-. 

d e gium Ordinem inchoaverunt. Qui dum vagarentur,. 

istercian . TE" . . 

Order. | queerentes stationem mansionis, et locum invenissent,. 
ut eorum aliquibus videbatur competentem, vox de. fol. 45a. 
ecelis elapsa est audita, secundum patrium ydioma,. 
* Ci est à vus," quod interpretatur, * Hic state," id est,. 
* Hic manete ;" sicut in principio Ordinis, unde Cisteus. 
locus appellatur: Similiter et isti, de quibus sermo. 


erent ———À —— — em eee ei c ee mA c. - - - — 


! Evangeliste] Euuangeliste, MS. | marg., and is in text of F., but sicut 

* rii.] xiii, A. C. D., and so in | seems superfluous, and we should 
Monasticon, v. 293. read, unde, in principio Ordints, Cis- 

* enim] Added in marg. teus locus appellatur. 

* sicut , . , appellatur] Added in 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 241 


. nobis, queerentes mansionem, invenerunt quandam con- A.D. 1127. 
. vallem, a vico Ripun iii, miliaribus distantem, pro- 
.fundam et opacam. Censentes igitur ipsum locum 
.Sibi competere, adquisiverunt illum sibi, et coeperunt 
.ecclesiolam edificare, et ibidem manere, qui, propter 
.fontium copiam, Fontes dicitur ille! Quorum primo 
.tanta fuit paupertas, quod nisi Ripunenses ipsis in 
. vietualibus, vestimentis et caleiamentis auxilium pre- 
.Stitissent, in penuria defecissent. In brevi autem? 
.tantum, Deo favente, susceperunt in possessionibus et 
.fratrum numero augmentum,? ut diebus presentibus, 
.nulli creditur illud coenobium esse secundum. 


De transfretatione regis Hewrici, et morte Willelmi, 
comitis Flandrensis. 
Rog.Wend. Anno Domini M9.Co.Xxo.VIII*., rex Anglorum Henricus A.D. 1128. 
i. 208. hostiliter perrexit in Franciam, eo quod rex Francorum King 
Lodowicus tuebatur comitem Flandrensem, regis H[en- hostilely 
rici] nepotem et inimicum.  Perendinansque* apud frere 
. 2T ° ee ce. 
Hespardum? viii. diebus, tam secure ac si in regno 
proprio moraretur, regem Francorum comiti Flandrensi 
auxilia negare coegit. Ubi, cum a quodam clerico ysto- 
Rog.Wend. riographo et de gente Francorum peritissimo, originem 
il. 209. regis Lodowici quereret, respondit, * Regum potentis- Descent of 
: : | . . the French 
sime, sicut plereque gentes Europe, ita Franci a Tro- go the 
janis originem duxerunt." Et cum a gemino ovo omnem Trojans. 
regum Francie genealogiam retexendo explicasset, ad 
ultimum subjunxit, * Philippus, rex Francorum, genuit 
Lodouuicum, regnantem in presenti, qui, si probitatis 
et audacie antecessorum suorum teneret vestigia, tam 


! qui ... ille] Added in marg., ^ Hespardum] So W. and A. C. 


and is in text of F. D. E. ; but weshould read Sparnum 
* autem] Interlined. (Épernon), as in Hen. Hunt, p. 383. 
! augmentum] aucmentum, MS. * peritissimo] Partly on an era- 
* Perendinansque] Perhendinans- | sure. 

que, MS. | 


A.D. 1128. 
Henry 
returns to 


Normandy. 


Battle be- 
tween duke 
Theodoric 
and the 
count of 
Flanders. 


Siege of 
the castle 
of Ea. 
Death of 
the count 
of Flanders. 


Deaths of 
prelates. 
Hugh de 8. 
Victor 
completes 
his Chro- 
nicle. 


A.D. 1129. 
Pope In- 
nocent II. 
succeeds to 
Honorius 
II. 


249 | MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


secure in regno ejus non quiesceres.” Super quo dicto 
rex subridens, in Normanniam remeavit. 


Willelmus, comes Flandrensis, triumphat! 


Advenit autem eodem tempore a partibus Germanis? Rog.W end 
dux quidam Theodoricus, rege Henrico procurante, ‘7°? 
hostiliter in Flandriam, quosdam etiam proceres Flan- 
drenses secum trahens; sed comes Willelmus obviam 
ills intrepidus occurrit, Pugnatum est utrimque viri- 
liter, et comes, licet paucos in suo comitatu haberet, 
infatigabiliter et insuperabiliter dimicans, hostium dis-. 
sipavit legiones, et invincibili probitate paucitatem sui. 
exercitus redemit. Cruentus enim in armis et fulmi- 
neus, ense choruscante hostiles cuneos victos aufugabat. 
Victoriosus igitur comes Willelmus, dum castrum Augi 
contra regem Henricum obsedisset, et in crastino reddi 
coactum fuisset, hostibus jam pzene subjugatis, parvo 
vulnere idem juvenis in manu percussus, telo, ut 
creditur, toxieato interiit; sed tamen mortuus famam, 
inaudite probitatis perpetuavit. 


Obierunt quidam episcopi. 


Eodemque anno Ranulphus Dunelmensis et Willel- Rog.Wend 
mus Wintoniensis episcopi obierunt. Magister quoque ™ ?°%- 
Hugo de Sancto Victore Cronica sua hucusque digessit. 


Re» Hewricus tenwit concilium de concubinis sacer- 
dotwm. 


Anno Domini Mocoxxerxo, Honorio, qui in Romana Rog. Wend. 
cathedra sederat annis v. et mensibus duobus, successit? !' 210. 
Innocentius? Eodemque anno rex Henricus tenuit con- 





! triumphat] trihumphat, MS. 14 Feb. 1130, the day of his prede- 


® successit] sucessit, MS. cessor's death, Jaffé, p. 560. 
* Innocent II. was not elected till 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 243 


cilium magnum Londoniis, kalendis Augusti. Affuerunt A.D. 1129. 
autem concilio illi Willelmus Cantuariensis et Turstanus Pannell 
Eboracensis archiepiscopi, cum suis suffraganeis; inter London. 
quos tractatum fuit de focariis sacerdotum prohiben- 1 Aug. 
dis, ne cohabitarent, quos omnes rex decepit. Accepit takes 
enim rex pecuniam multam de presbiteris pro suis PPPY 
focariis redimendis, in prs&judicium et derisum preela- priests, to 
torum. Eodem quoque anno Henricus, abbas Glasto- Tedeem 
niensis, nepos regis Henrici, creatus est in episcopum " foearim." 
Wintoniensem, Robertus Porretanus! in Herefordensem,* C7 eation 


et Robertus Simplex? in Lincolniensem.‘ prelates, 
De morte Philippi, regis Francorwm. Death c ce p 


Rog.Wend. Eodem quoque anno Philippus, filius regis Francorum, 
"210. qui nuper, patre defuncto, diademate fuerat insignitus, XG 
dum equum ludens ageret, obvium habuit porcum, qui 
cum pedes equi currentis offenderet, cecidit rex novus YG 


in terram, et, fractis cervicibus, expiravit. 


Rog.Wend. Anno quoque sub eodem, venit in Normanniam, Marvellous 
"211. nescitur unde, avium innumerabilis multitudo, que flock of f 
gregatim volitantes et longissima: aeris spatia occu- birds in 
pantes, horribiliter sese deplumando ac discerpendo ad Normandy: 
invicem pugnabant; portendentes, ut creditur, scisma 
futurum inter duos paulo post apostolicos, de papatu 


contendentes. 


Pronosticum de avibus. 


! Porretanus] Added in marg.; ; Robert de Chesney did not succeed 
in text of F. as bishop of Lincoln till Sept. 1147, 
* Robert de Betun was not conse- | See under that year. 
crated till 28 June 1131. Fasti, ‘In the margin is drawn the 
p.457. Ido not find this surname , shield of France, in trick, reversed, 


of Porretanus elsewhere. | with a crown beneath. 
* Simplex] Added in marg.; in | — * Another error, also from Wen- 
text of F. ; dover. Louis VL did not die till 


| 
* Anerror, copied from Wendover. | 1 Aug. 1137, and the death of his 
Q 2 


944 MATTHRI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. - 


A.D. 1130. De sciemate inter duos apostolicos. 


Schiem at Anno Domini M°.c?.xxx°.,' defuncto papa Honorio, Rog.Wen 
ihe papacy. Romani in duo divisi, duos in papatus apicem elege- '. 
runt, quidam Innocentium, et alii Anacletum. Sed 
Anacletus, propter? fratres suos, qui erant viri potentes, 

Innocent © castri Crescencionis habebant principatum, remansit ; 
IL goes to Innocentius vero ad Cisalpinos transiit, expulsus a Ro- 
Francesnd manis, Qui veniens in Galliam ad Carnotum, a rege 


ledgedas Anglorum Henrico? honorifice susceptus est; et post 

Fe onation Pascha iterum eodem modo recepit ipsum papam apud 

of Louis le Rothomagum. Et sic, auxilio et favore ejus, per totam 

Ma . Galliam reverenter admissus est, et papa ab omnibus 
atilda is 


went to the 2cclamatus. Et sic, diligenter Anglorum rege pro- 
countof curante, idem papa Lodouuicum, fratrem Philippi, 

8 Sept. Francorum regis defuncti, Remis coronavit in regem * 
Dedication sollempniter. Deinde, in Nativitate beats? Maris, rex ‘ 
of Chet’ H[enricus] filiam suam imperatricem viro suo, comiti 
Canter- — Scilicet. Andegavensi, destinavit) Eodemque anno dedi- . 
bury. cata est ecclesia Christi Cantuariensis. Hugo quoque,. 
abbat of abbas Redingim, in archiepiscopum eligitur Rothoma- . 
Heading, gensem. 


De morte Boamunds, principis Antiocheni. fol 45 b. 


Boamund — Eodemque anno Rodoam, Halapise princeps, fines Rog.Wer 
TP doch, Antiochenos hostiliter ingressus, Boamundum, Antio- 4: 211. 


slain. chim principem, sibi occurrentem ut ipsum reprimeret, 





son Philip, associated with him and * In the margin there is an addi- 
crowned in 1129, did not occur till | tion, which has been subsequently 
13 Oct. 1181. See *L'Art de Vé- | erased, but which, by the aid of a 


rifier les Dates," i. 574. chemical agent, may be read thus : 
! Anno... m.c.zzz?.] On an era- | ** SQuoddam archanum. Nota, quid 
sure. accidit ipsi, que [quando?] erat in 
® propter] Partly on an erasure. navi, et duci ejus, scilicet, Stephano 
* Henrico] Henrio, MS. regnaturo.” See under the years 


4 Louis le Jeune was not crowned | 1153, 1155. 
till 25 Oct. 1131. Jaffé, p. 566. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ, PRIMI. 245 


gladio confossum peremit. Rex autem Jerosolimitanus 
ab Antiochenis instantia magna vocatus, ut tante 

Rog.Wend.ferat auxilium calamitati, festinato itinere, illuc iter 

1.212 dirigit et vexillá; et Rodoam potenter fugato, dedit 
filie suze pro dote Laodiciam et Gabulum civitates. 
Filie vero Boamundi! parvule, post mortem suam 
fecit jurare Antiochiz principatum, et sic Jerosolimam 
remeavit. 


De morte Baldewini, regis Jerosolimorum. 


Rog. Wend. Anno Domini M°.c°.xxx°1°. rex Jerusalem Baldeuui- 

4.212. nus, miles egregius, in gravem sgritudinem prolapsus, 
cum sensisset sibi diem mortis imminere,? vocatis ad 
se genero suo et filia, cum filio eorum jam bimulo, 
nomine Baldeuuino, regni curam et plenam tradidit 
potestatem. Ipse vero, optentis omnibus que Chris- 
tiani sunt, tradidit spiritum, cum piis predecessoribus 
suis seterna preemia percepturus. Coronatus est autem 
in regem Fulco, gener ejus, miles magnificus, in dic 
Exaltationis sancte Crucis regni suscipiens diadema. 
. Annoque sub eodem obiit Innocentius I. papa; suc- 
.cessit? autem Innocentius IIL* Dedicatur quoque ab 
. eodem ecclesia Cluniacensis. 


Rex novum fecit episcopatum apud. Karleolum. 


A.D. 1130. 


A.D. 1131. 


Death of 
Baldwin 
II. 


Coronation 
of Fulk, as 
king of 
Jerusalem. 

14 Sept. 
Dedication 
of the 


church of 


Cluni. 


Rog.Wend. Anno Domini M°.C°.Xxxx°1r, rex Henricus novum A.D. 1132. 


ii. 212. 


fecit episcopatum apud Karleolum, in limbo scilicet Episcopal 


founded 


Anglie et Galwallim.. Et posuit ibi primum episcopum, at Carlisle, 
nomine Athelulphum, Sancti Oswaldi priorem, cui and A thel- 
peccata solitus fuerat confitere. Hic autem creatus bishop. 





! Boamundi] Boamdi, MS. | nicle of Wendover in A., and sub- 
? imminere] iminere, MS. sequently inserted in the text of C. 
3 successit] successit, MS. D., and repeated here and in F. 


4 Anno... Innocentius IT.] This | For Znnocentius I. we should read 
is another of the marginal additions | Honorius IJ. 
made by Matth. Paris to the Chro- 


246  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1182, antistes, in ecclesia sedis sus canonicos posuit regu 


Diascitur lares, et eam multis honoribus ampliavit. Eodemque 


quirez anno natus est Galfrido Plantegenest, comiti Andega- 
qe vensi! ex filia regis Henrici filius, et vocatus est 
Henry con- Henricus. Quod cum rex cognovisset? convocatis 
laughter regni principibus, filiam suam et heredes ex ea nasci- Rog.Wend. 
and her turos sibi constituit successores, Eodem quoque anno, ™ ?!5- 


heirs, his defunctus est Robertus, Cestrensis episcopus, cogno- 
successors. 


Death of mento Peccatum. Qui, rege Henrico concedente, sedem 


Robert, bp. cathedralem transtulit ad Coventreiam, et locum illum 
oot caput constituit Merciorum. Successit autem ei Ro- 


arendn. j,, EeTUS. archidiaconus Lincolniensis. Habet autem ille 
succeeds. episcopatus usque hodie tres sedes, Cestrensem, Liche- 


Changes of feldensem, et Coventrensem. Eodemque anno Londo-. 


the seo of nia pro magna parte combusta * eat. . 


Great part 
of London 
burnt. 


F'uleo, rex Jerusalem, de multis Turcis triumphavit. 


Folk king Anno quoque sub eodem infinita Turcorum multi- Rog. Wend. 


n defeats tudo, transito Eufrate fluvio, castra statuit in partibus ii. 213. 


the Turks Antiochenis. Contra quos Fulco, rex Jerusalem, ab 


neat An- Antiochenis urgenter vocatus, exercitum ducens, subito 


impetu in hostes facto, tria ex eis milia interfecit; et 
qui vivi remanserant, in fugam turpem sunt compulsi. 
Nostrates igitur victores ex hostium spoliis usque ad 
Marriageof nauseam sunt onusti, Antiochiam remeantes Per 
Reimand, idem vero tempus, Reimundus, Pictavensium comes, 


Poitou, to Constantiam, Boamundi junioris filiam ducens, effectus 


ter of Hoa- est princeps Antiochenus. Et eodem tempore re- 


mund IL edificabatur a rege Jerusalem Fulcone Bersebee, urbs 


! Andegavensi] Andegavie, E. — | 1129. Thesee of Chester was trans- 
? cognovisset] congnovisset, MS. | ferred to Coventry by Robert de 
* An error, copied from Wen- | Limesey in April 1102, Fasti, i. 

dover. Robert Peché, or Peoceth, | 343. 

died 22 Aug. 1126, and his succes- * combusta] conbusta, MS. 

sor, Roger, was consecrated 22 Dec. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 24:7 


antiqua, que ab  Ascalone xii miliaribus distare A.D. 1132. 


videtur. 
A.D. 1133, 
. . Earth- 
Terre-motus et tenebre in Anglia, et sol, jy. quake and 
usual 


Anno Domini M°.c°.xXxX°1II°., tenebree facte sunt in darkness. 
. Anglia, et terra mota est; sol quoque similis factus Henry re- 
.est lune tertie. Rex Henricus extremo transfretavit. England, 
. Eodemque anno idem rex manum sancti Jacobi misit and gives 


R. Wend. . Radingum. Anno quoque sub eodem, defuncto Her- S.Jamesto 


ii. 214. DU. 
veo, Elyensi episcopo, rex episcopatum Nigello con- abbey. 
tulit, et Galfrido cancellario Dunelmensem. Promotion 

of prelates. 


Matildis (mperatriz peperit. filium, quem vocavit 
Gaufridwm. 


Rog. Wend. Anno Domini M°c°.xxx°1111°, Matildis imperatrix A.D. 1134. 
n. 214. peperit filium, quem vocavit Gaufridum ; unde rex Giri of ' 
Henricus, qui circa idem tempus transfretaverat, pre Anjou. i 
.gaudio concepto de nepotibus sibi a Deo datis, illuc? Henry 
. accessit, et per aliquot dies morabatur ibidem. Eodem Normandy. 
tempore defuncti sunt in itinere Romano episcopus Deaths of 


Landavensis) et Gilebertus cito post, Londoniensis. prelates. 


Qualiter Robertus Curtheuse obierit. 


Eodemque anno, cum Dominus noster Jesus Christus, Cause of 
- qui neminem perire desiderat, jam duci Roberto satis tbe death 
. amplum poenitentize spatium et humiliationis concessis- Robert of 
.set, videlicet jam fere xxx'& annorum in orbitate vel 'ormandy. 
. carcere transactorum, abusus est illo Dei beneficio. In- 
.tumuit enim superbia, minis, maledictionibus * et de- 


. tractationibus, cum potius divinis jugiter obsequiis et 


! Herveus died 30 Aug. 1181. * scil. Urbanus. See Fasti, ii. 
Fasti, i. 326. 241. 


? illuc] W. and A. C. D. have * maledictionibus] ^ melediccioni- 
in Normanniam. bus, MS. 


948 | MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1134. precibus assiduis incubuisse teneretur, utpote diu afflic-. - 
tus et jam senex. Contigit igitur una dierum festivo-. 
rum, cum rex novam vestem, quam vulgariter robam. 
appellamus, de scarleto sumens, assuetus de eodem sem-. 
per panno robam fratri suo Roberto transmittere, capam . 
conabatur induere, sed invenit introitum capucii, quod . 
gulerun Gallice appellatur, nimis arctum ; unde conti-. 
git, quod unam suture puncturam tantum confringens, . 
eam deposuit, et dixit, * Hsc capa deferatur danda. 
fratri meo R[oberto], qui argutius me caput habet". 
Qus cum ipsi delata fuisset induenda, invenit illam. 
jam dictam puncturam, quz per incuriam cresoris,' quia. 
minima, relinquebatur non resuta, ait dux, '* Unde hzc. 
quam sentio fractura?" Et nuncius que contigerant. 
seriatim jocando duci referebat. Et dux, quasi alto. fol. 46a. 
vulnere saucius irrugiit, dicens, * Heu, heu, nunc nimis. 
vivo! Quid adhuc vitam protraho infelicem ?  Ecce,. 
frater meus, immo proditor meus et supplantator, me. 
jam adeo spernit et vilem habet, ut mihi? tanquam. 
prebendario suo, pro elemosina suos veteres et dissutos. 
transmittit panniculos!" Flens igitur et ejulans devo- . 
vit manducare ex tunc et deinceps, nec postea cibum. 
vel potum sumere voluit, in semetipso desmviens et. 
deficiens ; et sic mortuus est,? maledicens diei nativitatis . 
His burial sug. Quod cum rex Henricus audisset, non multum. 
at lou infortunio condolens, jussit eum in ecclesia conventuali - 
Glovernis reverenter sepeliri. Jacuit autem eo tempore Rog.Wend 
Sickness of imperatrix filia regis graviter infirmata, propter difü.  '?1*. 
rene ™ eultatem partus filii sui, quem nuper pepererat; sed ma- Rog. Wend. 
trona prudens thesauros suos viduis, orphanis, et aliis 
pauperibus larga manu distribuit, et sic mortis evasit 
periculum. 





! cesoris] Soalso A. F. ; cessoris, 2 mihi] michi, MS. 
C.D. The Edd. have incisoris, but * est] Interlined. 
without authority. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 249 


De morte Henrici I. regis. 


Rog.Wend. Anno M®.C°.XXX°,V°, rex moratus in Normannia,! cum A.D. 1135. 


i, 215. 


die quadam a venatu rediisset? apud Sanctum Dioni- Death of 
sium in silva Leonum de murena comedit avidius, Henry I. 
quam? amare pre ceteris consuevit; et, cum medici 

eam * ei prohibuissent, rex minime adquievit. Cum 

autem, natura succumbente, invaluisset infirmitas," rex 
Henricus, regum terrenorum maximus, in fata concessit, 

cum regnasset xxxv. annis ac tribus mensibus? Illius Violent 
autem obitum ventus vehementissimus presignavit, qui j wind. 

in vigilia Symonis et Juds turres, sedificia et arbores 27 Oct. 
usquequaque subvertit. Luna etiam eodem anno passa Eclipse of 


est eclipsim mirabiliter, iiii» kalendas Augusti Hic 9 July. 


.rex magnificus ac piissimus pro anime sus redemptione 


ccenobia fundavit de Radinges,' de Cirencestre ;* de Prato Monaste- 
ante Rothomagum, et de Mortuo-Mari ; municipia vero, ah 


preter turres et castella, xxv. opere construxit sump- Henry. 


.tuoso. Proli suse vero et toti generi suo prudenter ac 
.magnifice providit. Corpus autem regis apud Rotho- 
.magum diu jacebat inhumatum, quia vivus desiderave- 
. rat et przceperat, ut corpus ejus, ubicunque moreretur, 
.apud Radingum intumularetur. Viscera tamen ejus, 
.cerebrum et oculi apud Rothomagum sunt humata. 


Reliquum vero corpus cultello incisum, sale et mirra Putres- 
respersum, pro foetore intolerabili quem cadaver exha-oeq. 
labat et circumstantes inficiebat, in coriis insutum est royal 
taurinis, cum pannis ceratis. Unde et medicus ille, qui“? 


magno pretio conductus caput mortui securi diffidit, ut 





! Normannia] Normanniam, MS. * In W. A. C. D. is added, “ pri- 


and A. C. pr. m., D. F. ma die Decembris ;" but according 
? rediisset] redisset, MS. to Flor. Wig., p.75, and Gervase, 
2 quam] At first written quas. col. 1339, he died 2 Dec. 
* eam] At first eas, as in W. A. ' Radinges] Radingo, E. 

C. D. * Cirencestre] Euencestre, MS. 


infirmitas] imfirmitas, MS. and F. ; Eiuencestre, E. 


250 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1135. cerebrum extraheret nimio jam fcetore corruptum, ceci- 
dit in extasim ;! et quamvis lintheaminibus caput ejus. 
involvisset, et species odoriferas preegustasset, ex foetore . 
tamen, licet ad talia assuetus, cirurgicus ille extinctus. 
est, pretio sibi pacto male gavisus. Et ille fuit ulti- 
mus ex multis quos rex Henricus interemit. Hoc. 
quoque creditur divinitus evenisse, ut sic saltem cogno- . 
scant etiam gloriosi suse carnis vilitatem. Inde quoque. 
Obiit rez Henricus J«, C0Ypus regium deportatum est Cadomum, ubi pater ejus 
The king Tequiescit. Et cum esset in ecclesia positum ante patris 
bodyis — tumbam, ccepit humor continuo niger et horribilis coria 
cured! taurina cum pannis eliquando, more olei penetrare ; qui. 





Caen. 

Notavili- in vasis sub feretro susceptus, magnum intuentibus 
atem horrorem et olfacientibus periculum pestifer inculcavit.. 
carnis hu- ° 


mane. Pro- Et nisi hiemalis frigiditas foetoris magnitudinem re-. 


destenim ressisset, tam aera vicinum quam homines letaliter. 
ad humili- 


tatem. infecisset approximantes.® 


De sepultura regis Henrici I. 


Burial of Tandem cadaver memoratum in Angliam, sequente Rog.Wena. 


H - D. i. 916. 
at Reediog. multa nobilium, prelatorum et religiosorum turba, est '" 216 


allatum, et apud Radingum in ecclesia conventuali, 
quam ipse rex a fundamentis construxerat, ante majus 
altare regaliter, ut decuit, presentibus archiepiscopis. 
episcopis et abbatibus propter hoe convocatis, diebus 
Nataliciis est sepultum. 


! cecidit in ertasim] Added in ; — ? Unde et medicus . . .approximan- 
marg. tes] The whole of this passage is 

? In the margin is drawn the shield | marked in the margin with a red 
of England reversed, with a crown | wavy line, and the words ** Vacat, 
beneath. vacat, quia offendiculum," yet a si- 

In the lower margin is added | milar passage appears in Wendover 
the following note: *'Considera, | and in the larger Chronicle, A. C. 
homo, licet pulcher[r]ime, vilitatem | D., and is evidently borrowed from 
corporis tui, quia propter hoc hsec | Hen. Hunt., p. 386. See also Gerv. 
scribuntur." In F. this note is intro- | Cant., col. 1839, and Hoveden, col. 
duced into the text, after the word | 481. 
extasim. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI.. 241 


Stephanus, filius Theobaldi, conitis Blesencis, 
coronatur! 


Rog. Wend Anno Domini Mo.c»oxxxvio? Defuncto autem rege A.D. 1136. 
1.216. Henrico I. antequam corpus ejus sepulture traderetur, Stephen, 
Stephanus, nepos ejusdem regis ex sorore Adala, uxore Blois, of 
scilicet Theobaldi, comitis Bononise, et frater Theobaldi usurpe the 
junioris, comitis Blesencis, vir magne strenuitatis et 
audaci, quamvis sacramentum fidelitatis imperatrici 
de regno Anglie nunquam sibi usurpando precipue 
Rog.Wend. Jurasset, diadema tamen regium, Deum temptans et 
1-2! | fldem violans, temere invasit. Unde, Deo judice et 
-ultore, parvo tempore inde in pace gaudebat, sicut 
. Sequens sermo declarabit ; sub gladio enim vivens, statis 
.Sus& partem consumpsit potiorem. Congregatis igitur 
Londoniis regni magnatibus, meliorationem legum pro- 
misit oertissfine, juxta piam universitatis provisionem. - 
Willelmus quoque, Cantuariensis archiepiscopus, qui 
primus sacramentum ex omnibus prelatis fecerat 
imperatrici, de regno Anglie contuendo sibi et oon. 
servando, Stephanum in regem consecravit, vicesima Coronutur 
3 . . . . rex Ste- 
secunda die? post mortem regis avunculi sui. Quid jiu, . 
plura? Hiis visis, omnes, tam presules quam comites The pre- 
et barones, qui filis regis et heredibus suis juraverant lates and 
fidelitatem, consensum unanimem prebuerunt, dicentes swear 
fore nimis turpe, si tot nobiles, enervato tam nobili, realty i 
fol.465. alicui femines subderentur. Hugo prseterea Bigod, 
Henrici regis senescallus, pr:estito juramento, probavit 
coram archiepiscopo Cantuariensi, quod, cum rex ageret 
in extremis, imperatricem exheredavit, et Stephanum 


sibi constituit successorem. Die igitur sancti Stephani, 26 Dec. 


! The shield of England, erect, | D., much of what follows is entered 
with a crown above, is drawn in the | under the year 1135. 
“margin. | * This date is taken from Malm., 
2 Anno .., m.c.xrrvi.] Written ; ii. 704. Hoveden and other autho- 
over an erasure of part of the rubric. | rities say 26 Dec., as, indeed, is 
It is copied in F. In W. and À. C. | stated further on. 





252 MATTHEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1136. omnium cum favore idem Stephanus, ut pretactum 
est, per ministerium Willelmi, Cantuariensis archiepi- 
scopi, diademate suscepto, rex est ab omnibus accla- 
matus, et initiale festum regale splendide celebravit. 


Juramentum Stephani, novi regis. 


Stephen Coronatione itaque magnifice completa, homagiisque Rog.Wend. 


the cove. susceptis, perrexit rex novus Oxoniam, ibique confir- !^?!7. 
nants mavit pacta, que Deo, populo et ecclesie sancte in 
iere. die coronationis sus in districto fidei examine spo-. 


nation. — pondit, que hc fuerunt: Primo, cum juramento 
vovit firmissime, tactis cum Dominico corpore evan-. 
gelüs, quod, defunctis episcopis vel abbatibus, non. 
retineret ecclesias vacantes in manu sua, sed statim 
electioni canoniee consentiret, et electos continuo in- 
vestiret. Secundo, quod nullius clerici vel laici silvas 
in manu retineret, sicut rex Henricus fecerat, qui 
singulis annis eos implacitaverat, si vel venationem 
cepissent in silvis propriis, vel si eas ad proprias 
necessitates distraherent. Tertio vovit, quod Dane- Rog.Wend. 
geld? id est, de qualibet hida terre duos solidos, quod *™ *!* 
antecessores ejus accipere consueverant pro sustinenda. 
guerra contra Danos, nec tempore pacis voluerunt. 
remittere, ipse benigne in perpetuum condonaret. Hzc. 
autem specialiter, et alia multa generaliter se juravit 
servaturum, sed, humani generis inimico procurante,. 
fidem in omnibus enormiter violans, nihil horum, que. 
Deo promiserat, observavit. 


De quibusdam malis pronosticis. 
Thunder | Eodem vero anno, in triste preesagium futurorum,. 
storm on 1 als bd . 
the day of contra naturam hyemis, horribilia tonitrua cum damp-. 
' evangeliis] euuangeliis, MS. — | ? Danegeld] Daneweld, MS. and F. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 253 


.noso fulgure et stupenda coruscatione! adeo mundum A.D. 1136. 


.perturbatione concussit? die qua Stephanus rex appli- Stephen's 


.cuit, quod videretur mundialis machina in antiquum 
. chaos reversura. 


De victrict combustione Londonviis. 


Ecclesia quoque Sancti Pauli Londoniensis eodem Thechureh 


.anno ab igne, qui accensus est ad pontem, est com. % 5t Paul, 


London, 


. busta; * qui debacchando* perrexit usque ad ecclesiam burnt. 
. Danorum. Eodemque anno Stephanus rex® de se Stephen 


-confisus et jam bene corroboratus, presentibus archi. 5eizes the 


treasures of 


.episcopis cum duobus episcopis Wintoniensi et Sares- the late 
.biriensi, totum thesaurum, quem avunculus suus "E 
.congesserat, occupavit, videlicet centum milia libras, 
.exceptis vasis et jocalibus Tunc quoque? comes 

. Glovernise venit in Angliam, Robertus nomine; cujus 

. prudentia et fortitudine rex S[tephanus] sustentabatur, 

. et episcopi ei tnelinarunt. 


. Concordia, facta est inter regem, S[tephamwm] et regem 


Rog.Wend. 


it. 218. 


Scotorwm. 


Per idem tempus David, rex Scotorum, qui im- David, 


peratrici fidelitatem fecerat, in Angliam hostiliter il 
veniens, Carleolum® et Novum-Castelum super Thy- takes 
nam cepit, et suos imposuit.  Promovit igitur rex Carlisle 


Stephanus contra eum exercitum copiosum, et regi castle. 


.Scotorum potenter occurrit apud Dunelmum. Sed cum Pes He makes 
. ipsius impetus nimis formidaretur, intermeantibus Steph Stephen. 
-amicis, concordatus est cum eodem, quia freno discre- 

. tionis? cohibitus, rex David reddidit Novum-Castellum ; 


Karleolum vero retinuit regis Stephani voluntate, pre- 





-—— — ———— —— — — — ——Ó— o ee Os 








! coruscatione] coruschacione, MS. *libras] Altered by a recent 
* concussit] So also in F. hand to librarum. 

* combusta] conbusta, MS. ' ? Tunc quoque] On an erasure. 

* debacchando] debacando, MS. * Carleolum] Karlel', E, 


* rez] Added in marg. * discretionis] discresconis, MS. 


954 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1136. cibus amicorum emolliti. Rex tamen Scotorum homa-. 
Stephen gium regi Stephano non fecit, licet postulatus, quia. 
Üngdon to homagium et fidelitatem filie regis Henrici et nepti 
theson of suse ante fecerat Filius autem regis David homo 
kingDavid. . . . . . 

regis Stephani effectus est, et dedit ei rex jure per- 

petuo Huntendonam de se tenendam.  Rediens vero 
Splendid rex ad propria, tenuit curiam Londoniis ad Pascha, qua 


court held , .c ° yq 
at London, unquam in Anglia splendidior tenebatur, non tantum. 


in esculentis vel poculentis, sed in auro et argento,. R.Wend. 
gemmis et vestibus pretiosis. Deinde in festo Do- ‘'?!% 
30 April. minicse Ascensionis, nescitur quo semine susurrorum. 
Stephens initiali, divulgatum fuit per Angliam regem esse mor- 
death. tuum; unde maxima in regno surrexit perturbatio. 
Hugh Nam Hugo Bigot castellam Norwici ingressus, noluit 
Bigot the lllud reddere, nisi regi; et attemptata sunt alibi. 
castle of multis locis facta temeraria, qus deinceps vel non. 
' sedabantur, vel difficultate, et cum dampno et scandalo. 
sunt pacificata. Et hoc fuit magni* mali pullulantis. 
seminarium, ut sermo sequens declarabit Coepit ergo. 
ex hino Normannorum oriri proditio et apparere, sed 


rex viriliter resistens, actibus vividis se probavit non. 


Stephen É 
takes the defunctum. Nam primo cepit castellum de Batintona, 
cate of. cujusdam scilicet Roberti, proditoris sui. Indeque Exo- 


Siege of niam? obsidens, quam tenebat Baldewinus de Redvers 
Exeter. contra eum, violenter, sed sero et cum difficultate, 
Clemency castrum sibi redditum optinuit cum civitate. Rex 
oy Btephen autem quorundam  effeminatorum et  pusillanimium . 

pravo usus consilio, debitam vindictam in captos suos 

non exercuit proditores, unde multa ei postea mala. 

machinabantur, secundum illud propheticum, “ Mise-. 
Theking reamur impio, et non discet facere justitiam."?  Per-. 
the ie or rexit igitur rex ad Vectam insulam, et abstulit eam 
Wight and Baldeuuino memorato; et jam magis provocatus, quia. 











— 


! ante fecerat] Added on to thetext. | W. and A. D. is the right one, as 
* magni] mangni, MS. confirmed by the Sax. Chron., p. 
* Eroniam] Oxoniam, MS. and | 382, and Hen. Hunt., p. 389. 

F.; but the reading adopted from * Is. xxvi, 10. 


fol. 47 a. 


Rog. Wend. 
ii. 219. 


Rog.W end. 


ii. 220. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 255 


.minime humiliabatur, ipsum ab Anglia affugans, exilio A.D. 1136. 


condempnavit. Rex itaque, hiis prospere gestis, venit Baldwin de 
venatum apud Brantonam, non longe ab Huntendona, ,,, |... 
et ibi de forestis procerum suorum et venationibus et lates his 


quibusdam libertatibus, voluntarie et non judicialiter oath as to 


forest 


.multos! supplantavit, et votum, quod Deo et populo rightsat 
Bramton. 
. fecerat, a justitia nequiter exorbitans, violavit. 


Gaufridus, comes Andegavensis, quedam, castra, 
Normannie sibi subjugavit. 

Kodem tempore Gaufridus, comes Andegavie, et uxor Geoffrey, 
ejus Matildis sine difficultate aliqua castra. Normannis; ‘Anjou, 
optinuerunt, cum firmitatibus omnibus Willelmi Tale- acquires 
vaz, quas habuerat in manu sua, exulato Willelmo. castles in 
Inde, mense Augusto, cum apud Rothomagum perve- Normandy: 
nissent, peperit Matildis ibi comiti Gaufrido filium wate, 
suum tertium, quem vocavit Willelmum. Et jam his third 


. . . . son. 
.comes ex successibus coepit superbire, et in suos dese- 
. vire. Proceres vero Normannis super hoc indignantes,? The Nor- 


miserunt propter Theobaldum, comitem Blesencem, man nobles 


fratrem regis Stephani, ut ad eos venire non pigrita- Theobald, 
ret, Normanniam recepturus. Qui veniens Luxovias, Blois, io 
in jejunio decimi mensis, audivit ibi Stephanum fra-join them. 


.trem suum in regem Anglie sullimatum,* et in solio 


.W end. 


i1. 220. 


regni jam bene roboratum. Comes vero Glovernirs Falaise is 
Robertus reddidit Theobaldo Falesiam, asportata prius SE "P 
inde pecunia non modica de thesauro regis Henrici. 


Obierunt Anglie prelati. 


Anno quoque sub eodem Willelmus, Cantuariensis Deaths of 
archiepiscopus, Willelmus Exoniensis, et Johannes Ro- Prelates. 
fensis* episcopi, obierunt. 





! multos] Added in marg. ‘John, bp. of Rochester, died 
? indignantes] indingnantes, MS, | 22 June 1137. Chron. Gerv., col, 
3 sullimatum] Added in marg. 1348. 


256 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Rea Francorum cepit homagium Eustachii, de 
' Normannia. | 


A..1137, Anno Domini Mo.Ccoxxxe».vir. rex Anglorum Stepha- Rog.Wend 
Stephen nus transfretavit in Normanniam, fugiente a facie ejus ^ 220. 
Normandy. comite Andegavensi;! ubi, martiis actibus indulgens, 
He makes Omnia quz incepit, potenter ac feliciter consummavit. 
peace with Hostes enim dissipavit, hostilia castra subruit, et pro- 
France,  Speratus est in actibus universis. Concordiam quoque 
and his 9^ cum Francorum rege prudenter composuit, et filius ejus 
does ho- Eustachius homagium ei de Normannia? fecit. Hee 
Rage for dy, &utem videns consul Andegavensis Gaufridus, cujus 
uxori idem rex sacramentum fecerat, Angliam ab eo 
Truce — requirebat; sed tamen, cum vidisset se vires regias 
conclud . pj . 
withthe tunc temporis non posse superare, cepit inducias, ac- 
count of ceptis ab ipso rege pro bono pacis v. milibus mar- 
njou. ULM . se ae . 
carum singulis annis percipiendis. Theobaldo etiam, 
eyment to ratri suo, comiti Blesenci, conquerenti quod injuste 
Theobald, Ángliam invaserat, cum esset [state]? minor, duo 
count of milia marcarum reddere* pepigit annuatim; et sic 
fratres pacificati, ab invicem recesserunt. Cunctis igi- Rog.Wend. 
Stephen tur ibidem prospere gestis, ad Angliam transfretavit. — '^??l 
England. 


Obuit rex Francorum Lodowicus. 


Death of — Eodemque anno obiit rex Francorum Lodowicus, et Bog.Wend. 
Louis VI. e e . e . e M. 221. 
Louis VIL Successit ei filius suus Lodowicus. Hic duxit uxorem 


succeeds. — Alienoram, filiam ducis Aquitanniz, mirz speciei mu-. 
Marriage lierem, ex qua duas filias generavit, quas duo filii 
daughters. magni comitis Theobaldi Flandrensis, Henricus et Theo-’ 

baldus, duxerunt uxores, primogenitus primogenitam, et 


junior^ natu juniorem? 


! Andegavensi] Andegvensi, MS. * reddere] Added in marg. 

2 Normannia] Normania, MS. * junior] minor, W. A. C. D. 

* etate]. Supplied from W. A. C. $ juniorem] minorem, W., but not 
D. I. 


Rog. Wend. 
11.221. 


DE.TEMPORE REGIS STEPHANI. 957 


De abhominationibus, quas Scoti in Anglos exerce- 
| bant.! 


Anno Domini M.co.xxxo,viI. Conradus Romanum A.D. 1138. 


adeptus imperium, annis xv. imperavit. Eodemque Conrad III. 
anno rex Anglorum Stephanus in diebus Nataliciis i un 
Bedefordense castrum obsedit, dicens nulla hora pacem Siege of 

esse hostibus concedendam. Sed, antequam ei castrum beeen 

redderetur, rex Scotorum in Northanhumbriam exer- The king 
citum ducens, tam ipse quam sui rem nimis execrabi- of Scots 
lem perpetrarunt. In ultionem enim et improperium Northum- 


imperatricis, cui etiam idem rex fidelitatem jurave- land. 
rat, mulieres gravidas findebant, et foetus anticipatos Cruelties 


committed 


.ab uteris, et lactentes nonnullos ab uberibus extra- bv his 
. "M o y 

- hebant, et corpuscula in altum  projicientes? super army. 

.mucrones lancearum vel gladiorum recipiebant, ut 

. viderentur Herodis tempora renovari; insuper presbi- 


Rog.W end. 
ii. 221. 


. W'end. 
il, 2929. 


teros super altaria trucidabant, crucifixorum capita 
precidebant. Quecunque igitur Scoti contingebant, 
plena horroris et inhumanitatis? erant. 


Rex S[tephamus] Scociam extermunando triwmphanit. 


Rex igitur Stephanus exercitum grandem promovit Stephen 
in Scociam, sed, antequam illuc perveniret, rex Scoto- toe es the 
rum sese in sua recepit, loca petens inexpugnabilia. Scotland. 


Et rex Anglorum australes Scocie partes igne et 


.gladio devastavit, et hiis consummavit negotium Mar- 
, tis exterminiis. Et sic in Angliam victor remeavit. 


! erercebant] excercebant, MS. 3 inhumanitatis] At first written 
3 projicientes] proicientes, MS. humanitatis, but corr. in marg. 


258 $MATTHZAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1138. Multiplicantur adversarii. 
The En- Exarsit interea tanta procerum contra eum indig- Rog.Wend. 
e bles natio! ut fere ab omnibus hostiliter quzreretur.’ 332. 


against — Willelmus enim Taleboth Hertfordense castrum tenuit 
contra regem; Robertus, consul Glovernim, Ledes et 
Bristoldum. Hic erat filius nothus regis Henrici. 
Willelmus Luvel? tenuit contra eum castrum de Cari ;* 
Paganellus, Ludehelawe ; Willelmus de Moiun, castel- 
lum de Dunestor; Robertus de Lincolnia, castrum de 
Warham;* Eustachius filius-Johannis, castellum de 
Meltona; Willelmus filius-Alani, Salopesberi? suum et. 
Shrews- quasi proprium; quod rex violenter cepit, et capto- 
" ry cast rum in eo nonnullos suspendit. Quod audiens Walke- 


Dover — linus, qui castrum Doverense tenebat, illud reginsz 
surrenders. reddidit? obsidenti. 


Rex Scocie Northanhwmbriam hostiliter imgreditur. 


The king | Occupato itaque rege Stephano circa partes australes Rog.Wend. 
of Scots Anglie, David, rex Scotorum, innumerabilem exer. ‘222. 
invades — citum in Northanhumbriam promovit. Contra quem 
berland, Proceres regni borealis, jussu et ammonitione Turstani, 
He is Eboracensis archiepiscopi, fixo apud Alvertonam stan- 
opposed ^ dardo, id est, regio insigni, viriliter restiterunt. Hujus 
northern autem pugne® principes fuerunt, consul Willelmus fol. 475 
nobles at  Albemarlie, Willelmus de Notingham, Walterus Espec, 
- et Gilebertus de Lascy. Archiepiscopus vero, cum 
eegritudinis causa huie pugns interesse non posset, 





! indignatio] Added in marg. * Warham] Watham, MS.; Walt- 
! quereretur] quateretur, W. A. C. | ham, F. 
3 Luvel] Bavel, MS. and F. This * Salopesberi] Salespesbrz, MS. 
* and other names are corrected from ' reddidit] reddit, MS. Corr. 
Hen.Hunt,, collated with W. A. C.D. | from W. A. C. D. F. 
* Cari] Can, MS. and F. * pugna] pungne, MS, 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 259 


Rog.Wend. misit loco suo Radulphum, Dunelmensem! episcopum, A.D. 1138. 
1.22. ad populum exhortandum. Qui, stans in acie media, Speech of 
in loco eminenti, usus est hujusmodi incentivo: “ Pro- bishop 
ceres Anglis clarissimi, et Normannigens, contra quoe 0 the 
.audax Francia contremiscit, quos Troja, flos Asis, huc T 
. transmisit, erigite capita et pensate, quod populorum 
.quisquilis vos ad proelia provocaverunt; qui in hac 
patria templa Dei violarunt, presbiteros occiderunt, 
qui nec pueris nec pregnantibus pepercerunt.  Suos 
procul dubio peccatum illaqueabit. Utquid inertes et 
inermes vos strenui et armati timeretis? Sed jam 
finem loquendi conferunt hostes inordinate prorum- 
pentes et proruentes, atque dissute, quod satis animo 
meo dinoscitur complacere. Siquis autem vestrum pro 
Deo pugnans et patria succubuerit, et morte pia occu- 
buerit, &bsolvimus eum? ab omni pcena peccati" Ad 
Rog.Wend. hoc autem respondit omnis populus gentis Anglorum, 
"224. «Amen! Amen!" Et reboabant montes et colles ex 
animoso clamore. 


De campestri prolio inter Anglos et Scotos. 


g:Wend. Hune autem clamorem audientes Scoti, vociferati Battle of 
'-33* sunt omnes in modum muliercularum, insigne patrium ang Baan 
exaltando, “Albany! Albany!” Sed extinctus est 
.cito clamor gladiorum tinnitu, et hastarum vibratarum 
.fragore, et ictuum immanitate, sauciatorum quoque 
.gemitu et clamore morientium. Turma Loenensium, 
,qui gloriam primi ictus a rege vix impetrarunt, aug- 
 mentatis? missilibus et lanceis longissimis, super aciem 
equitum Anglorum loricatorum potenter irruunt; ad 





! Dunelmensen] Copied from | “ Radulfum Novellum, episcopum 
Wendover; but this is an error, | suffraganeum," col. 262. Cf. Cont. 
since Geoffrey was bishop of Dur- | Flor. Wig., p. 89. 
ham at the time. In Hen. Hunt. ? eum] Interlined. 
he is called ** episcopum Orcadum,” * qugmentatis] aumentatis, MS. 
p. 388, and in John of Hexham, 

R 2 


960 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1138. quos, quasi muro ferreo offendentes, impenetrabiles in- 
venerunt. Viri autem architenentes et arcubalistarii 
gentis Ánglorum, equitibus permixti, imbre sagittarum 
et spiculorum grandine letali Scotos, quos inermes 
repererunt, penetrabant, ad Tartara destinatos. Tota 
namque gens Anglorum et decus Normannorum cir- 
cum standardum conglobata, manebat immobilis, quasi 
in acie una, disciplina militari castigata. Percusso. 
vero casu sagitta summo  Loenensium duce, corruit 
ipse, et gens ejus tota, hoc viso, in fugam est con- 
versa. Quod et intuens Scotorum acies, quse ex parte 
altera acerrime confligebat, animo consternata condo- 
luit, et fuge incunctanter! indulsit. Regalis autem 
acies, ex diversis gentibus constituta, simul ut hzc 
vidit, cceperunt primo sigillatim, deinde vero fugere 

Flight of catervatim, rege solo adhuc persistente. Quod amici 

ene regis intuentes, coegerunt eum equo ascenso fugere 
velocissimo. Cujus filius in armis strenuissimus, alio- 
rum fugam non attendens, sed soli glorie ac virtuti 
inhians, acies hostium impetu ardenti percussit, licet 
ilius agmina contra equites loricatos resistere non 
valerent ; sed tandem armatorum violentia potenter in Rog.Wend. 

The En- fugam ipse et sui sunt compulsi. Et sic feliciter post. "225 

glish ¢ tory, cedem inauditam Angli triumpharunt. In quo cer-. 
tamine undecim Scotorum milia fama perhibet truci- 
data, exceptis illis, qui in segetibus et dumetis inventi 
sunt letaliter vulnerati. Ex Anglorum autem omni- 
bus equitibus frater Gileberti de Lascy solus inventus 
est trucidatus, et peditum admodum paucissimi Et, 
cum turpiter vincerentur Scoti, suis sceleribus? macu-. 
lati, neevum opprobrii exinde contraxerunt indelebilem ;. 
cum enim illis satirice dicitur lingua sua patria,. 
* Yry, yry, standard,” quasi obice telo confunduntur, 

Date of the repercussi. Actum est autem bellum hoc cruentissi-. 


! incunctanter] incuntanter, MS. * sceleribus] celeribus, MS. 
! sigillatim] singillatim, MS. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANL 261 


mum mense Augusto, ex comprovincialibus gentis A.D. 1138. 


Transhumbrane. 
Comes Gaufridus multos sibi subjugavit. Geoffrey, 
count of 
Rog. Wend. Eodem anno, mense Octobris, Gaufridus, comes Ande- Anjou, 
' gavensis, Oximenses' sibi subjugavit et Baiocenses, 07" 
necnon et Falesiam obsidione vallavit. towns in 
Normandy. 


Eligniur Theobaldus in Cantuariensem archiepisco- 
patum. 

&.Wend. Anno quoque sub eodem Albericus, Hostiensis epi- The legate 
ii. 225. . . . . beric 
scopus et ecclesie, Romane legatus, in Angliam veniens, joi, , 

in Adventu Domini? Londoniis concilium in ecclesia council at 
Sancti Pauli celebravit. Ubi, ipso jubente legato, Hen- 27 | 
ricus, Wintoniensis episcopus, Ricardum de Beumeis Richard de 
diaconum ordinavit. Et ipsa die, dum ordines celebra- Beameis 
rentur, Theobaldus, abbas Beccensis, in archiepiscopum deacon. 
Cantuariensem ab episcopis electus est, priore ecclesise Theobald, 
Cantuariensis Jeremia presente. Qui ab ipso conse- Bee, conse- 
cratus? legato, Romam profectus est, ubi a papa Inno- rates 


centio pallium suscepit. bury. 


Rex Stephanus Scociam hostiliter ingressus, cum. filio 
regis obside recessit. 


Rog.Wend. Anno Domini M9.C9.XXX9.IX9. rex Anglorum Stephanus A.D. 1139. 
1.295. poet Natale Domini, castello de Liedes capto, perrexit Stephen 
Rog.Wend. in Scociam ; et cum rem ibi ageret, ducibus Marte et again into 
4-226. Wicano, rex Scotorum coactus est concordari cum 5etland. 


e e € . . . The kin 
eodem. Henricum igitur, filium regis, obsidem rex of Scots" 


! Oximenses] Oxomenses, MS. ? He was not consecrated till 8 
and F. Corr. from W. A. C. D. Jan. 1139. Fasti, i. 8. 

? On the 13th Dec. Cont. Flor. 
Wig., p. 114 ; Gerv., col. 1346. 


262 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1139. S[tephanus] secum ducens in Angliam, Ludehlawe cas- 
gives his tellum obsedit. Ubi idem Henricus, ab inclusis unco 
hostage. ferreo equo abstractus, pene intra muros projectus est, 
Siege of sed rex ipse ab hostibus eum, ut miles egregius, lau- 
Lado "  dabiliter retraxit. Inde ad Oxoniam, subjugato castello, 
Seizure of. profectus, cepit ibi in curia sua nimis perniciose Roge- fol. 48a. 
the bishops rum, Saresbiriensem episcopum, et Alexandrum Lincol- 
bury and niensem, ipsius nepotem, violenter, viliter eos contrec-. 
Lincoln,  t4ns! nihil rectitudinis recusantes. Ponens igitur in 
carcerem antistitem Alexandrum, Saresbiriensem secum 
The eaatle duxit ad castellum ejus, quod Divises vocatur, quo non 
of Devizes est? splendidius intra fines Europe.  Afflictus igitur 
and elisbury fame, et collo filii ejus, qui cancellarius fuerat, laqueum 
taken. annectens, ut suspenderetur? hac arte castellum opti- 
Marriage of nuit, atque arte eadem Saresbiriense* oppidum ? in suam 
sonof recepit potestatem.  Accipiensque thesauros pontificis, 
Stephen, comparavit inde Eustachio filio suo Constantiam, sororem 
to the Un . . . 
daughter of Lodouuici, regis Francorum, matrimonio copulandam. 
king Louis. Tnde quoque rex recedens, similiter egit de Alexandro, , 
The cass episcopo Lincolniensi, donec reddidisset eidem castella 


and Slea- de Neuwerc et de Latforda.® 
ford sur- 


rendered. 
Matildis vmperatria venit in Angliam. 


Arrivalof | Eodem vero tempore Matildis, filia regis Henrici, Rog.Wend. 

feemPress quce fuerat imperatrix, cui etiam Anglia jurata erat, ‘76 
cum comite Roberto fratre suo in Anglia venit; et ad Rog.Wend. 
portum Harundel applicans, a Willelmo de Albineto, 4 227. 

Sheisre- qui reginam Adelizam, que castellum de Arundel et 

ceived into comitatum a rego Henrico pro dote habebat, recepta 

castle. est cum letitia et summa alacritate. Comes autem 


! viliter eos contrectans] Added | burnense, as in W. A. C. D. L, and 


in marg. confirmed by Hen. Hunt., p. 389. 
2 est] Added in marg., and with 5 oppidum] opidum, MS. 
a plummet is written invenitur. * Latforda] So also in W. A. C. 
* suspenderetur] Written suspen- | D.; Eslefford, Malm. ii. 718; 
derentur, but n expuncted. Slaforde, Hen, Hunt., p. 889. 


* Saresbiriense] An error for Sire- 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 263 


Glovernie Robertus, cum x. militibus et totidem sagit- A.D. 1139. 
tariis equestribus, per mediam terram regis Stephani 

iransiens, Walingefordiam pervenit, et inde Gloverniam, 

annuncians adventum imperatricis Brieno filio- Comitis Brian Fits- 
et Miloni de Glovernia, et quod eam apud Arundel Saunt and 
reliquerat cum uxore sua et alis! Qui letati sunt Gloucester, 
valde de adventu illius, et sese sollerter ad proelia ub per^ 


prepararunt. part. 


. Surrezit. murmur et rebellio contra regem. Stephanum. 


.frater regis Stephani et apostolice sedis legatus, pro 


Anno quoque sub eodem Wintoniensis episcopus, Council at 
inches- 
ter, to 


.eo quod rex invitatos ad prandium quosdam episcopos which 


.et alios nobiles proditiose nimis ac indecenter, ut pre- 


Stephen is 
summoned. 


. dictum est, ad deditionem castrorum coegerat, indig- 
. nans ;* cum Theobaldo archiepiscopo et aliis episcopis et 
. prelatis Anglis concilium apud Wintoniam celebrarunt, 
.lii. kalendas Septembris, ad quod fecerunt regem 30 Aug. 
-evocari. Qui comitem Albericum de Ver, in causarum Alberic de 
. varietatibus exercitatum,® misit ad concilium, de cap- vent by the 
-tione dictorum episcoporum, super qua erat impetitus, king as his 


-allegantem et factum regis defendentem, et dicentem, 


vocate. 


. tempus belli horrere, cujus lex exlex est, et multa 
.exercere* esse inevitabile, que pacis tempore constat 
emendanda. Et sic, sub spe humilitatis et satisfacti- 
-onis super-filialiter promisse sed nunquam solute, ab 
concilio recesserunt. Fama vero regis non mediocriter He loses 


-ex tunc coepit denigrari, et aversa sunt multorum corda, 


favour with 
many. 


-qui de fidei regis lesione graviter sunt conquesti. 


Rog. Wend. 
il. 227. 


Oriuntur dissensiones et mala in Anglia multa. : 


Eodem quoque anno obiit Rogerus, antistes Sares- Death of 
biriensis tam senio confectus quam moerore. Post cujus bistor of 
LLL Salisbury. 

! aliis] aliis impedimentis, W. A. 3 exercitatum] excercitatum, MS. 
C. D. * exercere] excercere, MS. 
* indignans | indignantes, MS. and * Saresbiriensis| Saresbz, MS. 
F. Corr. from A. C. D. 


964  MATTHAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1139, mortem rex Stephanus exilio dampnavit Nigellum, 
geb e Elyensem episcopum, quia. nepos erat Rogeri, Sares- 
Ely veiled. biriensis episcopi à quo in ejus perniciem traxerat 
Mieerable incentivum. Cessaverunt igitur ab hoc tempore in 
Englan , Anglia curim regis et festivitates sollempnes; pax nus- 
quam, cedibus et incendiis omnia vastabantur. Ve-. 
Places of rumtamen, procurantibus episcopis, abbatibus et viris. 
refuge — religiosis, non sine pretiosis muneribus, deferebatur 
respected, "OG Po n uen 
confugientibus ad ecclesiam et cimiterium ; similiter, . 
sed non adeo confidenter et secure, aratris et aratoribus. 
arantibus, et crucibus in compitis. . 


Death of Obit E boracensis. 


archbishop — lune quoque temporis, Turstano, Eboracensi! archi- Rog. Wend. 


Willen, episcopo defuncto, Willelmus, ejusdem ecclesi: cancel-. 


chancellor larius et postea thesaurarius,? successit. 
of York, 
succeeds, 


Rex Stephanus Lincolniam obsedat. 


ii. 2927. 


A.D.1140. Anno Domini M?c^xr* rex Anglorum Stephanus Rog.Wend. 


Siege of infra dies Natalicios urbem Lincolnie obsedit, non de- 
Lino. — ferens tante sollempnitati. Cujus firmitates Ranulphus, . 
comes Cestrensis, receperat paulo ante, qui etiam regem 
Stephanum arcebat ab ingressu civitatis usque ad 

2 Feb. Purificationem beate Marie. "Tunc vero comes pre- 
fatus, cum Roberto, filio regis Henrici et comite Glo- 

vernis, socero suo, et militia magna nimis, Lincolniam 

venit, ut solveret obsidionem; atque paludem intrans- 
meabilem audacter transivit, et ipsa die, aciebus dis- 

Forces of positis, regi bellum indixit. Ipse autem cum suis, ut 
Qe earlof vir admirande probitatis et audacis, aciem primam sus- 
.. cepit gubernandam ; secundam illi, quos rex Stephanus 
exilio condempnarat; tertiam comes Glovernensis Ro- 


—— — —— ——— ee m ee 


! Eboracensi] Eboz, MS. * He was not consecrated till 26 
? thesaurarius] thesaurius, MS. Sept. 1144. Fasti, iii, 99. 


i. 227. 


R.W end, 
ii. 228. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 265 


bertus cum suis commilitonibus conducebat. Rex igitur A.D. 1140. 


super hiis certificatus, missam in ipsa sollempnitate 
Purificationis audivit ;ubi, cum de more cereum honori 


regio condignum accensum Deo offerens, manibus Alex- Prognos- 
... tics pre- 


andri episcopi imponeret, extinctus est et confractus, in 


vious to 


. triste presagium futurorum periculorum in foribus im- the battle. 


minentium.! Cecidit insuper super altare vas eucaristize 
cum corpore Christi, rupto filo, presente episcopo ; quod 


regie ruinze pronosticum fuit manifestum. Porro rex ‘The king's 


.magnificus talia non librans, summa sollicitudine acies 
disponit. Ipse quoque pedes omnem loricatorum mul. 
titudinem circa se, abductis equis, argumentose ac in- 
structissime secundum militarem disciplinam collocavit, 
consules omnes cum suis commilitonibus in duabus 
aciebus equis instituit pugnaturos; sed acies eorum ad- 
modum parve existentes, paucos secum fictos et facti- 

fol. 486.  0gos? comites habuerunt. cies tamen regalis maxima 
erat, unico vexillo solummodo insignita. 


Bella congressio ; capitur vex. S[tephanus]. 


orces. 


Rog.Wend, In principio autem pugnis, acies exheredatorum, que Battle 


ii. 228. 


Alanus, comesque Robertus de Meslent, Hugo vero 
Rog.Wend. Bigod, comes Estanglorum, comes Symon, cum illo de 
1.222. "Waranna, tanto impetu, quod alii eorum occisi, alii 
capti, alii autem per fugam sunt elapsi Acies quoque, 

cui preerat comes Albemarlensis, et Willelmus Ypren- 

sis, percussit Walenses, qui a latere procedebant, ipsos- 

que compulit in fugam; sed et acies comitis Cestrie 

in cohortem 5 irruit memoratam, ot, sicut acies prior, 
dissipata est in momento. Quo viso, fugerunt omnes 


—— ——————M ——————— € 9 ——— AM ee ee —— 


! imminentium] iminentium, MS. | 3 pugnz] pungne, MS. 

? fictos et factiosos] At first writ- | 
ten ficti et factiosi, as in W. A. C. D., * erant] erat, MS. and F. 
and confirmed by Hen, Hunt., p. 391. * cohortem] choortem, MS. 
F. follows the correction. 


fore 


preeibat, aciem percussit regalem, in qua erant* comes pico, 


266  MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D, 1140. equites regis, et Willelmus Yprensis, vir consularis, at- 
que alii, qui fuge non patuerunt, omnes capti sunt 
vinculis mancipandi Accidit autem res miranda, dum 
rex Stephanus, ut leo rugiens, solus in campo hinc 
illine gladio fulminante deszviret, ita ut nullus ad eum 
accederet, mutato bellandi instrumento, cum gladius. 
confractus deficeret, stridens dentibus spumantibus more. 
apri silvestris, turmas in se irruentes bipenni, quam 
tenebat, repellens, laudem sibi perpetuam comparavit. 
O, si centum sibi similes associarentur, non captionis 
jacturam profecto rex bellipotens incurrisset, cum ipse 
solus vix potuit a tot hostibus capi vel superari! 

Capture Captus est igitur rex Anglorum Stephanus in die Pu- 

Stephen rificationis beat s&Maris, et ad. imperatricem ducitur 

2 Feb. prssentandus; inque turri de Bristoldo tute custodim 
mancipatur. 


Eclipsis solis. 


Eclipse of — Eodemque anno eclipsis solis? facta est per totam. 
the sun. — Angliam horribilis et tenebrosa, ut imis? corpora cceles- . 
tia in suo defectu concordarent. 


Imperatriz a multis suscipitur in Dominam. 


The em- Quo completo bello, imperatrix pzne ab omni An- Rog.Wend. 
press is plorum gente suscipitur in Dominam reverenter, affir- ‘'* *?9. 
acknow- mante quod justitiz propagator Deus jus rerum eventu. 
(LEN 55 declaravit; exceptis Kentensibus, ubi regina regis. 
' Stephani et Willelmus Yprensis, qui contra eam pro 
viribus decertabant, morabantur* Suscepta est autem 
ipsa imperatrix ab Alberico, legato Romano, et postea Rog. Wend. 


! fuge non patuerunt] So A. C. D. ? solis] Added in marg. 
In W., fuge non paruerunt ; but in 3 imis] So also F. 
ed, Wend. and Edd., fugere non po- * morabantur] Added in marg. 
tuerunt. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 267 


a Willelmo, Wintoniensi episcopo, necnon a Londoni- A.D. 1140. 


.ensium civitate. Sed mox, in eadem facta seditione, a She is 


. obsedit, et civitatem gravi afflictione contrivit, et cives 


Londoniensibus expulsa, regem Stephanum poni jussit expelled 


in compedibus. Et sic post paucos dies, cum avunculo London, 
suo rege Scotorum, et fratre suo comite Roberto, et 


alis armatorum copiis, turrem Wintoniensis episcopi Winchester 
besieged. 


.Xii**, captos xviii». kalendas Octobris, ad gravem 14 Sept. 
.compulit redemptionem. Episcopus igitur condolens 


Rog.Wend. 
ii. 230. 


suorum miserie, ilico misit pro regina et Willelmo 
Yprensi, ac ceteris ÀÁnglie magnatibus regi Stephano 
faventibus, quos in suum auxilium evocatos anima- The em- 
vit. Et, facto gravi impetu in exercitum imperatricis, forces are 
omnes? qui in obsidione erant, in fugam compulerunt ; defeated. 
et fugientes viriliter insecuti, ceperunt inter ceteros Robert, 
Robertum, comitem et fratrem imperatricis, in cujus Gloucester, 
custodia rex S[tephanus] tenebatur, cujus sola cap- is taken 
tione rex poterat & carcere liberari. Captus est autem P nd ex- 
in die Exaltationis sancte Crucis, sed incontinenti changed 
. . . for Ste- 
datus est rex pro eo; et sic ambo sunt a vinculis phen. 


absoluti. 14 Sept. 


Comes de Meslent pacificatur comiti Andegavensi. 


Per idem quoque tempus Walerannus, comes de Mes- The count 
lent, qui omnibus Normannis prwerat proceribus, cum 9f Meulent 
comite concordiam iniit Andegavensi Gaufrido ; et dedit peace with 
ei castellum Montis-fortis et castellum Falesim. Et jen ^ 
sic subdiderunt se ei omnes viri potentes citra flumen 


Sequanz usque ad ripam Risle, ei fidelitatem facientes. 


E —— — MÀ —À  — e 
— ———— — ——— —MM——— — ——— —À 





! Willelmo! An error copied from ? omnes] Originally compulerunt 
Wendover ; and so also in Walling- | omnes, as in W. A.C. D., but the 
ford, Matth. Westm., and other com- | former word is expuncted. 
pilers, We should read Henrico 
here and below. 


268 | MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1140. 
Robert de De morte quorwndam magnatum. 
Sigill 
succeeds Eodem anno, Gileberto, Londoniensi episcopo, qui Rog.Wend. 
25 bishop of Universalis dicebatur, defuncto, successit Robertus de 
15 May. Sigillo; idibus! quoque Maii Albericus de Ver Lon-. 


. Deaths of oy ee . 
notable doniis occiditur, obiitque Aldewinus, fundator Malver-. 


personages, nize. 


Comes Robertus obsides quosdam duait in Norman- 
niam. 
A.D. 1141. Anno Domini M°.c°.xL°.1°, Robertus, comes Glovernien- Rog. Wend. 
Robert. car! gis, transfretavit in Normanniam, ducens secum quosdam =“ *51- 
cester, goes Obsides magnatum Anglie, qui imperatrici favebant, 
to Nor. ut comes Andegavensis eos salvo custodiret ; suadens ut 
ad sibi subjugandam Angliam, ad ipsam incunctanter 
transfretaret. Quod tamen comes ad tempus facere re- 
nuit, propter Andegavensium rebellionem, et aliorum 
Successful hominum suorum ipsum infestantium. Ipse vero, pre- 
Pros of the sente adhuc comite Roberto, cepit Alnei et Moritonium, 
renal Tenerchebray et Cerenches,? castella comitis Moretonii ; 
' et Abrineacenses et Constantinienses eidem sese subdi- 
Geoffrey de derunt. Eisdemque diebus annoque preterito, Galfridus. 
Mandev ie de Mandevilla firmare non cessavit turrim Londoniarum. . 
tower of Eodemque anno, cum rex Anglorum Stephanus apud 
King Ste- Wintoniam? castellum quoddam firmaret, supervenit 
phenis | hostium suorum innumerabilis multitudo, ipsumque fu- 
dexated at gam inire, impetum faciens repentinum, coegerunt ; 
and Wil- quosdam ante fugam capientes, quosdam vero truci-. 
liom tured. dantes. In hae autem pugna* captus est Willelmus 
Martel, vir martius et illustris, regis Stephani dapifer; 
et apud Walingeford adductus, custodie Brieni fili- 


—À Á— —— M ——  ———— a IR à M M M — — — — 


! idibus] In the margin is added, | has it from Hoveden, p. 488. See 
vel idus. Hen. Hunt., p. 392; Gerv.,col. 1358; 
* Cerenches} Cereuches, MS. the latter of whom assigns this event 
2 Wintoniam] A mistake for Wil- | to 1143. 
tonam, copied from Wendover, who * pugna) pungna, MS. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. . 269 


. Comitis fuit deputatus. Qui, in odium et opprobrium A.D. 1141. 
ipsius, quia multum ei in expeditionibus nocuerat, fecit 
fol. 49a. . el carcerem in castro specialem, dicens ei satirice, '* Quia His impri- 
| . Willelmus diceris cognomento Martel, tibi specialem p Brian 
-utrem, qui Cloera vulgariter dicitur, preparabo, ut Fitz-Count, 
.martellus includatur in cloera."! Et intrudens eum 
.inibi, miserabiliter eum artavit. Et antequam exiret, He gives 


reddidit imperatrici Sireburniense castellum pro libera- =P her. 
tione sua. to the 
empress. 


Matildis imperatria obsessa regem. Stephanum 
delusit. | 
Rog.Wend.  Audiente autem eodem tempore rege Stephano im- Stephen 
ut. 232. .: . : ys siege 
peratricem esse apud Oxoniam in castello cum parvo to oxford 
comitatu, collegit exercitum copiosum, et post festum castle. 
sancti Michaelis illo profectus, ipsam usque ad Ad- 29 Sept. 
ventum Domini obsidione vallavit. In tanto autem 30 Nov. 
tempore, cum vidisset imperatrix ab amicis suis se 
esse neglectam et succursu destitutam, excubitores regis 
castrum obsidentis arte deludens feminea, nocte per Escape of. 
Tamensem fluvium, glacie tunc constrictum ae nive ie i 
dealbatum, albis circumamicta vestibus, cum quibusdam tagem. 
-sodalibus per posticum illac clam de nocte exivit de 
-castello; nec est visa a vigilibus vel exploratoribus, 
pre similitudine nivis et candidi muliebris vestimenti. 
Et sic fefellit oculos? intuentium. Abiit ergo nocte She goes 
illa ad castrum de Walingeford, ad Brienum filium- p, Pr. 
Comitis, ut se salvaret ab hostibus. Sic tamen castrum at Walling- 


Oxoniense regi redditum est, ipsa caute liberata. ford. 


! dicens .... cloera] et vocavit 2 oculos] Added in marg. 
Cloere Brien, W. AC. D... 


970 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Concilium Londoniis salubriter celebratum. 


A.D.1142 . Anno Domini M9.coxreo.rm. Willelmus, Wintoniensis Rog. Wend. 
Couneil episcopus et sedis jam apostolice legatus, in media ^ 232. 
London. Quadragesima Londoniis concilium, rege presente et 
nonnullis episcopis, celebravit. Nullus enim honor vel 
reverentia jam ferebatur, ingrassante odio et werra,: 
Dei ecclesi: vel ejus. ordinatis; et que primo coeperat. 
aliquantulum sustineri, jam, scintilla? penitus caritatis. 
extincta, refriguit. Eque namque clerici et laici capie- . 
Decrees — bantur, redimebantur, et vinculis tenebantur.  Sanci- 
sanctioned tum? est igitur ibi et generaliter constitutum, ne 
aliquis, qui ecclesiam cimiteriumve violaret, vel in 
clericum aut virum religiosum manus violentas appo- 
neret, ab alio quam ab ipso papa posset absolvi. 
Statutum est insuper, ut aratores cum aratris, et con- 
fugientes ad cruces compitorum, pacem haberent cimi-. 
terialem.  Accensis igitur candelis et pulsatis campa- Rog. Wend. 
nis, excommunicaverunt ipsi omnes prelati universos  !^232. 
hujus saluberrimi statuti violatores, et hoc de con-. 
sensu hinc inde guerram sustinentium, sicut erat a. 
principio. Et sic pro magna parte milvorum rapacitas 
conquievit. 


Rex cepit Willelmum * de Mandevilla, wnde plura — 
castra, lucratus est. 


Captureof Eodem tempore rex Stephanus cepit Willelmum Rog.Wend. 
pooftrey d@ do Mandevilla apud Sanctum Albanum, illuc veniens 354233. 
villeat in manu potenti. Verumtamen antequam ipsum ce-. 
St-Alban's. pisset, certamen cruentum sustinuit; unde comes de. 
Harundel, miles licet egregius, in medio aque, que. 


! Willelmus] An error for Hen- * Willelmum] So also Wendover ; 

ricus. See note above, p. 267. but this is a mistake for Gaufridum, 
? scintilla] cintilla, MS. as in Malm., p. 752, and Hen. Hunt., 
* Sancitum] Sanccitum, MS. p. 393. 


Rog.Wend. Tempore quoque sub eodem Fulco, rex J erosolimita- 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 271 


. Haliwelle dicitur, a Walkelino de Oxeai, milite stre- A.D. 1142. 
.nuissimo, simul cum equo suo prostratus est, totis 
.membris attritus et fere submersus. Milites autem The 
.beati Albani, qui tune, ad ecclesie ejus custodiam et the abbey, 
. ville fossatis circumdate, ipsum vicum, qui juxta cceno- resist the 
.bium est, inhabitabant, ipsi regi in faciem viriliter King's : 
restiterunt, donec ecclesie, quam quidam ex regiis 

. edituis violaverant, satisfecisset ipse rex, et ejus teme- 

.rarii invasores. — Reddidit igitur memoratus Willelmus Geoffrey 
.regi turrem Londoniarum, quam meliorarat, cum cas- dine Pieds 
.tellis de Waldene et de Pleiseto, antequam & vinculis up the 
.Solveretur. Et hoc fecit rex contra jusjurandum, quod tower of 
.fecerat apud Sanctum Albanum, et contra statuta con- 

. cilii nuper, eo consentiente, celebrati. Inde quoque Excesses 
magis induratus et obstinatus ccenobium adit Rame- to him at 
.sim,? et, expulsis monachis nonnullis, invasores suos Ramsey 
.ibidem imposuit; rurales insuper ecclesiolas obiter 395€ 


.impudens invasit depreedando. 


Fulco, rex Jerosolimitanus, moritur.* 


Sanguinins Death o of 
debacchatwr.* 


nus, campos pertransiens Achonénses, contigit ut lepo- 
rem sedentem excitaret. Quem cum clamor omnium 
insequeretur fugientem, rex, arrepta lances, ut leporem 
insectaret, equum calcaribus urgebat anxius inconsulte. 
Qui, offensis pedibus equinis, preeceps corruens in ter- 


! Oreai] Oxehaie, E. 
* est] On an erasure. 


*In the margin is added the fol- 
lowing note : ** Hoc melius et plenius 
in sequentibus, Nota hic, qualiter 
invasores et violatores ecclesie Ra- 
mesia, scilicet, Willelmus [/. Gau- 
fridus] de Mandeville et ejus com- 
plices, recedentes puniebantur; facti 
amentes enim cantitabat unusquis- 


que Anglice, 


* [ ne mai a-live, 

For Benoit ne for Ive.’ 
Ita torquebantur ab hiis duobus, qui 
ibidemquiesceredinoscuntur. Verte 
sequens folium." In F. this note is 
incorporated in the text, instead of 
the words magis induratus .. . de- 
pradando. 

*In the margin is drawn, in 
trick, the shield of Jerusalem, re- 
versed, with a crown beneath. : 

* debacchatur] debacatur, MS. 


272 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1142. ram, cerebrum tam per os quam aures et nares contri-. 
tus effudit, ita ut nullus opem ferre posset moribundo. . 
13 Nov. Obiit itaque idus! Novembris, corpusque ejus Jerusalem 
delatum est, et sepultum in ecclesia Dominici sepulchri, 
cum lacrimis omnium astantium et lamentis, patriarcha 
Willelmc ministerium exequiarum sollempniter perfici- 
ente. Cum autem regis obitus inter infideles disse- 
minaretur, Sanguinius, Turcorum vir potentissimus, cum 
Capture of innumera armatorum copia Edessam obsidens civitatem, 
the Tea, diuturno eam labore subegit, atque Christianos omnes 
in ea inventos sine misericordia trucidavit, conditioni Rog.W. 
non parcens, sexui vel stati Sic itaque urbs anti- !-?* 
quissima et Christiano nomini? insignita, ac Thads»i? 
apostoli praedicatione conversa, nunc, proh dolor! sub 
Saints — infidelium potestate* est redacta. In hac enim corpus 
Mica beati Thome apostoli, una cum corporibus sancti 
Thadzi supradicti et beati regis Abgari, sepulchrum 
dicuntur? accepisse. Hic autem est Abgarus ille, topar- 
Testimony cha illustris, cujus epistolam ad Dominum missam 
concerning Eusebius Ceesariensis commemorat in Ecclesiastica His- 
the epistle toria; quem et Domini? dignum rescripto docet, utrius- 
Abgarus. que ponens epistolam, et in fine ita subjungens, * Hsec 
in archivis publicis Edesse urbis, in qua tunc Abgarus fol. 49 4 
regnavit, ita descripta reperimus in hiis cartis, quse 
gesta regis Abgari servata? antiquitus continebant." 
Hee preterea civitas sspe legitur postmodum a Chris- 
tianis subacta, et iterum, quasi fortune ludo, [a Sara-. 
cenis] * possessa. 


! idus] This form is used often in * Deum, MS. and F. Corr. from 

the MSS., but in the present instance | W. A. C. 
W. A. C. D. have idibus. ' servata] After this word, sunt 
? nomini] So alsoinallthe MSS., | 49 been added, and continebant 
but eorr. omine in Edd. and ed, | C77ected into continebantur; but 
° ° these alterations (followed by F.) 


Wend. 
. only disturb the original text, as it 
* Thadei) Tadei, MS. appears in W. A. C. D. ° 
* potestate] potestatem, MS. *a Saracenis] Supplied from 


* dicuntur]. Added to the text. W. A. C. D. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 273 


Obitus! Innocentii pape et quorumdam aliorum. A.D, 1142. 


Rog.Wend. Eodemque anno, defuncto papa Innocentio, Celes- Celestinus 
ii. 234.  ,. 9 . " II. succeeds 
tinus successit ;^ qui cum sedisset in cathedra Romana to pope In- 
mensibus v., diem clausit extremum. Cui succedens nocent II. 
Lucius, Romanam rexit ecclesiam mensibus xi. et die- 
bus xii. Eodemque anno obiit Willelmus,? episcopus 
Wintoniensis, cui Henricus successit. Huic vcro Hen- Pope 

E . . os oes Lucius IT. 
rico Lucius papa pallium misit, volens apud Wintóniam sends a pall 
archiepiscopum constituere, et vii. ei episcopos assignare ; M tne bp. 

. . e e . 0 in- 

. sed subortis multorum murmurantium contradictionibus, chester 

. dissimulavit papa cum silentio propositum suum con- 


Rog.Wend. summare. Hoc quoque anno magister Willelmus, Mal- William of 


ii. 235. oe . . . Malmes- 
* mesbiriensis‘ monachus, Anglorum Historiam scribendo bury 
terminavit. Gnishes his 
history. 


Obiit Lucius papa ; succedit. Eugenius. Lincolnia 
obsidetur. 


Rog.Wend. Anno Domini M°.c°.xL°111°. defuncto papa Lucio,® A.D. 1143. 
4.235. Eugenius sedit in cathedra Romana mensibus iiiv. et 
diebus xxi. Eodem anno rex Anglorum S[tephanus] Siege of 
Lincolniam obsedit, et cum construeret municipium “con. 
contra castellum, quod tenebat comes Cestrensis Ra- 
nulphus, operarii ejus fere octoginta a comite preefato 
interfecti sunt; et sic, re imperfecta, recessit. Eodem 
anno Robertus Marmiun, vir bellicosus, qui monachos Death of 
Coventrenses a suo monasterio expulerat, et de ecclesia HR 
illa castellum fecerat, dum contra hostes decertaret, 


! Obitus] Obitu, MS. ;.Blois, who succeeded him in 1129, 

? Innocent II. died 24 Sept. 1143, | survived till 1171, Fasti, iii. 7. 
and Celestin II. was elected 26 Sept. * Malmesbiriensis] Malmebirien- 
following. Lucius II. was not con- ; sis, MS. 
secrated till 12 March 1144. Jaffé, | 5 This is also an error, taken from 
pp. 598, 606, 610. Wendover. Pope Lucius II. did 

2 Wullelmus] An error again for | not die till 15 Feb. 1145, under 
Henricus, due to Wendover. Wil- | which year the event is again rightly 
liam Giffard died in 1128, as rightly | entered. Eugenius III. was elected 
stated above, p. 242, and Henry of | the same day. Jaffé, pp. 615, 617. 

8 


271 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1143.inter preedones suos ante ipsum monasterium solus, 
mescitur quo casu, excommunicatus peremtus est. . 


Nota, quod puniuntur transgressores. 


Fate of Eodem vero tempore Gaufridus, consul de Mande- Rog.Wend. 
Geoffrey . . "P . e . . i. 235. 
de Mande. Villa, qui consimile scelus in ecclesia Ramesiensi pree- . 
ville and — cepto vel permissione regis Stephani commiserat, ultore, . 
ner ofthe Ut creditur, beato Benedicto, ante ipsam ecclesiam - 
church. inter consertas suorum acies a pedite quodam, nescitur 
qua causa, solus sagitta percussus,! occubuit interfectus.? - 
Et, quod mirabile relatu est, ecclesia illa, dum pro 
eastello teneretur, & suis parietibus sanguinem ubertim 
emisit, indignationem divinam manifestans. Arnulphus 
etiam, ejusdem comitis filius, qui post mortem patris. 
ecclesiam illam pro castello tenebat, a rege captus est 
et exilio condempnatus. Princeps etiam militi: suse 
&b equo corruens, cerebro fuso expiravit. Magister 
insuper peditum Reinerus, monasteria solitus incen- Rog.Wend. 
dere et confringere cum exulans transfretaret, nau-. hi. 236. 
fragio periit, igne Tartareo concremandus. Quid plura. 
Omnes, quos non salvavit tabula poenitentim et satis-. 
factionis, ecclesie violatores horribili ultione punie-. 
bantur. 


Gaufridus comes in Normanniam dominatur. 


Geoffrey Eodemque anno Gaufridus, comes Andegavensis, a Rog. Wend, 


of Anjo TP - : 
assumes Civibus Rothomagensibus sollempniter susceptus est, et  '"'?*96. 


the title of exinde dux Normannie appellatus? 
duke of 


Normandy. 


! percussus] Originally percussit | F. ; but evidently an error, and . 
(and so in F.), but corrected by a | corr. from W. A. C. D. 
later band. 3 appellatus] apellatus, MS. 

* interfectus] Intestatus, MS. and 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 275 


Rex Stephanus castellum de Farenduna cepit. 


Rog.Wend. Anno Domini M9.Co.XLo.IIIIo. rex Anglorum Stephanus A.D. 1144. 
i 336. Gomitem Glovernis, cum multis aliis inimicorum suo- Capture of 
rum, a constructione castri Farundunensis! potenter castle 
fugavit, et municipium. illud in suam suscepit potesta- Death € of 
.tem. Eodemque anno,’ xviii. kalendas Octobris, obiit de ; Mandle- 
.Gaufridus de Mandevilla. Gaufridus quoque, comes ve sent 
. Andegavensis, potiorem Normannism partem sibi sub- r* 
.jugavit. Eodemque anno obiit papa Celestinus; suc- p, of 
.eessit autem Lucius. Qui plus squo cum ueris in- pope Ce- 
. hiaret ? tantum temporalibus, a quodam nominatissimo * etin Ir. 


. versificatore sic meruit reprehensione diffamari :— 5 ^ succeeds. 


“Lucius est piscis, rex atque tirannus aquarum, Satirical 
A quo discordat Lucius iste parum ; his avarice. 
Devorat hic homines, hic piscibus insidiatur, 
Esurit hie semper, hic aliquando satur. 
Amborum sensus? si lanx? sequata probaret? 
. Plus rationis habet, qui’ ratione caret.” 


Rex Stephanus cepit comitem, Cestria. 


Rog.Wend. Anno Domini M°.c°.XL°.v°, rex Anglorum Stephanus A.D. 1145. 
Li. 286. cepit Ranulphum, comitem Cestrim, ad se pacifice veni- Ralph, earl 
. entem, apud Norhamtonam, et eum in carcere tenuit, taken pri- 

, quousque ei reddidit castellum Lincolnis, cum ceteris, soner. 


.que suse erant ditionis; unde rex notam incurrit pro- 


Me 9]; . TM .,. Steph 
. ditionis indelebilem. Et sic idem rex, pudore seposito, weirs the 
apud Lincolniam sollempniter coronam portavit. ple M 


À Farundunensis] Farundunensi, | intitled “Speculum Ecclesise " (MS. 


MS. Cott. Tib. B. xiii. f. 26), but as re- 
* anno) Interlined. ferring to pope Lucius IIT. 
3 inhiaret] inhieret, MS. * sensus] vitam, Girald. 
* nominatissimo] nominatisso, MS. ' lanz] lanxs, MS. 


5 These verses are quoted also by 5 probaret] levaret, Girald. 
Giraldus Cambrensis, in his work ? qui] quam, Girald. 


g 2 


970 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Obiit Lucius papa. 


A.D.1145. Tempore quoque sub eodem Lucius, lucis expers et. 
Death honoris, ab hac luce migrans, papatus sui dies, licet. 
Lueins II, paucos, sine plangentium lamentatione terminavit. . 


Henricus, vex futurus, in Normanniam transit. 
A.D. 1146. 


Henry of 
Anjou gavie et jam ducis Normannis Gaufridi et imperatricis 


cal Matildis filius, in Normanniam transiens, in die Domi- 


mandy.  niez Ascensionis apud Beccum honorifice susceptus est, Rog. Wend. 
9 May. a conventu.  Dicebatur autem passim, quasi spiritu. 1. 237. 


Rumours : .: 
spread of prophetico, et de aure ad aurem cum fame incremento, . 


his future quod in Anglia diu et gloriose regnaturus erat, mur-. 


vr 4, TT personabat. Quo utique tempore Willelmus de. 
m e . . 
S. Barbara Sancta Barbara, decanus! Eboracensis, factus est episco- 


made bp. of ] ls? 
Datab 9 Pus Dunelmensis 


Anno Domini M°.c°.xL°.vI°. Henricus, comitis Ande- Rog.Wend. 
ii. 236. 


De morte Gaufridi, abbatis Sancti Albani? 


25 Feb. Eodem anno, v. kalendas Martii, obiit reverendze Rog.Wend. 


Deam of memorire Gaufridus, abbas ecclesiz Beati Albani, Anglo- il. 237. 
reo eye 
abbat oat. rum prothomartiris, postquam annis xxvi. laudabiliter 


Alban's. monasterium rexerat memoratum. Cujus beneficia et. fol. 50 a. 
pietatis opera si quis audire desiderat, librum relegat . 
de Gestis Abbatum in ecclesia predicta confectum, et. 
invenietur nomen ejus cum benedictione sempiterma. . 
Vacavit autem ecclesia memorata, pio pastore vidu- 

May. ata, a [quinto]* kalendis Martii usque ad Rogationes 

Election proximo sequentes. Quo tempore monachi elegerunt 

ef Raph Radulphum Gubiun, monachum de gremio ecclesie 

abbat. — 


! decanus] From this word the 3 This chapter is omitted in F. 
text is wanting in D. to armature, 
p. 279. * quinto] Supplied from W. A. C. 
* He was consecrated 20 Jun», , and “ Vit. Abbat." p. 64. 
1143. Fasti, iii, 283. | 





DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 277 


sum, virum utique bene literatum et bonis moribus A.D. 1146. 


informatum. Facta igitur rite electione, rex Stephanus Confirmed 


. . "A Zu ; y King 
in die Dominice Ascensionis ad Sanctum Albanum Stephen. 
veniens, assensum prebuit et favorem, et gratanter ? May. 
dictum Radulphum suscepit in abbatem. 


De morte quorundum episcoporum: Anglice. 


Rog.Wend. Eodemque anno! defuncti sunt pontifices, Ascelinus Deaths and 


ii. 237. 


R. Wend. . 
ii. 237. 


Rog.W end, 
ii. 238. 


succession 


. Y ° 1 
Rofensis, Rogerus Cestrensis, et Robertus Herefordensis. 7; prelates. 


Ascelino autem successit, Walterus, archidiaconus Can- 
tuariensis ; Rogero Walterus, prior Dorobernensis ; Ro- 
berto Gilebertus, abbas Glovernensis. Eodemque anno, . 
post Turstanum, Eboracensem archiepiscopum, Henri- 
cus, monachus Cisterciensis, illum optinuit archipre. 
sulatum.? 


. Cometa. 


Circa idem tempus cometa, nunquam boni significa- Comet. 
tiva, diebus multis apparuit in occidente, circumquaque 
latissime coruscando. 


De discordia orta, inter papam. Eugenium et regem 
Francorum. 


Eodem anno papa Eugenius Parisius veniens, conse- Consecra- 


. e. . e . ‘ tion of the 
cravit Petrum quendam, Aimerici, ecclesie Romance archbishop 


cancellarii, nepotem, in archiepiscopum Bithuricensem, of Bourges 


contra Lodowici Francorum regis voluntatem. Quod Fobenius 


-— — — —— 





! The dates assigned to the deaths | Robert de Betun, of Hereford, died 


and succession of these bishops are 
erroneous.  Ascelin, bishop of Ro- 
chester, died 24 Jan. 1147-8, and 
was succeeded by Walter, 14 March 
following. Roger of Chester died 
16 April 1148, and was not suc- 
ceeded by Walter till 2 Oct. 1149. 


22 April 1148, and was succeeded 
by Gilbert Foliot, 5 Sept. following. 
Fasti, i. 457, 544 ; ii. 558. 

°2 Henry Murdac was consecrated 
archbishop of York 7 Dec. 1147. 
Fasti, iii. 99. 


278 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1146.1n injuriam suam factam perpendens, indignatus est 
vehementer; appositisque publice sacrosanctis reliquiis, 
palam juravit, quod praefatus ille archiepiscopus, quam- 
diu ipse, viveret, civitatem Bituricam non intraret. 

Interdit Sicque per triennium regis capella! subjacuit inter- 

‘Chapel? * dicto, et in quamcunque civitatem, vicum vel castellum 

of the king. intrabat, suspendebatur celebratio divinorum. Tandem, 

Reconcilia- Bernardo, abbate Clarevallensi persuadente ad _ hoc, 

the pope! inclinstum est? cor regis, ut archiepiscopum reciperet 

by medis- memoratum, et pro transgressione perjurii omniumque , 

Bernard. peccatorum remissione, Jerosolimam se promitteret pro- , 

Tax im- fecturum. Per totam igitur Galliam fit exactio gene- 

ier, in ralis, ita ut nec ordo nec sexus quempiam? excusaret, 

aidofa | quin auxilium regi conferret pecuniare. Unde factum, 

crusade. — est ut, multis imprecantibus et maledictiones in caput . 
regium congerentibus, non est prosperatum sug iter. 
peregrinationis, sicut apparuit, ut supradicetur, in rei. 
consummatione, 


Fiunt apud. Sanclam * Genovefam | canonici regulares 
ex secularibus. Concilium celebratur Remis. 
25 April. 4 . . . . 
The es. Eodem quoque anno,’ in majore Letania, Eugenius Rog.Wend. 
lar canons papa apud Sanctam Genovefam sollenni cum fuisset i. 238. 


of St. Ge- : ; ; ; 
nevidve are Processione receptus, servientes ecclesie, quos Marga-. 


expelled, lerios vocant, clericos domini pape inordinate se in-, 
and info. gerentes, fustigaverunt, et infra parietes ecclesise 


duced. — sanguinem effuderunt. In cujus transgressionis ultio- 
nem, zedificia servientium, qus circa ecclesiam erant,. 
sunt subversa, neenon et canonicorum commutata ;, 
expulsisque eisdem canonicis secularibus, regulares sunt Rog Wend. 
Council ^ introducti. Papa vero inde Remis profectus, tenuit ii. 2839. 


held at " “ye . . 
Rheims, ibidem concilium,® in quo dampnata est heresis? 


-—- — --—-———. - - - = ——— —— — — - coe ee .—.  — 


ee ee eee — +a 


! capella] So also F. In W. A. C. * Sancta] Added in marg. 
persona. *In 1147. Jaffe, p. 626. 

* est] Interlined. | * On 21st March 1148. Jaffé, p. 631. 

3 quempiam] quampiam, MS. | ! heresis] Added in marg. 


Rog. Wend. 
li, 239. 


Rog.Wend. 
ii. 239. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 279 


Eudonis pseudoprophete, de cujus incantationibus et A.D. 1146. 
fantasiis melius est silere quam loqui In hoc etiam 

concilio constituit preedicatores de negotio Terre Sancte, 

quee eo tempore adeo erat a Sarracenis oppressa, quod 

liberis discursibus eam ubilibet pervagarentur. 


Imperator Conradus arripuit iter Jerosolimitanum. 

Ad predicationem Bernardi, abbatis Clarevalensis, The empe- 
viri nominatissimee sanctitatis et scientie, Conradus, 1. coder. 
Romanorum imperator, crucesignatus est, et cum eo takesa 
innumera hominum multitudo. Mense igitur Maio crusade. - 
proximo sequente dictus imperator iter peregrinationis 
arripiens, duxit secum ad septuaginta milia equitum 
loricatorum, exceptis peditibus, junioribus, mulieribus, 
insuper et equitibus levis armature. 


Sequitur rec Francorum Lodowicus peregrinans. 


Secutus quoque est illum Lodowicus, rex Francorum, He is fol- 
voto astrictus memorato, cum non minori numero ar- pred Ar 
matorum. Qui propositum habentes segregatim’ in- 
cedere, ut commodius? vite necessaria et jumentis? 
tante multitudinis non deessent, alacriter sunt profecti. 
Transcursa igitur Bavaria et Danubio flumine, [in Aus- Route 
triam]* Hungariam et utramque Pannoniam, Bulgariam taken M 
et? provincias Mcesiam et Daciam, tandem in Thraciam? anny, 
descenderunt. Inde vero Constantinopolim pervenientes, 
cum imperatore Manuele colloquium habuerunt. Inde, 
transito Hellesponto, Europe termino, in Bithiniam,’ quie 


-- ——— -————À 





-— 


! segregatim] In the margin is | 


added vel separatim, 

? commodius] comodius, MS. 

7 vite , . . jumentis] In W. A. C. 
D. this passage is made clearer, by 
inserting sibi before vite, and pa- 
bula after jumentis. 

‘in Austriam] Supplied from 
Will. Tyr. p. 901 and W. A. C. D., 
but the MSS. all omit in, which is 


required to complete the sens». In 


| consequence ofthis omission, in Edd. 


and ed. Wend. the accusative cases 
are altered to the ablative, but con- 
tra. fid. codd. 

* Bulgariam ct) Bulgarorum 
etiam, W. A. C. D., and confirned 
by Will. Tyr. 

* Thraciam] Traciam, MS. 

! Bithiniam] Bithitiniam, M8, 


980 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1146. prima est ex Asianis provinciis, in pago Calcedonensi 
castra statuerunt. 


Prosecutio vie imperatoris. 


Progress Tunc Romanorum imperator Conradus, transvectis ! Rog.Wend. 


emperor. Bosforum legionibus suis, relinquens a leva Galatiam i. 239. 
et Panagoniam,? et utrumque Pontum, a dextris autem Rog.Wend. 
Frigiam, Lidiant et Asiam Minorem, per mediam Bithi- ™ 240. 
niam iter agens, Niezeamque a dextris deserens, Licha- 
oniam pervenit. 

De proditione detestanda imperatoris Constantino- 
politani. 
Prepara- Soldanus autem  Yconensis, audito tantorum prin- Rog. Wend. 


tions of the cipum adventu, a multo retro tempore ex ultimis 
Ten of orientis finibus militaria convocarat auxilia; et quomodo 
resist the ab imminentibus? hostium [periculis]‘ se posset exi- 
mere, curam gesserat propensiorem. Congregatis igitur 
copiis militaribus innumeris, in finibus Lichaoniw ex- 
pectabat caute, ut, loco et tempore nacto opportuno;? 
hostibus suis impedimentum, ne procederent, procuraret. 
Treachery Tradiderat quoque Constantinopolitanus imperator im- 
f the em. Peratori Romano viz duces, propter locorum abusum et fol. 506. 
peror. itineris. difficultatem, qui ipsum procederent; sed illi 
consueta Grecorum usi malitia, de mandato, ut dictum 
est, imperatoris Constantinopolitani, qui semper Lati- 
norum successibus invidebat, coc perunt ex industria 


irahere legiones per salebras et invia, ut ab hostibus. 


- -————— ————— —— —— ————— ———— 


1 transvectis]. transjectis, W. A. * imminentibus] iminentibus, MS. 
C.D. In Will. Tyr, p. 901, tran*- | ^rriculis] Supplied from W. A. 
Jectis trans Bosphorum. .D 


? Panagoniam] So all the MSS. ; : 
but in Edd. and ed. Wend. cor- opportuno] oportuno, MS. 
rected Paphlagoniam, as in Will. * consueta] conconsueta, MS. 


Tyr., p. 902, 


R. Wend. 


ii. 241. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 281 


de facili opprimerentur. Et ecce, dictus Soldanus, A.D. 1146. 
horum conscius, videns Christianos in angusta solitu- Defeat 
dinis loca demersos, irruit in eos non preemeditatos ; Christian 
et tam ipse quam sui armis instantes in equis velo- ny under 
cibus, quibus pabula non deerant, Romanos lentos et 

armis onustos, equos habentes fatigatos et famelicos, 

nec hostibus resistere nec cum eis congredi valentes, 
dissiparunt et vicerunt, et stragem ex eis miserabilem 
confecerunt et inauditam. Factum est autem occulto 


.Dei judicio, * cujus vie investigabiles sunt et judicia 
Abissus multa," ut de septuaginta milibus equitum 


loricatorum, et de tanta peditum manu, quorum erat 
numerus quasi infinitus, vix decima pars evaderet, aliis 
fame, aliis gladio, nonnullis etiam vinculis mancipatis. 
Evasit tamen imperator cum paucis principibus suis, et The empe- 
cum difficultate nimia Nieczeam usque pervenit ad ur- and remins 
bem. Indeque Constantinopolim profectus, ibi usque ad t Constan- 


tinople. 
sequentis veris initium perendinavit.? P 


Imperator Conradus vie evadens venit Jerusalem. 


Rog.Wend. Anno Domini M°.C°.XL°VII°. imperator Conradus, A.D. 1147. 


Ji. 241. 


Rog. Wend. 
i1. 241. 


hieme transcursa, navibus devectus cum suis ad portum He proceeds 
* * . to Jerusa- 

pervenit Achonensem. Et inde Jerosolimam profectus, jem. 

a rege Baldeuuino, cleroque civitatis ac? populo, cum 

hymnis * et laudum canticis in sanctam perducitur civi- 


tatem. 


Rex Francorum, Lodowicus sequitur, sed a Turcis 
confunditur. 


Quo utique tempore Lodowicus, Francorum rex, im- Progress of 


peratorem secutus, post longos viarum labores, ad vada the amy heh 


— ——— — —— M M ——— — M—Àá—— —Á— M — — = 


! Ep. ad Rom. xi. 33. and Ps&|  *ac] a, MS. 
xxxv. 7. * hymnis] ymnis, MS. 
? perendinavit] perhendinavit, MS. 


289 . MATTHJAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1147, Menandri! cum Ixx. milibus loricatorum militum, 
preter classem qus eum sequebatur, pervenit. Ubi, 
Francis ad aquas accedere volentibus, ex adversa flu- 
minis ripa hostes inveniunt? infideles, qui aque usum 
eis et transitum interdicere satagebant; sed, vadis 
demum inventis, hostibus invitis et pluribus neci tra- 
ditis, ac vinculis quibusdam mancipatis, omnes in fugam 
compellunt, et eorum spolia rapientes, facti sunt de 
victoria leetiores. Inde vero Laodiciam transeuntes, 
montem quendam arduum et ascensu difficilem ac de- 
scensu difficiliorem in itinere repererunt. Erat autem 
Francorum consuetudo, ut quosdam de illustribus viris 
assignarent,? qui agmina preirent et qui a tergo 
sequerentur, ad imbellis populi custodiam et sarcina- 
rum, qui etiam cum principibus de modo vise et dietse Rog. Wend. 
quantitate contrecturent Preivit® autem illa die vir ™ 24?-. 
nobilis Gaufridus de Rancona, qui cum agminibus mon- 
Defeat of tem ascendens, ad ejus fastigium pervenit. Quod Turci 
E he cognoscentes? qui exercitum illum a latere insidiantes 
‘Turks. ^ sequebantur, in Francos potenter irruunt non preme- 
ditatos, et eorum dissolvunt legiones. Cecidit autem 
die illa, casu miserabili, gloria Francorum et virtus, 
qui forte peccatorum tenebris involuti, mistica secum 
Domino devotionis munera non ferebant. Sed que. 
audeat creatura Creatori dicere, ‘‘Quare sic facis?”’. 
Rex tamen, licet mente non mediocriter consternaius,. 
a principali proposito tamen, ne obprobrium in Francia. 
disseminaretur, minime potuit revocari, quin peregri- 
Louis ar- nationem suam ardenti desiderio cum exercitu mutilato, 
rives with regina sua Alienora comitante, prosequeretur. Ad iter 


difficulty at  * . . 7 
Jerusalem. igitur sé alacriter procingens,' post multos labores et 


* Menandri] So W. A. C. D. F. | generally used, but W. A. C. read 
and Edd., yet it is an obvious error | tractarent. 
for Meandri, as in Will. Tyr., p.905. 5 Preivit] In the text Prait, but 
2 inveniunt] veniunt, MS. corr. in marg., and so in F. 
* assignarent] assingnarent, MS. | —*cojnoscentes |congnoscentes,MS. 
* contrectarent] This is the form |  ?procingens) accingens W. A.C.D. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 283 


sollicitudines, Jerosolimam tandem pervenit. Ubia rege A.D. 1147. 
honorifice susceptus, et ab universo clero et populo 
.honoratus, de tristitia prsterita aliquam suscepit con- 

. Solationem ; verumtamen universi de casu sinistro, qui 
acciderat ei, non mediocriter condolebant. 


De obsidione Damasci a principibus predictis, et de 
proditione orientalium magnatum. 


Rog.Wend.  Completis autem de more orationibus, convenerunt Resolution 
1.2432. ad colloquium imperator Romanus cum regibus Jeroso- besiege, 
limorum et Francorum, ut de fructu tante peregrina- Damascus. 
, tionis et Terre Sancte agerent incremento. Tandem 
omnes communiter in hoc consenserunt, ut Damascum, 
urbem fidelibus nimis dampnosam, obsiderent; et, sicut 
fuerat prelocutum, ad urbem accedentes, pomeria occu- 
pant suburbana, quibusdam ibi ex hostibus interfectis. 
Indeque ad flumen, quod urbem lambebat, accedentes, 
ut sitis angustias relevarent, invenerunt secus ripam 
tantam hostium multitudinem, qui eis aque usum 
Rog.Wend. auferre vacabant, quod nec regem Jerosolimorum vel 
^! 23. Francorum cum eorum legionibus accedere propius per- 
miserunt. Quo cognito, imperator Conradus ira velie- Bravery of 
menti succensus, per medias Francorum acies? cum the Conrad. 
suis principibus ad certaminis locum indistanter usque 
pervenit, et cuidam ex Turcis, fidelibus instantius resis- 
tenti et strenue nimis dimicanti, caput galeatum, collum 
et humerum loricatum, brachium quoque sinistrum cum 
subjecto latere, a reliquo corpore ense fulminante sepa- 
ravit. Quod factum hostes ita deterruit, quod versus 
fol.51a. urbem, flumine relicto, fugere decertarent. Obtento ita- 
que flumine, fideles ad urbem liberius accedentes, eam 


obsidione cinxerunt. Unde cives post longam obsidio- Damascus 
is besieged.- 


pDENENDCEE———— MU pEE Maa Sóc L'A c —-——— d 
— 


! vacabant] So W. A. C. F. 1. ; vocabant, D. The Edd. have volebant, but 
withont authority. 
2 acies] Added in marg. 


' princes of 


284 . MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1147. nem fidelium virtutem metuentes et numerum, compo- 
Someofthe sitis sarcinis, clam et de nocte fugere decreverunt. Sed 
Christian prius nostrorum animos, quorum corpora vincere nequi- 
the East — bant, corrumpere auro! attemptantes, dederunt qui- 
are bribes, busdam principibus ex nostris de partibus orientis? 
siege. pecuniam infinitam, qui proinde, proditione intestina 

nequiter machinata, obsidionem solvere conarentur. In- 

stantibus autem ad hoc proditoribus memoratis, lo- 


quentes cum imperatore et rege Francorum in dolo, . 
inceptz obsidionis difficultatem allegabant, et ob hoc 
The aliis erant de proditione suspecti, Unde eorumdem 
crasaders malitiam manifestam attendentes, et fraudem orienta- 


homewards. lium principum detestantes, omnes quotquot erant de 
partibus occidentis, preeviis imperatore et Francorum 
rege, ad regna sua, via? eadem qua venerant, confusi 
valde sunt reversi. Qui deinceps non solum illos, qui 
huic interfuerunt proditioni, sed et omnium orientalium 
principum abominabantur* consortia, et mendacia ab- 
horrebant?  Falsis insuper cum fictis sermocinationibus® . 
per exercitum Christi disseminaverant, insuperabilem . 
succursum ad liberationem civium ab universis finibus . 
orientis adventasse. Proh pudor! immo et proh dolor! . 
ipsi infideles fidelium infidelitatem execrabantur Ex. 
tunc igitur diatim tepuit Christianorum circa. libera- . 
tionem hereditatis Christi devotio, et minus ferventes. 
in amore peregrinationis efficiebantur. . 


Robertus fit episcopus Lincolniensis. 


Robert de Eodem anno Robertus de Cheisneto, archidiaconus Rog.Wend. 


made b ot Legecestrensis, creatus est^ in episcopum Lincolniensem, P. 244- 
Lincoln. , 
! auro] Added in marg. . * abhorrebant] aborrebant, MS. 
2 ; , . PE 
‘ib renta] At first written orien *sermocinationibux] Added in 
! via] Interlined. narg. 
! abominabantur] abhominaban- 7 est] Interlined. 


tur, MS. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 985 


per manum Theobaldi, archiepiscopi Cantuariensis, post A.D. 1147. 
jejunium mensis septimi episcopus consecratus. 


Reimundus, princeps Antiochia, a, Turcis interficitur. 


g.Wend. Anno Domini M9.C9.XLo.VIIIe., post recessum impera- A.D. 1148. 

:34* (toris et Francorum regis de partibus Terre Sanctze, Siege of 
Noradinus, Sanguinii filius, princeps Turcorum po- Neca. 
tentissimus, fines Antiochenos hostiliter ingressus, Ne- 

.pam castrum obsidione vallavit. Qui enim Deum 

. oderunt, ex casibus prseteritis audaces facti extulerunt 

caput. Contra quem Reimundus, princeps Antiochenus, Death of 

exercitum ducens, inconsulte nimis et proelio inequali Prince of 
presumens de sua strenuitate decertavit ; unde conti- Antioch. 
git, quod ipse cum aliis quibusdam viris nobilissimis 

. occubuit interfectus. Noradinus igitur, jam cornua eri- 

.gens superbie ac audacis, nullo obstante progressus, Capture of 
Hareng castrum munitissimum obsidens, potenter occu- Hareng. 
pavit. Et sic libere in partibus illis universa depopu- Noradin is 
lando percursabat, donee rex Jerosolimitanorum super- the king of 
veniens ipsumque hostiliter impetens, retrocedere coegit Jerusalem. 
potentissime, et sua repetere receptacula cum confu- rane 

esione. Eodem vero anno facta est translatio sancti Erken- — 

.Erkenwaldi ! episcopi, xviii. kalendas Decembris. vH. 
Anno quoque sub eodem, in sollempnitate Pentecostes, Ka nM 

David, rex Scotorum, militaribus armis decoravit Hen- hood eon 

ricum, filium primogenitum Gaufridi Plantegenest, jam fered on 


- m " . Henry, son 
ducem Normannorum, et neptis sure olim imperatricis of Geoffrey 
Matildis. vantage: 

net. 
30 May. 


Dux Normannorum Gaufridus dedit Normanniam 
Henrico; filio suo. 


Rog.Wend. Anno Domino M°.c°.xL°.1x°, Gaufridus, Normannis A p. 1149. 


ii. 94 . . . . . e . 
'- 74. dux? reddidit Henrico filio suo Normanniam, heredi- Duke. 
eotirey 


a — — € — A — ——— MÀ n e 


! Erkenwaldi] Erkewaldi, MS. 2 dux] Interlined. 
* Henrico) Henrio, MS, | 


286 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1149, tatem suam ex parte matris sus, contra prohibitionem Rog.Wend. 


makes over regis Francorum; unde discordia orta est inter ipsum ‘ 74° 


Normand , . 
to his son, Gaufridum ducem et comitem et regem Francorum. 


which oc- Et hoc evenit infra mensem quo reversus est rex Fran-. 
quarrel  corum ab infausta peregrinatione sua. Tempore quoque . 


rh ie sub eodem, reversus est et imperator ab infortunata. 
Captare of eadem peregrinatione. Eodemque anno Lexebona capta . 
Lisbon. est a Christianis. Gilebertus Folioth efficitur episcopus 
Dare Herefordensis! Cui non rite ingredienti in episcopatum . 
made bp. of Apparuit nocte sequenti qusedam horribilis visio? dum. 


Hereford. qo multis frivolis meditaretur, precipue de astronomia ; 


T Nota (i erat enim vir optime literatus, licet vanus et secularis. . 
sionem. Et erat sermo increpantis persone talis, '**Gileberte. - 
P P 


Folioth, qui meditaris tot et tot, Deus tuus est Asta-. 
roth.” Cui episcopus expergefactus respondit, * Non,. 
non, sed Dominus Deus Sabaoth." Hujus visionis pro-. 
nosticum dicitur per semulos fuisse? completum, non. 
habito respectu ad responsionem episcopi in persecu-. 
tione beati Thom:e, Cantuariensis archiepiscopi, sicut. 
plenius dicetur in subsequentibus. 


Rex Francorum L[odowicus] cepit homagium ducis , 
Henrici. . 


A.D.1150. Anno Domini MoC9.Lo, rex Francorum Lodowicus et Rog. Wend. 
Louis king Eustachius, filius regis Stephani, cum militia copiosa ‘74> 
of France, . . . 

meetsthe Venerunt ante turrem de Archis, ob discordiam memo- 


forces of ratam ; ubi etiam affuit dux Normannie Henricus, et 


the duke of . . . . . 
Normandy pater ejus comes Andegavie Gaufridus, cum ingenti 


and count exercitu Andegavensium, Britonum et Normannorum. 


of Anjou . . . e. . 
at Arques, Sed videntes utriusque partis principes, quod legiones 





! Gilbert Foliot was consecrated * per... fuisse] Originally fuisse 
bishop of Hereford 5 Sept. 1158. | per emulos, but marked to be trans- 
: Jaffe, i. 457. The vision is placed | posed. 
under the year 1168 in Wendover, * episcopi] After this word, fuisse 
ii. 323, and so in A. C. D. F. is superfluously repeated. 
* visio] Added in marg. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 287 


ille nequibant sine magna sanguinis effusione congredi, A.D. 1150. 
cceperunt de pace tractare; et, intervenientibus utro- Peace con- 
. A ee DIR . . cluded, and 
rumque amicis cum viris religiosis, rex Fi ancorum cepit Louie re- 
homagium ducis Henriei de Normannia, et sic pacifice ceives the 
recesserunt. Dux igitur Henricus, dum tractaret cum Heme of 
optimatibus suis de itinere suo in Angliam, pater ejus 
apud castrum Lery graviter infirmatus,! viic. idus Sep- Death of 

. . P . .. Geoffrey of 
tembris ab hac vita migravit Et sic Henricus, filius Anjou. 
ejus, factus est comes Andegavensium, qui et dux fuerat 7 Sept. 


Normannorum.? : 


. Gelu valde diuturnwm. 


fol. 51b.. Hoc etiam anno gelu ccepit a iii». idus Decembris, Great frost. 
. durans usque ad xi kalendas Martii, ita, ut crederetur do EQ 
.fere omne genus volucrum extinctum. Rivi quoque | 
.aquarum currentium molarem traxerunt spissitudinem, 
. stagna quoque profunda, bipedalem ; pecora vero siti 
et frigore perierunt, et pauperes. Tamisia quoque ita 
. congelata est, ut bigis, summariis oneratis et equitibus 
.audacter, quasi per stratam Londoniarum * publicam, 
, transiretur, 


Languente Radulpho, abbate Sancti Albani, substituitur 
Robertus. 


Rog.Wend. Eodemque anno Radulphus, abbas ecclesie Sancti Robert de 


4.215. Albani, decidens in languorem, Robertum de Gorham, Gorham 


priorem sus ecclesie, per consilium conventus suum rector of 
e e . . , 
constituit procuratorem, et totius abbatis rectorem. Bt.Alban's. 


— —— —— — — — — — -- - ——— ———— — ————XÀ "— —À— a — — — —— — oe . - -_— - — — 


! infirinatus] imfirmatus, MS. with a plummet, “ Obiit Gaufridus, 

* The death of Geoffrey, and the | comes Andegav. IIenricus dux Nor- 
previous events of this war, really | mann. fit comes Andegav.," appa- 
took place in 1151. See *L'Art de | rently intended as a memorandum 
Vérifier les Dates," ii. 853. for a rubric. 

* In the lower margin is written * Londoniarum] Added in marg. 





288 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1150. De hereticis! Assisinis. 


Reimund, Anno quoque sub eodem Reimundus, comes Tripo- Rog.Wend. 
count of . . . . :. ii. 945. 
Tripoli, litanus, vir potens et in armis strenuus,ab Assesinis 
murdered est interfectus. Si quis autem scire desiderat de As-. 
by the * As- e . . ej3e e,°¢6 
sisini.' sesinorum mansione et ritu, et detestabili superstitione, . 


librum de Historiis querat Orientalium? 


Divortium celebratur inter regem Francorum. L[odo- 
wicum] et Alienoram? 


Divoree of Eodemque anno* celebratum est divortium inter Rog.Wend. 

queen of Lodouuicum, regem Francorum, et Alienoram reginam  H- 247. 
Louis VII. suam, pluribus de causis. Diffamabatur de multiplici. 
Defama- adulterio, prsecipue de quodam infideli infidelium 5. 
poris re- principe in terra orientali, dum rex bellicis negotiis . 
tpecting indulsit, perpetrato. Item, improperatum ei fuit, quod. 
de cachodzemonis incubre fuerit stirpe procreata; sed. 
propter honestatem, suppressis aliis causis, proposita ?. 
fuit hee in propatulo. Erant consanguinei rex et ipsa 


Alienora, in quarto gradu. 


Andegavenses subduntur Eustachio. 


The nobles Anno sub eodem comites et barones Andegavie’. 
do binae fecerunt liganciam et fidelitatem Eustachio, filio regis. 








to Eustace, Stephani. | . 
son of king 
Stephen. 

! hereticis] heretis, MS. accepit), is this note: “ Hoc in anne 


? mansione .. . Orientalium] Writ- | preterito, secundum alios." This 
ten on an erasure, The work alluded | divorce really took place 18 March 
to is that of William of Tyre, p. | 1152. *L'Art de Vérifier les Dates,” 
994. i. 576. 

* In the margin, opposite to this * infidelium] imfidelium, MS. 
chapter, is written in red letters, * proposita] Originally propisita, 
* vacat," as ifto be expunged; but | but corr. by a later hand. 
the whole is copied in F. ” Andegavia ] More correctly, An- 

‘In the margin of A., and in text | glia, in A. C. D., and so in Ann. 
of C. (but inserted after dilationem | Waverl., p. 157. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 289 


Dux Normannie Henricus Alienoram | ducit in 
usxorem. 


Rog.Wend. Anno Domini Mo.coLr. dux Normannorum Henricus A.D. 1151, 
».4  Alienoram,! quondam Francorum reginam, quam rex Marriage 
. Lodouuicus nuper dimiserat, plus propter singularem, duklen of 
.qua? inter omnes dominas pollebat, pulchritudinem Normandy, 
to Alienor, 
quam moralitatem, desponsavit? Et‘ factus est idem the aivor-' 
Henricus dux AÁquitannize et comes Pictavis, qui prius ce queen 
fuerat dux Normannorum et consul Andegavensium. 
. Et hoe procuravit muliebris, immo potius demoniaca, 
astutia Alienorz, ut sic promoveretur smulus regis 
. Francorum futurus Henricus, qui ad regnum suspiravit 
. Anglie ; et sic in ultionem dicti divortii Henricus 
.efficacius regem Francorum, cum vellet, expugnaret;? 
.et potentius. Quo audito, rex Francorum, hujus rei Anger of 
ignarus, commotus est vehementer contra ducem Hen. ™* 
rieum, maxime eo quod genuerat duas filias ex pre- 
dicta Alienora; quapropter noluit ut illa ab aliquo 
filios susciperet, per quos exheredarentur filie memo- 
rate. Post festum igitur? sancti Johannis, cum dux 24 June. 
Henricus esset apud Barbefluvium, ut ad Angliam 
iransfretaret, convenerunt in unum rex Francorum, 
Eustachius, filius regis Stephani, comes Robertus Per- 
ticensis, comes Henricus Campaniensis, et Gaufridus, He makes 
frater ducis Henrici, cum ingenti copia armatorum, ut jue Inst 
duci Henrico Normanniam, Andegaviam, cum ducatu Henry. 
Aquitannis, et omnem terram sure dominationis potenter 
auferrent; quam etiam hii quinque magnates inter se 
preepropere diviserunt. Convenientes igitur omnes apud 
Novum-Mercatum, castrum illud obsidione ceperunt,’ 





—  —MM MM i — D — — —— — - ~~ 





! Alienoram] Alinoram, MS. 5 expugnaret] expungnaret, MS. 

* gua] Originally qvas, but s * festum igitur] At first igitur fes- 
erased. tum, but marked to be transposed. 

* quam .... desponsavit] On an 7 ceperunt] We should read cinze- 
erasure. runt, as in W. A. C. D. 


* Et] Added in marg. 


990 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1151, et fratrem ducis Gaufridum miserunt cum armata manu 
contra ducem Andegavensem expugnandum. Hee autem 
audiens dux Henricus, recessit a Barbefluvio, obsesso 
castello pro viribus subventurus; sed antequam dux 
illue veniret, redditum est castrum regi Francorum 
fraude illud observantium, ac si esset captum violenter. 
Tune dux Henricus castrametatus juxta fluvium An- 
delle, illas partes! ccpit devastare. Hsec provincia ad Rog.Wend. 
ducatum Normannis pertinebat, sed Gaufridus, comes  ' **? 
Andegavie, post mortem Henrico, regis Anglorum, ad 

Castles tempus eam concesserat Lodowico. Tradidit etiam 

destroyed igni castella inimicorum suorum, Baschervillam, Chi- 

bythe — treium,? et Stirpineium,? cum castello Hugonis de Gur- 

duke. . . 
naco, quod  Feritatem appellant; denegabat enim 
idem Hugo debitum famulatum. Castellum insuper de 
Brueloles* et aliud, quod Villa? nominatur, concrema- 
vit. Et inde [in]? Normanniam veniens, Richerum de 
Aquila graviter afflixit, qui suis subsidium contulerat 
inimicis, et municipum Bon-Mulins combussit. Circa 
finem vero Augusti, statutis militibus ad custodiam 

Siege of Normannis, dux ad Andegaviam pergens, obsedit cas- 

soreau. trum Montis-Sorelli; ubi obsidione coartans inclusos, 
Willelmum, dominum castri, qui partes fratris sui fove- 
bat, cum alis quampluribus cepit militibus. Hoe 
quoque infortunio Gaufridus, frater ejus, compulsus 

Louis est cum ipso concordari. Rex intere& Francorum de 

mandy. ducis absentia occasionem nactus, Normanniam intravit 
hostiliter, partemque burgi Regulariensis cum vico 


! illas partes] In Rob. de Monte, | Brucroles. In all probability, we 
ap. Pertz, vi. 501, and Wendover, the | should read Bresolles. 
text is rendered clearer by reading * Villa] So in W. A. C. D., but 
* partem illam  WVilcasini" [Le | in Rob. de Monte, “ Maculfi-villam 7 
Vexin]. [Maconville], in Dorcassino pago." 
2 Chitreium] Chireium, MS. and Sin] Supplied from W. A. C. D. 
F. Corr. from W. A. C. D. * Regulariensis] Soin W. A.C.D., 
* Stirpineium] Surpeneium, MS. | but it is, apparently, an error for 
and D. F. Tegulariensis [ Tilliéres], as in Rob, 
* Brueloles] Brueboles, W. A. C.; | de Monte, p. 501, and Chron. Norm. 
Brieboles, D. In Rob. de Monte, ' ap. Du Chesne, p. 997. 


— MH 
—— 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 291 


quodam castri Vernolii, combussit; sed confestim, in- A.D. 1151. 
tervenientibus viris religiosis, statutes sunt treugse inter but a truce 
regem et ducem. ade 


with the 
duke. 


Robertus de Gorham creatur! abbas Sancti Albani? 


Rog.Wend. Hoc quoque anno, rege Anglorum Stephano ad Sanc- Election of 


ii. 949. 
fol. 52 a. 


. . . Robert d 
tum Albanum veniente, suggestum fuit ei de languore Gorham, 


Radulphi abbatis; ubi, mediantibus episcopis ac ceteris abbat of 
: . . . . St. Albans, 
prelatis, concessit ut in eligendo abbate liceret mona- 
chis suis uti privilegiis. Robertum igitur de Gorham, 
priorem ecclesige suze, unanimi assensu in abbatem 


Hog.Wend.elegerunt; qui postea, xiii? kalendas Julii, abbatis 18 June. 


ii. 250. 


suscepit benedictionem. Supervixit autem preedecessor Death of 
ejus [post]? promotionem ipsius diebus xix, et tunc his prede- 
defunctus, sepultus est in capitulo, in abbatum ordine Ralph. 
.reverenter Quorum gesta laudabilia si quis audire 

. desiderat, librum de Gestis Abbatum ecclesie Sancti 


. Albani* repetat memorandze. 


Obut Matildis, uxor regis Stephani. 


Rog.Wend. Anno quoque sub eodem obiit Matildis, uxor regis Death of 


ii. 250. 


Stephani, die Inventionis sancte Crucis, apud Halin- M af Ling 


geham,° castellum comitis Alberici de Ver; et in ab- Stephen. 
batia de Fevresham,? quam rex Stephanus vir suus 3 May. 
fundaverat, traditur sepulture. Eodem quoque anno John, 
Johannes, monachus Sagiensis, factus est secundus an- Been wade 
tistes Moniz insule, qure est inter Angliam et Yber- bp. of Man. 
niam, Ánglie tamen propinquior; unde episcopus ille 
Eboracensi archiepiscopo videtur «debere  subjacere. 


— - e - - ———— — -——- —————— —— M —ÓMMÀ—— a ——À ——— € —ÁÀ 


! creatur] On an erasure. |  *Halingeham] More correctly 

? This chapter is omitted in F. . /Jaingeham [IIengham or Havering- 

3 post} Supplied from W. A. C. ham, co. Essex, now called ITeding- 
D. ' ham] in W. A. C. D. 

* Sancti Albani] Interlined, | os Fevresham] Fevesham, MS. 


T 2 


292 MATTHEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1151. Eodem quoque anno obiit Willelmus, episcopus Dunel- 


Death of ensis Anno etiam sub eodem Gaufridus Arthurus 
William, . . . . . 
bp.of | factus est episcopus Sancti Asaf in Norwallia, qui 


pene. Historiam Britonum de lingua Britannica transtulit in 
etur! Latinam. Quo etiam anno Johannes de Papiro, cardi- 


the histo; nalis, legatione fungens in Hybernia, quatuor! ibi con- 
rian|p made , . MEM "T 
bp. of St. Stituit archiepiscopos, Archmacanum tamen principalem. . 


AP h Qui, dum per Angliam transitum faceret, regi Stephano Rog. Wend. 
! i ) 1M. . 

bishopries fecit. fidelitatem. 

created 

in Ireland, 


Obiit pius imperator : Conradus. 


Death of Eodem anno Conradus imperator, vir prudens, pius Bog. Wend. 
eror Con- et discretus, diem clausit extremum. Cujus pia gesta. !4?51. 


rad III. — gpeciales tractatus exigerent, precipue de casu belli-. 
coso, qui die accidit Pentecostes, qui in Cronicis Sancti. 
Albani plenius poterit, reperiri. . 


Obiit papa Eugenius; successit. Anastasius. 


A.D.1152. Anno Domini M*.ceLrr. Eugenius papa nature de- Rog.Wend. 


of pope bita persolvit? Cui succedens Anastasius, sedit in '^?9*- 


Eugenius Cathedra Romana anno uno, mensibus iiiiv. et diebus 
Anastasius xxiii". Eodem anno Ricardus de Beaumais, arcbi- 
IV. suc- diaconus Middelsexis, consecratur in episcopum Londo- Rog.Wend. 


n" , niensem. Anno quoque sub eodem Henrieus Murdae, !'*?9* 
Beumais, * archiepiscopus Eboracensis,‘ et Bernardus, abbas Clare- 


consecra- vallensis, viri vitse excellentis et preeclarz scientiz, ab. 
ted bp. of . . 
London, hoc seculo migraverunt. Eodemque anno Eustachius, 


q Nota  filius regis Stephani, cum in die sancti Laurentii 
mortem 
multorum. ae 


! quatuor] quinque, E. F. in this chapter deserts the text, 
? The work referred to under this | and adopts the fuller narrative. 
title is, no doubt, the larger work of * Eugenius IIT. died 8 July 1153, 
Matthew Paris, in A. C. D.,in which | and Anastasius IV. was consecrated 
the legend respecting Conrad (bor- | 12 July following. Jaffé,pp. 652-3. 
rowed from Wendover) is found. ‘Henry Murdac, archbishop of 
at length. Seeed. Wats, p. 85. MS | York,died14Oct. 1153. Fasti, iii. 99. 


Rog. Wend. 


ii. 254. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 293 


terram beati Edmundi martiris predatum iret, subita A.D. 1152. 
morte prsereptus est, eb apud Fevresbam, in abbatia 10 Aug. 
quam rex Stephanus pater suus fundaverat, sepultus 

est. 


fJ qoniel & 41m. 2 
De morte David, vegis! Scotorwm. Death of 
. . . ., David, 
Obiit etiam eodem anno pius rex Scotorum David, king of 
T2 . ° Scots. 
cui successit Malcolmus, nepos ejus. Malcolm 
succeeds. 


Dux Henricus in Anglia potenter applicat. 


Rog.Wend. Eodemque anno dux Normannorum Henricus et Henry, 


ii. 254. 


. . . . duke of 
Aquitanorum, comes Pictavensis et Andegavensis, cum Normandy, 


navibus xxxvii? et militia magna nimis, ad Angliam comes to 
transfretavit, et infra octabas Epiphanie Malmesbirize‘ Jan. 
castellum obsedit et cepit. Indeque profectus, castrum Hebesieges 
de Craumerse obsidione vallavit; sed, intermeantibus? and takes 
viris, ita convenit inter regem et ducem, quod rex castles. 
castrum illud propriis sumptibus complanaret; sicque 

soluta est obsidio, que circa castellum de Walinge- 

forde fuerat, rege Craumerse subvertente. Castella 

etiam de Radinges et de Bercewelle" dux Henricus in 

sua jura? recepit. Gundreda etiam, Warewikiz comi- Warwick 
tissa, regis Stephani militibus de castello ejusdem STTemder- 
urbis ejectis, tradidit municipium Henrico duci; et sic 


diatim prosperatum est ejus negotium. 


— eee —— — — ———— —— — — ——— — —— —— —Ó— — —— —— —— — 


! rege, MS. * Malmesbirie] Malmebirie, MS. 

* On the edge of the lower margin * intermeantibus] At first written 
is written by the author, **Obiit rex | inmeantibus. 
Scotorum David, succedit Malcol- * Bercewelle] Bretewelle, W. A. 
mus, nepos ejus." C. D. ; Barsewelle, F. 

? rrrvii] XXxvi,W.I.; xxxii, D. ' dux ...jura] On an erasure. 


294  MATTHZAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1152. Natus est Henrico duci filius, scilicet. Wallelmus. 


Birth of Eodem anno natus est duci Henrico filius ex Ali- Rog.Wend. 
. | ll. 255. 
son ofduke Cora uxore sua, et vocatus est Willelmus; quod est 
Henry. — consuetum nomen ducibus Aquitannorum et comitibus 
Andegavorum. 


Concordia facta est inter regem Stephanum et ducem 
Henricum. 


A.D.1155. Anno Domini M°.c°.LIII°., justitia de ccelo prospici- Rog.Wend. 
race ony ente, per diligentiam "Theobaldi, Cantuariensis archi- ‘ ?°* 
tween king episcopi, et episcoporum regni, hoc casu fortuito sed. 
Swphen felici. Indignati sunt magnates vehementer de guerre . 

Henry. tantz ac talis diuturnitate dampnosa, dicentes, '' Heu,. 
quamdiu sustinebimus hanc miseriam? pro impetuosa . 
duorum ira et regnandi libidine! Quilibet magnatum. 
alium corrodit et destruit. Si hoc diutius durare per-. 
mittimus, regnum hoc, immo et alia, penitus irrestau- . 

The nobles rabiliter, ut vas figuli, destruentur. Experiatur igitur. 

Proposed to una dies Martis fortunam bellicosa; et cui sors inter. 

quarrel by exercitum regis et ducis? exercitum hinc inde gene-. 

one deci, ralem vietoriam contulerit^ regnet omnium in pace. 
dominator" Quod cum partibus complaceret, diem et. 
locum statuerunt. 


Materna. pietas. . 


Matilda, Cum igitur acies utrobique disponerentur, et gales. 
rem, in. essent annectende, ut, vexillis explicatis et tubis per-. 
terposes, strepentibus, rex Stephanus cum suis et dux Henrieus. 

cum suis generali congressione dimicarent, Matildis,. 


quondam imperatrix, quze presens aderat, considerans 


! A verb is wanting here to com- ? miseriam]. Added in marg. 
plete the sense, and so also in F. ? ducis] Added on to the text. 
Perhaps we might supply evenit. ! contulerit] Partly on an erasure, 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 295 


.tanti sanguinis imminere! effusionem,? abhorruit in A.D. 1153. 
. corde suo—mater enim Henrici sese jam morti exposi- 
. turi—et commota sunt viscera ejus commotione vehe- She invites 
.menti. Misso igitur festino nuncio sollempni ac fide- pow 
fol. 52 5,. digno, regi significavit, quod urgentissimum secretum conference. 
-ac festinum habuit auribus suis instilare, sub pacis 
. tuto conductu. Quod cum regi complacuisset, venit ad 
.eum, suspensa belli congressione. Et, vocato eo seor- 
-sum, dixit illi, “O fascinnate et veritatis ignare, quid and asserts 
-facere disponis?  Visne pater filium tuum occidere? Henry to 
-vel quod patricida sit filius tuus? Tu enim ipsum be his son, 
-generasti.” Et exorsa per ordinem, cum sola cum solo peg otte 
-loqueretur secretius, exposuit ei certissime quando et 
-ubi ipse Stephanus ipsum Henricum generavit, nullo 
.conscio preter ipsos vel preesente, ex ipsa Matildi. 
Quse statim impregnata ab eo, sponso suo? comiti, 
. Stephano duce‘ ducta est socianda) Quod cum bene 
-recoleret Stephanus rex, mitigatus est rigor ire sus, Stephen 
-et statim advocari fecit Cantuariensem archiepiscopum confesses 
- Theobaldum ; et veritatis jam . dictzee conscius, confessus to the abp. 
est se ex dicta M[atildi] ipsum Henricum ducem genu- y of Canter- 
-isse, et se diu super hac re deceptum et nescium 
.fuisse. Acclamatum est igitur voce preeconia ac gene- A treaty of 
.rali, ut cessaret, exercituum indignatio, et vexilla, que proclaimed. 
jam explicabantur, convoluta absconderentur, quia de 
.pace tractatus efficax habebatur) Hec autem omnia 
-cum vero relatu Henrico duci innotuissent, obstupuit 
. vehementer, et jam doluit tantum offendisse suum 
genitorem ; accepit tamen de ignorantia consolationem." 
. Accepto igitur die collocutionis pacifice, composuerunt 
-In hunc modum. 


! imminere] imincre, MS. * socianda] On an erasure. 
? effusionem] Added in marg. * habebatur] The last two syl- 
® sponso suo] On an erasure. lables are on an erasure. 


‘ duce] So written at first, but ' tamen ... consolationem]. Partly 
afterwards altered to duci. on an erasure. 


2096 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1153. Forma concordio. 


Termsof Rex Anglorum Stephanus! et dux Normannorum Rog-Wend- 
the treaty. Henricus apud Walingeford in talem concordiam conve- ™ 25» 
nerunt. Rex Stephanus, omni herede viduatus preter 
solummodo ducem Henricum, recognovit in conventu 
episcoporum et aliorum regni optimatum, quod dux . 
Henricus jus hereditarium in regnum Angliz habebat ; 
et dux benigne concessit, ut rex Stephanus tota vita 
sua, si vellet, regnum pacifice possideret. Ita tamen 
consummatum est pactum, quod ipse rex et episcopi 
tunc presentes, cum ceteris optimatibus regni, jurarent, 
quod dux post mortem regis, si illum superviveret, 
regnum sine aliqua contradictione optineret. Et si nunc? 
illud Merlini propheticum attendatur, quod dicit, * No- 
cebit possidenti ex impiis pietas, donec sese genitore 
Prophecy induerit, ? manifestum est, regem Stephanum Henricum 
partly mi. induisse heredem, quem non credidit,* dum ipsum ha- 
filled. buit? in filium, regni participem et postmodum succes- 
sorem. Juratum etiam fuit et compromissum, ut omnes 
in rege ducem et in duce omnes regem venerarentur. Rog.Wend. 
Regalia passim a proceribus usurpata, rex in sua reci- ?'?56. 
piet ; possessiones quoque, quis ab invasoribus direptze 
erant, ad legitimos possessores, quorum fuerant regis 
Henrici tempore, revertentur. Castella adulterina, quz 
tempore regis S[tephani] a quocunque constructa sunt, 
ilico complanabuntur. Et sic pax plena Anglie resti-. 
Love of — tuta est, cum exultationis plenitudine. Rex igitur Ste-. 
Buphenf phanus ducem in tantum dilexit et venerabatur, ut. 
viderentur unum cor et animam participare ; unde,. 


on MÀ — ——— —— —— — ee Ce e — —- ee ee Se 


| Anglorum Stephanus] Originally * Cf. “ Merlini Vaticinia, cum in- 
Stephanus Anglorum, but marked | terp. Alani de Insulis," p. 94, ed. 
for transposition. Franc., 1608. 

* Et si nunc] So W. F. ; Et sic ! credidit] genuit, W. A. C. D. 
hic, A. C. ; Et si nec, D. In ed. ! habuit] adoptavit, W. A. C. D. 
Wend. corrected Et sic nunc. 


DE TEMPORE REGIS STEPHANL | 297 


. firmata pace, unus alii epistolam amicabilem valde cum A.D. 1153. 
.donativis concupiscibilibus transmisit, in cujus fine hii A letter 


and gifts 


.versus totius tenori epistole adaptabantur, sent by one 


* Qui, vel quae, vel quod, Polinici Thidea pridem,! to theother. 


Hic nos jungat amor, pax ea, foedus idem.” 


De milite Oeno, qui Purgatorium vivus intravit. 


Rog.Wend. Concordia itaque inter regem Stephanum et ducem Legend of 


ii. 256. 


‘ . . - Owen and 
Henricum, ut dictum est, confirmata, miles quidam 475 urga- 


Oenus nomine, qui multis annis sub rege S[tepbano] tory of St. 
militaverat, licentia a rege impetrata, profectus est in Pstrick- 


Rog.Wend. Hyberniam, quae sibi fuerat solum natale, ut ibidem 


ii. 257. 


suos parentes visitaret. Qui cum aliquandiu in regione 
illa moram continuasset, ccepit ad mentem [reducere]? 
vitam suam adeo flagitiosam, quod ab ipsis cunabulis? 
semper incendiis vacaverat et rapinis; et, unde magis 
dolebat, se ecclesiarum fuisse violatorem et personarum 
.ac rerum ecelesiasticarum invasorem, in tempore guerre 
. Anglicane, preter multa enormia plus tacenda quam 
.narranda. Miles igitur memoratus, licet scelerosus, ele- 
.gans fuit, audax et strenuus. Poenitentia itaque ductus 
amarissima, ad episcopum quendam illius accessit regio- 
nis Cui cum peccata sua devotus per ordinem re- 
tulisset, increpavit eum graviter episcopus, asserens 
ilum divinam clementiam nimis offendisse ; unde miles 
valde contristatus, Deo condignam facere poenitentiam | 
repromisit. Episcopus igitur, ut justum sibi videbatur, 
volens ei infligere poenitentiam, dum hesitaret ; miles 
respondit, * Ecce libens assumo poenitentiam omnibus 
graviorem, dum modo sic saltem Deo merear reconci- 
liari; Purgatorium enim sancti Patricii, te, pater, ju- 


! 'The allusion here is to the The- * cunabulis] cunabilis, MS. 
bais of Statius. 

? reducere] Supplied from W. A. * regionis] Added in marg. 
C. D.F. 


208 MATTHZEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1153. bente, Deo duce, volo intrare, quod in regione hac esse 
dinoscitur" De hoc Purgatorio et ejus origine tradunt 
Hystorie Hybernienses : * Magnus Patricius," etc. Si. 
quis subsequentia, que mirabilia sunt, et multum pos-. 
sunt auditores informare, videre desiderat, in libris. 
multorum Annalia de? gestis hujus anni perscrutetur?. 


Willelmus, Eboracensis. archiepiscopus, veneno periit. 


A.D.1154. Anno Domini M°c°LIIII°, Anastasius papa, defuncto, Rog.Wend. 
Death of ut supradictum est, Henrico, Eboracensi archiepiscopo, n. 271. 
archbishop Testituit in sedem eandem Willelmum, quem prius papa fol 53a. 
of York. Eugenius degradaverat, donans ei pallium Romm, et in 
areldcacon presentia ipsius consecravit Hugonem de Pusat,‘ regis Rog. Wend. 
of Canter- Stephani nepotem, episcopum Dunelmensem. Sed paulo i. 272. 


bury, 8uc- . . . . . € 
ceeds, post, cum idem archiepiscopus in sua reversus divina 


Hugh de celebraret misteria, hausto in ipso calice, ut aiunt, 
consecrated veneno, obiit, et successit ei Rogerus, archidiaconus 
ishop o 
Durham, C8ntuariensis. 
Dux Henricus transfretavit in Normannam. 
Duke Eodem anno dux Normannorum Henricus transfre- Rog. Wend. 


272. 
Henry — tavit in Normanniam, et revocavit paulatim in jus 


suppresses 
a rebellion proprium dominica sua, quee pater ejus ei dederat. Et 
in Aqui- inde profectus in Aquitanniam, rebellionem quorundam 


taine, 
baronum suorum potenter repressit.  - 


——————————————MÓ———— mdi 


! informare] imformare, MS. legend is found in Wendover, ii. 257 
Pin libris ... de] On an era- | -271, and in A. C. D. F., somewhat 
sure. abridged from the original work by 


? In the lower margin the follow- | Henry of Saltrey, in MS. Cott. Nero 
ing note has been written with a | A. vii. f. 113. 
plummet, but is now almost illegi- * Pusat] Pusatz, E. 
ble: ** Narratio de milite ingrediente ^ He. was consecrated 20 Dec. 
Purgatorium Patricii ; require ann. | 1153. Fasti, iii. 284. 
dni. 1000. 100. 54. in alio libro.” The 


DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 299 


De papa Adriano, nato apud Sanctum Albanum. A.D. 1154. 


Rog. Wend. Anno quoque sub eodem, defuncto papa Anastasio, Death of 
M. 244. 


. e e . . A . 
successit ei Nicholaus, Albanensis episcopus, et creatus PBs rv. 
in papam vocatus est Adrianus; vir quidem religiosus AdrianIV., 


: . TEE . : . a native of 
et natione Anglicus, de territorio! quidem Sancti Albani St Alban's, 


.proereatus. Qui postea ecclesi; Sancti Albani, licet succeeds. 
.antea multis privilegiis insigniretur, multa contulit 
libertatum insignia? et exeniorum beneficia. 


Fucta est concordia, inter regem Francorum, et ducem 
Normannorum. 


Rog.Wend. Eodem tempore facta est concordia inter regem Fran- Peace made 
corum Lodouuicum et ducem Normannorum Henricum, between 
hoc modo: Rex reddidit duci Vernolium et Novum- and duke 
Mercatum, et dux dedit ei duo milia marcas argenti, He?"*- 
pro resarciendis dampnis, quse rex perpessus fuerat in 
capiendis ac tenendis et in eisdem firmitatibus muni- 

endis. 


De morte vegis Stephani, et de coronatione regis 
Henrici II? 
Rog.Wend. Eodem anno rex Anglorum Stephanus, miles egre- Death of 
4.272.  . TP IT ei - 
gius et mente piissimus, vili». kalendas Novembris is Ste 
diem clausit extremum. Cujus corpus in monasterio $5 Oct. 
Rog. Wend. de Fevresham,‘ quod ipse a fundamentis construxerat, 
| " traditur sepulture; ubi paulo ante Matildis, uxor ejus, 
et Eustachius, eorum filius, sunt sepulti. Dux vero 
Normannorum Henricus, audito de morte regis certo 


nuncio, venit Barbefluvium, et ibidem per mensem 


NEM RS Oe ON a 


! territorio] teritorio, MS. | neath, and the words “Corona et 
* insignia] Added in marg. | clipeus regis Stephani." 
3 In the space between thecolumns © = 4 Fevreshum] Fevcrham, MS. 
of text is drawn the shield of En- | ang E. 


gland reversed, with a crown be- | 










P 31m 


Lp 


300  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1154. unum ad transfretandum ventum prosperum expectavit. 

. Erat interim, Deo post multa incommoda! miserante, 
—c-9| pax? summa, quod raro contingit regibus defunctis, ob 

. S amorem et timorem ducis Henrici, quem omnes ven- 
ee) turum et regem futurum sperabant et indubitanter 
= expectabant. Dux igitur Henricus? vii°.* idus Decem- 

bris? in Angliam veniens, cum magno cleri et populi 
est tripudio exceptus, et xiii kalendas Januarii, die 
Dominica ante Natale Domini, apud Westmonasterium 
Corona et clipeus ab omnibus. rex acclamatus, per manum Theobaldi, 
angie ui ii I. Cantuariensis archiepiscopi, in regem est consecratus, 
in England, presentibus archiepiscopis, episcopis et regni magna- 

7 Dec. tibus. Qui continuo in regem promotus, ccepit in jus 
andis ^ proprium revocare urbes, castella et villas, que ad 


crowned 


at West- coronam spectabant, castra adulterina destruendo, ali- 
minster. . . . e . e 
19 Dec, Chigenas, maxime Flandrenses, quia, eo judice, inter, 


Measures Omnes populos gens sunt detestabilis, expellendo, et a. 
taken by regno alienando et elongando, et quosdam pseudocomi- 
im after ; . . 

his acces- tes, quibus rex Stephanus pene omnia ad fiscum 


sion. pertinentia minus caute contulerat, deponendo. 








Asculona adquiritur. 


Capture of Eodem quoque anno rex Jerusalem Baldewinus, Rog.Wend. 


Ascalon. copioso nimis exercitu congregato, Aschalonam obsidione  !'4 273 
vallavit, et diuturna afflictione urbem opprimens, tali Rog.Wend. 
eain conditione optinuit, ut Turci, qui in ipsa erant, matt 
eum uxoribus, liberis et suis omnibus, liberum inde 
haberent recessum. 

De sancto Wlfrico heremata. 
Death of Eodem anno sanctus anchorita et solitarius Wl- Mog: Wend: 
i 1 P e e e 1 e . 
Wilfric,the fricus de Heselberga migravit ad Dominum, postquam ” 
! incommoda] incomoda, MS. | shield of England is repeated, erect, 
2 paz] In W. A. C. D. the words | with a crown above. 
in Anglia are added before pax. * vii.) viii*., W. and D. 


3 In the lower margin the same * Decembris] Novembris, E. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI 301 


xxix. annis contra hominum hostes triumpharat. De A.D. 1154. 
-cujus vita et virtutibus memorabilibus si quis audire 

. desiderat, actus repetat hujus anni in rotulis veterum 

. Annalium. 


Nascitur. Henricus III. qui Junior vocabatur. Gene- 
alogia, Henrici]. 


Rog.Wend. Anno Domini M.coLvo. natus est Londoniis, pridie A.D. 1155. 
i. 279. kalendas Martii, Henrico, novo Anglorum regi, ex Birth of 

Alienora, regina sua, filius legitimus, et vocatum est? Henry. 
nomen ejus Henricus. Fuit autem magnificus rex Hen- 7° Feb. 
ricus IL filius Matildis, que prius fuerat Romanorum Henry iT 

.imperatrix, et postea comitissa Andegaviz. Que, ut of Matilda 

.przdietum est? clam concepit ab Stephano, qui eam y Stephen. 

. duxerat ad comitem Andegavie Gaufridum  maritan- 

.dam, in nave, scilicet in quodam tristego navis ipsis 

.pro thalamo preparato. Que, quia cito comiti sponso 

.8uo copulabatur, latuit ille conceptus omnem hominem, 

. prseter ipsam solam, sicut et ipsa confessa est, quando 

.rex Stephanus parabatur ad prodium apud Egelawe 

. planitiem, que in partibus Anglie est? occidentalibus.® 


Rog.Wend. Hujus Matildis mater fuit Matildis pia Anglorum re- His genea- 


ina, uxor scilicet Henrici I., et filia sanc argarete, 
ih 280. gi licet H I, et fil tec Margareter, E» ep fo 
Scotorum regins. Margareta vero filia fuit, Eadwardi, Saxon 


Y TP : kings and 
quam genuit ex Agatha, sorore Henrici, imperatoris wo 


Romani Edwardus quidem filius fuit regis /7Edmundi, 
qui Ferreum-latus dicebatur; cujus pater rex Ethel- 
fol. 535. dredus; cujus pater rex Eadgarus, rex pius et pacificus, 
ccenobiorum fundator et restaurator; cujus pater Ed- 


Yin rotulis veterum. Annalium] | tem... occidentalibus, is written in 
Written over an erasure. The le- | the margin, in red letters, “ Vacat," 
gend is given at length in Wen- | to indicate that the passage should 
dover, ii. 274-279, and in A. C. D. | be omitted ; but the scribe of F. 
F. bas copied it. A note appears also 

? est] Interlined three times. to have been added in the margin, 

2 Opposite to the words Fuit au- | but is now entirely erased. 


302 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM, 


A.D. 1155, mundus ; eujus pater Edwardus senior; cujus pater 
nobilissimus rex Alfredus; qui fuit regis Adulphi, 
qui fuit regis! Egbrihti? qui fuit Alemundi, qui fuit 
Eoffa, qui fuit Ragels? cui frater Ine, rex Anglis fa- 
mosissimus, quorum pater fuit rex Kenredus; qui fuit 
regis Ceolwaldi, qui fuit Cutha, qui fuit. Cuthwini, qui 
fuit Ceaulini, qui fuit Cuthrici, qui fuit Creodda, qui 
fuit Certic, qui fuit Elesa, qui fuit Egla, qui fuit Wig, 
qui fuit Frewine, qui fuit Freothegar, qui fuit. Broand, 
qui fuit Beldai, qui fuit Woden, qui fuit Frethewald, 
qui fuit Freolafí qui fuit Frethewlf, qui fuit Frin- 
goldulf, qui fuit Gecha,* qui fuit Tharwa,? qui fuit Beau, 
qui fuit Seldwa, qui fuit Heremod, qui fuit Itermod, 
qui fuit. Hathra, qui fuit Wala, qui fuit. Bedwi, qui fuit 
Sem, qui fuit Noe. 


Willelmus Peverel exhevedatur. 


William Eodem anno rex Anglorum Henricus exheredavit Rog.Wend. 


Peverel is : T 
dismnherit- Willelmum  Peverel, causa veneficii, quod Ranulpho, 


ed by the comiti Cestriz, nequiter? propinaverat. In cujus pestis 


king. consortio plures conscii fuisse dicuntur. 
Renewal of Juratur fidelitas filiis regis H[envici] II. 
fealty to of Eodemque tempore rex Henricus fecit jurare fide- Rog.Wend. 


Henry II. litatem filiis suis de regno Anglise, Willelmo scilicet et 


Death | or Henrico. Eodem tempore, defuncto Roberto, Exoniensi 


of Exeter episcopo, Robertus, Saresbiriensis decanus, successit. Rog.Wend. 


Rovers, Per idem quoque tempus Henricus, Wintoniensis an- 


Salisbury, tistes, preemisso thesauro suo per abbatem Cluniacensem, 
succeeds, 


! regis] Onan erasure. € Tharwa] Tatwa, W. A. C. D. 

? Egbrihti] Egbrihri, MS. ' nequiter] On an erasure, and 
* Hagels] Ingels, W. A. C. D. originally written venenum, ns in E. 
4 Freolaf] Freolater, W. A. C. D. | F. follows the correction. 

5 Gecha] Getha, W. A. C. D. F. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 303 


absque licentia regis ab Anglia clam recessit ; qua- A.D. 1155. 
propter rex tria ejus castella complanavit. Henry, bp. 


chester, 
leaves 
. ° . . England 
Hugo de Mortuo-mari de insolentia punitur, privately. 


Rog.Wend.  Cirea eosdem dies Hugo de Mortuo-mari, vir arro- Insolence 


ii. 281. 


TP of Hugh de 
gantissimus, castella sua contra regem temere commu- Mortiber 


nivit, turrim scilicet Glovernise, Wigemor! et Breges ; punished. 
. sed rex superveniens, omnia cepit et subvertit. Tandem 

. kamen suam recognoscens impotentiam, et suse temeri- 

. tatis insolentiam, cum rege pacificatus est humiliatus. 


Rev Francorum Lodowicus ducit in uxorem filiam 
regis Hispamia. 


Rog.Wend. Sub eisdem diebus Lodowicus, rex Francorum, duxit Marriageof 


ii. 281. 


filiam Aldefunsi? regis Hispanis, cujus regni caput Louis Vil. 
est Tholetum. Quem, quia principatur regibus Arra- daughter 
gonum et Galatise, imperatorem Hyspanie appellant. king of 


Spain. 


Quomodo gradatim, promovebatwr beatus Thomas, 


Rog.Wend. Tempore quoque sub eodem Thomas, Cantuariensis Thomas, 


ii. 281. 


.promotus primum cepit redditum in fortunatam arram 


archidiaconus, Beverlacensis prwpositus, et canonicus teem 
in diversis per Angliam ecclesiis, factus est regis bury, made 
.cancellarius. Semper tamen ecclesie Sancti Albani chancellor. 
.devotus et clericus humillimus,® quia ab illa ecclesia Tereceived 
is first 








TP * 3.37 . living from 
.future promotionis, videlicet ecclesiolam’ de Brante- the church 
8 of St. Al- 
. feld. ban's 
! Wigemor] Wigenor, MS. cito are underscored, and they are 
* Breges] Bregres, MS.; and so | omitted in F. 
A.C. D. F. ; Bruge, Rob. de Monte, 5 humillinus] humilimus, MS. 
p. 504. * ecclesiclam] eccleisiolam, MS. 
* Aldefunsi] Andefulsi, E. * On the lower margin is a note 
* appellant] apellant, MS. in plummet : “Quod primus reddi- 


* regis] At first written atque | tus, quem habuit beatus Thomas, 
regis cito, but the words atque and | fuit ecclesia de Brantefeld.” 


304 MATTHXI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1155. Papa Adrianus insulam.  Hybernio veg). Anglorum 
Henrico] dedit. 


Henry asks Per idem tempus rex Anglorum Henricus nuncios Rog.Wend. 


pope of the sollempnes Romam mittens, rogavit papam Adrianum, n. 281. 
mvade yt sibi liceret, sine scandalo lesionis fidei Christiane, . 
Ireland. . e; . . . 

Hibernie insulam intrare, et terram illam, locum vide-. 

licet horroris et vaste solitudinis, utpote limbum. 

mundi, sibi et Dei cultui subjugare; atque homines. 

illos bestiales ad fidem et viam reducere veritatis et 

obedientiam ! ecclesie Romans. Quod papa regi gra- 

tanter annuens, hoc ei privilezium destinavit. 

Liteve papales.* 

Papal Adrianus episcopus, servus servorum Dei, karissimo in Rog.Wend. 
letters ii. 282. 


. Christo [filio]? illustri Anglorum regi, salutem et apostoli- 
Treland. © cam benedictionem.  Laudabiliter et satis‘ fructuose de glo- 
reland. . . . . NN" 
] rioso nomine tuo* propagando in terris, et sternsm felicitatis 
premio cumulando in colis, tua magnificentia cogitat, unde* 
ad dilatandos ecclesis terminos, ad declarandam indoctis et 
rudibus populis Christians fidei veritatem, et vitiorum plan- 
taria de agro Dominico exstirpanda, sicut catholicus princeps 
intendis, et ad id convenientius exequendum, consilium sedis 
apostolice exigis et favorem; [in quo facto quanto altiori 
consilio et majori discretioni procedis,]? tanto in eo feliciorem 
progressum te, prestante Domino, confidimus? habiturum.? 
Significasti siquidem nobis, fili in Christo karissime, te Hyber- 


-—— ——— | — — o —— ————9 ———— ee ee — s —— — 


! obedientiam]  obidientiam, MS. 

2 This bull is printed in Rymer, 
i. 19, edit. 1816, from a copy of the 
14th cent. in MS. Cott. Claud., 
E. viii., which is evidently derived 
from Diceto, Ymag. Hist., col. 529. 

3 filio]. Supplied from W. A. C. 
D. and Diceto. 

* et satis] satis et, Dic. and Rym. 

5 tuo] Om. Dic. and Rym. 

* unde] dum, W. A. C. D., Dic. 
and Rym. 


' in quo... . procedis] Supplied 
from W. A. C. D., Dic. and Rym. 

* confidimus] Above this word is 
written tis, so as to suggest the 
reading confiditis, FF. agrees with 
the text. 

* habiturum] After this word an 
additional passage is found in Dic. 
and Rym., which is followed by 
the paragraph beginning “Sane 
Yberniam et omnes insulas." 


DE TEMPORE REGIS HENBICI, VIZ. SECUNDI. 305 


nie insulam, ad subdendum populum! legibus Christianis,? A.D. 1155. 
et vitiorum inde plantaria exstirpanda,? velle intrare, et de 
singulis domibus annuam unius denarii beato Petro velle 
solvere pensionem, et jura ecclesiarum illius terre illibata et 
integra conservare. Nos autem‘ pium et laudabile deside- 
rium tuum favore* congruo prosequentes, et petitioni tus 
benignum * impendentes assensum, gratum et acceptum habe- 
mus, ut pro dilatandis ecclesie terminis, et pro vitiorum 
distringendo? discursu, pro corrigendis moribus et virtutibus 
inserendis, pro Christiane religionis augmento, insulam illam 
ingrediaris, et que ad honorem Dei et salutem illius terrse 
Spectaverint exequaris; et illius terre populus te recipiat, et 
sicut dominum veneretur, jure? ecclesiarum illibato et integro 
Rog.Wend. permanente, et salva beato Petro? de singulis domibus annua 
ii. 283. unius denarii pensione. Sane’ omnes insulas, quibus sol 
justitie Christus illuxit, et qué documenta fidei Christiane 
susceperunt, ad jus beati Petri et sacrosancte Romane eccle- 
sie, quod tua etiam voluntas! recognoscit, non est dubium 
pertinere.7 Si ergo quod animo concepisti effectu duxeris 
prosequente complendum, stude gentem illam bonis moribus 
fol. 54a. informare, et agas tam per te quam per illos, quos ad hoc 
fide, verbo, et vita idoneos esse perspexeris, ut decoretur ibi 
ecclesia, plantetur et crescat fidei Christiane religio; et que 
ad honorem Dei et salutem pertinent animarum taliter ordi- 
nentur, ut et a Deo sempiternse mercedis premia consequi 
merearis, et in terris gloriosum nomen valeas in seculis opti- 
nere." 
. Eodemque anno Frethericus consecratus est in im- Consecra- 


.peratorem ab A[driano] papa." caper 
——————————————————————————— — — — — Frederic. 
! populum] illum populum, Dic. © Sane] Sane Yberniam et, Dic. 
and Rym. and Rym. 
* Christianis] Om. Dic. and Rym. !! voluntas] nobilitas, W. A. C. D., 
3 plantaria exstirpanda | plantariis Die. and Rym. 
trrurpendis W-A.C, D, Corr. from |— pertinere] In Dic. and Rym. an 
c and "ym. Di aR additional passage is inserted here, 
autem] itaque, Dic. an sym. | and the whole paragraph from Sane 
n ueore] cum favore, Dic. and |; transposed before the word signi- 
ym. — . ficasti. 
Ps un] Penis Ryu i 13 premia) Added on to the text, 
tringendo] At first written ; 
and so in F.; but the other MSS., 


distringo, but corr. in marg. 
fide jure nimirum, B ie. and | vith Dic. and Rym., read cumulum. 
Rym. !! Eodemque... papa] Added in 
* Petro] Petro, et sacrosancte , marg., but inserted in text of F. 
Romane ecclesie, Dic. and Rym. | 
U 


A.D. 1156. 


Discovery 
of the tun 
of Christ. 


Peace 
made with 
Geoffrey, 
the king’s 
brother. 


Proceed- 
ings of 
William, 
king of 
Sicily. 


Birth of 


the princess 


Matilda. 


906  MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


- 


Inventa est tunica Domini inconsutilis, cum scripto 
superposito. 


Anno Domini M°.C°.LVI°., in pago Parisiacensi, mo- Rog.Wend. 
nasterio Argentomonio,! revelatione divina tunica Sal- li. 283. 
“ vatoris inconsutilis et subfusi? coloris reperta est. 
Quam, sicut litere cum ea reperte indicabant, gloriosa 
Mater ejus fecerat ei dum adhuc puer esset, et cum. 
corpore ejus commensurabile suscepit incrementum. 


Rex Henricus quedam, fortia, castra, cepit. 


Eodem anno rex Henricus in Normanniam transiens, Rog. Wend. 
cepit longa obsidione castella Mirebellum et Chinonem; P: ?9* 
Losdunum vero antea? in jus suum receperat. Nam 


‘paulo ante frater ejus Gaufridus, qui, expulso comite 


Britannie Hoelo, Nanneticam, civibus consentientibus, 

ceperat civitatem, hac conditione cum rege pacificatus 

est, ut rex daret ei singulis annis mille libras Anglice 

monete, et Andegavensium duo milia. Et sic inter Rog. Wend. 
eos discordia est sopita, mense Julio. 284. 


Rex Sicilie prosperatur. 


Tempore quoque sub eodem rex Sicilie Willelmus Rog. Wend. 
civitatem Barum funditus evertit, Grecos superavit, 284. 
civitates et castella sibi prius ablata in jus suum revo- 
cavit; cum papa Adriano pacem fecit, consecrationes 
episcoporum regni sui ei concedendo. Tunc quoque 
temporis Alienora, Anglorum regina, peperit regi filiam, 
quam Matildem nuncupavit. 


! Argentomonio] Argentoilo, W. | Robert de Monte of the 12th cen- 
A.C. D. | tury, from whom the passage is 
? subfusi] So also W.F. I. ; b- borrowed), the reading is subrufi. 

confusi, A. C. D. and Edd. "Ta * antea] anea, M8. 
MS. Reg. 13 C. xi. (a fine copy of : 


' 


DE TEMPORE REGIS-HENRICI, VIZ. SECUNDI. 307 


Reges Anglorum et Scotorum mutua jura sibi ad 
anvicem reddiderunt! 


Rog.Wend. Anno Domini M*.co.LvII.. rex Anglorum Henricus II. A.D. 1157 
^. 289. transfretavit. in Angliam, et rex Scotorum Malcolmus Henry 
reddidit ei civitatem Karleolum, Bamburgi castrum, et England, 
Novum-Castellum super Thinam, et totum comitatum tnd makes 
Lodonensem ; et rex reddidit ei Huntundonis comita- the king 
tum. Willelmus similiter, filius regis Stephani nothus, ° 
oui erat comes Moretonii et de Warenna, reddidit regi natura] son 
Pevenesel et Norwicum, et omnes munitiones suas in °f Stephen, 
Anglia et Normannia, que ex dono regis Stephani Bigod, sur- 
possidebat. Et rex Henricus dedit ei? quicquid pater conde their 
Rog.Wend.ejus rex Stephanus habuerat, die qua rex Henricus 
1.357. Primus mortuus fuit et vivus. Et eodem tempore 
.Hugo Bigod castella sua regi resignavit. In Adventu 2 Dec. 
.autem infirmatus? Willelmus, primogenitus regis Hen- Death of 
.Tici, obiit, diebus hujus anni scilicet * Nataliciis ; unde ee 
. dissentio est, utrum hoc vel anno preeterito obierit. 5 of Henry. 


. Sepultus est autem apud Radingum. 


Rex Henricus edomat Walenses, et firmat castra. 


.Wend. Anno quoque sub eodem rex Henricus magnam pa- Henry sub- 
1.387. ravit expeditionem, ita ut duo milites de tota Anglia Vh ° 
tertium invenirent, ad expugnandum Walenses per 
terram et per mare. Intrans ergo Walliam rex, exstirpa- 
tis silvis et succisis, viisque patefactis, castrum Roelent ° 
firmavit, aliasque munitiones antecessoribus suis sur- 


.reptas potenter revocavit. Castellum etiam de Basinge- 


ae ———— - ees — t 


! On the edge of the lower mar- | repeated, butafterwards underscored, 
gin is written, '* Malcolmus adhuc | and scilicet substituted. 
» 
rex Beotorum. * In A. marg., C. D. this event is 


? ei] Added in marg. 
* infirmatus] imfrmatus, MS. placed at the end of the year 1156. 


* scilicet] Originally diebus was * Roelent] Toelent, MS. and F. 
U 2 


908 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1157. werc restauravit. Apud Snaudun cepit rex multorum. 
homagia Walensium. Et, Walensibus ad libitum sub- . 
jectis et subjugatis, magnificus triumphator in Angliam. 
remeavit. 


Natus est Ricardus regi Henrico. 


Birth of Eodemque anno natus est Henrico regi ex Alienora, Rog. W end. 
‘chard, regina sua, filius apud Oxoniam, et vocatus est Ricar- 387. 
Robert, dus, qui postea rex fuit. Et hucusque Robertus, abbas 

abet or de Monte Sancti Michaelis, Cronica sua describendo 


Michel, — digessit." 
finishes his 
Chronicle. 


Rex Henricus coronam, portavit. 


A.D.1158. Anno Domini M°.c°.LVIII°, rex Henricus in Dominicee Rog.Wend. 
Henry ua Nativitatis die apud Wigorniam coronam portavit in '' 287- 
crown at magna gloria ; et? dum coronam portaret, Spiritu Sancto . 
Worcester. infundente in cor ejus humilitatem, ad memoriam re-. 
«4 Quedam duxit nobile factum magni regis Cnutonis. Qui statuens. 
utilis di- 
greesio,  Tegalem cathedram juxta ripam maris tunc ascendentis, . 
Anecdote et flatibus ventorum agitati, sedit in ea regalibus in-. 
bumility signitus, coronatus, et sceptrum tenens; comminabatur-. 
ofking que mari, imperando ne amplius ascenderet, terram. 
Cnut. suam madefaciendo. Et iterum crudelius et clamosius. 
ter vel quater, ut prius, imperium iteravit. Quod. 
cum frustra factum hoc vidit, et mare ipsum fere ab-. 
sorbuisset, recessit humiliatus. Et deponens coronam. 
suam, in manu sua detulit eam usque veniret pedes ad. 
proximam ecclesiam, et optulit eam super altare, pre-. 
cipiens ut capiti Crucifixi apponeretur Quod cum. 
factum esset, adoravit rex pronus in terram cadens,. 


et dixit, * Te solum decet, rex Domine Jesu Christe. 


! Apud .. .. Walensium] Added : 1157. See Pertz, Mon. Germ., vi. 
in marg., and in text of F. | 983. ! 

*'The Chronicle of Robert de |  *in...et] Added on to the text, 
Monte originally ended in 1156 and | and partly on erasure. F. agrees. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 309 


. omnipotens, regem appellari et esse, qui ccelos moderaris A.D. 1158. 
.et infima,! qui mari et ventis imperas. Te Deum ve- 
.neror homo, te Dominum servus adoro. Unde nobis 
. mortalibus, nobis miseris peccatoribus tanta preesumptio, 
.ut reges vel etiam reguli audeamus appellari vel esse ? 
.nedum corona et sceptro? insigniri, et regalibus redi- 
.min ?" Rex igitur Cnuto in hac persistens humilitate, 
.nunquam postea voluit coronam portare O, quam 
.placita est Deo magnatum in gloria sua humilitas ! 
. Et, juxta illud Senece, “Si magnum est uti fictilibus 


fol. 54 5. . Sicut, aureis, multo majus est aureis uti tanquam ficti- 


R. Wend. 


li. 287. 


Hog.Wend. 
ii. 287. 


.Wend. 
ii. 288. 


libus"? Rex Henricus hoc informatus* exemplo, post In imita- 


divinorum celebrationem sacramentorum coronam mani- ton of 


. bus de capite apprehendens, illam super altare posuit, Henry 


. ceases to 
nec ultra coronam portare curavit. weara 
crown. 
Moneta. 
Eodemque anno nova moneta fabricata fuit in An- New 
: B coinage. 
glia. 
Thomas cancellarius transfretat in Galliam. Thomas, 
the chan- 


r cellor, goes 
Annoque sub eodem Thomas, regis cancellarius, in, France, 


: apparatu maximo, nam, inter cetera magnalia, ix. longas to demand 
the band of 
garet 


:bigas habebat venit Parisius, Margaretam, regis Fran- y, 


corum filiam, Henrico, filio regis Anglorum, in conjugem for Prince 
rogaturus et? accepturus. 3 


—] ——— — ——  —  — —— — ——— À — ——— — — — — — 


! infima] imfima, MS. !  *informatus] imformatus, MS. 

2 sceptro] ceptro, MS. * In the margin occurs this note : 

* The words of Seneca are: *Mag. | '* Moneta tune reprobata Baseling 
nus ille est, qui fictilibus sic utitur | dicebatur." It is omitted in F. 
quemadmodum argento, nec ille * nam ... . habebat] Added in 
minor est, qui sic argento utitur | marg., but in text of F. 
quemadmodum fictilibus." Ep. v. ' rogaturus et] Added in marg. 
Opp. tom. ii. 13, ed. Amst., 1672. Om.F 


310 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1158. 


King Obit Gaufridus. Nammetica [civitas] ! adquiritur. 

takes pos- Eodemque anno, Gaufrido, fratre regis Anglorum de- Rog. Wend. 
session of functo, idem rex transiens, Nanneticam civitatem in 

He is jus suum recepit. Quo etiam tempore rex Henricus a 

received rege Francorum invitatus venit Parisius, et receptus 

the king’ , est in palatio regis, rege Francorum, cum regina sua, 


palace. in claustro canonicorum beat» Marie sese recipiente. 


Rex Henricus Tholosam, obsedit. 


A.D.1159. Anno Domini M9.C»LIX?. rex Anglorum Henricus II. Rog. Wend. 
Hemarehes duxit exercitum versus Tholosam, et cepit castella h. 288. 
lonas, nad fortia vicina, rege Francorum interim in urbe jugiter 
takes some commorante. Sed rex Anglorum urbem assultu non 
castles. impetivit, ob regis Francorum reverentiam, cujus soro- 

rem Constantiam comes Tholosanus duxerat in uxorem, 

et ex ea liberos susceperat. Qua de causa reges in- 

imici facti sunt, sicut rerum exitus postmodum decla- 

ravit? 


Sciema? ortum est inter duos papas. 


Ee be- Eodem anno, defuncto papa Adriano, qui Anglicus .Wend. 


Alexander fuit natione, et de Sancto Albano oriundus, scisma* "988. 


HII.3nd oritur inter duos, Alexandrum et Octovianum. Nam 
Octavian, 


antipope. lmperator cum clero suo receperat Octovianum, sed a 
Wy regibus Francorum et Anglorum consensum est in Rog. W end. 
Alexandrum. Imperator autem ad dictos reges literas * 289. 
direxit, ut Octovianum reciperent, sed, ipsis contra- 
dicentibus, Alexander papatum optinuit. 


-— -_ —— —— ——— — — — — —— ——— 


! civitas] Omitted in MS., which | 
reads only Nannet’. 

3 declaravit] Corr. in marg. de- 
clarabit; but the original reading 
-is confirmed by W. A. C. D. 


3 qui .... oriundus] Added in 
marg., and is in text of F. 


* scisma] cisma, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 311 


Henricus, filius regis Henrici, duxit uzorem. 


Rog-Wend. Anno Domini M°.c°.Lx°., rex Anglorum Henricus II. A.D. 1160. 
i. 289. a Tholosa reversus, Margaretam, filiam regis Franco- Capture of 

rum, quam in sua custodia habebat, Henrico filio suo of Of Giles 
fecit desponsari! et castellum de Gisortz? diu deside- and Cau- 
ratum suscepit. Quod, ut ait rex [Francorum]? pre- mont 
propere factum fuerat indignatus? est valde; unde 
cum auxilio Theobaldi, comitis Flandrensis, ad dedecus 
regis Anglorum, Calvum-Montem firmavit. Sed rex 
Anglorum festinus adveniens, rege Francorum et comite 
affugatis, castrum obsedit et infra paucos dies ad de- 
ditionem inclusos coegit; capti sunt autem intus milites 
lv. Et sic celebratum est matrimonium inter filium Marriage 
regis Anglorum septennem et filiam regis Francorum Heery 
triennem, auctoritate scilicet Henrici Pisani et Willelmi 
Papiensis, presbiterorum cardinalium et sedis apostolicte 
legatorum, iii?. nonas Novembris, apud Novum-Bur- 2 Nov. 


gum. 


Obiit Cantuariensis [archiepiscopus] 9 T[heobaldus]. 


Rog.Wend. Eodemque anno’ Theobaldus, Cantuariensis archiepi- Death of 


4 289. scopus, diem clausit extremum. abp.ofCan- 
terbury. 
! desponsari| deponsari, MS. | inserts quapropter before indigna- 
2 Gisortz] Gisorcio, E. | tus. 
3 Francorum] Supplied from W. * indignatus] dignatus, W. A. C. 
A.C. D. D. Corr. in ed. Wend. indignatus. 


* quod... fuerat] So also W. A. * archiepiscopus] Supplied from 
C. D. F. L ; but a word is wanting | F. 
to complete ‘the sense. In the Edd. ' anno] Added in marg. 
the passage is corrected thus: “ Prop- * Archbishop Theobald died 18 
ter quod rex Francorum, quia pre- | April 1161. Fasti, i. 8. 
propere.” The editor of Wendover 


312 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


De consecratione B[artholoman], Exoniensis episcopi, et 
[de]! miraculo, quod. vidit. 


A.D. 1161. Anno Domini M?.C^.Lx?.1*. Bartholomeeus, vir religiosus 
Conseera- etin theologicis disciplinis eleganter eruditus, a Waltero, Rog. Wend. 
Barthole- Rofensi episcopo, consecratus est antistes Exoniensis. '^ 7%° 
uem PP9fDe hoc Bartholomeo venerabili viro fama refert notis- 
sima, et cum scripti, quod idem episcopus confecit,. 
testimonio, crebra ejusdem relatio, quod cum? lucro?, 
animarum devotus intendens, parrochiam suam visitaret, 
in villa quadam campestri cum suis clericis forte per- 
Vision seen noctavit. Dormiens igitur de nocte in solario quodam, 
by him. quod eoclesim ville ac cimiterio imminebat, cum circa 
noctis medium ad matutinas decantandas evigilasset, 
lumen, quod in ejus thalamo ardere consueverat, ap- 
parebat extinctum. Episcopus igitur cubicularium suum 
objurgans, quod in tenebris dormiret, precepit ut velo- 
citer lumen qusereret et afferret. Interea vero episcopus, 
dum luminis adventum vigilans przstolaretur, audivit 
manifeste quandam vocem puerilem hunc sermonem . 
Nota mira- Anglice pronunciantem, “ Riseth op, alle Cristes icorne, - 
cium de, Levenoth ure fader of pis wrold fundeth.” Et hunc. 
sermonem audivit episcopus aliquotiens repetitum. Et. 
postea, juxta talia pronunciantem, velut puerorum voces - 
audivit plangentium aperte et articulatim dicentium, 
“Vee nobis! ve nobis! Quis amodo pro nobis orabit 
et elemosinas dabit? vel pro nostra salute missas cele- 
brabit? Migrat ab hoc seculo noster consolator Leve-. 
nothus"5 Et cum primus horum puerorum, qui antea. 
locutus fuerat, diceret voce qua prius sed solempniori, . 
* Requiescat in pace,” responderunt omnes alii sub. 
eg ————— 


! de] Supplied from W. A. C. D. * imminebat] iminebat, MS. 
F 


* cum] Added in marg. ; dum, W. * Levenothus] Added in marg. 
A. C. D. The name is not given by Wen- 
* lucro] At first written lucris, | dover; nor in A. C. D. 
as in W. A. C. D. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 313 


.eadem voce, * Amen!” Audiens autem has voces epi- A.D. 1161. 
scopus, et intelligens earum sententias, obstupuit ve- 
hementer, supra modum admirans quid hsec portende- 
rent. Cubicularius vero interim lumen qusrens, cum 
neque in aula neque coquina? ignem reperisset? exivit 
in villam anxius, et, multis jam sedibus perlustratis, 
lumen optatum non invenit. Tandem, cum quzrendo 
huc illucque diu discurrisset, vidit lumen quasi in 
ultima vel penultima domo ville; et illuc se cum fes- 
tinatione conferens, invenit in domo cujusdam hominis 
corpus tune exanimatum, et cum presbitero ville multos 

fol. 55a. utriusque sexus homines circumstantes, pre dolore 
lacrimantes. At cubicularius episcopi, super hiis que 
vidit non multum sollicitus, lumen posuit in laterna 
sua, et festinanter ad dominum suum episcopum re- 
versus, qua sibi acciderant per ordinem enarravit. 
Rog.Wend. Cantatis igitur matutinis, cum dies illuxisset, fecit 
4.391. episcopus convenire presbiterum, cum quibusdam homi- 
nibus ville, et sciscitatus est‘ ab eisdem diligenter, 
quis homo ille nuper defunctus esset, et qualis vite 
ante obitum in seculo extitisset. Qui omnes fatebantur 
de eo, quod esset vir justus ac timens Deum, pater 
orphanorum et consolatio miserorum, ut qui omnem 
substantiam ejus in pauperibus, dum viveret, et hospiti- 
bus erogaverat. Tenuit prseterea in domo sua unum 
presbiterum, cui de proprio omnia ministraverat neces- 
saria, qui commendationes animarum et missarum suf- 
fragia diebus singulis pro defunctis celebrarat. Hsc 
autem cum audisset episcopus, continuo intellexit in 
spiritu voces, quas audierat de cimiterio emissas, nihil 
aliud esse quam voces animarum illorum corporum, 
quae in illo cimiterio quiescebant, plangentium? de 

! episcopus] Repeated again after » plangentium] The last three let- 

sententias, but underscored for omis- | ters of this word and of gementium 


sion. are on an erasure, and no doubt the 
* coguina] quoquina, MS. text was originally written plangen- 
* reperisset] repperisset, MS, tes and gementes, as in W. A. C. D. 


* est] Interlined. 


314 3 MATTHAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1161.morte hominis illius et gementium, per quem, dum 
vixerat, elemosinarum et missarum habere suffragia 
meruerunt. Tune episcopus, vocato ad se presbitero 
illo, qui sub viro jam defuncto missas pro defunctis 


celebrarat, interrogavit! quod illi pio viro nomen erat, . 
et quibus conditionibus sub ipso vixerat et stipendiis. 
Et omnia presbiter exposuit episcopo, annectens etiam,. 
quod idem Levenoth vocabatur? Intellexit igitur epi-. 
Scopus jam certius, quod homo Dei erat ille, et divinitus. 
factum est hoc, quod predicta sunt eidem revelata.. 


Providit igitur episcopus ac dedit ipsi presbitero por- 
tionem in ecclesia illius ville victui sufficientem, in- 
jungens ut, quamdiu viveret, missam et obsequia 


defunctorum diebus singulis celebraret. Ipseque epi-. 
Scopus missam pro anima Levenothi celebravit, et. 


corpus sepelivit.? 


De execrabilibus nuptiis Marie, abbatisse Rumesera.‘ . 


Marriage — Diebus etiam sub eisdem Maria, abbatissa de Ru-. 


of 


of Mary ' meseia, filia regis Stephani, quse anno preterito a. 


of Rumsey, domo sua exierat  maritanda, sophisticis literis bullatis . 


to the co 


of Bologne. *seducta, Mathieo, comiti Bononie, nupsit; volens ut. 
dicitur, decipi, quia etiam velata infamis fuerat, secun-- 


dum illud Ovidianum, 


“Vim licet appelles,® et culpam nomine celes, 
Quee totiens rapta est, prebuit ipsa rapi" 


Et hoc quidem de Helena adultera dicebatur. Hoc. 
quidem illicitum matrimonium nitebatur beatus Thomas . 
cancellarius summopere? impedire, exemplo ductus. 
beati Mathei apostoli et beati Johannis Baptiste ; sed. 








— ee 





! interrogavit] interogavit, MS. * ezierat] exirat, MS. 
* vocabatur] Added in marg. | 
2 ivi in | 

marge and ts in naee’ Added in | ' Ep. Heroid. v. 131, which reads 
* This occurrence is placed in A. | velis for celes. 

C. D. at the end of the preceding | s summopere] On an erasure. 

year, but related very briefly. | 


5 appelles] apelles, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 315 


.prevaluerunt carnis illecebre, cum favore regis et A.D. 1161. 
.magnatum. Unde ex tunc factus est comes memora- 

.tus ipsi Thome cancellario inimicus; ipse quoque rex 

. contra ipsum fuerat commotus. 


Combustio.' 
Anno quoque sub eodem Cantuaria tota fere flamma, Canterbury 


. manifeste ultrici, combusta ? est. 


. W end. 
ii. 291. 


. Wend. 


il. 291. 


Rog. Wend. 


ii, 292. 


.Wend. 


ii. 292. 


Reges Francorum et Anglorum concordiam nierunt. 


Anno Domini M°.c°.Lx°.11°, Lodowicus, rex Francorum, A.D. 1162. 
et Henricus, rex Anglorum, undique armatorum copiis Reconcilia- 
congregatis, cum jam campestre prelium inter eos ion of nd 
immineret? prope* Fertevallum, intermeantibus viris Henry. 


modestis et discretis, amici subito sunt effecti. 


Alienora peperit filiam. A[lienoram]. 


Eodemque anno Alienora, Anglorum regina, apud Birth of 
theprincess 
Rothomagum filiam peperit, et ei nomen suum impo- Alienor, 


suit A[lienoram.] 


Obiit. Londoniensis episcopus 


Hoc etiam anno Ricardus, Londoniensis episcopus, Death of 
viam universe carnis est ingressus. bishop p 
London. 


Juratur fidelitas Henrico Junior. 


Per idem tempus rex Henricus fecit jurare fideli- The e nobles 
tatem Henrico filio suo de hereditate sua. Et inter gs fealty 
omnes magnates regni, Thomas cancellarius primus to prince 








enry, 
! Combustio] Conbustio, MS. * In the margin are sketched an 

2 combusta] conbusta, MS. episcopal mitre and crosier, re- 

3 immineret] imineret, MS. versed. — 





! prope] On an erasure. 


316 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1162. fidelitatem ei juravit, salva fide regis patris, quamdiu 
andthe — viveret et regno preesse vellet; quam adjectionem. 
chancellor dicitur filius non acceptasse. Et ex tunc rex filium. 
*ppointed suum eundem Henricum, adolescentem elegantissimum . 
dian. et universorum heredem, beato Thom: cancellario! . 
commisit alendum, et moribus ac curialitatibus infor-. 
mandum;* unde postea idem Thomas ipsum Henricum. 
jocose filium suum adoptivum appellavit. Qui tamen. 
alumpnus fuit innaturalis, sicut rerum effectus, ut in. 


sequentibus dicetur, demonstravit. . 


Thomas cancellarius eligitur in archiepiscopum. 


Thomas Eodem anno, congregato clero et populo totius pro- Rog.Wend. 
irehbiahop vinci Cantuariensis apud Westmonasterium, Thomas, “7°? 
or Canter- regis cancellarius, ipso rege effectuose pro ipso petente, . 
7 sollempniter, nemine reclamante, electus est in archi- 
episcopum Cantuariensem. Facta igitur electione, sab- 

26 May. bato in Pentecosten, a Waltero, Rofensi episcopo, in 
ecclesia Cantuariensi in presbiterum ordinatus est. Et 
sequenti die Dominica consecratus est ab Henrico, 
Wintoniensi episcopo, sollempniter et inthronizatus. 
Hereceives Nunciis igitur ad papam directis, quem citra Alpes 
eie pell. descendentem in Galliam invenerunt, cum pallio sunt 
pope. reversi; quod Thomas archiepiscopus, solitis astrictus 
sacramentis, ab altari suscepit? reverenter. Summi 
sacerdotis vestes induit, et habitum sic mutavit, ut et 
animum renovatus permutaret. Nam curie curis 
interesse renuncians, ecclesie suze negotiis et lucris 
spiritualibus intendebat.* 


! beato Thome cancellario] Added * dition: **€« Nota, quod beatus Thomas 
in marg. habitum monachi a papa suscepit, 
3? informandum] imformandum, et preter nigram cucullam, habitum 
canonicorum, scilicet de Meretuna, 
* suscepit] So also F.; suscipiens, | preterea gestavit.” This is intro- 
W. A. C. D. duced into the text of F. after the 
*In the margin is the following ad- ' word permutaret. 


Rog.W end. 


ii, 292. 


Rog. Wend. 
ii. 293. 
fol. 55 b. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 317 


Prima regis commotio contra avchiepiscopum — — A.D. 1162. 
Thomam. 


Nuncios siquidem ad regem in Normanniam direxit, The first 


TN . T . . - cause of 
cancellarie renuncians et sigillum resignans; quod in the yir 


preesulem Cantuariensem. 


Quis fuerit ille. Thomas. 


Erat autem 'Thomas iste Londoniensis urbis indi- Biographi- 


gena, à primis adolescentite annis gratia multiplici of the atp. 


o 

decoratus, patre editus... ... ! Qui, quia die quadam Thomas. 
Martis, videlicet die beati Thom:e apostoli, natus est, ?! Dec. 
vocabatur Thomas. Ab ineunte autem :etate beatam Dei 
Genitricem, tanquam ducem viarum suarum, et beatum 
Thomam apostolum, quasi patronum, cujus luce, id 

est, die,” prodiit in lucem, specialius ccepit diligere et 
invocare.  Liberalium quoque disciplinarum scolas egre- 
diens, ad Theobaldi, Cantuariensis archiepiscopi, se ~ 
contulit famulatum ; ubi, industria promerente, in brevi 
inter majores curis sue ascriptus est et provectus, ita 

ut? ei familiarissimus haberetur. Primum autem bene- 
ficium optinuit ab ecclesia Sancti Albani, scilicet. eccle- 
siolam de Brantefeld, caritative collatum. Quot autem 

et quantos ibi labores pro ecclesia Dei pertulerit, quo- 
tiensque pro expediendis arduis negotiis apostolorum 
limina expetierit, quam felici exitu sibi injuncta expe- 
dierit, non est facile dictu, prrsertim cum in causis 
perorandis et decidendis ac populis instruendis tota 
ejus intentio versaretur. Primo igitur a prefato archie- 
piscopo in archidiaconum Cantuariensem promotus, post 


! A blank space is left here, and * id est, die] Added in marg. 
so in F.; but the name Gilberto * vt] Interlined. 
Becket has been supplied in thetext | * Primum . . . collatam] Added in 
by the hand of abp. Parker. | marg., and inserted in text of F. 


318 MATTHAI PARISTENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1162. modici vero temporis spatium regis cancellarius, eodem 
procurante archiepiscopo, efficitur. Cancellarii fungens 
officio, audaciam milvorum sapienter repressit, qui regi 
adulantes, conspiraverant tam provincialium quam ec- 
clesi:; diripere facultates. Hsc de beato Thoma, qualis 
ante promotionem in archiepiscopum extiterit, breviter 
prelibavimus, quatinus ea, que de ipso sequuntur, 
lectori clarius elucescant. 


De finali concordu facta, inter ecclesiam. Lincolni- 
ensem. et ecclesiam. Sancti Albani. 


Final con- Hoc quoque anno sopita est discordia et amicabili 
cord be- fi . *. ] . Li Ini 
tween the mune terminata inter ecclesiam Lincolniensem et cceno- 


churches bium Beati Albani, Anglorum prothomartiris, Roberto Rog.Wend. 

of Lincoln . ‘ ii. 294. 

andSt. de Chaisneto episcopo agente, et Roberto de Gorham, 

Albsn's. abbate de Sancto Albano, defendente, in presentia regis 
Henrici Secundi, et archiepiscoporum Thome Cantuari- 
ensis et Rogeri Eboracensis, et episcoporum Henrici Win- 
toniensis, Willelmi Norwicensis, Jocelini Saresbiriensis, 
Bartholomei Exoniensis, Hylarii Cicestrensis, Hugonis 
Dunelmensis, Ricardi Coventrensis, Gileberti Hereford- 

ensis, et Godefridi! de Sancto Asaf; preesente etiam 
Roberto, comite Legecestrensi, justiciario Anglise, cum 
comitibus, baronibus, abbatibus, prioribus, archidiaconis, 
et innumerabili regni populo, apud Westmonasterium, 

1 April. feria v. ante Passionem Domini, in hune modum. 

* Robertus, Dei gratia Lincolniensis episcopus, omnibus 
sanctse matris ecclesise filiis, salutem. Notum sit universitati 
vestre, quod ego controversie illi, quam adversus Robertum, 
abbatem Sancti Albani, et fratres ejus moveram, qua monas- 
terium ipsum Sancti Albani et quindecim ecclesias illas, quas 
in territorio Suo? privilegiatas habent,* Lincolniensi ecclesise 
et mihi, ut ipsius* episcopo, in subjectionem et obedientiam 
petebam, in prsesentia testium predictorum, assensu capituli 


! Godefridi] Godefrido, MS. 2 habent] So W. A. C. D.; bntin 
Edd. and ed. Wend. habuit, 
2 suo) Partly on an erasure. ‘ ipsius] ipsi, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 319 


mei in perpetuum renunciavi. Et, ut ab ea in perpetuum con- A.D. 1162. 
quiescam, de manu ipsius abbatis et fratrum ejus villam, que 
dicitur Tinghurste, cum ecclesia et omnibus pertinentiis 
ejusdem, pro decem libratis terre, libere et quiete ecclesie 
Lincolniensi in perpetuum de cetero possidendam, assensu 
domini mei regis et fratrum, nostrorum episcoporum jam dic- 
torum consilio, capitulo meo in hoc assensum prebente, recepi. 
Et jus, quod jam dicta abbatia, et in persona Roberti abbatis 
et successorum ejus, et jam dictis quindecim ecclesiis, ecclesise 
Rog.W end. mese et mihi et successoribus meis vendicabam, in manu do- 
il, 295. mini mei regis pro me et successoribus meis in perpetuum 
resignavi. Sit itaque de cetero liberum monasterium! Beati 
Albani, cum? quindecim jam dictis ecclesiis; crisma sibi et 
oleum et benedictionem liceat abbati suo, et cetera omnia ec- 
clesite sacramenta, a quo voluerit episcopo, absque nostra et 
ecclesise? nostre reclamatione, recipere; et de cetero in manu 
regis, sicut sua dominica, ecclesia libera remanebit. Relique 
vero ecclesie ejusdem monasterii, passim per episcopatum 
Lincolniensem constitute, obedientiam et subjectionem, quam 
ceterze debent ecclesim, episcopo Lincolniensi et archidiaconis 
exhibebunt. Quod, ne de cetero possit in litem revocari, 
scripti prsesentis attestatione et sigili mei et capituli ap- 
positione confirmavi." 


Hanc pacem et concordiam cum rex Henricus et Confirmed 
. ° . . . by pope 
Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, suis confirma- Alexander 
verunt munimentis, papa Alexander, eorum vestigia III. 
secutus, eam per privilegium ecclesie. Romane et sub- 


scriptione omnium cardinalium communivit. 


Obut rex Jerusalem Baldewwnus. 


Rog. Wend. Eodem anno rex Jerosolimorum Baldewinus humane Death of 
i. 995. 


nature debitum persolvit ;* cui successit frater ejus TL king of 
icus.® erusalem. 
Amalricus. 
ae succeeds. 


! monasterium) Corr. monasterio , ‘ A small crown reversed is drawn 


in Edd. and ed. Wend. in the margin. 
* cum] On an erasure. In W.A. | 

C. D. et. ,  ? Amalricus] Almaricus, MS, and 
* sacramenta, .. . . . ecclesie] | D. F. 


Omitted in A. C. D. 


320 - MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Secunda perturbatio regis contra Thomam, Cantua- 
riensem archiepiscopum. 


A.D.1168, Anno Domini Moce.LxoIne rex Anglorum Henricus 
King ve. ll finibus transmarinis pro voluntate dispositis, in An- 
turns to to liam rediit, et Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, 


England, gaudenter veniens ei obviam, et secum ducens alump-. 


ceives the num suum Henriculum, forma pre filiis hominum spe-. 


gracidualy. ciosum, in osculum receptus est, sed non in gratie 

plenitudinem, sicut ipsius regis vultus statim aversus 
Gilbert, omnibus qui aderant patenter ostendit. Eodem anno, 
eco od. rege Ánglorum ad hoc instante, et Alexandro papa 
translated. ‘id concedente, Gilebertus, Herefordensis episcopus, ad 
28 April, Sedem ecclesize Londoniensis postulatus, illuc translatus 


est, et iiij". kalendas Maii in illa ecclesia introductus. 


Translatum est corpus beati Edwardi, regis et con- . 


fessoris. 


Transla- Eodemque anno translatum est corpus sancti regis. 


tion of the 


body of 8, et confessoris Edwardi, et positum reverenter in nobili . 
Edward. feretro, ex auro et argento et gemmis artificiose compo- . 
sito? ab archiepiscopo Cantuariensi Thoma, presente. 
rege Henrico II. et multis regni magnatibus Scien-. 
dumque, quod illud gloriosum ac virgineum corpus. 


integrum inventum est et illibatum. 


Henricus de Esexe de proditione convictus est. 


FW end. 
295. 


B.Wend. 
ii. 2996. 


fol. 56a. 


Henry de Eodem anno Robertus de Muntfort cum Henrico de Rog.Wend. 


convicted Esexe, de proditione appellato? regis, duello congrediens, 


of treason. victoriam reportavit. Qua de causa Henficus notam 
infamis * simul et exheredationis jacturam incurrens, ex^ 


! Edwardi] A. C. D. add, apud 3 appellato] Added in marg. 
Westmonasterium. ! infamie] imfamie, MS. 
* composito] conposito, MS. 5 er] Interlined. 


ii. 296. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 321 


indulgentia regie clementie, apud Radingum habitum A.D. 1163. 

.monachilem suscipiens, ex tunc, de more conversorum, He be- 
.ante processionem crucis signum triumphale quod most at 
.fuerat! tutius quam alicujus regis mortalis, bajulavit. Reading. 
. Quod et? juste factum est? quia imponebatur ei incul- 
. pato, quod in quodam bello inter reges Francorum et 
. Anglorum, vel eorum magnatum, quod tantundem pzene 
. significat, ipse Henricus signifer constitutus, sponte ac 
.nequiter, immo et proditiose, vexillum regium quasi 
. victus, cum nihil* mali vel laboris habuisset, cadere 
. dimisit. Et nisi alius illud celerius sublevasset, exercitus 
.regis Anglorum confusus succubuisset. 


Gaufridus fit archidiaconus Cantuariensis. 


g.Wend. Hoc etiam anno Thomas, Cantuariensis archiepisco- Geoffrey 
1.396. bus, ad instantissimam regis petitionem, archidiacona- srehdeacon 
tum Cantuariensem dedit Gaufrido, clerico suo, nec erae 


. tamen inde regis gratiam sensit redintegratam. 


Papa Alexander celebravit concilium Turonis. 


Rog.Wend. Eodem anno papa Alexander Turonis concilium con- Council 
H. 298. Qregavit, in ecclesia Sancti Mauricii, xii^ kalendas Jd * 

Junii; ad cujus vocationem, ex permissione regis 21May. 
Angli;, venerunt archiepiscopi, episcopi, et alii ecclesise 
prelati, Thomas autem, Cantuariensis archiepiscopus, 
cum suis suffraganeis ad dextram papse sedebat in 
concilio, et archiepiscopus Eboracensis Rogerus ad 
sinistram, cum solo episcopo Dunelmensi. 





! triwmphale quod fuerat] On an 2 est] Interlined. 
erasure. ‘ nihil] nichil, MS. 

3 bajulavit. Quod et] Added to * Gaufrido] Gaufrido Ridel, W. 
the text, and partly on an erasure. A. C. D. 


322 MATTHZAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1163. Malcolmus, Sootorwm rex, et quidam alii reguli fece- ' 
runt homagium regi Henrico]. 


Malcolm, ^ Anno quoque sub eodem, rex Scotorum Malcolmus,’ Rog.Wend. 
Sones und et Resus, princeps Demetise, id est, Australium Walen- ‘7% 
Resus, , sium, cum aliis regulis et majoribus Cambriz, kalendas 

S. Wales, Julii apud Wudestoche fecerunt homagium regi Anglo- 

do homage rum Henrico, et Henriculo, filio ejus? 

^ Haly. 


Hio magis apparuit regis contra archiepiscopum 
endignatio. 
Roger, earl Anni quoque sub ejusdem circulo, Rogerus, comes Rog.Wend. 
of Clare 4o Clarensis, id est, Glovernensis, a Thoma, Cantuariensi - li. 298. 
homage to archiepiscopo, apud Westmonasterium vocatus ad faci- 
bishop fo for endum sibi homagium de castello de Thunebrugge et 
Tunbridge ejus pertinentiis, contradixit ei comes instinctu regis, 
castle. ^ dicens, feudum illud totum? in servitio laicali ad regem 
potius quam ad archiepiscopum pertinere. In quo ap-. 
paruit eor regis perturbatum et aversum ab archiepi-. 
SCOpO. 


Facta, est recogmitio consuetudinum. Anglia apud 


| Clarendonam. 
AD.1164. Anno Domini M°.c°.Lx°.11°, in preesentia regis Hen- Rog.Wend. 
Constita- rici apud Clarendunam, viii», kalendas Februarii, pre li. 298. 
tions o 


Clarendon, Sidente Johanne de Oxonia de mandato ipsius regis, 
25 Jan. preesentibus etiam archiepiscopis, episcopis,* abbatibus, Rog. Wend. 
comitibus, baronibus, et totius regni proceribus, facta 


! Scotorum Malcolmus] At first | Malcholmus fecit homagium regi 
written Malcolmus Scotorum, as in | Henrico." 
W. A. C. D., but marked to be trans- * totum) com, MS. In E. at first 
posed. " written comitis, and s afterwards 
erased. Corrected. from W. A. C. 
? In the lower margin is the fol- | D. 


lowing note, in a hand of the 14th * episcopis] Repeated, but under- 
cent.: “ Nota, quod rex Scottorum | gcored for omission. 


Rog. Wend. 
ii. 300. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 323 


est recognitio sive recordatio cujusdam partis consue- A.D. 1164. 
tudinum et libertatum antecessorum suorum, regis vide- _ 

licet Henrici L, avi sui, et aliorum, quse observari 

debent in regno ab omnibus et teneri, propter dissen- 

siones et discordias sepius emergentes inter clerum et 

regis justiciarios et regni magnates! Harum vero con- 
suctudinum recognitarum? qusedam pars in sexdecim 
capitulis subsequentibus continetur. € Primum 

De advocatione et preesentatione ecclesiarum si con- Aoc 
troversia emerserit inter laicos, vel inter laicos et cleri- dom lpna- 
cos, vel inter clericos, in curia domini regis tractetur ecclesia, sub 
et terminetur. dierandro 

Ecclesie de feudo domini regis non possunt in per- « Hoc tole- 
petuum dari, absque concessione ipsius. rant, 

Clerici accusati? de quacunque re, submoniti a justi- 15 
ciario regis, veniant in curiam ipsius responsuri ibidem 4?*Pent. 
de hoe, unde videbitur curis regis quod ibi sit respon- 
dendum; [et in curia ecclesiastica, unde videbitur quod 
ibi sit respondendum ;]* ita quod regis justiciarius mittet 
in curiam sancte ecclesie, ad videndum quomodo res 
ibi tractabitur. Et si clericus convictus vel confessus 
fuerit, non debet de cetero ecclesia eum tueri. 

Archiepiscopis, episcopis et claris personis regni, non | Hoc — 
licet exire a regno absque licentia regis; et si exierint, ^7"P»auit. 
si regi placuerit, securum eum facient, quod nec in 
eundo nec redeundo vel moram faciendo perquirent 
malum sive dampnum regi vel regno. 

Excommunicati non debent dare vadium ad rema- gee . 
nens, nec prestare juramentum, sed tantum vadium et ^?*Pnav't 
plegium standi judicio ecolesim, ubi absolvuntur. 

Laici non debent accusari, nisi® per certos et legiti- « Hoc tole- 
mos accusatores et testes in presentia episcopi, ita quod "?"'t 








— magnates] magnatibus, W. A. , plied from W. A. C. D., and so in 
C. D. Gerv. Chron., col. 1386. 
* recognitarum] — tecongnitarum, ! eum) Interlined. 
MS. * nisi] nec, MS. and F. Corr. 
* accusati] acusati, MS. from W. A. C. D. 
*! etin... , respondendum] Sup- 
x 2 


324 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1164. archidiaconus non perdat jus suum, nec quicquam quod 
inde habere debeat. Et si tales fuerint, qui culpantur, 
quod non velit vel audeat aliquis accusare eos, vice- 
comes requisitus ab ipso, faciat jurare xii. legales ho- 
mines de visneto sive de villa coram episcopo, quod 
veritatem secundum conscientiam suam manifestabunt. 

Hoc Nullus qui de rege tenet in capite, nec aliquis domi- 

mpnati. vicorum ministrorum ejus, excommunicetur, nec alicujus 
eorum terre sub interdicto ponantur, nisi prius rex, si 
in regno fuerit, conveniatur, [vel justiciarius ejus,]! si 
fuerit extra regnum, ut rectum de eo faciat; et ita, ut fol. 56 4. 
quod pertinebit ad regis curiam ibi terminetur, et de 
eo quod spectat ad curiam ecclesiasticam, ad eandem 
mittatur, ut ibidem terminetur. 

1E . . De appellationibus, si emerserint, ab archidiacono 

»p"4"5. lebent procedere ad episcopum, ab episcopo ad archi- 
episcopum ; et, si archiepiscopus defuerit in justitia ex- 
hibenda, ad regem perveniendum est postremo, ut 
precepto ipsius in curia archiepiscopi controversia ter- 
minetur; ita quod non debet ultra procedere absque 
domini regis assensu. 

1 Ho[c] Si calumnia emerserit inter clericum et laicum, vel 

ampnavit. e converso, de ullo tenemento quod clericus velit ad 
elemosinam trahere, vel laicus ad laicum feodum, per 
recognitionem * xii. legalium hominum, juxta capitalis 
justiciarià regis considerationem, terminabitur, utrum 
tenementum sit pertinens ad elemosinam, sive ad laicum Rog. Wend. 
feudum, coram justiciario regis. Et si recognitum . 301 
fuerit ad elemosinam pertinere, placitum erit in curia 
ecclesiastica ; si vero ad laicum feodum, nisi ambo tene- 
mentum de episcopo* eodem vel barone advocaverint, erit 
placitum in curia regis. Sed, si uterque? advocaverint 


! vel justiciarius ejus] Supplied * episcopo] ipso, MS. and F. Corr. 
from W. A. C. D. and Gerv. from W. A. C D. 

* uterque] Corrected utrique in ed. 
Wend. The words erit placitum . . . 
advocaverint are omitted in A. C. D. 
* recognitum] recongnitum, MS. | and Edd. InGerv. uterque advocaverit. 


* recognitionem] recongnicionem, 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 325 


de feodo illo eundem episcopum vel baronem, erit A.D. 1164, 
placitum in curia ipsius, ita quod propter factam re- 
cognitionem saisinam non amittat, qui prius fuerat 
saisitus. 

Qui de civitate, vel castello, vel burgo, vel dominico j 513 
manerio regis fuerit, si ab archidiacono vel episcopo calm Ip- 
super aliquo delicto citatus fuerit, unde debeat eis re- 
spondere, et ad citationes eorum noluerit satisfacere, 
bene licet eis sub interdicto ponere eum, sed non de- 
bent eum excommunicare priusquam capitalis minister 
regis ville illius conveniatur, ut justiciet eum ad satis- 
factionem venire; et si minister regis inde defecerit, 
erit in misericordia regis, et exinde poterit episcopus 
ipsum accusatum ecclesiastica justitia cohibere! vel 
coercere? 

Archiepiscopi, episcopi, et universse persons regni, { Hoc tole- 
qui de rege tenent in capite, habeant possessiones suas me 
de rege sicut baroniam, et inde respondeant justiciariis 
et ministris regis, et sequantur et faciant omnes con- 
suetudines regias; et, sicut ceteri barones, debent 
interesse judiciis curie regie cum baronibus, quous- 
que perveniatur ad diminutionem membrorum vel 
mortem. 

Cum vacaverit archiepiscopatus, vel episcopatus, vel 1 8o 
abbatia, vel prioratus in dominio regis, debet esse in oa m p- 
manu ipsius, et inde percipiet omnes redditus et exitus, 

Rog.Wend.sicu& dominicos redditus suos. Et cum ventum fuerit 

ul, 302. ad consulendum ecclesiam, debet rex mandare potiores 

personas ecclesi, et in capella ipsius regis debet fieri 

electio, assensu ipsius regis et consilio personarum 

regni, quas ad hoc faciendum advocaverit ; et ibidem 

faciet electus homagium et fidelitatem regi, sicut ligio 

domino suo, de vita sua et membris et de honore 
terreno, salvo ordine suo, priusquam consecretur. 


! cohibere] choibere, MS. | coercere] choercere, MS. 


396 MATTHZAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1164. fi quisquam de proceribus regni deforciaverit archi- 
4 Hoc tole- episcopo, [vel episcopo,]! vel archidiacono, de se vel 
ravit. . . 2 . . ° . 
guis justitiam exhibere, dominus rex debet eos justi- 
ciare; et si forte aliquis deforciaret domino regi recti- 
tudinem suam, archiepiscopi, episcopi, et archidiaconi 
debent eum justiciare, ut regi satisfaciat. 
« Hoctole- — (jatalla eorum, qui sunt in forisfacto regis, non de- 
ravit. . . TP ° . e e . 
tineat ecclesia vel cimiterium contra justiciarios regis, 
quia ipsius regis sunt, sive in ecclesiis sive extra 
| fuerint inventa. 
Hoc , Placita de debitis, quee fide interposita debentur, vel 
putt" abaque interpositione fidei, sint in justitia regis. 
€ Hoctole- — Filii rusticorum non debent ordinari absque assensu 
7" domini, de cujus terra nati dinoscuntur. 


Expliciunt regiarum libertatum. capitula. 


The pre- Hanc recognitionem sive recordationem de consue- Rog. Wend. 
nobility. tudinibus et libertatibus iniquis, et dignitatibus Deo t, 302. 
swear to - detestabilibus, archiepiscopi, episcopi, abbates, priores, 
quee en. Clerus, eum comitibus, baronibus ac proceribus cunctis, 
stitutions. juraverunt, et firmiter in verbo veritatis promiserunt 
viva voce se tenendas et observandas domino regi et 
heredibus suis, bona fide et absque malo ingenio, in 
perpetuum. Inter alios autem, hiis omnibus ipse Can-. 
tuariensis archiepiscopus Thomas consensit. 
De penitentia Thome archiepiscopi pro consuetudini- 
bus temere concessis. 
Archbp. His ita gestis, potestas laica in res et personas ? Rog. Wend. 


repents ecclesiasticas omnia pro libitu, eoclesiastioo jure con- 
iven thi, tempto, tacentibus aut vix murmurantibus episcopis 








! vel episcopo] Supplied from W. 2 res et personas] tres personas, 
A. C. D. and Gerv. MS. and F. Corr. from W. A. C. D. 


Rog 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 327 


*potius quam resistentibus, usurpabat.! Thomas igitur, A.D. 1164. 


Cantuariensis archiepiscopus, in se reversus, cum leges 
iniquas et omnibus Christi fidelibus detestandas con. 
cessisset, et eas observare juramento firmasset, rem 
temere perpetratam diligenter examinans, seipsum gra- 
viter afflixit, ab altaris officio se subtrahens, donec per 
confessionem et condignos pcenitentise fructus a summo 
pontifice absolvi permeruisset. «Nam ilico nuncios ad and sends 
. "M - to Rome to 
Romanum pontificem dirigens, dum causam eoclesiso be absolved 
et suam ad summi pastoris in cedula conscriptam from it. 
transmisisset cognitionem, ab obligatione, quam in- 
consulte inierat, absolutionem petiit, et eam per has 
literas. impetravit: ‘Alexander episcopus, servus ser- Bull of 
© 9) . e . 3 pope lex- 
vorum Dei," etc. In Vita beati Thome reperies. ander III. 
granting 
him abeo- 
lution. 


Rez decrevit, ut a laicis clerici punitrentur. 


1g. W end. Eodem anno rex Henricus IL. volens in singulis, ut The king 


dicebat, maleficia debita cum severitate punire, et it oup, 


cujuscunque ordinis dignitatem ad iniquum trahi to be sub- 
dispendium, incongruum esse asseruit clericos a suis lay faris- 


fol 57a. justiciariis in .publico flagitio deprehensos episcopo diction. 


: looi tradere impunitos.  Decrevit enim, ut quos epi- 


scopi inveniunt obnoxios, presente regis Justiciario, 
exauctorarent, et post curie regis traderent punien- 
dos. In contrarium sentiebat archiepiscopus Thomas, 
ut quos exauctorarent episcopi, a manu laicali post- 


DÁM —URÓ———Q Se — — À  — ee WM —— M € ——— — 


! usurpabat] usurpabant, MS.  : ii. 201, ed. Giles. The “ Vita B. 

* cognitionem] congnicionem, MS. | Thome,” here and elsewhere men- 

* Vita. ..reperies] These words | tioned, is the Life by John of 
are on an erasure, and, no doubt, as ! Salisbury and others, published by 
originally written, reference was | Lupus. 
made to the larger Chronicle in A. ! iniquum) iniqum, MS, 

C. D., where the bull is inserted at 5 incongruum] — congruum, MS. 
length, and so also in F. Itisin | Corr. from W. A. C. D. 
Epp., lib.i. 26,ed. Lupi, 1682 ; vol. . 


328  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1164. modum [non]! punirentur, quia bis in id ipsum ?*> 
puniri viderentur. Huic controversie prestitit occa- 
sionem Philippus de Broc, canonicus Bedefordensis, 
Broccanop Qui tractus in causam propter homicidium, in regis Hog-Wend. 
of Bedford. justiciarium verbum protulit contumeliosum. Quod ii 305. 
cum negare coram archiepiscopo non posset, prebendz 
suse beneficio multatus est, et per biennium pulsus a 
regno. Et sic‘ magis ac magis regis apparuit per- 
turbatio. 


Case of 
Philip de 


Quomodo beatus Thomas injwriutus recesserit a North- 
amtona. 


Thearch- — Videns ergo archiepiscopus libertates ecclesise jam Rog.¥ Wend. 

attempts expirasse, inscio rege, apud Rumenel navem ascendit, 

toleve — Romanam curiam aditurus, sed, vento in contrarium. 

England. flante, in Angliam rejectus est; unde magnam regis. 
offensam incurrit. Quapropter ilico tractus? in cau- 

Charges sam, quodam? Johanne regi deferente querelam, pro 

Mt manerio quodam, quod a multis temporibus, ut dice- 

him. 


batur, archiepiscopus inconcusse possederat, tandem 
post graves vexationes contrariam reportavit senten- 
tiam, et regi judicatum solvi sufficienter cavit Et 
sic ira regis dampnosa® crevit diatim. Item, apud 
Norhamtonam tractus in causam, super actis quse? 


! non] The sense requires the 
negative particle, as supplied in the 
margin of W. and Edd. ; but it is 
omitted in A.C.D. Cf. Diceto, 
Ymag. Hist., col. 536, from whom 
the passage is borrowed. 

2 id ipsum) On an erasure. 

* Broc] At first written Broic, 
as in F., and afterwards s added 
above, so as to make Broisc. Corr. 
from W. A. C. D. and Dic. 

‘ sic] Added by a hand of the 
16th cent. ; andsoin F. In W. A. 
C. D. hic. 


* tractus] iratus, MS. Corr. from 
W. A. C. D. 

* quodam] Added in marg. The 
name, Johanne Mareschallo, is given 
in W. A. C. D. and Dic. 

' This is explained by the addi- 
tion of the words ** habita taxatione 
in quingentis libris," in W. A. C. 
D., and confirmed by Diceto, col. 
537. 

* dampnosa] dapnosa, MS. 

*actis que} Originally written 
actu guem, as in W. A. C. D. and 
Dic. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 329 


in cancellaria egerat, presentiam suam exhibuit iiiv. A.D. 1164 
idus Octobris Et quoniam castellanias! de Eya? et 
de Berchamestede? pluribus annis libere possedisset, 
.multis* consentaneum rationi videbatur, * ut & capite 
incipiatis," aiunt, “reddere® rationem." Sed quoniam 
Rog.Wend. ante consecrationem suam archiepiscopus ab Henrico, 
4.309. fllio regis et herede, quem rex in principio ire suse 
.& custodia archiepiscopi subtraxerat, atque a justiciario 
regni liber et absolutus ab omni ratiocinio? fuerat 
absolutus, et" assignatus episcopis? ne injusto con- The arch- 
dempnaretur? judicio, sedem apostolicam appellavit, et penis to 
sub poena anathematis, tam suis suffraganeis episcopis the pope. 
quam laicis universis, ne in patrem suum et judicem 
sententiam proferrent iniquam, interdixit" ^ Proceres 
vero et episcopi, qui ad hoc vocati erant a rege, in 
eum nihilominus! non convictum neque confessum, 
sed privilegium ecclesie sus et suum protestantem, 
sententiam retorserunt.? Et sic archiepiscopus in arcto 
positus et obprobriis lacessitus, omniumque episcopo- 
rum solatio destitutus, crucem, quam manu tenebat, in 
altum erigens, a curia palam recessit. Sicque sequente 
nocte villam latenter egrediens, de nocte iter expe- He leaves 
diens per dies aliquot, usque ad Sandwici portum per- Éneland, 
venit, ubi in navicula fragili in Flandriam est trans- 


! castellanias] cancellarias, MS. * condempnaretur] condepnaretur, 





Corr. from W. A. C. D. . Y. In | MS. 
Edd. and ed. Wend. castellaniam. 1° interdixit] Added inmarg. The 
? Eya] Tya, MS. and F. | | verbisomittedin W. and A. C., but D. 


* Berchamestede] Berchame, MS. ' has ixhibuit added by a second hand 
' multis] multum, W. A. C. D. after anathematis. The Edd. read 
* incipiatis aiunt reddere] So also — precepit, but on no authority. 


F.; but the sense is clearer in W. , — !! nthilominus] nichilominus, M8. 

A. C. D., incipiens perceptorum red- ——— * retorserunt] Originally intorse- 

deret. Cf. Dic., col. 538. | runt (as in Dic. andW. A. C.), but 
* ratiocinio] raconio, MS. | corr. in marg.; intraierunt, D.; rein- 
* absolutus, et] Omittedin W. A. | torserunt, F. 

C. D., and is superfluous. !* lacessitus] lascessitus, MS. 


* episcopis] So Diceto and W. A. erigens] On an erasurs. In W. 
C.D.F.I. The Edd. and ed. Wend. | A. C. D. erexit et. 
correct it episcopus. See p. 384. 


$30 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1164. vectus. Actus ergo in exilium Christi confessor, a 
and isre- domino papa Alexandro, coexule suo, Senonis receptus 
ceived by est et cito post Pontiniacensi monasterio commen- 


the pope 
at Sens. datus.! 


Postquam ecclestam dedicaverat de Radinge, portum . 
wtramarinum subut beatus Thomas. . 


Dedication — Notandum autem, quod ante exilium suum dedi-. 
ofthe o caverat beatus Thomas ecclesiam conventualem de. 
Reading. Radinge, presente rege et quamplurimis episcopis. 
Unde tum propter translationem beati Edwardi, tum. 
propter hane dedicationem, ubi et? hinc et inde suam. 
Rancour ex exhibuit presentiam, credebatur ab omnibus rex. 
shown by omnem animi rancorem, quam adversus archiepiscopum . 
towards conceperat, exsufflasse.* Sed non erat ita; sub ovino. 
ihe arch- vellere rex lupinam crudelitatem palliando, vel suam. 
P  qussivit animam, vel ecclesiam pro eo, quasi culpis. 
suis exigentibus, destruere. Quod manifeste apud Nor-. 
hamtonam demonstravit, ut predictum jam est. 


Procurat Frethericus imperator alium papam 
substituere. 


Octavia. Interim, defuncto Octoviano et exulante Alexandro,. 


antipope, procurat Frethericus alium substituere* summum pon- . 


and ene: tificem. 


Paschal 


Hm. Allegatio nunciorum regis H [enrici] IT, contra 


beatum. Thomam. 


Allegations Missi sunt eodem tempore nuncii a rege Anglorum Rog.Wend. 
against the ad papam Senonis, qui in consistorio coram eo talia "906. 
archbishop . 0. 

laid before allegabant: Inter Thomam, Cantuariensem archiepisco- Rog.Wend. 


the pope. pum, et regem Anglorum controversia versabatur, de ‘°°’ 


- 





! commendatus] comendatus, MS. 3 ezsufflasse] exufiasse, MS. 
2 ubi et] Om. F. * substituere] sustituere, MS. 


fol. 57 b. 


Rog.W end. 
ii. 308. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 331 


utriusque voluntate die preefixo, ut, justitia mediante, A.D. 1164. 
illa controversia terminaretur;! ad eundem diem, ex 
preecepto regio, archiepiscopi, episcopi, et alii eoclesiarum 
prelati convocantur, ut quanto generalior esset concilii 
celebratio, tanto manifestior fieret fraudis et malitie 
denudatio. Die igitur constituto, catholici principis 
conspectui se preesentant magnates et? archiepiscopus, 
regni turbator et ecclesi; ; quj de suorum meritorum 
qualitate non securus, Dominic crucis armat se signa- 
culo? tanquam ad tiranni vel scismatici* presentiam 
accessurus. Nec tamen regia majestas inde offenditur, 
sed causee suze judicium episcoporum fidei committit, 
ut sic ab omni suspicione liberetur. Restabat, ut in? 


judicio episcopi causam terminarent, ut sic dissidentes 


in gratiam sedarent, et dissensionis eorum materiam 


sepelirent. At obviat adversarius et objicit quoniam 


ipsum coram rege stare judicio, esset apostolice sedis 

et dignitatis diminutio; ac si nesciat, quod, etsi in illo 

judicio aliquantulum derogaretur ecclesie — dignitati, 

dissimulandum erat pro tempore, ut pax ecclesise red- 

deretur. Objicit iterum, patris sibi nomen ascribens, 

quod arrogantiam redolere videtur, quod filii in patris 

dampnationem minime debuerant convenire; sed neces- 

sarium erat, ut patris superbiam filiorum humilitas Ihe pope 

temperaret. Instabant autem ad hoc nuncii studiose, « to surest 

ut duo legati mitterentur a papa, qui causam Cantu- legates to 
ecide the 

ariensis archiepiscopi ac regis, omni appellatione remota, cause be- 

diffnirent. Demum multis promissionibus papam flec- kreen the 

tere curabant, ut consuetudines regni Anglim et liber- abp. and to 

tates, quas rex, ab avo suo rege Henrico, ‘avitas’ appel- tonfirm the 

labat dignitates, concedere et confirmare dignaretur. granted by 

Sed cum, reversis legatis, rex in hac petitione sese L 


—— —— en — ——— —— «o — — — — — — ——À —— _—— — — — — € — —Á— —À 


! terminaretur] Originally termi- 3 signaculo]. At first signiculo. 
netur, as in W. A. C. D. ! scismatici] cismatici, MS. 

? magnates et] Added in marg. * in] Interlined. Om. W. A. C. D. 
Omitted in W. A. C. D., which read * objicit] obicit, MS. 
also presentavit. 


332  #$$MATTHAXI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1164, Cognovisset! repulsum, ira vehementi incanduit, et 
has sequentes literas singulis Anglize vicecomitibus sub 
hac forma direxit. 


Litera regis Anglorum ad vicecomites, contra, clericos 
beati. Thome.* 


Letter of ** Precipio tibi, quod si aliquis clericus vel laicus in bal- 

the king to liva tua Romanam curiam appellaverit, eum capias et firmiter 

thesheriffs. teneas,? donec voluntatem meam inde preecipiam.' Et omnes 
redditus clericorum archiepiscopi et possessiones saisias in 
manum meam, et omnium clericorum, qui cum archiepiscopo 
sunt, patres et matres, fratres et sorores, nepotes et neptes, 
ponas per salvos plegios, et catalla eorum, donec voluntatem 
meam inde prscipiam.! Et hoc breve tecum afferas, cum 
submonitus fueris." 


Gileberto quoque, Londoniensi episcopo, scripsit in 
hrec verba. 


. Wend. 
ii. 308. 


Letter to * Nosti quam male Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, Rog. Wend. 


Gilbert, operatus est adversum me* et regnum meum, et quam male  ii.308. 
bishop of recesserit. Et ideo mando tibi, quod clerici sui, qui detraxe- 
London. = ont honori meo et regni, et qui circa ipsum fuerunt post 
fugam guam, non percipiant aliquid de redditibus, quos habuo- 
runt in episcopatu tuo, nisi per me, nec habeant aliquod auxi- 
lium vel consilium a te." 
Item, justiciariis suis’ significavit sic. 
Litere regis susticiaris, contra beatum Thomam 
archieprscopum.® 
Letter to * Si quis inventus fuerit ferens literas domini pape vel Rog. Wend. 
the justi- mandatum, aut Thoms archiepiscopi, continens interdictum 309. 


claries. — (Christianitatis in Anglis, capiatur et retineatur, donec inde 


voluntatem meam precipiam. Item, nullus clericus, mona- 
chus, canonicus vel conversus, transfretere permittatur, nisi 
habeat literas de reditu suo justiciarii, vel nostras; si quis 


! cognovisset] congnovisset, MS. * Epp. lib. i. 13. 
2 Epp. lib. i. 15, ed. Lupi. | * me] Added in marg. 
* teneas] custodias, ed. ' suis] At first written meis. 
‘ precipiam) percipias, ed., and * In Hoveden, p. 496. 
so below. 





DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 333 


aliter inventus fuerit, capiatur et retineatur. Nullus appellet! A.D. 1164. 
&d papam, neque ad Thomam archiepiscopum, neque aliquod 
placitum ex eorum mandato teneatur, neque aliquod mandatum 
eorum in Anglia recipiatur;? et si quis tenuerit vel receperit, 
capiatur et retineatur. Si episcopi, abbates, clerici vel laici 
sententiam interdicti tenuerint, sine dilatione a terra dejician- 
tur, et tota eorum cognatio, ita quod nihil de catallis suis 
secum ferant, sed catalla eorum et possessiones in manu nostra 
saisiantur. Omnes clerici, qui redditus habent in Anglia, sint 
submoniti per omnes comitatus, ut infra tres menses sint in 
Anglia ad redditus suos, sicut eos diligunt, et amodo in An- 
glam cupiunt‘ redire. Et si ad terminum prefixum non 
venerint, redditus eorum in nostra manu saisiantur. Episcopi 
Londoniensis et Norwicensis summoneantur, quod sint coram 
justiciariis ad rectum faciendum, quod contra statuta regni 
interdixerunt * terram Hugonis comitis, et in ipsum sententiam 
excommunicationis tulerunt. Denarii beati Petri colligantur 
et serventur, quousque inde regia voluntas audiatur." 


Rog Wend. Ecclesiam preeterea Cantuariensem et omnia bona The king 
!. 31 archiepiscopi et suorum, rex confiscari precepit, Et, (ram the 
quod in nullius historie serie legitur, totam ejus cog- shop’s 
nationem? exilio dampnavit, sine delectu conditionis, Feo '? 

.Sexus aut statis; immo et mulieres in puerperio. Et, fiscated, 
| lesi tholica oret pro hereticis et perfidis pam uis 
cum ecclesia ca p j pe parentage 

Judzis, prohibitum est a rege, ne quis orationum suf- exiled. 


fragiis eum’ adjuvaret. 


Allegatio beati Thome, Cantuariensis archiepiscopi, 
in presentia, domini pape Á[lezandri]. 
Rog.Wend. Beatus igitur Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, Appeal of 
ii. 310. . TP ° - the abp. 
suffraganeorum suorum inter tot injurias omni solatio to the pope. 
destitutus, profectus est ad curiam Romanam, et in 


——— ee — - e ee o — —— —— 


! appellet] apellet, MS. latter word afterwards obliterated. 
* recipiatur] At first written per- | Cf. Hoveden, p. 496. 
cipiatur. * interdixerunt] — interduxerunt, 


* dejiciantur] deiciantur, MS. MS. 
* cupiunt]. Added on to the text, * cognationem | congnationem, MS. 
and followed by Aabere, but the ' eum]. Added in marg. 


A.D. 1164. 


934 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


presentia domini papse sic loqui exorsus est: “ Pater! 
sanctissime, ad vestram audientiam confugio, dolens 
Statum ecclesi; et jura ejus in avaritiam? principum 
dissipari; quapropter occurrendum credidi morbo veni- 
enti. Vocatus autem sum coram rege, ut de quibusdam 
custodiis, quas olim cancellarius regis existens dispo- 
sueram, in ratiocinium, tanquam? laicus, computarem, 
qui in promotione mea ad archiepiscopatum, a filio 
regis primogenito et justiciario regni ab omni ratiocinio 
et obligatione liber fui episcopis * assignatus. Et nunc, 
unde mihi 5 resistendi suffragia speraveram, destitutus 
sum. Animadverti enim dominos et confratres meos 
episcopos, pro aulicorum arbitrio in me animadvertere 
paratos, et, cunctis incursantibus conira me, fere suffo- 
catus ad tus pietatis audientiam, qus nec in extremis 
negligit, respiravi. Sub qua demonstraturus asto, me 
nec ibi fuisse judicandum, nec ab illis. Nam quid aliud 


hoc esset, nisi jura ecclesise sibi subtrahere? Quid R 


aliud quam spiritualia temporalibus submittere? Semel 
hoc natum, exemplum esset ad multa enormia subse- 
quenda.® Sed dicunt episcopi, ‘ Reddenda sunt Cesari, 
quee ejus sunt. Sed [si]? in pluribus optemperandum 
est regi, in illis tamen optemperandum non est, quibus 
efficitur ne sit rex. Non enim essent illa Cesaris, sed 
tiranni, in quibus, etsi non pro me, pro seipsis episcopi 
ei resistere deberent. Quse enim hsc causa tanti fuit 
odii, ut pro me? extinguendo seipsos extinguerent ? 
Itaque dum spiritualia pro temporalibus negligunt, de- 
fieiunt in utrisque. Condescende® ergo, pater sanctis- 





! Abridged from Epp. lib. i. 30; * mihi] michi, MS. 
ed. Giles, i. 2. * enormia subsequenda] Added in 

? avaritiam) avaricia, MS. and F. | marg. 

* tanquam] ut tanquam, MS. and ' si] Supplied from W. A. C. D.; 

. elsi, ed. Giles. 

* episcopis] So W. A. C.F. ; epi- * me] Interlined. 
scopus, D., Edd., and ed. Wend. * Condescende] At first written 
This paragraph is not in the Appeal, | condescendente, but the last three 
as given by Diceto, col. 539, nor in | letters underscored for omission. 
edd. of Lupus and Giles, ) 


og. Wend. 
ii. 311. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 335 


sime, in fugam meam et persecutionem, et, me! aliquando A.D. 1164. 
compatiendo tui? reminiscere magnum fuisse, et propter 

fol.58a. te injuriis® lacessitum. — Utere igitur rigore tuo, coerce * 
illos, quorum instinctu neevus® hujus persecutionis ob- 
repsit; nec domino regi horum aliquid imputetur, qui 
hujus machinationis minister est resistens? potius quam 
repertor." 


Papa sententiam ab episcopis in archiepiscopum 
latam in irritum revocavit. 


Rog.Wend. Hiis auditis allegationibus, dominus papa, habita Sentence 
i311. eum cardinalibus deliberatione, Thome, Cantuariensi one n by 
pope. 
archiepiscopo, tale fertur dedisse responsum : '* Quod? 
minor majorem judicare non possit, et prsesertim eum, 
eui jure prelationis subesse dinoscitur, et obedientise 
vinculo tenetur astrictus, tam divine quam humane 
leges demonstrant, et sanctorum patrum statuta? id 
manifestius declarant. Hanc? siquidem nos, quorum 
interest errata corrigere, sententiam ab episcopis et 
baronibus presumptuose in te latam, in qua tibi jam 
dicti episcopi ac barones omnia mobilia tua, tam 
contra juris ordinem quam contra ecclesiasticam con- 
Rog.Wend. suetudinem, abjudicarunt, presertim cum nulla mobilia 
i. 312. preterquam de bonis ecclesie tus habueris, irritam 
penitus esse censemus, et eam auctoritate apostolica 
cassamus ; statuentes, ut nullas in posterum vires obti- 


— — —————M— — ee — — —— 


! me] So written at first, as in 
W. A. C. D. F. and ed. Giles, but 
afterwards altered to mei. 

* compatiendo tui] Originally, ipe 
tui, a mistake, no doubt, for tempore 
tuo, as in W. A. C. D. E, Dic. and 
ed. Giles; but these words have after- 
wards been underscored, and the 
reading in the text substituted in 
the margin. 

3 ixjuriis] in injuriis, MS. 

* coerce} coherce, MS. 


* nevus] In the text nomen (as in 
W. A. C. D. and Dic.), but corr. ín 
marg. 

* resistens] Added in marg. 

' Epp. lib. i. 49; ed. Giles, ii. 
203. 

* statuta] Originally statutis, as 
in W. A. C. D., Dic. and ed. Giles, 
all of which read declaratur. 

* Hanc] At first, Hec(asin W. A. 
C. I. and ed. Giles), but corr. in marg., 
andso Edd. In D. Ad hac. 


336 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1164. neat, vel tibi aut successoribus, seu ecclesie tus guber- 
nationi commissze, aliquod in posterum valeat preejudi- 
cium generare. Ceterum,' si hii, qui in possessionibus 
et bonis ecclesiz tus tibi aut tuis vel violentiam aut 
injuriam intulerunt, legitime commoniti vobis ablata 
restituere, et satisfactionem congruam exhibere nolue- 
rint, tu in eos, si opportunum? esse videris, ecclesias- 
ticam justitiam non differas exercere;? et nos quod 
inde rationabiliter feceris, ratum habebimus atque fir- 
mum. Verum de persona regis speciale tibi mandatum 
non damus, nec tamen in aliquo tibi jus pontificale, 
quod in consecratione tua suscepisti, adimimus, sed 

Theabp. ipsum illesum volumus conservare." Et, hiis ita gestis, 

returns to ee ee e 

Pontigny, Thomas archiepiscopus ad Pontiniacense ccenobium 
remeavit. 


Matildis, filia regis H[enrici], duct Saxonum 
manritatwr. 
A.D.1165. Anno Domini Mo.coLxov9. Reginaldus, Coloniensis Rog. Wend. 
Reginal of archiepiscopus, qui scisma* Octoviani contra papam "^ 
abp.of ^ foverat Alexandrum, venit apud Westmonasterium ad 
Cologne, regem Henricum, accepturus in conjugem Matildem, 
ofthe  filiam regis H[enrici] primogenitam, Henrico, duci 
of princess S@Xonize, maritandam.’ Cui cum magnates Anglie 
Matilda sollempniter occurrissent, Robertus, comes Legrecestrim 
ef BaxaBy. et justiciarius regis, illum in osculum non recepit; 
excommunicatus enim erat a papa et non absolutus; 
unde altaria, super quse" missam? celebrarunt illi 


scismatici,® passim sunt subversa. 


! Ceterum] From this word tothe ' missam] Originally, missam illi 
end is omitted in edd. of Lupus and | (as W. A. C. D.), but dli afterwards 


Giles. . underscored for omission. 
2 opportunum] oportunum, MS. | ° scismatici] cismatici, MS. In 
* exercere] excercere, MS. W. A. C. D. scismatico. The text is 
* scisma ] cisma, MS. confirmed by Diceto, col. 539. The 
* maritandam] Interlined. Edd. and ed. Wend. read ille scismati- 


* que] quem, A.C. D. — | cus celebravit, but without authority. 


- DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 337 


Alienora peperit. Johannam. A.D. 1165. 


Wend. Eodemque anno Alienora regina regi Anglorum Birthofthe 


il. 313. Henrico peperit filiam, quam vocavit nomine Johan- P oanna. 
nam. 


Nota de crismate confecto apud. Sanctum Albanum! 


Rog.Wend. Eodem etiam anno Godefridus, episcopus de Sancto Godfrey, 

1-313. Asaph, in ecclesia Sancti Albani, Anglorum prothomar- M anh : 

tiris, ad majus altare in Coena Domini crisma confecit prepares 
solempniter? et oleum sanctum, fultus auctoritate ;, * chrism 
privilegiorum ejusdem ecclesise, in presentia abbatis Ert dad 
Roberti. 13 May. 


Noraduvus conira Christianos invaluit. 


Rog.Wend. Anno quoque sub eodem Noradinus, quidam Turco- Noradin 
i. 318. rum princeps potentissimus, in finibus Antiochenis beriegee 
Hareng castrum obsedit. Quo audito, Boamundus, and takes 
princeps Antiochenus, Reimundus, comes Tripolitanus, ince of” 
Salamannus,® Cicilie presul, et Thoros, Armeniorum Antioch, 
princeps, obsidionem solvere cupientes, ad locum acce-? risoner. 
dunt, et Noradinum in fugam propellant. Quem cum 
fugientem temere insequerentur, reversus est contra 
nostros ipsum insequentes; et, facta irruptione in ipsos 
vehementi, nobiles cepit memoratos, et eos vinculis con- 
Stricios apud Halapiam custodie carcerali mancipavit. 
Castrum etiam, quod prius obsederat, militaribus copiis 
| eireumcingens, levi sibi negotio subjugavit. 


! This chapter is omitted in F. * Salamannus] Salomon, E. 
. ? solempniter] On an erasure. 


338  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1165. In medio hienis terremotus advenit, in triste 
auspicium. 


26 Jan. In confinio autem annorum illorum, videlicet in Ad- 
A Nota de de ventu, et iterum vii». kalendas Februari, in Ely! et. 
in Anglia. Northfolckia ? et Sufolckia factus est terrze-motus, ita. 


quod homines stantes prostravit, et campanas pulsavit. . 


Rex Henricus in Normanniam transfretavit. 


A.D. 1166. Anno Domini M°C°,LX°,vI°, rex Henricus in initio Rog.Wend. 

King Quadragesime in Normanniam transfretavit. Quod ™ *!*: 

Henry to 8udiens Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, de Pon- 

Normandy. tiniaco venit Viceliacum; et in die Dominice. Ascen- 

2June. gionis, videntibus [cunctis]? qui ad diem festum con- 

venerant, et populo civitatis, repente in pulpitum 

Beatus ascendens, consuetudinum, quas in regno Anglise ‘avitas’ Rog.Wend. 

Thomas i5, appellant, observatores, defensores et incentores candelis n. 314. 

consuetudi- excommunicavit accénsis. Et inter ceteros, nominatim 

arum ob. Ricardum de Lucy, Ricardum, archidiaconum Pictaven- 

servatores, sem, Jocelinum de Bailluil, Alanum de Novilla, et alios 
quamplures. Sed ipsi absentes et non vocati nec 
convicti, ut dicebant, excommunicati, missis ad archi- 
episcopum legatis, appellaverunt, et eoclesiam intrave- 

Theking runt. Sed non multo post, Willelmus Papiensis et 

and sbp, Johannes Neapolitanus, cardinales a latere summi pon- 

Montmirail tificis destinati, apud Muntmirail regem Henricum et 

by tbe Thomam, Cantuariensem archiepiscopum, convenerunt. 

legates. Hit licet eos in partem regis archiepiscopus inclinatiores 
sensisset, rem tamen in judicium deduci ea ratione con- 
cessit, residentibus illis in consistorio, ut, secundum 
ecclesi; formam, tam sibi quam suis prius fieret plena 
restitutio ablatorum. Nec enim spoliatus judicium 


! Ely] At first written Elya, but a erased. 
* Northfolckia] Northfoclckia, MS. 
* cunctis] Supplied from W. A. C. D. 


fol. 58 b. 


. Wend. 
Rog. 314, 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 339 


subire voluit, nec cogi potuit ratione. Quod cum illi A.D. 1166. 
[nec]! facere vellent nec possent, infecto negotio, prae- The per- 
dictis excommunicatis prius absolutis, ad curiam sunt communi- 
reversi Alanum vero de Novilla absolvit Gilebertus, cated are 
Londoniensis episcopus, accepto ab eo sacramento, quod absolved. 
in eundo Jerosolimam - transiret per dominum papam, 


ejus mandato pariturus. 


Re» Francorwm venit. Pontiniacwnm. 


Eodem tempore Lodouuicus, rex Francorum, venit Louis king 
Pontiniacum ; et, ne quid a rege Anglorum fieret in per- ?f France, 
niciem Cisterciensis Ordinis, Thomam, Cantuariensem Pontigny, 
archiepiscopum, cui jam per biennium Pontiniacenses 51d Le 
monachi commoranti? omnem  exhibuerant humani- Sens. 
tatem, Senonis secum adduxit, et apud Sanctam Co- 
lumbam ei per annos iii^. sufficientiam in expensis 
invenit. 


Prophetia. 


Cum autem quidam monachorum Pontiniacensium, Prophesy 
of the abp. 


qui eum per unam dietam ab eodem valefacientes redi- 1,5... to 
.turi recederent, archiepiscopus, junctis manibus, regra- the abbey 


of Pon- 


.tiabatur eis de eorum beneficiis ei impensis, addens, tigny. 
. * Salutate dominum abbatem et conventum, dicentes 
.ei vice mea, ''Timeo, ne exigue domui Pontiniaci 
.oneri fuerim et gravamini; sed adveniet tempus, quo: 
.quidam meus successor et ecclesi; mez przlatus bene- 
.ficia, in quibus vobis teneor obligatus, meam supplens? 


. insufficientiam, vobis plene recompensabit. 


99) 


At ipsi, 


. * Libenter verba nobis injuncta deferemus" Nec tamen 
. verba, intellexerunt. 


! nec] Supplied from W. A. C. D. * insufficientiam] insoficientiam, 
2 commoranti] On an erasure. MS. 
2 supplens] suplens, MS. The 

last two letters are on an erasure. 


y 2 


LÀ 


340 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1166. Subvenitur Terre Sancto ex Anglia. 


Tax Per idem tempus, ad subventionem Terre Sanctis, 
exacted ^ de unaquaque carucata terre totius Anglise iiiier, denarii Poe Wend. 


relief of — concessi sunt et collecti. 
the Holy 
Land. 


Pullulavit heresis in Anglia. 
Some per- Sub eisdem diebus quidam pravi dogmatis! dissemi- Rog. Wend. 


victed of Stores apud Oxoniam tracti sunt in judicium, pre- ii. 315. 
heresy are gente rege et regni episcopis; quos, a fide catholica 
the king- devios et in examine superatos et confusos, facies cau- 
dom. teriat& notabiles cunctis exposuit. Qui ilico expulsi 


sunt a regno. 


Natus est regi H|enrico] II. fius, scilicel. Johannes. 


Birth of Anno sub eodem Alienora, Anglorum regina, peperit Rog.Wend. 
Sohn, and filium, et vocatus est Johannes. De quo, cum adhuc. “ 315. 
evil reports esset in ventre matris suz, et cum baptizaretur, mira, 


hin “98 sed relatu indigna pronostica evenisse referuntur.? 


Obiit Robertus, abbas Sancti Albani 


Death of . Eodemque anno Robertus, abbas ecclesie Sancti Rog.Wend. 
er Albani octavus decimus, diem clausit extremum, post- '' $15. 
St.Alban’ss quam ecclesiam prefatam annis xiili magnifice guber- 

nasset. 





! dogmatis] docmatis, MS. * In. the margin are sketched an 
* In the margin is the following | abbot’s mitre and crosier reversed. 
note: *« De quo mirum contigit | This chapter is omitted in F. 
presagium matri impregnate, et ‘In W. A. C. D. the date is added, 
puero baptizato." It is inserted in | “in festo apostolorum Simonis et 
the text of F. before the words cum | Jude." [28 Oct.] 
adhuc. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDL 311 


Frustra, scriptum, est regi et episcopis. A.D. 1166. 


Rog. Wend. "Temporibus quoque sub eisdem Cantuariensis archi- Archbp. 


. 915. bd . omas 
episcopus Thomas, sperans se posse regem Henricum, writes to 


. regi nunc aliis elegantissimas spistolas transmisit, et 
. nuncios favorabiles, prudentes et sollempnes destina- 
. vit, ad regis tirannidem precipue emolliendam. Ita 
.quod inter ceteros* ipsam regis matrem Matildem, 
.quondam imperatricem, ad ipsum regem direxit ; quse, 
.licet blandis et maternis precibus uteretur, nihil? pro- 
.fecit. Epistole autem et persuasiones ipsius beati 
. Thome, quia specialem exigunt tractatum, hic brevius, 
.Sed in Vita ipsius omnia hzc* plenius annotantur. 


Excommunicatur Alanus de Novilla? 


log. ‘Wend. Eodemque anno? idem Thomas, Cantuariensis archi- Excommu- 
i. episcopus, excommunicavit Alanum de Novilla, quia nication of 
Willelmum, capellanum suum, vinculis tenuit irretitum, Neville. 


Episcopi suffraganer appellaverunt? contra beatum 
Thomam. 


Tempore quoque sub eodem episcopi suffraganei, Letter of 
metuentes ne omnes, quos in genere per sententiam 2) hi. 
archiepiscopus ligaverat, nominatim iterato specificaret, hope to 

e abp., 


Rog. Wend. 
hi, 316. 


Rog.W end. 
ii. 3 l 7. 


1 adversantes] adversantes posse, | as in W. A. C. D. ; Epp. lib. i. 64. 
MS. 5 Novilla] Nuella, MS. 
2 inter ceteros] Written ceteros * InWendover and A.C. D. F. this 
inter, but marked to be transposed. | event is placed under the year 1168. 
* nihil) nichil, MS. l'. here ceases to agree with the text, 
‘in Vita ... . hec] On an era- | and follows the larger chronicle to 
sure. In F.the words quia .... | the close of the year. 
unnotantur are omitted, and the ' appellaverunt) apellaverunt, MS. 
letter to the king inserted at length, 


A.D. 1166. 
and his 
reply. 
Letter of 
the bishop 
of London 
to the 
king. 


A.D. 1167. 
[1169.] 


Letter of 
pope Alex- 
ander to 
the king, 
and other 
letters. 


Excommu- 
nication of 


349 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


in vocem appellationis contra juris ordinem prorupe- 


runt. Eodemque tempore archiepiscopus eisdem scribit. 


amicabiliter. 
rico, 
in Vita beati Thome! 


Litere Alexandri pape ad regem Hlenricwm) II. 
pro beato Thoma. 


Anno Domini M*.C*Lx?.vir,? Alexander [papa]? regi 
Anglorum scripsit in hsc verba: “ Quam paterne* et 
quam benigne regiam ssepius," ete, Respice in Historia 
ipsius martiris) et invenies et hanc epistolam et alias, 
quas 
episcopis, rex paps, et sic ad invicem, ut difficile et 


Item, Londoniensis episcopus regi Hen-. 
per verba vulpina Has omnes epistolas invenies. 


. Cf. Rog. 
Wend. ii. 
* 329-332. 


ad invicem sibi miserunt papa regi, papaque. 


diffusum foret in hiis Cronicis, que tantum statum. 
regni Anglie debent describendo manifestare, plenius. 


enucleare. 


Verumtamen eodem tempore Gilebertus, . 


the bishop Londoniensis episcopus, cognomento? Folioth, nec sine . 
of London. ratione, quia vere Folioth, vel potius Nabal, id est,. 
stultus dicebatur, a bono Thoma, Cantuariensi arcbi-. 
episcopo, excommunicatus est. Post? vero scripsit rex. 


ee ———-—- —-—- 





! episcopi suffraganei metuentes 
. . . Thome] The whole of this is 
written over an erasure, and at first 
only as far as invenies, but the words 
in Vita beati Thome inveniuntur 
have afterwards been added, and the 
last is superfluous. The letters men- 
tioned are in W. A. C. D. F. and 
Epp. lib. i. 193, 126, 197. 

2 m^.co.lz^.sii?.] This date is 
partly on an erasure, and the traces 
of another x can still be discerned. 
There is evidently some confusion 
here, for the year 1167 commences 
rightly on fol. 59, (p. 343,) and the 
events entered previously are, in 
great measure, the same as those 


belonging to the year 1169, as in 
Wendover and A.C. D. InF. the 
text from the beginning of the chap- 
ter to the words plenius enucleare is 
replaced by the text of W. A. C. D., 
which forms the real commencement 
of 1167. 

3 papa] Supplied from W. A.C. D. 

* Epp. lib. iv. 4 ; ed. Giles, ii. 306. 
According to Jaffé, p. 716, it was 
written 22 May 1168. 

» Historia ipsius martiris] On an 
erasure. 

* cognomento] congnomento, MS. 

' Post] Corrected Postea, by a 
late hand. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDL 343 


.eidem G[ileberto]. Quas literas in Vita predicta! in- A.D. 1167. 


. venietis. 


[1169.] 
Letter of 


. . the king 
Duo legati mittuntur in Angliam, sed discordes to the 


rvecesserunt.? 


bishop. 


‘Weng, Eodem anno missi sunt duo legati? a latere summi Two le- 


gates are 


i. 333. pontificis, Vivianus et Gratianus, ut pacem inter regem Bott, 
Anglorum et archiepiscopum Cantuariensem reformarent. effect a. 
Sed quorum erat potestas sequalis, [eos]* varius dis- to" 
, Jungebat affectus, et ideo pietatis effectu caruit eorum 


. adventus. 


Qualiter omni solatio caruit beatus Thomas. 
og.Wend. Hoc ergo tribulationis tempore Thomas, confessor Mental 


ii. 337. 


sufferings 


invictus, martirium, quod nondum suscepit in corpore, ofc ach- 


servavit in mente. "Videns enim illum, qui caput esse bishop. 
debuit ecclesize militantis, quod se non opposuit murum," 
ut staret pro ea in die proelii, sed conversus est retror- 
sum ut aries cornua non habens, omni humano destitu- 
tus solatio, ad divinum confugit auxilium, incessanter 
. pro statu ecclesie orans, corpus suum in vigiliis et jeju- 

fol. 59a, .niis macerans, pro adversariis suis Deum nocte dieque 


.Orare? non cessavit. 


Iterum scribit papa A[lexander] regs Anglorum 
H[enrico] II. sed frustra.® 


Rog.Wend. Anno Domini Mo.co.LxoviI. Alexander papa iterum A.D. 1167. 
m. 821. et iterum regi pro pace ecclesis scribit ; et inter cetera Letters of 





pope Alex- 


1in Vita predicta] On an era- | * These legates were sent in May 


sure. Both here and above, tracen | 


of letters are seen underneath, which 
appear to read, in Cronicis . . . 
The letters referred to are in Epp. 
lib. iii, 39, 47. 

3'This chapter and the next are 
both retained under the year 1167 
in F., but partly repeated in 1169. 


1169. Jaffé, p. 724. 

‘ eos] Omitted also in E. F., but 
supplied from W. A. C. D. 

! murum] mutum, M8. 

* retrorsum] On an erasure. 

' orare] Added above the line. 

* This short chapter is omitted in 
F. 


344  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1167. epistolas, in hzc verba: “ Preedecessorum nostrorum," . 


the king. etc. Respice in Magnis Cronicis! 


Obut Lincolniensis episcopus Robertus. 
Death of — Eodem anno Robertus, episcopus Lincolnensis, vir Rog.Wend. 


bishop of Inagna humilitatis, migravit ad Dominum, viiv. kalen- ii. 321. 
Lincoln. das Februarii. 


Symon, prior eccles Sancti Albani, eligitur in 
abbatem.* 
Election Anno quoque sub eodem Symon, prior ecclesise Rog Wend. 
prior of ' Sancti Albani, vir magne religionis et scientie, ama-.™ °?" 
St-Alban’s, tor librorum et sacrarum scripturarum, die Dominice . 
18 May. Ascensionis in abbatem ejusdem ecclesis electus, a 
Gileberto, Londoniensi episcopo, ante majus altare sol- 


lempniter est consecratus. 


Discordes effecti sunt reges Francorum et Anglorum. 


War be- 1 I . W end. 
War be Temporeque sub eodem effecti sunt discordes reges Rog. Wen 


kings of Francorum et Anglorum, unde Calvus-Mons, Gisorcio 
France and vicinus, succensus est a Normannis. Capti sunt ibi 
oe milites multi et cives, sed in illius dampni ultionem ' 

rex Francorum villam Andeliaci combussit. Et ipsa 
die reversus in Franciam, plusquam mille de suis in 
itinere amisit. Et non multo post, in pago Perticensi, 
milites multi de gente Francorum capti sunt a Nor- 
mannis. | 


! Magnis Cronicis] These words 
have been erased, but can be read | F. 
by the aid of & chemical agent. * consecratus] This word has been 
The letter referred to is addressed | erased, but traces of it are still vi- 
not to the king, but to Becket, and | sible, and so read W. A. C. D. A 
is inserted in Wendover (who bor- | more recent hand (of the 15th cen- 
rows it from Diceto, col. 546), and | tury) has supplied its place by munus 
in A. C. D. It is omitted in edd. of | benedictionis suscepit, and struck out 
Lupus and Giles. est. 


* This chapter is also omitted in 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI 345 


Rex Henricus archiepiscopo Coloniensi, necnon et 
imperatort Fretherico consentit.! 


Wend. Anno Domini MecoLxovino? Henricus, rex Anglo- A.D. 1168. 
il, $22. rum, motus contra papam Alexandrum, ex hoc quod sage with 
Thome, Cantuariensi archiepiscopo, primatum Anglis the pope 
.conferens ipsi prestitit auxilium, consilium et favorem, e Sarre 
.et pro ipso cum suis efficaciter mandatis et? epistolis the abp. 
.nitebatur adversariorum suorum rigorem mitigare. Re- . 
ginaldo igitur, Coloniensi archiepiscopo, scismatico et His letters 
hosti papee publico, literas in hsec verba direxit : * [Diu]* ot Cologae 
desideravi justam habere occasionem recedendi a papa and the 
Alexandro et a perfidis cardinalibus ejus, qui prodito- Frederic. 
rem meum Thomam, Cantuariensem archiepiscopum, 
.contra me manu tenere preesumunt,” etc. Vide in Cro- 
.nicis Magnis) Simile autem mandatum significavit rex 
.imperatori Fretherico, sed utrumque, Deo dante, effectu 
.Wend. caruit. | Eodemque tempore dominus papa Gileberto, Letter of 
i, 324. Londoniensi episcopo, scripsit in hsec verba quandam Giller be 
elegantem et prolixam epistolam : “A memoria tua,” etc. of London, 
R. Wend. . Respice in... .. ^ Cui etiam ipse reecripsit prolixius, and reply. 
il. . 
Gaufridus, filius regis H[enrici] II., fit comes 
Britannic. 


Rog.Wend, Eodemque anno ? Conanus, Minoris Britannis, comes, Death of 
4.329. dum in fata concederet, ex sorore regis Scotorum Con- ConanIV., 


count of 
———— À——— _____________ Brritanny. 
! consentit] So MS. but we should, * Anerasure has again been made 
perhaps, read conscripsit. here, over which has been written, 
2 Throughout the years 1168 | auti , . .; but the text probably 
and 1169, MS. F. generally follows | stood originally, in Epistolarum li- 
the larger chronicle. bro, as may be inferred from E., which 
* et] Interlined. reads, Epistolarum librum. The 
* Diu] Supplied from W. A. C. | letters referred to are in W. A. C. 
D. F. D.F. and Epp. lib. i. 37,38. Jaffe, 


* Cronicis Magnis] Partly erased, | p. 704, places this letter of the pope 
but still very legible. The letter is | in June 1165. 
given in W. A. C. D. F., and in ' anno] Interlined. 
Epp. lib. i. 69. 


346 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1168. stantia! filiam reliquit heredem ; quam rex Anglorum 
H[enricus] Gaufrido, fllio suo, ut suam potentiam am-. 
pliaret et famam dilataret, adquisivit uxorem. 


Papa scripsit regi Henrico, tanquam. publico ecclesia 
hosti indurato. 


A.D.1169. Anno Domini M9CoLX9IX*. papa Alexander regi.Cf. Rog. 


Letters Anglorum, jam non tantum contra Cantuariensem end. d 1. 


A brhnder archiepiscopum . Thomam, sed contra ecclesiam armato. 
and apps et indurato, scripsit, persuadendo, supplicando, incre-. 
pando et comminando. Jtem, domino Cantuariensi. 
archiepiscopo et aliis regni Anglise prelatis et magna-. 
Excommu- tibus; sed nihil? prorsus scripta? valuerunt. Tandem. 
the bp. of archiepiscopus Gilebertum, Londoniensem episcopum, .. 


London. excommunicavit. 


Alienora, filia, regis Anglorum, nupsit Andefulso, 
regi Castello, in Hispania. 
Marriage = Eodem anno Alienora, filia regis Angliz, hoc summo Kog.Wend. 
Orne conamine ipso rege procurante, nupsit regi Castella. ' *4* 


P . . e e e. e. . e e 

anor Andefulso, principi in Hispania potentissimo. 
e king 

of Castille. 


Condolet rex Gileberto, Londoniensi episcopo. 


Per idem tempus, cum rumor de excommunicatione Rog.Wend. 
Gileberti, Londoniensis episcopi, ad aures regis Anglo- ™- 352. 
rum pervenisset, eodem episcopo ipsi significante, re- 


eg i nc M cere 


1 Constantia] This is an error 2 nihil] Written nil in the text, 
copied from Wendover.  Consn's | but corr. nichil in marg. 
wife was named Margaret, by whom 
he left a daughter named Constance. | — ' These are the letters mentioned 
His death took place 20 Feb. 1171. | previously, at p. 343. They are 
See “L’Art de Vérifier les Dates,” | given at length in W. A. C. D. F. ; 
ji. 898. In E.the reading is oor- | Epp. lib. iv. 4, lib. v. 9. 
rected rightly, Constantiam. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 347 


. Scripsit ei literas consolatorias, immo potius ad obsti- A.D. 1169, 
.nationem et duritiam incentivas, in hsc verba. Que, 
. quia sunt! brevia, hic duximus ea annotanda: 
* Audivimus? gravamen, quod ille Thomas, proditor et ad- 
versarius meus, intulit in te et in alias personas regni mei, 
Rog.Wend. quod non minus segre fero de persona tua, quam si in per- 
3.3533. sonam meam virus suum evomuisset. Et ideo pro certo scias, 
quod ego omnem operam dabo per dominum papam, et per re- 
gem Francorum, et per omnes amioos meos, quod de cetero 
non poterit nobis neo regno nostro nooere. Unde volo et con- 
sulo, quod interim nullo modo in aninio tuo turberis, pro certo 
sciturus, quod si Romam adire volueris, omnia necessaria ad 
viam de meo tibi honorabiliter et sufficienter inveniam." 


De legatis, de quibus predictum est. 


Rog.Wend. Venerunt iterum ipsi duo legati, de quibus preedictum Two le- 
i. 333. 65? ad regem in Normanniam de pace tractaturi, apud Pe king, 
Baiocas, seseque regis et archiepiscopi conspectibus pree- but fail to 
sentarunt. Et post tractatus* immensos et diffusos Noconcile 
valde, cum pax in januis ab omnibus crederetur, literas the abp. 
ilis direxit Willelmus, Senonensis archiepiscopus, in 
quibus continebatur, ne sine ipsius conscientia, sicut a 
domino papa in mandatis acceperant, in reconciliatione 
procederent facienda. Sicque duo legati a regis curia, 
Rog.Wend.sicut prius," recesserunt. Noluit enim rex cum archie- 
4.334 — piscopo aliqua ratione componere, nisi salvis sibi con- 
suetudinibus iniquis regni sui, et dignitatibus avitis, 
quod etiam ipsis legatis nefas? videbatur et absurdum. 


! Que, quia sunt] On an erasure. ' gates at p. 343, and are not in W.A. 
1 Audivimus] Audivi, W. A. C. | e DE. ] tractns, MB 
D. ; Epp. lib. iii. 47. ; Epp. Gilb. * crederetur] At first itten cre- 
episc. Lond. ii. 493, ed. Giles. ditur, but corr. in marg. 
, . . 

* iterum . . . predictum est] * sicut prius] Omitted in W. A. 
These words refer to the entry | C. D. 
previously made respecting the le- 7 nefas] nephas, MS. 


348 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


e 


A.D. 1169. Litere regis H[enrici] II. ad papam. 


Gilbert, bp. Eodem quoque anno Gilebertus, Londoniensis epi- 
docs tothe scopus, transfretavit, suam domino pape presentiam 
king to exhibiturus, et causas appellationis redditurus. Quo 
Mee, veniente ad regem H[enricum] in Normannia, tractare 
against the cceperunt, communiter, quomodo beatum Thomam dolo 
abp. cireumvenirent,! et causam ejus, licet justissimam, coram 
papa denigrarent. Tandem in hoc consenserunt, ut rex 
Romam mitteret sollempnes nuncios cum literis ipsius, 
in quibus expresse domino papse denunciaret, quod 
superbiam Thom, Cantuariensis archiepiscopi, severi- 


fol. 59 6b. 


Rog.Wend. 
ii. 334. 


tatis pede contereret, vel? ipse et omnes barones Anglie. 
cum víris omnibus? ecclesiasticis ab ejus obedientia. 
recederent. Quarum literarum tenor, quia materie pre-. 
senti necessarie sunt, huic eas pagine duximus in-. 


scribendas. 


Epistola.* 


Letter of ‘‘ Vestre, pater, satis innotescit serenitati, quanta me et 
the king terram meam affligat molestia, quantisque me vexaverit injuriis 
to the pope. Thomas ille, adversarius meus, cum, teste conscientia, nihil 
meruerim,® nil gesserim tanta dignum contumelia. Nunc 
autem innumeris precedentibus novam adjecit injuriam, qui 
affligere non desinit innocentem. Vestra siquidem fultus auc- 
toritate, ut asserit, devotos et fideles ecclesie Romans filios 
Londoniensem ct Saresbiriensem episcopos, cum quibusdam 
familiaribus meis, anathematis sententia innodavit, nullam 
habens adversus eos causam rationabilem. Hoc autem quam 
sit mihi intolerabile, quamque fame mez generet lesionem, 
vestre credo non incognitum sanctitati. Videtur mihi etiam, 
quod me quasi derelictum vestra projecerit paternitas, cum ad 
ignominie mez augmentum flagitiosum in me grassari per- 
mittit inimicum, nec reprimit injuriarum vehementiam paterne 
correctionis moderatio. Vestram igitur obsecro suppliciter et 


! circumvenirent] circumvenrent, * Abridged from Epp. lib. iii. 48.; 
MS. Epp. Gilb. episc. Lond, ii. 491. 

? vel] Interlined. * meruerim] metuerim, MS. 

* omnibus] On an erasure. * augmentum] aucmentum, MS. 


Rog.W end. 
ii. 334. 


Rog.Wend. 


ii. 335. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 349 


adjuro, ut justum est, celsitudinem, ut quem filio debetis A.D. 1169. 
operis exhibitionem monstretis affectum, et illatam mihi et | 
personis meis et terre mes injuriam absque tardationeo emen- 
dare dignemini; et quicquid adversarius meus contra juris 
ordinem et contra me et personas regni mei, clericos et laicos, 
statuit, irritum habeatis et inane. Petitionibus! enim, quas 
paternitati vestre porrigimus, assensum de jure prebere tene- 
mini, maxime cum petitionibus vestris, quas mihi nuncii 
vestri, Vivianus scilicet et Gratianus, proponebant, quatinus 
ssepefato archiepiscopo Cantuariensi archiepiscopatum suum et 
amorem nostrum redderemus, nos, postposito honore nostro, 
concessimus coram ipsis legatis et octo archiepiscopis, et 
episcopis et abbatibus multis, licet ille absque conscientia 
nostra et coactione aliqua & regno exierit, ut bene et in pace 
rediret, et omnes possessiones suas haberet, sicut habuit quando 
exivit, e& omnes qui cum eo vel pro eo exierunt, salvis digni- 
tatibus regni nostri. Serenitatem igitur vestram obnixe roga- 
mus, quatinus attente consideretis honorem et utilitatem, quam 
vobis et curis vestrse contulimus, et in futurum, nisi per vos? 
steterit, conferemus; et sic rem hanc temperare velitis, ne 
illius perfidi proditoris nostri malitiose blanditie simplicitatem 
nostram circumveniant, sed juxta petitionem nostram eos, qui 
excommunicati sunt, absolvatis, et, ne in alios venenum ex- 
communicationis effundere valeat, provideatis ; ne, si minus in 
hac justa petitione exauditi fuerimus, tanquam de benivolentia 
vestra desperantes, aliter securitati nostrse prospicere compel- 
lamur. Et, quoniam singula negotia nostra difficile sub scripto 
comprehenderentur, mittimus ad pedes paternitatis vestre 
clericos nostros familiares R[eginaldum], archidiaconum Sares- 
biriensem, et R[icardum] Barre, qui plenius vobis que gesta 
sunt exponent." 


Regales causam, beati. Thome depresserunt. 


Nuncii igitur Romam pervenientes talibus mandatis The king's 
armati et donariis pretiosis onerati ad favorem regis 7208 
animum papse et cardinalium inclinarunt. Et quid ibi? the pope 


egerint, literis apostolicis, quas vicissim beato Thome in his h- 


—— — —— o Á — — — — -- - -——— 
— — —— —— — — 


! Petitionibus] From this word to ? vos] Interlined. 
the end of the letter is omitted in * ibi] sibi, C.D. 
edd. of Lupus and Giles. 


350 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1169, direxit, continetur expressum. In primis literis papa 
eidem ita scribit : 


Epistola papa beato Thome prima. 


First letter — '' Novit industria tua, quam ferventem circa regni sui guber- Rog. Wend. 
of the pope nationem karissimus in Christo filius noster H[enrious] IL, ii. 336. 
to the arch- illustris rex Anglorum, impendat, et eandem, ut firmior habee- 
P. tur, eam vult auctoritate Romans ecclesiw roborari, petens ut 
antiquas regni sui oonsuetudines et dignitates conservemus 
ilesas. Item, oum legationis offloium totius Anglis postulas- 
get instantins Eboracensi archiepiscopo indulgeri, pensantes 
tempora periculosa, legationis literas preefato archiepiscopo Rog. Wend. 
concedendas eidem regi concessimus, licet antequam inclina- ii. 337. 
remur ad consensum, nuncii ejus nobis in verbo veritatis’ 
promiserunt et super juramentum optulerunt, quod nunquam 
sine voluntate nostra* litere Eboracensi archiepiscopo redde- 
rentur." 


Secunda 


Tenor. In aliis autem literis suis idem papa dedit in man- Rog.Wend. 
Second datis archiepiscopo memorato, in virtute preecipiens !' 997 
the pope. Obedientie, ne in ipsum regem, vel regnum ejus, vel 

personas regni, interdicti vel excommunicationis vel 
suspensionis promulgaret sententiam, nisi idem rex in 
pertinacia sua perseverans, ante initium Quadragesime 
sibi gratiam suam non redderet, et bona omnia sibi 
et suis restitueret. 


Martirium Thome sine sanguimis effusione? 
Mental Beatus igitur Thomas jam de morte subarratus et. 


of abp. martirio, cum super hiis certificaretur, ex alto ingemuit, . 


Thomas. | 
!'This letter is much fuller in * nostra] So all the MSS., but in 
Epp. lib. i. 4 ; ed. Giles, ii. 198, | Edd. and ed. Wend. vestra. This 
dated “ Senonis, tertio cal. Martii" | paragraph is omitted in edd. of 
[27 Feb.], where it is assigned to | Lupus and Giles. 
the year 1164, and so in Jaffé, p. * Epp. lib. iv. 16. 
697. It is here, therefore, out of * redderet] At first written reddit. 
place, as also in W. A. C. D. F. * Compare the passage previously 
! veritatis] Added in marg. written, in p, 843. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. $51 


.ei suspiria cruentata emittens, supra quam dici potest A.D. 1169. 
-doluit, videlicet usque ad amaritudinem anime et 
spiritus, Cum enim singularis columpna, cui tota eocle- 
.8ig incubuit structura, concussa minatur ruinam, quid 
de ceteris est sperandum 1  Instabat jamjam exilii sui 
.annus septenus ; parentes et amici sui pro ipso exulave- 
.rant; clerici et laici terres suze ecclesie pro eo depau- 
-perabantur; papa, de quo baculum fecerat sustenta- 
- tionis, confractus est, et eum jam fragmenta vulner- 
-averunt. Ad Deum igitur, totius patrem consolationis, 
fol. 60a. conversus, Oravit pro persequentibus se et odio haben- 
Rog.Wend.tibus, preces fundens; laerimosis suspiriis Deum solli- 
n citare studuit, ut ecclesiam conservare dignaretur, quam 
redemit. Quis enim hujus viri Dei angustias et mentis 
Rog Wend. poterit, explicare passiones, eujus pater et mater, fratres 
338. 
et sorores, nepotes et neptes, clerici et ministri, nec 
-non et amici, pro eo sunt in exilium pulsi, et homines 
-terrarum suarum lacessiti et depauperati; et ipse, qui 
tam reverenda erat in ecclesia Dei persona, panem 
suum in terra aliena compulsus est mendicare? Sed 
fortasse, quia nemo repente fit summus, hzc ejus fuerunt 
subarrationis tormenta preecurrentia ad illius animum 
solidandum et perferendas injurias, quousque strictis 
ensibus ad marürii gloriam pertingeret, cui nondum 
fuerat certus locus martirii deputatus! 


Proceres Britannie Henrico regi et Galfrido filio swo 
filelitatem fecerunt. 


Rog. Wend Anno Domini wocorxxo rex Anglorum Henricus A.D. 1170. 
340. 
in Natali tenuit curiam suam apud urbem Nanetensem, wie 


presentibus episcopis et baronibus Britannim Minoris, and robles 
ofBritanny 
swear 


a ar — - — 0 —— — —- — — 


) Jn F. heve follows the letter from | C. (ed. Wats., pp. 112-116.) V. in- 
the pope to the sultan of Yconium, | serts also the chapter in W. A.C. 
added by Matthew Paris to the text | concerning Beoket's terms of recon- 
of Wendover in A., and copied jnto | ciliation. 


352  MATTHZEI PABISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 
i! | | 


A.D.1170. ubi fidelitatem omnes juraverunt sibi et filio suo 
Henzy en , Gaufrido. Et in Quadragesima sequenti ad Angliam 
his son  transfretavit, in qua transfretatione procellis exagitatus, . 
rieotrey- vix mortem evasit. Ubi etiam se vovit et certe pro-. 
returss to Misit Deo et ecclesire Cantuariensi et archiepiscopo. 
England. lgeso satisfacere et humiliare; sed, arridente serenitate, . 

perveniens ad portum prospere, hac Dei clementia. 

abusus et ingratus effectus, omnia promissa tradidit. 
Absolution oblivioni, vel fecisse dissimulavit. Eodem etiam anno, 
of ihe bp. ad absolutionem aspirans, apud Rothomagum in die 
5 April. Paschse Gilbertus, episcopus Londoniensis, sollempniter 


beneficium meruit accipere absolutionis. 


- 


| Sanctus Godricus heremita migravit ad Deum. 


Death of Eodem quoque anno, venerabilis heremita Godricus Rog.Wend. 
"d Codrit ex hac luce transiens, pro vita temporali commutavit '' 940. 
| seternam. Cujus vita et virtutes in Cronicis! Sancti. 

Albani annotantur* 


De coronatione regis Henrici III. Junioris nimis 
detestanda. 


15June, Anno quoque sub eodem, idus? Julii convenerunt Rog. Wend. 


Coronation ad mandatum regis Henrici apud Westmonasterium, 354. 
rince 
Henry, Rogerus, Eboracensis archiepiscopus, et omnes suffraganei 


contrary to Cantuariensis ecclesie episcopi, ad coronationem Henrici, 
prohibi- filii regis primogeniti. Qui, patre jubente, coronatus 
tion, est a Rogero, Eboracensi archiepiscopo, et aliis episco- 


18 June, pls regni, xiiii°® kalendas Julii, contra prohibitionem 


! Cronicis] Partly erased, but le- , but we must evidently read Junii, 
gible. The error originates with Diceto, 

2 The legend is given at length | col. 551. Hoveden, p. 518, fixes 
in Wendover, ii. 341—354, and in | the meeting at the feast of S. Bar- 
A. C. D. F. nabas, 11th June. 

? idus] So in all the MSS. * xii.) iiii?. MS. and F. Corr. 

* Julii] So also in W. A. C. D. E., | from W. A. C. D. and Dic. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI VIZ. SECUNDI. 353 


. papse, in enormemque ecclesiz Cantuariensis lesionem. A.D. 1170. 
. Quantumque Deo! displicuit hsc presumptio, mors 

.ipsius elegantissimi juvenis festina evidenter edocuit? 

. Prseterea, ipsa die coronationis, dum a dextris novi 

.regis in mensa pompose prandentis sederet? archiepisco- . 

.pus Eboracensis Rogerus, rex pater formam senescalli 
.ministrantis sibi assumpsit. Et stans coram eis, palam Conduct of 
.protestatus est coram omnibus, se deinceps non esse ge Ming at 
.regem, sed filium suum Henricum. Et cum primum tion feast. 
.fereulum ipsemet dapifér egregius, tubis preeviis, baju- 

.laret et poneret ante novum regem filium suum, scilicet 

.caput aprinum magnum, dixit archiepiscopus R[ogerus] 

. ipsi Juveni regi jocose, ‘“ Exulta satis et merito gratulare. 

. Non enim est aliquis in mundo, qui tantum habeat in 

.mensa ministrum, sicut tu hodie" At juvenis non sequo 

. oculo archiepiscopum intuens, respondit, * Non est dis- 

. personatus, degradatus, minoratus vel degeneratus, si 

.mihi ministret. Ego enim sum filius regis et regine, 

.ipse vero non." Quod cum aures regis non sine offen- 

.diculo attigisset, ilico doluit se fecisse quod fecit; et 
.instillans auribus archiepiscopi demissa voce‘ dixit, 

-“ Poenitet me fecisse hominem," 5 Et statim postea alii, He repents 
.Sibi proximo, “Filium enutrivi et exaltavi, ipse autem having his 
jam sprevit me."9 Et quasi presaga mente suspica- son to be 
.batur et augurabatur, et jamjam palam confitebatur 
.se infeliciter errasse. Unde, ultore Deo Domino ultio- 

.num, postea in vita patris non cessavit ficta filii di- 

.lectio vel persecutio manifesta patrem inquietare." 


! Deo] Repeated after praesumptio, * voce] Added on to the text. 
but afterwards erased. 5 2 Gen. vi. 7. 

? Quantumque . . . edocuit] In * Is. i, 2. 
the place of this passage F. inserts, 7 patrem. inquietare] Added in 
from W. A. C. D., the letter of the | marg. Here follows another inser- 
pope to the archbishop of York and | tion in F. from W. A.C.D., relative 


other prelates, Epp. lib. iv. 43.‘ to the meeting of Lonis and Henry 
* dextris ... 0. sederet] On an | at Montmirail. 
erasure. 


A.D. 1170. 


[ 
Meeting of 
the kings 
of France 
and Eng- 
land, and 
reconcilia- 
tion of the 
latter with 
archbishop 
Thomas. 


Letter of 
the king to 
his son, 


The abp. 
obtains 
leave to 


3854  MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


De concordia facta inter Henricum II. et Thomam, . 
Cantuariensem archiepiscopum. 


Convenerunt iterum rex Francorum et rex Anglorum, Rog. Wend. 
cum Willelmo, Senonensi archiepiscopo, et episcopo ™°°* 
Nivernensi, apud Fractam-Vallem. Cum autem rex et 
archiepiscopus Cantuariensis! in quodam prato, quod. 
ab antiquo, quasi in presagium, Pratum Proditorum *. 
[dicebatur]? in partem secesserunt, bisque descendissent 
et bis equos ascendissent, bis stapham archiepiscopi rex 
tenuisset ? cum equum ascenderet, quasi in favorem et. 
arram future et proxime amicitie, tandem apud Am-. 
bazium,® procurante Rotrodo, Rothomagensi archiepi- 
scopo, rex et Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, 
concordiam inierunt. Et, firmata pace, rex Henricus 
scripsit Henrico filio suo, novo regi, literas sic: 


'* Sciatis quod Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, pacem 
mecum fecit ad voluntatem meam, et ideo precipio, ut ipse 
et omnes sui pacem habeant. Xt faciatis ei habere et suis, 
qui pro eo exierunt ab Anglia, omnes res suas bene et in pace 
et honoriflce, sicut habuerunt tribus mensibus antequam exiret 
ab Anglia. Et faciatis venire coram vobis'' de melioribus ct 
antiquioribus militibus de honore de Saltwde, et eorum jura- 
mento faciatis [recognosci]! quid ibi habetur de feodo archi- Rog.Wend. 
episcopatus Cantuariensis; et quod recognitum * fuerit esse  !!. 956. 
do feodo ejus, ipsi faciatis habere. Valete." 


Quo optento, archiepiscopus regratians, licentiam ro-. 
gavit, ut liceret ei exercere ? rigorem in sibi subjectos. fol. 60 4. 


! Cantuariensis] Added to the " Rotrodo] Retrodo, MS. and 
text, and not in W. A.C. D. D. F. 
! in quodam . . . Proditorum] * Epp. lib. v. 43. 
Added in marg., and is in text of F. ? ideo precipio . . . habeant] On 
* dicebatur] Omitted in MS., but | an erasure. 
required by the sense. ' vobis) nobis, M8. 
* secesserunt] secessissent, W. A. " recognosci] Supplied from W. 
C. D. A.C. D. 
* tenuisset] tenuit, W. A. C. D. ! recognitum] recongnitum, M8. 
* Ambazium] Ambarium, MS. M erercere] — excercere — MS. 
and F. throughout. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ SEQUNDI. 9355 


.Suffraganeos, apostolici mandati et suarum precum jus- A.D. 1170. 
.tarum iransgressores, et super hoc mandatum aposto- punish his 


lieum plene prosequi Quod rex vultu serenissimo bishops, 


. benigne annuit. 


Rog.Wend. 
ii. 356. 


Papa ad se reversus et penitens, favorabiliter 
scribit beato Thoma. 


Hiis ita gestis, Thomas, venerabilis Cantuariensis He writes 
archiepiscopus, antequam ad Angliam transfretaret, Ro-,o infers 
mam misit, domino paps denuncians, quod cum rege him of his 


. - . . . reconcilia- 
Anglorum pacifice, cognitis causis et modis, convenisset. tion with 


.Quod cum papa audisset, diu secum revolvit quae acci- the king. 
.derant, et de suo proprio tempore! ccpit gemere et 


dolere; glorificans tamen Deum, literas que» sequun- 


.tur? consolatorias beato Thome transmisit. Que, quia 
.breves et multum operantur ad presentem materiam, 
. bie. notantur, 


Rog.W end. 
ii. 356. 


Epistola." 
* Anxjetate cordis et amaritudine premimur, cum angustias, Letter of 
onera et gravamina, quz zelo justitim et pro libertate ecclesig the pope to 

manutenenda, tequo animo et invicta fortitudine tolerasti, ad he abp. 
memoriam reducimus et meditatione sedula cogitamus. Verum- 
temen, ut in te yirtutis perfectionem adimpleres, non potuisti 
frangi adversis, neo a tum constantime proposito amoveri ; tuam 
super hoc admirandam commendamus virtutem, et tibi super 
tanta patientia in Domino plurimum congaudemus, (Ceterum, 
quoniam regem Anglorum diutius in patentia et benignitate 
portavimus,‘ et blandis duleibusque verbis, et interdum durie 
et asperis, ut ad se rediret ssepe monuimus, si pacem, quam 
tecum fecit, executione operis non impleverit, et tibi ac tuie 
et ecclesie tus possessiones et honores ablatos? non restituerit, 
tibi plenam auctoritatem concedimus in personas et in loca, 
que ad tuam legationem pertinent, ecclesiasticam justitiam 
exercere, nullius obstaculo appellationig obstante." 


1 proprio tempore) proprilo tepore, * portavimus] exspectavimus, edd. 


MS. Lup. Gil. 
* esquuntvr] sequatur, MB, : servare eod is 
* Epp. lib. v. 29; ed. Giles, fi. in in edd, of Lepns gad Giles 
227, dated ''Signini, tertio idus | « serted , 
excepta persons regis, uxoris 
[13th] Octobris. que et filiorum." m 


356 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1170. De adventu beati Thome 4n Angliam. 


Archbp. Hac igitur securitate tam a papa quam a rege An- Rog.Wend. 


Thomas glorum accepta, in Angliam rediit, valedicens regi, !*- 356. 
arrives in 


England. Francorum et omnibus qui ei pietatis officia exibue-, 
1De, rant; et in kalendis Decembris ad portum applicuit Rog.Wend. 
Sandwicensem. Qui statim, ut nihil de contingentibus 5397. 
omitteret, quibus martirii gloria, quam ardenter sitiebat, 
impediretur, misit liberas domini papze Eboracensi archi- 
episcopo, hzc verba continentes: ! 


Letter of ** Cum filium suum rex vester? coronari voluerit, contempto 
the pope, Thoma, Cantuariensi archiepiscopo, ad cujus officium de anti- 
suspending qno jure dinoscitur pertinere, per manum tuam, frater archi- 
theabp.of ' . . . s . uu uo . 
York. episcope, in aliena provincia diadema regni ei fecit imponi. 

In coronatione vero illus nulla ex more de conservanda eccle- 

sis libertate cautio juratoria est prsstita, nec, sicut aiunt, a 

vobis exacta; sed potius juramento asseritur confirmatum, ut 

regni consuetudines inique,? sub quibus dignitas periclitatur 

ecclesie, illibate * debuerant* omni tempore conservari. In 

quo etsi multum prenominati regis vehementia nos conturbat, 

amplius tamen de vestra et aliorum coepiscoporum vestrorum 

possumus* infirmitate moveri. Qui, quod dolentes dicimus, 

‘*‘ faclà sicut arietes non habentes cornua, abiistis’ absque 

fortitudine ante faciem subsequentis" * fugientes." Et si forte 

hoc liceret'* tibi, frater archiepiscope, in propria potuisse" 

provincia, quomodo tamen in aliens, et illus prsecipue, qui 

exulare pro justitia et solus exire voluit, et dare gloriam Deo, 

tibi licuerit, nec de ratione possumus nec de sanctorum patrum 

constitutionibus invenire. Unde et post tam iniquas consuetu- 

dines juramento firmatas, nec" adjecistis sumere scutum fidei, Rog. Wend. 

ut staretis pro domo Domini in die proelii, ne, si diutius ta- il. 358. 

cuerimus, una vobiscum in die judicii dampnationis sententia 


1 Abridged from Epp. lib. v. 67 ; 6 possumus) possimus, MS. and F. 
ed. Giles, ii. 249 ; dated ** Ferentini, 7 abiistis] abistis, MS. 
decimo sexto cal.Octobris" [ 16Sept.] ® Lament. i, 6. 

? vester] noster, MS. and so W.A. ? fugientes] Added in marg. 


C.D.F. !* [iceret] licere, W. A. sec. m., C. 
? inique] iniquas, MS. and W. A. | D. ; Dic. Lup. Gil. 
C.D. F. Omitted in Diceto, col. 553, " potuisse] potuisset, W.A.C.D., 
and edd. Lup. Gil. Dic. Lup. Gil. 
* illabate] illibatas, Lup. Gil. "7 nec] non, W.A.C.D., Dic. 


* debuerant] debeant, W.A.C.D.; | Lup. Gil. 
debeat, Lup. Gil. — - 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 357 


involvamur, auctoritate sacrosancto Romane ecclesia, cui A.D. 1170. 
auctore Deo ministramus, ab omni vos officio episcopalis sus- 
pendimus dignitatis." 

Rog.Wend. ltem sane Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, per 

1.338. alias domini paps literas episcopos Londoniensem, Sa- 

resbiriensem, Exoniensem, Cestrensem, Rofensem, de 
Sancto Asaph et Landavensem, cum aliis, qui prefate 
coronationi ministerium preebuerunt, ab omni episcopali 
dignitate per has literas subscriptas suspendit. 


Item, epistola, ultria injuriarum:! 


Rog. Wend. * Qus causa venerabilem fratrem nostrum Thomam, Can- Letter of 
ii.358. tuariensem archiepiscopum et sedis apostolice legatum, a sua the pope, 
sede exulare compulerit, non oportet presentibus annotare, mepending 
. :od: . ye . e bi- 
quoniam et vos presentialiter aspexistis, et id per totam fere jp op, 
-occidentalem ecclesiam fama celebris divulgavit. Cum autem 
ise memorie "Theobaldus, predecessor hujus archiepiscopi, 
Anglorum regi coronam imposuerit, ac per hoc Cantuariensis 
ecclesia quasi possessionem hujus dignitatis habuerit,? vos? 
"nunc novi regis coronationi, archiepiscopo non preemunito, in 
ejus provincia ministerium prebere, literis apostolicis id pro- 
hibentibus, przesumpsistis; et qui relevare ipsius exilium quali- 
buscunque solatiis debuistis, aggravastis potius causam ejus, 
et super dolorem vulnerum suorum,‘ quod moerentes dicimus, 
a&ddidistis. In quo facto, si contra personas vestras non quan- 
ium culpa exigit moveamur, pertransire t&men hoc sub silentio 
-non debemus, ne forte, quod Dominus avertat, et nos et vos 
.sententia divinse feriat? severitatis, si ea, qus* in oculis om- 
nium perperam acta sunt, neglexerimus vindicare. Noveritis 
.Wend. itaque vos tamdiu ab episcopali officio, commissa nobis, Deo 
, 11359. auctore, potestate, suspensos, donec ad sedem apostolicam de 
tanto excessu satisfacturi accedatis, nisi prefato archiepiscopo 
ita satisfacere curavcritis, ut poenam istam ipse judicet relax- 





andam." 
! Abridged from Epp. lib. v. 68 ; *5 feriat] addicat, W. A. C. D., 
ed. Giles, ii. 273 ; dated, * Tusculi, | Lup. Gil. 
octavo cal. Decembris " [24 Nov. ]. * qua] Added to the text. 
* habuerit] haberet, edd. Lup. Gil. 7 potestate] Added in marg., and 
? vos] nos, MS. so F. No doubt the reading should 


* suorum) ejus, W. A. C. D.; ipsius, | be, a. Deo auctoritate, as in W. A. 
Lup. Gil. C. D., Lup. Gil. 


358 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


AD. 1170. Ministri regis beato Thome praceperunt, ut eprscopos 
excommunicatos absolveret. 
The abp. Postquam autem Thomas, venerabilis Cantuariensis Cf. Rog. 
comes? archiepiscopus, ad ecclesiam suam cum magna cleri et Wend. ii 
and isre- populi devotione susceptus pervenit, et cito post Lon-- fol. 61 a. 
ceived ^ doniarum civitatem, locum scilicet nativitatis, adiit. 
joyfally. ar ‘ 
letabundus; ubi occurrerunt venienti clerus, cives et. 
omnis populus, clamantes et dicentes, * Benedictus, qui. 
venit in nomine Domini"! In classico autem? campa-. 
narum et revestitorum festive processionibus receptus,. 
benedixit civitati et omnibus eam promoventibus, et in. 
suis libertatibus et prosperitatibus custodientibus. In. 
mensa autem splendidissima tot xeniorum numerositate . 
respectus est, quod teedium poterant generare. Unde per. 
aliquot dies ibidem, convocatis urbis prelatis et civibus. 
convivis, epulabatur cum gaudio post suorum dolorum. 
Hepro- diuturnitatem. Et cum inde versus Harewes, manerium, 
towards Suum, quod a Londoniis circiter xiii distat miliaribus,. 
Harrow, versus Sanctum Albanum, quem adire causa vene-. 
ordered by Tationis et orationis proposuerat, progrederetur, ecce. 
the king’s regis officiales cum magno strepitu denunciaverunt ei. 
absolve the CX Parte regis utriusque, ut suspensos et excommuni- 
persons catos absolveret ; acerbis verbis eum increpantes, quod. 
nieed. in primo adventu suo tam enormiter in regum in-, 
famiam regnum jamjam perturbasset, et ipsos, qui de-. 
siderium et honorem regium compleverunt, tam odiose. 
persequeretur Quod totum in regum injuriam redun- 
dabat, et eversionem consuetudinum regni. Archiepi- 
scopus autem, hiis auditis, perturbatus, demissa voce. 
collateralibus suis dixit, * Talia sunt gaudia hujus. 
mundi. Omnia suspecta, et moeroribus miscentur uni-. 
Hecon- versa.” Et conversus ad regales nuncios, respondit,. 
sents todo Quod gi ipsi excommunicati jurare vellent in forma 
80, OD cer- . 
tain con- ecclesiz, se mandato domini pape parituros, ipse pro 


! Matth. xxi. 9. | ? autem] On an erasure. 





DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ, SECUNDI. 359 


pace ecclesiss et ipsorum dominorum suorum regum A.D. 1170 
eos &bsolveret. Quod cum episcopis relatum fuisset, 
responderunt, juramentum hujusmodi, nisi ex volun- 

. tate regis, se non debere prestare. Et cum manerio, 

. ubi hospitaturus fuit, appropinquaret, advenerunt ei Messenger 
.Obviam junioris regis nuncii, quasi equis rapti veloci- young king 
bus, interdicentes ex parte ejus, ne ultra procederet, vel are sent to 
. per regnum ulterius cum superbia sua vagaretur. At stop. his 

. ipse, cum talia de alumpno suo audiret, gravius turba~ Progress. 

. batur, et ait, “ Propositum habui ipsum visere apud 

. Wudestoc, ut audivi, commorantem, et in crastino per 
.Sanctum Albanum indistanter! transiturus, iter matu- 

.rare. Novit enim, qui nihil ignorat, quod desiderio 

.ipsius faciem videre desiderans, diligo ipsum totis vis- 
.ceribus caritatis et amplector" At ili torvo vultu 
responderunt, “ Quare ergo ipsum et patrem suum per- 

. sequeris? Durum est tibi contra stimulum ? calcitrare."* 

. At ipse nolens objurgari, factus est sicut homo non 

. audiens, et non habens in ore suo redargutiones. Et 

-cum tumultuose cum minis denunciarent ei, ut non 

. progrediens * nisi ad illud manerium suum, quo jam 

. pervenerat hospitaturus, obtemperavit archiepiscopus, 

-sciens in spiritu quod non venerat hora ejus. 


. De obsequio. hwmanitatis quod e| impendit Symon, 
abbas Sancti Albans. 
Moram autem faciens ibidem archiepiscopus aliquot He keeps 
-diebus, festum faciebat, ut moris est de hiis eulogiis "7, 
: quee * O sapientia "9 cum sequentibus nuncupantur, nec 
:ullam faciem turbidam ostendit ipse athleta? Dei in- 
-victissimus, licet in spiritu daretur ei mortem suam 
-nosse appropinquare. Cum igitur ei abbas Sancti The abbat 


! indistanter] indistenter, MS. * The introit of the anthem for 
? stimulum] stumulum, M8. 10 Dec, Hampson, “ Med. Evi 
3 Act. ix. 5. Calend.,” ii. 350. 

4 progrediens] So also F. 7 athleta) adletha, MS. and F. 


* est] On an erasure. 


960  MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1170. Albani, Symon nomine, in esculentis et poculentis no-. 
of St. A bile xenium transmisisset, et ipse, ut ipsum archiepi-. 
him. scopum visitaret, sequebatur, regratians archiepiscopus. 
alt nunciis satis civiliter, * Accepto utique ejus pre-. 
sentias, sed ejus preesentiam plus acceptarem.” Cul, 
unus de nunciis abbatis, * Domine, ecce apparet veni-. 
ens in foribus" Cui occurrit venienti archiepiscopus. 
usque ostium, et dans ei osculum, regratiabatur ei,. 
jocose loquens de ejus adventu, quem vocavit preesen-. 
tiam, et de xenio suo, quod preesentiam vulgariter lo-. 
quendo vocavit. Quod Gallice civilius sonat, scilicet. 
sic, “De sun present, e sa presence.” Et post multas. 
simul habitas collocutiones,! petiit archiepiscopus ipsum. 
abbatem, quatinus caritatis intuitu iret ex parte ejus. 
ad juvenem regem, admoniturus eum dulcibus, qui-. 
bus abundavit? ac efficacibus sermocinationibus, ut. 
Theabbat Tigorem et rancorem conceptum mitigaret. Obtempe--. 
goes tothe rans igitur abbas, ipsum regem adiit festinanter; sed. 
king, on cum nihil nisi superbiam et indignationem cum am-. 
behalf of pulosis verbis et juramentis irrecitabilibus inveniret,. 
but in sin. rediit infecto negotio. Qus cum cuncta rediens archi-. 
episcopo renunciaret, vultu demisso ac tristi respondit. 
archiepiscopus suspirans, “Sine modo, sine ;" et movens. 
caput addidit, ** Siccine, siccine adesse festinant tempora. 
consummaftionis?" Et quasi prophetico spiritu edoctus. 
subjunxit, * Non diu durabit ludus, sed illusio ista". 
Abbas autem tunc non intellexit verbum, sed postea,. 
scilicet infra ? septimanam, omnia luce clarius patuerunt. . 
Et intuens ipsum abbatem oculo piissimo et fere lacri-. 
manti, ait, “ Domine abbas, grates tibi refero aduberes - 
de labore tuo, licet inutili Non stat per te, quin. 
mitigaretur adolescens ille. . 


“Non est in medico semper relevetur ut sger, . 
Interdum valida plus valet arte malum.”* 











! habitas collocutiones] Partly on ‘ Ovid. Epp. ex Ponto, lib. I. iii. 
an erasure. 17., but where we read docta for 

2 abundavit] habundavit, MS. valida. 

* infra] imfra, MS. throughout. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI VIZ. SECUNDI. 361 


. Et subjunxit, “Sed et ipse sine dilatione portabit ju-. 

.dicium, et precidetur velut a texente vita sua." Et 

respiciens clericos suos circumsedentes, addidit dicens, The abp. 

." Ecce, amici mei, quid contigit. Plus mihi fecit nunc EP. the 

.Obsequii et honoris iste abbas, qui in nullo mihi? tene- of the 
fol 615, .tur ascriptus, quam omnes confratres et su ej "bbat. 

.mei episcopi" Preeceperat enim abbas recedens ab 

.archiepiscopo, quando apud Wudestoc iter arripuit, 

.cellerario suo, ut cotidie ipsum archiepiscopum, qui 

. prope erat, munifice visitaret. Unde ipse archiepiscopus 

.in calce sermonis addidit. * Primum quem habui hono- 

.rem mihi contulit beatus Ánglise prothomartir Albanus, 

.et ultimum." Et hoc dicebat gratissimus ille archi- 

.presul pro ecclesia de Brantefeld, illi adhuc pauperi ac 

juveni collata per abbatem Sancti Albani, et pro honore 

.ilii apud Harewes,! ut dictum est, collato. Cum igitur The abbat 

, abbas domum rediturus peteret; archiepiscopum obnoxius, ("san 

.]unctis manibus, ut dignaretur caritatis intuitu domum ban’s. 

. Sancti Albani ad Natale, quod imminebat,* sua deside- 

.ratissima przsentia illustrare, et tenere ibidem festum 

. Christi nati et Anglie prothomartiris, respondit obortis 

.lacrimis archipresul, * O quam libenter vellem, sed 

.multo aliter de me divinitus diffinitum est. Vade in 

.pace, pater carissime, vade ad ecclesiam tuam, quam 

.Deus conservet, vado autem ad meam; cito audies 

.meam sufficientem excusationem, quare tecum non 

. venio. Sed tu potius, si fleri potest, mecum veni, ut 

.meus sis conviva, et in tribulationibus, quibus abun- 

. danter? opprimor, consolator." Quod cum excusans se 

. Sufficienter abbas renuisset, quia oportuit eum sollemp- 

.niis suse ecclesize interesse, dixit archiepiscopus, “ Ita, 7, abp. 

, ita times pelli tue! Oportet me mortis periculis ex- returns to 





.poni"5 Accepta igitur benedictione, abbas recessit, et his church 
bury. 
! Is. xxxviii. 12. * abundanter] habundanter, MS, 
2 mihi] michi, MS. ? oportuit] opportuit, MS. 
* Harewes] Hareswes, MS. * ezponi] The last letter is on an 
! imminebat] iminebat, MS. erasure. 


* carissime] karissime, MS. 


362 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1170. archiepiscopus ad ecclesiam suam iter maturavit. QO. 
quantis lamentis quantisque suspiriis abbas ipse postea. 
cor suum cruentavit, eo quod non fuit ei desuper con-. 
cessum ! in tanti martiris consortio gloriam suscepisse.. 
Archiepiscopus autem Cantuariam reversus, dies Natali- . 
cios quatuor celebravit; quinto vero, ut supra dicetur,. 
migravit ad Dominum. | 


De gloriosa passione beati Thome? 


A.D.1171. Anno Domini M°.c°.Lxx°1°. beatus Thomas, Cantua- Rog.Wend. 
Heexcom- yiensis archiepiscopus, sermonem habiturus ad populum, * °°? 


municates 
Nigel de die Dominice Nativitatis, que vi. feria tunc evenerat,. 
Nile ,,Pulpitum ascendit ; et, sermone completo, Nigellum de 
de Broc, Sackevilla, ecclesi; de Herges violentum incubatorem,? 
25 Dec. Robertum quoque de Broc, qui quendam equum ipsius 
archiepiscopi in ejus contumeliam mutilaverat, sollemp- 
niter excommunicavit. Eadem* quoque die, sicut in. 
mensa Domini, scilicet in altari, totus juxta suam con-. 
suetudinem fuit in lacrimis, ita totum 5 se serenissimum . 
prebuit commensalibus. Et cum apponerent carnes, et . 
renuissent aliqui de ipsa comedere, ipse, apprehensa buc- . 
His plea- cella, comedit, inquiens cum risu modesto, “ Quid detes- . 
sant dis. tamini carnem propter sextam? feriam? Magnum habet . 
table. caro privilegium. Verbum caro factum hodie prodiit in. 
lucem, et apparuit nobis" Et jocundus fuit sermo in. 
29 Dee. auribus audientium. Quinta vero die sequenti, circa. 


horam vespertinam, cum archiepiscopus in thalamo cum 





! concessum) Added in marg. 3 incubatorem) incubitorem, MS. 


?*In the lower margin are the 
following verses :— 
* Notandum 4 Annus millenus, cen- 

versus de tenus, septuagenus, 

tempore | Primuserat,primas quo 
mortis ejus. cadit ense Thomas." 
In F: they are inserted in the text 
after the author's lamentation on 
the results of the young king's co- 
ronation, p. 366. 


* Eadem] Eeadem, MS. 

* totum] At first written totus. 

* sertam] quintam, MS., but corr. 
from F., and so noted by a late hand 
in the margin. Christmas day fell 
on Friday, and the archbishop was 
kiled on the Tuesday following. 
See Gerv. Chron., col. 1418, 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SEOUNDI. 363 


clericis suis resideret, Reginaldus dictus Filius-Ursi, A.D. 1171. 

Willelmus de Tracy, Hugo de Morevilla, et Ricardus Four 

. Brito, de Normannia, milites eximii licet flagitiosi, suddenly 

venientes, tanquam furia invecti subito in thalamum enter, and 

irruperunt, denunciantes ex parte regis, ut episcopos, der nim 

Anglie suspensos officio suo restitueret, et excommu- the bishops, 

nicatos absolveret. Quibus respondit archiepiscopus, nd abso ve 

* Non est judicis inferioris! ut sententiam superioris were ex" 

Rog.Wend. absolvat, nullique hominum licet infirmare, quod Sedes cated. 

1.361. snostolica decrevit statuendum." Attamen, si Londoni- 

ensis et Sarisbiriensis episcopi et alii excommunicati 

suo mandato se parituros jurare vellent, eos pro pace 

ecclesieo et domini regis reverentia absolveret. Illi 

vero ilico ira incandescentes, et scelus nefarium,? quod 

in mente conceperant, ad effectum perducere prope- 

rantes, cum impetu et minis recesserunt.  Archiepisco- The abp. 

pus vero, monentibus clericis suis, et hora diei ves- BO ach 

pertina urgente, in majorem ecclesiam intravit vesperas to sing 

cantaturus. Quatuor satellites nefandi? supradicti, and i 

armis interim induti militaribus, archiepiscopum e ves- followed 

tigio sunt secuti, Qui cum ad ecclesiam pervenissent, knights. 

ostia ejus, ut preeceperat archiepiscopus, invenerunt 

aperta. “ Neque enim," ut ait, “ Christi ecclesiam, que 

cunctis debet esse refugium patens, ordine turbato 

commutabimus in castellum." Turbis quoque undique 

confluentibus, prefati iii^". milites ecclesiam irreve- 

renter ingressi, clamitare cceperunt, * Ubi est proditor 

regis ? Ubi est proditor regis?" Quibus archiepiscopus 

a tertio vel quarto gradu presbiterii, quem jam ascen- 

derat, obviam regressus est, dicens, “Si qusritis archi- 

.episcopum, non autem proditorem, ecce me in promtu 

habetis" Quibus acerba satis proponentibus ae mortem 

comminantibus, ait, * Ego mori paratus sum pro asser- 

tioni veritatis et ecclesie libertate. Rogo tamen, ut 





! inferioris] imferioris, MS. * nefandi] nephandi, MS. 
2 nefarium] nepharium, MS. 


364 . MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1171. mei non sint participes! poenzs, sicut non fuerunt in- 
centores cause.” Dum autem carnifices strictis in eum 
insurgerent ensibus, ait, * Deo beateeque Maris, sancto 
quoque Dionisio et hujus ecclesiz patronis, meipsum et 


They put ecclesize causam commendo." Percussit igitur sacrum. 
Dum o caput ejus primo Reginaldus, abjecto pilleo; conse-. 
quenter alii, ita ut excerebratus expiraret. Sanctus. 
vero per modum orantis solo procubuit spiritum emit-. 
tens, qui nec gemitum nec clamorem nec etiam suspi-. 


rium emisit. Ipsi autem funesti milites cerebrum cum. 


fol. 62 a. 


sanguine ejicientes* a lacerato capite, sparserunt super. 
pavimentum. Immolatus est itaque ante altare beati. 
Benedicti, de qua immolatione quidam satis eleganter . 


dixit, 
Verseson “Quis moritur? presul Cur? pro grege. Qualiter 2, 
dis martyr ense. , 


Quando? Natali. Quis locus? ara Dei.” 


Argumenta, sanctitatis beati Thome tune demum 
apparuerunt? 


The assas-  lransiato autem ad coelestia beato martire Thoma, 
sinstake Jictores cum suis complicibus omnem‘ suppellectilem 
away the 
household martiris, et clericorum ejus vestes et lectisternia et 
goods of utensilia penitus rapuerunt. Corpus autem sanctissi- 
and his mum, quod in ecclesie decubuit pavimento, ante majus 
clerks. altare est sub ipsius diei crepusculo deportatum ; ubi, 
quod prius ad notitiam solius cubicularii devenerat, 
astantibus tune cunctis venit in lucem. Licet enim 


archiepiscopus habitum monachilem, quem a tempore 


Rog.W end. 
ii, 362. 


suse promotionis occulte portaverat, habitu canonicali 


Practice of Suppressisset, carnem tamen cilicio attritam cum femo- 
the abp. to ralibus cilicinis, quod fuerat inauditum, carnem cura- 


wear hair- 
cloth. verat edomare. 








1 participes] partipes, MS. * This rubric is written over an 


erasure. 
3 gjicientes] eicientes, MS. * omnem] Added in marg. 


. Wend. 
Rog 362. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ SECUNDL 365 


De prasagio diet M artis, quo omnia passus est! AD. 1171. 


.losophos, bellum attribuitur, natus fuit, scilicet, die 
. sancti Thome apostoli, quapropter sic nominatus est;* 


die Martis idem apud Norhamtonam a curia regis re- 
cessit, multis injuriis lacessitus; die Martis recessit ab 


. Anglia exilium subiturus; die Martis, precepto domini 
pape, revertens in Angliam est appulsus; die Martis 
.audivit hane vocem, “Thoma, Thoma, in sanguine tuo 
.glorifieabitur ecclesia mea ;” die quoque Martis mar- 
. tirio consummatus est; die quoque Martis? translatus 
.est, sicut, supra loco suo dicetur. 


Rog.Wend. 
ii. 362. 


Rog.W end. 
ii. 363. 


: eerpendum ; sed abbas de Boxsleia, cum priore et con- which by 


De dedecore facto psi corpori. 


Sequenti vero die, videlicet Mercurii, summo diluculo‘ respecting 
rumor increbuit, quod nefandi? carnifices corpus archi- indignities 


6 to be 
episcopi abstrahere ab ecclesia? condixerant, et extra 2.9... 


muros civitatis illud projicere? avibus et canibus dis- his corpse, 
18 


ventu ecclesie Cantuariensis, illud marturiori tradentes? the abbat 


sepulturz, nec abluendum illud fore judicabant, quod ieaence 


sanguis martirii purpurabat. In quo, inquam, martirio facts in 
multa notabilia concurrebant. Primo, quod passus est regard to 


his mar- 
pro assertione justitiz et ecclesize libertate; secundo, tyrdom. 


quod in ecclesia non qualicunque sed in illa, quz» mater 


! In F., instead of this chapter, one | — * nefandi] nephandi, MS. 
of a similar character is inserted * archiepiscopi . . . ecclesia] 
from A. marg. and C., under the year | Partly on an erasure. 


1169 (ed. Wats., p. 116). ? projicere] proicere, MS. 
2 scilicet . . . est] Added in marg. * tradentes) So read W. A. C. D. 
* Martis) Added in marg. F., but the Edd. and ed. Wend. alter 


* diluculo] diliculo, MS. it to tradiderunt. 


366  #$MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1171. est omnium ecclesiarum gentis Anglicanz ; tertio, quod 
quod non in quolibet tempore, sed in diebus Natali- 
ciis, in quibus homicide rei lese majestatis habent! 
pacem et gaudium ; * quarto, quod non simplicem sacer- 
dotem peremerunt, sed utique talem, qui in regno 
Anglie erat summus in populo et pater omnium sacer- 
dotum ; quinto, quod non passus est in quovis membro, 
sed in eo corporis loco, quo tonsuram acceperat, et 
quem sacri perfusio olei Domino consecravit. 


Eaclamatio de tam lugubri casu. 


Lamentg- © infelix, O temeraria, O injuriosa, O superba regis. 
tion of the junioris a te facta, Rogere Eboracensis?! coronatio !. 
the fatal quam sequebatur totius regni scisma ac imminens '. 
the yo og perturbatio, preelatorum excommunicatio, summi ponti-. 
king’s co- ficis amaricatio, archipreesulis occisio, ecclesie Cantu-. 
ronation. arjensis anathematisatio;^ immatura tam juvenis tam. 
elegantis novi regis mors ultrix manifesta, regis patris. 
incomparabilis per universum orbem scandalum pro-. 
brosum ? et, dedecus indelebile; militum perpetua exhe-. 
redatio, perennis? in paupertate et exilio lugubris ac. 
miseranda deportatio? Qui, inquam, milites iii", omnes . 
infra iii, annos, quicquid fingant girivagi, diem clau-. 
serunt extremum. . 


| De penitentia regis Henrici] II. gravissima. 
Griefand Rex autem Anglorum Henricus II. tunc temporis in Rog.Wend. 
Pe the king. Normannia morabatur apud Argentomium, quando ru- 399. 


mor iste? medullam cordis sui penetravit. Qui in primis 





! habent] At first written haben- | from F. Du Cange, however, has 
tur, a8 in W. A. C. D. admitted anathematio as a recog- 
? pacem et gaudium] Added in | nized form. 
marg., and so F., but not in the other * scandalum  probrosum] On an 


MBB. erasure. 
* Eboracensis] Eboracense, M8. 7 perennis] perhennis, M8. 
* imminens] iminens, MS. * ac miseranda deportatio) Added 


5 anathematisatio] Originally | in marg. 
written anathemacó, and ci after- * iste] On an erasure, 
wards inserted before co. Corr. 


R. Wend. 
ii. 364. 


Rog.Wend. 


ii. 364. 


fol. 626. 


DE TEMPORB REGIS HENBICI, VIZ. SECUNDI. 367 


ad omnia lamentorum genera se convertens, regiam A.D. 1171. 
majestatem prorsus in cinerem, cilicium et jejunium 
commutavit, omnipotentem Deum testem invocans, quod 
hoc opus nefarium! meo sua voluntate vel conscientia 
commissum est, neo suo artificio perquisitum ; nisi forte 
ex hoc reus sit, quod archiepiscopum minus diligere 


. videbatur, et inconsulta verba, que solet ira fervens 
. elicere, properanter proferre, sed non quee deberent ali- 
.quem sani capitis ad sanguinis effusionem provocare. 
. Sedit interim in camera, in? tenebris et silentio, sus- 
.pensis cum sigilo omnibus regie curie negotiis; et 
.renuens consolationem, cibum non accepit biduo vel 
.potius triduo, prseter lac amigdalarum. Super hoc 


autem inopinato infortunio se judicio ecclesim prorsus 


exposuit, et humiliter se suscepturum quiequid in eum, 


fieret? statuendum, salubriter repromisit. 


Mittuntur nunc ad summum pontificem, 


Misit igitur rex nuncios ad summum pontificem, The king 
qui eum exousarent, et ejus innocentiam allegarent ; sengem te 
quos dominus papa nec videre voluit, nec ad pedum the pope. 
saltem oscula admittere dignabatur. Sed nuncios, qui 
Becundo missi fuerunt, aliqui cardinalium susceperunt, 
sed verbis tantum. Instante tandem quinta feria ante 
Pascha, in qua de consuetudine Romans ecclesizm solet 
papa publice predicare vel absolvere vel excommuni- 
care, quibusdam papse silentiariis ad aures nunciorum 
perferentibus devenit, quod papa eadem die decreverat The pope 
in regem Anglim nominatim, et in omnibus terris suis, outs ar 


de communi fratrum suorum consilio, interdicti ferre sentence of 
interdiet. 





! nefarium] nepharium, MS. * repromisit] At first written com- 

? in] On an erasure. promisit, ag in W. A, C. D. 

3 fieret] So also W. pr. m., A. C. * pradicare] Added in marg., but 
D. F. L ; foret, W. sec. m. not in W. A. C. D. 


368 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1171. sententiam, et eam, que lata fuerat in archiepiscopum 
Eboracensem! et alios Anglise episcopos, confirmare. 
Sicque nuncii regis in arcto positi, quibusdam car- 
dinalibus domino papse suggerentibus quod iidem 
nuncii a rege Ánglorum acceperant in mandatis, ut 
jurarent regem Anglorum ejus et cardinalium judicio 
The mes gtaturum et per omnia pariturum ; sicut igitur nuncii 
ower t to petierunt, juraverunt, et sic interdicti sententiam decli- 
submit t? naverunt.  Nuncii vero Eboracensis archiepiscopi et 
the pope . . . . 
judgment. aliorum episcoporum Anglie idem fecerunt. Eadem 
Heexcom- tamen die dominus papa excommunicavit sceleratissi- 
municstt mos interfectores beati Thome, Cantuariensis archiepi- 
derers of scopi et martiris, et omnes qui consilium, auxilium vel 


the abp. consensum preebuerunt, et omnes qui eos in terra sua 


reciperent aut foverent. Ipsi tamen, licet vagi et sang * 
mentis egentes, regnum per plures menses pervagantes, . 
They take receptaculum invenerunt in borealibus Anglie partibus. 
^ ab hiis qui rei veritatem non noverunt, et apud Knare-. 


Knares- 


borough, burgum? annum morando in dolore et timore comple-. 


Land. 


asperitate dissueta obierunt. 


Quomodo Deus pro beato Thoma martire miracula 
celebraverit. 


Miracles | Eodem quoque anno, circa Paschalem sollempnitatem, 
Pete arch- ed Dominus noster Jesus Christus, qui in sanctis suis 
bishops semper est et ubique mirabilis, gloriosissimi martiris 

sui Thome, Cantuariensis archiepiscopi, vitam lauda- 


! Eboracensem] Eborancem, MS. * precepto] precep, MS. 
* Knareburgum] Cnaresbure, W. 
A. C. D. 


ad nt to verunt.’ Deinde tum regio preecepto,® tum conscientiz . 
the Holy stimulo, tum omnium compatriotarum detestatione com- . 
pellente, sub jugo poenitentisz in laneis et nudis pedibus, . 
in jejuniis et orationibus Terram Sanctam petierunt, et. 
sanctorum suffragia pro expiatione peccatorum suorum. 
flagitabant. Omnes vero infra paucos annos pro vite. 


Cf. Hog. 
W end, 
ii. 365. 


.Wend. 
il. 365. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 369 


bilem et insuperabilem in mortis eminentia constantiam A.D. 1171, 
crebris miraculorum signis ccepit irradiare ; ut qui pro 

tuenda libertate periclitantis ecclesi; suam suorumque 
proscriptionem tot annis sustinuit patienter, dignum 

pro meritis cognoscatur! ab omnibus reportasse trium- 

phum. De sepulchro vero martiris gloriosi nullus in 

fide accedens recedit vacuus, quacunque sit infirmitate 
gravatus. Nam restituitur ibi claudis gressus, surdis 
auditus, czecis visus, loquela mutis, sanitas leprosis, vita 

mortuis ; et non solum utriusque sexus homines, verum 

etiam aves et animalia de infirmitate ad sanitatem, et 
.& morte ad vitam restaurantur. Hoc quoque anno Dedication 
. Hugo, episcopus Dunelmensis, dedicavit capellam sancti chapel of 

. Cuthberti, que est juxta claustrum Sancti Albani, in St. Cuth- 
. honore sancti ejusdem, scilicet Cuthberti, et sancti Vet at Bt 
Johannis Baptiste, xvi kalendas Junii, Simone tunc 


» Abbate? 


Rex Henricus redut 4n Angliam. 

g-Wend. Eodem quoque anno rex Anglorum Henricus viii?. The king 
5.365. . "e . . os . ° returns to 
idus Augusti in Angliam_rediens, visitavit. Henricum, poyisna, 
Wintoniensem episcopum, jam in extremis agentem. and visits 
Qui eum? pro morte Thome martiris ipsum durissime wine - of 
et dirissime increpans, eum,* quasi spiritu prophetico, chester. 
multa adversa sine dilatione predixit passurum. Et “6: 
hzc? cum ultima verba protulisset episcopus dierum 


plenus, vio idus Augusti migravit ad Dominum. 8 Aug. 


Rex Henricus Hiberniam ngressus, a quibusdam 
regulis ibidem, homagiwm suscepit. 
Wend. Per idem tempus rex Anglorum Henricus xv°. ka- Henry 


1.365. jendas Novembris hostiliter Hyberniam intravit; ubi Ireland. 
hene CTOVeTDPPIE oon LL 48 Oct. 


! cognoscatur] congnoscatur, MS. 5 hac] Interlined. 
* Hoc quoque . . . abbate] Added * vi.] So W. A. C. D. I. and 
in marg. Omitted in F. Diceto, col. 557; but the Edd. and ed. 
* eum] cum, MS. Wend. have octavo, which is wrong. 
* eun] ipsum, W. A. C. D. 
AA 


370 $MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1171, archiepiscopi [et]! episcopi ipsum in regem et dominum Rog. Wend. 
Heisre- alacriter susceperunt, et eidem fidelitatem juraverunt. !' 9366. 
ceived as . . 

chief mo- Regulus de Limelye, regulus de Chore, et regulus qui 

pare, bat Monoculus dicebatur, ei homagium juraverunt. Rode- 

king of ricus autem, regulus de Commat quia regio quatn in- 
Connanght, habitat inaccessibilis est, nemorosa et palustris, carens 
do homage. vadis et pontibus, sibi tuta habetur, regi occurrere 


supersedit. 


Eboracensis? [archiepiscopus] * purgatur et absolvitur. 


6 Dec. Anno quoque sub eodem, in festo sancti Nicholai, Rog.Wend. 
The ab - apud Albemarliam, Rogerus, Eboracensis archiepiscopus, . "396. 
obtains ab- preestito juramento, quod ante coronationem novi regis - 
solution. iteras prohibitionis à papa nequaquam susceperat, et - 

quod se regi de consuetudinibus obsetvandis non obli- . 
gaverat, quodque mortem Thome, gloriosi martiris, nec - 
verbo, nec scripto, nec facto scienter procuraverat, ad 


officii sui absolutus restituitur plenitudinem. 


De reconciliatione Cantuariensis ecclesic, post mortem 
beati Thoma. 


Recohellia- Sub illius quoque anni curriculo, post mortem beati Rog.Wend. 
church of Thome martiris, anno lamen fere integro, ecclesia Can- * 396. 
veneer tuarlensis a divinis cessans obsequiis, continuis per- 
stitit in lamentis. Subversum est autem ecclesiw pavi- 
mentum, sonus campanarum est suspensus, nudati sunt 
parietes ornamentis; et sic in silentio, et qtiasi in cinere 
et cilicio, exequids in tristitia et motore persolvit. Sed 
tandem, ad matris sue» Dorobernensis ecclesiss vocatio- - 
21 De. nem, in festo sancti Thome apostoli suffraganei con- 
venerunt episcopi, ut ecclesiam longa suspensione con- 





! et] Supplied from W. A. C. D. * archiepiscopus] Bupplied from 
? Commat] Comnat, W. A. C. D. | F. 
* Eboracensis] Eborantis, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 371 


sternatam, juxta mandatum! domini papse, in statum A.D. 1171. 
pristinum reformarent. — Bartholomeus igitur, Exoni- Sermon » 
Rog.Wend.ensis episcopus, ad petitionem conventus missatn cele. of Exeter. 
i. 367. braturus solempnem, et sermonem ad populum habi- 
turus, sic exorsus est: * Secundum multitudinem dolo- 
rum meorum, consolationes tum letificaverunt animam 


meam, Deus"? 


De tonitruo generalissimo et terribili. 


Rog.Wend. Anno Domini M°.c°Lxx°1°, in nocte Natalis Domini, A.D. 1178. 
™ $67. tonitrua audita sunt generalia, in Anglia scilicet, Hiber- Unusual 
$ . [] . e . 6 thunder- 
-nia et Gallia, qualia non se meminit quis audisse. storms at 
Christmas. 


Junior rex copi recaloitrare conira, patrem. 


Rog.Wend. Eodem tempore, rege Anglorum moram faciente in The young 
i. 867. Hybernia, Hugo de Seinte-more et Radulphus de Femme? per ded 

avunculus Alienorse regins, consilio, ut dicitur, ipsits to take 

fol63 a. regins, regis Henrici junioris cceperunt avertere cor‘ & Prainst his 
patre suo, asserentes, magnum fore dedecus nomen regis father. 
.habere sine re et? dominatione, ut dici possit, * Stat 
.magni nominis umbra."9 Sed rex paler, antequam ab 
Hibernia rediret, apud Lissemor’ concilium congre- English 
gavit, ubi leges Anglise ab omnibus sunt gratanter ur, esta 
accept, eb juratoria cautione prestita confirmatus. Ireland. 
Urbes et? castella, quse rex receperat in sua, sub fideli 
custodia deputavit. Et quoniam varia ipsum trahebant 
negotia, in die Paschs sub ipsius diei crepusculo navem 16 Apr. 
ascendens, in crastino applicuit in Walliam. Et inde Henry 
Porecestriam? veniens, navigatione felici in Norman- WP and 


Rog. Wend. niam est transvectus. Et confestim ad cardinales a thence 
ii, 868, m uL. E8999 t0 


! mandati] On an erasure. * Lucan, Phars., 1. 135, 

3 Ps, xciii. 19. 7 Lissemor] Lissenor, MS. 

* Fesne] Faie, W. A. C. D., and * Urbes et] videlicet, MS. and F. 
so Diceto. Corr. from W. A. C. D. 

! cor] Written above the line. * Porecestriam] — Porescestriam, 


5 re et] Added on to the text. MB. 
AA2 


372 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1172. papa missos, Albertum et Theodinum, accedens, post 

Porchester Jongos tractatus, in preesentia eorumdem legatorum hanc 

andy, to fecit sui purgationem. 

meet the 

estes De purgatione et satisfactione regis Henrici de morte 

sancti Thoma. 

Termsof Primo igitur juravit, mortem Thome nec voluntate Rog.Wend. 

cation sua vel conscientia perpetratam fuisse, nec suo artificio ‘* °°* 

from the perquisitam. Sed quoniam malefactores ex verbis, que 

erime of. i : . . 

Beckets ipse’ rex iracundiz calore succensus minus caute pro- 

death. — tulit, quod videlicet nequissimos commilitones educa- 
verat, qui ipsum in proditorem suum archiepiscopum 
noluerunt vindicare, occasionem virum Dei sumpserant 
perimendi, rex cum summa humilitate absolutionem - 
postulans impetravit. Promisit igitur rex, ad mandatum 
legatorum, quod tantum daret de pecunia sua, unde 
ducenti milites ad defensionem Terre Sancte possent 
per annum sustentari.  Promisit insuper, quod per- 
mitteret deinceps libere appellationes fieri; et quod 
consuetudines, qu: suis erant introducte temporibus 
contra libertates ecclesiz, in irritum revocaret; et quod 
possessiones Cantuariensis ecclesise, quse post recessum 
archiepiscopi ablatz fuerant, in integrum redderentur. 
Promisit preeterea, quod clericis et laicis utriusque sexus, 
qui pro beato martire de regno exierant, cum pace sua 
bona recipere universa, et libere redire licebit. Et hoc 
totum promittere et jurare ac facere, ex parte domini. 
papse regi injunctum est, in remissionem omnium pecca- 
torum. 


Rex juvenis idem jurawit. 
The young Rex vero juvenis, quicquid rex pater juraverat et Rog.Wend. 
sweersto Dromiserat, juravit et promisit. Et, hiis ita gestis, rex ii. 368. 
the seme juvenis cum sponsa sua Margareta, mense Augusti in 
21 Aug. Angliam transfretavit ; et xiiv. kalendas Septembris Rog. Wend. 


! gue ipse] On an erasure, 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 373 


apud Wintoniam prefatam Margaretam Rotrodus, Ro- A.D. 1172. 
thomagensis archiepiscopus, in reginam Anglis, minis- Margaret, 
trantibus sibi suffraganeis Cantuariensis ecclesim, con- is crowned 


secravit, vel coronavit! at Win- 
chester, 


Gilebertus, Londoniensis episcopus, absolvitur. 


Rog.Wend. Eodemque anno Gilebertus, Londoniensis episcopus, Gilbert, 
1.959. "beati Thome indefessus persecutor, przstito juramento, Iondon, 
quod mortem beati Thomz nec verbo, nec facto, nec absolved. 

scripto scienter procuravit, suo est officio restitutus. 


Johannes, fius regis, uxorem dusit. 


Rog.Wend. Anno Domini M°.c°.LXX°.111°. rex Anglorum Henricus A.D. 1173. 
3.399. Johanni filio suo, cognomento? Sine-terra, vix adhuc Prince 

septenni? filiam Huberti, comitis de Moriana, primo- rd 

genitam, quam ex relicta Henrici, ducis Saxonie, sus- the daugh- 


ter of th 
tulerat, in sponsam dedit.‘ count of. 


Maurienne, 


De electo Cantuariensi. 


Rog.Wend. Eodem etiam anno Rogerus, abbas Beccensis, pridie 6 March. 
1.369. nonas Martii apud Lamheiam, presentibus suffraganeis Poe? tb 
ecclesize Cantuariensis, in archiepiscopum ejusdem eccle- elected —' 
sie est electus. Sed abbas ille electioni de se facts oP. of 
penitus contradixit, utrum pusillanimitatis intuitu an bury. 
religionis, incertum habetur. 


———M—MMMÓÓMMÀ a Ba — 


! vel coronavit] Added in marg. ,  *dedit] On an erasure. In W. A. 
? cognomento] congnomento, MS. | C. D. accepit. 

* 3 septenni] So also W. A. C. D. * Rogerus] So W. A. C. D. F. I. 
E. F. L, and Diceto, col. 561. The | and Dic., and confirmed by Gall. 
Edd. and ed. Wend. read septennem, | Christ., vol. xi. p. 230. In Edd. and 
but without authority. ed. Wend. Robertus. 


374 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


AD. 1173. Henricus, rex juvenis, jam manifestus fit patris ad- 


openly re- 


versarius, Ht jum Ricardus et Galfridus fratres 
a patre recedunt. 


Eodem quoque anno rex Henricus juvenis, in con- Rog.Wend. 
cilium abiens impiorum, animum suum a patre jam '"?9* 


belsagainst manifeste divertit, et ad socerum suum regem Franco- 


his father, 


Nota jus- 
- tum Dei 
judicium. 


rum secessit, Quo facto, Ricardus, comes! Aquitanniz, 
et Gaufridus, comes Britanise, consilio matris sue Ali- 
enorz, fratrem potius elegerunt sequi quam patrem; 
unde fiunt undique dissensiones, scismata, conjurationes, 
inimicitiss, rapinz et incendia. Et sic, ut creditur, in 
ultionem beati Thoms martiris, suscitavit Deus viscera 
regis Henrici contra eundem, ut sicut ipse rex in patrem. 


,suum spiritualem, sic in eum insurgerent ejus filii. 


Ralph de 
Warne- 
ville made 
chancellor. 


carnales, qui? ipsum usque ad mortem persecuti sunt, Rog.Wend. 
sicut sequens sermo declarabit. Timetur etenim, quod. '' 370. 
non vera, sed propter mundi scandalum, regis fuerit. 
umbratilis poenitentia. Sed hoc soli Deo patet. . 


Rex Henricus mitescit. 


Per idem tempus, ad instantiam cardinalium Alberti Rog.Wend. 
et Theodini, rex Henricus liberas fieri electiones vacan- ' 370, 
tium ecclesiarum concessit. 


Creatur cancellarius ; creantur et quidam episcopi. 


Eodemque anno Radulphus de Warnevilla, sacrista Rog.Wend. 
Rothomagensis et thesaurarius Eboracensis, constitutus ' 2” 
est * Anglie cancellarius. Porro Ricardus, Pictavensis 





! comes] More correctly, duz, W. | been erased. FF. follows the cor- 
A. C. D. rection. 

*ut sicut . . . qui] Added in * In the margin are sketched six 
marg. instead of qui in the text | small episcopal mitres and crosiers. 
(as in W. A. C. Dj), which has * est] Interlined. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ SECUNDIL 375 


archidiaconus, ad Wintoniensem, Gaufridus, Cantuari- A.D, 1173. 
ensis archidiaconus, ad Elyensem, Gaufridus, Lincolni. Creation of 
ensis archidiaconus, ad Lincolniensem, Reginaldus, Sa bishops. 
resbirjensis archidiaconus, ad Bathoniensem, Robertus, 
Exoniensis archidiaconus, ad Herefordensem, et Johan- 

nes, Cicestrensis decanus, [ad] ! Cirecestrensem, ecclesias 

sunt electi, 


Eligttur Ricardus in Cantuariensem. archiepiscopum? 


Rog.Wend Anno quoque sub eodem, pridie nonas Julii, suffra- 6 July. 


ii. 370. 


fol. 63 5. 


ganei Cantuariensis ecclesia et ejusdem loci sanior? pars eee | 
conventus elegerunt in archiepiscopum Ricardum, prio- bir: 
rem Doverensem. Electus igitur ille regi fidelitatem *lected 

: . : 3 ; abp. of 
juravit, salvo ordine suo, nulla prorsus habita mentione Canter- 
de regni consuetudinibus conservandis, Acta autem UU 


sunt hec apud Westmonasterium, in capella sancte 


. Katerins, justiciario assensum preebente ; ubi tunc con- 


. cilium celebratum est. ' 


De canonizatione beat? Thome. 


Rog.Wend. Quo etiam concilio recitat? fuerunt litere domini Papal 


ii. 370. 
Rog. Wend. 


ii. 371. 


papse in audientia episcoporum omnium et baronum, oe. 


hee inter cetera continentes :° ‘ Universitatem vestram zation of 
monemus, et auctoritate qua fungimur districte pre- Becket- 
cipimus, ut natalem beati Thome, martiris gloriosi, 
-Cantuariensis olim archiepiscopi, diem videlicet pas- 

sionis ejus, sollempniter sub annis singulis celebretis, et 

apud eum votivis orationibus satagatis peccatorum 
veniam promereri; ut, qui pro Christo in vita exilium . 

et in mortis virtutis constantia martirium pertulit pas- 


! ad] Supplied from W. A. C. D. 'ubi tunc . . . est] Added in 
? In the margin is drawn a &mall | marg. 
mitre and archiepiscopal cross, ? Epp. lib. v. 93; ed. Giles, ii, 266, 
'sanipr| So sll the MSS, but | dated “Signi, quarto idus [ | 2th] 
senior in Edd. and ed, Wend, Martii," ZA 





376 | MATTHAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1173. gionis, fidelium jugi supplicatione pulsatus apud Deum 
pro vobis intercedat." Apicibus autem vix perlectis, 
levaverunt vocem omnes in sullime dicentes, * Te Deum 
laudamus," etc. Et quoniam suffraganei ejus debitam 
patri reverentiam, aut exulanti aut ab exilio rever- 
tenti, vel etiam reverso non exhibuerant, sed potius 
fuerant persecuti, ut suum publice omnibus confite- 

Nota. rentur errorem et iniquitatem, ex ore unius episcopi 
omnium episcoporum est expressa confessio, dicentis, 
uti solebat “ Adesto, Domine, supplicationibus nostris, ut qui ex 

Sant; — lniquitate nostra reos nos esse cognoscimus, beati 

Albani, Thome, martiris tui aique pontificis, intercessione 

ue, liberemur." 


passione. 
Soror beati Thome fit abbatissa Berkingia. 

Mary, Anno quoque sub eodem Maria, soror ejusdem sancti Rog.Wend. 

sister of it. 371. 


Becket, is Martiris, rege jubente et meritis suis exigentibus, est . 

madeab- facta abbatissa Berkingensis? ut sic genus? suum. 

Barking. Videretur ad honorem restaurare, qui illud antea mul-. 
tiplici scandalo fatigarat. 


Abbas Redingwe fit archiepiscopus Bwrdegalensis. 


Theabbet Tempore quoque sub eodem Willelmus, abbas Re-. 
made abe dingie, vir quidem prudens, religiosus et eleganter. 
ofBor-  ]iteratus, assumptus est in archiepiscopum Burdega-. 


deaux. 
lensem.* 


Gornacum obsidetur. 


Siege and Per idem tempus rex Henricus juvenis castrum Rog.Wend. 
capture of e . . . : H. 371. 
the castle Gornaci obsedit, et cepit in eo Hugonem, dominum 


of "our castri, et filium ejus, cum quater xx. militibus; castrum 


! cognoscimus] congnoscimus, MS. * ut sic genus] On an erasure. 
? Berkingensis] Written at first * Burdegalensen]  Burdebalen- 
Berkinge. sem, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 377 


- vero succendit, et burgenses ad gravem coegit redemp- A.D. 1173. 
-tionem. Unde patrem usque ad spiritus amaritudinem 

- offendit, et cor ejus cruentans, maledictionem incurrit 

-et promeruit, quod et ipse contempsit. 


Multi nobiles venerunt ad regem, juvenem. 


Rog.Wend. Quo etiam tempore Robertus, comes Legrecestrensis, Robert, 
1.371. et cum eo Willelmus de Tankarvilla, cum multis aliis T ieorter, 
comitibus et baronibus, regem patrem relinquentes, ad and other 


les, 
regem filium transfugium fecerunt. join the 


oung 
g- 


Quod rex Francorum Normanniam hostiliter 4nvaserit. 


Rog.Wend. Eodemque anno rex Francorum Lodowicus, ad Nor- Louis, king 
1.972 manniam penitus devastandam, innumerabilem exercitum Savages” 

congregavit. Qui quamtocius Normanniam ingressus, Normandy. 

castrum cepit Albamarlense, et Willelmus, ejus dominum, 

cum comite Symone et pluribus aliis ad deditionem 

coegit. Deinde cepit castrum Driencurt, et custodis 

deputavit ; indeque ad castrum de Archis progrediens, 

amisit in itinere Bononie comitem ; unde comes ‘Flan- Death of 


drensis de morte comitis fratris sui animo nimis con- Ue ipu : 
sternatus, ad propria tristis remeavit. logne. 


Rex Francorum declinat ramcorem regis Henrici] ITI. 
nims offene. 

Rog. Wend. Tempore quoque sub eodem! rex H[enricus] senior Troubled 

97A. spiritus amaritudinem sereno vultu pallians, hzec omnia state of 
Rothomagi commorans squo animo, ut populo videba- king ° 
‘tur, toleravit, et solito frequentius venatui indulgens, Petr». 
ad se venientibus vultum protendit hilariorem. Dila- 
bebantur autem ab eo diatim etiam hii, quos ab annis 


! Tempore . . . codem] On an erasure, 


378  MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1173. puerilibus educaverat, credentes dominationem fili ilico 
imminere!  Sedente ergo rege Francorum cum filio 
regis H[enrici] IL, rege juniore, in obsidione Vernolii, 

He sends s rex pater in spiritu iracundim et amaritudinis nuncios, 

menge io direxit ad regem Francorum, mandans ut cum festina- 

Louis. | tione a Normannia recederet, alioquin, ipsum ea die 
cum impetu validissimo hostiliter visitaret, ad vindictam, 
quocunque fine insurgendo. Quod audiens rex? Fran- 
corum, cum sciret regem potentissimum ef in articulo 
circumspectum, animo quoque nimis amaricatum, elegit 

Louis re. potius ad horam cedere, quam ambigua fata Martis 

hiv terito. CXPCTIFL — Et sic a facie regis Anglorum fugiens, intra 

ries, Gallias sese cum festinatione recepit. 


De subversione Legrecestria, et fuga civiwm. 


3 July. Eodem quoque anno, [quinto]? nonas Julii, rege Rog. Wend. 
Siege of jubente, obsessa est Legrecestria, civitas opulentissima . 
Leicester. 45 munitissima, quam quondam rex Leir potentissimus - 

muro indissolubili communivit ; et si murus fundamento. 
roboraretur, nulli civitatum fuisset secunda, Hanc Sora. 
fluvius lambit, et piscibus, foano et molendinis reddit. 
uberiorem. Hanc igitur in ultionem obsedit rex Hen-. 
ricus milite copioso, eo quod comes Legrecestrise Roher- - Cf. Rog. 
tus, quem rex multum honoraverat, dominus videlicet t on 
illius civitatis, transfugium fecit ab patris fidelitate ad 
obsequium regis junioris; in hoc inexcusabiliter re-. 
prehensibilis, quia solius amicus fortune est effectus.*. 
Urbis igitur muris fundamento carentibus subfossis, et . 
fulciminibus tandem combustis, mceniorum fragmenta‘. 
ceciderunt, qu; usque in presentem diem, propter ce-. fol. 64a. 
menti indissolubilem tenacitatem, scopulorum retinent. 


! imminere] iminere, MB. ! est effectus] Added in marg. 

? rer] Added in marg. 

3 quinto] Supplied from W. A. | °Jragmenta] fragmanta, MS, 
C. D. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 879 


.cum integr itate magnitudinem. Subversa igitur et pro A.D. 1173. 
.magna! parte combusta civitate, cives in castro et in The de- 
.Solidioribus palatiis sese receperunt defendentes. Deni- the city of 
que de pace tractaverunt et obtinuerunt, datis regi make terms 
trecentis libris,? ut haberent copiam divertendi. Con- ine the 
cessa, est igitur tali conditione licentia, ut in urbibus? 

regiis vel castellis locum suseiperent habitandi.  Dis- 

.persi sunt ergo nobiles civitatis illius, et quia regis 
.animum in defensione suse civitatis diuturne nimis of- 
.fenderant, et thesaurum evacuerant, locum tuti refugii The chiefs 
.querebant, ut‘ minas et gravamen regis declinarent, 5^ "euge 
. Ad civitates igitur sanctorum Albani, Anglorum pro- bansandSt. 
.thomartiris, et Edmundi, regis et martiris, quasi ad bay d 
.sinum tutioris protectionis, confugerunt. Quia tunc 

. temporis tanta fuit eorum reverentia, ut eorum civi- 

. tates, et maxime ecclesie, omnibus transfugis asilum 

et tutam protectionem ab hostibus prebuerunt. Illis 

igitur abeuntibus, subversz sunt port civitatis, reli- 

quum murorum dirutum est; militibus quibusdam 

paucis in castelli turri receptis dantur induciz usque 

ad festum sancti Michaelis. Et sic v9. kalendas Au- 28 July. 


gusti obsidio est soluta. 


Willelmus, rex Scotorwm, Angliam. invadens confusus 
rediit. 


Quo facto, rex Scotorum Willelmus provinciam William, 
N orthanhimbrorum, quse David regi, avo suo, data ang of 
fuerat et longo tempore possessa, constanter® a rege invades 
repetens, repulsam invenit. Qui exercitum congregans jen” 
tam Walensium quam Scotorum, per fines episcopi 
Dunelmensis securum habuit transitum, donec, villis 
quampluribus succensis, mulieribus ac parvulis inter- 


! magna] mangna, MS. ! ut] et, MS. 
? libris] marcis, W. I. * constanter] On an erasure. 
3 urbibus] urbiis, MS. 


980 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1173, fectis, predam impretiabilem congregaret.! Ad propul- 

He is com- sandam ergo tantam injuriam magnates Ánglim aquilo- 

Péteat by nares alacriter occurrentes, regem Scotorum W[illelmum] 

thenorth- ad sua redire compulerunt; ejusque vestigia pedeten- 

ern barons. cim insequentes, totum  Laudonesium * incendio tradi- 

derunt. Quicquid etiam extra muros civitatum repe- 

rerunt? Anglis cessit in predam. Kt sic, ad instantiam 

regis Scotorum, intermeantibus viris religiosis et favore. 

fideque dignis, date sunt inducis usque ad festum 

13 Jan, sancti Hylarii, pro quibus forte munera intercesserunt. . 

Et sic magnates Anglie cum manubiis, predis* et 
premiis victores, ad propria remearunt. 


v 


Qualiter comes Legrecestrensis et ejua uxor Petronilla 
et Flandrenses capti wncarcerantur. 


Theearl of Audiens autem Robertus, comes Legrecestrensis, quz Rog.Wend. 
Leicester de nobili civitate sua, quam precordialiter dilexerat,- '' 378. 
forees, and et merito, facta fuerant, tactus dolore cordis intrin- - 
England. Secus, cum uxore sua Petronilla in Angliam reversurus, 
per Flandriam transitum fecit. Ubi Normannorum et 
Flandrensium, tam equitum quam peditum, plurima Rog.Wend. 
concomitante caterva, naves ascendit, confidenter illis. !'*?7* 
promittens totius Anglie dominium; et applicuit in. 
29 Sept. Sufolekia, apud Waletunam, iiiv. kalendas Octobris. 
Qui de navibus egressus, ejusdem ville castrum ob- 
sedit, sed nihil? omnino ibidem profecit. Indeque 
13 Oct. progrediens, iii^. idus Octobris castellum de Hagenet 
He takes invasit, cepit et succendit; ubi etiam de armis multa. 
e castle . e . 
of Hagnet, laude digna contra quosdam sibi adversantes et obsi-. 
dionem solvere volentes operatus est. Milites quoque. 
intus captos xxx*. ad gravem redemptionem coegit. 


! congregaret] congregavit, W. A. * predis] Added in marg. 


C. D. 5 dilexerat, et merito] Added in 
? Laudonesium] In the text, Le- | marg. 
donesium, but corr. in marg. $ nihil] Added in marg. 


3 repererunt] reppererunt, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 381 


Regrediens autem inde ad Fremingeham, cum mora A.D. 1173. 
ejus onerosa Hugoni Bigod, castri domino, videretur, 
-castellum in sua sine difficultate recepit. Deinde animi 

. desiderio succensus, ut saltem reliquias viseret Legre- 

. cestrim, lora illae divertit et vexilla. Iter igitur arri- And 
piens eum suis Flandrensibus, proposuit burgum et marches 
.ecclesiam Sancti Edmundi, consilio eorum enervatus, Leicester. 
.deprzedari; fingens se ex industria tamen illa loca 

. preetereundo sinistrare, ut sic repente rueret in incau- 

tos. Quod profecto per exploratores familiares exerci- 

tum regis, qui ad patris illius custodiam deputabatur,! 

non latebat. Stipatus ergo comes milite copioso ad 
pugnam? preeparato, scilicet. tribus milibus Flandrensi- 

um, quos vis participes tunc habuit, non minimum 

.in eisdem confidebat, quos sanguinis sititores noverat 
. ei ad sancta invadenda sacrilegos. Qui etiam, quando Songs of 
.&d aliquam planitiem gratia pausandi diverterant, * Flemish 
. choreas ducentes patria lingua saltitando cantabant,  soldiery. 


. * Hoppe, hoppe, Wilekin, hoppe, Wilekin, 
Engelond is min ant tin." 


Appropinquavit autem caute regius exercitus, in- 
« terponens se illis et burgo, cui insidiabantur inimici. 
-Invocato igitur Dei et beati Edmundi adminiculo, The king’s 
-irruit exercitus regis in Flandrenses, ‘ad instar tor- force nt 
rentis de proclivo montium irruentis; et, inito cru- 
entissimo certamine, post belli varios eventus, comes 
et comitissa, Flandrenses, Normanni et Franci, et Capture of 
qui cum eis venerant, omnes capiuntur, xvi. kalen- 374 oun. 
das Novembris, et vinculis mancipantur. Comitissa tesa 
vero superba nimis, anulum habens in digito cum !7 Oct. 
gemma pretiosissima, in amnem prope fluentem pre 
indignatione projecit, nolens hostibus de sua captione 
tantum habere proventum. Tandem pars major Flan- TheFlem- 

fol64). drensium occiditur, pars submergitur, pars ad vincula ings are 


slain or 


trahitur, carcerali custodis deputanda. taken pri- 
A... BOReTR. 


! deputabatur] deputabantur, MS. |  ? pugnam] pungnam, MS. 


382 MATTHAI PARIBIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1173. Rex Henricus multos hostium suorum, cepit. 


The young Rege autem! Anglorum paire eodem tempore com- Rog. Wend. 
Aes, morante in Anglia? nunciatum est ei electam regis i. 374. 
defeated — filii sui militiam apud Dolensem urbem a suis, a? Rog.Wena. 
at Dol. Brebanciis et ruptariis circumclusam. Qui continuo 1: 875. 
equos ascendens, sequenti mane ad urbem pervenit 
memoratam, et militiam filii sui sibi repugnantem. 
infra* dies paucos comprehendit ; sed, priusquam veni- 
ret, hostium suorum maxima multitudo a suis rup- 
Capture of tariis fuerat interempta. Captus est ibidem comes 
ie car of Cestrensis Ranulphus, qui nuper transfugium ^ fecerat 
and others, Ad filium suum, dominum regem juniorem, Radulphus. 
quoque de Fulgeriis, Willelmus Patricius, Radulphus 
de la Haie, Hasculphus de Sancto Hillario, et cum. 


istis milites quater viginti. 


Eo tempore comes Bigod confusus est. . 


The nobles Eodemque tempore magnates Anglie cum exercitu Rog. Wend. 


oeaiaet infinito, ad Hugonis Bigod superbiam reprimendam,  !375. 

earl Bigod. contra ipsum profecti sunt; et cum de facili posset ' 
expugnari? interventu pecunie, mediantibus induciis 

He makes usque ad Pentecosten, xiii. milibus Flandrensium arma- 


tru * e . ° . e 6 . 
with ‘them, torum stipendiariorum stipatus agminibus, per Esexiam 
andem- et Cantiam elapsus est, et apud Doveram naves ascen- 


barks . 
Doreen dens, transfretavit; sed nunquam postea comes ad. 


The abp. plenum respiravit. Eodemque anno electus Cantuari- 


ceci of ensis Romam proficiscens, electum Bathoniensem habuit 
bury goes in comitatu suo. 
to Rome. 


autem] Interlined. | and ed. Wend., but not In W, A. C. 
* in Anglia] Intetlined, and in | D. I. or Die. 
text of F.; but we should read aped * repugnantem infra] repungnat- 
Rothomagum, as in W. A. C. D. L, | tem imfra, MS. 
which is borrowed from Diceto, col. 5 qui nuper transfugium] On an 
$74. erasure. 
3g] Interlined, and so in Edd. !  *ezpugnari] expungnari, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 383 


De subversione Anziholm, et magna militia capta. 


Rog.Wend. Anno Domini w?^.c^rxxinr. Rogerus de Molbraio a A.D. 1174. 

i.37»  ndelitate regis seniori$ recedens, in insula Anxiholm Capture of 
castellum ab antiquo dirutum reparavit. Ad quem of Axe 
multitudo Lincolniensium navigio transvecta, castellum bolme. 
obsedit, constabularium et milites omnes ad deditio- 


nem coegit, et castellum subvertit. 


Militia Ricardi, contra regem patrem. suum vecalci- 
trantis, confusa est. 


Rog.Wend. Eodemque tempore, pridie kalendas Maii, rex Anglo- 30 Apr. 
i. 376. vum senior, cum audisset militiam Ricardi filii sui urbem Defeat of 

Sanctonicam occupasse, sumptis secum Pictavensibus, Dichard’s 
ad ejus liberationem processit, Milites autem illi neque Sate 
Deo neque sancte ecclesiz reverentiam exhibentes, 
majorem ingressi ecclesiam, ipsamque in castellum re- 
digentes, armis, armatis et victualibus impleverunt. 
Cum autem rex hostes in tribus munitionibus confidere 
edoctus fuisset, ad eos invadendum operam impendit. 
Duobus igitur ilico munitionibus subjugatis, ad majo- 
rem ecclesiam militibus armatis et lenonibus! refertam 
accessit; ita tamen, ut non eam impugnaret, sed a 
.Sordibus liberaret. Et, Deo vindice, prosperatum est 

opus martium in manu ejus? Capti sunt autem, tam 

in ecclesia quam in aliis locis, milites sexaginta cum 

balistariis quadringentis.  Positis igitur in securitate 

finibus illis, rex in Normanniam reversus est, ne 

cessilate compulsus, 


! lenonibus] So. also F. In W. A. | thus: “Et maledixit precordialiter 
C. D. I. lenocinatoribus ; Edd.latro- | ambos filios, qui regem . . . .”, but 
cinatoribus, falsely: these words have been afterwards 

? Et, Deo... ejus] Added in | erased, together with a note in red 
marg., and inserted in the text of F. | letters, ** Vacat, quia offendiculum." 
Originally, this addition went on | The passage erased is not in F. 


384 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1174. Incopit pertwrbatio regis Henrici I1. mota per fiüliwm 
suum Henricum]. 


Philip, Philippus enim, comes Flandrensis, presente rege Rog.Wend. 


Flandem, Francorum Lodowico et majoribus regni illius, tactis 
takes the reliquiis juraverat, quod infra dies xv. post tunc instans 
idi ‘e festum sancti Johannis, in manu forti Angliam intraret, 
king. et regis eam juvenis potestati subjugaret. Qua fiducia 
14July. rex junior intumescens, pridie idus Julii apud Witsant 

venit, Radulphum de la Haie in Angliam cum multa 
The Flem- militia transmissurus Comes vero Flandrensis cect. 
it forces et x. et vili®. milites probatissimos ad transfretandum 
Orwell,and preemiserat, sed postquam ‘apud Orewellam in Angliam 
reich. sunt appulsi xviii. kalendas Julii, sociis eorum maxi- 
14June. ma parte periclitatis, Hugonem Bigod comitem secum 

ilico assumpserunt. Norwicumque invadentes ceperunt, 

infinitamque pecuniam inde sustulerunt, et multos ab- 


18June. duxerunt captivos, xiii. kalendas Julii, et ad ultimam 


ii. 376. 


Thebp. redemptionem compulerunt. Quod videntes justiciarii Rog. Wend. 


E D regis, de consilio communi miserunt ad regem Ricardum, 
terissent Wintoniensem electum, qui pericula Anglie imminen- 
to Henry. tia! eidem fideliter intimaret. Qui celeriter in Norman- 


niam transvectus, omnia sibi injuncta referebat. 


Rex pater veniens 4n Angliam, beatum Thomam 


petens, se psi reconciliavit. 


iu. 377. 


Henry pree Rex autem talem nuncium debita cum veneratione Rog. Wend, 


pares 9 — suscipiens, et se ad ejus exhortationem transfretare 

land preeparans, reginam Alienoram reginamque Margare- 
tam, filium et filiam Johannem et Johannam secum ad- 
duxit; comitem quoque Legrecestrensem et comitissam, 
aliosque quamplurimos, quos tenebat in vinculis, ante 
faciem suam Barbefluvium premisit; ubi, navibus con- 


! imminentia] iminencia, MS. 


ii. 377. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 385 


gregatis, cum innumera armatorum copia impiger naves A.D. 1174. 
conscendit, sed ventus in contrarium veniens, transitum 

ea die nautis denegavit! Cum autem rex mare con- 
spexisset turbulentum, erectis in ccelum luminibus, 

palam cunctis in navi audientibus ait, “Si ea, qua Prayer of 
ad pacem.sunt cleri et populi, habeam efficaciter in the a fair 
proposito, et si pacem in adventu meo Rex coelorum passage. 
pacificus dare disponat, tunc pro sua misericordia in- 
dulgeat mihi portum salutis attingere ;° si autem 
aversus fuerit, et regnum in virga furoris sui Anglie 
visitare decreverit, nunquam mihi concedat attingere 

. terminos Anglicanos. Hoc tamen totum a beati Thoms 

. dispensatione dependeat." Mira? res! Oratione com- 

pleta, ilico ipsa die tranquilla navigatione, cum vasorum, 
personarum, et omnium rerum indempnitate, ad portum He lands 
. Hamonis applicuerunt rex et qui cum eo fuerant emptor 
universi Deinde in pane et aqua rex jejunans, ab 

fol. 654. ingressu civitatum abstinuit, quousque vota orationum 

persolvisset mente concepta beato Thome, Cantuariensi 
archiepiscopo, et martiri glorioso ac jam manifesto. 

Rog. ‘Wend. Cum autem Cantuaris appropinquasset, equo dissiliens His acts of 
» et regiam majestatem prorsus deponens, nudus pedes, Pumee *# 
faciem peregrinantis, poenitentis et supplicantis assumens, bury. 
iii. idus Junii, feria vi*, ad ecclesiam majorem usque 11 June. 
pervenit, et cum gemitibus et suspiriis alter Ezechias, 
lacrimarumque affluentia petiit sepulchrum martiris 
gloriosi; ubi toto corpore prostratus, manibusque in 
eclum expansis, diutius in oratione devotissima per- 

.mansit. Nec poterant hc videntes lacrimas continere. 
Statimque per os episcopi Londoniensis, sermonem ad 

- populum, qui certatim ac catervatim copiosus ad tale 

. Spectaculum convenerat, habentis, rex Deum et martirem 
beatum in animam suam invocans publice protestatus 
est, quod mortem martiris non mandavit, nec voluit, 


! denegavit] In the text, suspen- * Mira] Mirara, MS. 
dit, but corr. in marg. ‘rex et, . , universi] Added on 
* attingere] Added in marg. to the text. 
B B 


A.D. 1174. 


386 MATTHZXI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


nec suo artificio perquisivit. Sed quoniam interfectores 
martiris gloriosi ex verbis ejus noh satis circumspecte 
prolatis occasionem  sumpserant archiepiscopum  peri- 
mendi, sb episcopis, qui tune presentes! erant, abso- 
lutionem rex pellit; carnemque suam tudat virgarum 
discipline supponens, a singulis viris religiosis, quorum 
multitudo magna cotiveherat, ictus ternos vel quinos 
excepit, eo asperius percutere persuadente. Vestibus. 
igltur resumptis, tnuneribus pretiosis martirem hoho- 
ravit, assignans insuper annti census xls libras ad 
luminati& citea sepulchrum martiris continuanda; reli- 
quumque diel ac noctis sequentis in mentis amaritudine - 
transegit. Crastina vero die jussit rex sollempniter. 
missam de martire celebrari, cujus introitus fuit, * Gau- . 
deamus," etc. Cui intererat assidue stars et orans, 
nudis pedibus et lutosis, Bicut veherat per plateas civi- . 
tatis; vixque permisit, ut unus fratrum, propter pavi-. 
menti frigiditatem et plantarum regiam teneritudinem, . 
mattam pedibus supponeret infrigidatis? Post evan-. 
gelium * quoque, dum cantaretur offertorium, optulit. 
rex seipsum in holocaustum Deo et sancto martiri, sicut. 
solet aliquis suo victori, dicens vulgariter5 “ Pulcher. 
Domine Deus, et sancte martir Thoma, quem amare. 
et tu me diligere constieveras, ego me vobis reddo". 
Constietudines etiam illas, que inter martirem et ipsum. 
totius füerunt dissensionis materia, rex, tanquam vere. 
peenitens, pro martiris devotione et per martiris vir». 
tutem abdie&vit malas et iniquas; bonas vero solum. 
obserVatidas sanxit in posterum. Quarum tamen ab-. 
dieatarum sic nonnulle, etiam ab ecclesia dampnáte,. 
per regnum observantur adhuc. Quod, si rege sciente. 


1 presentes] In the text p'snies, | but se is repeated again, interlined,. 
but corr. in marg. before ipsum. 

*infripidais} infdglatis MS. | «ve hme Gallice acilicet 

* evangelium] euuangelium, MS. * Beus Sire Deus,’ etc."  Otnitted: 

* optulit] In the text optwlit se; |: in F. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 387 


.eb approbante factum sit, ipse viderit, Deus novit. A.D. 1174. 
.Sed vehementer formidandum est, quod quia hon 
.Observantur leges vel consuetudines, precipue de in- 
.detnpnitate vacantium ecclesiarum cathedralium et 

. conventualium, et libertate electionum, reghum Anglim 
.Inimerable suscepit deirimehtum, utpote in tributo, et 
.terrarüm  ultramarinarut  mutilatione, et nobilium 

. Anglie clipeorum irrestaurabili deletione. Sed hmc 

infra. 


Qualiter, pacato beato Thoma martire, rex H|enricus] 
IT, feliciter respiravit. 
Rog.Wend. Orationibus igitur, vigiliis et jejuniis rex deditus ad- His affairs 
ii. 978. hue, usque scilicet in diem tertium ab alimentis absti- 5 out at pros. 
nuit. Unde beatum martirem sibi reddens placabilem, Perously. 
ipso die sabbati, qua sibi ab eo indulgentiam dari J Note, qualiter Deus 


postulabat, tradidit Deus regem Scocie Willelmum in 5j it ao panibus regia 
manus suas, apud Richemund castellum custodie man- Comes Le- 
.Cipatum; qui vel maximus, vel de maximis regis TR. tren- 
.fuerat adversarius. Ipsa etiam die sabbati, rex filius Hostes Rez Scoto- 
ejus, navibus, quas congregaverat ad transfretandum Rer A24 


Rog.Wend. in Angliam, ut eam sibi subjugaret, dissipatis penitus 
1. 379. ot fere submersis, coactus est cum confusione ad Gal- 
.liam remeare. Unde ccpit rex juvenis, immo potius 
. puerilis, contra patrem, quem jam Deus manifeste pro- 

. texerat, recalcitrasse pcenitere. : 


De captione Willelmi, regis Scotorwm. 


Rog.Wend. De captione vero regis Scotorum Willelmi ut bre- of 
1.379. viter dicatur, dum Northambriam! intraret, sicut in king » 
anno przterito, ut eam gubjugaret et suo regno copu- Scots 
laret, occurrerunt ei magnates regionis illius, et, com- 





! Northambriam] Northanhumbriam, W. A. O. D. Y. 
B B2 


A.D. 1174. 


Prophecy 
of Merlin 
fulfilled. 


Henry 
comes to 
London. 


388  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


misso campestri proelio; ipsum ceperunt et custodis. 


arctiori manciparunt. De formicis autem Scotulorum 
tot interfectzs referuntur, quod numerum excedere 
videbantur? Rege autem WrÜ[illelmo], ut prelibatum 
est, apud Richemund carcerali custodie deputato, im- 


pleta videtur Merlini prophetia vel pronosticum dicen- . 


tis, *Dabitur maxillis ejus frenum, quod in Armorico 
sinu fabricabitur;"? sinum Armoricum forte vocans 


eastellum de Richemund, ab  Armoricis principibus . 


ab* antiquis temporibus possessum. 


Manifestum mdicwm reconciliationis regis H [enrici] 
II. cum martire Thoma. 


Ut autem veraciter perstringamus beneficia, que Rog.W. 


regi H[enrico] II. Deus post satisfactionem, quam 
idem beato Thome fecerat, exhibuit, per ea quse 
sequuntur intelligamus. Rex autem Londoniam veni- 


He subdues ens, & civibus susceptus est reverenter. Inde Huntun- 


the castle 
of Hun- 
tingdon 
and others. 
19 July. 


22 July. 


doniam veniens, castellum obsedit et sibi? potenter 
subjugavit, xiii». kalendas Augusti; ubi milites comitis 
Legrecestrise ad regem accedentes, reddiderunt castella 
de Groby et Montsorel, ut cum domino suo mitius se 
haberet, xi kalendas Augusti. Proceres Norenses, du- 
cem habentes electum Lincolniensem, regis videlicet 
filium, Malassart, castellum Rogeri de Molbraio, viri- 


ii. 37 


fol. 65 


bus subjugarunt. Rex etiam Henricus, turmis milita- Rog.W. 


ribus undique ad eum confluentibus, cum apud Sanc- 
tum Edmundum copiosum congregasset exercitum, duo 
castella Hugonis Bigod, Bungheie et Frammingheham, 
obsidere decrevit ; comes autem non habens fiduciam 
resistendi, datis mille marcis cum obsidibus, pacem 


- regis impetravit, viii». kalendas Augusti. Tunc quo- 


' prelio] Added in marg. | ?*Merlini Vaticinia, etc., p. 96, 
? videbantur] The first two syl- | ed. 1608. 
lables are on an erasure. In W. and * ab] On an erasure. 


A. C. D. dicebantur. * sibi] Interlined. 


ii. 38 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 389 


que multitudo Flandrensium, quam Philippus comes A.D. 1174. 
in Angliam miserat, ut preenissum est, prwstito jura. The Flem- 
Orces 
mento, quod fines Anglie amplius hostiliter non in- and those 
traret, de regis gratia et licentia ad propria remeavit. 9f the . 
Militia etiam regis junioris, cui preeerat Radulfus de jeave the © 
la Haie, absque impedimento de regis benevolentia *?"ntry. 
recessit. Robertus, comes de Ferrariis, et Rogerus de Several 
Molbraio, quorum castella tunc obsidebantur a rege, nobles 
Trese! et Stutebire, missis ad regem legatis, pacem to the 
ejus impetrarunt. Willelmus, comes Gloverniz, et Ri- ^ 
cardus, comes de Clare, regi occurrerunt, suo mandato * 
.et arbitrio in omnibus parituri. Quid plura ? Rex Henry re- 
. Henricus similis factus regi Ninivitarum, qui regem Normandy, 
. invincibilem, id est, Deum, humilitate vicit in oratione taking 
.et jejunio, per intercessionem martiris gloriosi Thome, un king 
. memoratis hostibus et aliis, quos longum foret numerare, of Scots. 
-superatis, et statu Anglie solidato et pacificato, viiv. 7 Aug. 
idus Augusti in Normanniam transfretavit, ducens se- 
cum regem Scotorum, comitem  Legrecestrensem ? et 


Hugonem de Castello, quos in vinculis retinebat. 


Rea Francorum ab obsidione Rothomagi confusus 
recessit. 


Rog-Wend. Cum autem rex Henricus iii. idus Augusti appli- 11 Aug. 


ii. 380. uà 
cuisset, invenit Rothomagensem civitatem obsessam. tieped pe- 
Rog. Wend. ] Lodouuicus enim, rex Francorum, et Henricus, rex the king of 
M. . 


juvenis, cum comite Flandrensi Philippo, in absentia France, 
regis Anglorum cum exercitu copioso supervenerant, et retreats 
requiem non dederant civibus obsessis Sed rex Fran- with dis- 
corum, cum Anglorum regem supervenire didicisset, 
succensis machinis, non sine fame dispendio confusus 


! Trese]. So in W. A. C. D.; but | merito sic punitus est.” In F. this 


we should read "esc [Thirsk], 
as at p. 394, and in Diceto, col. 578. 
2 mandato] In the text, mando, but 
corr. in marg. 
? In the margin is added: * Iste 
comes Robertus in omnibus agendis 
beato Thome adversabatur, et ideo 


is improperly inserted in the text. 

* In the lower margin a note 
has been erased, but can still be 
partially read, as follows : “ Amotis 
secularibus, introducti sunt canonici 


regulares. ...." See p. 398. 


390  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1174. recessit, In cujus recessu! nyjlites Angli subito super- 
venientes, arma plurima et instrumenta bellica, necnon 
et variam suppellectilem, quam non Franci recessuri- 
eito poterant vehiculis imponere, invenientes, asporta- - 
runt; ut, qui prius talibus indiguerunt, plenius abun- - 
darent? . 


Archiepiscopus Cantuariensis Ricardus? rediit a, 
Roma cum potestate. 


Richard, | Eodemque anno archiepiscopus Cantuariensis a Roma Rog.Wend. 
MPO — rediens, pallium et primatum Anglim reportavit. Ve- ‘ 981. 
bury,re- niensque apud Londonias, ii». kalendas Septembris, 
Rome,  V&eantium ecclesiarum personas principales, que sibi 
30 Aug, pastores elegerant, convocavit; ubi, electionibus con- 
Hecon- firmatis, Wintoniensem, Elyensem et Oicestrensem, 
several ique Herefordensem electos consecravit. Gaufridus 
bishops. vero, Lincolniensis electus, quia nondum electio ejus 
fuerat confirmata, transfretavit in propria persona Ro- 
mam iturus, vel ad ipsam nuncios transmissurus. 


Omnes filii regis Anglorum ad pacem patris sunt 
TeVerai, 


A.D.1175. Anno Domini Mwoc»Lxxo,vo Lodowicus, rex Fran- Rog. Wend. 
The king corum, et comes Flandrensium, sumptibus teediosis et * *8!- 
of France . . . . 
and count infruotuosis affecti, quos * pro rege Anglorum juvene. 
of Flanders et, puerili impenderant, et dampna sibi ac suis illata,. 
hostilities. et interfectiones et incendia ad memoriam revocantes, 
promiserunt se velle ab infestatione Normannorum 5 
revocare; unde filios regis Anglie, quos paternam 
maledictionem, odium cleri; populorum  imprecatio- 
nem noverant incurrisse, ut ad patris gratiam redire 


! recessu]. Added in marg. * quos] At first written quas. 
? ehundgrent] habundarent, MS. * Normannorum] memoratorum, 
* Rieardus] Added in marg. MS. and F. Corr, from W. A. C, D. 


.lernungio& omnes adversarios suos ad poenitentiam re- 


Rog.W end. 
ii. 382, 


DE TEMPORE REGIR HENBICL VIZ. SECUNDI. 391 


possent, summopere satagebant. Rex igitur per in- A.D. 1175 
An inter- 
. . . . view takes 
vocatos intelligens, ipsos apud Cenomanniam ad suum place be- 


venire colloquium procuravit; ubi a Gaufrido primitus p? ona 
et Ricardo, filiis suis, homagium et fidelitatem accepit. his sons, 
Post dies autem aliquot! apud Burum in Normannia at T are 
venit ad eum rex filius ejus, cum archiepiscopo Rotho- reconciled, 
magensi et aliis episcopis et baronibus multis; et cum 

multa lacrimarum effusione ad pedes patris prostratus, 


misericordiam precabatur. Rex autem formam induens 


Rog.Wend. 
ii. 382. 


patris-familias, redeunte filio suo prodigo, motus pietate 
super filio, quem totis visceribus diligebat, intelligens 
eum ex corde loqui, iram et omnem ei indignationem 
remisit, atque ejus homagium, addito juramento, suscepit. 


Concordia plena. 
Omnibus igitur bene pacificatis, et osculis undique The pri- 


ex corde collatis, rex pater milites nongentos et SeX&- released on 
ginta novem, quos tempore belii ceperat, sine redemp- both sides. 
tione a vinculis solvit; paucos vero, quorum facinus 
enorme principem mansuetissimum ad iracundiam pro- 
vocarat, arctiori custodia tradidit mancipandos. Rex 
vero filius eodem modo milites, quos jure belli ceperat, 
quorum numerus ad centum et eo amplius excreverat, 


sine pecunia relaxavit. Tunc rex pater literas in Letters mo- 
tifying e 


omnes fines suze dominationis, formam hujus pacis con- are 
: tinentes, direxit, ut omnes quos generale discrimen belli issued. 


fol. 66 a. 


affüixerat, communis letitia recrearet. OContinebant 


‘insuper litere, quod omnia castella, quse communita 


fuerant tempore belli contra ipsum, ad illum redige- 
rentur statum, in quo erant quando guerra incepit. 


— — —. — - 2. -—~- — — —— eee 


! aliquot] Added in marg. 


399 MATTHZXI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1175. Conciliwm celebratum est apud, Westmonasteriwm. 


Council Eodemque anno concilium generale habitum est apud. 
held at_. Westmonasterium, xv?. kalendas Julii, presente Ri-. 
estmin- * . e. . . . 
ster. cardo, Cantuariensi archiepiscopo et apostolice sedis. 
17 June. legato. Rogerus vero, Eboracensis archiepiscopus, con-. 
Death of cilio noluit interesse. Anno quoque sub eodem obiit. 
Reginald, Reginaldus, comes Cornubism. Hugo Petroleonis, dia- . 
Cornwall. conus cardinalis, venit legatus in Angliam, et prestitit . 
Arrivalof auctoritatem tradendi clericos ante judicem secularem . 


‘eae pro forisfacto foreste et laico feudo, in favorem regis. . 


Willelmus, rex Scotorwm, pacem, fecit cum rege 
Anglorum. 
Peacemade Anno quoque sub eodem Willelmus, rex Scotorum, Rog. Wend. 
xing the apud Falesiam tentus in vinculis, cum rege Anglorum *™ 983. 
Scots. — pacem fecit in hunc modum, viv. idus Decembris: Rex 
5De- Scotorum devenit homo ligius regis Anglorum de regno 
Nota quod Scociz et omnibus terris suis, et homagium fecit ei et 
vex wilemas, ligantiam, ut domino suo speciali, et Henrico, filio ejus, 
torum, de- salva fide patris ejus; et similiter omnes episcopi, 
venit cum comitibus et baronibus de regno Scocis, de quibus 
Henrici IT. rex Anglorum homagium voluit et fidelitatem habere. 
Et non solum sibi, sed et successoribus regis, ipsi et suc- 
cessores ejus in perpetuum, sine malo ingenio. Forma. 
vero carte, scilicet transcriptum, in multis thesauris. 
Anglie habetur! Ipsi vero carte appensa sunt omnia. 
Substance sigilla episcoporum et baronum Scociz. Summam autem. 
treaty,  huic pagine duximus inserendam. Rex Scotorum et. R Wend. 
omnes homines sui nullum amodo fugitivum de regno  !i 383. 
Anglie receptabunt in Scocis partibus, nec in alia terra 
sua; sed rex Scocim et homines sui eum capient, et eum 
regi Anglorum vel suis justiciariis reddent. Pro hac 
autem conventione et fine firmiter observando, dedit 


! See Rymer, i. 39. 


Rog.Wend. criminis inter patrem et filium constructa fuerant, » war, are 


n. 384. 


Rog. Wend. 


ll. 384. 


Rog. Wend. 
li. 384. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 393 


rex Scotorum regi Anglorum et successoribus suis cas- A.D. 1175. 

tella de Berewic et de Rokesburc, in perpetuum pos- 

sidenda. Et si rex Scotorum aliquo tempore contra 

hzc venire attemptaverit, episcopi Scocise cum comi- 

tibus et baronibus contra regem suum tenebunt, et 

episcopi terram ejus sub interdicto ponent, donec ad 

regis Anglorum obsequium revertatur. Igitur rex Sco- The king 
. » 30 "P . 0 co 

torum, datis obsidibus, rediit in Angliam sub libera jr, to 

custodia deputatus, donec castella, qus regi pepige- England. 

rat, pro illius arbitrio redderentur. Castella vero per The castles 

Angliam et Normanniam multorum, qu: tempore dis- during the 

.passim eversa sunt, rege jubente, et filio vel non au- pe leeedied. 

- dente, vel velle dissimulante. 


Reges Anglorum, pater scilicet et filius, beatwm 
Thomam, petierunt. 


Anno Domini M°.C°.LXx°.vI°, reges Anglorum, pater A.D. 1176. 
scilicet et filius, in Angliam venientes, per dies sin- Henry and 
young 
gulos in eadem mensa sunt refecti, et idem thalamus king come 
fomenta quietis de noctibus ministravit. Et properantes nd end, 
simul, ut beatum Thomam martirem visitarent, cum their devo- 
omni humilitate orationum vota et mansuetudine pere- Da. 
gerunt. Indeque per Angliam pariter profecti, pacem Equal jus- 
singulis et justitiam generaliter? tam clericis quam tice is p pro- 
laicis, promiserunt, et id opere compleverunt. clerks and 

laymen. 

Walenses multi perimuntur. 
Eodemque anno Willelmus de Brause multitudinem Many of 


1 
Walensium, in castello de Bergeveni? callide convo-,., e put to ah 


ee —RÓM TM QM ——À MÀ 








! audente) Soin the text (followed ? gencraliter] On an erasure. 
by F.), but in marg. vel diente, i.e. 3 Bergeveni | In the text, Begemini, 
audiente, In A. C. D. and Edd. | but in marg. vel Berga, i.e. Berga- 
we find contradicente. Perhaps we | mini, which is followed by F. I have 
should read, non contradicere au- | corrected it from W. A. C. D., which 
dente. copy Diceto, col. 587. 


394 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1176. catam, sub forma honestatis oocupavit. Inclusis enim 
death in talem legem proposuit eis jurandam, ne quis ex tunc 
of Berga: cnipulum ferret viator vel arcum ; sed illis hujusmodi 
venny. decreto contradicentibus precise, capitali sententia 
omnes condempnavit. Hanc gutem proditionem fecit 
in ultionem avunculi sui, Henrici de Hereford, quem 


ipsi in sancto Paschw sabbato proditiose peremerunt, 


* Nec enim lex squior ulla est, 
Quam necis artifices arte perlre sua."! 


Nota de tribus arcehtdiaconis Cantuariensibus. 


Three 
archdeas — Anno quoque sub eodem Ricardus, Cantuariensis Rog. Wend. 
cons ap- . 384. 


pointed i in archiepiscopus, in diocesi sua, quse ab antiquis tempo- 
iie i09? ribus uno tantum fuerat archidiacono contenta, ultimis 
bury. hiis diebus tres archidiaconos constituit, Savaricum 
John, dean scilicet, Nicholaum, et Herbertum. Tempore quoque sub 
bony, con. eodem Johannes, decanus Saresbiriensis, consecratus est 


secrated — antistes Norwicensis.® 


bp of Nor. 


Complanantur quadam castella, 


Many cas- Nec multo post rex Anglorum fecit complanari cas- Rog.Wend. 

edd to tella de  Legrecestria, Hontundonia, Waletonia, de i. 384. 

thegrognd. Grobi, de Stutesbire, de Haie, et de Tresc, et alia 
quamplurima, in ultionem injuriarum, quas ipsi fre- Rog. wena 
quenter domini castellorum compatriotis intulerant, et i385. 
regi et regiis ministris. 


Constituuntur justiciarit plures. 


Justiciaries Deinde ipse rex, per consilium filii sui et episco- Rog Wena. 


pointed porum, constituit justiciarios per sex partes regni, in 4. 385. 


! Ovid. de Arte Am., lib. i. 655, | bishop of Norwich, 14 Deo, 1157. 
where we read justior for equior, Fasti, ii. 459. 
? John of Oxford was consecrated — 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 304 


qualibet scilicet parte tres, qui in fide juraverunt, quod A.D. 1176. 
cuilibet jus suum conservarent illesum. 


Petro, Romane sedis legato, rex Anglorum wit. capi- 
tula concessit. 

Rog.Wend. Veniente eodem tempore in Angliam Petroleone, Articles - 
^7? ]egato sedia apoatolicn, ijii. ei rex concessit capitula prin 
quae sequuntur, in regno Anglie conservanda. Primo, king to the 
quod de cetero clerieus non trahatur ante judicem se- ate. 

cularem personaliter pro aliquo crimine vel transgres- 

sione, nisi pro foresta et laico feudo, unde regi vel alio 

domino seculari laicum debetur servitium, Secundo, 

ut archiepiscopatus, episcopatus vel abbatie non tene- 

fol. 66 6. antur in manu regis ultra annum, nisi pro causa evi- 
denti, vel necessitate urgente. Tertio concessit, ut 
interfectores clericorum convicti vel confessi coram jus- 
ticiario regni, presente episcopo, puniantur, Quarto, 
quod clerici duellum facere non cogantur. 


Johanna, filia regis, nupsit regi Sicilia. 
Rog. Wend. Eodemque anno Johanna, filia regis, Siculorum ? regi Marriage 


C et regi similiter vel domino Apuliz* nuptura, v^. idus orinvess 
Novembris, apud Sanctum Egidjum in conspectu viro- Joanna to 
rum illustrium suo tradita est marito. of Biel. 

Nov. 9. 

Omnia Anglie castru ad regium imperium devol- 
vuntur.^ 

The castles 
Rog.Wend. Quo utique tempore universa Anglie castella sunt throughout 

1.355. ad regis imperium custodiis galvis deputata. cid 

up to the 

king. 


! In the margin is added, “Sed !etregi . . . Apulie] Added in 
ne aliquatinus tenerentur, exegit | marg., and inserted in text of F. 
beatus Thomas," Om. F. 

2 Siculorum] At first written Si- * deyolvuntur] divolvuntur, MS. 
culo, as in W. A. C. D. F. 


396  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.176. Quod, Johannes, filius regis, fit heres Glovernic. 


William, ^ Quo utique tempore Willelmus, comes Gloverniz, cum Rog.Wend. 
Gloucester, filium non haberet, segre ferens hereditatem inter filias it. 885. 
constitutes 

prince dividere, Johannem Sine-terra, regis filium, si super-. 
Johnhis viveret, constituit successorem. 

heir. 


Reges extranet discordes regis Anglorum sese. arbitrio 
subdiderunt. 


Dispute Circa dies illos Aldefonsus, rex Castella, regis Anglize Rog.Wend. 

between gener, et Sancius, rex Navarorum, avunculus ejus, dis- 1. 386. 

of Castille cordes ad invicem, missis ad regem Anglie legatis, se 

and Nar- staturos illius arbitrio juraverunt. Nuncii vero apud 

ferredto Westmonasterium in presentia regis, episcoporum, 

the arbi, comitum et baronum constituti? proponebant illi, qui 

Henry. causam  Áldefonsi? regis tuebantur, Santium, regem 
Navarorum, memorato regi Castellee, dum adhuc pupillus 
esset et orphanus, castella et terras Legionum,* videli- 
cet Navaret, Andlena, Aptol et Agosen,? cum pertinen- 
tiis suis, quze pater suus, die qua decessit, et ipse post 
aliquos annos quiete possederat, injuste ac violenter 
abstulisse ;° unde domino suo restitutionem fieri postu- 
labant Illi autem, quibus causa Santii regis com- 
missa fuerat, nihil eorum, qus ab alis proposita 
fuerant, contradicentes,® asserebant Aldefonsum? pre- 
fatum Sancio castella, Legin scilicet, Portel, et cas- 
tellum quod tenet Godin, per werram et injuste 


abstulisse ; parte altera in nullo’® sibi contradicente, 











! superviveret] Added in marg. * Agosen] Agosie, Dic. ; Agosoio, 


? Nuncii .. . . constituti] So read Rym. i. 34. 
all the MSS., but the sense would ; abstulisse] On an erasure. 
be clearer if corrected, Nunciis ... Posulobanr] Pedo in de t 
tituti in Edd. contradicentes | So 1n the text, 
MD as in W. A. C. D. F., and Diceto, 


* Aldefonsi] Andefonsi, MS. col. 597, but altered by an inter- 
* Legionum] Logtonium W.; Lo- | linear addition, to conce[d ]entes. 
gionium, A.I.; Legionium, D.; * Aldefonsum] Andefonsum, MS. 


Logronium, Diceto, col 597, and !* in nullo] At first written non- 
Rymer, i. 32. nullo. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 397 


eorum domino suo réstitutionem fieri pari instantia A.D. 1176. 
flagitabant. Nuncii preterea in jure confessi sunt 
palam, inter reges preefatos treugas usque septennium, 
fide interposita, fuisse firmatas. Rex igitur Anglorum, 
habito cum episcopis, comitibus et baronibus consilio 
super querelis pretaxatis, hinc inde violenter et injuste 
ablatis, cum nihil contra violentiam utrinque propo- 
sitam a parte alterutra responderetur alterutri, nec 
Rog.Wend. quicquam,' quo minus restitutiones, quas petebant, 
4.387. faciendw essent, allegaretur, plenariam utrique parti su- 
pradictorum, quz in jure petita erant, restitutionem 
judicavit. Adjunxit etiam, treugas prefatas inter eos 
fide firmatas usque ad constitutum terminum esse in- 
violabiliter observandas. ^ Judicavit etiam pro bono 
pacis, ut rex  Aldefonsus donaret liberaliter Santio 
regi singulis annis usque ad decennium tria milia 
marbotinorum ; et sic pacem haberent ad invicem, et 
perpetuam amicitie firmitatem. 


Item, de auctoritate regis H|envici] IT. 


Rog.Wend.  Eisdemque diebus nuncii Manuelis, Constantinopoli- The mes- 
i. 387. tani imperatoris nuncii Romani imperatoris Frethe- from 
ricij nuncii Willelmi, Treverensis archiepiscopi, nuncii other sove- 
Henrici, ducis Saxonici, nuncii Flandrensis comitis [085 seek 

. Philippi, et aliorum magnatum per Christianitatis lati- counsel, 

-tudinem constitutorum, quos varia ardua et difficilia 
trahebant negotia, tanquam ex condicto communi, pridie 
idus Novembris apud Westmonasterium, de suis causis 19 Noy. 

.et qusstionibus edocendi convenerunt. Et alii, aliis 

.temporibus et locis, pro suis negotiis dirigendis? ad 

.curiam regis magnifici Henrici, immo etiam Francorum 

.electi primates, velut ad scolam prudentis et justitin, 

.undique confluxerunt; ita ut viderentur Arthuri tem- 


! quicquam] quisquam, MS., and 3 dirigendis] Between the lines is 
so C. D. written vel mendis, i.e. dirimendis. 
? restitutiones] restituones, MS. | F. follows the text. 


998 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1176. pora renovari Hec iccirco dixerim, ut notum sit om- 
« Nota re- nibüs, quante rex Henricus sapientis fuerit, quanteeque 
gis Henrici mapnificentiss, ad cujus audientiam et discussionem 
agnifi- . bye TE" 
centiam. — totius fere orbis consilia principutn profunda ac obscura’? 
judicia devolvebantur. 


Hugo de Petroleone, expivante tempore legationis ewe, - 


Romam revertitur. 


The papal Anno quoqué sub eodeth Hugo de Petroleone, lepa-. 


ee to tionis suse cursu perfecto, Romam revertitur. 
Rome. 


Deaths of Obieruné quidam. magnates. | 
Strigoll, of Eodemque atino obiit * Willelmus, comes de Strigoil. . 
nd ag, Comes Willelmus de Hartndel fiiio. idus Octobris apud. 


12 Oct. Waverle viam universe [carnis]? est ingressus; cujus. 
Walter, corpus delatum est apud Wimundham, prioratum et. 


prior of 


Winches. Cceliam Sancti Albani, sepeliendum, eujus domus patro- . 
ter, mde nus extiterat. Jtem, Walterus quoque, prior Wintoni-. 


seat of ensis, factus est abbas Westmonasterii. 


ster. 


De remotions canonicorum secularvum a Waltham. 


Removal Anno Domini M°.C°.LXx°.vII°, amotis ab ecclesia Rog.Wend. 


secular 4 W4lthammensi canonicis, quos seculares vocamus, in- 
eanons — troducti sunt regulares summi pontificis auctoritate, in 
tham Vigilià Pentecostes, rege procurante Henrico et presente, 


abbey. — qui illius eoclesi& amator fuit specialis. Et eadem die. 


11 June. Radulfus, Cirecestrensis * canonicus, de manu Londo- 
niensis episcopi cur&m eoclesiee predicte suscipiens, 
ipsi, tanquam diocesano, de canonica subjectione ser- 


vanda verbis se obligavit 5 expresse ; et, fratribus cum eo 
! obscura] Interlined. * Cirecestrensis] In ed Wend. Ci- 
* obiit] 'The last two lettera are | cesírensis, by an error of the press, 
on an erasure. 5 obligavit] oligavit, MS. 


* carnis] Supplied from FF. 


nh. 387. 


Rog. Wend. 


li. 388. 


DE TEMPORE fKdi8 HÉNRICI, VIZ. SECUNDI. 399 


introductis, prior ést ab eodem episcopo assignatus, et t IU. 
in sua sede sollempniter collocatus. spo ed 


Concordia firmata est inter Francorum et Anglorwm 
reges. 
Rog.Wend. Quo etiam tempore rex Anglorum, regno pro sua Henry 
fol a a. voluntate disposito, xv°. kalendas Septembris in Nor« tro c; 
mánniam transfretavit. Et confestim inter regem Normandy. 
Francorum et ipsum habito colloquio, hoc modo con- !8 Avs. 
cordiam inierunt: "Ego Lodowicus, rex Francorum, Treaty of 
et ego Henricus, rex Anglorum, volumus ad notitiam Eine de 
omhium plenam! perveniré, nos, Deo inspirante, pro- king of 
misisse et juramento confirmasse, quod simul ibimus France, 
in servitium Crucifixi, et ituri Jerusolimam suscipiemus 
signaculum sanctz crucis. Et amodo volumus esse 
amici ad invicem, ita quod uterque nostrum alteri con- 
servabit vitam, membra et honorem terrenum contra 
omnes homines. Et si quecunque persona alteri nos- 
trüm malum facere presumpserit, ego Henricus inva- 
.dam eum, tanquam * adversarium, juvans Ludowicum, 
regem Francorum, dominum meum, contra omnes 
homines. Et ego Lodoutiicus juv&bo regem Anglorum 
Henrleum contra omnes homines, sicut fidelem et aml- 
cum meum, salva fide quam debemus hominibus nos- 
tris, quamdiu tiobis fidelitatem setvabutit.” Acta autem 
sunt hee apud Minantcurt, viiv. kaletidas Octobris. 25 Sept. 


. Quidam potentes peregre proficiscuntur, et Frethericus Philip, 


umperator hwmiliatur. ander, 


.  Eodetmque anno Philippus, comes fFlandrensis, et Manderille 


. Willelmus de Mandevilla profecti sunt Jerusalem. go io the 
. Frethericus autem imperator venit ad pedes Alexandri The en. 


.paps, hurnili&tus et compunctus. Audierat enim et peror 





! plenam] On an erasure. | *taxquam] Added in mátg. 


A.D. 1177. 


humbles 
himself to 
pope Alex- 
ander. 


A.D. 1178. 


visits the 


400 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


certificabatur super hoc, quod cum idem papa fugeret. 
& persecutione imperiali, et non fuerat ei tutus tran-. 
situs per terram nec etiam per mare, elegit fugam per. 
vastum mare. Exorta igitur tempestate valida, dixe-. 
runt omnes qui in nave erant, * Ora pro nobis, pater,. 
ecce enim perimus! Vicarie Christi, fac quod Christus. 
fecit, qui imperavit ventis et mari, et facta est tran-. 
quillitas.” Papa igitur, assumptis et indutus omnibus. 
papalibus ornamentis, stans imperavit vice Christi. 
mari et ventis, ut staret mare a fervore suo et tumultu.. 
Et ilico facta est post benedictionem in mari et aere. 
tranquilitas magna, et transivit papa in pace. Hoc. 
igitur audito, imperator stupefactus est, humiliatus. 
satis? illi per omnia, plus tamen Deum quam hominem . 
timens ; et sic cessavit, sicut in mari tempestas,. 


Sscisma ? inter ecclesiam et imperium. 


De fundatione monasterii * de Westwude^ 


Anno Domini MeceLxxovine. Ricardus de Luci, 
Anglie justiciarius, iii. idus Junii fundamenta jecit 
ad construendam ecclesiam conventualem in honorem 
beati Thomz martiris, in loco qui vocatur Westuude, 


Rog.W end. 
ii. 388. 


in territorio Rofensi; provocatus exemplo senescalli. 
Henrici regis, fili Willelmi conquestoris Anglis, qui. 
apud Colecestriam ecclesiam conventualem fundavit, in. 


honorem sancti Johannis. 
Rex petit beatum Thomam. | Gaufridus, filius regis, 
cingulo donatwr militari. 


Eodem anno rex Anglorum Henricus, cum per 
omnes provincias sus potestatis, que vel Francorum 


1 est] Onanerasure Om.A.C.D. | *sonasterii] monastii, MS, 


Rog.Wend. 
: il, 389. 


* satis] So also F., but in A. C.D. 5 Westwude] The second w has — 


satisfecit. been partly erased. 
* scisma] sic cisma, MS. and F. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. +01 


liminibus, vel montibus Piren:eis, vel Britannico [vici- A.D. 1178. 
nantur]! oceano, munitiones optinuisset, et omnia pro tomb of 
velle disposuisset, idus Junii? beati Thom: martiris, Ped 
tanquam gratus, sepulchrum devote visitavit. Et, paucis He knights 
inde diebus evolutis, Gaufridum, filium suum, viii. cis son 
idus Augusti apud Wudestoke cingulo donavit militari, ¢ Aug. 


Nix maxima. Solig eclipsis. 


Eodemque anno nix maxima et diu durans pisces — wir. 


. fluviales et etiam quosdam marinos suffocavit, et avium, vnasual 
.ita quod videbatur genus volatile extinctum, multitu- continu- 


auce of 


. dinem interemit ; insuper agriculturam usque ad de- snow. 
. Ssperationem suspendit. Sol passus est eclipsim, vi. idus Eclipse of 


. Januarii. 


Rog.Wend. 
ii. 389. 


the sun. 
8 Jan. 


De revelutione inventionis. sancti Amplibali socio- 
rumque ejusdem. 
Legend of 
Eodem anno vir quidam * Beati Albani burgum in- the inven- 
habitans et loci illius indigena, inter convicaneos suos Amph. 
sine querela vitam duxit innocentem. Hic ab ineunte lus. 
setate, quantum substantie mediocritas permittebat, 
honeste vivens, devotus ecclesim extitit frequentator. 
Dum igitur una noctium in stratu jaceret, circa galli- 
cinium intravit quidam decori vultus et eleganti statura 
procerus thalamum suum interiorem ; qui vestibus 
indutus candidis, virgam in dextra pulcherrimam 
bajulabat. In cujus ingressu domus confestim tota 
resplenduit, et quasi claritas solaris interiora cubiculi 
perlustravit. Qui ilico appropinquans, jacentem vocavit, 
et, si dormiret, leniter exquisivit, dicens, ** Roberte, 
dormis?" Expavit Robertus timore vehementi, et supra 


——— —H I ——— M ————Há—— | ES — 





! vicinantur] Supplied from W. ' ‘In the margin of A. bis name is 
A.C D. . given, '* Robertus, civis Sancti Al- 
2 oceano] occeano, MS. . bani, cognomento Mercer.” 


* Junii] Diceto has Julii, and 80 : 
has Brompton, col. 1138. ! 


c 


Q 


409 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1178, modum admirans ait, “ Quis es, domine?" At ille, 
* Ego sum martir Albanus, qui ad hoc venio, ut an- 
nunciem tibi Domini voluntatem de magistro meo, 
clerico videlicet illo, per quem fidem Christi suscepi, 
de quo inter homines sermo frequens habetur; et, cum 
&pes fidelium sit quod futuris temporibus debeat re- 
velari, locus tamen sepulture ab omnibus ignoratur. 
Surgens ergo velociter, circumda tibi vestimentum | 
tuum, et sequere me, ét ostendam tibi sepulchrum pre- Rog.Wend. 
tiosis reliquiis ejus insignitum." Surgens ergo Robertus '" 390. 
velociter, vestitus et calciatus secutus est cum. Et 
versus aquilonem in strata publica gradientes, perrex- 
erunt! pariter, donec ad planitiem quandam ab antiquo 
incultam, quie sita est juxta viam regiam, pervenissent, 
Obiter autem colloquebantur, ut solet amicus eum amico. ful. 67 P. 
coitinerante, tum de moeniis dirute civitatis, tum de 
amne diminuto, tum de strata communi adjacente civi- . 
tati, tum de nomine utriusque, tum de adventu beati 
Amphibali, magistri sui, in civitatem, pro cujus reli- 
quiis iter agebatur, tum de recessu ab invicem lacri-. 
mabili, tum de utriusque passione. Et quecunque Ro- 
hertus interrogare? volebat, martir prompta ac benigna. 
responsione disserebat. Contigit autem, ut inter lo-. 
quendum quosdam mercatores de Dunestaplia obvios 
haberent, qui mane interesse fori negotiis in pago. 
sancti Albani festinabant. Quorum adventum pre-. 
dieens martir, Roberto dixit, * Divertamus paulisper, . 
donec pertransierint adventantes, ne forte iter nostrum . 
prepediant percunctando;”* via enim ab ipso martire. 
coruscavit.* Quod et factum est. Cum autem ad. 
medium circiter itineris, ubi dug arbores in medio. 
strate fuerant, pervenissent, ait martir, “ Hucusque. 
duxi magistrum meum beatum Amphibalum, cum ultimo. 
in hae vita mundiali dolentes colloquebamur, tunc ab. 


-— o ——Á— —————— € ——— ——— € —— M — —À —— M — —— ——— 


! perrexerunt]. perexerunt, MS. 3 percunctando] percuntando, MS. 
* interrogare]. interogare, MS. ‘ coruscarit] choruscavit, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICT, VIZ SECUNDI. 403 


.invicem recessuri.! Ob quam rem memoriter recolen- A.D. 1178. 
.dam, cum ante passionem meam hoc novellis Christi- 

.anis retulissem, has metas venerabantur, has arbores 

. confoventes.” Hsc et alia plurima colloquentes itiner- 

.ando recolebant; et nisi splendor, qui a martire prg- 
.cedebat, obtutus Roberti reverberasset, et timor cuin 
.Simplicitate sensus suos hebetasset? martir ipsum de 

.multis tam futuris quam preeteritis evidenter certifi- 

. easset, 


Quid faclum est, cum ad locum nventionia 
pervenissent. | 


Cum igitur ad memoratam planitiem pervenissent, Legend 
continued, 


.ad sinistram partem itineris, quantum arcus bis jacere 
R. Wend. . potest, diverterunt. Habebat locus ille gratam, ut 
i. 399. preetangitur, planitiem, tam pascuis quam fessis in via 
hominibus ad pausandum aptissimam, in villa quo» 
Redburna nuncupatur, tribus ferme miliaribus a Sancto 
distans Albano. Sane in hac planitie duo colliculi 
eminebant, qui Colles Vexillorum dicebantur, eo quod 
circa illos populares fiebant concursus, quando populus 
fidelis ex antiqua traditione sollempnem annuatim pro- 
cessionem ecclesirte. Sancti Albani debita cum venera- 
tione persolvebant. Tune sanctus Albanus, apprehensa 
manu viri, duxit eum ad unum de colliculis, qui sepul- 
'ehrum beati martiris continebat. Deinde, converso ad 
eum vultu, * Hic, inquit, * locus magistri mei reli- 
quias continet; hic ejus ossa contegit ct conservat." 
Et sic fatus, pollice viri ad instar crucis terram? 
aperuit, et, eversa cespitis modica portione, quoddam 


— — —Ó—— — —À — —ÁÀ res — — - -——-- o om 


4 


! In the margin was added a note, | letters : ‘‘ Nota ex post facto certitu- 
which has afterwards been erased, | dinem, quia, sicut predixit S. Alba- 
so that only a few words are now | nus, inventus est beatus Amphibalus," 
legible, as follows : ** »I- In cujus rei , These notes are not in F. 

memoria compatriote . . . . locum | ? hebetasset] ebetásset, MS. 
illum ... arboribus... arbores..." ©? ¢erram| Added in marg. 

Over this note is written in red : 


cc 2 


404 MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1178. scrinium reseravit; ex quo splendor nimius exiens, 


Legend 
continued. 


orbem occiduum illustravit, et post! lucis radios in 
mundi latitudinem copiose diffudit. Quo facto, cap- 
sula recluditur, et loci planities in statum pristinum 
reformatur. Stupet vir ille, et quid sibi super hiis sit 
agendum, a sancto postulat edoceri. Ad quem beatus 
Albanus, “ Signa locum diligenter, ut qure meo tibi 
sunt revelata ministerio, firmius adhwreant menti tue. 
Veniet enim in proximo tempus, quando heec instructio . 
multis proderit ad salutem." Robertus vero aeris et pla- 
nitiei visum? dimetiens, lapides quosdam, qui ibi jace-. 
bant, collegit et ibidem quodam scemate locavit, dicens, . 
* Hiis metis et signis de. hoc sancto loco cras plenius. 
certificabor." Et, hiis dictis, ait sanctus, * Redeamus.” . 


Argumentum, veritatis. 


Illis autem per viam qua venerant revertentibus, cum Rog.Wend. 
venirent ante portam ecclesie Sancti Albani mutuis. i. 391. 
colloquiis recreati, ait sanctus Roberto, * Progredere ad. 
domum tuam? in pace, ego autem in meam, unde veni,. 
regredior" Erat autem domus Roberti remotior. Et. 
sic vale dicto, sanctus suam intravit ecclesiam, et homo 
ile domum suam ingressus, lectulo suo sese recepit. 

Istud, ut quidam fingunt veritati detrahentes, non ut. 
sompnium evenit, sed in expressa veritate ; cui testi-. 
monium perhibet finalis rei eventus, et multorum fra- . 
trum, videlicet monachorum ecelesie Sancti Albani. 
assertio, cum quibus memoratus Robertus colloquium. 
habuit familiare ac frequenter. Qui in periculo anime . 
et snb attestatione tremendi judicii asserebat, se ipsum . 
martirem facie ad faciem vidisse, ct, sicut prrenarratur,. 


eS Ee 


! post] So also F.; in W. C. p? * risum] visu, MS and F. Corr. 
(post), and in A.D. sup. ras. I. p^ | from A. C. D. 
(primo), as in Edd. and ed. Wend. 
The variation arises from the con- 3 (uum ]. Added in marg. 
tractions used in the MSS. 1 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 405 


. ad placitum diffusum. colloquium cum eodem habuisse. A.D. 1178. 
. Et lioc etiam in extremis agens, veraciter affirmavit.! 


Veritatis cilucidatio. 


Rog.Wend. Vir autem mane expergefactus, in ancipiti positus Confirma- 
#391. fluetuabat, utrum sub silentio dissimulando preeteriret, legend. the 
an alis, que corporaliter gesta didiscerat, sine aliqua 
hiesitatione revelaret. Si enim sileret, peccare metuebat 
in Deum; si rem publicaret, sannas hominum verebatur. 

Ista tandem animo sepe revolvens, timor Dei huma- 
num absorbuit; et, licet adhuc verbum hoe communibus 
esset auribus absconditum, domesticos tamen suorum 
et privatos effecit conscios secretorum. Illi autem, quod 
dicebatur in tenebris, in lumine proferebant, et quod 
in aure audierant, super tecta preedicabant. Factum 
est autem, ut in brevi verbum istud per totam disse- 
fo.68«, tninaretur provinciam, adeo quidem, ut rumor claustrum 

Saneti Albani intraret. Denique fama desiderata, qui- 

busdam perferentibus, abbatis Symonis aures penetravit, 

eujus post Deum auctoritate negotium illud robur erat 

specialiter habiturum ; qui protinus electos de conventu 

fratres aliquot ad locum, quem vir ille ostensurus erat, 

eodem viro przevio, destinavit. Conventus interea domi 

devotis orationibus incumbebat, et fratres ductorem 

suum sequentes, videre martirum reliquias properabant. 

Quo demum pervenientes, invenerunt ibidem fidelium 

multitudinem, quos Spiritus Sanctus prospero pronostico 

in unum collegerat, ut inventioni martiris interessent. 

Rog.Wend. Illis. autem eventum rei preestolantibus, sepedictus 

i. 392, homo precedebat, fratribus planitiem ostendens sanc- 
torum corpora continentem. Erat autem feria vi*. ante 2» June. 

sollempnitatem beati Albani, quando hl:ec facta sunt, 

qua ejusdem sancti passio celebratur. Ab illo ergo die 





- — M — —À — — — —— —— 


! Et hoc . . . affirmacit] Added to the text, partly on an erasure. F. 
agrees. 


406 MATTHAZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1178. usque ad elevationem. sanctoruim, loco illi custodia. non 
defuit, sed fratres jugiter cum laicis affuerunt. Con- 
ventus interim abstinentiam vite cum disciplinis et. 
orationibus suscepit arctioris ; et, statuto cum proces-. 
sione inultiplici suffragio elemosinarum, sollempne jeju- . 
nium in populo preedicatur. Jamque locus ille future 
inventionis nundinarum similitudinem prwferebat, ct, 
recedentibus aliis, «uos fervor devotionis adduxerat, 


alii cotidie succedebant. 


De maculis jum jan coruscantibus.! 


ned. Porro interea signorum miraeula, jam jam adhue Rog.Wend. 
sanctorum corporibus in corde terr:e latitantibus, zterna — !*- 392. 
recordatione digna coruscabant,? ita ut viderentur apo. . 
stolorum tempora renovari. Quie propter eorum mul-. 
titudinem omittens, ad Majora Cronica? Sancti Albani. 
ea scire volentes transmitto.‘ . 
De inventione sunctti Amphibali® cum norvem sociis 
suis, 
Invention Clarescente interim die, quam sanctorum inventio Rog.Wend. 
ohibala consecrabat, venerabilis pater Symon abbas locum adiit ©: 394. 
andhis — sanctissimum, et, celebratis in capella sancti Jacobi loco 
nio. ili contigua, in veneratione beati martiris Albani, 


nostrwe redemptionis misteriis, monachis qui aderant, ut 
diligenter quzererent, et, pluribus adhibitis fossoribus, 


! coruscantibus] | choruscantibus, 
M8. 

* coruscabant] choruscabant, MS. 

3 Cronica] This word has been 
erased, but is still legible. It is 
omitted in F. 

* 'The narrative of the miracles is 
inserted at length in A.C. D. and 
in Wendover, ii. 392-394. 





? Amphibali] Amphabali, MS. 


* On the lower margin is drawn 
a representation of a pair of hands 
digging the ground with a pick, and 
above is written, in red, “ Znvenitur 
sanctus Amphibalus | martir, cum 
sociis suis," 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 407 


ut coeptis insisterent, imperavit. Reverso itaque abbate A D, 1178 
domum, et jam cum conventu ad prandium sedente, 
legebatur passio beati martiris, quem quivrebant, et so- 
ciorum ejusdem, per quam carnis ergastulo soluti, pro- 
meruerunt gloriam sempiternam. Dum igitur sevitia 
judicis, lictorum immanitas, martirum patientia, et mors 
Mog.Wend. prolixius recitata pias mentes conventus in fletus et 
1-393 suspiria commovisset, beatum Amphibalum cum tribus 
Sociis suis repertum accurrens aliquis nunciavit. Quid 
ergo? Suspiria mutantur in laudes, et tristitia succes- 
sit letiti,oo magnitudo. Exsurgens! ergo a mensa con- 
gregatio, ad ecclesiam festinanter procedit, et letitiam 
cordis conceptam elevatis laudibus protestatur??  In- 
ventus est autem beatus martir Amphibalus inter duos 
Socios medius et collateralis? ambobus, tertio socio 
quasi ex transverso et ab opposito locum solitarium 
occupante. Inventi sunt autem prope locum illum nu- 
mero sex ex sociis suis, scilicet martirum praedictorum, 
ita quod beatus martir Amphibalus decimus habebatur. 
Inter reliquias autem athletze * Christi Amphibali cultelli 
duo magni inventi fuerunt, unus in testa capitis et 
alter circa precordia. Quod in libello passionis cjus, 
seripto antiquis temporibus, continetur Ut enim habet 
passionis ejus textus, alii occubuerunt gladiis cesi, alii 
lanceis transverberati, ali decapitati. Ipse vero martir 
Amphibalus, primo patefactis et intestinis ejectis, ct 
post lanceis confossus et cultellis, occubuit tandem 
lapidibus conquassatus; unde nullum fere ex ossibus 
ejus integrum apparebat, cum sociorum ejus ossa illeesa 
penitus extitissent. 


— M — —À ————— — — — P— ee - oe on -—— o 


) Exsurgens] Exurgens, MS. ' added in Edd., apud Sanctum Alba- 
* protestatur] protestantur, MS. — num, but without any sanction from 
3 colluteralis] colleteralis, MS. the MSS. "This has deceived the 
! athlete] adlethe, MS., and so in: editor of Wendover, ii. 395, who 

W. A. C.D. | quotes Matthew D'aris as the autho- 
5 continetur] After this word is | rity for this assertion. 


A.D. 1178. 


Transla- 
tion of the 
relics of St. 
Amphiba- 
lus to St. 
Alban’s. 


Miracle. 


25 June. 


408 MATTHAL PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Reliquiw suncti Amphibalt apud. Sanctum Albanwn 
sunt translate. 


Abbas autem, ut diximus, audito nuncio desiderato, Rog.Wend. 
adjuncto sibi priore cum! aliquot fratribus de conventu, ^" 393. 
sanctorum celeriter adiit sepulturas, et effossas reliquias 
erigens, in lintheaminibus ydoneis collocavit. Metu- 
ensque supra modum fraudem plebis et vim turbze 
undique confluentis, quam a compressione inventi the- 
sauri arcere non poterat, unde placuit abbati ut martires Rog.Wend. 
sancti in Beati Albani basilicam portarentur, ubi cus- 4. 396. 
todia diligentior et securitas amplior poterat adimpleri 
atque plenius adhiberi. Quid multa? Redeunt cum 
abbate fratres separatim? sanctorum pignora? pro- 
eessionaliter deferentes. Procedit martiribus obviam 
cum processione conventus, corpus secum beati mar- 
tiris Albani deportans. Quod cum aliquotiens con- 
sueverit suis esse portitoribus onerosum, tantam sui 
facilitatem illa hora exhibuit, ut volare potius quam 
humeris ferentium incumbere videretur. Occurrit ergo 
martir martiribus, magistro discipulus, et jam palam 
magistrum recipit revertentem, quem habebat olim clam 
fidei doctorem in tugurio? latitantem. 


Miraculum. 


Sed miraculum, quod in elementis suis Dominus Rog.Wend. 
ostendere dignatus est, cum obviantes primitus reliquige !' 396. 
hi . )- . . . . fol. 68 b. 
linc inde convenirent, non decet sub silentio preeteriri. 

Cum enim siccitas prolixior, exustis herbis, floribus, 
frugibus et fructibus, antea nimis perdurasset, id est, 
toto vere, eb usque ad vii* kalendas Julii, quia hic. 





— — — 


! cum] Interlined. but corr. in marg. and followed by 

! separatim] seperatim, MS. F. and Edd. 

* pignora) pignera, MS. At first ' — * processionaliter] Added in marg. 
written corpora (as in W. A. C. D.), | os twgurio] tugurrio, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 409 


.fuit dies inventionis sanctorum, et omnes agricolas A.D. 1178. 
desperatos reddidisset, eodem momento, cum in aere 
nulla appareret nubecula, tanta pluviarum inundatio 
subito! prorupit, ut et copiose descendentes ymbres 
terram imbuerent, et desperate messis spem promitte- 
.rent uberiorem. Et, quod dignissimum fuit admira- 
.tione, pretiosw cappe et aurifrigiate et vestimenta 
. carissima, quibus conventus incedebat redimitus, cum 
non esset domus ad quam confugerent, ymbrium sus- 
.tinebat infusiones, nec sunt in aliquo vestimenta vel 
. deturpata vel aliquantulum deteriorata. 


Conclusio. 


Rog.Wend. Inventus est autem pretiosus martir Amphibalus pate of 

H.396. (um sociis suis, in crastjno Nativitatis sancti Johannis the inven” 
Baptiste," et in ecclesiam Beati Albani eum canticis relics. 
et laudum preeconiis sollempniter delatus, anno a pas- 25 June. 
sione sua DCCCeLXXX9,VIe., ab incarnatione Domini 
M9.C»LXX9,VII.,? die sabbati, vii. kalendas Julii. In 
presentia autem sanctarum reliquiarum ipsius, necnon 
et in loco sepulture ejus, ad laudem Dei et gloriam 
martiris, & diversis infirmitatibus sanantur :egroti, adeo 

.ut omnium audientium et videntium stuporem mira- 

R.Wend. cula generarent. Si quis ea scire desiderat, librum 

ii. 397. requirat de ipsis specialiter confectum. 


Junior vec torneamentu exercuit 


Rog.Wend. Anuo Domini M°.c°.Lxx°.1x°. H[enricus], rex Anglo- A.D. 1179. 
1397. rum junior, mare transiens, in conflietibus Gallicis, qui Henry, the 
hastiludia vel torneamenta vocantur, in expensis pro- ing, fre- 

fusioribus, ut laudem militarem promereretur, triennium (en's the 


ments in 
France. 
! subito] Added in marg. 3 y"... pxx?.r1?.]. So read all the 

* in crastino . .. Baptiste] Added | MSS. 


in marg., and is in text of F. ! exzerciit] excercuit, MS, 





410 MATTHAZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1179. peregit. Deinde, multis insignitus! triumphis et laudi- 
bus, ad patrem reversus, cum honore debito susceptus 
est. 


Rec Francorum, Lodowicus orationis gratia beatum 
Thomam adit. 


Louis,king Eodemque anno Lodowicus, [rex]? Francorum piis- Rog. Wend. 
oF trance, simus, beatum "Thomam martirem, cui devotissimus et, °° 
tomb of  ;amicissimus quandoque extiterat, orationis gratia visi-. 
St Thomas. (re decernens, Angliam, quam nec ipse nec suorum 
aliquis antecessorum aliquo tempore visitaverat, devotus 
intravit. Rex autem Anglorum venienti, navem apud 
Doveram ascendens, gaudenter occurrit, et quicquid 
22 Aug. honoris, gaudii ac reverentiz poterat, ei? xi. kalendas 
Septembris impendit. Concurrentibus enim archiepi- 
scopo Cantuariensi cum suis suffraganeis, episcopisque. 
aliis* fere Anglie omnibus, comitibus, baronibus, cum 
clero et populo, sollempnis processio in tanti principis Rog. Wend. 
Muniá- adventu majorem ecclesiam illustravit. Quantum vero  ''?98. 
Henry to auri vel argenti Gallieanz nobilitati rex Henricus 
the » rench inagnificus et  munificus contulerit, quantumque in 
. vasis et lapidibus pretiosis omnes honoraverit, cum 
non sit qui hoc sciat, desit qui scribat. Sed, ut brevi-. 
bus multa perstringamus, ad regii thesauri vel etiam 
imperialis quantitatem summa dicitur ascendisse. Prav- e 
terea rex Henricus, de adventu tanti amici ct domini. 
letissimus, gazas totius regni, quibus multum tunc. 
abundavit et omnes antecessores suos? superavit, regie 
Francorum et suis exposuit; sed, ne viderentur aliud 
quam martirem qusesisse, manus ab oblatis muneri- 


! insignitus | At first written insig- * abundavit] habundavit, MS. 


. | 
nuts. . ‘ 
. 4 | et] super, MS. and F.  Ifsuper 
; ? rer] Supplied from W. A. C. D. | is retained, we must omit supe- 
: | 
| 


E poterat, ct} Added in marg. | ravit. 


! episcopisque aliis] episcopique 
alii, MS. | 


' suos] Added in marg. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 411 


.bus tantis cohibuerunt, sed et ne Gallicana nobilitas A.D. 1179. 
. Romane cupiditatis ignobilitati ! assimilaretur ; immo 
.1Inuneribus contenti primitivis, grates regi largissimo 
.inultiplices retulerunt. Rex autem Francorum Christi- Louis 
anissimus, post jejunia et orationes, quas Deo et beato vant of 
martiri Thome effudit devotissimas, centum vini mo- wine to 
dios? annuatim in perpetuum solvendos Cantuariensi "be zhurch 
.conventui contulit pro oblatione. Deinde, licet urgen- bury. 
.tissime ac instantissime rex Anglorum postulasset, ut 

.ad alios Ánglime sanctos visitandos et honorandos, ut- 

.pote beatum Albanum, Anglie prothomartirem, et 

. beatum Edmundum, regem et martirem, et regalem 
.civitatem Londoniarum, interiora terre Anglican:w in- 
.grederetur, rex suorum distractus consiliis recusavit, 
.dicens, *O quam libenter hoc vellem, sed meorum He returns 
.consiliis nequaquam audeo obviare." Et sic vii». ka- ío France. 


lendas Septembris ad Galliam transfretavit.® 26 Aug. 


De obitu duorunr episcoporum. 


Rog.Wend. Kudemque anno Rogerus, Wigorniensis episcopus, Death of 


1.398. gbiit, vo idus Augusti  Obiitque Ricardus de Lucy, Roger bp. 
.episcopus Wintoniensis? Quidam quoque puer marti- cester. 
.rizatus est apud Wudestoc. 9 Aug. 


De concilio Rome habito, presidente pupu Alexundro. 


Rog.Wend. Eodem anno habitum est Rome concilium | ge- General 


1.398. nerale cec", et x. episcoporum, xiii?. kaleudas touncil 


me ——— — ssec 0o-—- --:5-.—-. Rome. 
! ignobilitati] ingnobilitati, MS. ^ Edd., but in C.,“ Obitus Ric. de 19 March. 
* modios] In the margin is added , Lyci, episc. Wint.” For episcopus 
* d' [dubium] quid modius." | Wintoniensis we should certainly 
3 transfretavit] tranfretavit, MS. | read, justiciarius Anglie; for the 
' Two small mitres reversed are , person intended is the chief justi- 
drawn in the margin. | ciary, whose death is recorded in 
* Obiit... Wintoniensis] There ; this year by Gervase, Chron. col. 
is an error here. In A. and D. the | 1456, and Iloveden, p. 590. Richard 
entry is simply, * Ricardus de Lyci, | Toclive, bishop of Winchester, did 
Wintoniensis episcopus," and so in | not die until 1188. 





412 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D.1179. Aprilis, in palatio! Lateranensi, cui prwsedit papa. 
Alexander IIIv.; cujus statuta,? omni laude dignis- 
Heads of sina, sub xxviii» qua sequuntur capitulis decreta? 
the decrees . 4 . . ons 
passed,  continentur:* De electione summi pontificis. De hwre- 
ticis. Albigensibus, et diversis eorum appellationibus. 
De ruptaris et Brebanciis predonibus, qui fideles 
affligunt. Quod nullus promoveatur in episcopum, vel 
ad aliquem ordinis gradum, nisi legitime sit setatis, 
et de legitimo matrimonio susceptus. Ne, viventibus Rog. Wend. 
personis, ecclesie conferantur, nec, illis defunctis, ultra me 899. 
sex menses vacent. De appellationibus. Ne infra 
sacros ordines constituti, vel qui ecclesiasticis susten- 
tantur stipendiis, [rebus]? se immisceant secularibus. 
De treugis statuendis et temporibus treugarum. Quod fol. 69 a. 
clerii unam tantum habeant ecclesiam, et quod episco- 
pus, si aliquem sine certo ordinaverit titulo, tamdiu 
necessaria inveniat, donec ei in aliqua ecclesia stipen- 
dia assignet. Ne patroni vel quilibet laici ecclesias 
opprimant, aut ecclesiasticas personas. Ne Judwi vel 
Sarraceni Christiana mancipia permittantur habere, 
sed, ad fidem Christi si converti voluerint, a possessi- 
onibus suis nullatenus excludantur. Ut leprosi, si ex- 
cluduntur a cohabitatione hominum, oratorium habeant 
et sacerdotem. Ne bona ecclesiastica in usus alios 
convertantur, nec decani pro certa pecunie quantitate 
jurisdietionem exerceant? episcopalem. Ut in electio- 
nibus vel ecclesiasticis ordinationibus consequatur 
effectum, quod a majoris vel sanioris consili parte 
fuerit constitutum. Quod usurarü manifesti ad com- 
munionem altaris non admittantur, nec Christianam 
habeant sepulturam. Ut agricole et viatores, et om- 


? statuta] instantia, MS. and F. 
Corr. from W. A. C. D. 
3 decreta) Added in marg. 


! palatio] In the text patriarchio, | 
| 
| 
| * See Harduin, Concilia, tom. vi. 
| 


(as in W. A. C. D., and Diceto, col. 
603), but underscored, and replaced 
in the margin by palatio, with which 2. col. 1673. 


reading E. agrees. In PF. patriar- > rebus] Supplied fromW. A. C. D. 
che palatio. ,  S*ezerceant] excerceant, MS, 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 413 


nia que sua sunt, plena ubique pace et securitate A.D. 1179. 
]|retentur. Ut ordinationes a scismaticis! facts irrite 
habeantur et inanes, et beneficia ab eis collata revo- 
centur. Ne pro ecclesiasticis instituendis personis, seu 
mortuis sepeliendis, aut nubentibus benedicendis, vel 
alis ecclesize sacramentis, aliquid exigatur. Ne viri 
religiosi, vel quilibet alii, ecclesias vel decimas precsu- 
mant de manu suscipere laicorum, sine auctoritate 
episcoporum ; et non nisi? semel in anno Templarii 
sive Hospitalarii ecclesias sub interdicto positas aperiant, 
nee corpora tune sepelire presumant. Ne quis inter- 
Rog.Wend. ventu pecunire habitum religionis usurpare presumat, 
"400. nec conversus peculium habeat, nec facti prelati, non 
nisi pro dilapidatione vel incontinentia degradentur. 
Ne Christiani Sarracenis arma vendant, nec patienti- 
bus naufragium quisquam injuriam faciat, vel eos spo- 
liare presumat. Ut clerici infra sacros ordines consti- 
tuti continenter vivant, et si in illa incontinentia? 
que contra naturam sit, deprehensi fuerint laborare, 
excommunicentur, et a clero abjiciantur* Ut archi- 
episcopi parrochias vel ecclesias visitantes, quadraginta 
vel quinquaginta equorum numero sint contenti; epi- 
scopi, viginti vel triginta ; legati, viginti vel xxtiv.; 
archidiaconi, v. vel vii.; decani, duarum? evectionum 
numerum non excedant. Ut nullus torneamenta exer- 
ceat? et mortui in torneamentis Christiana careant 
sepultura. Quod unaquseque’ cathedralis ecclesia ina- 
gistrum babeat, qui pauperes scolares et alios doceat, 
nec pro licentia docendi aliquis pretium exigat. Ut 
prelati unam tantum regant ecclesiam, et quod pa- 





—  — —— > — - — — 


! scismaticis] cismaticis, MS. * aljiciantur] abiciantur, MS. 

? nisi] Om. A.C. pr.man., D., Edd. 5 duarum]. At first written duo- 
and ed. Wend., but is in W. I Cf. | rum. 
Diceto, col. 603. © ererceat] excerceat, MS. 

* incoutinentia]. continentia, W. 7 unaqueque]. unaquaque, MS,, 


A. C. D., but falsely. See Harduin, | and W. A. C. 1D. I. 
tom. vi. 2. col. 1678. 


414 MATTHEI PARISTENSIS HISTORIA ANGLORUM, 


A.D.1179. troni ab ecclesiis in suo fundo constitutis exactiones 
non faciant. Ne episcopi seu viri ecclesiastici stare 
compellantur laicorum judicio,! nec laici laicis decimas 
conferre presumant. Si quis ab aliquo, commodata ? 
pecunia, possessiones in pignus acceperit, si, deductis 
expensis, sortem suam receperit ex fructibus posses- 
sionis, pignus restituat debitori. 


Epistola Alexandri pape contra haresim Petri 
Lumbardi. 


Relatum? fuit prrterea ejusdem papre apostolatui, 
quod magister Petrus Lumbardus in quibusdam scrip- 
tis suis ab articulis fidei deviavit; unde Willelmo, 
Senonensi archiepiscopo, literas sub hac forma direxit. 


Letter of * Alexander episcopus, servus servorum Dei, Willelmo, 

pope Alex- Senonensi archiepiscopo, salutem. Cum in nostra olim esses 

paint dd  presentia constitutus, tibi viva voce injunximus, ut, suffra- 

doctrine of Z8neis tuis Parisius tibi ascitis, ad abrogationem pravre doc- 

Peter Lom- trinwe Petri, quondam Parisiacensis episcopi, qua dicitur, quod 

bard. Christus secundum quod est homo, non est aliquid, omnino 
intenderes, et efficacem operam adhiberes. Inde siquidem est, 
quod fraternitati tum per apostolica scripta mandamus, qua- 
tinus, quod tibi, cum presens cesses, precipimus, suffragancos 5 
tuos Parisius convoces, et una cum illis et aliis viris religiosis 
et prudentibus praescriptam doctrinam studeas penitus abro- 
gare, et a magistris scolaribus ibidem in theologia studenti- 
bus Christum, sicut perfectum Deum, sic et perfectum homi- 
nem ex anima et corpore consistentem, prwcipias edoceri; 
universis firmiter et districte injungens, quod doctrina illa de 
cetero nequaquam docere presumant, sed ipsam penitus 
detestentur.”’ 


| judicio]. Added in marg. |^ ! This letter was written in June 
* commodata] comodata, MS. 1170. See Jaffe, p. 733. 
3 Relatum] The large initial let- 


ter was at first written D., and so in 5 suffiaganeos]. suffraneos, MS. 
W.I. 


Rog.Wend. 
ii. 400. 


Rog. Wend. 
ii. 401. 


Rog.Wend. 
it. 401. 


Rog.W end. 
ii. 402, 


fol. 69 b, 


Rog.Wend. 
ii. 402. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ, SECUNDI. 415 


De libello abbatis Joachim, quem scripsit contra — A.D. 1179. 
Petrum. Lumbardum, 


Seripsit etiam eisdem diebus contra eundem Petrum Work of 

Lumbardum abbas Joachim Florensis ccenobii libellum, Joachim, 
vocans eum hereticum et insanum, eo quod in libro Flor, 
Sententiarum, quem composuerat, idem Petrus de uni- T am- 
tate sive essentia Trinitatis dixit, * Quoniam quedam bard. 
summa res est, Pater et Filius et Spiritus Sanctus, et 
ila non est generans, neque genita, nec procedens." 
Contra hane assertionem opposuit abbas preefatus, quod 
non tam trinitatem astruebat in Deo quam quaterni- 
tatem, tres videlicet personas et illam communem 
essentiam quasi quartam manifeste protestans; quod 
nulla res est qus sit Pater ct Filius et Spiritus 
Sanctus, nec essentia, nec substantia, nec natura, quam- 
vis concedat, quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus 
sunt una essentia, una substantia, et una natura. Et 
hane suam assertionem idem Joachim hiis qua se- 
quuntur auctoritatibus affirmat, * Tres sunt qui testi- 
monium dant in coelo, Pater, Verbum, et Spiritus 
Sanctus, et hii tres unum sunt; et tres sunt qui tes- 
timonium dant iu terra, spiritus, aqua, et sanguis, et 
hii tres unum sunt.’! Item, “ Volo, Pater, ut sint 
unum in nobis, sicut. et nos unum sumus," ? Unde 
videtur, quod srmepedictus [Joachim]? hujusmodi uni- 
tatem non veram et propriam, sed quasi collectivam 
et similitudinariam esse fateatur, quemadmodum multi 
homines unus populus. 


Quod papa Innocentius III. libellum. Joachim 
dampnarit, 


Stetit autem hee indeterminata altercatio a diebus The work 


.. f i 
Alexandri pape usque ad tempora Innocentii III. of Joachim 


-— -— — M o | 


! Ep. Joh. v. 7.8. 3 Joachim) Supplied from W. A, 
* Joh. xvii. 22. C. D. 


416  MATTHAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1179. pape. per annos multos, sedentibus inter eos in cathe- 
by pope dra Romana Lucio, Urbano, Gregorio, Clemente, et 
nr rete Celestino, pontificibus Romanis Quibus succedens 
retical. — Innocentius Tertius, anno Domini Mo.cc^xvo, Rom:e 
A.D. 1215. ss . 
generale concilium celebrans, libellum Joachim, quem 
contra Petrum edidit memoratum, hiis verbis damp- 
navit:! “Nos,” inquit, “sacro et universali approbante 
concilio, credimus et confitemur cum Petro, quod una Rog.Wend. 
quzdam summa res est, incomprehensibilis quidem 493. 
et ineffabilis,?* quie veraciter est Pater et Filius et 
Spiritus Sanctus, tres simul persons, ac sigillatim 3 
quaelibet earumdem. Et ideo in Deo solummodo tri- 
nitas est et non quaternitas, quia quslibet trium per- 
sonarum est ila res, substantia videlicet, essentia seu 
natura divina, que sola est universorum principium, 
preter quam aliud inveniri non potest. Et illa res 
non est generans, neque genita, neque procedens, sed 
est Pater qui generat, et Filius qui gignitur, et 
Spiritus Sanctus qui procedit, ut distinctiones sint in 
personis, et unitas in natura. Licet enim alius sit 
Pater, alius Filius, alius Spiritus Sanctus, non tamen 
aliud. Pater enim ab eterno Filium generando sub- 
stantiam ei dedit, juxta quod ipse testatur, ‘Pater 
quod dedit mihi, majus omnibus est.'^ Et dici non 
potest, quod partem sus substantie illi dederit, et 
partem retinuerit ipse sibi, cum substantia Patris in- 
divisibilis sit, utpote simplex omnino. Sed nee dici 
potest, quod Pater in Filium transtulerit suam sub- 
stantiam generando illum, quasi sie dederit eam Filio, 
quod non retinuerit ipsam sibi, alioquin desiisset esse 
substantia. Filius vero substantiam Patris integram 
nascendo accepit, et ita Pater et Filius eandem habent 
substantiam, et eadem res est Pater et Filius, nec 
non et Spiritus Sanctus, ab utroque procedens et in 


-—- — — ——— o n oc —  —— Lc - -— —— — - . -_—_—-+ -— . 


! See Harduin, tom. vii. col. 18. * gignitur]. gingnitur, MS. 
? ineffubilis] effabilis, MS. * Joh. x. 29. 
* sigillatim] singillatim, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 417 


utroque manens. Non enim, ut ait abbas Joachim, A.D. 1179. 
fideles Christi sunt unum, id est, una qusedam res, 
qus communis sit omnibus, sed sunt unum in unione . 
caritatis, in gratia; pro personis vero divinis, ut 
attendatur idemptitatis! unitas in natura. Dampna- 
mus igitur et reprobamus libellum Joachim sive doc- 

-Wend. trinam, ita quod, si quis ejus sententiam in hac parte 


:** defendere vel approbare presumpserit, tanquam brere- 
ticus ab omnibus habeatur" Sed hoc suo loco plenius 
determinabitur. | 


Philippus consecratur in vegem, Francorum.? ex 4 ov ne 


.Wend. Eodem vero anno Philippus, filius Lodowici regis 9. e je 
:99*5 Francorum, in sollempnitate Omnium Sanctorum per e e 
manum Willelmi, Remensis archiepiscopi, in eadem 


civitate consecratur in regem Francorum, patre adhuc 6 
vivente, et tantze coronationi omnia necessaria minis- Philip 1 " 
p is crown 
trante. king of France. 
1 Nov. 


Princeps. Walensium perimitur. 


-Wend. Eodem tempore Cadwallanus, princeps Walensium, Cadwalan, 
404 coram rege Anglorum tractus in causam et multo- Pale, 
“rum querelis impetitus, dum sub regis conductu reme- slain by 
asset, in itinere hostium perpessus insidias, interfectus ud 
est x9. kalendas Octobris Quod plurimum in regis 2? Sept. 
scandalum redundavit, licet non deliquerit ; unde auc- 


tores czedis graviter puniri prrecepit. 


Confederatio facta inter reges. Francorum et 
A nglorum. 
Wend. Anno Domini M°.c°.Lxxx°, habito inter regem Fran- A.D. 1180. 
4%. corum Philippum, nuper coronatum, et regem Anglo- presty 





! idemptitatis] idemptitas, MS. | shield of France, vis., azure, semée 
and C. F. Corr. from W. A. D. I. | of fleurs-de-lis, 4, 3, 2,1,surmounted 
and Harduin, Concilia, vii. col. 19. by 8 crown. 

?In the margin is drawn the : 

DD 


418 MATTH ZAI PARISTENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1180.rum Henricum colloquio inter! Gisorcium et Triam, 

Philip IL gicut convenit inter eos, videlicet sic: * Ego Philippus, 

and Henry. y ei gratia rex Francorum, et ego Henricus, eadem 
gratia rex Ánglorum, &d omnium volumus pervenire 
notitiam, quod fcedus et amicitiam fide media inno- 
vavimus et sacramento. Et, ut omnes amodo inter 
nos auferantur occasiones discordie, concessimus ad Ro 
invicem, ut de terris nostris et possessionibus, et de 
omnibus aliis rebus, quos habemus modo, alter adversus 
alterum nihil amodo petet, excepto de Arvernia,® de 
qua inter nos est contentio, et excepto feodo de 
Castro-Radulphi, et exceptis minutis feudis nostris, et 
divisis terrarum nostrarum de Berri. Si autem super 
hiis, quee excepta sunt, per nosmetipsos convenire non 
poterimus, ego Philippus tres elegi episcopos et barones, 
et ego Henricus totidem, et nos judicio eorum stabi- 
mus firmiter et bona fide."? 


Obut Lodowicus, rex Francorum pius.* 


Death of | Eodemque tempore Lodowicus, rex Francorum piis- 
Louis VIT. simus ac Christianissimus, et pius® beati Thome mar-. 
tiris consolator, et in tribulatione et exilio receptator . 
et protector, Parisius diem clausit extremum, xiiiie.. 
kalendas Octobris. Et sepultus est in monasterio 
Cisterciensis Ordinis, quod Barbellum nuncupatur, pro- 


priis sumptibus constructo." 


18 Sept. 











! Henricum colloquio inter] Writ- | dated 4 kal. Jul. [28 June], col. 
ten over an erasure, but the words | 610. 
erased are merely a repetition of * The shield of France (as above) 


Philippum nuper coronatum. reversed is drawn between the co- 
* Arvernia] Arvenia, MS. ; Al- | lumns of the text. 
vernia, Hoveden, p. 593. 5 et pius] On an erasure. 


* This treaty is given at length * constructo] At first written eon- 
in Hoveden, p. 593, In Diceto it is ' structum. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 419 


Ricardus, comes Pictavio, terras Gaufridé de — — 4 p, 1180, 
Liziniaco! graviter afflixit. 
Rog.Wend, Per idem quoque tempus Aquitannorum dux Ricardus Richard, 
1.40 et Henrici regis filius, per superbiam Gaufridi de duke of 
Rancona multis sepe lacessitus injuriis, collectis undi- attacks the 
que copiis militaribus, Taillebure, castellum ejusdem d 
G[aufridi] obsidione vallavit; opus desperatissimum, bourg. 
et quod suorum nullus antecessorum attemptare pre- 
sumpsit. Castrum enim illud ante dies illos hostium 
cuneis prorsus incognitum, triplici fossato totidemque 
moeniis septum, seris armis et repagulis suflicienter 
communitum, turribusque per intervalla cum propug- 
Rog. Wend, 22€ulis roboratum, abundans? in victualibüs et militi- 
. Rog. Wend. een 
ii.406. bus, ducis Ricardi, licet impetuosum, non expavit 
adventum. Sed postea? dux memoratus, qui leone 
fol. 70a, fortior extitit et audacior, partes illas hostiliter inva- 
dit, contremuerunt incole a formidabili adventu illius; 
.pomeria enim et vineas, quibus patria illa abundat, 
.succidit, domos succendit, et, miserabile faciens exter- 
minium, omnia demoliendo contrivit. Prope igitur 
castellum tentoria fixit, propius machinas erigendo fit 
.assultus acerrimus, nec inclusis requies est concessa. 
Tandem de communi consilio civium placuit obsessis, ut 
ante expectatum foras erumperent, et expeterent ducis 
exercitum improvise. Quod cum animose satis attemp- 
tassent, dux suos ad arma ruere persuasit, et retrorsum 
cedere compulit oppidanos ;? sed in ipso portarum 
ingressu, cum dux terga dantes insequeretur, fit gra- 
vissimus hinc inde conflictus, dum ibidem quid equus, 
quid lancea, quid ensis, quid clipeus, quid galea cer- 








1 ? Liziniaco) So also|W. A. D., | duke of Aquitaine and earl of 
but, apparently, an error. In C. | Poitou. 
Rancona, to agree with the text, * abundans] habundans, MS. 
which is borrowed from Diceto, col. 3 postea] At first written post. 
603. See under A.D. 1188, p. 446. ‘ invadit] Added in marg. 
In Ben. Abb. p. 500, the two persons * abundat] habundat, MS. 
are clearly distinguished, as also in * oppidanos] opidanos, MS. 
Anselme, “ Hist. Genealogique," ' equus] equs, MS. ° 
tom. fil. p. 77. Richard was both |  *clipeus] clepeüs, MS. 
DDZ 


490 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1180. tantibus conferant, experitur. Oppidanis! denique as- 
sultus ducis, qui semper preevium se exhibuit, acerri- . 
mos ultra ferre non valentibus, sed intra mcenia sese 
certatim recipientibus, dux impiger? raptim pariter 
intra villam se contulit, hostibus commixtum et asso- 
ciatum, commilitonibus et signiferis subsequentibus. . 
Et cum civibus nusquam locus pateret diffugii, per 
plateas hine inde discurritur; csedibus, rapinis insis- 
titur et incendiis; et quos felix eventus? ab hiis eruit, 

. The castle ad castellum confugiunt principale. Castelli tandem 

the pron i4 dominus ad deditionem compellitur, facies murorum 
ligonibus, rastris et tridentibus ilico solotenus com- 
planatur. Alia quoque castella rebellionis terrore con- 
cussa, exemplo prioris fortioris et majoris, infra mensem . 

Richard simile subiere discrimen. Omnibus igitur ad votum 

England, completis, dux Ricardus transfretavit in Angliam, 
maximoque est receptus [honore] velut triumphator 
magnificus, [a]? genitore. 


Rea Francorum Philippus regnum suum sub dispo- 
sitione regis Anglorum commisit. 


A.D.1181. Anno Domini M°.C°.LXxx°.1°, cum rex Francorum Rog.Wend. 
Philip ^ Philippus, cum ? quibusdam de suis sibi ad memoriam li. 407. 
the charge Teducentibus, cognovisset qualiter rex Anglorum 
of hisrealm regnum suum tam late diffusum in? tam barbaris 
Henry. nationibus, Scotis scilicet, Hiberniensibus ? et Walensi-. 
Notain- bus, ex una parte, ultramarinis ex alia, unde, ut. 
comparab breviter dicatur, undique pacifice ac discrete guber- 
H[enici] naret, de communi consilio domesticorum suorum pre- 


, "P'enti?. dicti regis dispositioni omne regnum et seipsum com- 


——— —— —  —— ——— — — a — — M ——À ——— 


! Oppidanis] Opidanis, MS. . ©cum] On an erasure, but so also 
? impiger] The last two letters | in W.andallthe MSS. It seemsau- 
are on an erasure, perfluous, and is omitted in ed. Wend. 


7 eventus] Added on to thetext. | 7 cognovisset] congnovisset, MS. 

* honore] Supplied from W. A. | * in] a, W. A. C. D. and Diceto, 
C. D. ' eol. 611. 

^a] Supplied from the same. — | — * Hiberniensibus] Added in marg. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 421 


misit. Hoc etiam exemplo rex Anglorum ductus, cum A.D. 1181. 

totam Normanniam fili sui regis. dispositioni suppo- 

suisset, viii». kalendas Augusti in Angliam transiens, 25 July. 

. beatum Thomam martirem gratia orationis petivit, Henry 

.regnum suum et Francorum, immo corpus suum et England, 

. animam, ejus committens gubernationi. Quod cum ad and places 

.audientiam regis Francorum devolveretur, circumse- qom urder 

. dentibus jocos& quadam dixit maturitate, * Eja, jam the pro- r 
. . ection o 

. duos preeelectos habeo regni mei conservatores, sanctum gt'Thomas. 

. Thomam, pretiosissimum martirem in colis, et poten- Witty 

. tissimum regem Henricum in terris. O utinam et ego speech of 

-saltem patris mei meritis ejusdem martiris tutele 


. commendar, regar in anima et conserver in corpore !" 


Obiit Rogerus, archiepiscopus Eboracensis. 


Rog.Wend. Eodem quoque anno Rogerus, Eboracensis arclhi- Death of 

n. 407. episcopus, diem clausit supremum, xii? kalendas De- Hoger, abp. 
cembris. Qui adhuc vivens, [a papa]! Alexandro 20 Nov. 
privilegium impetraverat, ut si clericus suse suppositus Privilege 
jurisdictioni, agens in extremis testamentum conficeret, by him. 
et propris manibus bona sua moriturus non distri- from pope 
bueret, archiepiscopus haberet facultatem injiciendi ? ^lexsnder. 
. inanus? in bona defuncti. Unde, quia non caritas sed 
.&avaritia hujus impetrationis causa fuisse non est am- 
.biguum, secus quam deceret meruit ab hoc seculo 
.migrare. Et quoniam quod quisque juris in altérum His wealth 
statuerit, uti debet eodem jure, post mortem memo- cone fter 
rati archiepiscopi * qualemqualem, quzecunque reperta his death. 
sunt in thesauris ejus justo Dei judicio ilico sunt 
confiscata ; quorum summa ascendit ad xi. milia libra- 
rum argenti cuppze vero aurem et argentesm vii, 





! a papa] Supplied from W. A. * argenti] In W. A. C. D. is added 


C.D here, “et aurei trecenti." 
? injiciendi] iniciendi, MS. | 
* manus] Added in marg. | *cuppe vero aurea] cuppa aurea, 


‘ archiepiscopi] episcopi, MS. and | W. A. C. D. 
F. Corr. from W. A. C. D. 


422 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D, 1181.ciphi argentei ix., preeter alia, quee. non oportet, licet . 
carissima, numerare  Monetam tamen totam dudum. 
coacervaverat ad dejectionem beati Thome, Cantuarien-. . 
sis archiepiscopi. . 


Epistola Alexandre pape ad Johannem presbiterum, 
[regem]! Indorwm. 


Letter of Circa eosdem dies? papa Alexander scripsit presbi- Rog. Wend. 
the pope tero Johanni, Indorum regi, in hec verba: mM 


Jorn king '* Alexander episcopus karissimo in Christo filio. . .? salutem 


et &postolicam benedictionem. Audieramus jampridem, referen- 
tibus multis, quomodo, cum sis Christianam religionem feli- 
citer professus, piis velis operibus incumbere diligenter; sed 
dilectus filius noster Philippus medicus, qui de intentione 
propria et proposito tuo cum magnis et honorabilibus viris 
tui regni se verbum habuisse proponit, sicut vir providus 
constanter nobis retulit, se manifestius ab hiis audivisse, quod 
tum voluntatis sit et propositi erudiri catholica et apostolica 
disciplina, et ad hoc ferventer intendas, ut tu et cuncta plebs 
tue sullimitati commissa nihil‘ unquam videamini in fide 
vestra? tenere, quod a doctrina sedis apostolice dissentiet. Illud 
autem ad commendationem tus virtutis accedit, quod, sicut 
predictus Philippus se a tuis asserit audivisse, ferventi desi- ' 
derio cuperes in urbe habere ecclesiam, et Jerusalem altare 
aliquod, ubi viri religiosi de regno tuo et prudentes manere 
possent, et apostolica plenius instrui disciplina, per quos tui fol. 70 6. 
et homines tui doctrinam ipsam facilius reciperent et tenerent. 
Nos autem vos ab hiis articulis, in quibus erratis a Christiana 
et catholica fide, revocare volentes, prefatum Philippum ad 
tuam remittimus magnitudinem, per quem de articulis fidei 
Christiane, in quibus tu et tui & nobis discordare videmini, 


in proximo per Dei? gratiam eruditus, nihil prorsus timere Rog.Wend. 
ii. 409. 





regem] Supplied from W. A. | vestra, as in C. sec. m. and Hoveden, 


C. D. p. 581. 
2 This letter is assigned by Jaffé, 5 remittimus} At first written 
p. 775, to Sept. 1177. mittimus, as in W. A. C. D. 
3 A blank is here left in MS. ' Dei] So also W. F. I. and Hove- 
* nihil] nichil, MS. den, p. 581 ; fidei, C. D., Edd. and 


> vestra | nostra, MS. and so W.A. | ed. Wend. 
C. pr. m., D. L, byt the sense requires 


R.Wend. . 
ii, 409. 


Rog.Wend. 
' ii. 409, 


Rog.W end. 
ii. 409. 


Rog.Wend. 
ii. 409. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 428 


poteris, quod de errore tuam vel tuorum salutem prepediat, A.D. 1181. 
vel in vobis! nomen Christianitatis obfuscet." 


Pape Alexandro Lucius swccessit. 


Eodemque anno, vigilia Exaltationis sancts Crucis, Eclipse of 
facta est eclipsis solis, hora tertia, Anno quoque * ‘Sept. 


sub eodem obiit papa Alexander, postquam sedisset in Death of 
cathedra Romana annis xxii? Successit autem ei Hun- pope Alex- 
baldus, Hostiensis episcopus, et vocatus est Lucius r.i, TIT. 


Tertius, sedens in ecclesia apostolica annis iiij". succeeds. 


Regina, Francorum. 


Eodem anno Philippus, rex Francorum, duxit uxo- Marriage 
rem Margaretam, filiam Baldewini, comitis Hamau- of Ehilip 
censium, ex Margareta, sorore Philippi, comitis Flan- daughterof 


drensis, susceptam. Hainault. 


Nova moneta. 
Eodem anno, moneta veteri in Anglia reprobata, New 


. . . ag coinage 
nova successit, in festo sancti Martini. Eodemque issued. 


anno‘ Baldewinus, abbas Fordensis, Cisterciensis Ordi- !! Nov. 


. . . . . . Baldwi 
nis, successit Rogero episcopo ad ecclesiam Wigorni- made ^ 
ensem. bishop of 

' Worcester. 


Gaufridus, Lincolniensis electus, renunciavit. electioni. 


Anno Domini M°.c°.Lxxx°.11°, Gaufridus, Lincolniensis A.D. 1182. 
electus et regis Anglorum filius, cum ejus electio esset Geoffrey 
a domino papa confirmata, postquam per septennium the bishop- 
eidem  ecclesix preefuisset pacifice, presente rege et ric of 

. . n . . os b coln. 
episcopis regni, in Epiphania Domini apud Merleberge , 
electioni sponte renunciavit. 


! vobis] nobis, MS. and W. A. | and so in all the MSS. The mar- 
C. D., erroneously. riage took place 28 Apr. 1180. See 
? zrii.] xxi. MS. and E. Corr. | "L'Art deVérifier les Dates,” 1.577. 
from W.I. In A.C.D. F., falsely, zii. * Baldwin was consecrated bp. of 
* Margaretam] A mistake for | Worcester 10 Aug. 1180. Fasti; 
Isubellam, copied from Wendover, | iii. 50. 


424  MATTHAE] PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1182. Rea, facta quadam. maaima elemosina, transfretavit. 


Henry Eodem tempore rex H[enricus] apud Waltham, in Rog. Wend. 
large sum Preesentia procerum regni! ad subventionem Terre “a 


inaid of Sancte xlii milia marcas argenti et quingentas mar- 
yhe Ho'y | cas auri liberaliter assignavit. Et sic in Normanniam Rog.Wend. 


. ii . 4 1 Q. 
crosses to transfretavit. u 
Normandy. 


Dux Saxonum Henricus vent ad? regem. 


Henry, Quibus utique diebus dux Saxonum Henricus et Rog. Wend. 
. . . eqe . i. 4 . 

Sexeny, gener regis, ab imperatore in exilium pulsus, in Nor- n. 410 

munifi- manniam venit ad regem, ducens secum ducissam et 

cently. by duos filios ejus, Henricum scilicet et Othonem; et per 

the king. tres annos exhibitus est a regali munificentia in omni- 

bus vitse necessariis. abundanter? 

Walter, Fit episcopus Lincolniensis. Obi Rofensis. 

archdeacon 

of Oxford, Eodemque anno Walterus de Constantiis, archidiaco- Rog.W end. 

crated — Dus Oxoniensis, consecratus est episcopus Lincolniensis 5 ™ 410. 

bishop of 


lien, & Ricardo, Cantuariensi archiepiscopo. Eodem quoque 
Death of 2200 obiit Walterus Rofensis episcopus. 


sit Garinus, et qualiter acceptus fui regi.’ 


A.D. 1183. Anno Domini M°.c°.LXxxX°,111°, defuncto Simone, ab- Rog. Wend. 
1 : ° . . . 1. . 
Simon, bate Sancti Albani, Warinus, ejusdem ecclesiz prior, ° 


abbot of vir quidem profundi pectoris in ordine conservando,. 


bans. 


! regni] rengni, MS. * He was not consecrated till 12 
* ad) Repeated, but underscored | June 1183. Fasti, ii. 8. 
for omission. : 
* abundanter] habundantur, MS. E ree) BHogerus MS. and 
* In the margin aredrawna mitre | " " y | 
and crosier erect, and also another ' This chapter is omitted in F. 
mitre and crosier reversed. 


Rog.Wend. 
ii. 410. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 425 


.et in consiliis juris ecclesiastici et civilis! peritus, et in A.D. 1183. 


. literatura multiplici eleganter eruditus, eligitur in &b- Warren 


elected 


.batem. Quod cum regi innotuisset, ipsum electum 71 
.gratanter acceptavit, promittens suum patrocinium do- 
.mui Sancti Albani sub tali pastore non deesse. 


De morte Henrici, regis junioris. 


Circa dies quoque illos rex Henricus diligentem ope- Henry 
ram impendit, ut filii ejus, Gaufridus de Britannia et "78" his 
Ricardus de ducatu Aquitanim, homagium facerent filio Geoffrey 
suo primogenito, regi Henrico. Quod quidem pater and Ri 
petiit, Gaufridus de comitatu Britannie gratanter an- do homage 
nuit et complevit. Ricardus vero, cum rogatus a paire young 
idipsum facere debuisset, ira incanduit vehementi, in- king. 
congruum esse dicens, cum ex eodem patre et matre Richard 
ducerent originem, si, patre vivente, fratrem primo- 
genitum aliqua subjectionis forma? agnoscerent supe- 
riorem ; sed, sicut fratri primogenito bona debentur 


paterna, sic et in bonis maternis successionem legi- 


Hog.Wend.timaim vendicabat. Hc autem audiens rex pater, 


ii. 411. 


iracundie calore succensus, adversus Ricardum dura 
proposuit, et, ut rex junior ad edomandam fratris 
superbiam totus insurgeret, constanter indixit. Habi- the young 
tis igitur inter se colloquiis frequenter, cum spes nulla king raises 
de pace haberetur, rex [juvenis]? undique copiosum against 
congregavit exercitum. Et dum congredi cum fratre Richard, 
suo decrevisset, preecisa est, velut a texente, vita ejus, suddenly. 
quie spem multorum deficiens preecidit. Siquidem in !! June. 
flore juventutis, cum annum setatis vicesimum octavum 
eomplevisset, intra‘ Guasconiam, in illo tractu terre 

que Turoinna dicitur, apud castellum [Martel]? in 

festo sancti Barnabz apostoli, rex junior de medio est 


! in... . civilis] On an erasure. ‘ intra] inter, MS. 
? forma] Added in marg. * Martel) Supplied from W. A. 
? juvenis]. Supplied from W. A. | C. D. 

C. D. 


496 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1183. sublatus.! Corpus autem in lineis pannis, id est, vesti. 
| bus candidis, quas habuit in consecratione sacro cris- 

mate delibutas, regaliter involutum, Rothomagum dela- 

tum est, et in ecclesia cathedrali prope majus altare 

cum honore tanto congruo principi tumulatur. Eodem 

tempore Girardus, cognomento? Puella, consecratus est? 

episcopus Coventrensis ; qui cum x. septimanis sedis- 

&-|set, in fata concessit Eodemque anno Walterus de 

- Constantiis, Lincolniensis antistes, in Angliam veniens, 

in sua sede sollempniter est collocatus. 





Coventry. 


Obit Ricardus, Cantuariensis archiepiscopus. 


A.D.1184. Anno Domini MocorLxxxeInre. Ricardus, Cantuari- Rog.Wend. 


Rida! ensis archiepiscopus, apud Hallingum, villam Rofensis i. 411. 


abp.of ^ episcopi, diem clausit extremum. 


-Canter- 

bury. 

dues Henricus, dux Saxonum, venit in Angliam. fol. 1a. 
fS 1 it i 

comes to) Eodemque anno rex Henricus. duxit in Angliam Rog. Wend. 
England. Saxonis ducem, cum familia sua. Et infra dies pau- Mores " 
Birth of intoni i i i 412. 
Meo. A608 apud Wintoniam peperit ducissa fillum, quem vo- ij 419. 


William. cavit Willelmum. 


Duo eliguntur. archiepiscopi, Cantuariensis et Rotho- 
qmuagensis. t 
Election of Anno quoque sub eodem Baldewinus, Wigorniensis Rog. Wend 
theabps.of .. e vii ana li, 412 
Canter- episcopus, electus est archiepiscopus Cantuariensis, et 
buryand "Walterus Lincolniensis electus est archiepiscopus Ro- 
Houen. . . . 41 . ; 
thomagensis. Qui, susceptis pallis* in suis sunt sedi- 
; bus sollempniter et rite collocati. 


! In the margin is drawn the 2 cognomento] congnomento, MS. 
shield of England, reversed, with a 
crown beneath it. At the side is 
written in red letters, * Corona et * palliis] paliis, MS. 
clipeus regis Henrici junioris," 


* est] On an erasure. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 427 


Archiepiscopus Coloniensis et comes Flandrensis A.D. 1184. 
veniunt in Angliam. 


Rog.Wend. Tempore quoque sub eodem Philippus, archiepiscopus The abp. 
ii. 412, Coloniensis, et Philippus, comes Flandrensis, venerunt oo 008n? 
in Angliam, vota orationum beato Thome martiri solu- of f Flanders 
turi. Quibus rex Anglorum occurrens, petiit ut Lon- TY s to f St. 
donias venirent, [visuri]! regiam civitatem. In quo- Thomas. 
rum adventu, quomodo antea visum non fuerat, civitas 
.coronata resplenduit, ex precepto regis; gaudium et 

diversi joci per. plateas insonuerunt. Archiepiscopus 

quoque Coloniensis, et cum eo comes Flandrensis, in They are 
ecclesia Sancti Pauli sollempniter cum processionis tri- I. red at 
pudio sunt suscepti. Et die eodem, simili honore sibi vith great 
exhibito, et per v. sequentes, in magno palatio regis ^^ 
expensis sunt effusioribus hospitati; sed, an multis 
honoribus donati recesserint, querere superfluum vide- 

.retur. Eodemque anno, ut Deo et beato Thome The king 
.plenius reconciliaretur, rex Henricus fundavit unam founds s 
. domum de Ordine Cartusie in Anglia; ad cujus regi- the Car- 
.men vocavit fratrem Hugonem, postea episcopum Lin- Order. 
.colniensem et sanctum. Et maxime hoc fecit pro anima 


.regis H[enrici] filii sui, licet ipsum provocaverit.? 


Obiit episcopus Sarreburiensis. 
Rog.Wend. Eodemque anno obiit Jocelinus, episcopus Saresbiri- Death of 
». ensis bishop of 
Salisbury. 
Sarraceni Hispanice Christianos inquietantes con- 
funduntur. 


Rog. Wend Horum quoque dierum curriculis, circa festum beati Hostile 
i. 412. Johannis Baptiste, rex Sarracenorum qui sunt in Pree ef the 


Hyspania, Gamius, duxit regem regum Sarracenorum, Saracens 


pain. 
meon — —— — — 94 June. 


! vusuri] Supplied from W. A. ? Eodemque . . provocaverit] Added 
C. D. in marg., and inserted in text of F. 


428 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1184. nomine Macemunt, intra fines Christianorum, cum 
regibus xxxvii Qui inprimis obsederunt Sanctum Rog.Wend. 
Hyrenezum,! et tribus diebus et totidem noctibus pug- Hi. «13. 
naverunt,? et tandem, dejectis meeniis, intraverunt; 
They are qui autem interius muros defendebant, sese infra 
md turrem receperunt, ut ibidem protegerentur. Nocte 
of Portu- vero sequenti venit antistes Portigalensis, cum filio 
regis, eb xv. milia peremerunt Sarracenorum, et regem 
Gamium, ducem eorum ; et posuerunt corpora defunc- 
torem ubi murus dejectus erat, ut per ea loco muri 
defenderentur. In crastino autem, scilicet, die sanc- 
26June. torum Johannis et Pauli, archiepiscopus sancti Jacobi 
xx. milia conduxit armatorum, et in aurora diei de 
. Sarracenis xxx. milia interfecit. In die beate Mar- 
20July. garetze postea, apud Alcubaz, peremerunt Sarraceni 
x. milia mulierum et infantum ; sed illi, qui fuerunt 
in oppido? Alcubaz exeuntes, tres reges cum omni 
eorum exercitu percusserunt. Postea vero, in vigilia 
25 July. sancti Jacobi, rex Macemunt audivit quod Galacize 
rex* advenerat hoc postulaturus, ut solus cum solo 
dimicaret ; utrorumque namque exercitus in hoc con-. 
sensit, ut regum duello generalis conflictus termina-. 
Death of retur. Macemund autem ad pugnam? preparatus, 
Med. the Cum equum vellet ascendere, tremebundus pre pavore, . 
Saracen — febre correptus est, et tertio, cum equum jam ascen-. 
monarch. disset ex pusillanimitate pavore vel febre interiit. . 
Quo mortuo, totus ejus fugit exercitus, omni pecunia 
Distribu- derelicta. Rex vero Portigalensis victor, nec cruentus, 
Gon of the qui sine vulnere, immo sine ictu, de hoste tanto victo. . 
prisoners. riam reportavit, ex captivis Sarracenis dedit servos, qui 
cementariis ministrarent ad ecclesias, quas Sarraceni de- 
struxerant, reparandas; et de eorum auro sancto Vin- 
centio auream fecit thecam, gemmis pretiosis redimitam. . 


——— — A— o —— —— — ——— — 


! Hyreneum, Hereneum, MS. |  5nanque] nanque, MS. through- 
? pugnaverunt] pungnaverunt, MS. | out. 
3 oppido] opido, MS. * pugnam] pungnam, MS. 
! rex] Added in marg. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 429 


Venerunt autem postea galeie infinite Sarracenorum A.D. 1184. 
apud Ulixebonam, ducentes dromundum, in quo talis The peus 
erat machina, quod per ipsam poterant ire et redire ultra an attempt 
.muros civitatis armati, dummodo navis possit muris ^" Fisbon. 
.applicari; mare autem moenia lambebat civitatis. Deo 

tamen disponente, quidam in aqua mersor! se dromundi 

carinze supposuit, et, eo terebrato per loca plurima, cum 
.omnibus contentis miserabiliter ipsa immanis navalis 

. machina submersa est. Sarraceni autem se delusos cog- 
noscentes, ilico, sibi vento favente, fugerunt, infinita 

bona, qure sua fuerant, relinquentes. 


Guido de Lizimiaco vegni Jerusalem constituitur 
procurator. 
Rog.Wend.  Regnavit autem sub hiis diebus in Jerusalem Bal- Malady of 
414. deuuinus, Almarici quondam regis filius. Qui ab initio [y io, 
regni sui elefantino laborans incommodo, jam jam of Jeru- 
lumen amiserat oculorum ; et, putrescentibus membro- salem. 
rum extremitatibus, pedes ejus et manus officium sibi 
morbido denegarunt. Regiam tamen administrationem, 
licet corpore debilis esset, animo fortis et circumspec- 
tus, supra vires nitebatur adimplere. Convocatis itaque 
tandem regni principibus, matre presente et patriarcha, 
Guidonem de Liziniaco, comitem scilicet Jopensem et Gay de 
Aschalonitarum,? ejusdem regni universitas* constituit be ted 
procuratorem. Habuit autem idem Guido sororem regis guardian 
uxorem, nomine Sibilam, qus prius marchisio de kingdom, 
Monte-Ferrato matrimonio copulata, filium ex illo sus- who is re- 
ceperat, nomine Baldewinum. Sed cum, aliquo tempore Read 
Guidone procuratore existente, Jerosolimitanum non count of 
fol. 715. prosperaretur regnum, rex, amoto eo, Reimundo, comiti polt. 
Tripolitano, regni curam commisit. 


! mersor] Added in marg. ‘ universitas] Added, partly onan 
2 incommodo] incomodo, MS. | erasure, and omitted in W. A.C. D. 
3 Aschalonitarum| _Ascalonita- | 

num, W. A. C. D. 


430 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM, 


A.D. 1184. Salahadinus, vel Saladinus, Babilonie Soldanus, 
cwitates Christianorum: subvertendo | destruit 
Christianos. 


Conquests — Contigit autem hac tempestate, ut Salahadinus, vel Rog.Wend. 
of Saladin. S ladinus, vel Salaadinus, Babilonise et Damasci Sol. 3 *!* 
danus, subjugatis sibi quampluribus orientis regibus, 
adeo, Deo permittente, invaluit, ut rex regum et do-: 

minus dominantium diceretur, et obedirent ei omnium Reg. Wend. 


Notice of fere gentium nationes. Natus autem erat ex quadam. '**!5 


dus birth muliere nobili Christiana et Anglica, sclava, et a viro. 
racter. — suo rapta; vir autem ejusdem,? qui? miles fuit stre-. 


nuissimus, similiter captus et captivus. Unde multum. 

dilexit * regem Ricardum, tum quia fuit Anglorum rex,. 

tum quia militum fuit strenuissimus ; sed proelium inter. 

eos continuum amicitiam exsufllavit? ^ Erat insuper. 

idem Saladinus miles strenuus, audax et bellicosus, et. 

super omnes munificus et dapsilis. Adjecit igitur ex. 
animi magnitudine, ut superius dicetur, sibi Christia- . 
nitatem, non? Terre tantum Sancte, sed etiam totius 
occidentis sibi potenter subjugare Mense igitur in- 

trante Aprilis Jordanem transivit, terramque circa 

castrum Crae, quod antiqua appellatione Petra-Deserti 

He ravages dicebatur, feraliter devastavit, preedas egit, cibaria col- 
tre beyond legit. Indeque progrediens ad urbem Sebasteam et 
Jordan. Neapolim, omnia spoliavit, et residuum concremavit ; 
Sebastess vero episcopus ecclesiam suam lxxx. bisanciis 

cum ® captivis redemit. . Indeque Arabiam veniens, eam 
destruxit, viris et mulieribus captivatis? Ad magnum !? 





! Ja the margin is added, ** Nota 
de triplici nomine illius magni 
regis." 

? ejusdem) At first written ejus. 

* qui] Interlined. 


* dilezit] The last two letters of | 


. this word are on an erasure. 
* exsufflavit] exuflavit, MS. 


* Christianitatem non] Christia- 
nita, MS., after which is an erasure. 
The hiatus is supplied from F. 

7 Aprilis] Interlined. In W. A. 
C. D., Julio. 

* bisanciis cum] Interlined. 

? captivatis] captivitatis, MS. 

' magnum] mangnum, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI 431 


quoque inde Gerinum veniens, castrum diruit, et, qui- A.D. 1184. 
busdam captivatis, mulieres et parvulos interfecit. 

Inde [ad]! Gerinum minus? veniens, que villa Templi 

est, eam vastavit. Et recedens per castrum quoddam 
Hospitalis, quod Belverium dicitur, quibusdam captis, 
quibusdam interfectis, recessit. 


Rez Anglorum H[enricus] eligitur in regem 
Jerusalem. 


Rog.Wend, Mortuo interea Baldewino,  Jerosolimorum rege le- Death of 
^». 41$ proso, regnavit pro eo Baldewinus, puer quinque TV. Balt- 
annorum, nepos ejus, ex sorore Sibilla et Willelmo, vin V. 
suc 
marchione Montis-Ferrati, genitus. Qui statim in aged five 
regem coronatus, Reimundo, comiti Tripolitano, com- Years. 
mittitur nutriendus. Salaadinus igitur audiens quod 
. post leprosum regnaret puer, sannas inde faciens, ccepit 
.confidentius sperare quod influeret Jordanis in os 
.Suum, omnia absorpturus.* Videntes igitur clerus et The clergy 
.populus regnum in eum devenisse statum, scilicet, in and people 
quem non posset diu subsistere, quid facto opus sit, offer the 


diligenter pertractant. Et cum pax Salaadini haberetur the king of 
suspecta,—quievit enim tunc temporis, forte aliquo gra- England. 

. vatus morbo,—de rege puero nihil remedii sperabatur. 

. Tandem omnibus unum erat , consilium, ut ad Henricum, 
Anglorum regem, quo non erat in Christianitate, immo 

.nec in mundo, potentior, ditior, aut sapientior, [nun- 

. cium]? aliquem sollempnem destinaret, qui ei ex parte 
.universitatis regni Jerosolimitani regnum offerrent, et 

claves sanctse civitatis et sepulchri? Domini sancteque 


o — ——À —MMMM — — —— —— € 


! ad] Supplied from W. A. C. D. | has been supplied from F. which 
? minus] Added on to the text. reads, modo scilicet aliquem solemp- 
* Baldwin IV. did not die till 10 | nem nuncium. In W. A.C. D. we 
March 1185. *L'Art de Vérifier | have legatos mitterent, which ac- 
les Dates," i. 444. counts for the plural verbs which 
* absorpturus] absorturus, MS. follow, but which, in the text, should 
* nuncium] Originally written | be in the singular. 
mitterent, but all the letters erased, 5 sepulchri] sepuchri, MS. 
except the first. The word wanting 


432 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1184. resurrectionis! sollempniter deportarent. Eraclius au- Rog.Wend. 
patriarch tem patriarcha hujus officium legationis ab omnibus '"'*!6 
Eraclius multum rogatus suscepit. Qui, adjuncto sibi Magistro 
undertakes Hospitalis, et quibusdam aliis, mare Mediterraneum in- 
bassy. — columis prospere transivit ; et Romam usque perveniens, 

ad regem Anglorum literas deprecatorias et verha. 


consolatoria, sed nihil? aliud, a papa Lucio impetravit. . 


Eraclius patriarcha in Angliam veniens, vegi electio 
nem, de se factam publicavit. 


A.D. 1185. Anno Domini M9.C9.LXX X9.VO. Eraclius, patriarch A Rog.Wen d. 
Arrival of sanctge resurrectionis, et dominus Rogerus, Magister ii. 416. 


Eraclius TERT. . 

andthe domus Hospitalis Jerusalem, venerunt ad regem Anglize 

Master of Henricum apud Radingum. Qui cum sui itineris cau- 
e 08- e . . * e e 

pital in 888 cum suis literis apostolicis exposuissent, sanctzeque 


England. civitatis Jerusalem et Terree Promissionis desolationem ' 
per ordinem enarrassent, regem et omnem multitudinem, 
que convenerat, in lacrimas et suspiria provocarunt. 

The keys Deferebant enim ad regem memorabilia sue signa pe- 


places holy titionis, videlicet, nativitatis Jesu Christi, passionis, 


bannerof resurrectionis, turris David, sanctique sepulchri claves 


Jerusalem et vexillum regium, que super omnia rex acceptavit 


totheking. e& honoravit.  Litere vero domini papse hmc inter. 
cetera continebant : ? 


Letter of '* Lucius episcopus, servus servorum Dei, etc. Cum cuncti 
pope predecessores tui prse ceteris terre principibus armorum 
Henry to gloria et animi nobilitate longe retro claruerint, eosque fide- 
‘lium populus habere in sua didiscerit adversitate patronos, 
merito ad te, non tantum regni sed paternarum heredem vir- 
tutum, quadam securitate presumpta recurritur, ubi populo Rug Wend. 
Christiano imminere* periculum, immo exterminium, formi- ii. 417. 
dutur, ut per brachium [regis]* magnitudinis [Ejus]* mem- 
bris impendatur presidium, qui te ad tente glorie apicem 











——— —— ———— -— 





! resurrectionis] — resurectionis, | — * imminere] iminere, MS. 
MS. here and below. |  5regie] Supplied from W. A. 
? nihil] nichil, MS. , C. D. and Hoveden, col. 628. 


* The letter is given at length in | — * Ejus] Omitted in all the MSS., 
Hoveden, col. 628. ! but supplied from Hoveden. 


Rog.Wend. 
ii. 417. 


fol. 72 a. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 433 


pervenire sua pietate concessit, et te contra sui nominis im- A.D, 1185. 
pugnatores nefarios ! murum inexpugnabilem ? ordinavit. Porro 

noverit vestra serenitas, quod Salaadinus ille, sancti nominis 

Crucifixi immanissimus persecutor, ita nunc in spiritu furoris 

contra Christi fideles Terre Sancte adeo invaluit, quod nisi 
immanitatis ejus impetus objectis obicibus reprimentur, habet 

fiduciam, quod influat? Jordanis iu os ejus," et cetera. 


Rex Henricus vegnum Jerusalem recusavit. 


Hiis auditis, rex Anglorum, convocato clero regni Henry 
ac populo, convenerunt Londoniis apud Fontem-Clerico- the clergy 


rum, xv. kalendas Aprilis, cum‘ universa regni nobili- and laity at 
tate, ubi dictus rex, audientibus patriarcha et Magistro Clerken- 
domus Hospitalis, omnes fideles suos multis adjura- 18 March. 
tionibus astrinxit, quatinus proferrent in medium quid 

super biis saluti anims suse viderent expedire. Ad 

hoc enim asserit animum suum inclinatum, ut quod ex 

eorum consilio acciperet, modis omnibus observaret. 

Tune concilium universum super premissis colloquium Who de- 
habens, sanius judicabatur? cunctis, et anime regis enon the 


salubrius, ut regnum suum debita moderatione guber- the crown 


naret, et illud a barbarorum irruptione in pace eccle- nor 


‘siastica tueatur, quam orientalium consulat in propria 


persona saluti. De filiis autem regis, quorum aliquem 
petiit patriarcha, si rex venire recusaret, quicquam 


statuere, cum essent absentes, incongruum videbatur. 


Rog.W end. 
ii. 418. 


Johannes, filius regis, fit miles. 


Eodem tempore? Johannes, filius regis H[enrici], a Prince 
LE LJ e . . . oO n 18 
patre militaribus armis accinctus apud Windeleshoram 5: ghted, 
LLL u.L———. Ll. .-.... and goes to 
Ireland. 
! nefarios] nepharios, MS. is repeated superfluously ; and to 
2; bil : : | inF. 
lem ‘we Nem inexpungnabi * judicabatur] judicabat, MS. 
3 . . * tempore) On an erasure, and 
influat] imfluat, MS. originally written anno, as in W. 


* cum] Before cum the word rer | and marg. of A. C. Om. D. 
E E 


434  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM, 


A.D. 1185. pridie kalendas Aprilis, in Hyberniam transfretavit 
31 March. Quo facto, rex Henricus cum patriarcha, mari transito, 


Hen en (diem Pasche apud Rothomagum magnifice celebravit. 
Kasterat Rex autem Francorum, audito regis Anglorum adventu, 
The king cum festinatione venit ad Vallem-Ruil! castellum, 
of France ubi reges in colloquiis familiaribus triduo perstiterunt. 
nnd (hey Et in eorum presentia multi nobiles cruce signati 
promise aid sunt ; sed ipsi reges patriarch:e nihil aliud dederunt in 
puelley responsis, nisi quod uterque Terre Sancte festinum 

promiserit auxilium. Non enim leve eis videbatur, ah 

extremis finibus? occidentis transmigrantes, corpora sua. 

et multorum mortis exponere discrimini, et rem tam. 
The arduam attemptare. Patriarcha vero, cujus negotium 
patriarch in arcto ponebatur, spe frustratus ad propria remeavit. 
the East. 


Hugo de Lasci perimitur. 


A of Anno quoque sub eodem Hugo de Lascio, dominus Rog.Wend. 
€ . e. . e . " . e . li. . 
Lacy. provinci que Midia* in Hybernia dicitur, interfectus ™ !!* 


25 July. est, viii^. kalendas Augusti. 


Terre-motus. 


EFarth- Sub eodem quoque anno factus est terrm-motus hor-., 
quake at ey eve . . e . ee 
Lincoln, Yibilis apud Lincolniam et partibus ejus, xvii^. kalendas, 


15 April, Maii. 


Gilbert da Fit episcopus Rofensis. 


Glanville Et sub eodem anno Gilebertus de Glanvilla, archi- Rog. Wend. 


crated r diaconus Luxoviensis, consecratus est in episconum ii, 418. 
ishop O ove . 
Rochester, ROfensem, iii», kalendas Octobris. 


29 Rept. 


! Vallem-Ruil| Vallem de Ruil, 1 Midia] Written at first Media, 
MS. and F. as in W. A. C. D, 
* finibus] sinibus, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 433 


A.D. 1185. 

Comitatus de Huntendonia datur regi Scotorwm. Henry 

gives the 

R.Wend.. Eodemque tempore Symon, comes Huntendonis, cum funy of 

ii. 418. unting- 
absque liberis decessisset, rex Anglorum dedit comita- don to 


tum illum regi Scotorum Willelmo, cum pertinentiis. king of 


Scots. 
Lucio successit Urbanus. 


. Anni quoque illius et anni subsequentis confinio, i; of 
. videlicet, vel in fine Adventus Domini, vel diebus feoius rrr. 


. Nataliciis, defuncto Lucio papa, successit. Urbanus? Urban I1. 


Repatriat dus Sawonum reconciliatus. 


Rog. “Wend. Eodemque tempore dux Saxonum Henricus impera- The duke 

4 axon 
1.418. tori reconciliatus repatriat, suo tantum contentus pa- is recon. 
trimonio. ciled to the 
. emperor, 


Obiit. Matildis, quondam imperatriz. 


Circa eadem ? tempora obiit mulierum nobilissima Death of 
the em- 
: Matildis, quondam Romanorum imperatrix, regis Hen- press 
-rici I. filia, et mater Henrici Secundi, et apud Rotho- Matilda, 
mother of 
magum sepulta; eujus epitaphium totius vitze summam Henry II. 


* Sume continet. 


Epitaphium. 


" Ortu magna, viro major, sed maxima partu, Her . 
. Hic jacet, Henrici filia, sponsa, parens." * epitaph. 


— P — M — — —— — —À — - —= —— = oe  — —À 





! In the lower margin is written ! Urbanus, is added in A.C. D., **8e- 
with a plummet, “ Nota, quod | cundum quandam Historiam." 


comitatus Huntendonie datur regi : : eadem] eodem, MS. 
s " |. This epitaph is added in the 
Scotorum. 


. . | margin, accompanied by the sketch 
* Pope Lucius IIT. died 25 Nov. ' of g tomb, with the word Tumba 
1185, and Urban IIT. was elected — in red letters written above. In F. 
the same day. Jafft, p. 854. After it is inserted in the text. 


4230 MATTHLEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


B[aldewinns], Cantuariensis archiepiscopus, palliwm 
A.D. 1186 «uscepit et legatiam. 
Baldwin, Anno Domini w»corLxxxovi. Baldewinus, Cantua- Rog. Wend. 


Canter- riensis archiepiscopus, pallium cum legatione in pro- Wend 
bary, vincia sibi subdita accepit. ii 419. 
receives 

his pall. Obiit Gaufridus, comes Britannic. 

Death of Eodemque anno Gaufridus, comes Britanniz et filius Rog. Wend. 
Cicofirey. regis Anglorum, in quodam hastiludio prostratus et, ii. 419. 


Britanny. toto corpore dissipatus, cum fomentis et balneis nullo. 
modo curari potuisset; tandem morti appropinquans, . 
in lienteriam prolapsus interiit. Et sic veritas visio-. 
nem nocturnam, quam beatus Thoma martir vidit,. 
dilucidavit. Unum quippe genus mortis, id est, una. 
species infirmitatis! interemit regem Henricum ju-. 
niorem et Gaufridum, comitem Britannie, de quo sermo. 
est, scilicet, lienteria incurabilis? Sed aliud genus. 
mortis, id est, letalis infirmitatis, patrem  extinxit,. 
videlicet, gulositas, accidia, et mentis alienatio, scilicet,. 
mania? ut in sequentibus dicetur, suffocavit.‘ Visio. 

Vision autem talis fuit. Una noctium post nocturnum, dum;?. 

SCT Y s suspenso sompno,? beatus Thomas exul meditaretur de. 
hiis tribus tam sollempnibus personis, rege videlicet . 
Henrico et duobus filiis suis H[enrico] et G[aufrido], . 
desiderans scire, si Deo placeret, quid de ipsis finaliter. 
venturum esset, audivit hunc de ccelo versum, 


“ Mors tulit una? duos,® tulit altera? sed male patrem." !^ ; 
Cui versui si preedicta adaptentur, patebit s sententia. 





! infirmitatis) imfirmitatis, MS., ; wna] In the margin is added, 

and so again below. * jd est, unum genus infirmitatis, 
* incurabilis] Written on a piece | scilicet, lienteria." 

of vellum pasted over the word ia- ,  *duos]Interlined is, G[aufridum] 


teremit, which, ae well as the words ^ et H[enricum]. 

following, sed aliud genus mortis, is * altera] In the margin, * scilicet, 

on an erasure. aliud genus infirmitatis, scilicet, 
3 scilicet, mania] Added in marg. — mania et mentis amaritudo," In F. 


* suffocavit] Added in marg. both these glosses are inserted in 
* dum] Repeated after erul but | the text. 
expuncted. e patrem] Interlined is, H[enri- 


* sompno] sopno, MS. , cum]. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ SECUNDI 437 


De ejus sepultura et prole. A.D. 1186. 


Rog.Wend. Sepultus est comes memoratus Gaufridus Parisius, in Burial 
i. 419. ecclesia cathedrali! Beate Marie, intra chorum cano- Geoffrey. 
nicorum. Reliquit autem duas filias, quas genuerat pis chil- 
ex Constantia uxore sua, filia scilicet Conani, comitis dren. 
Britannie. Que etiam tempore, quo vir cjus obiit, 
gravida fuit, et postea filium pariens, Arthurum illum 

. vocavit. Sed et pater et proles infortunato subjacuere 


. discrimini, sicut, sequens sermo suo loco declarabit. 


Consecrantur quidam episcopi. 


Rog.Wend. Eodem anno Willehnus de Ver, [in]? festo beati Consecra- 
ii. 419. T . . tion of 
Laurentii, Herefordensis cst episcopus consecratus. some 
Eodemque anno Hugo, genere Burgundus et. prior bishops 

. Cartusiensis Ordinis in Anglia? vir quidem eximie !9 Avs. 
sanctitatis, consecratus est episcopus Lincolniensis, in 

festo sancti Mathei. Et eadem die Willelmus de Nor- 21 Sept. 
hale consecratus est Wigorniensis episcopus. Et per 

idem tempus* Johannes, precentor Exoniensis, ejusdem 


ecclesize. consecratus est antistes. 


Papa Urbanus. B[aldewino], Cuntuariensi / erchieji- 
scopo, ut coustruereé ecclesium, apud. Akintonain, 


concessit. 
Rog. Wend. Eodem tempore papa Urbanus Baldewino, Cantua- Pope Ur- 
ll. . *. » e * . . . 
fol.725, Tiensi archiepiscopo, scripsit in hee verba 5 b 
abp. Bald- 


** Prwsentium tibi auctoritate mandamus, ut liceat tibi eccle- win to 
siam in honorem beatorum martirum Stephani et Thoma con- found a 
struere, et de ydoncis cam ordinare personis, quibus bencficia, cuore at 








inton. 
! cathedrali] Added in marg. - John was consecrated bp. of 
* in] Supplied from W.A.C.D.F. Exeter, 6 Oct. 1185. Fasti, i. 368, 
2 in Anglia] These words are er- — > This letter is in Diceto, col. 631, 


roneously transposed in the MS. . dated Verona, 1 Oct. 
after sanctitatis, and so in F. 


498 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1186. que ad eorum sustentationem constitueris, canonice debeas 
assignarc. Item, fraternitati tus mandamus, ut, quarta parte 
oblationum, que ad reliquias beati Thome martiris offeruntur, Rog. Wend. 
monachorum usibus concessa, quarta fabricis ecclesiw deputata, —?t. 240. 
quarta pauperibus erogata, quartum portionem liceat tibi in 
alios usus! pro tux voluntatis arbitrio erogare." 


Sibillu in veginany Jerosolimorum coronatur. 


Sibilla, Cirea dies istos, Baldewino puero rege Jerosolimo- Rog. Wend. 
Quy of unt rum defuncto, non erat qui ei in regnum succederet, ‘ 47° 
of Joppa, prster Sibillam, uxorem Guidonis, comitis Jopensis, 

is chosen 


queen of “Ua Soror erat regis leprosi, et regis pueri nuper 
Jerusalem, defuncti mater. Sed quoniam? tempus instabat, ut 
treuge inter Salaadinum et populum Christianum con- 
stitute solverentur, regni provisio jam in arcto posita 
erat, nec differri potuit, quin de illius ordinatione ilico 
tractaretur. Convocato igitur procerum consilio, in hoc 
pariter consenserunt, ut Sibilla, Guidonis uxor, tanquam 
heres justissima® regum predictorum, coronaretur in 
reginam ; ita tamen, quod Guidonem, qui regno in- 
sufficiens erat regendo, sollempniter repudiaret. Re- 
spuit Sibilla regnum * sibi sub tali conditione obla- 
tum, donec proceres id generaliter illi concesserunt et 
juramento firmaverunt, ut quem ipsa maritum eligeret, 
omnes ipsi sicut regi obedirent. Guido etiam, vir ejus, 
suppliciter postulabat, ne pro suo dampno regni pro- 
visio differretur. Illa tandem cum lacrimis tamen ad- 
quiescens, coronata est sollempniter in reginam, et 
omnium fidelitatem, adhibito juramento, suscepit. Et 
Guido, vir ejus, sine spe conjugis et regni, ad sua 


divertit. 
! usus] usus bonos, W. A. C. D. 3 Justissima] justisima, MS. 
* quoniam ] et, MS. on an erasure, ! regnum]. rengnum, M5. 


and F. Corr, from W. A. C. D. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, V1Z. SECUNDI. 439 


Suladinus se jam praparat ad preliandum. A.D. 1186. 


Hog.Wend. Nunciatur interea Saladini hostilis adventus, quod Rumours 
. 2 * hd . L] . 0 
1.120. nec a vero discrepabat, vel propinquitate distabat. hostile ap- 
Rog. Wend, Unde regina, convocatis edicto regio viris ecclesiasticis proact of 
1. 421, . ° . adin. 
ct secularibus, de rege habuit eligendo tractatum. Et 
quoniam id sibi prius ab omnibus concessum fuerat, Sibilla 
wt quem vellet. maritum eligeret tantibus rei coeet( 
4 vellet. maritum eligeret, exspectantibus rei count G. 
exitum universis, regina Guidoni, qui inter alios asta- for her 
bat lara dixit, “Domine mi, Guid in whom al 
at, voce clara dixit, omine mi, Guido, ego te 1D whom she 
maritum eligo, et me simul cum regno tibi dedens et had pre- 
viously 


tradens, te regem futurum publice prctestor.” repudiated. 


Nota muliebrem cautelam mirabilem in vege eliyendo. 


Rog.Wend. Ad hanc vocem omnes stupefacti admirabantur valde, Commen- 
li. 421. . . . . . ation of 
quod tot viros prudentes una mulier simplex sic pru- woman's 
denter circum venerat, Laudabilis plane femina, et tam vit. 
pudicitie quam prudentie preconiis extollenda ! Sic 
enim negotium temperavit, ut et regnum viro et sibi 
virum optineret. 


De matre Salaadini injuriam passa. 


Hog.Wend. Contigit autem hiis diebus matrem Salaadini ab The 

n. 42 JEgipto in partes transire Damascenas, in apparatu id 1 
magno et divitiis copiosis. Que de fide treugarum plundered 
presumens, per fines regionis, que trans Jordanem ober 
sunt, secure perrexit; in cujus comitatum Reginaldus 
de Castellione temere irrumpens, divitias diripuit! 
universas. Quod cum audisset Salaadinus, commotus Saladin 
est vehementer, et restitutionem ablatorum et super sontetion 
injuriis satisfactionem sub pactione foederis postulavit. in vain. 
Conventus autem super hiis Reginaldus a Salaadino, 


dure nimis et contumeliose respondit. Salaadinus vero 


! diripuit] dirripuit, MS. 


440 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1186. letus admodum, quod in parte Christianorum dirupte 
erant treuge, ad vindictam, nec immerito, provocatur. . 


Saladinus Terram. Sunctuin depopulatur. 


A.D. 1187, Anno Domini M°c°.LXxx°.vlI°, Salaadinus contra Rog.Wend. 
He arsem- Christianos indignatione succensus, Parthos, Bedewinos, n, 423. 
my and Turcos, Sarracenos, Arabes, Medos convocat et Choros- 
ravages the minos ;! et hiis omnibus cum ZEgiptiis stipatus, fines 
Christie. Christianorum conterit et conturbat, omnia succendit 
territories. ? ? 
omnia exterminat, non parcens stati, sexui, vel con-. 
ditioni. Et jam non contentus quod parva quedam 
in Galilea occupaverat preesidia, Calvariam obsidere 
proponit. Cum omni igitur machinarum genere illuc 
properaret, Magistrum militie Templi [cum]? fratribus 
Ix. et Christianorum? multitudine [itinerando] * peremit, 
et cum palma martiri ad coelestia regna transmisit. 
Hac igitur Salaadinus victoria elatus, ad obsidionem 
Calvarie festinus contendit. Rex autem Jerusalem, 
Theking ut urbem audivit obsidione vallatam, et inclusos vehe- 
of Jeru- — tenter affligi, edicto regio omne regni robur convoca- 


marches to vit; illis solummodo in castrorum presidio relictis, 
R^ quos :tatis et sexus infirmitas armorum prorsus ha- 
bens immunes excusavit. Castra igitur moventes a 
fonte Sephoritano, ubi convenerant, stipati militum 
xx4, milibus incesserunt. Prefecto igitur exercitui 
Reimundo, comite Tripolitano, versus Tabariam? sunt 
Vision — profecti. Cumque funesta dies certaminis instaret, 
the king's camerario regis visio contigit tremebunda, videlicet, 
chamber- quod aquilx quadam Christianum transvolaret exer- 
lain. citum, que missilia vii. gerens cruentata® in pedibus, 





! Chorosminos] Cordinos, W. A. * Tubarium] So W. and F. ; Ty- 
C. D., and Hist. Hierosol. p. 1152, | baream, A. C. D. Corrected 7ibe- 


ap. cum] Su lied from W.A.C.D | riam in Edd. and ed. Wend., but 
cum] Supplied from W.A. C. 1). | . . 
* Christianorum)  Christinorum, | unnecessarily, See Den, Abbas, p. 


MS ' 488. 


' itinerando) Supplied from W. : — *cruentata]. Added in marg. 
A. C. D. ' 


fol. 73 a. 


Rog. Wend. 


ii. 423. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 441 


voce terribili personaret, “‘ Va vobis, Jerusalem inha- A.D. 1187. 
bitantibus, vee vobis!" Ad hujus vocis expositionem 
suflicere nimirum credimus, quod Sanctus Sanctorum * 

de reprobis loquitur per prophetam, * Tetendit Domi- 

nus arcum suum, et in eo paravit vasa mortis." ? 


De captione sancte Crucis et regis Jerusalem « 
Salaudino. 


Audiens autem Salaadinus, quod rex in succursum Saladin 

. TET . attacks the 
veniret obsessorum, venientibus audacter occurrit; et Christians. 
cum eos in scopulis angustis et przeruptis inclusos cog- 
novisset non longe a Tabaria, in loco qui -Marescallia 
dicitur, in regis exercitum irruit confidenter. Chris- 
tiani autem hostes viriliter exceperunt, quantum 
locorum angustie permittebant. Pugnatum? est igitur 


-acriter hinc inde, et commissum proelium est? cruen- 
. tissimum, aera usque ad nubes cum clamore terribili 
- quod’ potuit penetrare. Cruor precordialis diffunditur, 
.exta? distrahuntur, excerebratorum gemitus, vulnera- 
.torum suspiria per diffusa spatia audiuntur. Tandem, The 


exigentibus Christianorum peccatis, praevaluit pars ad- Christians 


. versa, Nam, ut aiunt, invidie stimulis exagitatus, , ed through 
.et thesauri infiniti exceecatus sibi promissi cupiditate, ov crime 


» ery of the 
comes Tripolitanus vexillum regis in terram proditiose, count of 
ripoi 


. quod ea die propter strenuitatem suam tulit, demittens, 
.totum exercitum sponte infatuavit, et fugam fecit 
meditari. Sed quo fugerent, refugium non habentes! 


-Quem sequerentur, ducatu carentes? Confusi igitur, 
. quasi oves pastore destitutze, et pro pastore lupis laniate, 


! inhabitantibus] Added in marg. ! cognovisset] congnovisset, MS. 
* Sanctus Sanctorum] Originally > Pugnatum] Pungnatum, MS. 


written Sanctus, and Sanctorum after- | * est] Added on to the text. 
wards added, which is copied in F. 7 guod] Interlined, and so in F. 
In W. A. C. D. Spiritus Sanctus, * erta] So in the text, but in the 
which is, no doubt, the correct | margin altered to intestina. F. reads 


reading. intestina exta, 
2 Ps, vii. 13, 14. | 


142  MATTELEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1187. dissipantur, dissipati vincuntur, victi trucidantur. Rex 
Guy, king igitur Guido captus est, cum Cruce sancta, et omnis mul- 
en $. ^" titudo Christianorum capta fuit vel gladiis interfecta. 
captured, Evasit! tamen ab hac clade tam generali comes Tripo- 


holy Cross. litanus, omnibus de seditione suspectus, dominus Regi- 
The count Laldus, Sydonis patronus,? atque dominus Balianus, cum 
of inpol paucis Templi militibus, multis vulneribus cruentati.. 
escape. — Facta est autem hzec misera belli congressio quinto et 
quarto nonas Julii, infra octavas apostolorum Petri et 
3-4 July. Pauli; non enim poterat nox interpolata tam animosum . 
certamen dirimere. Evasit etiam ex hac peste lugubri 
Slaughter et funesta Theodoricus, Magister militie Templi, qui 
Templars, ipsa die ducentos et xxx. de fratribus preelectos 
amisit. Quod autem sine sanguinis effusione comes 
Tripolitanus armipotens et fortis solus evaserat, in 
argumentum sinistrum sumebatur, tam formidolositatis 
quam proditionis, quod in regem et Dei populum ne- 
quiter fuerit? operatus. Capiuntur etiam cum Cruce 
ejus hajulatores, episcopus scilicet Achonensis et preo- Rog.Wend. 
centor Dominici sepulchri; ille cxsus et iste captus '' *?* 
pariter cum ipsa succumbunt. Sic igitur capitur Crux 
sancta propter peccata hominum, et que nos a veteri 
captivitatis jugo absolvit, pro nobis captiva abducitur, 
et profanis * gentilium manibus contrectatur. 


Miraculum? 


Miraculous Modem anno, in regno Francorum, ymago pueri Jhesu , 
shedding in gremio matris sedentis a nebulone quodam aleatore. 
ofanimage percussa lapide et blasphemata, sanguine ubertim, licet . 


of the in- * e. e . 
fant Jesus, | pidea, cruentata cst, et cruor inde copiosus emanavit. 





—— — —À — 9 € —X — —— — — -— — — 


! Evasit] Evaserunt, W. A. C. D. ; ? This and the next short chapters 
? patronus]. On an erasure. are placed at the end of 1186 in A. 
3 fuerit] On an erasure. C. D. 

! profanis] prophanis, MS. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 443 


. Combustio. A.D. 1187, 
Mater ecclesia Cicestrensis cum tota civitate, quasi The h of 
.irato Deo, xiii» kalendas Novembris in favillun est Chichester 
. redacta, burnt. 
20 Oct. 


Saluhadinus tn prosperitate debucchatwur.! 


Rog.Wend.  Saladinus itaque potitus victoria, Tyberiadem rever- Continued 


li, 424. 


titur, et, solo presidio quod supererat capto, regem cum or Saladin, 


celeris quos ceperat Damascum transmisit. Deinde 
Galileam invadens, universa pro libitu occupavit; et 
veniens Tholomaidam, sine sanguinis eam effusione 
suscepit. Inde Jerusolimam festinans, urbem obsedit, Who 
machinasque locat per circuitum. Cives quoque di- Pee 
: versis argumentis quas possunt defensiones objiciunt, 
.sed arcus, balistze, petrarieque, immo etiam clipeus, 
. lorica, lancea et galea effectu carent, quia capite carent 
.defensivo. Vulgus igitur pavidum ad patriarcham et 
reginam confugiunt, qui tunc urbi preerant, flebiliter 
supplicans, ut cum Salaadino de urbe tradenda, proh 
dolor! conveniant. Pactio tandem intercedit magis do- 4 Dolor la- 
. . M" . mentabilis. 
lenda quam memoranda. Nam singuli capitis sui cen- Capitula- 
sum statuentes, vir bisantios x., mulier v., infans unum tion of the 
persolveret; et quisquis qui ad hoc non sufficit, tenetur ““Y- 
captivus. Erant autem in civitate ad xiiii. milia utri- 
usque sexus hominum, qui ad hoc non sufficientes, jugum 
subierunt perpetuce servitutis. Reddita est ergo civitas, 
.tanto prius sanguine tot nobilium adquisita, hostibus 
Christi, et sepulchrum possident, qui Sepultum perse- 
quuntur, et Crucem optinent blasphemantes Crucifixum. 


Proh dolor! «nititur Jerusalem? 


Rog.Wend. Ingressus igitur civitatem cum strepitu timpanorum Entry of 


ii. 495. 


et tubicinum, ad templum accedere properabat Salaa- Saladin 


D lol. ee lo... 0002... . salem, 


! debacchatur] debacatur, MS. manibus Christianorum per Ixxxvi. 
* Jerusalem] F. adds, “quam in | annos fuerat custoditus." 


444 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM, 


A.D. 1187. dinus,! et, Cruce, que in eo erecta stabat, deposita, 
ejectisque que Christiani venerabantur, templum intus' 
et extra lustrabat aqua rosacea; et sic erroris sui 
superstitiones per iiil. angulos templi magno fecit cum 
strepitu conclamari, et conclamando nomen Machometi - 

€ Proa- exaltari. Et inde ecclesiam sanctse resurrectionis et 

e sepulehrum Domini, cum locis aliis venerabilibus, qui- 

Hesubdues busdam Surianis sub certo constituit tributo.  Festi- 

decent nanterque inde progressus, urbes omnes circumquaque 

cities.  positas et oppida? sibi potenter subjugavit, preter 
Ascalonam et Tyrum, et Crach, quod alio nomine 
Mons-Regalis dicitur, quod est similiter in antiquis. 
scripturis Petra-Deserti nominatum. Unde dolor et. 
suspiria Christianis, insultationes et sales paganorum. 
perstrepuerunt.? e 


Prohibitio, we ecclesia de Akintona construatur. fol. 73 5. 


Letter of _ Eodem anno papa Urbanus scripsit. Baldeuuino, Can- Rog. Wend. 


pope 1 1 loni : : il. 425. 
Urban, for- tuariensi archiepiscopo, pro negotio conventus ecclesise 
bidding the ejusdem, in hec verba :‘ 

church at 

Akinton ** Dilecti fili nostri, prior et conventus ecclesie tibi com- 

oe d missx, ad nostram presentiam literas et nuncios destinantes, 


proposuerunt de ecclesia, quam edificare coepisti, tantum sibi 
et ecclesie dispendium proventurum, quod, nisi fuerit ab ejus 
constructione cessatum, preescripta ecclesia sum honestatis ct 
status miserabile suscipict detrimentum. Nos autem sollicite 
providere volentes, ne inter ie et fratres tuos materia rema- 
neat jurgiorum, cum non possint convenienter intendere divi- ° 
nis obsequiis, qui sunt in contentionibus, de consilio fratrum 
nostrorum monemus fraternitatem et distincte praecipimus, 


— ——À —  — — NR ee 


! Sulaadinus] Added on to the ; Imag. col. 1318.  Jaffé dates it 8 


text. | May 1187, p. 865. 
* oppidu] opida, MS. |  'constructione] structione, MS. 
* insultationes .. . perstrepuerunt] , and F., but at first written construc- 
Added to the text, and so in F. tione, and con afterwards erased by 


mistake, with some otber words 
beyond the line of the text. 


! The letter is at greater length 
in Diceto, col. 635, and Gervase, 





DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 445 


quatinus donec, causa cognita, statuamus quid de ipsa fieri A.D. 1187. 
debeat, omni occasione et appellatione postposita, ab illius 

ecclesie constructione desistas, literis aliis non obstantibus a 

sede apostolica impetratis." 


Mortuo Urbano, successit Gregorius, cut et Clemens, Deaths of 


popes 
Rog.Wend. Anno quoque sub eodem, mortuo papa Urbano, Urban Li. 


"426. Gregorius successit. Qui cum sedisset duobus mensibus, gory VII. 
.potionatus, ut creditur, defunctus est, et Clemens ry ace, 


Tertius xiiie. kalendas Januarii subrogatur. ceeds. 
20 Dec. 


Obiit Londoniensis [episcopus.]* 


Death of 

Rog.Wend. Eodem anno  Gilebertus,  Londoniensis episcopus, Gilbert, | 
1 . . 18hO 

i, 426. nature debitum persolvit.? London. 


Comes Pictavensis Ricardus crucesiqnatur. 


Rog. Wend. Eodemque anno Ricardus, comes Pictavensis, cum Richard, 
H. 426. ^udisset calamitatem Terre Sancte, et de capta Cruce, d 
non expectata alicujus priedicatione, vel etiam patris assumes 

sui consilio aut voluntate, primus inter proceres trans- he cross. 

marinos crucis suscepit signaculum de manu archi- Hugh de 
.episcopi Turonensis, Eodemque anno Hugo de Nunant Nunant 


.factus est episcopus Cestrensis. bishop of 
Chester. 


Imperator F[rethericus] et reges Francorwm et 
Anglorum crucesignantur. 


A.D. 1118. 
Rog.Wend. Anno Domini M9.Co.LXXX^.VIII^., Fretherieus, Romano- The 
i. 426. rym imperator, ad preedicationem Henrici, Albanensis emperor 


episcopi et apostolice sedis legati, quia papa Clemente assumes 
missus fuerat, crucem suscepit. the cross, 


— ——— — — ——— MR i rr er E RIAM RED a 


! cognita] congnita, MS. * He died 13 Feb. 1187-8. Fasti, 
* episcopus] Supplied from F. ii. 282. 


440  MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM, 


A.D. 1188. Distinguuntur erucesignati diversia crucibus. 

As also Et eodem tempore rex Francorum Philippus et rex Rog.Wend. 
j e . . . li. 2 ). 

the kl^85 Anglorum Henricus in Normannia pro subventione ''*?^ 


of France 
and Eng- Terrze Sancte ad colloquium convenientes, inter Triam 


sand, ar t Gisoreium, post longos tractatus, presente comite 
Flanders. Flandrensi Philippo, in hoc parite- consenserunt, ut 
scilicet, sumpto crucis signaculo, iter Jeroslimitanum 
socialiter expedirent. Rex igitur Anglorum primo 
crucem suscepit de manibus archiepiscoporum Remensis 
et Willelmi Tirensis, quorum ultimus a domino papa 
super negotio crucis officium legationis susceperat in par- 


tibus occidentis. Deinde rex Francorum et Philippus, Rog.Wen4, 


comes Flandrensis, crucem sumentes, alis exemplum ii. 427. 
potissimum prebuerunt. Unde, tam de imperio quam de 
utroque regno regum preedictorum, archiepiscopi, duces, 
marchiones, comites, barones, milites et cives, et medi: 
manus homines, vulgusque promiscuum crucem animo- 
The sius susceperunt.  Provisum est etiam inter eos, ut 
core do omnes de regno Francorum cruces rubeas, de terris re- 
adopt gis Anglorum albas, de terra vero comitis Flandrensis 
comen of cruces virides bajularent. De terris autem, catallis! et 
colours. — rebus omnibus, usque peracta peregrinatione, et quilibet 
eorum in terra sua xl, diebus moram fecisset, omnia 
essent in eo statu, quo fuerunt in die quando crucem 
susceperunt. 
Qualiter. Ricardus, comes Pictavensis, animum swum 
a patre suo alienaverit. 
Proceed- —— Cirea dies eosdem Gaufridus de Liziniaco, quendam Rog.Wend. 
ings of earl ii. 427. 


Richard Ricardo, comiti Pictavensi, familiarem, structis insidiis, 
against — interfecit. In tanti vero ultionem delicti comes ad 


Geoffrey -ocatur d t . . . 
de Lusig- arma provocatur, sed, accepte crucis non immemor, 


nan. 





-— —— — a Há— ———M— — —— ——— — ——— — o — — —— oe - 





! catallis} castellis, W. I., but altered by Matthew Paris himself in A., 
and so in C. D. F. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 447 


omnibus hominibus Gaufridi crucis signaculo insignitis A.D. 1188." 

vel! insigniri pepercit volentibus, alios autem in ore 

gladii trucidavit, in deditionem plura ejusdem castella 

suscipiendo. Sed Gaufridus, regis Anglorum fultus 

pecunia et auxilio, comiti nitebatur resistere, sed parum 

perfecit; unde Ricardus comes patrem suum jam habuit Richard 

alienum. Gaufrido tamen tandem sed vix superato, mnvades t ne 

.cum comes R[ieardus] comitis Tholosani, qui Gaufrido the count 

.prebuerat auxilium, terram hostiliter ingressus fuisset, ]ouse. 
Rog Wend. eo non certiorato, rex Francorum indigne ferens, Cas- 

' ^ tellum-Radulfi latenter ingressus est, et omnes in illo 
repertos ad fidelitatem sibi faciendam coegit. Quod llostilitics 
factum tanto principi ignominiosum videbatur, cum mence 
presertim rex Anglorum post crucem susceptam trans- between 1 
iturus in Angliam, regi Francorum totius terre sure England. 
custodiam tradidisset. Deinde? rex Francorum castel- 
lanos quosdam regi Anglorum subjectos in suum favorem 
tam minis quam promissis attraxit; et sic, instinctu 
diabolico, post crucem susceptam reges discordes mutuis 
sese dampnis ad invicem ? afflixerunt. Unde rex An- 
glorum Francorum hostiliter ingressus regnum, a Ver- 


nolio usque Meduanam omnia contrivit. Eodem anno, Death of 


. e D. . o, Richard, 
xi». kalendas Januarii, Ricardus, Wintoniensis episcopus, bishop of 
obiit, et Wintoniz sepultus est. Winches- 

22 Dee, 


Epistola, inuperatoris F[retherici] ad Salaadinum. 


Rog.Wend. Tempore sub eodem‘ Frethericus, Romanorum ? im- Letter of 


ii. 9 e *. e e . oe 
n, 420 perator, Salahadino scripsit sic :° eror, 
. . e . Fred i t 
* Frethericus, Dei gratia Romanorum imperator, semper Saladin, ° 


nugustus, et hostium imperii triumphator magnificus, Salaha- 


—  — — —— ——— —— — € ee -- — — — ee T— - « —- - — . — 


! insignitis vel] Added in marg. Hoveden, col. 650 ; Geoff. de Vino- 

* Deinde] Dein, MS. salvo, ap. Gale, ii. 258, and Cogges- 

? ad invicem] adincem, MS. | hale, “Chron. Terr. Sancta," ap. 

! edem] edem, MS. Martene, Vet. Mon. v. col. 577. I 

* Homanorum] Romon, MS. have also compared it with an early 

9 ‘This letter, fuller in some re- | copy in MS. Reg. 14 C. x., fol. 256. 
gpects, and with many variations, 1s | Only the principal variations are 
in Ben. Abbas, p. 535, copied by | noticed. 





448 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


*A.D. 1188. dino, Sarracenorum presidi, Jerusalem fugere, utque cedat 
et recedat,! exemplo Pharaonis premunitus. Quoniam Terram . 
Sanctam nuper profanasti,? cui seterni regis imperio im- 
peramus et presumus, in tanti sceleris preesumptuosam plec- 
tibilemque audaciam animadversione decernere, imperialis cel- 
situdo*? et officii sollicitudo nos admonet. Quapropter, nisi 
occupatam terram* et omnia restituas, adjuncta satisfactione Rog. Wend. 
competenti sacris constitutionibus pro tam nefariis excessibus — ii. 429. 
taxata, ne legitimum minime videamur indiccre bellum, a 
capite kalendarum Novembrium, evoluto anni spatio, termi- 
num constituimus ad experiendam belli fortunam in campo fol. 74a. 
Taphneos, in virtute mirificee Crucis et in nomine veri Joseph. 
Vix enim credere possumus hoc® te latere, quod ex scriptis 
veterum et in historiis nostri temporis factum redolet. Num- 
quid scire dissimulas, ambas Ethiopias, Mauritaneam, Persiam, 
Syriam, Parthiam,® Judeam, Samariam maritimam, Arabiam, 
Caldeam, 7Egiptum, et Armeniam, cum innumerabilibus terria 
nostree ditioni subjectis, nobis fuisse potenter adquisitas.’ . 
Norunt hrec reges, quorum® cruore gladii Romani sunt cre- 
brius debriati. | Et tu quidem, auctore Deo, intelliges quid 
nostre vicirices aquile, quid cohortes diversarum nationum, 
quid furor Theutonicus et? in pace arma movens; quid caput 
indomitum Hreni, cujus juventus" nunquam fugam novit, 
quid procerus Bavarus, quid Suevus astutus, quid Franconia" 
circumspecta," quid in gladio ludens Saxonia, quid Thuringia 
imperterrita, quid ardens ad arma Westfallia," quid vigil". 
Braibancia, quid nescia pacis Lothoringia, quid impatiens ser- 
vitutis Austria, quid inquieta Burgundia,'* quid vulpina Pro- 








! utque cedat et recedat] Added | D. F., and the word is authorised by 
in marg., and is in text of F. Om. | usage, but in Edd. and ed. Wend. 
W. A.C.D. inebriati, as in Ben. Abb., Cogg., 

? profanasti] prophanasti, MS. Vin., and MS. Reg. 

3 celsitudo] On an erasure. et} etiam, W. A. C. D., Ben. 

* lerram] In Den. Abb. and MS. | Abb., and MS. Reg. 

Reg. is added, ** Judea, Samarie ! cujus juventus] quid juventus 
et Palestinorum," and for et omnia | Histri, quie, Vin. 
they read ante omnia. 7 Franconia] Francia, Ben. Abb. 

5 hoc] hiec, W. D. ? circumspecta] Here is inserted 

* Parthiam] An additional para- | in Den. Abb. and MS. Reg., “ quid 
graph is here inserted in Ben. Abb., i Anglia, provida et ingeniosa, quid 
Vin. and MS. Reg. and another ; Albania, quid Cambria." 





—— 





after Zgiptum. | P Westfallia] W estfalckia, MS., 
7 nobis ..... adquisitas] Added | and so A. C. D. F. 
in marg., and in text of F. | MP vigil] agilis, W. A. C. D., Den. 


* quorum] On an erasure. In W. ' Abb., and MS. Reg. 
A. C. D. qui. | * Burgundia] Burgunda, MS. 
* debriati] So also read W. A. C. | and F. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI, 449 


. Vincia, quid infallibilis Ytalia, quid armorum magistra Gallia, A.D. 1188. 
. quid victoriosa Neustria, quid spatiosa Grecia, quid navalis 
. Anglia, quid agilis Wallia, quid fuge nescia palustris Scocia, 
quid glacialis Norwegia, quid insulse boreales, quid Alpium 
. incole, quid Flandria invincibilis,! quid Polemia? suis feris 
-ferocior, quid demum Hispani mortem fuge preponentes, 
- quid? Cretes, Veneti, Pisani, Januenses navales et piratici, 
quidque poterunt innumerabiles vires nationum, que pro 
: Christo ultro mori desiderant, vel suas injurias vindicare.* 
Denique dextra nostra,* quam senio arguis confectam, gladium 
Rog.Wend. qualiter vibrabit et lanciam, dies illa letitim nostre plane 
ii. 430. . plena plenius te docebit. ^ Qu dies, inquam, triumphi jocun- 
. ditate nostri decorata, nomen Domini nostri Redemptoris ho- 
.minum exaltabit, et superstitionem pseudoprophete? Macho- 
. meti condempnabit.”’ 
Rescriptum? 
Rog.Wend. Illi regi sincero, amico, magno, cxcelso, Fretherico, regi Reply of 
i. 430. | Alemannis, in nomine Dei miserentis, per gratiam Dei unius, Saladin. 
potentis, exuperantis, victoris, perhennis, cujus regni? non est 
finis. Gratias ei agimus perpetuas, cujus gratia est super 
omnem mundum ; deprecamur eum, ut infundat misericordiam !? 
suam super prophetas suos, et maxime super instructorem 


—  —— —— es — € o — —— — — 
— 


! quid. vulpina .... invincibilis] | quid partes Illiricm, quid Leobar- 
Instead of this passage we read as | dia [Lombardia, Cogg., Vin., M8. 
follows in W. A. C. D., Cogg., Vin., | Reg.], quid Tuscia, quid Archarich- 
and MS. Reg.: * quid Alpinisalices | tana [Amonitana Marsia, Ben. 
[salaces, MS. Reg.], quid Frisonia | Abb. and MS. Reg. ; Ancarictana 
in armento prevolans [prevalens, | Marcia, Cogg.; Aconitana Marcia, 
Cogg.],quid Boemia [Reemia, Ben. | Vin.], quid vetus [Venetus, Ben. 
Abb. and MS. Reg.) ultro mori , Abb., Vin., Cogg., and MS. Reg.], 
gaudens." proretha [pirotaus, Ben. Abb.; 

? Polemia] Bolemia,W. A. C.D.L; | spreta, Vin.; pirotoris, MS. Reg.], 

' Boemia, Den, Abb. and MS. Reg.; | quid Spinacius [ Pisanus, Ben. Abb., 

' Bolenia, Cogg.; Bolonia, Vin. Cor- ! Vin., and MS. Reg.) nauclerus." 
rected Polonia in Edd. and ed. * dextra. nostra] dextram. nos- 
Wend. tram, MS., and W. A. C. D. F. 

3 quid] qui, MS. . *te docebit] edocebit, MS. and F, 
‘quid demum .... vindicare] In | * pseudoprophete] — pseusdopro- 
W. A. C. D, Ben. Abb, Cogg.,  phete, MS. 
Vin. and MS. Reg. thus : “ quid * In. Coggesbale, col. 579, and 
Austria, quid Stricia [Friscia, Ben. . Vinesauf, p. 259, and MS. Reg. 14 
Abb. and MS. Reg.; Stiria, Cogg.] | C. x. fol. 256 b. 
quid Bugresia ( Ruthonia, Ben. Abb. | — * regni) Om. A. C. D. 
and MS. Reg; Ruwennia, quid 1 misericordiam] orationem, W. 
Mistria, quid Rocumphia, Vin], A.C. D., Cogg., Vin., and MS. Reg. 
F F 


150  MATTILEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D, 1188. nostrum, nuncium suum Mahumeth prophetam, quem misit 

Deus pro correctione tute! legis, quam etiam faciet apparere 

super cunctas leges. Attamen notum facimus tibi, regi sin- 

cero, potenti, magno, amico, amicabili, regi Alemannis, quod 

homo quidam, Henricus nomine, venit ad nos, dicens se esse 

nuncium vestrum, ct detulit nobis quandam cartam, quam 

dixit esse vestram. Nos legi fecimus cartam, et audivimus 

eum viva voce loquentem, et verbis, qus ore dixit, verbis 

respondimus. Et hoc est responsum carte. Quod si compu- 

tatis, qui vobiscum concordant veniendi super nos, et nomina- 

tis, et dicitis, rex talis terrm, et rex alterius terrse, et comes 

talis, et tales archiepiscopi, et marchiones et milites; et? si 

nos vellemus dinumerare omnes, qui sunt in nostro potentatu, 

et qui sunt intendentes nostro precepto et prompti nostro ser- 

moni, et qui dimicarent coram nostris manibus, non posset 

hoc‘ in scriptum redigi; plus squo tanta ac talis pagina. 

dilataretur. Et si Christianorum computatis nomina, Sarra- 

cenorum sunt plura et abundantiora® quam Christianorum, 

et climata spatiosiora et longinquiora, atque multa populo-. 

siora. Et si inter vos et eos, quos nominastis Christianos, 

maria sunt procellosa, intransmeabilia et periculosa, ut in. 

ventorum et aeris sit arbitrio adventus eorum ct convocatio. 
Nota quod ad edictum vestrum, inter nos et nostros non est mare vel Rog. Wend. 
Salaadinus marium impedimenta ad nos, cum ipsos convocare voluerimus, , !!. 431. 
reg habuit veniendi, confestim contra quem voluerimus dimicaturi. Qui. 
bilia tot et tanti sunt, ut non possint sstimari. Et nobiscum 
propria, — habentur Bedewini, qui pro Machometica lege tuenda ultro. 
ezcéptis — cupiunt trucidari, quos si opponeremus inimicis nostris, suffi- 
soldanis . 
etadmirg. cerent. Habemus et Thurcomannos, quos si effunderemus 
libus et con- Super inimicos nostros, destruerent eos. Habemus et monta- 
federatis, narios et rusticos, qui pro precepto nostro strenue dimicarent 
promptis contra gentes qua venture sunt universas super terram nos- 
dum &i in tram, ut spoliis earum ditarentur, et exterminarent eas. Ha- 
adjutorium, bemus et soldarios bellicosos, quia auro et argento et gemmis. 

pretiosis abundamus,’ per quos terram apertam habemus et. 

adquisitam, et expugnatos inimicos, Et hii et omnes reges 

orientis et totius paganismi non tardabunt, cum eos snbmonuc- 








— .— 


! fute]. recte, W. A. C. D,:  *hoc] So also W. and MS. Reg. 


Cogg., Vin., and M8. Reg. ; Om. A. C. D. 

* et] Om. W. A. C. D.; at, Vin. | *abundantiora]  habundanciora, 
In Edd and ed. Wend. sed. ' MS. 

3 potentatu| Added in marg. ; * multa) Interlined. 


servitio, W. A. C. D., Cogg., Vin., 7 abundamus] habundamus, MS. 
and MS. Reg. 


DE TEMPORE REGIS HENBICI, VIZ. SECUNDI. 45] 


.rimus et vocaverimus, convenire ilico ad formidabile edictum A.D. 1184. 
nostrum. Et vos, cum fueritis congregati, sicut carta vestra 
dicit, et ducetis multitudinem vestram, ut narrat nuncius 
vester, obviabimus vobis confidenter per potentiam Dei, et 
optinebimus terras fortitudine Dei. Nam, si veneritis, cum 
toto posse vestro venietis, et preesentes eritis cum omni gente. 
Et scimus, quod nullus remanebit in terra vestra, qui se 
defendere possit aut terram tueri. Et quando Deus victoriam 
sua fortitudine nobis de vobis donaverit, nihil amplius erit 
quam ut terras vestras capiamus pro libitu nostro, Dei forti- 
tudine et voluntate. Adunatio enim legis Christianorum bis 
venit super nos in Babilone, una vice apud Damiatam, et 
alter» apud Alexandriam. Et nostis «qualiter utraque vice 
redierunt, et ad qualem exitum devenerunt. Et Deus aduna- 
bit? propitius? nobis [regiones] ' affluentius, sicut * et adunavit 
eas longe lateque sub potestate nostra, Babiloniam cum per- 
tinentiis suis, terram Damasci, et maritimam Jerusalem, 
terram Gethsure et castella ejus, terram Roasis cum perti- 

Rog.Wend. nentiis.' Et per gratiam Dei hoc totum est in manibus nos- 
li. 432. tris, et residuum regum? Sarracenorum nostro pertinens est 

imperio. Nam si mandaremus excellentissimis regibus orien- 
talium ?* Sarracenorum, non retraherent se a nobis. Et si sum- 
moneremus calipham de Baldach, quem Deus salvet, de sede 
excelsi imperii sui exsurgeret,'° et venire properaret in auxilium 
excellenti, nostre. Et nos per virtutem Dei optinebimus Jeru- 
salem et terras ejus. Et remanent adhuc in manibus Christiano- 
rum tres civitates, Tyrus, Tripolis et Antiochia ; et de hiis non 
est aliud, nisi ut capiantur. Attamen si bellum vultis, et si Deus 
voluerit, ut sit per voluntatem suam, et quod totam terram 
&dquiramus Christianorum, obviabimus vobis, sicut scriptum est 
in carta nostra.! Verum, si nos de bono pacis requisieritis, man- 
dabitis ? procuratoribus istorum trium locorum praedictorum, ut 

! devenerunt) The first syllable is 

interlined. 


fol. 745. 


Cogg., Vin., and MS. Reg. is added, 
" regionem Indie cum pertinen- 


? adunabit] adunavit, A. C. D. L, 
Cogg., Vin., and MS.Reg. In W. 
adjuvavit, 

* propitius] Interlined. Om. W. 
A. C. D. 

* regiones] Supplied from W. A. 
C. D., Cogg., Vin., and MS. Reg. 

* sicut] Interlined. Om. W. A. 
C. D. 

* ras) ea, MS. ; eos, A. C. D. Corr. 
from W., Cogg., Vin., and MS. Reg. 

? pertinentiis] In W. A. C. D., 


tiis." 

* regum] regnum, Cogg. 

* orientalium] Interlined. Om. W. 
A. C. D. 

" ersurgeret] exurgeret, MS. 

! nostra] vestra, W. A. C. D. 

12 mandabitis]) At first written 
mandamus, and then altered to maa- 
dabimus, which is found also in F. 
and Cogg.; but the more correct 
reading has been adopted from W. 
A. C. D., Vin., and MS. Heg. 


FF 


452 MATTH.EI PABRISIENSIS HISTORIA ANGLORTUM. 


A.D. 1168. ea nobis sine contradictione resignent. Et nos vobis vestram 
-anctam (Crucem reddemus, et liberabimus omnes captivos 
Christianos, qui sunt in tota terra nostra. Et permittemns 
vobis. ut peregrinos admittant bii. qui custodes sunt locorum, . 
ut ad ea veniant peregrini in tota vita nostra, et habebimus . 
vobiscum pacem. Carta hzc scripta fuit anno adventus pro- 
pheta: nostri Macumeth, d.lxxx*.iii^.! gratia Dei solius." - 


Hae quoque carta translata fuit verbo ad verbum. 


de Arabico in Latinum, quapropter non est composita . 
in verbis rethorice ordinatis. . 


(ruido, vex Jerosolimorum, a carcere. liberatur. 


Guy,king — Eodem anno Guido, rex Jerosolimorum, cum apud Rog. Wend. 
iii * Damaseum per annum detentus fuisset in vinculis, Sa- " *3*- 
released = ]ahadinva sub tali illum pactione absolvit, ut, abjurato 
captivit , regno, mare quamtocius proscriptus transiret. Hanc 
. pactionem cassandam clerus regni deliberat, nec ibi 
tidem esse servandam, ubi periclitatur religio; dum Terra Rog. W'end. 
Promissionis omni solatio destituta, caput non habeat '-*5* 
nec rectorem, nec peregrini venturi ductorem, nec po- 
pulus defensorem. Quapropter Saladinus detestabatur?. 
Christianorum dolositatem? Regem igitur a vinculis. 
soluto, confluxerunt ad eum multi peregrini, qui nuper 
advenerant, cum populo regionis, et copiosum exercitum 
He is per- conflaverunt. Qui, cum rex pactionem, qua Salahadino. 
ande o tenebatur, absolvendus a carcere tenere vellet, anima- . 
faith with bant * eundem sapientes dicentes, quod ipsum timor. 
Seladin. excusabat, qui poterat cadere etiam in constantem.. 
Ipsi igitur Tyrum ingredi volentes, & marchisio non. 
admittuntur, licet eo pacto civitas ei commissa fuisset, 
ut regi repetenti et regni heredibus redderetur. Sed 
post dies paucos, eodem marchisio defuncto, hzc pestis 
cessavit. — Mortuus est etiam eodem tempore Reimun- 





_ ' The year of the Hijra 584 cor- | Added in marg., and is in text of 
responds to A.J). 1188. . F. 
? detestabatur] destestabatur, MS. | ‘ animabant] animabat, MS. 
* Quapropter ...... dolositatem] | 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. +453 


dus, comes Tripolitanus, cui imputabatur totius casus A.D. 1188. 
.Sinistri eventus in Terra Promissionis Quod pessiim:e Death of 
.Suspicionis argumentum suscepit, quia ex mentis aliena- of "Tripoli 
. tione in extremis non recognovit vel eukaristiam ! sus- 

cepit. Hiis igitur ita gestis, rex cum exercitu baro- Guy 
num regni, qui sibi adhzeserant, sociatis sibi Templariis maretes 
et Hospitalariis, Venetianis etiam, «qui nuper advene- army to 
rant, cum Januensibus peregrinis, iter versus Tholo- ' — 
maidam, qus alio nomine Achon dicitur, arripuit. 

Cujus robur veraciter numeratus? ad ix. milia arma- 


torum excrevit. 


Achon a Christianis obsidetur. 


Wend. Rex itaque Jerosolimitanus, cum Tholomaidam per- Siege of 
1.433. venisset, fecit omnes suos in collem ascendere civitati AC? 
vicinum, quem, eo quod ad instar turris erectus sit in 
.sullime et rotundus, Turonum a vulgo nuncupatur. 
Mons autem iste a parte urbis orientali consurgit edi- 
fol. ‘5a. tior, et in circuitu longe porrectus? in plana diffundi- 
tur Die igitur tertia post suum adventum, urbem 
Christiani obsident obsidione instantissima, quie postea 
non defecit usque ad tempus quo capta fuit a regibus 
Francorum et Anglorum, Philippo scilicet et Ricardo, 
Rog.Wend, prout in sequentibus dicetur. Adeo quidem peregrini 
—.33* simplices et medie manus homines bellatores concepto 
devotionis fervore ducuntur, quod, suis regibus* vel 
dominis non exspectatis, ab extremis mundi partibus 
confluunt Domino Christo servituri. 


Salahadinus ab Achon confusus recessit iratus? 


Rog. Wend. Rex autem Jerosolimorum, multitudine vallatus pere- 
8.495. crinorum, fecit omnes suos de Turono descendere, et 








— 





———— —— o o —— —  — em ee oe ee ee ee 


' eukaristiam] Added in marg. | rectum, and so in W.; prospectum, 
? nuneratus]. AM the MSS. read A. C. D. I. 
thus, but in Edd. and ed. Wend. ! regibus] legibus, MS. 
corrected numeratum. > Salahadinus , . . iratus]. Un an 
* porrectus] At first written por- — erasure. 


454  MATTHAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1188. una cum peregrinis, qui nuper advenerant, ante civi- 
Saladin — tatem castra locavit. Post dies autem paucos, super- 
attacks the . . . . . 
Christians, Veniente Salahadino in manu robusta, impetum in 
Christianos fecit acerrimum, ut qui putabat eos insultu . 
primo conterendos; at fideles Christi in unum con- 
globati, quasi pro animabus decertantes, viriliter re- 
stiterunt. Quos Salahadinus circumcingi jubens, pro 
impossibili habuit, quod ex omnibus illis pes unus 
evaderet, sicque! judicabat; sed aliter visum est Ei, qui 
consilia dissipat reproborum. Nam cum per triduum 
insultus infidelium undique advenientium pertulissent, 
et jam quasi debilitati ab hostibus deficere inchoassent, 
Whoare ecce aspiciunt classem cum xii milibus Danorum et 
by a body Frisonum velis accedere sinuosis ad portum, vento satis 
of Danes favorabili; quem, Deo opitulante, tempore opportuno* 
nd Pris qunm prosperitate portum jam intrare conspiciunt, in 
eorum auxilium desideratum. Quod cum eis nuncia-. 
Ovidius, tum fuisset, respiravit cor desolatorum, ‘ut solet in-. 
'" fuso vena redire mero."? Ipsi igitur, cum adjuncti 
fuissent regis exercitui, exercitum copiosissimum ct. 
quasi invincibilem conflaverunt. Insuper, qui advene-. 
rant, victualium * copiam multum exercitui Christiano. 
Saladin — necessariam secum deferebant. Quod cum compe-. 
his nate risset Salahadinus, utpote vir circumspectus et guerre . 
kingdom. peritus, loca retraxit, et confusus sed dissimulans ad. 


terre suze inferiora® festinus descendit. 


De tmpedimento undique promotionis Terre Sancte. 


Impedi- Accessit autem hiis diebus ad Terre Sancte magnum Rog.Wend. 
mene to impedimentum discordia, que nuper, et post crucem * 434. 
rade. susceptam, inter regem Francorum et comitem Picta- 


vensem R[icardum] ex una parte, et Henricum, regem 





—— 





! sicque]. Added in marg. ! victualium] The last three let. 
* opportuno] oportuno, MS. ters are on an erasure, 
* Ovid. Epp. ex Ponto, iii. 10. > inferiora] imferiora; Ms. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 455 


Anglorum, surrexit! ex altera; adeo quidem, ut mutua A.D. 1188 
ad invicem castella surriperent, et multa mala in ho- 
Rog.Wend, micidiis, succendiis et spoliis perpetrarent. Qui tan- 
11, 435. d . 
em pro bono pacis in Normanniam ad colloquium 
convenientes, diabolo guperseminante Zizania in medio 
tritici, discordes ab? invicem recesserunt. 


Quomodo Johannes, Agnanie cardinalis, pacemy inter 
Philippum Francorum, et Henricum Anglorum 
veges fecerit? 


Wend? Anno Dominice Nativitatis M9.C*. octogesimo nono? A.D. 1189. 
i. 435. rex Henricus in partibus transmarinis moram faciens, 
infestationes, quas sibi rex Francorum Philippus et 
comes Pictavorum Ricardus, filius ejus, faciebant, gra- 
viter nimis et moleste ferebat. Fuit autem ad Natale Henry 
Domini in Andegavia apud Saumur, et sollempne fes- CEPS nas 
tum ibi tenuit, licet quamplures de comitibus et at Saumur. 
baronibus suis ab eo recessissent, et Ricardo filio ?? Dec. 
suo adhzsissent. Post festum [vero]* sancti Hylarii, 13 Jaa. 
ruptis treugis, que erant inter reges, Philippus, rex 
Francorum, et comes Ricardus, congregatis copiis mili- Hostilitics 
taribus, intraverunt terras regis Anglorum, et eas fera- menco, 
liter devastare cceperunt. Britones etiam, relicto eo, 
Ricardo comiti adhzserunt. Sed papa Clemens, ad- 
mirans nondum pacem inter reges fuisse reformatam, 
misit Johannem de Agnanio cardinalem cum plena 
potestate ad lites regias dirimendas. Qui cum ad eos The sove- 











v » reigns are 
venisset, et ipsos nune asperis nunc blandis sermoni- Voted 
! surrezit) surexit, MS. Domini hie notatum." [The vo- 
* ab] ad, MS. i lume referred to, is no doubt Ms. 


* Quomodo .. ... Jecerit] In the | Corp. Chr. Coll. Cambr., No. xxvi., 
margin opposite is the following | marked by me A. From this 
note, in a hand of the 14th century: | year begin MS. C.C.C.C., No. xvi., 
** Hic est vera contin[u]atio Histo- | and the second portion of MS. Cott. 
rig Mathei Parisiensis in alio vo- , Nero D. v.] 
lumine, in quo habetur Historia ab ‘ vero] Supplied from W. D. C. 
origine mundi usque ad annum ! D. I. 


456 MATTHAI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1189. bus ad pacem commonuisset, ipsi tandem reges, prz- 


by the in- gtita cautione, juraverunt, quod starent judicio Bituri- 
tervention . . " . " . 
of John,  Censis, Rothomagensis et Cantuariensis archiepiscoporum, 


Aragul of ita, scilicet, ut si quis eorum deficeret, quo minus inter 
^ eos pax solida firmaretur, et iter Jerosolimitanum ex- 
pediretur, in eum, tanquain in Dominice crucis et Rog. e Wend. 
totius Christianz religionis subversorem, domini pape ; 
sententiam excommunicationis promulgarent. Statim- 
que cardinalis sententiam tulit in omnes, tam cleri- 
cos quam laicos, per quos staret quo minus pax fieret 
inter reges, salvis tantummodo regum personis eorum- 
dem. Eodemque tempore transmissa est hujusimnodi* 
epistola Cantuariensi archiepiscopo. 


Epistola fllii marchionis, de oppressione. Terre 
Sancta.? 


Letter from — '' Cantuariensi archiepiscopo Baldewino Conradus, filius mar- Rog. Wend. 

Conrad of chionis de Monte-Ferrato,! salutem. Turbantur elementa et 1. 456- 

Pont to Catholicae fidei derogatur, cum sedes Jerosolimitana apostolice 

the abp. of sedi subtrahitur. Periit enim Jerosolima, et inertia Christi- 

Canter- anorum a Sarracenis vilissime pertractatur. Foedant namque fol. 75b. 

bury. Dominicum sepulchrum, destruunt Calvarie locum, nativi- 
tatem Christi contempnunt, et beate Virginis eradicant sepul- 
chrum. Sedes Constantinopolitana Romans sedi nullam exhi- 
bet reverentiam; Anthiochena quidem laborare dinoscitur in 
extremis. Hsec autem omnia Christianorum constat desidia 
contigisse. Lugenda est civitas Jerusalem atque lugubriter 
lamentanda, que suis cultoribus spoliata, ubi Christus per 
horas diei ac noctis constitutas Deo cantando et orando famu- 
labatur, nunc, proh dolor! Machometh excelsa voce laudatur, 
ritibus polluta Saracenicis. Vestre igitur celsitudini preces 
cum lacrimis porrigo commixtas, quatinus calamitatum Terre 





^ — ——M ~ 


movissel, as in W. B. F.; but corr. | F. 

in marg. vel commonuisset, and the * Partly in Diceto, col. 642, where 
latter reading is substituted by | it is dated Tyre, xii. kal. Oct. [20th 
Matth. Paris in the margin of B., | Sept.] Itis omitted in D. 

which is followed by C. In D. cog- * Monte-Ferrato] Monte-Ferar- 
novisset, erroneously. rio, W. D. C. 


! commonuisset] In the text com- E Added in marg., and is in text of 
? Eodemque ..... archiepiscopo] | 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 457 


Sancte misereri dignemini, ut confortetis reges, commoneatis ! A.D. 1189. 
fideles, ut, canibus expulsis 4 patrimonio Jesu Christi, mise- 
ricorditer subveniant, vincula solvant, profanata?^ mundent; ut 
Rog.Wend. terra sanctis Christi? pedibus calcata de potestate infidelium 
3.437. potenter liberetur." 


Item idem. De conspiratione imperatoris Constanti- 
nopolitam et Salahadini contra Christianitatem. 


Rog.Wend, ‘‘ Accedit etiam ad cumulum iniquitatis, ad obprobrium et Continua- 
1.437. desolationem Christianitatis, familiaritas, que viget inter Sala- tion of the 

dinum et imperatorem Constantinopolitanum, cui idem Saladi- etter. 
nis tradidit omnes ecclesias Terre Promissionis, ut in eisdem 
serviatur ' secundum ritum Grecorum. Insuper etiam et 
idem Saláhadinus misit ydolum suum Constantinopolim impe- 
ratoris assensu, ut ibi publice coleretur; sed per gratiam Dei 
captum est in mari a Januensibus, et? cum ipsa navi per- 
ductum est Tyrum. Nuper etiam exercitus constructus est 
copiosus ante urbem Antiochim, et dictus imperator promisit 
centum galeias Salabadino; Salahadinus quoque dedit ei 
totam 'Terram Promissionis, ita scilicet, ut impediat viam 
Christianorum, maxime autem Francorum, ad succursum 
Terre Sancte properantium. Nec est’ aliquis apud Constan- 
tinopolim, qui crucem accipiat, «uin statim capiatur* et 
incarccretur. Hoc autem nobis solatium est, quod nuper 
frater Salahadini et filius ante Antiochiam capti sunt, et sub 
salva custodia deputati. Valete." 


Quibus de causis Ricardus, comes Pictavensis, a 
fidelitate patria recesserit. 
Rog.Wend. Eodem quoque anno, post Paschalem sollempnitatem !? Meeting of 
i. 437. bis inter reges Francorum et Anglorum habitum est of Frane 


colloquium prope Feritatem-Bernardi ; sed .ad ultimum, and Eng- 
- eee ee ---- -e-. 9 April. 
! commoncatis] Interlined is, vel v, * impediat] impediret, B. marg. 
i.e., commoveatis. and C. 
? profunata) prophanata, MS. ' est] erat, B. marg., C. 
3 Christi) Added on to the text. * accipiat] acciperet, D. warg., 
* serviatur] So also W., but corr. | C. sec. man. 
serviretur by Matth. Paris in B. * capiatur] caperetur, D. margj., 
marg., and so C. 


> et]. ec, MS. ! sollempnitatem] sollempnita, MS. 


455  MATTH.£I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 11*2. in ebdomada Pentecostes ibidem convenientes, tractatum . 
2* M5:. diligentem habuerunt super hoc Postulavit utique. 
rex Francorum Alesiain, sororem suam, quam rex Anglize 
habuit sub custodia sua, donari Ricardo, Pictavensium 
comiti, in uxorein, et aliquam securitatem sibi fier de 
regno Angliz, post decessum suum. Petit insuper, ut Rog.Wend. 
Johannes, filius ejus, crucem susciperet Jerosolimam !* 9*- 
Thede- profecturus ; nain Ricardus, frater ejus, iter illud nul- 
mandsof ]atenus sine ipso arriperet. Sed quia rex Anglise huic 
noteom. petitioni assensum preebere noluit, discordes ab invicem 
piled with. recesserunt. 


Comminatio cardinalis, ef responsio. regis 
Francoruin. 

The car- Hoc utique colloquio cardinalis memoratus constanter Rog.Wend. 
threaten, asserebat, quod, nisi rex Francorum et comes Ricardus "999 
an inter- cum rege Anglorum ad plenum componerent, omnes 

terras eorumdem sub interdicto concluderet. Cui rex 

Francorum respondit, se ipsius sententiam nullatenus 
l'hilip de- formidare, cum nulla :equitate fuleiretur. Addidit etiam, 
nutharity ad ecclesiam Romanam minime pertinere in regem ali- . 
tointer- quem, maxime Francorum, per sententiam animadver- . 
fere. tere, si rex idem in homines suos demeritos, indomitos 

et regno suo rebelles, ulciscendi! causa insurgere dis- 
Avarice posuerit Adjunxit insuper, quod cardinalis preenomina- 
the uted ? tus jam desiderabiles esterlingos regis Anglize olfecerat, 
dinal. quorum odore attractus, ipsi plus sequo Romanorum . 

more extitit favorabilis; unde ipsum judicem suspectum . 
Anger of habebat? Comes etiam Ricardus vix se continuit, vix- . 
ard, Rich- que magnatum inanibus retentus est, quin, extracto. 

gladio, in ipsum cardinalem furibundus irruisset ; unde. 


eardinalis retrocedens, latuit tremulus et verba con-. 


— Se À P —SUBS A C—ÁQ a — —M € — —— 


! uleiscendi] injurias suas ulci- , ‘cum pertineat ad Romanos pa- 
scendi, W. B. C.; injurias ulci- ! tulis rictibus thesauris semper in- 
^cendi, D. and Ben. Abb. p. 542. hiare." 


? habebat] In D. is here added, 7 est] On an erasure. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 459 


.tinuit ampulosa. Archiepiscopi vero aliique magnates A.D. 1189. 
.impetum «comitis refreenantes, asseruerunt cardinalem 


.de negotio crucis et Christianitatis honore sollicitari. 


. Et sic, reposito gladio, spiritus commoti comitis feliciter 
-conquievit. Datum est igitur regi Anglorum consilium, 


fol. 76a. 


Rog. Wend. 
il. 438. 


Rog. Wend. 
ii. 439. 


Rog. Wend. 


it. 439, 


ut petitionibus filii sui preberet assensum. Dignum 
enim esse consiliarii sui dicebant, ut filio suo et heredi 
legitimo militique tam strenuo aliquam securitatem 
faceret! gaudenter de hereditate sua habenda, si ipsum, llenry re- 
Deo ordinante, supervixisset.2 Quibus respondit rex give secu- 
incontinenti, se nullatenus hoc in tali statu facturum, rity that 
quia id coactus potius quam spontaneus fecisse vide- dos be 


retur. his heir. 


Comes Ricardus homagiwm facit regu Francorum. 


Comes igitur Ricardus, commotus vehementer cum Richard 
talia cognovisset videntibus cunctis, fecit homagium yr, homage to 
regi Francorum de toto tenemento patris sui, quod Philip for 
ad regnum Francie pertinebat, salvo patri tenemento, Lis terri u 
quamdiu viveret, et salva fide, quam patri debebat. France. 
Sicque soluto colloquio, reges et tota recessit multi- 


tudo. 


Ut vex Francorum quatuor* castella vegis Anglorum 
ceperit, ipsumque a Cenomannica urbe fugaverit. 


Rex igitur Francorum cum comite Ricardo in hunc Several 
modum recedens, cepit Feritatem-Bernardi, Montem- ubdned by 
fortem, Baalunque castella regis Anglie, ope et opera Philip and 


el . . . . Rich 
comitis Rficardi] ;° et post captionem illam, moram tehard. 


! füceret] facere, MS. | added, and ** Bellum-montem,” Ben. 
» e l8 e t »9 e 5 3. 
" mupervizisset] supevixisset, MS. | ehe ue] Baalverque, MS. and 
' cognovisset] congnovisset, MS. | W.F and so Edd. and. ed. Wend 
' quatwor] So read Wendover | but erroneously, and corrected from 
und B. C. D. F., although only three | B. C. D. E. I. 
castle are named ; but in the earlier *ope.... R.] Added in marg. 
authorities, * Malum-Ntabulum " is | and in text of F. 


460 MATTHZI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1189. trium dierum fecit ibidem. Deinde Cenomanniam ve- 
niens, fingens se Turonim iturum, proxima die Luna, 
cum rex Anglorum suique viderentur ibidem esse securi, 
Mansis rex Francorum acies suas disposuit, in civitatem Ceno- 
attacked, e; . 
and Henry Naunive insultum facturus. Quod videns Stephanus de 
Bs t Turnham, tune Andegaviz regis Anglorum senescallus, 
in suburbio ignem conjecit ; sed ignis accensus muros 
transcendens, fere civitatem totam in favillas redegit. 
Hoc autem Franci cognoscentes! ad quendam pontem 
lapideum pervenerunt, ubi Gaufridus de Broillun et 
multi cum eo ex parte regis Angliz eis occurrerunt, 
pontem diripere? cupientes; factoque conflictu max- 
imo, multi hine et inde gladio corruerunt. In quo 
cruentissimo certamine captus est Gaufridus memo- 
ratus, in cervice graviter vulneratus, cum aliis quain- 
plurimis. Ceteri autem volentes in civitatem fugere, 
cum catervatim ruerent, Franci una cum illis ingressi. 
sunt civitatem. Quod videns rex Anglorum, de se 
desperatus? cum militibus septingentis ilico aufugit. 
Rex vero Francorum et Ricardus, comes Pictavorum, 
per tria illum miliaria raptim insecuti sunt; et nisi 
vadum, per quod transitum fecerunt, altum esset et 
immensum, ommes de familia regis Anglie, qui tunc. R. Wend. 
forte per ducem peritum impune transierant, milites. ii. 440. 
caperentur. In illa vero fuga multi sunt Walensium 
Ie retires interfecti. Rex autem Anglorum Turonim cum paucis 
to Tours. veniens, ibi se in munitionem recepit; residui vero, 
qui remanserant de suis, in turrim sese Cenomanirme 
Philip cap- receperunt. Rex Francorum ilico turrim obsedit, et 
tures the tum‘ per effossores suos tum per ? machinarum insultus, 
Mans. infra diem tertium reddita est ei turris, cum militibus 
xxx, et servientibus xl*? Indeque recedens, cepit 


! cognoscentes | congnoscentes, MS. | '* tum] cum, MS. and E. F. 
? diripere] dirripere, MS. * (um. per] et, MS. and F. Corr. 
* desperatus] In the margin is | from W. B. C. D. 
written, vel ans, i.e. desperans, and | € zk.) Ix, W. D. C. D. 
soin W. B. C. D. F. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 461 


Montem-duplicem, per deditionem. Deinde reddita.A.D. 1189. 
sunt ei castella. de Troia, de Rupibus,' Montanum,* Other eure 
Castrum-Carceris, et de Leir, Calvi-Montis, Ambasiz, render to 


de Rupibus-Carbonis, et Mons-bellus. him. 


De captione Silv citatis. 


Rog.Wend. Eodemque anno multe naves a partibus aquilonis Seville 
i. 49. Britannicum mare sulcantes, cum peregrinis Anglis captured 
foedus inierunt. Itaque de consilio communi, xv». king of 
kalendas Junii de Derdemue exeuntes, naves videlicet Port t M, 
multum onerifere numero xxxvii, sese pelago com- aid of the 
miserunt. Rex autem Portigalensis comperiens? quod "Tl Mey, 
naves premuni&e essent, cum post varios rerum even- 
tus Ulixebonam pervenerunt, tam armis quam homi- 
nibus roborats, supplicavit ut ei venirent in auxilium, 
ad sibi subjugandam civitatem nomine Silviam. Pro- 
misit etiam eis in adjutorium galeias xxxvii et alias 
Rog Wend.naves plurimas, et pactum cum eis iniit, preestito sa- 
i. 441. eramento, quod quicquid auri vel argenti, vel cujus- 
cunque generis lucri, civitate subacta, possent adquirere, 
in usus suos redigentes, urbem tantum regi concede- 
rent. Igitur ab Ulixebona recedentes, velis prosperis 
in brevi portum Silvie intraverunt; impulsisque ad 
terram navibus, tentoriisque fixis, urbem obsidione 
vallarunt. Erat autem numerus Christianorum ad 
pugnam preparatorum tria milia quingenti. Deinde 
die tertia muris appropinquantes, insultum fecerunt 
acerrimum, suburbium irruperunt; fontem etiam duplici 
muro circumdatum, habentem barbecanam ix. turribus 
circumseptam, a quo cives haurire solebant aque abun- 
dantiam,* terra, fimo et lapidibus obstruxerunt. Gentiles 
vero aquae penuria laborantes, animo sunt consternati. 


! Rupibus] In Ben, Abb, p. 544, | 3 ] : 
and Hevedes, p. 453, Rupibus-Epi- | comperiens] Added in marg. 
scopi. | 
* Montarium] Mentarium, MS. | 
and F. 


* abundantiam] habundantiam, 


| MS. 


462  MATTRAEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D, 1189 Princeps vero civitatis, Alchad nomine, regem adiit 
Portigalensem, reddiditque ei civitatem, ignorantibus 
Christianis. 


Tria mili« Christianorum. lz?. milia paganorum 
peremerunt. 

Great Subacta igitur mirabiliter urbe a peregrinis Cruci- Rog. Wend. 
slaughter *) 8 * . . M. . 
of the Un- fixi, inventa sunt in illa paganorum plusquam Ix, 
believers, milia, qui omnes in ore gladii, praeter solummodo xiii. 

milia utriusque sexus, perierunt. Sicque Omnipotentis 

virtute, sine dampno? Christianorum, triumphatum est 
The temple de paganis gloriose; et, civitate sordibus ydolatriz 
inel is con. eMundata, Portigalensis episcopus mahomariam magnam 
secrated, in honorem Die Genitricis dedicavit, preeficiens ibidem 
bishop episcopum quendam de partibus Flandriz, qui gratia 


appointed. peregrinationis? illuc advenerat. 


Rex Henricus cum Ricardo filio suo pacem couctus 
ni if. 

Meeting ot Eodemque anno, iu crastino apostolorum Petri et Rog.Wend. 
of Fageea Pauli, comes Flandrie Philippus et Willelmus, Re- 5*4» 
and France mensis archiepiscopus, et Hugo, dux Burgundim, ve- 0. 48%. 
at Saumur. nerunt apud Saumur ad regem Anglorum, ad compo- 
29 June, . n . 

nendum inter eum et regem Francorum et Ricardum, 

comitem Pictavorum. Habuit autem comes Ricardus 

Britones confcederatos cum Pictavensibus, qui a rege 

Francorum literas patentes acceperant, quod ipse nulla- 

tenus cum rege Anglorum componeret, nisi et ipsi in 

pace fuissent comprehensi. 


— ee -— ee eee — —— —— —— — — ——— — —— —— — 


! Crucifizi] In the text Christi ? peregrinationis] peregnacionis, 
fixi, but corr. in marg. MS. 
* dampno] dapno, MS. 


Rog. Wend. 
ii. 449. 


DE TEMPORE REGIS ITENRICI, VIZ. SECUNDI. 463 


Turonis capitur a rege Francorwn. A.D. 1189. 


Interea vero rex Francorum et Ricardus, comes Capture of 
Pictavorum, civitatem Turonicam obsidione vallarunt, ! ""* 
proxima die Lun: post festum preefatum; et ex parte 
Ligeris fluminis, pre modicitate aquz, scalis muro, ap- 
plieatis, violenter civitatem ceperunt, in eaque milites 
Ixix. et c. servientes. Tune rex Anglorum in arcto Henry is 
constitutus, pacem sibi turpissimam facere compulsus Pd. 
est, in hunc modum: Rex Anglorum se posuit ex toto peace, aud 
in consilio regis Francorum, ita quod quicquid! idem homage to 
rex provideret vel fieri judicaret, rex Anglise sine con- Philip. 
tradictione compleret. Tunc rex Anglorum regi Fran- 


corum fecit homagium, quia in principio hujus guerre 


homagium suum reddiderat regi Francorum. Provisum Terms of 


Rog.Wend. 
ii. 443. 


est insuper, ut Alesia, soror regis Francorum, redderetur ''* P*c* 
in custodia comitis Ricardi, usque ad redditum ?* suum 
de peregrinatione Terre Sanctie, ut tunc ipsam duceret 
in uxorem. Provisum est etiam, quod comes Ricardus 
acciperet? homagia hominum de omnibus terris patris 
sui citra mare et ultra; et nullus baronum sive mili- 
tum, qui in werra adheesit comiti Ricardo, redibit ad 
regem Anglis, nisi in ultimo mense, ante motionem 
regum xersus Terram Sanctam, cujus terminus in media 
Quadragesima erit. Dabit preterea regi Francorum, pro 
laboribus suis in obsequio comitis Ricardi impensis, 
xx. milia marcas argenti. Et rex Francorum et comes 
Ricardus tenebunt civitates Cenomannicam et Turoni- 
cam, eum castellis de Leir, de Trou, donec omnia fiant, 
quie sunt prelocuta. 


Prelocutio Merlim. 


In hoc autem eventu videtur prophetia, si prophetia Prophecy 


vel pronosticum dici debeat, Merlini completa, que of Merlin 





! quicquid] Added in marg. * acciperet]. At first written acci- 
? redditum] reditum, MS. piet. 


464 MATTH XI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


A.D. 1189. dicit, * Dabitur maxillis ejus frenum, quod in Armo- 
rico sinu fabricabitur;"! frenum maxillis ejus, vide- 
licet regis Anglie Henrici, est datum, dum, quod. 
predecessores hereditario jure? tenuerant, dominio sub- 
jecit alterius; dumque transfugas suos, Gaufridum sci- 
licet de Meduana, Guidonem de Valle, Radulfum de 
Fulgeriis, intra sinum habitantes Armoricum, id est, 
Britannicum, qui sinus transitum facientibus & Bri- 
tannia versus Franciam se pacificum et commeabilem 
offerebat, vitatis? finibus Normannorum, in ligantiam 
et potestatem fili sui Ricardi, vellet nollet, transire 
concessit. Sed, ut verius dicatur, potius creditur divina. 
fuisse ultio et sanguinis beati Thome martiris recla- . 
matio quia quod Deo et sancte ecclesie rex palam. 
promisit, precipue contra libertatem ecclesie, bona. 
vacantium ecclesiarum infiscando, minime adimplevit. . 


Imperator iter. Jerosolimitunum arripuit. 


23 April. Circa dies istos, in festo scilicet sancti Georgii, Rog. Wend. 


per Fretherieus, Romanorum imperator, loca Dominice 


Frederic passionis visitaturus, peregrinationis sue iter arripuit 
I. sets out ; . : 

for the apud Reinesbure, transitum per Hungariam et Bulga- 
Holy Land. riam, ut proposuerat, habiturus. 


De morte vegis Henrici. 


it. 443. 


Death of Rex autem Henricus de colloquio mcestus valde ad Rog.Wend. 


Henry IT. 


at Chinon. Chinonem veniens, gravi tactus incommodo,* maledixit 


diei in qua natus fuerat; et sic in angaria positus, 
infra triduum post concordiam factam, diem clausit 


p-————— | vere 


! See p. 388, ante. | ten mu, so as to read mutatis; but 

? jure] In W. B. C. D. and Dic. | the former reading is confirmed by 
col. 645, the words in .Arvernia are ' W. and all the MSS. and Diceto. 
added here. '  * incommodo] incomodo, MS, 

* vitatis]. Above the line is writ- | 


3, 444. 


DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 465 


extremum. Obiit autem postquam regnaverat annis A.D. 1189. 
xxxí^iii", mensibus vii et diebus v., in octabis! [apos- 
tolorum]? Petri et Pauli. In crastino autem, dum porta- 6 July. 
retur ad sepeliendum, regio indutus apparatu, coronam The € corpee 
in capite habens auream et cirotecas? in manibus, cal- in royal 
ciamenta auro texta in pedibus et calcaria, anulum robes. 
magnum in digito, et in manu sceptrum,* accinctusque 

gladio, discooperto vultu jacebat. 


Sanguis de maribus regis erwpit mortui. 


Rog.Wend. - Quod cum Ricardo filio suo nunciaretur, festinanter Blood xo 
11.444. 4: : : "y : - bursts from 

.ei venit obviam, male sibi conscius. Quo guperveni- the nose 
ente, confestim erupit sanguis ex naribus regis de-at the ' 
functi, ac si indignaretur spiritus in adventu ejus, P hichar. 
qui ejusdem ^ mortis causa esse credebatur; ut vide- 
retur sanguis clamare ad Deum.® Quod videns comes 
abhorruit, et amarissime flere ccepit; et, inzstimabili 
perturbatus angustia, usque ad Fontem-Ebraudi fere- purial at 
trum sequens, corpus patris sui ab archiepiscopis Tu- Fontev- 

. TP . ., rault. 
ronensi et Treverensi, divinis sollempniter ut decuit 
celebratis, fecit honorifice tumulari. Et quoniam idem 
rex adhue vivens dicere consueverat ex animi magni- 
ficentia, orbem universum uni ‘non debere pro voto 
principi magnifico sufficere, inscriptio tumuli talis ex. 
titit. 


Epitaphiwm regis Henrici IT. 


Rog.Wend. “ Rex Henricus eram, mihi plurima regna subegi, Epitaph of 
li. 445. Multiplicique modo? duxque comesque fui. Henry IL. 
Cui satis ad votum non essent omnia terre 

Climata, terra modo sufficit octo pedum. 





1 octgpis] ocabis, MS. * ejusdem] Interlined ; ipsius, W. 
* apostolorum] Supplied from W. | B. C. D. 


B. C. D * ut videretur . . . Deum] Added 
3 cirotecas) ciretecas, MS. in marg. and is in text of F. 
* sceptrum] ceptrum, MS. ' modo] Added in marg. 


a da 


A.D. 1189. 


Laws esta- 
blished by 
him. 


Death of 
Matilda, 
wife of the 
duke of 
Saxony. 


466  MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. 


Qui legis heec, pensa discrimina mortis, et in me, 
Humane speculum conditionis habe."! 
Leges autem, quas idem rex ad utilitatem regni 
statuit, hoc in loco scriberem, si lectorem offendere 
pro prolixitate? non dubitarem.? 


Obiit Matildis, filia, ejua. 


Per idem tempus Matildis, uxor ducis Saxoniz et Rog.Wend. 


ejusdem regis filia, pree dolore hujus dicti infortuni. 


ut dicitur, defuncta est. 





! habe] In the margin is added: 
Epithafium. 

Item.“ Sufficit hic tumulus, cui non 
suffecerat orbis.” And below this 
is the following note : * Memento, 
quod hoc dictum a Pompeio Magna 
(sic) sumpsit exordium. Lucanus: — 
* Cui non suffecerat orbis, 

Suflicit exciso defossa ex cespite 

terra, 

Quinque pedum fabricata domus." 

There are no such lines in the 
Pharsalia of Lucan, but compare 
lib. x. 456. 

In D. is à remarkable addition 
after the word habe, as follows: 
* Hii versus ante obitum suum com- 
positi, cum ante ipsum languentem 
et mortem exspectantem legerentur, 


commendavit sententiam eorum, et 
benedixit compositori, dicens, * Michi 
bene competunt, et super tumulum 
michi ad futurorum informationem 
scribantur." In Diceto, col. 645, 
two additional lines are given to 
the epitaph in the text, and one 
more line to that cited in the 
note. 

? pro prolixitate] Added in marg. 
Om. W. B. C. 

* si lectorem . . . dubitarem]  In- 
stead of these words D. reads, “si 
lector non fastiditus aurem benignam 
accom[m]odaret, sed ‘quid juvat 
in sterili spargere semen humo ?’ ^ 
A paragraph is then added relative 
to Matilda, mother of Henry II, 
and her epitaph ; and with this MS. 
D. ends. ] 


END OF VOL. I. 


-. 


——AÀ 


*- 


OX 


LONDON: 


Printed by GRoRGE E, EYRE and WILLIAM SPOTTISWOODE, 
Printers to the Queen's most Excellent Majesty. 


For Her Majesty's Stationery Office. 
[497.—1000.—5/66.] 


LIST OF WORKS 


PUBLISHED 


By the late Record and State Paper Commissioners, 
or under the Direction of the Right Honourable 
the Master of the Rolls, which may be pur- 
chased of Messrs. Longman and Co., London; 
Messrs. James Parker and Co, Oxford and 
London; Messrs. Macmillan and Co., Cam- 
bridge and London; Messrs. A. and C. Black, 
Edinburgh; and Mr. A. Thom, Dublin. 





PUBLIC RECORDS AND STATE PAPERS. 


RotuLorum OmiciNALIUM IN Curti Scaccarn AsspreviaTio. Henry 
IIL—Edward III. Edited by Henry Piayrorp, Esq. 2 vols. 
folio (1805—1810). Price 25s. boards, or 12s, 6d. each. 


CALENDARIUM INQUISITIONUM POsT Mortem sive EscAETARUM. 
Henry III.—Richard Il].  £dited by Jonn Catny and Jonw 
Bar ey, Esqrs. Vols. 2, 3, and 4, folio (1806—1808; 1821—1828), 
boards : vols. 2 and 3, price 21s. each; vol. 4, price 24s. 


Liprorum MawNuscniPTORUM Bisiiotrarca HARLEIANJE CATALOGUS, 
Vol. 4. Ldited by the Rev. T. HagnrwELL Horne. Folio (1812), 
boards, Price 18s. 


ABBREVIATIO PracrroRvM, Richard L—Edward IL. Edited by the 
Right Hon. GEogcE Rose and W. IntiwGwonrH, Esq. 1 vol. 
folio (1811), boards. Price 18s. 


Lismi CewsvALIis vocati DowEspAY-Book, Inpices. Edited by Sir 
Henry Ernris. Folio (1816), boards (Domesday-Book, vol. 3). 
Price 215. 


Lisrt Censuatis vocati DowkspAY-Book, ADDITAMENTA EX Conic, 
Antiguiss. Edited by Sir Henry Erris, Folio (1816), boards 
(Domesday-Book, vol. 4). Price 21s. 


[MAT, PAR, 1.] HH 


2 


STATUTES OF THE REALM. Edited by Sir T. E. TouriNs, Jonw 
RaiTHBY, JOHN Cavey, and WM. ErrLrorT, Esqrs. Vols. 4 (in 2 
parts), 7, 8, 9, 10, and 11, including 2 vols, of Indices, large 
folio (1819 —1828). Price 31s. 6d. each; except the Alphabetical 
and Chronological Indices, price 30s. each. 


VALOR Eccresiasticus, temp. Henry VIII., Auctoritate Regia insti- 
- tutas. Edited by Joun Carey, Esq. and the Rev. JosEPH 
Hunter. Vols. 3 to 6, folio (1810, &c.), boards. Price 25s. each. 


*,* The Introduction is also published in 8vo., cloth. Price 2s. 6d. 


BoruLi Scorie In TunRI LONDINENS! ET IN Domo CaPITULARI WEST- 
MONASTERIENSI ASSERVATI. 19 Edward I.—Henry VIII. Edited 
.by Davip MacPHEBRSON, JOHN CALEY, and W. IrriNGWORTH, 
Esqr4., and the. Rev. T. HagrwELL Horne. 2 vols. folio (1814 
.— 1819), boards. Price 42s. 


« FGDERA, ConvENTIONES, LirrEeRA&," &c.; or, Rymer’s Federa, New 
Edition, 1066-1377. Vol. 2, Part 2, and Vol. 3, Parts 1 
and 2, folio (1821—1830). Edited by JouN Cary and FRED. 
HoLBROOKE, Esqrs. Price 21s. each Part. 


Docatus LANCASTRLE CALENDARIUM INQUISITIONUM POST MORTEM, 
&c. Part 3, Calendar to the Pleadings, &c., Henry VII.—Ph. 
and Mary; and Calendar to the Pleadings, 1—13 Elizabeth. 
Part 4, Calendar to the Pleadings to end of Elizabeth. (1827— 
1834.) Edited by R. J. HARPER, JOHN CALEY, and Wau. MiNCHIN, 
Esqrs. Folio, boards, Part 3 (or Vol. 2), price 31s. 6d. ; and 
Part 4 (or Vol. 3), price 215. 


CALENDABS OF THE PROCEEDINGS IN CHANCERY, IN THE REIGN OF 
QUEEN ELizABETH; to which are prefixed, Examples of earlier 
Proceedings in that "Court from Richard II. to Elizabeth, from the 
Originals in the Tower. Edited by Joun BaxrEy, Esq. Vols. 2 
and 3 (1830—1832), folio, boards, price 21s. each. 


PARLIAMENTARY WRITS AND WniTS OF MiLITARY SUMMONS, together 
with the Records and Muniments relating to the Suit and Service 
due and performed to the King’s High Court of Parliament and 
the Councils of the Realm. Edward I., , IL Edited by Sir FRANCIS 
PaLGRAVE. (1830—18834.) Folio, boards, Vol. 2, Division 1, 
Edward IL, price 21s. ; Vol. 2, Division 2, price 215s.; Vol. 2, 
Division 3, price 42s. 


RoruL: LirTERARUM CLAUSARUM IN TURRI LONDINENSI ASSERVATI. 
2 vols. folio (1838—1844). The first volume, 1204—1224. The 
second volume, 1224—1227. Edited by THomas Durrus Eo 
Esq. Price 815., cloth ; or separately, Vol. 1, price 68s.; Vol. 2 
price 185. 


3 


PROCEEDINGS AND ORDINANCES OF THE Privy CounciL or ENG- 
LAND. 10 Richard II.—33 Henry VIII. Edited by Sir N. Harris 
NicoLas. 7 vols. royal 8vo. (1834— 1837), cloth. Price 985. ; or 
separately, 14s. each. 


Rotut: LrrrERARUM PATENTIUM IN TURRI LONDINENSI ASSERVATI. 
1201—1216. Edited by Tuomas Dourrus Harpy, Esq. 1 vol. 
folio (1835), cloth. Price 31s. 6d. 

*,* The Introduction is also published in 8vo., cloth. Price 9s. 


RoruL: Currz Rxcrs. Rolls and Records of the Court held before 
the King’s Justiciars or Justices.’ 6 Richard I.—1 John. Edited 
by Sir Francis .PALGRave, 2 vols. royal 8vo. (1835), cloth. 
Price 28s. 


Rotuxt: NoRMANNLZ IN TuRRI LONDINENSI ASSERVATI. 1200— 1206 ; 
also, 1417 to 1418. Edited by Tuomas Durrus Hagpy, Esq. 
1 vol. royal 8vo. (1835), cloth. Price 12s.6d.. - - 


RorULI DE OBLATIS ET FiNIBUS IN TUREI LONDINENSI ABSERVATI, 
tempore Regis Johannis. Edited by THomas Durrus Harpy, 
Esq. 1 vol. royal 8vo. (1835), cloth. Price 18s... . 


Excerpta E Roruris Fruum IN Turri LONDINENSI ASSERYATIS. 
Henry IIL, 1216—1272. Edited by CnanrLEes Roserts,. Esq. 
2 vols. royal 8vo. (1835, 1836), cloth, price 32s. ; or separately, 
Vol. 1, price 14s. ; Vol. 2, price 185. 


FINES, sIVE Pepes FiniuM; sivE. FiNALES Concorpi2 iN Curr 
Domini REGIS. 7 Richard L—16 John (1195—1214). Edited 
by the Rev. Joseph Hunter. In Counties. 2 vols. royal 8vo. 
(1835—1844), cloth, price 11s.; or separately, Vol. 1, price 85. 6d, ; 
Vol. 2, price 2s. 6d. 


ANCIENT KALENDARS AND INVENTORIES or THE TREASURY OF His 
MaJEsty’s EXCHEQUER; together with Documents illustrating 
the History of that Repository. Edited by Sir Francois PAL- 
GRAVE. 8 vols. royal 8vo. (1836), cloth. Price 42s. 


Documents AND RECORDS illustrating the History of Scotland, and the 
Transactions between the Crowns of Scotland and England; 
preserved in the Treasury of Her Majesty's Exchequer. Edited 
M Sir Francis PaLGRAVE. 1 vol royal 8vo. (1837), cloth, 

e 18s. 


RoTULI CuaRTARUM IN TURRI LONDINENSI ASSERVATI. 1199—1216. 
Edited by Tuomas Durrus Harpy, Esq. 1 vol. folio (1837), 
cloth. Price 30s. 

REPoRT OF THE PROCEEDINGS OF THE RECORD COMMISSIONERS, 
1831 to 1837. 1 vol. folio, boards. Price 8s. 


HH 2 


4 


REGisTRUM vulgariter nuncupatum “The Record of Caernarvon," e 
codice MS. Harleiano, 696, descriptum. Edited by Sir HENRY 
Erris. 1 vol. folio (1838), cloth. Price 315. 6d. 


ANcIENT Laws AND IwsTITUTES OF ENGLAND; comprising Laws 
enacted under the Anglo-Saxon Kings, from ZEthelbirht to Cnut, 
with an English Translation of the Saxon; the Laws called 
Edward the Confessor’s ; the Laws of William the Conqueror, and 
those ascribed to Henry the First ; also, Monumenta Ecclesiastica 
Anglicana, from the 7th to the 10th century ; and the Ancient 
Latin Version of the Anglo-Saxon Laws; with & compendious 
Glossary, &c. Edited by BeNJAMiN THonRPEÉ, Esq. 1 vol. folio 
(1840), cloth. Price 40s. Or, 2 vols. royal 8vo. cloth. Price 
30s. 


ANCIENT Laws AND InsTITUTES OF WALES; comprising Laws supposed 
to be enacted by Howel the Good ; modified by subsequent Regu- 
lations under the Native Princes, prior to the Conquest by Edward 
the First ; and anomalous Laws, consisting principally of Insti- 
tutions which, by the Statute of Ruddlan, were admitted to continue 
in force. With an English Translation of the Welsh Text. To 
which are added, a few Latin Transcripts, containing Digests of 
the Welsh Laws, principally of the Dimetian Code. With 
Indices and Glossary. Edited by ANEURIN OweEN, Esq. 1 vol. 
folio (1841), cloth. Price 44s. Or, 2 vols. royal 8vo. cloth. 

ice 36s. 


RoTULI DE LIBERATE AC DE Mists Et PREsTITIS, Regnante Johanne. 
Edited by THomas Durrus Harpy, Esq. 1 vol. royal 8vo. 
(1844), cloth. Price 6s. 


Tae GREAT ROLLS or THE PIPE FOR THE SECOND, THIRD, AND 
FouRTH YEARS OF THE Reton or Kina HEgNRY THE SECOND, 
1155—1158. Edited by the Rev. Jose?H HuNTER. 1 vol. royal 
8vo. (1844), cloth. Price 4s. 6d. 


Toe GREAT ROLL OF THE PIPE FOR THE First YEAR OF THE 
Reign or Kine RicHARD THE First, 1189—1190. Edited by 
the Rev. JosgePH Hunter. 1 vol. royal 8vo. (1844), cloth. 
Price 6s. 


DocuMENTs ILLUSTRATIVE OF ENGLISH HisTOREY in the 13th and 14th 
centuries, selected from the Records in the Exchequer. Edited 
by Henry CoLz, Esq. 1 vol. fcp. folio (1844), cloth. Price 
45s. 6d. 


Mopvus TENENDI PARLIAMENTUM. An Ancient Treatise on the Mode 
of holding the Parliament in England. Edited by Tuomas 
Durrus Harpy, Esq. 1 vol. 8vo. (1846), cloth. Price 2s. Gd. 


0 


MONUMENTA HisroRICA BRITANNICA, or, Materials for the History of 
Britain from the earliest period. Vol. l,extending to the Norman 
Conquest. Prepared, and illustrated with Notes, by the late 
HENRY Petrie, Esq., F.S.A., Keeper of the Records in the Tower 
of London, assisted by the Rev. JoHN SHarpe, Rector of Castle 
Eaton, Wilts. Finally completed for publication, and with an 
Introduction, by TnHowxaAs Durrus Harpy, Esq., Assistant Keeper 
of Records. (Printed by command of Her Majesty.) Folio 
(1848). Price 42s. 


Recistrum Maeni SirgiLLI Reegum ScoTORUM in Archivis Publicis 
asservatum. 1306—1424. Edited by Tuomas THomson, Esq. 
Folio (1814). Price 15s. 


Tue Acts or THE PARLIAMENTS OF SCOTLAND. 11 vols. folio (1814— 
1844). Vol. I. Edited by THomas THomson and Cosmo Innes, 
Esqrs. JPríce42s. Also, Vols. 4, 7,8, 9, 10, 11 ; price 10s. 6d. 
each. 


Tue Acts or THE Lorps AvpiTors OF CAUSES AND COMPLAINTS, 
1466—1494. Edited by THomas THomson, Esq. Folio (1839). 
Price 10s. 6d. 


THE Acts or THE Lorps or CoUNCIL IN Civi, Causes. 1478— 
1495. Edited by Tuomas THomson, Esq. Folio (1839). Price 
10s. 6d. 


IssuE Rott or THoMAs DE BRANTINGHAM, Bishop of Exeter, Lord 
High Treasurer of England, containing Payments out of His 
Majesty’s Revenue, 44 Edward III., 1370. Edited by FREDERICK 
Devon, Esq. 1 vol. 4to. (1835), cloth. Price 35s. Or, royal 
8vo. cloth. Price 25s. 


IssuES OF THE EXCHEQUER, containing similar matter to the above; 
James I.; extracted from the Pell Records. Edited by FREDERICK 
Devon, Esq. 1 vol. 4to. (1836), cloth. Price 30s. Or, royal 
8vo. cloth. Price 21s. . 


IssuES OF THE EXCHEQUER, containing similar matter to the above; 
Henry III.—Henry VI. ; extracted from the Pell Records. Edited 
by FREDERICK Devon, Esq. 1 vol. 4to. (1837), cloth. Price 40s. 
Or, royal 8vo. cloth. Price 30s. 


Notes or MATERIALS FOR THE HisTORY oF PuBLIC DEPARTMENTS. 
By F. S. Tuomas, Esq., Secretary of the Public Record Office. 
Demy folio (1846), cloth. Price 10s.. 


HANDBOOK TO THE PuBLIO Recorps. By F.S. Tuomas, Esq. Royal 
8vo. (1853), cloth. Price 12s. 


6 


STATE PAPERS, DURING THE REIGN OF HENRY THE EIGHTH: with In- 
dices of Persons and Places. 11 vols., 4to. (18830—1852), cloth. 
Price 5l. 15s. 6d. ; or separately, price 10s. 6d. each. 


Vol. I.—Domestic Correspondence. 
Vols. II. & III.—Correspondence relating to Ireland. 
' Vols, IV. & V.—Correspondence relating to Scotland. 
- Vols. VI. to XI.—Correspondence between England and Foreign 
Courts. 


HisroRICAL NoTES RELATIVE TO THE HIstTorRY OF ENGLAND; from 
the Accession of Henry VIL. to the Death of Queen Anne (1509 
—1714). Designed as a Book of instant Reference for ascertaining 
the Dates of Events mentioned in History and Manuscripts. The 
Name of every Person and Event mentioned in History within 
the above period is placed in Alphabetical and Chronological Order, 
and the Authority whence taken is given in each case, whether 
from Printed History or from Manuscripts. By F. S. Taomas, 
Esq. 3 vols. 8vo. (1856), cloth. Price 40s. 


CALENDARIUM GENEALOGICUM; for the Reigns of Henry III. and 
Edward I. Edited by CnanLEs Rosenrts, Esq., Secretary of the 
Public Record Office. 2 vols. imperial 8vo. (1865), cloth. Price 
15s. each. 


7 
CALENDARS OF STATE PAPERS, 


[IwPERrAL 8vo. Price 15s. each Volume or Part.] 


CALENDAR oF STATE Papers, DoukgsTIO SERIES, OF THE REIGNS OF 
_Epwarp Vl, Mary, and ELIZABETH, preserved in Her Majesty's 
Public Record Office. Edited by RoBERT LExMON, Eeq., F.f.A. 
1856-1865. 

Vol. I.—1547—1580. 
Vol. II.—1581—-1590. 

CALENDAR OF STATE Papers, Domestic SERIES, OF THE REIGN OF 
JAMES I. preserved in Her Majesty’s Public Record Office. 
Edited by Mary ANNE EVERETT GREEN. 1857-1859. 

Vol. I.—-1603—1610. : 

Vol. II.—1611-1618. 

Vol. III.—1619-1623. 

Vol. IV.—1623—1625, with Addenda. 

CALENDAR OF STATE Papers, Domestic SERIES, OF THE REIGN OF 
CHARLES l., preserved in Her Majesty’s Public Record Office. 
Edited by Joun Bruce, Esq., F.S.A. 1858-1866. 

Vol. I.—1625-1626. 
Vol. II.—1627—1628. 
Vol. III.—1628—1629. 
Vol. IV.—1629-1631. 
Vol. V.—1631-1633. 
Vol. VI.—1633-1634. 
Vol. VIT.—1634-1635. 
Vol. VIII.—1635. 

Vol. IX.—1635-1636. 

CALENDAR OF STATE PAPERS, DoMEsTic SERIES, OF THE REIGN OF 
CHARLES IL, preserved in Her Majesty's Public Record Office. 
Edited by Mary ANNE Everett GREEN. 1860-1866, 

Vol. 1.—1660—1661. 

Vol. II.—1661-1662. 

Vol. III.—1663-—1664. 

Vol. IV.—1664-1665. . 
Vol. V.—1665-1666. 

Vol. VI.—1666-1667. 

Vol. VII.—1667. 

CALENDAR or STATE Papers relating to SCOTLAND, preserved in 
Her Majesty's Public Record Office. Edited by Markuam JOHN 
THORPE, Esq., of St. Edmund Hall, Oxford. 1858. - 

Vol. I., the Scottish Series, of the Reigns of Henry VIII., 
Edward VI. , Mary, and Elizabeth, 1509-1589. 

Vol. IL, the ’ Scottish Series, of the Reign -of Elizabeth, 
1589-1608 ; ; an Appendix to the Scottish Series, 1543- 
1592 ; and the-State Papers relating to Mary Queen of 
Scota during her Detention in England, 1568-1587. 


8 


CALENDAR OF STATE Papers relating to IRELAND, preserved in Her 
Majesty’s Public Record Office. Edited by Hans CLAUDE 
HAMILTON, Esq., F.S.A. 1860. 


Vol. I.—1509-1573. 


CALENDAR OF STATE Papers, CoroNiíL SrEniks, preserved in Her 
Majesty’s Public Record Office, and elsewhere. Edited by W. 
NoEL Sarnssury, Esq. 1860-1862. 

Vol. I. —America and West Indies, 1574-1660. 
Vol. II.—East Indies, China, and Japan, 1513-1616. 


CALENDAR OF LETTERS AND PAPERS, FOREIGN AND DOMESTIC, OF THE 
Reien or Henry VIII, preserved in Her Majesty’s Public 
Record Office, the British Museum, &c. Edited by J. S. 
Brewer, M.A., Professor of English Literature, King's College, 
London. 1862-1864. 

Vol. I.—1509-1514. 
Vol. II. (in Two Parts)—1515-1518. 


CALENDAR OF STATE Papers, FOREIGN SERIES, OF THE REIGN OF 
Epwarp VI. preserved in Her Majesty’s Public Record Office. 
Edited by W. B. Turnsuty, Esq., of Lincoln's Inn, Barrister- 
at-Law, and Correspondant du Comité Impérial des Travaux 
Historiques et des Sociétés Savantes de France. 1861. 


CALENDAR OF STATE PaPrns, FOREIGN SERIES, OF THE REIGN OF 
Mary, preserved in Her Majesty’s Public Record Office. Edited 
by W. B. TURNBULL, Esq., of Lincoln’s Inn, Barrister-at-Law, 
and Correspondant du Comité Impérial des Travaux Historiques 
et des Sociétés Savantes de France. 1861. 


CALENDAR OF STATE Papers, ForEIGN SERIES, OF THE REIGN OF 
ELIZABETH, preserved in Her Majesty's Public Record Office, &c. 
Edited by the Rev. Jose?H Stevenson, M.A., of University 
College, Durham. 1863-1865. 


Vol. I.—1558-1559. 
Vol. II.—1559—-1560. 
Vol. III.—1560—16561. 


CALENDAR ‘OF LETTERS, DEsPATCHES, AND STATE Papers relating 
to the Negotiations between England and Spain, preserved in 
the Archives at Simancas, and elsewhere. Edited by G. A. 
BERcGENROTH. 1862. 
Vol. I.—Hen. VII.—1485—1509. 


CALENDAR OF STATE PAPERS AND MANUSCRIPTS, relating to ENGLISH 
ArrAIRS, preserved in the Archives of Venice, &c. Edited by 
Rawvon Brown, Esq. 1864. 


Vol. I.—1202-1509. 


In the Press. 


CALENDAR OF STATE Papers relating to IRELAND, preserved in 
Her Majesty's Public Record Office. Edited by Hans CLAUDE 
Hamitton, Esq. F.S.A. Vol. II.—15774—1586. 


CALENDAR OF LETTERS AND Papers, FOREIGN AND DOMESTIC, OF THE 
Reon or Henry VIIL, preserved in Her Majesty's Public Re- 
cord Office, the British Museum, &c. Edited by J. S. BREWER, 
M.A., Professor of English Literature, King’s College, London. 
Vol. III.—1519—1523. 


CALENDAR OF STATE PAPERS AND MANUSCRIPTS, relating to ENGLISH 
AFFAIRS, preserved in the Archives of Venice, &c. Edited by 
RawpoN BRowN, Esq. Vol. II.—Henry VIII. 


CALENDAR OF STATE PAPERS, FoREIGN SERIES, OF THE REIGN OF 
ErizaBETH. Edited by the Rev. JoseeH STEVENSON, M.A., of 
University College, Durham. Vol. IV.—1561-1562. 


CALENDAR OF LETTERS, DESPATCHES, AND STATE Papers relating 
to the Negotiations between England and Spain, preserved in 
the Archives at Simancas, and elsewhere. Edited by G. A. 
BERGENROTH. Vol. II.—Henry VIII. 


In Progress. 


CALENDAR OF STATE PAPERS, DomMEsTIc SERIES, OF THE REIGN OF 
CHARLES I., preserved in Her Majesty's Public Record Office. 
Edited by JonN Bruce, Esq., F.S.A. Vol. X.—1636. 


CALENDAR OF STATE Papers, CoLoNiAL SERIES, preserved in Her 
Majesty's Public Record Office, and elsewhere. Edited by W. 
No&£rL SaiwsBURY, Esq. Vol.III.—East Indies, China, and Japan. 
1617, &c. 


CALENDAR OF STATE Papers, Domestic SERIES, OF THE REIGN OF 
ELIZABETH (continued), preserved in Her Majesty’s Public Record 
Office. Edited by Mary ANNE EvERETT GREEN. 1591, &c. 


10 


THE CHRONICLES AND MEMORIALS OF GREAT BRITAIN 
~ AND IRELAND DURING THE MIDDLE AGES. B 


[Roxar 8vo. Price 10s. each Volume or Part. ] 


1, THE CHRONICLE OF ENGLAND, by JOHN CaPrGRAvE. Edited hy the 
Rev. F. C. Hinaeston, M.A., of Exeter College, Oxford. 1858. 

2. Cugowicov MoNasTERH DE ABINGDON. Vols. I. and II. Edited 
by the Rev. JoseeH STEVENSON, M.A., of University College, 
Durham, and Vicar of Leighton Buzzard. 1858. 

. Lives or Epwarp THE ConFessor. . I.—La Estoire de Seint Aed-. 
ward le Rei. II.—Vita Beati Edvardi Regis et Confessoris. 
III.—Vita ZEduuardi Regis qui apud Westmonasterium requiescit. 
Edited by Henry Ricwarps Luarp, M.A., Fellow and Assistant 
Tutor of Trinity College, Cambridge. 1858. 

4. MoNUMENTA FRANCISCANA ; scilicet, I.—Thomas de Eccleston de 
Adventu Fratrum Minorum in Angliam. II.—Adz de Marisco 
Epistole. III.—Registrum Fratrum Minorum Londonie. Edited 
by J. S. Brewer, M.A., Professor of English Literature, King's 
College, London. 1858. 

. FAsciCULI ZizANIORUM MaaisTRI JOHANNIS WycLiF CUM TRITICO. 
Ascribed to THomas Netter, of WALDEN, Provincial of the 
Carmelite Order in England, and Confessor to King Henry the 
Fifth. Edited by the Rev. W. W. Surg ey, M.A., Tutor and late 
Fellow of Wadham College, Oxford. 1858. 

6. THe Bvik or THE CRONICLIS OF SCOTLAND; or, A Metrical 
Version of the History of Hector Boece ; by WiLL1aAm STEWART. 
Vols. L, IL, and III. .Edited by W. B. TunNBULL, Esq., of 
Lincoln's Inn, Barrister-at-Law. 1858. 

JOHANNIS CAPGRAVE LiBER DE ILLUsTRIBUS HeEnnicis. Edited 
by the Rev. F. C. Hinceston, M.A., of Exeter College, Oxford. 
1858. 

. Historta Monasterir S. AvausTINI CANTUARIENSIS, by THoMAS 
or ELMHAM, formerly Monk and Treasurer of that Foundation. 
Edited by Cnartes Harpwick, M.A., Fellow of St. Catharine’s 
Hall, and Christian Advocate in the University of Cambridge. 
1858. | 


e 


e 


IB 


oo 


11 


9, EuLoeirux (HisrORIARUM sivE Trmporis): Chronicon ab Orbe 


10. 


11. 


12. 


13. 


14. 


15. 


16. 


17. 


18. 


19. 


20. 


condito usque ad Annum Domini 1366; a Monacho quodam 
Malmesbiriensi exaratum. Vols. L, II., and III. Edited by F. S. 
Haypon, Esq., B.A. 1858-1863. 


Memoriats or Henry THE SEVENTH: Bernardi Andree Tho- 
losatis Vita Regis Henrici Septimi; necnon alia quedam ad 
eundem Regem spectantia. Edited by James GAIRDNER, Esq. 
1858. 


MEMORIALS OF HreNRY THE FirrH. .—Vita Henrici Quinti, 
Roberto Redmanno auctore. IL.—Versus Rhythmici in laudem 
Regis Henrici Quinti. III. —Elmhami Liber Metricus de 
Henrico V. — Edited by C. A. Corr, Esq. 1858. 


MuNIMENTA GILDHALLZ LONDONIENSIS; Liber Albus, Liber 
Custumarum, et Liber Horn, in archivis Gildhalle asservati. 
Vol. L, Liber Albus. Vol. II. (in Two Parts), Liber Custumarum. 
Vol. IIL, Translation of the Anglo-Norman Passages in Liber 
Albus, Glossaries, Appendices, and Index. Edited by Henry 
TuHoxAs RiLEgy, Esq., M.A., Barrister-at-Law. 1859-1860. 


CHRONICA JOHANNIS DE OXENEDES. Edited by Sir HeEnny 
Erris, K.H. 1859. 


A COLLECTION or PoLiricAL PoEMs AND SONGS RELATING TO 
ENGLISH HisTrORY, FROM THE ACCESSION OF Epwarp III. TO 
THE Reian or Henry VIII. Vols. I. and II. — Edited by 
THomas WaiaHT, Esq., M.A. 1859-1861. 


The “ Opus TERTIUM," *Orus Minus,” &c., of RoGerR Bacon. 
Edited by J. S. Brewer, M.A., Professor of English Litera- 
ture, King’s College, London. 1859. 


BARTHOLOMZI DE Cotton, MowNacui Norwicensis, HISTORIA 
ANGLICANA. 449-1298. Edited by Henry Ricnangps Lvuarp, 
M.A., Fellow and Assistant Tutor of Trinity College, Cambridge. 


. 1859. 


Brut v Tywysoaion ; or, The Chronicle of the Princes of Wales. 
Edited by the Rev. J. WirriAMS AB IrHEL. 1860. 


A COLLECTION OF RovAL AND HisTroRICAL LETTERS DURING 
THE REIGN oF Henry IV. Edited by the Rev. F. C. HiNGEsTON, 
M.A., of Exeter College, Oxford. 1860. 


THE REPRESSOR OF OVER MUCH BLAMING OF THE CLERGY. By 
REGINALD PEcCOCK, sometime Bishop of Chichester. Vols. I. 
and II. Edited by Cuurcnit, Basineton, B.D., Fellow of St. 
John's College, Cambridge. 1860. 


ANNALES CAMBRLE. Edited by the Rev. J. WILLIAMS AB ITHEL. 
1860. | 


21. 


22. 


23. 


24. 


25. 


26. 


27. 


28. 


12 


THe Works or GmaLpus CAMBRENSIS. Vols. L, IL. and III. 
Edited by J. S. BREWER, M.A., Professor of English Literature, 
King’s College, London. 1861-1863. 


LETTERS AND PAPERS ILLUSTRATIVE OF THE WARS OF THE 
ENGLISH IN FRANCE DURING THE REIGN OF HENRY THE SIXTH, 
Kine or ExcLAND. Vol. I., and Vol. IL. (in Two Parts). Edited 
by the Rev. JoserH Stevenson, M.A., of University College, 
Durham, and Vicar of Leighton Buzzard. 1861-1864. 


THE ANGLO-SAXON CHRONICLE, ACCORDING TO THE SEVERAL 
OnriGINAL AUTHORITIES. Vol. L, Original Texts. Vol. II, 
Translation. Edited and translated by BENJAMIN THORPE, Esq., 
Member of the Royal Academy of Sciences at Munich, and of 
the Society of Netherlandish Literature at Leyden. 1861. 


LETTERS AND PAPERS ILLUSTRATIVE OF THE REIGNS oF 
RicHARD III. anp Henry VII. Vols. I. and II. Edited by 
JAMES GAIRDNER, Esq. 1861-1863. 


LrerTERS oF BisHop GROSSETESTE, illustrative of the Social Con- 
dition of his Time. Edited by Henry RicHanps Luarp, M.A., 
Fellow aud Assistant Tutor of Trinity College, Cambridge. 1861. 


DESCRIPTIVE CATALOGUE OF MANUSCRIPTS RELATING TO THE 
History oF GREAT BRITAIN AND IRELAND. Vol. I. (in Two 
Parts) ; Anterior to the Norman Invasion. Vol. II.; 1066-1200. 
By Tuomas Durrus Harpy, Esq., Deputy Keeper of the Public 
Records. 1862-1865. 


RoxAL AND OTHER HisTORICAL LETTERS ILLUSTRATIVE OF THE 
Reien oF Henry III. From the Originals in the Public Record 
Office. Vol. I., 1216-1235. Vol. IL, 1236-1272. Selected and 
edited by the Rev. W. W. SurnLEY, D.D., Regius Professor in 
Ecclesiastical History, and Canon of Christ Church, Oxford. 
1862-1866. 


Caronica Monastern S. ALBANI.—1. THom® WALSINGHAM 
HisroRIA ANGLICANA ; Vol. L, 1272-1381: Vol. II., 1381-1422. 
2. WiLLELMI RISHANGER CHRONICA ET ANNALES, 1259—1307. 
8. JOHANNIS DE TROKELOWE ET HENRICI DE BLANEFORDE 
CHRONICA ET ANNALES, 1259-1296; 1307-1324; 1392-1406. 
Edited by Henry Tuomas Rink, Esq., M.A., of Corpus Christi 
College, Cambridge, and of the Inner Temple, Barrister-at-Law. 
1863-1866. 


. CoRonIcon ABBATLE EvESHAMENSIS, AUCTORIBUS DoMINICO 


PriorE EvESHAMLE ET THOMA DE MARLEBERGE ABBATE, A 
FUNDATIONE AD ANNUM 1218, UNA CUM CONTINUATIONE AD 
ANNUM 1418. Edited by the Rev. W. D. Macray, M.A., 
Bodleian Library, Oxford. 1863. 


30, 


3l. 


22. 


39. 


34. 


35. 


36. 


37. 


38. 


13 


Ricarpt DE CinENCESTRIA SpecuLum HisromiaLE DE GeEsTIS 
Reeum Anouia#, Vol. L, 447-871. Edited by Joun E. B. 
Mayor, M.A., Fellow and Assistant Tutor of St. ‘John’s College, 
Cambridge. 1863. 


Year Books or THE Reren or Epwarp THE First. Years 
30-31, and 32-33. Edited and translated by Atrrep Jonw 
Horwoon, Esq., of the Middle Temple, Barrister-at-Law. 1863- 


NARRATIVES OF THE EXPULSION or THE ENGLISH FROM Nom- 
MANDY, 1449-1450.—Robertus Blondelli de Reductione Normannis: 
Le Recouvrement de Normendie, par Berry, Herault du Roy: 
Conferences between the Ambassadors of France and England. 
Edited, from MSS, in the Imperial Library at Paris, by the 
Rev. JoszrH Stevenson, M.A., of University y College, Durham, 
1863. 


Historia ET CAngTULARIUM MowasTERII S. PETRI GLOUCESTRLE. 
Vols. I. and IL. Edited by W. H. Hart, Esq., F.S.A. ; Membre 
correspondant de la Société des Antiquaires de Normandie. 1863- 
1865. 


ALEXANDRI NECKAM DE Narums Rerum LiBRI DUO; with 
Neckxam’s Porm, De Laupreus Divine Sapientia. Edited by 
Tuomas Wricut, Esq. M.A. 1863. 


LrEcHpoMs, WoRTCUNNING, AND STARCRAFT OF Earty Enc- 
LAND ; being a Collection of Documents illustrating the History 
of Science in this Country before the Norman Conquest. Vols, 
I. and IL Collected and edited by the Rey. T. Oswarp 
Cockayne, M.A., of St. John’s College, Cambridge, 1864-1865, 


ANNALES Monastict. Vol. I. : —Annales de Margan, 1066-1232 ; 
Annales de Theokesberia, 1066-1263 ; Annales de Burton, 1004- 
1263. Vol. II. :—Annales Monasterii de Wintonia, 519-1277 ; 
Annales Monasterii de Waverleia, 11291. Edited by Henry 
Ricnarps Luarp, M.A., Fellow and Assistant Tutor of Trinity 
M and Registrary of the University, Cambridge. 1864- 
186 


Maena Vita S. Hvcowis Errscorr LiNCOLNIENSIS. From Manu- 
scripts in the Bodleian Library, Oxford, and the Imperial Library, 
Paris. Edited by the Rev. James F. Drwock, M.A., Rector of 
Barnburgh, Yorkshire. 1864. 


CHRONICLES AND MEMORIALS OF THE REIGN or RICHARD THE 
First. Vol. Il:—lIriwERARIUM PerREGRINORUM ET GeEsTA Recis 
Ricarpi. Vol. I.:—Eristora CANTUARIENSES; the Letters of 
the Prior and Convent of Christ Church, Canterbury ; ; 1187 to 
1199. Edited by Witt1am SrusBs, M.A., Vicar of Navestock, 
Essex, and Lambeth Librarian, 1864-1865. 


14 


89. RECUEIL DES CRONIQUES ET ANCHIENNES ISTORIES DE LA GRANT 
BRETAIGNE A PRESENT NOMME ENGLETERRE, par JEHAN DE 
Waurin. From Albina to 688. Edited by Wirt1am Harpy, 

* — Esq, F.S.A. 1864. | 


40. A COLLECTION OF THE CHRONICLES AND ANCIENT HISTORIES OF 
Great BRITAIN, NOW CALLED ENGLAND, by JOHN DE WAVRIN. 
From Albina to 688. (Translation of the preceding.) Edited 
and translated by Wittiam Harpy, Esq., F.S.A. 1864. 


41. PoLYcHRONICON RANULPHI HIGDEN, with Trevisa's Translation, 
Vol.I. Edited by CuHurcuitt Basinerton, B.D., Senior Fellow 
of St. John's College, Cambridge. 1869. 


42. Le Livere ve Reis pE Britrante E Le Livere ve Ris DE 
ENGLETERE. Edited by Joun GLOVER, M.A., Vicar of Brading, 
Isle of Wight, formerly Librarian of Trinity College, Cambridge. 
1865. 


43. Caronica MONASTERIT DE MELSA, AB ANNO 1150 USQUE AD 
Annum 1400. Vol. I. Edited by Epwarp Avaustus BoNp, Esq., 
Assistant Keeper of the Department of Manuscripts, and Egerton 
Librarian, British Museum. 1866. . 


44. MattHazr Parisiensis HIsTORIA ANGLORUM, SIVE, UT VULGO 
DICITUR, HisrogiA Minor. Vols. I. and II. — Edited by Sir 
FREDERICK MADDEN, K.H., Keeper of the Department of Manu- 
scripts, British Museum, 1866. 


In the Press. 


Tae Wags or THE Danes IN IRELAND : written in the Irish language. 
Edited by the Rev. J. H. Topp, D.D., Senior Fellow of Trinity 
College, Dublin. 


A CoLLecTIon oF SAGAS AND OTHER HisTORICAL Documents relating 
to the Settlements and Descents of the Northmen on the British 
Isles. Edited by GzoraE WEBBE DaseEnt, Esq., D.C.L. Oxon. 


OFFICIAL CORRESPONDENCE OF THOMAS BEKYNTON, SECRETARY TO 
Henry VI. with other LETTERS and Documents. Edited 
by the Rev. Gzorcze WiLnLiaus, B.D., Senior Fellow of King's 
College, Cambridge. 


ORIGINAL DOCUMENTS ILLUSTRATIVE OF ACADEMICAL AND CLERICAL 
LirFE AND STUDIES AT OXFORD BETWEEN THE REIGNS OF 


Henry III. anp Henry VIL Edited by the Rev. HENRY 
AnsTEY, M.A. 


Rout or THE Privy Councit or IRELAND, 16 Ricwarp II. Edited 


by the Rev. JAMES Graves, A.B. Treasurer of St. Canice, 
Ireland, 


15 


RICARDI DE CIRENCESTRIA SPECULUM HISTORIALE DE GesTIS REGUM 
ANGLI£. Vol.IL, 872-1066. Edited by JonN E. B. Mayor, 
M.A., Fellow and Assistant Tutor of St. John's College, and 
Librarian of the University, Cambridge. 


THe Works or GiRALDUS CamsBrensis. Vol. IV. Edited by 
J. S. Brewer, M.A., Professor of English Literature, King’s 
College, London. 


CHRoNIcON RapuLPHI ABBATIS COGGESHALENSIS MAJUS; and, 
CHRONICON TERR SANCTZ ET DE CaPrIs A SALADINO Hikno- 
soLxMIS. Edited by the Rev. JosEPH STEVENSON, M.A., of 
University College, Durham. 


YraAR Books or THE REIGN OF EDWARD THE First. 20th, 21st, 
and 22nd Years. Edited and translated by ALFRED JOHN 
Horwoop, Esq., of the Middle Temple, Barrister-at-Law. 


RECUEIL DES CRONIQUES ET ANCHIENNES ISTORIES DE LA GRANT 
BRETAIGNE A PRESENT NOMME ENGLETERRE, par JEHAN DE 
WaunIN (continued), Edited by Witt1am Harpy, Esq., F.S.A. 


PoLycHRONICON RawNuLPHI HiGpEN, with Trevisa’s Translation. 
Vol. II. Edited by Cuurcnitt Basinerton, B.D., Senior Fellow 
of St. John’s College, Cambridge. 


» 
IrTER BRITANNIARUM : THE PORTION OF THE ANTONINE ITINERARY OF 
THE RoMAN EMPIRE RELATING TO GREAT Britain. Edited by 
WILLIAM HENRY BLack, Esq., F.S.A. 


ANNALES MowasTICI. Vol. III. Edited by Henry RicHARDS LUARD, 
M.A., Fellow and Assistant Tutor of Trinity College, and Regis- 
trary of the University, Cambridge. 


Historia ET CaRTULARIUM MoNasTERII S. Petri GrLOUCESTRLE. 
Vol. III, Edited by W. H. Hart, Esq., F.S.A.; Membre corre- 
spondant de la Société des Antiquaires de Normandie. 


LiseR DE Hypa: A CHRONICLE AND CHARTULARY OF Hype ABBEY, 
WiwcHESTER. Edited, from a Manuscript in the Library of the 
Earl of Macclesfield, by EnwARD Epwarps, Esq. - 


CHRONICLE ATTRIBUTED TO BENEDICT, ABBOT OF PETERBOROUGH. 
Edited by Wituiam Srunss, M.A., Vicar of Navestock, Essex, 
and Lambeth Librarian. 


LEECHDOMS, WORTCUNNING, AND STARCRAFT OF EARLY ENGLAND ; 
being a Collection of Documents illustrating the History of Science 
in this Country before the Norman Conquest. Vol. III. Collected 
and edited by the Rev. T. OswALD CockArNE, M.A., of St. John’s 
College, Cambridge. 


16 


Cnronicoxn Scororum: A CHRONICLE oF Irish AFFarrs, from the 
EanLiEsT Times to 1135. Edited and translated by W. MAUNSELL 
Hennessy, Esq., M.R.LA. 


CHRONIQUE DE Pierre DE Lanctort. Edited by Toomas WRIGHT, 
Esq., M.A | 

CuRoNICA MoNAsTERII DE MELSA, AB ANNO 1150 USQUE AD ANNUM 
1400. Vol. II. Edited by Evwarp Avucusrus Bonn, Esq., 
Assistant Keeper of the Department of Manuscripts, and Egerton 
Librarian, Dritish Museum. 


Curonica MoNAsTERIHI S. ALpANI.-—4, Grsta ABBATUM MONASTERII 
S. ALBANI, A MaATTILEO Paris, THoMA WALSINGIIAM, ET QUODAM 
AvucroRE Anonymo conscrirta. Edited by Henry Tuomas 
Rivey, Esq., M.A., of Corpus Christi College, Cambridge, and of 
the Inner Temple, Barrister-at-Law. 

MatTTH2&l Panisiensis Historia ANGLORUM, SIVE, UT VULGO DICITUR, 
Historra Minor. Vol. HI. Edited by Sir FrepertcK MADDEN, 
K.H., Keeper of the Department of Manuscripts, British Museum. 


—— Ree ee meen 2 HÉRR Rt He e we © 


In Progress. 


DOCUMENTS RELATING TO ENGLAND AND SCOTLAND, FROM THE 
NonruEkRN Recisters. Edited by tho Rev. James Raine, 
M.A., of Durham University. 


WILLELMI MALMESBIRIENSIS DE Gestis PoNTIFICUM  ÁNGLORUM, 
Lisri V. Edited, from William of Malmesbury’s Autograph MS., 
by N. E. S. A. Hamivron, Esq., of the Department of Manuscripts, 
British Museum. 


CHRONICLE or RonERT OF DnuNNr. Edited by FREDERICK JAMES 
FuRNIVALL, Esq. M.A., of Trinity Hall, Cambridge, Barrister- 
at-Law. 

DESCRIPTIVE CATALOGUE OF MANUSCRIPTS RELATING TO THE History 
OF GREAT Britain AND IRELAND. Vol. III.; 1201, &c. By 


Tuomas Durrus Harpy, Esq., Deputy Keeper of the Public 
Records. 


May 1866. 


Py oH oh 


AE M A 
3 b105 025 997 540 


CECIL H. GREEN LIBRARY 
STANFORD UNIVERSITY LIBRARIES 
STANFORD, CALIFORNIA 94305-6004 

(650) 723-1493 ) 
grncircGsulmail.stanford.edu 
All books are subject to recall. 


DATE DUE
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Matthæi Parisiensis, monachi Sancti Albani, Historia Anglorum, sive, ut vulgo dicitur, Historia minor. Item, ejusdem Abbreviatio chronicorum Angliæ"

See other formats
